Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
====
---O:: ::=:::
શ્રીમદ્ યશાવિજયજી ઉપાધ્યાય વિચીત
શ્રી પરમાન ંદ પશ્ચિશી
પદ્યભાવાનુવાદ લેખક : - અમરચંદ્ર માવજી શાહુ
પ્રકાશક :
શ્રી મંગળ પ્રકાશન મદિર આનંદ પ્રેસ-ભાવનગર
O O O
FO
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
welco
ॐ श्री परमात्माने नमः ।
શ્રી પરમાન પશ્ચિશી
E યેાગીશ્વર શ્રી યશેાવિજયજી
ઉપાધ્યાય વિરચિત
સંસ્કૃત પદ્ય ઉપરથી ભાવપદ્યાનુવાદક
શ્રી અમરચંદ્ર માવજી શાહે, (પચ્છેગામવાળા) તાલધ્વજગિરિ તીર્થં-તળાજા.
: પ્રકાશક :
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાપ્તિરથાન : નૂતન ઉપકરણ ભંડાર કે ટાવાળી ધર્મશાળા પાલીતાણા
મૂલ્ય : ૦-૨૫ પ્રભાવૃત્તિ પ્રત ૨૦૦૦
શ્રાવણ સં. ૨૦૨૫
: મુદ્રક : હરિલાલ દેવચંદ શેઠ
આનંદ પ્રિ. પ્રેસ ભિ વ ન ગ ૨.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિવેદન
યોગીશ્વર શ્રીમદ્ યશોવિજયજી ઉપાશ્ચાયની જ્ઞાનદિપીકા તુલ્ય જ્ઞાનસાની કૃતિ તે જૈનદનની ગીતા છે. અને તે ૨૫ વરસથી મારા પ્રીય આધ્યાત્મિક ગ્રંથ સદ્ગત ધર્માત્મા શ્રી કુંવરજીભાઈ આણું. છ તરફથી મને પ્રાપ્ત થયેા હતેા. આનંદધન પદ સગ્રહની પ્રસ્તાવનામાં સદ્ગત વિદ્વાન સાક્ષરવર્ય શ્રી કૃતેચંદ ઝવેરભાઈ શાહે પરમાનદ પશ્ચિશીને એક ક્લાક મુકેલા તે મને ખૂબજ પ્રીય થઈ પડયેા. ત્યારબાદ સજ્જનસન્મિત્ર મહાનિધીમાં પરમાનંદ પશ્ચિથી ક્લેઈ તે વાંચતા અત્યાનંદ થયા અને તેનું શુટિંગરામાં હરિગીત છંદમાં ભાવપદ્યાનુવાદ કરવાની પ્રેરણા થઈ. અને તે ૨૫ ગાથાઓને પદ્યાનુવાદ સહજમાં બની ગયા ને તુરત આત્માનંદ પ્રકાશમાં પ્રકાશીત થયે..”
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક વિદ્વાનમુનિવર્યને આ પદ્યાનુવાદ વંચાવતા તેમણે નીચે મુજબ પત્રમાં અભિપ્રાય દર્શાવ્યો
અનુવાદ સુંદર છે. આત્મરમણ રસિકો માટે આહાદજનક હૃદયંગમ છે.” કવિ નથી નહિં કઈ દી', પીંગળ લીધી છે હાથમાં; અનુભવ થકી સાહસ કરી, રચના કરું કાવ્યમાં. ભૂલે હશે શબ્દો મહીં, ભાવાર્થ નહિં ચુક્યો જરી; માગું ક્ષમા લેજે સહી, એ યાચના “અમર ફરી. - આ રીતે મારી અલ્પાની આ કૃતિ સૌ આત્મ બંધુઓને પરમાનંદમય, પ્રેરણાત્મક બને એજ મંગલ ભાવના. આ પરમાનંદ પરિશી મારા સદુગત ગુરુવર્ય ચિદાનંદરસિક સન્મિત્ર શ્રી પુરવિજ્યજી મહારાજની જન્મશતાબ્દી પ્રસંગે તેઓશ્રીને અર્પણ કરી કૃતાર્થતા અનુભવું છું.
અમરચંદ માવજી. શાહું.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
થાડું પ્રાસંગિક આમ નતિના બે મા ગં. સૌ પલે માર્ગ આત્માના શુદ્ધ–સ્વરૂપને ઓળખવું, અને બીજો માર્ગ આત્માના દેવોનું નિરૂપણ કરવું. આ બે ભાગ છે જીવનમાં સમજાય જાય તો જીવન-શુદ્ધિ-આત્મશુદ્ધિ જરા પણ દૂર નથી.
આત્માના દોષનું નિરૂપણ કરતી રત્નાકર પશ્ચિમી એક ઉત્તમ સંસ્કૃત કાવ્ય છે. આજથી પચાસેક વરસ પૂર્વે ભાવનગરના સુવિખ્યાત ધાર્મિક શિક્ષક શ્રી શામજી હેમચંદ દેસાઈએ “રનાકર પશ્ચિશીને ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ કર્યો, આબાલવૃદ્ધ જૈન જનતાને તે બહુ ગો, ગામેગામ રત્નાકર પશ્ચિશીનો આ પદ્યાનુવાદ પ્રેમથી જતો થયા, અને એ અમરકતિ બની ગઈ
આત્માનું સ્વરૂપ ઘણા સુંદર અને સરળતાથી સમાવતી એક–પરમાનંદ પશિ ચોગીશ્વર શ્રીમદ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચશે:વિજયજી ઉપાધ્યાયજીએ સંસ્કૃતમાં રી છે; આત્માથીઓને માટે આ અતિ ઉપયોગી રસ-સામગ્રી છે, તે મૂળ તથા ભાવાનુવાદમાં પ્રગટ પણ કરવામાં આવી છે.
અધ્યાત્મપ્રેમી શ્રી અમરચંદ્ર માવજી શાહના હાથમાં આ પચ્ચિી આવી. તે તેમને બહુ ગમી અને ઊં આવતા તેને પદ્યભાવાનુવાદ સરસરીતે તુરત કરી નાખ્યા.
અમરચંદભાઇએ ઘણા કાવ્યા રચ્યા છે, અને તેમાના કેટલાક તેા જનતાને ખુબ પ્રિય થઈ પડયા છે. પરમાનંદ પચ્ચિીનેા તેમને આ પદ્યાનુવાદ “આત્માનંદ પ્રકાશ'માં પ્રગટ થયેા અને વાચકેામાં તે પ્રિય થઇ પડયેા.
રત્નાકર પચ્ચિીના ગુજરાતી પદ્યાનુવાદની જેમ આ ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ પણ એટલેા જ ઉપયેગી અને લેાકપ્રિય થઇ પડશે તેમ માનીને આ નાનું પ્રકાશન વાંચકો સમક્ષ મૂકતા અમેને આનંદ થાય છે. -પ્રકાશક
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
(અનુષ્ટ્રપ વૃત)
EFATE-
'
.* *
હાર નિરામય,
ज्यानहीना न पश्यन्ति, निज देहे व्यवस्थितं. १ '' ભાવાર્થ પરમ આનંદ યુક્ત, રાગ દ્વેષ, આદિ વિકારોથી રહિત, સર્વ પ્રકારનાં રોગ રહિત, પિતાના દેહને વિષે વ્યાપી રહેલો, અનંત જ્ઞાને શક્તિવંત આત્માને તેનાં ચિંતવનથી રહિત એવા અજ્ઞાની આત્માઓ જોઈ જાણી શક્તા નથી. (૧) -
(હરિગીત) ઉત્કૃષ્ટ આનંદ રૂ૫ રે, રાગાદિ દેષથી રહિત છે; સર્વ રેગથી રહિત ને, આ દેહમાં વ્યાપેલ છે. અનંત શક્તિ વંત છે, તેને નહિ જે ચિંતવે; અજ્ઞાની એવા પ્રાણીઓ, નિજસ્વરૂપને નહી ઓળખે. ૧
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિમી
अनंत सुख संएन्न, ज्ञानामृत पयोधर'; अनत वीर्य संपन्न, दर्शनं परमात्मनः २
ભાવાર્થ-અનંત સ્વભાવ સુખથી પરિપૂર્ણ, જ્ઞાનરૂપ અમૃતને વધારવામાં મેઘ સમાન, અનંત વીર્યગુણથી પરિપૂર્ણ પરમાત્માનું સ્વરૂપ છે. (૨)
( હરિગીત ) સ્વભાવ સુખ અનંતને, પરિપૂર્ણ જ્ઞાનામૃત છે; અનંત દર્શન જ્ઞાન અનંત, અનંત વીર્ય સહિત છે. અનંત ચતુષ્ટય રૂ૫ જે, સ્વરૂપ અવ્યાબાધ છે; પરમાતમા અલૌકિકતણું, અજર અમર સ્વરૂપ છે. ૨
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
निर्विकार निराहारं, सर्व संग विवजित; परमान द संपन्न, शुद्ध चैतन्य लक्षण. ३
ભાવાર્થ–પંચેન્દ્રિયનાં વિકાર રહિત, આહાર રહિત, સર્વ સંગ રહિત, પરમ આનંદમય, શુદ્ધ ચેતન્ય પરમાત્માનું સ્વરૂપ છે. (૩)
( હરિગીત
નિર્વિકાર ને નિરાહાર, સર્વ સંગ રહિત છે; પરમ આનંદ મય સ્વરૂ૫, શુદ્ધ ચેતના સહિત છે. નિરંજન ને નિરાકાર, નિર્વિતર્ક સ્વરૂપ છે; નિત્યાનંદને નિર્વિચાર, નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપ છે. ૩
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
-
પરમાનંદ પશ્ચિશી
--
-
--
--------
-
उत्तम भात्म चिंता च, मोह चिंता च मध्यमा; अधमाः काम चिंता च, परचिंताधमाऽधमाः ४
| ભાવાર્થ-આત્માની ચિંતા કરનારા ઉત્તમ પુરૂષ છે, મહ–ચિંતા કરનારા મધ્યમ છે, વિષય કષાયની ચિંતા કરનારા અધભ છે, અને પરભાવ પર દ્રવ્યની ચિંતા કરનારા અધમાધમ છે. (૪)
(હરિગીત) આત્મ ચિંતનમાં સદા, જે રક્ત ઉત્તમ જાણજે; મેહનું ચિંતન કરે તે, મધ્યમ પિછાણજે. કામ ચિંતન જે કરે તે, અધમ તેને માનજો; પરતણું ચિંતા કરે છે, અધમાધમ અવધારજો. ૪
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પચિશી
૧૧ |
નિર્વ ના મુન્ન, જ્ઞાનામૃત પાધર; विवेक मंजलि कृत्वा, तं पिबन्ति तपस्विनः ५
ભાવાર્થ-સંક૯પ વિકલ્પથી રહિત, નિર્વિકલ્પ સ્વપ, નાનામૃતની મેઘધારાનું વિવેકરૂપ અંજલીવડે તપસ્વી ભેદનાની સપુરા અમૃતપાન કરે છે. (૫)
( હરિગીત) નિર્વિકલ્પ દશામહીં, સમ્યક સ્વરૂપે સ્થિત છે, તે જ્ઞાનામૃતના સાગરે, આનંદ પ્રેમ સહિત છે. ભેદ જ્ઞાનના વિવેકથી, સમ્યગૂ દર્શન ચક્ષુથી, જ્ઞાનામૃતનું પાન કરતા, અંજલીઓ ભરીભરી, ૫
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિી
सदानंदमयं जीवं, यो जानाति म पंडितः से सेवते निजात्मान, परमानंद कारण. ६ |
ભાવાર્થ-આ આત્મા સદાય આનંદમય છે, એમ જાણનાર સાચે જ્ઞાની છે, અને તેજ આત્મા પોતાના પરમ આનંદને કારણે હંમેશા પોતાના નિજાભાનું સેવન કરે છે. (૬)
( હરિગીત )
આનંદમય આ આત્માને, જાણો તે બુદ્ધ છે; નિજ આત્મામાં સ્મણ કરે, તે નિસ્વરૂપે શુદ્ધ છે. સેવન કરી સ્વસ્વરૂપનું, વિભાવ ને જે ત્યાગતો; સ્વભાવમાં સ્થિરતા કરી, નિજ સ્વરૂપને એ પામતો. ૬
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્વિશી
नलिन च यथा नीर, भिन्न तिष्ठति सर्वदा; अयमात्मा स्वभावेन, देहे तिष्ठति सर्वदा. ७
ભાવાર્થ–જેમ જળથી કમળ સદાય અલિપ્તજ રહે છે, તેવી રીતે મારો આત્મા સ્વભાવથી સદાય દેહથી જુદો જ છે. (૭)
- (હરિગીત)
જળકમળવત્ આ આત્મા, ક્ષીર નીર રૂપે જાણો દેહથી જે ભિન્ન સ્વરૂપ, શુદ્ધ આત્મા ધારવો. દેહમાં રહેવા છતાં જે, દેહથી ચાર સદા; પ્રજ્ઞા થકી પિછાણ, અરૂપી નિજ આ આત્મા. ૭
//
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
પરમાનંદ પશ્ચિશી
द्रव्यकर्म विनिमुक्त, भावकर्म विवर्जित; नोकर्म रहित बिति, निश्चयेन चिदात्मान. ८
ભાવાર્થ-જ્ઞાનાવરણીયાદિ દ્રવ્યકર્મરહિત, રાગદ્વેષ મેહ આદિ ભાવકર્મ રહિત, અને શરીર આદિ ને કર્મથી રહિત એવું ચિદાત્માનું નિશ્ચયથી સ્વરૂપ છે. (૮)
(હરિગીત)
કવ્યકર્મ રહિત છે, જે ભાવકર્મ રહિત છે; નકર્મથી રહિતને, સત ચિદાનંદ સ્વરૂપ છે. નિશ્ચય થકી નક્કી કરી, સ્વસ્વરૂપને સંભાળજે; પરભાવથી મુક્ત થઈ, શુદ્ધ સ્વરૂપને પાજે. ૮
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
अन त ब्रह्मणो रुए, निज देहे व्यवस्थित ज्ञान होना न पश्यन्ति, जात्य धा इव भास्कर. ९
ભાવાર્થ-અનંત જ્ઞાનસ્વરૂપ, બ્રહ્મસ્વરૂપ, ચિદ્' આત્મા, પોતાનાં દેહમાં વ્યવસ્થિત વ્યાપેલો છે, તેને
જેમ જાતિઅંધ પુરૂષ સૂર્યનાં પ્રકાશને દેખી શકતા નથી, તેમ જ્ઞાનરૂપી ચહ્ન વગરના સ્વઆત્માને જોઈ શકતા નથી. (૯)
(હરિગીત) બ્રહ્મજ્ઞાન સ્વરૂપ છે, અનંત અવ્યાબાધ છે; સ્વદેહમાં વ્યાપક છતાં, અજ્ઞાનીને ન જણાય છે. જેમ સૂર્યના પ્રકાશને, જાત્યાંધ નહિં દેખી શકે; તેમ મિલાદષ્ટિવંત નહિ, સ્વસ્વરૂપને જોઈ શકે. ૯
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
तद्ध्यान क्रियते भव्य, मनायेन विलीयते; तत्क्षण पश्यति शुद्ध, चित् चमत्कार दर्शन. १०
ભાવાર્થ-તે શુદ્ધ આત્માનું જે ભવ્ય આત્માઓ ધ્યાન કરે છે, ત્યારે તેનાં મનને લય થાય છે, મનને લય થતાં તે જ સમયે, ચિત્તને ચમત્કાર પમાડતું એવું શુદ્ધ આત્માનું દર્શન થાય છે. (૧૦)
જે શુદ્ધ આત્મ દ્રવ્યનું, કરે ધ્યાન એકાગ્રપણે, તે મનતણે લપ કરી, સ્ફટિક સમ સ્વરૂપપણે. નિર્મળ કેવળ જ્ઞાનને, પ્રાપ્ત કરે એક સમયમાં ધ્યાના ધ્યેયની એકતા, ધ્યાનના આ પ્રયાગમાં. ૧૦
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
(વસંત તિલકા છંદ) ये धर्मलीना मुनयः प्रधानाः,
स्ते दुःखहीना नियमे भवन्ति; संप्राप्य शोघ्र परमात्म तत्व,
- ब्रजन्ती मोक्ष क्षणएक मध्ये. ११ ભાવાર્થ—આ પ્રમાણે આત્મધર્મ સંપન્ન–યોગીઓ, આ સંસારના જન્મ-જરા-મરણ આધિ વ્યાધિ ઉપાધીથી નિયમથી મુક્ત થાય છે, અને એક સમયમાં પરમાત્મસ્વરૂપે પ્રાપ્ત કરીને મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. (૧૧)
(હરિગીત) સ્વદ્રવ્યગુણ પર્યાયમાં, ચર્યા કરે જે યોગીઓ: તે આત્મધર્મને પામતા, દુઃખ દષથી તે મૂક્ત છે. પરમાર્થ તત્વને પામીને, પરમ જ્યોતિ પ્રકાશતા; સર્વ કર્મથી મુક્ત થઈ, મૂર્તિપૂરીને પામતા. ૧૧
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પચિશી
( વસ ંત તિલકા
आनंदरुप परमात्म તત્ત્વ,
3
૧૮
समस्त संकल्प विकल्प मुक्त;
स्वभावलीना निवसन्ति नित्य
जानाति योगी स्वयमेव तत्व १२
ભાવાર્થ –પરમાત્માનું સ્વરૂપ પરમન૬૩૫સર્વ પ્રકારનાં સંકલ્પ વિકલ્પથી રહિત છે, એ તત્વને સ્વભાવમાં લીન થયેલા યાગીએ નિત્ય તેમાંજ નિવાસ કરીને સ્વસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. (૧૨)
( હરગીત )
સવ દા;
પરમાત્માનું સ્વરૂપ જે, આનંદમય છે સંકલ્પ વિકલ્પ રહિતને, પરમ જ્યોતિરૂ૫ સદા. સ્વભાવમાં જે લીન છે, એ તત્ત્વને પ્રાપ્ત કરે; નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપમાં, સ્વયમેવ તત્ત્વદા ન કરે. ૧૨
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનદ પચિશી
( અનુણ્વત) चिदानंदमयं शुद्ध, निराकार निरामय; अनंत सुख संपन्न, सर्वरंग विवर्जितं. १३
ભાવ થે-સત ચિત્ આનંદમય શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ જે નિરાકાર, નિર્મળ–અનંત સુખથી પરિપૂર્ણ સર્વ સંગથી રહિત છે. (૧૩)
( હરિગીત) ચિદાનંદ ચેતન્ય ઘન, જે શુદ્ધ છે સ્વરૂપથી; સર્વ દુઃખથી રહિતને, નિર્મળ સ્વસ્વભાવથી. અનંત સુખ સંપન્ન અને, સર્વ સંગથી રહિત છે; આધિ વ્યાધિ ઉપાધિથી, જે સર્વથા એ મૂક્ત છે. ૧૩
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
लोकमात्र प्रमाणोहि, निश्चये नहि संशयः व्यवहारो देह मात्रेण, कथयन्ति मुनीश्वर।: १४
ભાવાર્થ-નિશ્ચયથી જે ચૌદ રાજલકની અવગાહના પ્રમાણ છે, પરંતુ વ્યવહારથી સંસારમાં માત્ર દેહ પ્રમાણુ આ આત્મા છે, તેમ મુનિવર્યોનું મંતવ્ય છે. (૧૪)
( હરિગીત) ચૌદરાજ લકમાં, અવગાહનાનું ક્ષેત્ર છે; નિશ્ચય થકી એ જાણજે, વ્યવહારે દેહ પ્રમાણ છે. સંશય નહિ એમાં કંઈ, સર્વજ્ઞના એ જ્ઞાનમાં, શ્રદ્ધા થકી શુદ્ધિ કરે, આત્મા તણા પ્રકાશમાં. ૧૪
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
૨૧
यत्क्षणं दृष्यते शुद्ध, तत्क्षण गत विनमः स्वस्थ चित स्थिा भुत, निर्विकल्पं समाधये. १५
ભાવાર્થ-જે સમયે આ આત્મા પોતાને શુદ્ધસ્વરૂપે જણાય છે, તેજ હણે સર્વ સંકલ્પ વિકલ્પોથી રહિત થાય છે, અને સ્વસ્થ-શાંત-સ્થિર સ્વભાવવાળો થઈ, નિર્વિકલ્પ સમાધિમય થાય છે. (૧૫)
( હરિગીત) સમય રિયત જે આત્મા, જે સમયમાં શુદ્ધિ કરે; એક સમયમાં વિકલ્પ રહિત, થઈને સ્વરૂપમાં વિચરે. પરમશાંત સ્થિર સમાધિ, ભાવમાં સ્થિરતા કરે; નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપમાં, આનંદ ઊભી ઊછળે. ૧૫
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
स एव परमं ब्रह्म, स एव जिन पुगः स एव परम तत्वं स एव परमं तपः १६
ભાવાર્થ-તેજ પરમ બ્રહ્મસ્વરૂપ છે, તેજ જિન વીતરાગ સ્વરૂપ છે, તે જ પરમ ઉત્કૃષ્ટ, તત્વ છે, અને તેજ પરમત પમય શુદ્ધ આત્મા છે. (૧૬)
( હરિગીત ) તે તેજ પરમ બ્રહ્મ છે, તે તેજ જિન વિતરાગ છે; ઉત્કૃષ્ટ પરમ તત્ત્વ છે, જે સારભૂત સર્વજ્ઞ છે. ઈછા નિરોધી તપ રૂપ, છે તેવો તે આત્મા; તપ તેથી જ આત્મા છે, જ્ઞાન તેહી જ આભા. ૧૬
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પચ્ચિથી
स एव परमं ज्योति, स एव परमो गुरुः स एव परमं ध्यान, स एव परमोत्तमः १७
૨૩
ભાવા -તેજ પરમજ્યાતિમય, તેજ પર્મ ગુરૂ તેજ પરમધ્યાન અને તેજ પરમ ઉત્તમ એવું પરમાત્મ સ્વરૂપ છે. (૧૭)
( હરિગીત )
તે તેજ જ્ઞાન જ્યાતિમય, તે તેજ પરમગુરુ છે; તે તેજ પરમ ધ્યાનમય, તે તેજ નિજ સ્વરૂપ છે. સારમાં છે. સાર વસ્તુ, શુદ્ધ આત્મા ધારવા; દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયથી, શુદ્ધ સ્વરૂપ પિછાણવા. ૧૭
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
પરમાનંદ પશ્ચિશી
स एव सर्व कल्याण, स एव सुख भाजन; स एव शुद्ध चिद्रुप, स एव परम शिव. १८/
ભાવાર્થ-તેજ સર્વ કલ્યાણમય છે, તેજ સર્વ સુખનું ભાજન છે, તેજ યુદ્ધ ચિરૂપ છે, તેજ પરમ શિવરૂપ પરમાત્મ સ્વરૂપ છે. (૧૮)
( હરિગીત) તે તેજ કલ્યાણ રૂપ છે, તે તેજ સુખ સ્વરૂપ છે; તે તેજ શુદ્ધ ચિરૂ૫ છે, તે તેજ શિવ સ્વરૂપ છે. તેનેજ એકને જાણવો, તેને જ એકને પામ; એ જાણતા સહુ જાણીયું, નિશ્ચયથી તે જાણજે. ૧૮
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
૨૫
स एव परमानंद, स एव सुखदायक; स एव परम चैतन्य, स एव गुणसागरः १९
| ભાવાર્થ તે જ પરમ આનંદમય છે, તે જ પરમ સુખ સ્વરૂપ છે. તે જ પરમ ચૈતન્ય ચમકાર સ્વરૂપ છે, અને તે જ ગુણના મહાસાગર છે. (૧૯)
હરિગીત )
તે તેજ પરમાનદય, તે તે જ સુખદાયક છે; તે તે જ પરમ ચૈતન્યમય, અજર અમર શિવરૂપ છે. અનાદિથી અજ્ઞાનથી, મિથ્યાત્વ અવિરતિ ભાવમાં કપાય યોગથી બંધમાં, બ્રમણ કર્યું સંસારમા. ૧૯
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનદ પશ્ચિમી
परम आल्हाद संपन, रागद्वेष विजित सोमदेह सोमकामोजानाति स पंडित
ભાવાર્થ–પરમ આલ્હાદમય, જે રાગદ્વેષથી રહિત છે, જે દેહમાં સ્વસ્વરૂપે પ્રતિષ્ઠિત છે, એ સેડને જે જાણે છે તે જ પંડિત છે. (૨)
(હરિગીત)
આલ્હાદકારક પરમ તિ, રાગ દ્વેષથી રહિત છે; સોડતું સ્વરૂપે દેહમાં, સ્વભાવથી એ સહિત છે. પરભાવ અહંભાવના, ત્યાગી થઈ વિભાવથી; | પૂર્ણતામાં મગ્ન થઈ, સ્થિરતા કરો સ્વભાવથી. ૨૦
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્માન≠ પસ્ચિશી
आकार रहितं शुद्ध, स्वस्वरूपे व्यवस्थित; सिद्धा अट गुणापेत निर्विकार निर ंजन: २१
"
૨૭
ભાવાર્થ-ડે શુદ્ધ આકાર રહિત, સ્વસ્વરૂપમાં વ્યવસ્થાન, સ્વદ્રવ્ય ગુણપર્યાયી વ્યવસ્થીત છે, સિદ્ધનાં અષ્ટઋગાથી સહિત છે, અને જે નિવિકાર નિર ંજન સ્વરૂપે સદાય પ્રકાશાત છે. (૨૧)
( હરિગીત )
આકારથી છે રહિત ને, વિકારથી પણ રહિત છે; સિદ્ ગુણ સહિત જે, નિર્વિકાર કમ રહિત છે. શુદ્ધ નિષ્પન્ન યેગી છે, જે ગુણ સ્થાનક રહિત છે, ચૈતન્ય શુદ્ધ નિરંજન, અનન્યમય એ મૂર્તિ છે. ૨૧
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
પરમાનંદ પશ્વિશી
तत् समंतु निजात्मानं, परमानंद कारणं; सहजानंद चैतन्यं, सो जानाति स पंडितः २२
ભાવાર્થ એ પ્રમાણે નિજાભસ્વરૂપને પરમ આનંદના રૂપ સમજીને, જે પોતાના સહજાનંદ ચતન્ય સ્વરૂપે—ઓળખે છે તે પંડિત અથવા જ્ઞાની છે. (૨૨)
આતમા.
(હરિગીત) રાગદ્વેષને મેહથી, રહિત એ આતમા. સહજ સ્વરૂપે જાણજે, પરમ એ પરમાતમા. જ્ઞાન ચેતના યુક્ત ને, એ જ્ઞાતાદા માત્ર છે, જ્ઞાન યની ભિન્નતા, અભિન્ન આત્મારામ છે. ૨૨
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
पाषाणेसु यथा हेम, दुग्ध मध्ये यथा धृत'; तिल मध्ये यथा तैल, देह मध्ये तथा शिवः २३
ભાવાર્થ-જેમ પાષાણમાં સુવર્ણ છે, દૂધમાં જેમ ઘી છે, તલમાં જેમ તેલ છે, તેમ દેહમાં શિવ સ્વરૂપ આત્મા વ્યાપીને રહે છે. (૨૩)
( હરિગીત )
જેમ સુવર્ણ છે પાષાણમાં, ને ધૃત છે દુગ્ધ મહીં; તલ મહીં છે તેલ ને, તેમ આત્મા દેહ મહીં. પણ દેહથી એ ભિન્ન છે, સયોગ રૂ૫ સંબંધ છે, સંસાર અવસ્થા મહીં, એ તાદા.મ્યરૂપ જણાય છે. ૨૩
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦.
પરમાનંદ પશ્ચિચશી
काष्ठ मध्ये यथा वन्हि, शक्ति रूपेण तिष्ठति अयमात्मा स्वभावेन, देहे तिष्ठति निर्मलकर
ભાવાર્થ...જેમ લાકડામાં અગ્નિ અંતર્ગત શક્તિ રૂપે રહેલે છે, તેમ આ આત્મા પોતાના સ્વભાવમાં સ્વસ્વરૂપે નિર્મળ આ દેહમાં અંતગત રહેલો છે. (૨)
(હરિગીત)
જેમ કાષ્ટ્રમાં અગ્નિ રહે, તેમ દેહમાં શકિતરૂપે; એમ જે તે જાણતો, તે જ્ઞાનમય પંડિત દીપે. " સર્વશાસ્ત્રનો સાર આ, છે સારરૂપ આ આતમા અને અંતર આત્મ સ્વરૂપથી, પરમાનંદ પરમાતમા. ૨૪
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમાનંદ પશ્ચિશી
अवृतानि परित्यज्य, वृतेषु परि तिष्ठति; त्यजे. सामपि संप्राप्य, परम पद मात्मनः २५
ભાવાર્થ-મિથ્યાત્વ અવિરતી, કષાય અને યોગને ત્યાગ કરીને અનંતદર્શન, અનંતજ્ઞાન, અનંતવીર્ય અને અનંત સુખનો સ્વામી થઈને, આત્મા પરમાનંદ મય પોતાના આત્મસ્વરૂપે પૂર્ણ શુદ્ધ સ્વરૂપે મગ્ન સ્થિર થઈ, સર્વજ્ઞ વિતરાગ થઈ કૃત્યકૃત્ય થઈ પરમ શાંતિને પ્રાપ્ત કરે છે. શાંતિઃ
( હરિગીત) અવૃત કરી ત્યાગ ને, વિરતિ પરિણામે રહે; સમભાવમાં સ્થિરતા કરી, સ્વસ્વરૂપને અંતરે ભજે. પરમ આનંદ પ્રાપ્ત કરીને, પરમ “યશને પામ; " અમુર સ્વરૂપે દર્શન કરી, સૌભાગ્ય લક્ષ્મી દીપાવજે, રમ
ઇતિશમ્
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
કવિ કવન
કવિ કવનની હેર, પવન લઈને ઉપડ્યો; કર્ણપટે અથડાઈને, અંતરમાં જઈ ઉછળ્યો. કર્યો હૃદય રણકાર, ભેદ્યો ભરમના ભેદને; અભેદનો ભણકાર, છેલ્લો કરમના ખેદને.
,
-
ખીલી વસંતની વેલ, ટુ-હુ-ટુ-હુ કોકીલા કરે; તુંહી–તુંહી–નો નાદ, કાર ચેતન ખરે.
કવનનું શમન થયું, નિર્વિકલ્પ થયો કવિ; , સુર પર કર થંભી ગયે, “અમર’ સિદ્ધ થયે રવિ.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ પ્ર ભા 6 ના આત્મસ્વરૂપના ઉપયોગની જાગૃતિ માટે, નિત્ય સ્વાધ્યાયરૂપ શ્રી પરમાનદ પશ્ચિશી ભાવાર્થ તથા પદભાવાનુવાદ સાથે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવી છે પાઠશાળાઓ કન્યાશાળાઓ તથા ઉત્સવ, ઉજમણા, વરસીતપ આદિમાં પ્રભાવના કરવા માટે મંગાવો. મુક 1 નાં 0-2 5 પૈસા પ્રભાવના માટે 10 0 ના રૂા. 20=00 બુક મંગળ પ્રકાશન મંદિર આનંદ પ્રેસ, સુતારવાડ-ભાવનગર E