Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna - 2012 pATaNanA caityasambandhI be apragaTa kRtio - munisuyazacandra - sujasacandravijayau pATaNa ane jinamandiro : aNahilla nAmanA bharavADe batADelA lAkhArAma nAmanA sthAnamAM jaina zreSThI cAMpAnI sahAyathI zIlaguNasUrijIe vi.saM. 802mAM eka nagaranI sthApanA karI. jenuM nAma 'aNahillapurapattana' ema rAkhavAmAM Avyu. krame karI e nagara gujarAtanuM pATanagara banyu. A ja saMvatmAM vanarAja cAvaDAe tyAM sau prathama pArzvanAtha bhagavAnanuM jinAlaya banAvyuM. tyAra pachI to mULarAjavasati, vimalavasati, muJjAlavasati, zAntUvasati ityAdi aneka jinAlayo bandhAyAM. saM. 1353 thI 1356nA samayamAM muslima bAdazAha allAuddInanA senApati malika kApharanA hAthe pATaNano nAza thayo tyAre AmAMnAM ghaNAM jinamandiro paNa nAza pAmyAM. DhaNDheravADo : 'thirApadrIyadezamAM koI grAme caityamAM jinabimbanI pratiSThA mAMDI. tyAM dina-dina prati amAri DhaMDhero pheravAvyo. tadA loko te kuTumbanuM nAma DhaNDhera ehavU pADyu. te DhaNDhera kuTumbanA khonA jhAMjhaNa pramukhe aNahillapurapATaNamAM vAsa pUryo. pATaka vasAvyu. ne te DhaNDheravADaka kahevAyo.' A mujabanI noMdha muni samudraghoSanA sandarbhamAM pUrNimAgacchapaTTAvalImAM maLe che. (jai.gu.kavio bhA. 9. pR. 180) pUnamiyAgaccha ane tenA be AcAryo : candragacchanA candraprabhasUrie vidhipakSanuM maNDana karI caudasane badale pUnamanA pAkhI karavAnI ane pratiSThA vigere sAvadha kAryo gRhasthane yogya hoI sAdhu temAM na jAya tevI prarUpaNA karI candragacchathI judo potAno svatantra pUnamiyAgaccha zaru ko. A ja gacchanI paramparAmAM vidyAprabhasUrinI pATe lalitaprabhasUrijI nAmanA prabhAvaka AcArya thayA. te lalitaprabhasUrijInI trIjI pATe bhAvaprabhasUri thayA. jeo samartha vidvAna hatA. pratimAzataka-laghuTIkA, jyotirvidAbharaNa-sukhabodhikA TIkA, haribala macchIno rAsa, ambaDarAsa ityAdi
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 anusandhAna-59 aneka granthonI temaNe racanA karI. vIrA zreSThI ane teno parivAra : zrImALI vaMzanA vIrA zreSThI pUnamiyA gacchanA mukhya zrAvaka hatA. mULa bhinnamAlanA vatanI teo jyAre pATaNa AvyA tyAre vIravADAmAM temaNe je vIraparamAtmAno prAsAda pUrve banAvarAvyo hato te vIraparamAtmAnI pratimA pATaNa (DhaNDeravADA)mAM sthApita karI. vIrAnAM anya sukRtonI vizeSa noMdha anusandhAna5mAM ajJAta kavi kartRka sAhavIrA sukRtavarNananI prazasti-caupaI lekhamAM jovI. vIrAzrAvakanI cothI peDhIe tejasI zrAvaka thayo. teNe paNa zAmaLA pArzvanAthanI pratiSThA, pittaLanA sahasrakUTa, AcAryapada pradAna mahotsavAdi ghaNAM sukRto karyAM. vIrAnI vaMzAvalI : dozI adA (bhAryA bhoLAI) vIrA (pra.bhA. raMgAi, dvi.bhA. rUpA) Tokara (panotI) zivajI(bhA.caMgA) vIrabAI ravajI cAMpA(putrI) jeThI(putrI) phUlA(putrI) (putrI) (bhA.gaMgAi) manajI thAnasiMha samarasiMha vijayasiMha iMdrANI (putrI) maraghA (putrI) ratanI (putrI) surajI meghajI somajI abajI pakalI (bhA.sahajabAI) (putrI) jayatasI (bhA. rAmabAI) tejasI (pra.bhA. devabAI, dvi. bhA. rAdhAkRSNA) gulAba pUMjI malUka lahirakI (putrI) (putrI)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna - 2012 kesara ane tenI putrI joitI tathA zivacaMda ane sAraMga : prathama kRtimA ullekhita A strIo koNa che tenI noMdha kAvyamAM ke vIrAnI vaMzAvalImAM kazI ja maLatI nathI. zivacaMda ane sAraMgano paNa bIjI kRti sivAya kyAMya ullekha maLato nathI. prathama kRtisAra : A kRtinAM zaruAtanAM padyomAM kavie zAmaLa pArzvanAthanI stuti karI che. pATaNanA DhaNDheravADAmAM dozI vIrAe banAvelA UMcA caityamA pUrve kumArapALa mahArAjAnA derAsaramAM je zAmaLapArzvanAthaprabhunuM bimba hatuM te bimbanI pratiSThA pUrNimApakSIya lalitaprabhasUri pAse karAvI hatI te vAta kavi pAMcamA ane chaThThA zlokamAM kare che. viSamakALamAM mlecchothI bhaya pAmI samayajJa puruSoe te zAmaLapArzvanAthaprabhunu bimba utthApyuM hatuM tethI te bimbanI punaH pratiSThA vIrAnA ja vaMzaja dozI tejasIe bhAvaprabhasUrijInI temaja sakala saGghanI sAthe saM. 1778 mAM zrAvaNamAsanI cothanA somavAre karyAnI noMdha antya traNa padyomAMthI maLe che. dvitIya kRtisAra : gurubhagavaMtanA upadezathI kumArapALa mahArAjAnA derAsaranI caumukha pratimAmAMthI eka zAmala pArzvanAthaprabhunI pratiSThA dozI vIrAe jinAlaya banAvI karI tevI noMdha kavi prathama kAvyamAM kare che. ahIM caumukhajIno zabdArtha cAra pratimA, to bAkInI traNa pratimA aMge zodha karavI ghaTe. bIjA kavitamAM DhaNDheravADAnA vIra prabhunA jinAlayanI noMdha karI che. AThabIDottarai no sandarbha barAbara samajAto nathI. DhaNDheravADAnA kalikuNDasvAmInA prAsAdanA uddhAranI sAmAnya noMdha trIjA kavittamAM che. cothA kavittamAM vIrAnA sAta caityanI temaja saM. 1774 mAM tejasIe karAvela pittalamaya sahasrakUTanI (1024 bhagavAna) mahattvapUrNa noMdha che. 'kuMbhArIi' zabda kumbhAriyA pADA mATe vaparAyo che. chellA kavittamAM kavie kumbhAriyA pADAnA AdinAthaprabhunA navA caityanI pratiSThAno saMvat (1656) temaja pratiSThApakanA kuTumbano sAmAnya paricaya Apyo che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 anusandhAna-59 amIcaMda (bhA. jasImati?) RSabhadAsa amIcaMdanI vaMzAvaLI | amIcaMdanI A vaMzAvalI | anusandhAna-5mAM zAhavIrA| sukRta prazasti caupAIne ante maLe che. zAMtidAsa sAmalAsakala amara lakho sundara | prastuta banne kRtinI pratonI jherokSa pATaNa hemacandrAcArya jaina jJAnabhaNDAranA hastalikhita saGgrahamAMthI maLI che. te ApavA badala bhaNDAranA vyavasthApakazrIno khUbakhUba AbhAra. e~ namaH (1) // zrI bRhacchyAmalapArzvanAthastutyaSTakam // aha~ namaH // zrIH // zrImatkAntikalApamaGgalalasallabdhyaikalIlA''layaH sevyaH pArzvajinezvaro vijayate sacchyAmalAkhyo mahAn / haimairhAri-vibhUSaNaizca kusumaiH sampUjitaH sundaraivRkSaughairahamaJjanAga(gi)rirayaM manye vicitrodbhavaiH // 1 // prodyaddIpakamAlikApratimidaM pArzvaprabhorAnanaM tejaHpuJjavirAjamAnamanaghaM dRSTveti zaGkAM dadhe / caJcaccaJcalitaM nabhodapaTalaM navyaprabhAbhUSitaM kiM vA kAJcanabhUdharairabhinavaiH kAlodadhI(dhA)vudgatam // 2 // sajjAtyAdisumotkarairdhavalabhairgAtraM prabhoracitaM, zuddhaM sUryasutAjalaprabhasamaM saMlakSyate sajjanaiH / etat kiM gaganaM divA'pi yadaho ! tArAzritaM bhAsvaraM, kiM vA nUtanapuNDarIkakalito gambhIranIrAzayaH // 3 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna - 2012 vaktreNAzu jito vidhurvidhuritaH kheTo'bhavatkhedataH, kAryaM sandadhadantareva sakale loke kalaGkI tataH / netrAbhyAM kamalotkaro'pi ca jito yAto jale bhItitaH, kiM te naumi navInapuNyavapuSaH sarvaM hi satprabhAvam (?) // 4 // zrImatpattanapattane pravarake DhaNDherake pATake, gacche svacchaguNAnvite sadayane zrIpU(pau)NimIyAbhidhe / pUjyazrIlalitAdimaprabhaguroH pAdAmbujopAsakaH prAptaH zreSThipadaM prabhAkarasamo vIrAhvayo vIryavAn // 5 // caitye dauSyakamukhyakena vidhinA tenoccakaiH kArite, bimbaM pArzvajinezvarasya sukhadaM zrIzyAmalAkhyaM mahat / sArdhaM zrAddhajanairmahotsavabhRtaM saMsthApitaM cA(sA)''daraM, yat pUrvaM hi kumArapAlanRpatezcaityasya bimbaM tvidam // 6 // zrIzrImAlavizAlavaMzakamale jAto marAlopamaH, zrIvIrAhvayasantatau dinamaNiryastejasIzreSThirAT / zrIbhAvaprabhasUriNA svaguruNA saGghaH samaM cAdhunA caitye tena mahAjanAdhipatinA saMsthApitaH zrIprabhuH // 7 // viSamakaliyuge'smin mlecchato bhItimApya, paramasamayavidbhiH pUrvamuttAritaM yat / punarapi jinabimbaM sthApitaM caityagarbha, vasuturagaturaGgorvIpramANe'tra varSe // 8 // (1778) nihitanabhasi mAse candravAre caturthyAM, vimalataravilagne zrAvikA kesarAkhyA / vihitajinapabhakti|itI tatsutA zrIriva kathayati bhadraM sUribhAvaprabhAkhyaH // 1 // // iti zrImad bRhacchyAmalapArzvanAthastutyaSTakamiti //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 ( 2 ) // pattanastha jinAlaya kavitta ( ? ) // anusandhAna- 59 kumArapAlabhUpAla dayAla jaineM jinadharmako marma jagAyo, tinakai deharai cumukhai cyAra moTe jinarAya suguru sunAyo, tinakai mAMhuko biMba eha eka dosI vIrai tasa caitya niMpAyo, bhAvaprabha kahai sevo ho bhaviyana sAmalo pAsa e puMnai pAyo. 1 DhaMDhera kuTaMba sAha vIro jaiMneM vIravADA nAma gAma basAyA, uttaMga maMDapa caitya nipAya tihAM jina vIrakA biMba sohAyA, ATha-bIDottarai pattana DhaMDheravADai soU biMba AniM biThAyA, bhAvaprabha kahai pUrana bhAva, zrImahAvIra tanA guna gAyA. 2 kalikuMDa pAsa jiNaMdakI mUrati, dekhatai merI AMkhi Tharai hai, kAla anAdi mithyAtarthai pAvata, pApakI pIra so dUra Tarai hai, zivacaMda sAraMga sAra sevArthai, svAmiko caitya uddhAraka hai, bhAvaprabha kahai pAsa mahimA jagi, roga-soga viSavega hare hai. 3 punamagaccha prabhAvaka zrAvaka seTha vIrai sAta caitya karAye, tinake vaMzame dosI tejasI pittalameM sahassakoTI bharAye, eka hajAra upari covIza jinesara biMba saMkhyA savi thAye, bhAvaprabhasUrIza pratiSThita [ sattaracumottari jeSTha suhAye]* yAtra karata savi pApa palAye. 4 sonI amIcaMda caMda jasImati Adi jinaMdako caitya kIno, kuMbhArIi dukhavArIi thAnakai saMvata sola chappannai navIno, vaizAkhI sudi dasamI yogai, vacana sunI lalitaprabhasUrino, bhAvaprabha kahai dhana mAnava jainaiM sumArage dhana kharacIno. 5 * A paMkti kavi pAThAMtaramAM racI hoya tema lAge che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna - 2012 indanandi gurusvAdhyAya tathA bhAsa -- munisuyazacandra - sujasacandravijayau aha~ namaH e~ namaH prathamakRtisArAMza 'sajjhAya' e prAkRta zabdano gujarAtI paryAya eTale ja svAdhyAya. prastuta kRti 'gurusvAdhyAya' e nAmanI aitihAsika kRti che. kRtinAM zaruAtanAM padyomAM kavi vIraprabhunA prathama paTTadhara sudharmAsvAmIthI potAnA praguru zrI indranandisUrisudhInA AcAryonI stuti kare che. tyAra pachI 13 mI gAthAthI kavie indranandisUrijInA jIvanacaritraviSayaka janma, dIkSA, padapradAna, pratiSThAdi prasaGgonuM rocaka zailImA varNana karyu che. antya padyomA gurunI upamA- ane potAnI paramparAnuM varNana karI kAvya pUrNa karyu che. indranandisUrinuM caritra : (prathama kRtine AdhAre) marudhara (mAravADa) dezanA purapATaNamAM campakazAha nAme vyavahArInI sItAdevI nAme patnInI kukhe saM. 1418 nA mAgasara suda 7nA divase temano janma thayo. janma mahotsava karI temanuM devarAja e pramANe nAma karAyuM. dharmanI bhAvanA vALA temane saM. 1508 mAM udayanandisUrie 'indranandi' e nAma ApI dIkSita karI abhyAsane mATe ratnazekharasUrinI samayazAkhAmAM thayelA moTA tArkika ratnamaNDanasUrinA ziSya somajayasUri pAse abhyAsArthe mokalyA. vidyAbhyAsanI temaja cAritranI pariNativALA muni indranandine saM. 1530mAM siddhapuramAM zrIsomajayasUrie potAnA hAthe gaNipada Apyu. saM. 1541mAM amadAvAdanA sANaMda tathA sonI aMbapatA haricaMde pUjyazrInI nizrAmAM tIrthanagarI iDarano saMgha kADhyo. tyAM pUjyazrIe yugAdidevane juhArI gacchanAyaka lakSmIsAgarasUrine vandanA karI. ahIMthI saMghapati haricaMde saMgha kADhyo. gacchanAyaka lakSmIsAgarasUri paNa parivAra sahita padhAryA. vividha prakAranA nATyAdi khelothI ane dAnAdithI zobhatA te avasare pUjya indranandi gaNine gaNadhara (AcArya)pada apAyuM.