Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' prAmANya svataH ke parataH ? [3] viSaya ahu ceDAne paricita che te viSaya upara huM' kema lakhuM hyuM, e praznanA khulAsA prastuta lekhanI prastAvanAthI thaze. lagabhaga ATheka varasa pahelAM bhAvanagara AtmAnaMda sabhAmAM vidvAna kavi kAntanI sAthe pahelavaheluM maLavAnu thayuM. te vakhate teoe mane je prazna prathama pUchela ane me je uttara ApelA, tene ja thAvu pallavita ane vyavasthita karI lakhI dauM tA eka dAnika vicAranI carcA ane kavi kAntanI yAdI ema e atha sare. kAnta mane pramAa na chata tuM 'e kArikAnuM pAda samajAvavA kahyuM. AnA uttara nIce lakhu te pahelAM ukta kArikAnI bAhya mAhitI ane tenA viSaya jANI levA yogya che sAhityadarpaNu ane gautamasUtravRttinA lekhaka khagALI vidvAna vizvanAtha tarka paMcAnana ( I. sa. sattarame! saMkA ) nI racela kArikAvalI ( athavA bhASApariccheda)nI 136mI kArikAnuM trAsya' na vato prArtha ' e trIjuM pAda che. enI thoDI vyAkhyA tA granthakAre pote ja pAtAnI muktAvala nAmaka TIkAmAM ApI che. mImAMsakadarzana prAbhANyane svataH jJeya mAne che. tenuM nirAkaraNa vaiyAyika matathI e pAdamAM kareluM che. enI phlIla tarIke tenuM cothu pAda surIyAnu pattita : ' Ave che. A kArikAnI vyAkhyA kAntanA praznanA uttaramAM meM ApI. A viSayanI pakSavAra mAnyatA ane tenuM aitihAsika mULa e e Akhate A lekhamAM mukhya jaNAvavAnI che, paNa te jaNAvyA pahelAM prastuta lekhamAM vAraMvAra AvanArA keTalAka zabdonI saMkSepamAM mAhitI ApavI rIka gaNAze. (1) pramAtva = je jJAna yathArtha hoya te pramA kahevAya che. jJAnanI yathArthatA ( satyatA ) e prabhAta. (2) prAmANya = A sthaLe prAmANya ane pramAtva e mane zo ekAka hAI prAmANya zabdanA artha paNa jJAnanuM kharApaNuM che.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmANya svataH ke parataH o ( 1033 ( 3 ) svataH = je buddhimAM jJAnanuM bhAna thAya temAM ja jJAnanuM satyatva paNa bhAsita thAya che ema mAnavuM te svataH. (4) paraMtaH jJAnanuM satyata e jJAnane jANanAra buddhi karatAM judI buddhithI jaNAya che ema mAnavuM te parataH. (5) abhyAsadazA = vAraMvAra paricayamAM AvavAnI sthiti. = ( 6 ) anabhyAsadazA = AnAthI UlaTuM. (7) vyavasAya = kAI paNa viSayanuM nizcayAtmaka jJAna. (8 ) anuvyavasAya = prathama nizcayane jANanAruM pAchaLanuM jJAna. (9 ) akriyAjJAna = jevastuthI je prayAjanA sAdhI zakAtAM haiAya, te vastunA jJAna pachI pravRtti thayA bAda temAM prayAjanA anubhava thavA te atha yAjJAna. (10) saMvAda = prathama jJAnathI viruddha na paDyuM te saMvAda. ( 11 ) visa'vAda = AthI UlaTu, ( 12 ) pravata kajJAna = je jJAna pachI te jJAnanA viSayane grahaNu karavA athavA cheDavA pravRtti thAya che te pravakattAna. svata ke parataHnI carcAnuM atAsika mULa vedanA sahitA ( maMtra) bhAga upara laoNkAnI zrahmA dRDha jAmI hatI ane tethI ja anukrame bhAgane upayoga kaCkAMDamAM thavA lAgyA. jANyuM ke ajANye kama kAMDanAM vividhavidhAno, jema dareka sauMpradAyamAM ane che tema, jaTila ane zuSka thaI gayAM ane temAM vAstavika dharmonubhavanuM tattva ghaTI gayuM. hiMsA sAmAnyarUpe adhama gaNAtI; te vaidavihita thatAM dharmanuM kAraNa manAvA lAgI. A rIte kalyANanA jyotiya mArgomAM dhUmanuM AvaraNa joI karuNAmUrti pratibhAzIla ane svAvalaMbI ghaNA mahAtmAonu` hRdya kakaLI UDyu. teoe te kamakAMDanI hiMsAne paNa adharmanA kAraNa tarIke jaNAvavA mAMDI ane vacce vedatA prazna Avata teee jaNAyu ke jo vaida sudhdhAM hiMsAnuM pratipAdana pharatA hoya teA tene kharA veda na mAnavA. AvI sthitimAM eka va evA UbhA thayA ke je hiM'sAmaya yajJa ane tene TekA ApatI zrutione apramANa TharAvatA hatA, jyAre bIje vaga evA thaye je jarAye DhIluM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 134 ] darzana ane ciMtana mUkyA sivAya dareka prakAranA yajJa ane samagra vedonuM pramANu sthApana karavA lAge. chevaTe pradhAna dharmazAstra tarIke lekamAM rUDha thayela vedanA prAmANyAprAmANyano ja prazna baMne vargo vacce carcAne mukhya viSaya thaI gaye. aprA. mANya siddha karanAra varga ema kahe ke zAstrane racanAra puru hoya che. kaI kaI puruSa kadAca nirlobha ane jJAnI hoya, paNa dareka kAMI tevA hatA nathI. tethI ekAda DAghaNuM svAthI ke DAghaNuM ajJAnI puruSa dvArA zAstramAM e bhAga paNa dAkhala thaI jAya che ke jene pramANa mAnavA zuddha buddhi taiyAra na thAya. bIje varga ema kahe ke e vAta kharI che, paNa tenI bAbatamAM te lAgu paDatI nathI. vedamAM te prAmANyanI zaMkA laI zakAya tevuM che ja nahi; kAraNa e che ke puruSa vedonA racayitA ja nathI. tethI teonA ajJAna ke lobhane laIne vedamAM aprAmANya Ave ja kyAMthI ? AvI rIte vedanA prAbhaNya ane aprAmANyanI carcAmAMthI vedanA pauruSeyatva ane aparAyatvane vAda jA. apauruSeyatvavAdamAM be phAMTA paDyA. baMnenI mAnyatAnuM samAnatva e ke veda pramANa che, temAM apramANa bhAga jarAye nathI, paNa baMnemAM eka matabheda janme. eka pakSa kahevA lAgyA ke veda zabdarUpa hoI anitya che, tethI tene kaI racanAra te hovo ja joIe. pu (sAdhAraNa chavAtmAo) sarvathA pUrNa na hovAthI vedone teonI kRti na mAnI zakAya, eTale sarvajJa IzvaranI racanArUpe veda manAvA joIe; jyAre bIjo pakSa kahevA lAgyo ke veda bhale zabdarUpa haya, paNa veda e nitya che ane nitya eTale anAdisiddha. tethI vedane purUSonI ke IzvaranI racanA mAnavAnI jarUra natha. A rIte pauyatva-apauyatvavAdamAM vedanA aniyatva ane niyatvane prazna paNa carcAvA lAgyA. vedanuM prAmANya mUMgA mee na svIkAranAra pakSa te tene pauruSeya ane anitya mAnate ja, paraMtu tenuM prAmANya svIkAranAra paNa eka pakSa tene anitya bhAnate the. vedane anitya mAnI pramANa . mAnanAra pakSa nityAvAdIne kahe ke zAstranuM prAmANya tenA racanAranI pUrNatAne laIne che, tethI je veda keAInI racanA na hoya te temAM prAmANya kevI rIte ghaTAvI zakAya ? Ane uttara bIjA pakSe Ape ke prAmANya e parAdhIna nathI; parAdhIna te aprAmANya che. tethI je zAstro keAInAM racAyelAM hoya temAM amAmAyane saMbhava khare, paNa veda koInI racanA ja nathI, eTale temAM puruSadoSanI saMkrAnti ane tajajanya aprAmANyane saMbhava na hovAthI vidanuM prAmANya svataHsiddha che. A rIte anukrame svataH-prAmANya ane parataH-prAmANyanI kalpanA janmI.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmANya svatake parata [ 1035 viSaya ane sAhityane kamika vikAsa pahelAM te uparanI kalpanA veda ane tene lIdhe mukhyapaNe zabda-pramANa nA pradezamAM hatI, paNa dhIre dhIre veda-niyatvavAdIe samagra pramANamAM te kalpanA laMbAvI ane kahyuM ke pratyakSa, anumiti ke anya koI paNa jAtanuM jJAna hoya te dareka svabhAvathI yathArtha heya che. je AgaMtuka doSa na hoya te temAM aprAmANya AvatuM ja nathI. anityasvAdIe paNa pitAnI kalpanAne laMbAvI kahyuM ke zAbdika jJAna hoya ke anya jJAna, darekamAM prAbhaNya kAMI svAbhAvika nathI, te te phakta kAraNanA guNathI Ave che jevI rIte kAraNunA doSathI aprAmANya. A rIte zabda-pramANamAM janmelI svataH-paratanI kalpanA samagra pramANunA pradezamAM phelAI tevI ja rIte pahelAM svataH-paratanI vAmi mukhyabhAge prAmANyanI utpatti hatI; tene dhIre dhIre vikAsa thatAM prAmANyanI jJapta ane tenAM kAryo sudhI te vistarI. tethI atyAre svataH-parata nI carcA prAmANyanI utpatti, jJapti ane kAryanA viSayamAM joIe chIe. jema jema carcAnA viSayanI sImA vadhatI cAlI ane tenI vizadatA. paNa thatI cAlI tema tema tenuM sAhitya paNa vikasyuM. ApaNe joIe chIe ke upaniSadgA prAcIna jamAnAmAM svataH-parata nI carcAnA zabdanuM nityatvaaniyatva" jevA keTalAka aMze mAtra chUTAchavvAyA nirukta jevA granthamAM aspaSTa rUpamAM maLe che. krame tene vikAsa thatA cAlya, paNa cheka cethI-pAMcamI zatAbdI sudhImAM e carcAnuM sAhitya bahu nahotuM vadhyuM. svata: pakSamAM rAbara svAmInuM zAbarabhASya ane parata pakSamAM bauddhAcArya didbhAganA, jainAcArya siddhasenanA tathA samaMtabhavanA grantha-eTaluM ja sAhitya tyArasudhImAM A viSayane lagatuM mukhyapaNe kahI zakAya, paNa kumArilanA blekavArtikamAM svataH- pakSanI khUba carcA thatAM ja bauddha, jaina ane naiyAyike tenI viruddha UtarI paDyA. zAMtarakSitakRta tatvasaMgraha ane nAlaMdA vidyApIThanA tatranA adhyApaka kamalazIlanI (Azare I. sa. 750) te uparanI TIkA sivAya Aje saMskRta bauddha grantha ApaNI sAmena hevAthI te vize mauna ja ThIka che. paNa jaina vidvAna vidyAnaMda pitAnI aSTasahastrI, blekavArtika Adi kRtiomAM tathA prabhAcaje potAnI. prameyakamalamArtaka, nyAyakumudacaMdrodaya Adi kRtiomAM te vize jarAye kaMTALyA sivAya khUba lakheluM ApaNI sAme che. AvI carcAmAM taiyAyike to kuzaLa heya ja, eTale teonuM sAhitya paNa te vize UbharAvA lAgyuM. dazamA saikA. daramyAna abhayadeve sanmatita uparanI pitAnI TIkAmAM svataH-parataH prAmANyanI.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1031] darzana ane ciMtana je carcA karI che ane temAM mImAMsaka, bauddha ane naiyAyikAnA granthAnA AdhAra lIdhA che, te jotAM te vakhate A viSayamAM dArzanika vidyAne keTalA vadhAre rasa letA te jaNuAI Ave che. dAnizArmANu vAcaspati mizranI sarva - gAminI pratibhAmAMthI pasAra thayA bAda nyAyAcAya uyana ane navInanyAyanA sUtradhAra gageza tathA tenA putra vardhamAnanA hAthe A viSaya carcAyA. tethI te viSayanuM sAhitya ghaNuM ja vadhI gayuM; chatAM je kAMI UNapa rahI hoya te mImAMsaka pArthasArathi mizranI zAstradIpikA ane vidvAna vAdidevasUrinA vizALakAya syAdvAdaratnAkare pUrI karI. atyAra sudhImAM svataH--parataHnA sAhityanuM eka mATu maMdira taiyAra thayuM hatuM. tenA upara tArkika gadAdhara bhaTTAcArye prAmANyavAda racI kaLaza caDhAvyA, ane jaina tArkika yazovijaya upAdhyAye zAstravArtAsamuccaya uparanI potAnI TIkAmAM A sAhityamadirane prAmANika upayoga karyAM. A rIte aDhAramA saikA sudhImAM prastuta viSayane lagatuM jeTaluM sAhitya upalabdha che, tenA vicAra karatAM jaNAya che ke madhyakALamAM dArzanika vidvAnanI A viSayamAM rasavRtti khUba vikasI hatI. enI puSTimAM vidyAraNyaviracita zaMkaragvijayamAMthI maMDanamizranu ghara pUchatAM eka khAIe zaMkarasvAmIne ApelA uttara TAMkavA khasa thaze : svataH pramANaM parataH pramANaM kIrAGganA yatra giraM giranti / dvArasthanIDAntarasaMniruddhA jAnIhi tanmaNDanapaNDitaH // ... ', svataH-paratanA dArzanika pakSanu' vargIkaraNa svataH prAmANya mAnanAra vargImAM phakta be ja darzane Ave cheH pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA. parataH prAmANya mAnanAra vargamAM jaina ane auD darzana uparAMta cAra vaidika dardI ne AvI jAya che H nyAya, vaizeSika, sAMkhyu ane cega. upapatti . da veda upara thatA AkSepanu samAdhAna ane zrutinI pUrvApara saMgati karavAnuM' buddhisAdhya kAma jaiminIyadarzIne lIdhe, tethI teNe svataH pramANunI TUMkI ne Taca sarasa upapatti upasthita karI. vedAntadarzananuM kArya vyavasthita thayela vedamAMthI brahmanuM tAtparya batAvavAnuM hatuM, tethI te jaiminIyadarzInanI svataH pramANanI kalpanAne carco karyo sivAya mAnI le te svAbhAvika ja che. vedanA prAmANyamAM vAMdhA lenAra jaina ane khauDha darzanane parataH prAmANyanI buddhigamya kalpanA rajU karyo sivAya na cAle. tethI teone te pakSa paNa saheja
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmANya svataH ke paratA? [ 102 ja thayo. nyAya ane vaizeSika darzane tarkapradhAna hoI buddhigamya tarkane virodha naja karI zake, tethI teoe parataH prAmANya pakSa svIkAryo, paNa tema chatAMye Izvarane vacce lAvI vedanuM prAmANya sAcavyuM. sAMkhya ane yoga, e AkhA viSayamAM bahudhA nyAya ane vaizeSikane anusaratA hovAthI teone tethI judA pADI zakAtA nathI. A rIte dareka darzanano pakSa-bheda, potAnA sAdhya. pramANe, ravataH-paranI carcAmAM yogya ja che. baMne pakSakAranI mukhya dalIle ane tenuM tAtparya utpattiH upattinA viSayamAM svataHvAdInuM mukhya maMtavya e che ke jJAna je sAmagrI (kAraNasamUha) thI utpanna thAya che, te ja sAmagrIthI jJAnamAM satyatA paNa Ave che, arthAt jJAnanI satyatA mATe jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta, anya koI paNa kAraNanI apekSA nathI. AthI UlaTuM, jJAnanI asatyatA mATe jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta anya kAraNanI apekSA rahe che. te anya kAraNuM deSarUpa samajavuM. jema aprAmANya e pitAnI utpattimAM jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta doSanI apekSA rAkhe che, tema prAmANa kaI adhika kAraNanI apekSA nathI rAkhatuM. tethI ja jyAre jJAnapAdaka sAmagrImAM doSo na hoya tyAre jJAna utpanna thavA sAthe ja prAmANya utpanna thAya che ane tethI te svataH utpanna kahevAvuM joIe. utpattimAM parata vAdInuM kahevuM ema che ke jevI rIte aprAmANya e pitAnI utpattimAM deSarUpa adhika kAraNanI apekSA rAkhe che, tevI rIte prAmANya paNa adhika kAraNanI apekSA rAkhe ja che; A kAraNa te guNarUpa che. jema jJAnotpAdaka sAmagrImAM doSa na hoya to tajajanya jJAnamAM aprAmANya na AvI zake, tema tevI sAmagrImAM guNa na hoya te tajajanya jJAnamAM prAmANya paNa na AvI zake. doSa, je aprAmANyanuM khAsa kAraNa che, te je bhAvarUpa padArtha heI kAraNakaTimAM gaNuM zakAya te guNa paNa kAraNakaTimAM gaNavA gya che. guNane mAtra deSane abhAva kahIne tenuM nirAkaraNa karavuM yogya nathI; kAraNa ke, tema karIe te tethI UlaTuM ema paNa kahI zakAya ke deva, je aprAmANyanuM khAsa kAraNa che, te paNa abhAvarUpa kema na hoya ? tethI ema ja mAnavuM yogya che ke guNa ane deSa baMne svataMtra che, ane tethI ja je. sAmagrI sAthe guNa hoya te prAmANya ane doSa hoya te aprAmANya Ave che. mATe jema aprAmANya utpattimAM parataH tema prAmANya paNa utpattimAM. parataH manAvuM joIe.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1038 ] darzana ane ciMtana mImAMsako dezane bhAvarUpa mAnI tAvika mAne che ane tethI tenI kAraNa kATimAM gaNanA kare che, paNa guNane teo tAvika ke bhAvarUpa na mAnatAM mAtra deSAbhAvarUpa mAne che ane sAthe ja abhAvane tuccharUpa mAnI tenI kAraNakeTimAM gaNanA karatA nathI; jyAre yAyika vagere parata vAdIo guNane paNa deSanI peThe ja tAvika mAnI kAraNakaTimAM le che. teo kahe che ke jema sukha-duHkha e baMne ekabIjAthI svataMtra che, nahi ke ekabIjAnA abhAvarUpe---jeke ekanA sadbhAvamAM bIjAne abhAva hoya che, paNa tethI te baMne kAMI mAtra abhAvarUpa ja nathI-tevI rIte deSa ane guNanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM joIe. mImAMsaka matanuM tAtparya e che ke deSa e mAtra Agantuka che, je te na hoya te sAmagrIthI utpanna thatuM jJAna sahaja rIte ja zuddha janme. jyAre nayAyika vagerenA matanuM tAtparya e che ke dezanI peThe guNa paNu AgaMtuka che ane tethI te sAmagrImAM hoya te ja prAmANya janme. jJAna "utpanna thatI vakhate prAmANya ane aprAmANya e bane rUpathI zUnya hotuM nathI; kAM te te aprAmANyayukta utpanna thAya che ane kAM te te prAmANyayukta utpanna thAya che. have je aprAmANyayukata utpanna thAya tyAre aprAmANyane doSAdhIna mAnI parata mAnIe te prAmANyayukta utpanna thAya tyAre prAmANya guNAdhIna mAnI zA mATe parata na mAnavuM ? mImAMsako mAtra eTaluM ja kahe che ke prAmAya e jJAnanuM sAhajika rUpa che. jyAre jJAna janme che tyAre temAM prAmANya svatasiha hoya che. mAtra aprAmANya e jJAnanuM sAhajika rUpa nathI; tethI jJAna utpanna thayA pachI dezane laI temAM aprAmANya dAkhala thAya che. jJatiH ptimAM vivAdIonuM kahevuM che ke jyAre jJAna bhAsita thAya che tyAre tenuM prAmANya paNa sAthe ja bhAsita thaI jAya che. jJAna ane tenA prAmANya bhAsa bhinna bhinna buddhimAM thatuM nathI, tema mAnavuM joIe. je bhinna bhinna buddhithI bhAsa mAnavAmAM Ave to anavasthA thAya. te evI rIte ke kaI paNa viSayanuM jJAna utpanna thayuM ane te vidita paNa thayuM; chatAM tenuM prAmANya te bIjA saMvAdaka jJAnathI ke artha kriyAjJAnathI mAnavuM paDe. have je jJAnane prAmANyagrAhaka mAnIe te paNa je satyarUpe nizcita na thayuM heya te pUrvajJAnanuM prAmANya zI rIte nizcita karI zake? je pite ja anizcita hoya te bIjAne nizcaya na karI zake. AthI prAmANyagrAhakarUpe mAnI lIdhelA - bIjA jJAnanuM prAmANya nizcita karavA trIjuM jJAna ane tenuM prAmAya nizcita
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmANya svataH ke parataH ? [13r karavA ceAthuM jJAna ema anukrame kalpanA vadhatAM anavasthAmAM ja pariNAma pAme. tethI ema ja mAnavu yogya che ke kAI paNa viSayanuM jJAna utpanna thayA pachI jyAre prakAzita thAya che tyAre tenI sAthe ja tenu prAmANya paNa prakAzita thaI jAya che. A viSayamAM parataHvAdInuM kahevuM che ke jema aprAmANya parAgrAhya che, tema prAmANya paNa parAgrAhya mAnavuM joI e kAI jJAna utpanna thayuM ane te mithyA hAya te tenuM ayathAva kAMI te ja vakhate jaNAtuM nathI, paNa kAM tA visa MvAda thavAyI ke pravRtti niSphaLa javAthI kAlAntare tenuM ayathAtva mAlUma paDe che. tevI rIte yathAMtvanA saMbaMdhamAM paNa mAnavuM joI e. jJAna utpanna thayuM ane te bhAsita paNa thayuM, chatAM tenuM yathAtva savAda agara pravRttisAphalyathI jaNAvAnuM. Ama mAnatAM anavasthA thavAnA bhaya rAkhavAnuM kAraNa nathI, kAraNu ke manuSyanI jijJAsA parimita hovAthI etraNa uparAupara thatAM jJAnanA prAmANya sudhI te lakhAya kharI, paNa ema ne ema te jijJAsA prAmANya naSayamAM ja banI rahe ema anatu' nathI. khIjI vAta e che ke jo prAmANyane jJAnanA niya sAthe ja niIta mAnI levAmAM Ave te je viSayane vAravAra jovAno abhyAsa na hoya te viSayanuM jJAna thatAM tenA prAmANya mATe je sahu thAya che te sa MbhavI na zake, kAraNa ke jJAna thayuM ke tenuM prAmANya niIta thaI ja gayuM, pachI mAruM A jJAna satya che ke asatya evA saMdehane avakAza ja na rahe. tethI prAmANyane aprAmANyanI peThe parAjJeya mAnavuM ceAgya che. svataHvAdInuM valaNa pratyeka jJAnamAM eka sAmAnya niyama mAnI levA tarake che. tethI te kahe che ke parataH-pakSamAM AvI paDatI anavasthA dUra karavA jo parataHvAdIne kAi paNa jJAna svaniIta mAnavuM paDe te pachI te ja rIte prathamanAM badhAM jJAnAnuM prAmANya svaneya zA mATe na mAnavuM? svataHvAdIne pakSa abhyAsAnA anubhavane AzarIne che; tethI te kahe che ke je viSaya jovA jANavAnA ahu paricaya hAya te viSayanuM jJAna thatAM tenA pramANya mATe kAI te kadI saMdeha thatA nathI. tethI samajAya che ke paricita viSayanA jJAnanuM prAmANya jJAna sAthe ja niIta thaI jAya che. have jJAnanuM svarUpa te eka ja prakAranuM hAya te! tethI abhyAsa ke anabhyAsavALA dareka sthaLeAnAM jJAnanA prAmANyanA saMbaMdhamAM eka ja niyama bhAnI levA dhaTe che. AthI UlaTu', parataHvAdInA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1040 ] darzana ane ciMtana pakSa cittavyApAranA anubhava upara avalakhelA che. te kahe che ke dareka jJAnanA prAmANyamAM kaI sadeha thatA nathI. jyAM sadeha na thAya tyAM svagrAhya che ja, tethI anavasthAne avakAza nathI; paNa eka jagyAe sadeha na thavAthI. svatAmrAjJa mAnIe eTale te pramANe jyAM sasneha thato hoya tyAM paNa vatA grAhya mAnI levuM e anubhavaviruddha che. je viSaya jANavAnA bahu paricaya nathI hAtA tenuM jJAna thatAMveMta tenA prAmANyanI bAbatamAM jarUra saMdeha thAya che. tethI mAnavuM joI e ke tevA sthaLamAM prAmANya svAgrA; nathI. jJAna H A viSayanI carcAneA vikAsa thatAM svataH--parataHnI carcA prAmANya mAMthI AgaLa vadhI kevalajJAnamAM UtarI. svataHvAdIomAM traNa pakSa paDavA. eka ema mAnatA ke jJAna svaprakArA hAI peAte ja potAne jANe che. A pakSa guru ( prabhAkara ) te che. bIjo pakSa bhaTTa (kumAreila )nA che. te ema mAnave ke jJAna svaprakAza tA nathI, paNa paraprakAzya eTale anya jJAna dvArA pratyakSa karavAyAgya paNa nathI, mAtra parAkSa hAI anumati dvArA jANI zakAya che. trIjo pakSa murAri mizrane che. te naiyAyikAnI peThe ema mAnato ke jJAnanuM pratyakSa thAya che, paNa te svaprakAza nathI. pazcAdzAvI anuvyavasAyajJAna dvArA pUrva jJAnanuM pratyakSa thAya che, A traNe pakSo joke dAnanA svarUpamAM ekamata nathI, chatAM te mImAMsaka hAI svataHprAmANya pakSane vaLagI rahI potapotAnI jJAnasvarUpatI kalpanAmAM paNa svataHprAmANane ghaTAvI le che; ane tethI ema kahevuM joI e ke A traNa pakSa pramANe jJAna yA te svArA gRhIta thAya yA anumiti dvArA yA anuvyavasAya dvArA, paNa jyAre te jJAna gRhIta thAya tyAre tenuM prAmANya paNa tenI sAthe ja gRhIta thaI jAya che. kA : kAryanA viSayamAM banne pakSane Azaya jaNAvyA pahelAM prAmANya ane tenuM kAryAM e be vacce zuM antara che te jANavuM joIe. prAmANya eTale viSayane vAstavika rUpamAM grahaNa karavAnI jJAnanI zakti, ane kA eTale e zakti dvArA prakaTatA viSayano yathA bhAsa. A kAryane ghaNIvAra pramANanuM kArya paNa kahevAmAM Ave che. kAryanA viSayamAM svataHvAdI kahe che ke potAnI sAmagrI uparathI pramANu utpanna thayuM ke lAgaluM ja kAInI ApekSA rAkhyA sivAya te peAtAnuM pUrvokta kAya kare che. Ama mAnavAmAM teo evI nsIla Ape che ke jo potAnu kArya karavAmAM pramANune kAraNaguNAnuM jJAna agara savAtI apekSA rAkhavI paDe te jarUra anavasthA thaI jAya. tyAre
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmAlya svatA ke parataH ? [ 1041 paratakavAdI kahe che ke pramANa potAnuM kArya karavAmAM saMvAdanI apekSA rAkhe ja che, ane tema chatAM anavasthAne jarAye bhaya nathI. kAraNa e che ke saMvAda eTale arthayiAjJAna. A jJAna phalarUpa hoI te bIjAnI apekSA sivAya ja svataH nirNata ane svataH kAryakArI che. pravartaka jJAna pitAnuM kArya karavAmAM arthayiAjJAnanI apekSA rAkhe, tethI arthavijJAnane paNa pitAnA kAryamAM anya tevA jJAnanI apekSA rAkhavI joIe e ekAMta nathI. khAsa mu te e che ke jJAnanuM kArya mAtra arthanuM bhAna prakaTAvavuM eTaluM ja che. have jyAre pramANanA kAryamAM jJAnasAmAnyanA kArya karatAM vAstaviktAne umere thAya che tyAre eTaluM mAnavuM joIe ke pramANanA kAryamAM dekhAtI A vizeSatA keI kAraNane lIdhe AvelI hovI joIe. te kAraNa e ja saMvAda. tethI pramANanuM kArya paNa parata mAnavuM ghaTe. A banne pakSanI mAnyatAne AdhAra jJaptinI peThe che, eTale ke svataHpakSanI mati eka koI sArvatrika nivama bivA tarapha che tethI te dareka jJAnane svataH kAryakArI mAnI le che, jyAre parata pakSanI manovRtti anabhAvane sAme rAkhI cAlavA tarapha che. tethI te koI eka niyamamAM na baMdhAtA jyAM je anubhava thAya tyAM tevuM mAnI le che. --kAntamAlA, 1924,