Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvaka prAcAryadeva zrI jinaharisAgarasUrIzvara [ le0 munizrI kAntisAgarajI ] AcArya pada kI mahattA jaina zAsana meM AcAryoM kA sthAna kI tIrthaMkara bhagavAn se dUsare nambara para hI AtA hai kyoMki jisa samaya bhavyAmAoM ko mokSa mArga dikhA kara zrItIrthaMkara bhagavAn ajarAmara pada ko prApta ho jAte haiM, usa samaya unake virahakAla meM dvAdazAGgI rUpa sampUrNa pravacana ko aura jaina saMgha ke viziSTa uttaradAyitva ko AcArya deva hI dhAraNa karate haiM / ataeva pravacana prabhAvaka prAtaHsmaraNIya AcArya devoM ke punIta caritroM ko jAnanA pratyeka AtmahitaiSI kA kartavya ho jAtA hai / ata: eka aise hI AcAryadeva ke divya jIvana se paricaya karAyA jAtA hai| jisakI atula kIrtti kiraNoM se mAravADa kA pratyeka pradeza Aja mAna hai / prakAza pUrva sambandha zrImanmahAvIra bhagavAn ke 67veM paTTadhara zrIjinabhakti sUrijI ma0 ke paTTaziSya zroprItisAgarajI mahArAjane vi0 kI 11vIM zatAbdI meM pati samudAya meM bar3hate hu zithilAcAra ko aura prabhupUjA virodhI DhuMDhaka mata ke pracAra ko dekhakara vAcanAcArya zrI amRtadharmajI ma0 aura mahopAdhyAya zrIkSamA kalyANajI mahArAja jo ki Apake ziSya-praziSya the- ke sAtha zrIsiddhAcala tIrthAdhirAja para kriyodvAra kiyA thA / mahopAdhyAya zrIkSamAkalyANajI ma0 kI ziSya paramparA meM paramopakArI siddhAntadadhi gaNAdhIzvara zrIsukhasAgarajI mahArAja hue| ApakA samudAya kharatara gacchIya sAdhuoM meM adhika prAcIna evaM suvistRta rUpase vartamAna hai / zrIsukhasAgarajI mahArAja kI samudAya ke adhinAyaka AbAla brahmacArI pravacana - prabhAvaka pUjya zrIjinaharisAgara sUrIzvarajI mahArAja the / ApakA hI punIta caritra prastuta lekha meM prakAzita kiyA jAtA hai / kumAra harisiMha jodhapura rAjya ke nAgora paragane meM prAkRtika saundarya se harAbharA 'rohiNA' nAma kA eka choTA sA gAMva hai| vahAM khetI- pazupAlana Adi svAvalambI karma vAle aura yuddhabhUmi meM duzmanoM se lohA lenevAle, kSatriyocita guNoM se svatantra jIvana vAle jATa vaMzIya bhuriyA khAnadAna ke logoM kI jamIMdArI hai / jamIMdAroM ke pradhAna puruSa - zrIhanumanta siMhajI kI dharmapatnI zrImatI kesara devI kI pavitra kakha se vi0 saM0 1946 ke mArgazIrSa zuklA 7 ke dina divya muhUrta meM hamAre carita nAyaka kA janma huA thA / hari-sUrya aura siMha ke samAna tejomaya bhavya AkRti aura mahApuruSoM ke pradhAna lakSaNoM se yukta apane sukumAra ko dekhakara mAtA-pitA ne ApakA guNAnurUpa nAma 'zrIhariviha' rakhA thA / saphala saMyoga apanI alaukika lIlAoM se mAtA-pitAdi parijanoM ko Anandita karate hue kumAra harisiMha jaba karIba 6-7 varSa ke hue taba apane pitA ke sAtha pUjya gaNAdhIzvara zrI bhagavAnsAgarajI mahArAja jo ki gRhasthAvasthA meM Apake cAcA lagate the - ke darzana ke liye phalodI ( mAravAr3a) gaye / bAla lIlA ke sAtha Apane vaMdana karake zrIgurumahArAja kI pApahAriNI caraNadhUli ko apane mastaka meM lagAI | zrIgurudeva ne divya-dRSTi se Apa meM bhAvI prabhAva - ---
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 11 / katA ke prazasta cinha paaye| loka-kalyANa kI bhAvanA se tapasvI zrIchananasAgarajI ma0 ne apane pUjya gaNAdhIzvarajI prerita ho guru-mahArAja ne zrIhanumantasiMha jI ko upadeza kI isa AjJA ko zirodhArya karake, unako nizcinta banA diyA ki tumhAre 5 lar3ake haiN| unameM se isa madhyama kumAra diyaa| gaNi zrIbhagavAnsAgarajI mahArAja AtmaramaNa ko Apa hameM de do| kyoMki yaha kumAra bar3A bhArI sAdhu karate hue divya loka ko sidhAra gaye taba saMgha meM eka dama hogA, aura apane upadezoM se jainazAsana kI mahatI sevA zoka chA gyaa| paraMtu gurudeva ke pratinidhi svarUpa kumAra kregaa| isako dene se tumako bhI apUrva dharma-lAbha hogaa| harisiMha ke dIkSA-mahotsava ne zoka ko miTA kara apUrva gurumahArAja kI isa puNya preraNA se prerita ho vIrahRdayo Ananda ko phailA diyaa| zrI saMgha ke sAmane bar3e bhArI hanumantasiMhajI ne bar3o vIratA ke sAtha apane prANa pyAre samAroha ke sAtha pU0 ta0 zrI chaganasAgarajI mahArAja ne putra ko dharma ke nAma para zrIgurumahArAja ko bheMTa kara diyaa| kumAra harisiMha ko usI pUrva nizcita sumuhurta meM bhagavatI gurudeva aura kumAra ke isa saphala saMyoga se 'sone meM sugandha dokSA pradAna kara pUjya gaNAdhIzvara zrI bhagavAnasAgarajI ko kahAvata caritArtha huii| dhanya guru ! dhanya pitA !! mahArAja ke ziSya 'zrI harisAgarajI' nAma se udghoSita dhanya kumAra !!! kiye| sAdhutA ke aDkura carita nAyaka ke guru bhAI zrI guru mahArAja ne apanI vRddhAvasthA ke kAraNa kumAra gaNAdhIzvara pUjya zrI bhagavAnasAgarajI mahArAja kI vizeSa dekhabhAla aura paThana-pAThana kA bhAra apane sAhaba ke ziSya adhyAtma yogI caitanyasAgarajI ma0 urpha sahayogI mahAtapasvI zrI chaganasAgarajI mahArAja ko cidAnandajI mahArAja mahopAdhyAya zrI sumatisAgarajI diyA / pUjya tapasvojo ke yogya anuzAsana meM mahAmahima mahArAja, muni zrI dhanasAgarajI mahArAja, muni zrI tejazAlinI medhAvAle kumAra ne sAdhu kriyA ke sUtra thor3e hI sAgarajI mahArAja, zrI trailokyasAgarajI mahArAja aura samaya meM sIkha liye| pUrva janma ke puNyodaya kI prabalatA hamAre caritanAyaka AcArya zrI jinaharisAgarasUrIzvarajI se ATha varSa kI bAlpa avasthA meM guru mahArAja kI parama mahArAja hue| dayA se sAdhutA ke boja aGkurita ho gye| Adarza jIvana sAdhu zrI harisAgarajI pUjya zrI chaganasAgarajI mahArAja kI vRddhAvasthA hone kumAra harisiMha jaba kucha adhika sAr3he ATha varSa ke se aura hamAre caritanAyaka kI bAla avasthA hone se saM0 hue, taba yuvakoM kA sA joza, aura vRddhoM kA sA anubhava 1957 se 1965 taka ke cAturmAsa lohAvaTa aura phalodI rakhate the| guru mahArAja ne mAtA pitA ko aura sthAnIya (mAravAr3a) meM hI hue| isa sAnukUla saMyoga meM jJAna-tapa (phalodI) jaina saMgha ko anumati se ApakI dIkSA kA aura avasthA se sthivira pada ko pAye hue pUjya zrI chaganaprazasta muhurta 1657 ASAr3ha kRSNa 5 ke dina nirdhArita sAgarajI mahArAja ne Apako saMskRta va prAkRta bhASA ko kiyaa| apane AyuSya kI avadhi nikaTa A jAne se par3hAne ke sAtha-sAtha prakaraNoM kA tatva-jJAna aura AgamoM zrI guru mahArAja ne zrI saMgha se khamata-khAmaNA karate hue kA maulika rahasya bhalI prakAra se samajhA diyaa| vidyAantima AjJA do ki 'harisiMha ko yogya avasthA hone para guru ko parama dayA aura ApakI pror3ha prajJA ne Apake ise merA utarAdhikArI mAnanA' / saMgha ke mukhiyA mahA- vyaktitva ko Adarza aura unnata banA diyaa|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 132 / caritanAyaka gaNAdhIza vikaTa pradezoM meM bhI prAyaH ye loga hI sucAru pracAra kara zrI bhagavAnsAgarajI mahArAja kI antima AjJA- rahe haiN| nusAra hamAre caritanAyaka ko mahAtapasvI zrI chaganasAgara caritanAyaka aura pratiSThAe~ jI mahArAja ne saM0 1966 dvi0 zrA0 zu0 5 ko apane hamAre caritanAyaka kI adhyakSatA meM kaI prabhu mandiroM 52 veM upavAsa kI mahAtapazcaryA ke punIta dina meM jodhapura, kI aura guru mandiroM kI puNya pratiSThAe~ huI haiM / sujAnagar3ha phalodo, tIvarI, jetAraNa, pAlI Adi anyAnya nagaroM ke meM zrIpanecaMdajI siMghI ke banAye zrIpArzvanAtha svAmI ke upasthita jaina saMgha ke sAmane mahA samAroha ke sAtha lohAvaTa mandira kI, kelu (jodhapura) meM paMcAyatI zrIRSabhadeva svAmI meM gaNAdhIza pada se alaMkRta kiyaa| Apake gaNAdhIza pada ke mandira kI, mohanavADI (jayapura) meM seTha zrIdulIcaMdajI thata sAdhaoM meM makhya zrI trailokyasAgarajI hamIramalajI golechA dvArA virAjamAna kiye zrIpArzvanAtha mahArAja Adi, sAdhviyoM meM zrI dIpazrIjI Adi, zrAvakoM svAmo kI, zrIsAgaramalajI sirahamalajI saMcetI ke banAye meM lohAvaTa ke zrIyut genamalajI kocara, phalodI ke zrIyut zrInavapada paTTa kI, koTe meM divAna bAhAdura seTha kesarIsujAnamalajI golechA-sva0 phUlacaMdajI golechA, jodhapura siMhajI ke, aura hAtharasa (u0 pra0) meM seTha bihArIlAla ke sva0 kAnamalajI paTavA Adi ke nAma ullekhanIya haiN| mohakamacaMdajI ke banAye zrIdAdA-guru ke mandiroM kI, zAnta dAnta dhIra guNa yogya gaNAdhIza ko pAkara sAdhu- lohAvaTa meM paMcAyatI guru mandira meM gaNanAyaka zrIsukhasAdhvo-zrAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha saMgha ne apanA aho- sAgarajI mahArAja sAhaba ko aura ga0 zrIbhagavAnsAgarajI bhAgya maanaa| ma0 evaM zrochaganasAgarajI ma. ke mUrti caraNoM kI praticaritanAyaka aura samudAya vRddhi ThAeM ullekhanIya hai / hamAre caritanAyaka gaNAdhIzvara zrI harisAgarajI carita nAyaka aura udyApana mahArAja ke anuzAsana meM karIba savAso sAdhu-sAdhviyoM hamAre caritanAyaka kI adhyakSatA meM kaI dharmapremI kI abhivRddhi huI hai| isa samaya Apako AjJA meM karIba zrImAn zrAvakoM ne apanI 2 tapasyAoM kI pUrNAhUti ke do sau sAdhu-sAdhviyA~ vartamAna haiM / sAdhuoM meM kaI mahAtmA upalakSa meM bar3e bar3e udyApana mahotsava kiye haiN| unameM AbAla-brahmacArI, prakharavaktA, mahAtapasvI, vidvAn aura phalodI (mAravAr3a) meM zrIratanalAlajI golechA kA kiyA kavi rUpa se jaina zAsana kI sevA kara rahe haiN| sAdhviyoM huA zrInavapadajI kA, koTe meM divAna bahAdura seTha kesaroke tIna samudAya ( 1-pravattinI zrI bhAvadhIjI kA, siMhajI kA kiyA huA poSa-dazamI kA, jayapura meM seTha 2-pra0 zrI puNyazrIjI kA aura 3-pra0 zrI siMhazrIjI kA gokalacandajI puMgaliyA, seTha hamIramalajI golechA, seTha hai)| inameM bhI kaI AjIvana brahmacAriNI, viziSTa vyAkhyAna sAgaramalajo sirahamalajo, seTha vijayacandajI pAlecA, Adi dAtrI, mahAtapasvinI evaM viduSI pracArikA rUpa meM jaina ke kiye hue jJAna paMcamI, navapadajI aura vIsasthAnakajI siddhAntoM kA pracAra kara rahI haiM / anyAnya gacchIya sAdhuoM ke tIvarI (mAravAr3a) meM zrImatI jeThIvAI kA kiyA huA ke jaise kaccha, kAThiyAvADa, gujarAta Adi jaina pradhAna dezoM jJAna-paMcamI kA, aura dehalo ke lAlA kesaracandajI boharA meM Apake sAdhu-sAdhvI pracAra karate ho haiM parantu mAravAr3a, ke kiye hue jJAnapaMcamo aura navapada jI ke udyApana mahotsava mAlavA, mevAr3a, u. pra., ma. pra0, Adi ajena pravAna vizeSa ullekhanIya hue haiN|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 133 / carita nAyaka-aura saMgha ke kisI matAbhinivezI menejara ke haTAyA huA 'zrIkharatara hamAre caritanAyaka ke pavitra upadeza se prerita ho kaI vasahI' nAma kA sAina borDa usI per3hI ke jariye vApisa bhavyAtmAoM ne tAraNahAra tIrthoM kI yAtrA ke liye charI- lgvaayaa| vahI zrIkharatara gaccha kI bikharI huI zaktikoM pAlaka bar3e-bar3e saMgha nikAle haiN| unameM zrIjesalamera mahA- saMgaThita karane ke liye zrIkharataragaccha saMgha sammelana kA vRhad tIrtha ke lie phalodI se pahalI vAra seTha sahasamalajI Ayojana krvaayaa| bIkAnera meM zrIkSamAkalyANajI ke golechA dvArA, aura dUsarI bAra seTha suganamalajI golechA aura jayapura meM paMcAyatI ke prAcIna hastalikhita jainajJAna kI dharmapatnI zrImatI rAdhAbAI dvArA, zrIbArejA pArzva- bhaNDAra kA jIrNoddhAra krvaayaa| kaI tIrtho ke-mUrtiyoM nAtha tIrtha ke liye mAMgarola se pahalI bAra seTha jamanAdAsa ke prAcIna zilAlekhoM kA, prabhAvaka AcAryoM kI kaI morArajI dvArA aura dUsarI bAra seTha makanajI kAnajI prAcIna paTTAvaliyoM kA, aura puNya prazastiyoM kA vRhat dvArA, zrIaMjArA pArzvanAtha tIrtha ke liye verAvalase kharatara- saMgraha Apane taiyAra kiyA hai| gaccha paMcAyatI dvArA, tAladhvaja mahAtIrtha ke liye zrIpA- carita nAyaka aura sAhityika lItAnA se Ahora nivAsI seTha candanamala chogAjI dvArA, pravRtti tIrthAdhirAja zrIsiddhAcalajI ke lie ahamadAbAda se seTha hamAre caritanAyaka zrI uvavAI sUtra kA saTIka hindI DAhyAbhAI dvArA aura dehalI se zrI hastInApura mahAtIrtha anuvAda dAdAguru zrI jinadattasUrijI mahArAja kI aitike liye lAlA cAMdamalajo ghevariyA kI dharmapatnI zrImatI sika pUjA, mahAtapasvI zrI chaganasAgara jI mahArAja kA kapUrIdevI dvArA Adi 2 charo-pAlate hue bar3e-bar3e saMgha divya jIvanavRtta, hari-vilAsa stavanAvalI ke do bhAga, vizeSa ullekha yogya hue haiN| Adi kaI granthoM kA nava sarjana kiyA hai| lohAvaTa se carita nAyaka aura saMsthAeM prakAzita honevAle zrI sukhasAgara jJAna bindu jinakI saMkhyA hamAre caritanAyaka ke amogha upadeza se kaI zaharoM isa samaya 50 hai-ApakI sAhityaka bhAvanA kA madhura meM zikSAlaya, pustakAlaya, mitramaNDala Adi kaI saMsthAe phala hai| inhIM jJAna binduoM se suprasiddha itihAsa lekhaka sthApita huI haiM ! pAlItAnA meM zrIjinadattasUri brahmacaryAzrama paM0 lAlacanda bhagavAnadAsa gA~dhI dvArA likhita zrIjinaprabhajAmanagara meM zrIkharataragaccha jJAnamandira-jainazAlA, lohAvaTa sUrijI ma0 kA aitihAsika jIvanacaritra, jayAnanda-kevalI meM jainamitramaNDala, zrIharisAgara jainapustakAlaya, kalakatte meM caritra,bhAva prakaraNa, saMbodha-sattarI Adi mahatvapUrNa sAhitya zrIzvetAmbara jaina sevAsaMgha-vidyAlaya, bAlucara ( murzi- granthoM kA prakAzana huA hai| zrI hindI jainAgama-sumati dAbAda) meM zrIharisAgara jaina jJAnamandira-jaina pAThazAlA prakAzana kAryAlaya koTA se prakAzita honevAle-jainAgama Adi viziSTa saMsthAe~ samAjasevA aura jaina saMskRti kA sAhitya ke liye Apa zrI ke sadupadeza se bhAgalapura ke rahIsa pracAra kara rahI haiN| rAyabahAdura sukharAjajI ne, unake suputra bAbU rAyakumAra carita nAyaka aura purAtatvarakSA siMha jI ne ajomagaMja ke rAjA vijayasiMha jo kI mAtA hamAre carita nAyaka ne zrIsiddhAcala tIrthAdhirAja para zrI suganakumArIjI ne-aura kaI zrImAnoM ne kAphI 'kharatara vasahI' ke prAcIna itihAsa kI surakSA ke nimitta sahAyatA pahu~cAI hai| ApakI amUlya-sAhityaka sammati pravaNDa Andolana karake zrIAnandajI kalyANajI kI per3hI kA sva. bAbU pUrANa vandajI nAhara M. A. B.L.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra purAtatva vibhAga ke pramukha prophesara jI0 sI0 candrA zIrSa zuda 14 ko vijaya muhurta meM 'zrIjinaharisAgarasUrIsAhaba, rAya bahAdura vRjamohana jI vyAsa Adi jaina ajaina zvara jI mahArAja kI jaya' dhvani ke sAtha abhinandana pUrvaka vidvAna bahuta Adara karate rahe haiM / AcArya pada se Apako sammAnita kiyaa| caritra nAyaka kA vihAra upasaMhAra hamAre carita nAyaka ne apane 37 varSa ke lambe dokSA pUjyapAda prAtaHsmaraNIya jainAcArya zrIjinaharisAgara paryAya meM saMyama ko sAdhanA, tIrtho kI sparzanA aura loka- sUrIzvarajI mahArAja kA yaha saMkSipta caritra hai| hamAre kalyANa kI viziSTa bhAvanA se prerita ho kAThiyAvAr3a, caritanAyaka AcAryadeva zrI aura ApakI AjJA ko mAnane gujarAta, rAjapUtAnA-mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, yU0 pI0 vAle lagabhaga 200 sAdhu-sAdhviyAM haiN| evaM AcArya zrI paMjAba, bihAra, baMgAla Adi pradezoM meM vihAra karake karma ke ziSya ma0 gaNAdhIza muni zrI hemendra sAgara jI ma0 vAda, anekAntavAda, ahiMsAvAda Adi mukhya jaina siddhAntoM muni zrI darzanasAgarajI ma0, mu0 zrI tIrtha sAgarajI ma0, kA pracAra kiyA hai| Apake hRdayaMgama upadezoM se prabhAvita evaM muni zrI kalyANasAgarajI mahArAja Adi muni mahodaya hokara kaI baMgAlI bhAiyoM ne AjIvana matsya-mAMsa aura jaina saMgha kI abhivRddhi karate hae apane Adarza jIvana ke madirA kA tyAga karake jIvana ko Adarza banAyA hai / Apa prakAza se bhavyAtmAoM ko prakAzita kreN| ne torthAdhirAja zrI siddhAcala-tAladhvaja-giranAra-prabhAsa hamAre caritanAyaka do varSa taka jesalamera meM virAje aura pATana-portugIja sAmrAjya ke dovatIrtha-zaMkhezvara-tAraMgA aha- vahA~ prAcIna bhaNDAra kA nirIkSaNa kiyaa| itanA hI nahIM madAbAda-pATaNa-pAlanapura-AbU-delavAr3A-rANakapura-jesalamera. para 5 paMDita aura 5 lahiye (lekhaka) rakhakara gurudeva zrI ne lodravA,nAkor3A-karer3A pArzvanAtha-kezariyAnAtha-ajamera-jaya- prAcIna alabhya granthoM kI pratilipiyA~ karAI, saMzodhanAtmaka pura-dehalI-hastinApura-sauripura-kampilapura-ratnapurI-ayodhyA- kAryoM meM vizeSa zrama karane se gurudeva kA svAsthya bigar3atA kAnapura-lakhanaU-banArasa-siMhapurI-candrapuro-paTanA-campApurI- gyaa| jesalamera se gurudeva ne vihAra kiyA, rAste meM vizeSa zrIsametazikharajI - kalakattA - murzidAbAda-bhaddilapura Adi tabIyata bigar3ane se AcArya zrI ne pharamAyA-maiM apanA antima tAraNahAra tIrthoM kI yAtrAeM kI haiN| samaya kisI tIrtha para vyatIta karanA cAhatA hU~ ataH Apa caritanAyaka kA AcArya pada zrI phalaudI pArzvanAtha mer3atAror3a padhAre, svAsthya pratidina hamAre caritanAyaka ko 1663 meM ma0 ta0 zrI chagana- giratA hI gayA, AhAra lenA bhI banda kiyA aura aham sAgarajI mahArAja ne aura jodhapura Adi zaharoM ke pramukha arhama dhvani lagAte rhe| do dina-rAta nirantara dhvani karate jaina saMgha ne lohAvaTa meM gaNAdhIzvara pUjya zrI sukhasAgarajI rahe, anta meM jabAna banda ho gaI taba bIkAnera, jodhapura mahArAja ke samudAya ke gaNAdhIza pada se sucArU rUpa se vibhU- Adi se bar3e 2 vaidya, DAkTara Aye kintu gurudeva zrI ne apanA Sita kiyA thaa| phira bhI ajImagaMja (murzidAbAda) ke rAja AyuSya sannikaTa jAnakara 'apANaM vosirAmi' kara diyaa| mAnya dharmapremI jaina saMgha ne kalakattA, dehalI, lakhanaU, saMvat 2006 poSavadi 8 maGgalavAra prAtaHkAla sUryodaya phalodI Adi nagaroM ke pramukha vyaktiyoM ke vizAla jana- ke pazcAt Apa zrI sarva caturvidha saMgha ko vilakhatA huA samUha ke bIca mahA samAroha ke sAtha vi0saM0 1962 mArga- chor3akara svarga padhAra gaye /