Book Title: Panchastikaya Samaysara
Author(s): Jaganmohanlal Jain
Publisher: Z_Acharya_Shantisagar_Janma_Shatabdi_Mahotsav_Smruti_Granth_012022.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211306/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAstikAya samayasAra jaganmohanalAlajI zAstrI, kaTanI (ma. pra.) isa paMcama kAlameM zrI. kunda kunda AcArya kA nAma sabhI digambara jainAcAryoM ne bar3e Adara ke sAtha smaraNa kiyA hai| inheM bhagavAn kunda kunda aisA Adara vAcaka zabda lagAkara apanI Antarika pragAr3ha zraddhA graMthakAroM ne prakaTa kI hai| yaha vidita vRtta hai ki zrI kundakundAcArya videha kSetra sthita zrI 1008 bhagavAn sImaMdhara prathama tIrthaMkara ke samavazaraNa meM gaye the aura unakA pratyakSa upadeza zravaNa kiyA thaa| isa vRtta ke AdhAra para bhagavAn kundakundAcArya kI prAmANikatA meM abhivRddhi hI hotI hai / bhagavAn mahAvIra ke muktigamana ke pazcAt gautamagadhara aura gautama kI muktike bAda sudharmAcArya tathA tadanaMtara zrI jabUsvAmI saMghake adhinAyaka hue| ye tInoM kevalI hue, inake pazcAt jo zruta ke pAragAmI saMgha kI paraMparA meM adhinAyaka hue unameM kevalI na hokara zruta kevalI hue ve zruta kevalIyoM ke bAda jo saMgha bhArake dhAraka huye ve katicita aMgake dhAraka hue| ___isa paramparAse prathama zrutaskaMdha kI utpatti zrIdharasenAcArya se jo SaTkhaNDAgama rUpameM (zrI AcArya bhUtabalI puSpadaMtadvArA racita) sAmane aaii| ___ dvitIya zrutaskaMdha kI utpatti zrI guNadhara AcArya se hai / inheM paMcama pUrva jJAnapravAda ke dazamavastu ke tRtIya prAbhUtakI sAtha thI / usa viSaya kA jJAna zruta paramparAse zrI kundakunda devako prApta huaa| ____ AcArya zrI kundakundane samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, paJcAstikAya Adi graMtha race jinameM yaha paJcAstikAya hai| isa graMthameM zuddha dravyArthika naya kI apekSA vastusvarUpa kathana kI mukhyatA hai| sArAMza yaha ki. graMthameM jo jina dravyoMkA varNana hai vaha zuddha-dravyArthika-nayase hai / paryAya kI vidyamAnatA hote hue dRSTi meM aura kathana meM vaha gauNa hai| yaha vizva anAdyananta hai / isakI mUlabhUta vastu na utpanna hai aura na usakA kabhI vinAza hotA hai| use hI dravya kahate haiM / aisA honepara bhI pratyeka dravya (mUlabhUta vastu) sadA rahate hue bhI sadA eka avasthA meM nahIM rhtii| usakI avasthA sadA badalatI rahatI hai / avasthAoM ko dekheM, mUlabhUta vastu ko na dekheM yadi hama apane jJAnopayoga kI yaha avasthA kucha samaya ko banAleM, to usa samaya hamArI dRSTi 'paryAyadRSTi ' kahalAyegI, prakArAntara se use 'paryAyArthika naya' kI dRSTi kahA jAyagA / 14 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAstikAya samayasAra isI prakAra pratyeka padArtha meM mUlabhUta padArtha para dRSTi ( upayoga ) ho aura usa parivartana zIla avasthA oMko usa samaya svIkAra karate hue bhI dRSTi meM gauNa kara de to vaha 'dravya dRSTi ' yA 'dravyArthika naya' kI dRSTi khlaayegii| __isI prakAra jaba hama apane upayogameM dravya aura paryAya donoM se samagra pUrNa vastuko leM to vaha 'pramANadRSTi ' kahalAyegI / pramANadRSTi (ekAgra dRSTi ) se padArtha nityAnitya hai| padArtha meM avasthA bheda svayaM svabhAva se hotA hai tathA parivartana meM bAhya padArtha kI nimittatA bhI pAI jAti hai| kartAvAdI sampradAya padArtha kA tathA usake pariNamana kA kartA dhartA tathA vinAzaka Izvarako mAnate hai para jaina tIrthaMkaroM kI divyadhvani kA yaha saMdeza hai ki Izvara kisI vastu kA kartA hartA nahIM hai| vaha zuddha niraMjana nirvikAra mAtra jJAtAdRSTA hai| padArtha pariNamana svayaM karate haiM aura aisA unakA svabhAva hai jo anAdyananta hai| __ yadi padArtha vyavasthA anAdyananta nahIM mAnI jAya usakA kartA hartA Izvara ko mAnA jAya to Izvara ko bhI anAdyananta na mAnA jAkara usakA kartA dhartA kisI anya ko mAnA jaaegaa| aura usakA bhI anya ko isa prakAra anavasthA doSa hogaa| Izvara ko anAdyananta mAneM to padArtha ko hI anAdyananta kyoM na mAnA jAya yaha tarka susaMgata hai| loka svarUpa yaha dikhAI denevAlA loka chaH dravyake samudAya svarUpa hai / una dravyoM ke nAma haiM(1) jIvadravya (2) pudgala dravya (3) dharma dravya (4) adharma dravya (5) kAla dravya (6) AkAzadravya / (1) jIvadravya jIva dravya amUrta (indriyagocara ) dravya hai vaha caitanyavAna hai, jAnanA dekhanA usakA svabhAva hai| rAga-dveSa, kAma-krodha Adi usake vikArabhAva haiN| jo karma saMyogI dazA meM karma ke nimitta ko pAkara jIvameM pAe jAte haiM para ve jIvameM svabhAva bhAva nahIM hai| "guNaparyayavadravyam" dravyake isa lakSaNa ke anusAra jIvadravya anantaguNoMkI sthiti hai, tathA paryAya parivartana (avasthAoMkA badalanA ) anya dravyoM kI taraha jIvadravyameM bhI hotA hai / karmasaMyukta dazA meM ve guNa doSa yA vikAra rUpameM pAe jAte haiM; aura asaMyogI dazA (siddhAvasthA ), meM guNa guNarUpa meM yA svabhAvaparyAyarUpa meM pAe jAte haiM / isa jIvake sAtha paudgalika karmoM kA sambandha anAdi se hai| isalie usakI saMsArI dazA, vikArI dazA yA duHkhamaya dazA calI ArahI hai| isa avasthA meM sAmAnyatayA ekapanA honepara bhI aneka bheda hai| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 __ A. zAMtisAgara janmazatAdvi smRtigraMtha nara-nArakAdi paryAyeM prasiddha hI hai| jIvadravya meM karma ke udaya Adi kI apekSAbinA lie sahaja hI caitanyAnuvidhAyI pariNAma pAyA jAtA hai jise pAraNAmika bhAva kahate haiM / yaha caitanya zakti jIvameM anAdi nidhana hai / isake vizeSa pariNamana karma ke udayAdi kI apekSA hote haiM ataH unheM audayika bhAva kahate haiM, upazama dazAmeM aupazamika, tathA kSayopazama dazAmeM kSAyopazamika bhAva, tathA karmakSaya honepara prakaTa honevAle caitanya kI kevalajJAnAdi rUpa paryAya ko kSAyika paryAya kahate haiN| gAthA 56-57 meM isakA spaSTa vivecana granthakAra ne svayaM kiyA hai / sArAMza yaha hai ki, jIvadravya anAdi se karma saMyukta avasthA ke kAraNa saMsArI hai aura karmasaMyoga ko dUra karane para vahI mukta yA paramAtmA bana jAtA hai / ___ jo saMsArI prANI apanI mukta (svatantra-nirbadha ) dazA ko prApta karanA cAhate haiM unheM sarvaprathama jinendra kI dezanA ke anusAra AtmA kA asaMyogI rUpa svabhAva kyA hai use vicAra kara usakI zraddhA karanI Avazyaka hai / jo apane sahaja svabhAvako pahicAnakara-jAnakara usake anukUla AcaraNa karegA vaha avazya asaMyogI dazA (mukta dazA) ko prApta karegA / jIvake pradezabheda hai aura ve asaMkhyAta hai / ataH jIvako 'jIvAstikAya' ke nAmase grantha meM likhA gayA hai / jabataka saMsArI jIva nigodAvasthA, yA ekendriyAvasthA meM rahatA hai taba taka avyakta rUpa meM karmAdaya ke kAraNa sukhaduHkharUpa ko bhogatA rahatA hai| ise granthakAsne 'karmacetanA' kahA hai kintu trasarAzisthita jIvoM ke karma cetanA ke sAtha sAtha 'karma cetanA' bhI hotI hai| ye karma ke phalasvarUpa rAgAdi rUpa pariNAma ke AdhArapara karma ke kArya kA saMcetana karate hue phala bhogate hai ataH inake 'karma phala' cetanA kahI gii| jJAna saMcetanA samyagdRSTi jIvoM ke hotI hai aisA granyAntaroM meM vivecana hai tathApi sampUrNa jJAnacetanA bhanavAn siddhaparameSTI ke hai aisA paMcAstikAya gAthA 39 meM nirUpaNa kiyA / jJAnacetanA kA artha vahA~ kiyA gayA hai jo mAtra jJAna kA saMcetana karate hai / granthakArake zabda hai pANittamadikkaMtA, NANaM vidantite jIvA / arthAt prANipa ne yAne daza prANoM ko jo atikrAnta kara hue hai arthAt pA~ca indriya, mana-vacanakAya-Ayu-zvAsocchvAsa ko jo pAra kara cuke hai aise siddha praramAtmA hI jJAnacetanAvAle haiN| jahA~ yaha vivecana hai ki samyagdRSTi mAtra ke jJAnacetanA hotI hai vahA~ yaha bhI spaSTa kiyA hai ki samyagdRSTi svasaMvedana dvArA AtmA kA bodha karatA hai| pudgalistikAya dUsarA dravya-pudgala dravya hai| yaha mUrtika dravya hai, indriyagocara hai| yadyapi sUkSma pudgala indriya gocara nahIM hote tathApi ve pariNamana dvArA jaba sthUlatA prApta karate haiM taba indriyoM ke viSayabhUta ho jAte haiN| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAstikAya samayasAra aNu-skaMdha ke bhedase isake 2 bheda hai / yadyapi aNu eka pradeza mAtra hai tathApi zaktyapekSayA bahu pradezI hai / skaMdha bahupradezI hai / jo do se ananta pradeza taka ke pAe jAte haiN| pudgala bhI anekapradezitva ke kAraNa 'astikAya' saMjJA ko prApta hai| indriyagocaratA ke kAraNa rUpa-rasa-gandha-sparza guNa pudgala meM prasiddha hai| ukta prasiddha 2 bhadoM ke sivAya paMcAstikAya kartAne isake 4 bheda kie hai 1 skaMdha, 2 skaMdhadeza, 3 skaMdhapradeza, 4 paramANu / ina bhedoM meM 3 bheda to skaMdhase hI sambandhita hai cauthA bheda paramANu hai| anaMtAnaMta paramANuoM kI eka skaMdha paryAya hai| usake Adheko deza, Adhese Adheko pradeza, kahate hai kintu mAtra eka pradezI avibhAgI pudgala dravya paramANu zabda se vyavahRta hai / paramANu aura skaMdha pradeza se bIcake samasta bheda skaMdha pradeza meM hI gine jAte haiN| tIsare prakArase pudgalake 6 prakAra batalAe gae hai 1 bAdara bAdara, 2 bAdara, 3 bAdara sUkSma, 4 sUkSma bAdara, 5 sUkSma, 6 sUkSma-sUkSma / inakI vyAkhyA isa prakAra hai| 1 bAdara bAdara-pudgala ke ve skaMdha jo TUTane para svayaM jur3ane meM asamartha hai ve bAdara bAdara hai, jaise kASTa-patthara-yA isI prakAra ke kaThIna padArtha / 2 bAdara-ve padArtha hai jo alaga 2 karane ke bAda svayaM milakara eka bana sakate hai jaise dUdhatela-ghI Adi / 3 bAdara sUkSma-ve padArtha hai jo upalabdha karane meM sthUla dikhAI dete hai para jinakA chedana bhedana karanA zakya nahIM hai jaise chAyA, dhUpa, cAMdanI, aMdherA Adi / 4 sUkSma bAdara-ve hai jo dekhane meM sUkSma honepara bhI jinakI spaSTa upalabdhi kI jA sakatI hai jaise mizrI Adike rasa, puppoM kI gandha Adi / vAyu, zabda Adi bhI sUkSma bAdara hai / 5 sUkSma-ve pudgala hai jo sUkSma bhI hai, aura indriya grAhya nahIM hai jaise karma paramANu / 6 sUkSma sUkSma-karma paramANu se bhI sUkSma skandha jo do cAra Adi paramANuoM se bane hai aise skandha sUkSma sUkSma kahalAte hai / dvi aNuka skandha bheda se nIce ekapradezI kI paramANu saMjJA hai ekapradezI honepara bhI paramANu meM rUpa, rasa, gandha-varNAdi pAe jAte hai| ve rUpa-rasa-gandha sparza guNa hai / ina guNoM kI anekatA pAe jAnepara bhI paramANu meM pradezabheda nahIM hai| jaise jainetara darzana gandha-rasa-rUpa-sparza Adi guNoM ke dhAraNa karane vAle 'dhAtu-catuSka ' mAnate haiM vaisI mAnyatA jainAcAryokI nahIM hai| unakI judI judI sattA nahIM hai ve saba ekasattAtmaka hai| jo gandha hai / yAne gandha kA pradeza hai vahI rUpakA hai anya nahIM / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha sparza-rasa-gandha-varNa kramazaH sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu cAra indriyoM ke viSayabhUta cAra guNa hai jo pudgala dravya ke hai / karNendriyakA viSaya zabda hai / zabda guNa nahIM hai kintu pudgala dravya kI svayaM eka paryAya hai| jainetara darzanoM meM kinhI 2 ne use AkAza dravya kA guNa mAnA hai parantu vaha mAnyatA Aja vijJAna dvArA galata prasiddha huI hai / 18 zabda kA AghAta hotA hai / vaha AghAta sahatA hai, bhejA jAtA hai, pakar3A jAtA hai ataH guNa na hokara vaha svayaM pudgala dravya kI eka avasthA vizeSa hai / gaeNsa-aMdhaHkAra-prakAza-jyoti - cAMdanI - dhUpa ye saba pudgala dravya ke hI nAnA rUpa hai / ina saba meM apane 2 svataMtra sparza- -rasa- gandha-varNa guNa hai tathA anya aneka guNa hai / zuddha pudgala 'paramANu rUpa ' hai / skandha paryAya pudgala kI azuddha paryAya hai / zuddha paramANu skandha banane kI dukAI hai binA dukAI ke jaise saMkhyA nahIM bana sakatI isI prakAra binA paramANu ko svIkAra kie sAre dRzyamAna jagat kA abhAva hone kA prasaMga AegA / paramANu ke aneka upayoga hai / jisase usakI sattA sUkSma honepara bhI usase svIkAra karanA anivArya hai / (1) paramANu skaMdhotpatti kA hetu hai / skaMdha ke bheda kA aMtimarUpa 1 (2) paramANu dvArA avagAhita AkAza pradeza ' pradeza' kA mApadaNDa hai jisase jIvAdi chaho dravyoM ke pradezoM kA parimANa jAnA jAtA hai / (3) eka paramANu AkAza ke eka pradeza para sthita ho aura maMda gati se AkAza ke dvitIya pradeza para jAya to vaha 'samaya' kA mApadaNDa bana jAtA hai / (4) eka pradeza rUpa paramANu meM sparzAdi guNa ke jaghanya bhAva Adi kA bhI avabodha kiyA jAtA hai ataH vaha bhAva saMkhyAkA bhI bodhaka hai / phalataH sarva dravya-sarva kSetra - sarva kAla aura sarva bhAvoM ke azoM kA mApaka hone se paramANu apanI utkRSTa upayogitA ko siddha karatA hai / paramANu meM varNa rasAdi guNa kramazaH pariNamana rUpa hote rahate hai jisase paramANu eka pradezI hokara ke bhI guNa paryAya sahita hone se dravya saMjJA ko prApta hai / pudgala dravya hI indriyoM dvArA upabhoga yogya hotA hai ataH prAyaH unake mAdhyama se hI jIva ke rAgAdi vikAra - pariNAma hote haiM / isa pudgala kI avasthA vizeSa rUpa kArmANa vargaNAeM hI jIva ke sAtha saMbaMdha ko prApta hotI haiM aura jIva kA vikAra rUpa pariNamana hotA hai vahI jIva kA saMsAra hai / aura usase viyukta hone para jIva kA svabhAvarUpa pariNamana hI mokSa hai / aneka pradezAtmaka hone se skaMdha tathA skaMdharUpa pariNamana kI yogyatA se paramANu bhI astikAya saMjJA ko prApta hai / isa taraha pudgalAstikAya kA vivecana hai / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAstikAya samayasAra dharmadravya aura adharma dravya ye donoM dravya varNarahita hone se dikhAI nahIM dete, rasa rahita hone se rasanA indriya bhI nahIM jAne sakate, gaMdha aura sparza rahita hone se nAsikA aura sparzana ina indriyoM dvArA bhI inakA bodha nahIM ho sakatA, pudgala kI dravyAtmaka paryAya na hone se ye karNendriya ke bhI viSaya nahIM haiM / isa prakAra hamAre jJAna ke lie sAdhanabhUta pAMcoM indriyoM ise jAnane meM samartha nahIM haiM / bahuta se loga una vastuoM ke astitva ko hI svIkAra nahIM karate jo unake aindriya jJAna meM nahIM Ate / para aisI mAnyatA galata hai jo hamAre jJAna meM na Ane para anya kisI ke jJAna meM Ave vaha bhI mAnya karanA anivArya ho jAtA hai / 19 ye donoM dravya samasta lokAkAza meM bhare haiM / ye saMkhyAyeM 1-1 hai : pradezoM kI saMkhyA ina kI asaMkhya hai AkAra lokAkAza ke barAbara hai / samasta jIva pudgala inake antargata hai / inase bAhira koI jIva pudgala nahIM hai / isakA kAraNa hai ki ye loka vyApti dravya hai / yadyapi inameM bhI dravya kA ' guNaparyayavadddravyam' yaha lakSaNa hai ataH anantAnanta agurulaghu guNoM kI hAni vRddhirUpa paryAya pariNamana anya dravyoM kI taraha ina donoM meM bhI pAyA jAtA hai tathApi inakA dRSTi meM AnevAlA kArya nimna prakAra hai / jIva pudgala kriyAvAn dravya hai / ye kriyA ( deza se dezAntaragamana) karate haiM isa gamana kriyA kA mAdhyama machalI ke gamana meM jala kI taraha dharmadravya hai / tathA gamana karake punaH rukane kI kriyA kA mAdhyama adharma dravya hai / isa taraha ina donoM dravyoM kI upayogitA calane aura rukane meM sahAyatA denA hai / yahAM sahAyatA kA artha preraNA nahIM hai / kintu ye donoM udAsIna kAraNa haiM / calanA aura rukanA padArtha apanI yogyatA para svataMtratA se karate haiM, parantu unakI ukta kriyAeM ina dravyoM kI mAdhyama banAe binA nahIM hotI / jaise vRddha puruSoM ko lakaDI calAtI nahIM hai para usake binA vaha cala nahIM pAtA / lAThI kA avalaMba karake bhI calanA use svayaM paDatA hai jo usakI yogyatA para nirbhara hai / dharma dravya adharma dravya ke itane hI kArya dekhane meM Ate hai aisI bAta nahIM hai kintu samasta pudgala dravyoMke vividha AkAra tathA jIvake saMsthAna banane meM dharma adharma dravya kI upayogitA dekhI jAtI hai / yadi Apa kisI bindu ( 0 ) se Age baDheMge to dharma dravya kI sahAyatAse aura vaha bindu banAnevAlI kalama kI kriyA jo dharma dravya ke AdhAra para hogI rekhA bana jAyagI / isa kriyA meM Apa prAraMbha meM bindu aura aMta meM bindu madhya meM rekhA dekhate hai / prathama bindu se kalama ne kriyA kI aura rekhA bananA prAraMbha huA aura adharma dravya ko avalaMbana lekara kalama meM rukane kI kriyA kI ki vahA~ 2 bindupara rekhA ruka gaI / isa taraha dharma dravya ke AdhAra para kalama kI gati aura adharma dravya ke AdhAra para usa gatikA rukanA huA phalataH AdyantavAna rekhA bana gaI / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. zAMtisAgarajI janmazatAbdi smRtigraMtha yaha rekhA Age trikoNa catuSkoNa Adi vividha AkAra rUpa rekhAoM ke mAdhyama se bana jA sakatI hai| phalataH sabhI AkAroM kA mAdhyama gatisthiti hai aura gatisthiti kA mAdhyama dharma aura adharma dravya hai| niSkarSa yaha sAmane AgayA ki kisI prakAra kA AkAra kRtrima ho, yA akRtrima ho| pudgala paramANuoM skandhoM, yA AtmapradezoM se kriyA rUpa hone tathA yathA sthAna kriyA rukane rUpa pariNamanase banate hai ataH siddha hai ki saMsArake samasta prakAra ke AkAra prakAra yA nara-nArakAdi paryAya rUpa jIva pradezoM kA pariNamana binA dharma adharma dravya ke nahIM bnaa| jinakA itanA vizAla kArya jagata ke sAmane ho aura koI ajJAnI isake bAda bhI una dravyoM kI sattA ko na mAne to yaha usakA ajJAna bhAva hI kahA jAyagA / loka aloka kA vinAza siddha jIvoM kI lokAgra meM sthiti ina dravyoM ke AdhAra para hai / ye donoM dravya svayaM kriyAvAn nahIM hai phira bhI gamana karane va rukane meM inakI sahAyatA hai| phalataH ye udAsIna kAraNa hai| AkAza dravya yadyapi yaha bhI rUpa-rasa-gandha-sparza rahita hai, amUrta hai, eka hai para ananta pradezI dravya hai / yaha bhI anaMtAnaMta agurulaghu guNoM kI hAni-vRddhi se pariNamanazIla dravya hai / samasta dravyoM kA avagAhana isI dravya meM hai jahA~taka jitane AkAza meM jIvAdi pA~ca dravya pAe jAte haiM vaha lokAkAza aura jahA~ mAtra AkAza hai vaha alokAkAza kahalAtA hai| ye pA~ca dravya apanA jaise astitva rakhate hai usI prakAra ye bahu pradezI hai isIlie unheM 'astikAya' zabda dvArA bodhita karate haiM / jahA~ asti zabda astitva kA bodhaka hai vahA~ sabhI zabda kAya (zarIra) kI taraha 'bahu-pradezitva' kA prarUpaka hai| jIva dravya eka cetana dravya hai| zeSa cAra acetana haiN| pudgala dravya mAtra mUrtika hai zeSa cAra amUrtika haiM / pudgala rUpI hai / jIva arUpI bhI hai apane svabhAva se para sakarma dazA meM kathaMcit rUpI bhI kahA jAtA hai| kAla dravya ina pAMca astikAyoM ke sivA eka kAla dravya hai| yaha bhI amUrtika, arUpI, acetana hai tathApi yaha eka pradezI dravya hai / aise eka eka pradeza meM sthita kAlANU lokAkAzapradeza pramANa asaMkhya hai| kAladravyoMkA pariNamaname sabhI dravyoM ke pariNamana meM vyavahAra nimitta hai| pratyeka padArtha kA pariNamana cAhe gatyAgatyAtmaka ho yA anya prakAra ho samaya kI sahAyatA ke binA ho nahIM sakatA yahI kAla dravya ke astitva kA pramANa hai| kAladravya astitva rUpa hokara bhI kAya rUpa (bahu pradezI) nahIM hai kiMtu eka pradezI asaMkhya dravya hai isIse isakI gaNanA astikAya meM nahIM kI gii| | Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAstikAya samayasAra 21 isa taraha SaD dravya aura paMcAstikAya kI prarUpaNA bhagavAn kundakunda ne paMcAstikAya meM kI hai| uddeza yaha hai kI saMsAra kI yathArtha sthiti ko samajha kara sacetana jIva dravya inase rAga dveSa chor3akara nijasvarUpa kI maryAdA meM rahe to saMsAra ke samasta duHkhoM se chuTa sakatA hai / ise duHkhase chur3Ane aura rAga dveSase chur3Ane ko AcArya ne jIva aura pudgala se-parasAra nimittase utpanna avasthA vizeSa se saptatatva yA nava padArthoMkA rUpa varNana kiyA hai, ina sapta tatvoM va nava-padArthoM kI svIkAratA yA zraddhAna ko samyagdarzana kahA hai| inake jJAnako samyagjJAna tathA Atma ramaNa ko cAritra kahA hai| aura yahI samyagdarzana sAta cAritra mokSa ke mArga ke hai arthAta saMsAra ke samasta duHkhoM se chuTane ke upAya hai| graMthakAra ne ukta uddeza ko sAmane rakhakara hI samasta graMtha 172 gAthAoM meM racA hai / jo tattvajJAna