Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhutvameM nagnatAkA mahatva pRSThabhUmi : eka lekha "digambara jaina sAdhuoMkA nagnatva" zIrSakase jaina jagata ( vardhA, pharavarI 1955kA aMka) meM prakAzita huA hai | lekha mUlataH gujarAtI bhASAkA thA aura "prabuddha jIvana" ve0 gujarAtI patra meM prakAzita huA thA / lekhake lekhaka "prabuddha jIvana" ke sampAdaka zrIparamAnanda kuMvarajI kApar3iyA haiM tathA jainajagatavAlA lekha usI lekhakA zrIbhaMvaralAla sivI dvArA kiyA gayA hindI anuvAda hai / jaina jagatake saMpAdaka bhAI jamanAlAla jainane lekhakakA jo paricaya sampAdakIya noTa meM diyA hai use ThIka mAnate hue bhI hama itanA kahanA cAheMge ki lekhakane digambara jaina sAdhuoMke nagnatvapara vicAra karaneke prasaMgase sAdhutva meMse nagnatAkI pratiSThAko samApta karanekA jo prayatna kiyA hai use ucita nahIM kahA jA sakatA hai| isa viSaya meM pahalI bAta to yaha hai ki lekhakane apane lekhameM mAnavIya vikAsakramakA jo khAkA khIMcA hai use buddhikA niSkarSa to mAnA jA sakatA hai, parantu usakI vAstavikatA nirvivAda nahIM kahI jA sakatI hai / dusarI bAta yaha hai ki sabhyatAke viSayameM jo kucha lekha meM likhA gayA hai usameM lekhakane kevala bhautikavAdakA hI sahArA liyA hai, jabaki sAdhutvakI AdhArazilA vizuddha adhyAtmavAda hai / ataH bhautikavAdakI sabhyatAke sAtha adhyAtmavAda meM samarthita nagnatAkA yadi mela na ho, to isameM Azcarya nahIM karanA cAhiye / tIsarI bAta yaha hai ki badalatI huI zArIrika paristhitiyA~ hameM nagnatAse vimukha to kara sakatI haiM, parantu sirpha isI AdhAra para hamArA sAbutva meMse nagnatA ke sthAnako samApta karanekA prayatna sahI nahIM ho sakatA hai| sAdhutvakA uddezya prAyaH sabhI saMskRtiyoMmeM mAnavavargako do bhAgoM meM bAMTA gayA hai-- eka to jana-sAdhAraNakA varga gRhasthavarga aura dUsarA sAdhuvarga / jahA~ janasAdhAraNakA uddezya kevala sukhapUrvaka jIvanayApana karane kA hotA hai vahA~ sAdhukA uddezya yA to janasAdhAraNako jIvana ke karttavyamArgakA upadeza denekA hotA hai athavA bahutase manuSya mukti prApta karane ke uddezyase hI sAdhumArgakA avalaMbana liyA karate haiM / jaina saMskRti meM mukhyataH mukti prApta karane ke uddezyase hI sAdhumArgake avalaMbanakI bAta kahI gayI hai | "jIvakA zarIra se sarvathA sambandha viccheda ho jAnA" mukti kahalAtI hai parantu yaha digambara jaina saMskRtike abhiprAyAnusAra usI manuSyako prApta hotI hai jisa manuSya meM apane vartamAna jIvanakI surakSAkA AdhArabhUta zarIrako sthiratAke liye bhojana, vastra, auSadhi Adi sAdhanoM kI avAzyakatA zeSa nahIM raha jAtI hai aura aise manuSyako sAdhuoMkA caramabheda snAtaka (niSNAt ) yA jIvanmukta nAmase pukArA jAtA 1 sAdhutva meM nagnatAko prazraya kyoM ? sAmAnyarUpase jaina saMskRtikI mAnyatA yaha hai ki pratyeka astitva rahatA hai / parantu vaha zarIrake sAtha itanA ghulA milA hai samajha meM AtA hai aura jIvake andara jo jJAna karanekI zakti mAnI gayI hai vaha bhI zarIrakA aMgabhUta indriyoM zarIra meM usa zarIrase atirikta jIvakA ki zarIrake rUpameM hI usakA astitva
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6/saMskRti aura samAja : 9 ke sahayogake binA paMgu banI rahatI hai, itanA hI nahIM, jIva zarIrake itanA adhIna ho rahA hai ki usake jIvanakI sthiratA zarIrakI svAsthyamaya sthiratA para hI avalaMbita rahatI hai| jIvakI zarIrAvalaMbanatAkA yaha bhI eka vicitra phira bhI tathyapUrNa anubhava hai ki jaba zarIrameM zithilatA Adi kisI kismake vikAra paidA ho jAte haiM to jIvako klezakA anubhava hone lagatA hai aura jaba una vikAroMko naSTa karaneke liye anukUla bhojana AdikA sahArA le liyA jAtA hai to unakA nAza ho jAnepara jIvako sukhAnubhava hone lagatA hai / tAtparya yaha hai ki yadyapi bhojanAdi padArtha zarIrapara hI apanA prabhAva DAlate haiM parantu zarIrake sAtha ananyamayI parAdhInatAke kAraNa sukhakA anubhoktA jIva hotA hai / digambara jaina saMskRtikI yaha mAnyatA hai ki jIva jisa zarIrake sAtha ananyamaya ho rahA hai usakI svAsthyamaya sthiratAke liye jabataka bhojana, vastra, auSadhi AdikI AvazyakatA banI rahatI hai tabataka usa jIvakA mukta honA asaMbhava hai aura yahI eka kAraNa hai ki digambara jaina saMskRti dvArA sAdhutvameM nagnatAko prazraya diyA gayA hai| dUsarI bAta yaha hai ki yadi hama isa bAtako ThIka tarahase samajha leM ki sAdhutvakI bhUmikA mAnava jIvana meM kisa prakAra taiyAra hotI hai ? to sambhavataH sAdhatvameM nagnatAke prati hamArA AkarSaNa bar3ha jaaygaa| sAdhutvakI bhUmikA jIva kevala zarIrake ho adhIna hai, so bAta nahIM hai| pratyuta vaha manake bhI adhIna ho rahA hai aura dhInatAne jIvako isa taraha dabAyA hai ki na to vaha apane hitakI bAta soca sakatA hai aura na zArIrika svAsthyakI bAta socanekI hI usameM kSamatA raha jAtI hai| vaha to kevala abhilASAoMkI pUrtike liye apane hita aura zArIrika svAsthyake pratikala hI AcaraNa kiyA karatA hai| yadi hama apanI sthitikA thoDAsA bhI adhyayana karanekA prayatna kareM to mAlUma hogA ki yadyapi bhojana Adi padArthoM kI manake liye kucha bhI upayogitA nahIM hai, ve kevala zarIrake liye hI upayogI siddha hote haiN| phira bhI manake vazIbhata hokara hama aisA bhojana karanese nahIM cakate haiM jo hamArI zArIrika prakRtike bilkula pratikUla par3atA hai aura jaba isake pariNAmasvarUpa hameM kaSTa hone lagatA hai to usakA samasta doSa hama bhagavAna yA bhAgyake Upara thopanekI ceSTA karate haiN| isI prakAra vastra yA dUsarI upabhogakI vastuoMke viSayameM hama jitanI mAnasika anakalatAkI bAta socate hai utanI zArIrika svAsthyakI anukUlatAkI bAta nahIM socate / yahA~ taka ki eka tarapha to zArIrika svAsthya bigar3atA calA jAtA hai aura dUsarI tarapha manakI preraNAse hama unhIM sAdhanoMko juTAte cale jAte haiM jo sAdhana hamAre zArIrika svAsthyako bigAr3anevAle hote haiN| itanA hI nahIM, una sAdhanoMke juTAne meM vividha prakArakI parezAnIkA anubhava karate hue bhI hama parezAna nahIM hote balki una sAdhanoMke juTa jAne para hama AnandakA hI anubhava karate haiN| manakI AdhInatAmeM hama kevala apanA yA zarIrakA hI ahita nahIM karate haiM, balki isa manakI adhInatAke kAraNa hamArA itanA patana ho rahA hai ki binA prayojana hama dUsaroMkA bhI ahita karanese nahIM cUkate haiM aura isameM bhI AnandakA rasa lete haiM / digambara jaina saMskRtikA mukti prAptike viSayameM yaha upadeza hai ki manuSyako isake lie sabase pahale apanI ukta mAnasika parAdhInatAko naSTa karanA cAhie aura taba isake bAda use sAdhutva grahaNa karanA caahie| yadyapi Ajakala prAyaH sabhI sampradAyoMmeM ukta mAnasika parAdhInatAke rahate hue hI prAyaH sAdhutva grahaNa karane kI hor3a lagI huI hai, parantu niyama yaha hai ki jo sAdhutva mAnasika parAdhInatAse chuTakArA pAneke 6-2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 : sarasvatI-varavaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-grantha bAda grahaNa kiyA jAtA hai vahI sArthaka ho sakatA hai aura usIse hI mukti prApta honeko AzA kI jA sakatA hai / tAtparya yaha hai ki ukta mAnasika parAdhInatAkI samApti hI sAdhutva grahaNa karane ke lie manuSyakI bhUmikA kAma detI hai / isako (mAnasika parAdhInatAkI samAptiko) jaina saMskRtimeM samyagdarzana nAmase pukArA gayA hai aura kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca aura saMyama ye chaha dharma usa samyagdarzanake aMga mAne gae hai| mAnava-jovanameM samyagdarzanakA udbhava pratyeka jIvake jIvanako surakSA parasparopagraho jIvAnAm' sUtrame pratipAdita dusare jIvoMke sahayoga para nirbhara hai| parantu mAnava jIvana meM to isakI vAstavikatA spaSTa rUpame dikhAI detI hai / isIlie hI manuSyako sAmAjika prANI svIkAra kiyA gayA hai, jisakA artha yaha hotA hai ki sAmAnyatayA manuSya kauTumbika sahavAsa Adi mAnava samAjake vividha saMgaThanoMke dAyaremeM rahakara hI apanA jIvana sukhapUrvaka bitA sakatA hai| isalie kUTamba, grAma, prAnta, deza aura vizvake rUpameM mAnava saMgaThanake choTe-bar3e jitane rUpa ho sakate haiM una sabako saMgaThita rakhanekA prayatna pratyeka manuSyako satata karate rahanA cAhie / isake liye pratyeka manuSyako apane jIvanameM "AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret"kA siddhAnta apanAnekI anivArya AvazyakatA hai, jisakA artha yaha hai ki "jaisA vyavahAra dUsaroMse hama apane prati nahIM cAhate haiM vaisA vyavahAra hama dUsaroMke sAtha bhI na kareM aura jaisA vyavahAra dUsaroMse hama apane prati cAhate haiM vaisA vyavahAra hama dUsaroMke sAtha bhI kreN|" abhI to pratyeka manuSyakI yaha hAlata hai ki vaha prAyaH dUsaroMko nirapekSa sahayoga deneke lie to taiyAra hI nahIM hotA hai| parantu apanI prayojana siddhike lie pratyeka manuSya na kevala dUsaroMse sahayoga leneke lie sadA taiyAra rahatA hai / balki dUsaroMko kaSTa pahu~cAne, unake sAtha viSamatAkA vyavahAra karane aura unheM dhokhemeM DAlanese bhI vaha nahIM cUkatA hai| itanA hI nahIM, pratyeka manuSyakA yaha svabhAva banA huA hai ki apanA koI prayojana na rahate hue bhI dUsaroMke prati ukta prakArakA anucita vyavahAra karane meM use Ananda AtA hai| jaina saMskRtikA upadeza yaha hai ki 'apanA prayojana rahate na rahate kabhI kisoke sAtha ukta prakArakA anucita vyavahAra mata kro| itanA hI nahIM, dUsaroMko yathA-avasara nirapekSa sahAyatA pahu~cAneko sadA taiyAra raho' aisA karanese eka to mAnava saMgaThana sthAyI hogA dUsare pratyeka manuSyako usa mAnasika parAdhInatAse chuTakArA mila jAyegA, jisake rahate hae vaha apaneko sabhya nAgarika to dUra manuSya kahalAne takakA adhikArI nahIM ho sakatA hai| __ apanA prayojana rahate na rahate dusaroMko kaSTa nahIM pahu~cAnA, ise ho kSamAdharma, kabhI bhI dUsaroMke sAtha viSamatAkA vyavahAra nahIM karanA va ise hI mArdava dharma; kabhI bhI dUsaroMko dhokhe meM nahIM DAlanA, ise hI Arjava dharma; aura yathA-avasara dUsaroMko nirapekSa sahAyatA pahu~cAnA, ise hI satyadharma samajhanA caahie| ina cAroM dharmoko jIvana meM utAra lenepara manuSyako manuSya, nAgarika yA sabhya kahanA upayukta ho sakatA hai / yaha bhI dekhate haiM ki bahuta manuSya ukta prakArase sabhya hote hue bhI lobhake itane vazIbhUta rahA karate hai ki unheM sampattike saMgrahameM jitanA Ananda AtA hai utanA Ananda usake bhogane meM nahIM aataa| isalie apanI zArIrika AvazyakatAoMkI pUrtimeM ve bar3I kaMjUsIse kAma liyA karate hai, jisakA pariNAma yaha hotA hai ki unakA svAsthya bigar3a jAtA hai / isI taraha dUsare bahutase manuSyoMkI prakRti itano lolupa rahA karatI hai
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 / saMskRti aura samAja : 11 ki ve saMpattikA upabhoga AvazyakatAse adhika karate hue bhI kabhI tRpta nahIM hote / isalie aise manuSya bhI apanA svAsthya bigAr3a kara baiTha jAte haiM / jaina saMskRti batalAtI hai ki bhojana Adi sAmagrI zArIrika svAsthyako rakSAke lie bar3I upayogI hai isalie isameM kaMjUsIse kAma nahIM lenA caahie| lekina acchI bAtoMkA atikramaNa bhI bahuta burA hotA hai, ataH bhojanAdi sAmagrIke upabhoga meM lolupatA bhI nahIM dikhalAnA cAhiye, kyoMki zArIrika svAsthyarakSAke lie bhojanAdi jitane jarUrI haiM utanA hI jarUrI unakA zArIrika prakRtike anukUla honA aura nizcita sImAtaka bhoganA bhI hai / isalie zarIra ke lie jahA~ taka inakI AvazyakatA ho, vahA~ taka inake upabhoga meM kaMjUsI nahIM karanA cAhie aura inakA upabhoga AvazyakatAse adhika bhI nahIM karanA cAhie / AvazyakatA rahate hue bhojanAdi sAmagrI ke upabhogameM kaMjUsI nahIM karanA, ise hI zaucadharma aura anagaMla tarIkese usakA upabhoga nahIM karanA ise hI saMyamadharma samajhanA cAhie / isa prakAra mAnava jIvanameM ukta kSamA, mArdava, Arjava aura satyadharmoka sAtha zauca aura saMyama- dharmokA bhI samAveza ho jAnepara sampUrNa mAnasika parAdhInatAse manuSyako chuTakArA mila jAtA hai aura taba usa manuSyavivekIyA samyagdRSTi nAmase pukArA jAne lagatA hai kyoMki taba usa manuSyake jIvana meM na kevala " AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret " kA siddhAnta samA jAtA hai, balki vaha manuSya isa tathyako bhI hRdayaMgama kara letA hai ki bhojanAdikakA upayoga kyoM karanA cAhiye aura kisa DhaMgase karanA cAhiye ? samyagdRSTi manuSya kI sAdhutvako ora pragati isa prakAra mAnasika parAdhInatAke samApta ho jAnepara manuSya ke antaHkaraNameM jo viveka yA samyagdarzana-kA jAgaraNa hotA hai usakI vajahase, vaha pahale jo bhojanAdikakA upabhoga manakI preraNAse kiyA karatA thA, abase Age unakA upabhoga vaha zarIrakI AvazyakatAoMko dhyAna meM rakhate hue hI karane lagatA haiM / isa taraha sAdhutvakI bhUmikA taiyAra ho jAnepara vaha manuSya apanA bhAvI kartavya mArga isa prakAra nizcita karatA hai ki jisase vaha zArIrika parAdhInatAse bhI chuTakArA pA sake / vaha socatA hai ki 'merA jIvana to zarIrAzrita hai hI, lekina zarIrakI sthiratAke liye bhI mujhe bhojana, vastra, AvAsa aura kauTumbika sahavAsakA sahArA lenA par3atA hai, isa taraha maiM mAnava saMgaThanake vizAla cakkara meM pha~sA huA hU~ / ' isa DorIko samApta karanekA eka hI yukti saMgata upAya jaina saMskRti meM pratipAdita kiyA gayA hai ki zarIrako adhika-se-adhika Atma nirbhara banAyA jaave| isake lie (jaina saMskRti) hameM do prakArake nirdeza detI hai-- eka to AtmaciMtana dvArA apanI (AtmAkI) usa svAvalambana zaktiko jAgrata karane kI, jise antarAyakarmane dabocakara hamAre jIvanako bhojanAdikake adhIna banA rakhA hai aura dUsarA vratAdikake dvArA zarIrako sabala banAte hue bhojanAdikakI AvazyakatAoMko kama karanekA / isa prayatnase jaise-jaise zarIra ke liye bhojanAdikakI AvazyakatAyeM kama hotI jAyeMgI (yAne zarIra jitanA jitanA Atma-nirbhara hotA jAyagA ) vaise-vaise hI hama apane bhojana meM sudhAra aura vastra, AvAsa tathA kauTumbika sahavAsameM kamI karate jAveMge jisase hameM mAnava saMgaThanake cakkarase nikalakara (yAne samaSTi gata jovanako samApta kara ) vaiyaktika jIvana bitAnekI kSamatA prApta ho jAyagI / AtmA kI svAvalaMbana zaktiko jAgrata karane aura zarIra sambandhI bhojanAdikakI AvazyakatAoMko
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 : sarasvatI-varadaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-pranya kama karaneke prayatnoMko jaina saMskRtimeM kramazaH antaraMga aura bAhya do prakArakA tapadharma tathA bhojanAdikameM sudhAra aura kamI karaneko tyAgadharma kahA gayA hai| sAdhu mArgameM praveza jIvanameM tapa aura tyAga ina donoM dharmoMkI pragati karate hue viveka yA samyagdarzana sampanna manuSya jaba jana sAdhAraNake vargase bAhara rahakara jIvana bitAne meM pUrNa sakSamatA prApta kara letA hai aura zArIrika svAsthyakI rakSAke liye usakI vastra grahaNakI AvazyakatA samApta ho jAtI hai taba vaha nagna digambara hokara digambara jaina saMskRtike anusAra sAdhumArgameM praveza karatA hai| nagna digambara banakara jIvana bitAneko digambara jaina saMskRtimeM AkiMcanya dharma kahA gayA hai| AkiMcanya zabdakA artha hai, pAsameM kucha nahIM raha jAnA, arthAt aba taka manuSyane jo zarIra rakSAke liye vastra, AvAsa, kuTumba aura jana sAdhAraNase sambandha jor3a rakhA thA, vaha saba usane samApta kara diyA hai kevala zarIrakI sthiratAke liye bhojanase hI usakA sambandha raha gayA hai aura bhojana grahaNa karane kI prakriyAmeM bhI usane isa kismase sudhAra kara liyA hai ki use parAzrayatAkA lezamAtra bhI anubhava nahIM hotA hai / itanepara bhI kadAcit parAzrayatAkA anubhava honekI sambhAvanA ho jAya to parAzrayatA svIkAra karanekI apekSA sanyasta hokara (samAdhimaraNa dhAraNa karake) jIvana samApta karaneke liye sadA taiyAra rahatA hai / bhojanase usakA sambandha bhI taba taka rahatA hai jaba taka ki zarIra rakSAke liye usakI AvazyakatA banI rahatI hai, isaliye jaba zarIra pUrNarUpase Atma nirbhara ho jAtA hai taba usakA bhojanase bhI sambandha viccheda ho jAtA hai aura phira zarIrakI yaha AtmanirbharatA taba taka banI rahatI hai jaba taka ki jovakA usa zarIrase sambandhaviccheda nahIM ho jAtA hai / zarIrakA pUrNa rUpase Atma nirbhara ho jAnese manuSyakA bhojanase bhI sambandha viccheda ho jAneko AkiMcanya dharmako pUrNatA kahate haiM aura isa taraha AkiMcanyadharmakI pUrNatA ho jAnepara use sAdhu vargakA caramabheda snAtaka nAmase pukArane lagate haiN| jaina saMskRtimeM yahI jIvanmukta paramAtmA kahalAtA hai / yaha jIvanmukta paramAtmA AyukI samApti ho jAnepara zarIrase sarvathA sambandha viccheda ho jAneke kAraNa jo apane ApameM sthira ho jAtA hai yahI brahmacarya dharma hai aura yahI mukti hai| isa brahmacarya dharma athavA muktikI prAptimeM hI manuSyakA sAdhumArgake avalambanakA prayAsa saphala ho jAtA hai| yahA~para hama yaha bhI spaSTa kara denA cAhate hai ki di0 jaina saMskRtimeM sAdhuoMko jana-sAdhAraNake vargase alaga paraspara samUha banAkara athavA ekAkI vAsa karanekA nirdeza kiyA gayA hai / ataH jaba unheM bhojanagrahaNa karanekI AvazyakatA mahasUsa ho, tabhI aura sirpha bhojanake liye hI janasAdhAraNake samparkameM AnA cAhiye / vaise janasAdhAraNa cAheM, to unake pAsa pahu~ca kara unase upadeza grahaNa kara sakate haiN| antima niSkarSa isa lekhameM sAdhutvake viSayameM likhA gayA hai vaha yadyapi di0 jaina saMskRtike dRSTikoNake AdhArapara hI likhA gayA hai parantu yaha samajhanA bhUla hogI ki sAdhuttvake viSayameM isase bhinna dRSTikoNa bhI apanAyA jA sakatA hai kAraNa ki sAdhuttva grahaNa karate samaya manuSyake sAmane nirvivAda rUpase AtmAkI svAvalambana zaktiko uttarottara bar3hAnA aura zarIrameM adhikase-adhika AtmanirbharatA lAnA hI eka mAtra lakSya rahanA ucita hai / ataH kisI bhI sampradAyakA sAdhu kyoM na ho, use apane jIvanameM digambara jainasaMskRti dvArA samarthita dRSTikoNa hI apanAnA hogA anyathA sAdhuttva grahaNa karanekA usakA uddezya siddha nahIM hogaa| vartamAnameM sabhI sampradAyoMke sAdhu-jinameM di0 jaina sampradAyake sAdhu bhI sammilita haiM, sAdhuttvake svarUpa, uddezya aura utpattikramakI nAsamajhIke kAraNa bilkula pathabhraSTa ho rahe haiN| isalie kevala sampradAya vizeSake
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 / saMskRti aura samAja : 13 sAdhuoMkI AlocanA karanA yadyapi anucita hI mAnA jAyagA phira bhI jisa sampradAyake sAdhuoMkI AlocanA kI jAtI hai usa sampradAya ke logoMko isase ruSTa bhI nahIM honA cAhiye kAraNa ki Akhira ve sAdhu kisI-nakisI rUpa meM pathabhraSTa to rahate hI haiM ataH ruSTa honekI apekSA doSoMko nikAlanekA hI unheM prayatna karanA cAhie / acchA hotA, yadi bhAI paramAnanda ku~varajI kApar3iyA sAghutvameMse nagnatAkI pratiSThAko samApta karanekA prayatna na karake kevala di0 jaina sAdhuoMke avaguNoMkI isa taraha AlocanA karate, jisase unakA mArgadarzana hotA / prazna - jisa prakAra pIchI, kamaNDalu ( nirgrantha ) banA rahatA hai usI prakAra vastra cAhiye ? aura pustaka pAsa meM rakhanepara bhI di0 jaina sAdhu akiMcana rakhanepara bhI usake akiMcana bane rahanemeM Apatti kyoM honA uttara- di0 jaina sAdhu kamaNDalu to jIvanakA anivArya kArya malazuddhike lie rakhatA hai, pIchI sthAna zodhana ke kAma meM AtI hai aura pustaka jJAnavRddhikA kAraNa hai ataH akiMcana sAdhuko inake pAsa meM rakhane kI chUTa di0 jaina saMskRti meM dI gayI hai parantu ina vastuoMko pAsameM rakhate hue vaha inake sambandha meM parigrahI hI hai, aparigrahI nahIM / isI prakAra jo sAdhu zarIra rakSAke lie athavA sabhya kahalAne ke lie vastra dhAraNa karatA hai to use kama-se-kama usa vastrakA parigrahI mAnanA anivArya hogA / tAtparya yaha hai ki jo sAdhu vastra rakhate hue bhI apane ko sAdhumArgI mAnate haiM yA loka unheM sAdhumArgI kahatA hai to yaha viSaya di0 jaina saMskRtike dRSTikoNake anusAra vivAdakA nahIM hai kyoMki di0 jaina saMskRti meM sAdhutvake viSayameM jo nagnatApara jora diyA gayA hai usakA abhiprAya to sirpha itanA hI hai ki vastra sAdhu nagna sAdhukI apekSA AtmAkI svAvalambana zaktike vikAsa aura zarIrakI AtmanirbharatAkI utanI kamI rahanA svAbhAvika hai jisa kamIke kAraNa use vastra grahaNa karanA par3a rahA hai| isa prakAra vastra tyAgakI asAmarthya rahate hue vastrakA dhAraNa karanA niMdanIya nahIM mAnA jA sakatA hai pratyuta vastra tyAgakI asAmarthya rahate hue bhI nagnatAkA dhAraNa karanA nindanIya hI mAnA jAyegA kyoMki isa tarahake prayatnase sAdhutva meM utkarSa honekI apekSA apakarSa hI ho sakatA hai yahAM kAraNa hai ki digambara jainasaMskRtimeM nagnatAko kisI eka hadataka sAdhutvakA pariNAma hI mAnA gayA hai sAdhutvameM nagnatAko kAraNa nahIM mAnA gayA hai / isakA spaSTIkaraNa isa prakAra samajhanA cAhiye ki sAdhutva grahaNa karanekI yogyatA rakhanevAle, pahale tIsare, cauthe aura pA~caveM guNasthAnavartI manuSyoM meM jaba sAdhutvakA udaya hotA hai to usa hAlatameM unake pahale sAtavA~ guNasthAna hI hotA hai chaThA guNasthAna to isake bAdameM hI huA karatA hai isakA Azaya yahI hai ki jaba manuSyakI mAnasika pariNati meM sAdhutva samAviSTa ho jAtA hai tabhI bAhyarUpameM bhI sAdhutvako apanAte hue vaha nagnatAkI ora unmukha hotA hai / tAtparya yaha hai ki saptama guNasthAnakA AdhAra sAdhutvakI antarmukha pravRtti hai aura SaSTha guNasthAnakA AdhAra sAdhutvakI bahirmukha pravRtti hai / sAdhutvakI ora abhimukha honevAle manuSyakI sAdhutvakI antarmukha pravRtti pahale ho jAyA karatI hai, isake bAda hI jaba vaha manuSya bahiH pravRttikI ora jhukatA hai taba vastroMkA tyAga karatA hai ataH yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki sAdhutvakA kArya nagnatA hai nagnatAkA kArya sAdhutva nahIM / yadyapi nagnatA aMtaraMga sAdhutvake binA bhI dekhane meM AtI hai parantu jahA~ antaraMga sAdhutva kI preraNAse bAhya veza meM nagnatA ko apanAyA jAtA hai vahI saccA sAdhutva hai / prazna- jaba Upara ke kathanase yaha spaSTa hotA hai ki manuSyake sAtavA~ guNasthAna prArambha meM savastra hAlata
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 : sarasvatI-varadaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-prandha meM hI ho jAyA karatA hai aura isake bAda chaThe guNasthAnameM Anepara vaha vastrako alaga karatA hai / to isase yaha niSkarSa bho nikalatA hai ki sAtaveM guNasthAnakI taraha AThavAM Adi guNasthAnoMkA sambandha bhI manuSyakI antaraMga pravRttise honeke kAraNa savastra maktike samarthanameM koI bAdhA nahIM raha jAtI hai aura isa taraha di0 jainasaMskRtikA strImukti niSedha bhI asaMgata ho jAtA hai| uttara-yadyapi sabhI gaNasthAnoMkA sambandha jIvako antaraMga pravRttise hI hai, parantu kucha guNasthAna aise haiM jo antaraMga pravRtti ke sAtha bAhyavezake AdhArapara vyavahArameM Ane yogya hai| aise guNasthAna pahalA, tIsarA, cauthA, pA~cavA~; chaThA aura terahavA~ ye saba hai| zeSa guNasthAna yAne dUsarA, sAtavA~, AThavA~, navavA~, dazavA~, gyArahavA~, bArahavA~ aura caudahavAM ye saba kevala antaraMga pravRttipara hI AdhArita haiN| isalie jo manuSya savastra hote hue bhI kevala apanI antaHpravRttikI ora jisa samaya unmukha ho jAyA karate hai una manuSyoMke usa samayameM vastrakA vikalpa samApta ho jAneke kAraNa sAtaveMse bArahaveM takake gaNasthAna mAna lenemeM koI Apatti nahIM hai / di0 jaina saMskRtimeM bhI celopasRSTa sAdhuoMkA kathana to AtA hI hai / parantu di0 jainasaMskRtikI mAnyatAnusAra manuSyake chaThA guNasthAna isaliye sambhava nahIM hai ki vaha guNasthAna Upara kahe anusAra sAdhutvakI antaraMga pravRttike sAtha usake bAhya vezapara AdhArita hai, ataH jabataka vastrakA tyAga bAhyarUpameM nahIM ho jAtA hai tabataka di0 jaina saMskRtike anusAra vaha sAdhu nahIM kahA jA sakatA hai| isI AdhArapara savastra honeke kAraNa dravyastrIke chaThe guNasthAnako sambhAvanA to samApta ho jAtI hai| parantu puruSakI taraha usake bhI sAtavA~ Adi guNasthAna ho sakate hai yA mukti ho sakatI hai isakA nirNaya isa AdhArapara hI kiyA jA sakatA hai ki usake saMhanana kauna-sA pAyA jAtA hai / muktike viSayameM jaina saMskRtikI yahI mAnyatA hai ki vaha bajravRSabhanArAcasaMhanana vAle manuSyako hI prApta hotI hai aura yaha saMhanana dravyastrIke sambhava nahI hai| ataH usake muktikA niSedha di0 janasaMskRtimeM kiyA gayA hai| manuSyake terahaveM gaNasthAnameM vastrakI sattAko svIkAra karanA to sarvathA ayukta hai kyoMki eka to terahavA~ guNasthAna SaSThaguNasthAnake samAna antaraMga pravRttike sAtha-sAtha bAhya pravRttipara avalambita hai, dUsare vahA~para AtmAkI svAlambana zakti aura zarIrakI AtmanirbharatAko pUrNatA ho jAtI hai, isalie vahA~ vastrasvIkRtikI AvazyakatA hI nahIM raha jAtI hai| di0 janasaMskRtimeM dravyastrIko mukti na mAnanekA yaha bhI eka kAraNa hai| jina logoMkA yaha khyAla hai ki sAdhuke bhojana grahaNa aura vastra grahaNa donoM meM koI antara nahIM hai unase hamArA itanA kahanA hI paryApta hai ki jIvanake lie yA zarIra rakSAke lie jitanA anivArya bhojana hai utanA anivArya vastra nahIM hai, jitanA anivArya vastra hai utanA anivArya AvAsa nahIM hai aura jitanA anivArya AvAsa hai utanA anivArya kauTumbika sahavAsa nahIM hai| antameM sthUla rUpase sAdhukA lakSaNa yahI ho sakatA hai ki jo manuSya manapara pUrNa vijaya pA leneke anantara yathAzakti zArIrika AvazyakatAoMko kama karate hae bhojana Adiko parAdhInatAko ghaTAtA huA calA jAtA hai vahI sAdhu kahalAtA hai /