Book Title: Paie Bhasa
Author(s): Chandanmuni
Publisher: Z_Anandrushi_Abhinandan_Granth_012013.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211340/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Anandana grantha zrIAnanda Www Q&*** Jian pAia -bhAsA 0 grantha jagaIe jaM kimavi payaDIe payaDIhUaM thAvarajaMgamaM vatthujAyaM taM savvamavi maNoharaM, maNuSNaM, amalAvilaM ca paDihAi | avvo ! aNuUla-salila-tAvAi sahayara sahayoga - samuTThiyaM sayaM saMmucchimaM maulatamamaMkuraM kerisaM yaNappiyaM ? Na kassa puNa pecchaNijjaM ubhayao NaI- kUla koAsiaM Niyanta-haria - bhariaM pagaDIe patthU mANaM nimmalaM saddalaM ? katthai aNuttA vi asittA vi arakkhi vi viviha-vaNNa-vicittA pANAmaNoramAgAra-maMjulA paDipphuDaMta-soraha-mahamahiA pagai akakkasA kusumANaM paMtI / kaNhui visaMkhalA thauDA samunnayA avaNayA ya taNa-layA- gumma rukkha tirohiA pagai sohiA siharINaM seNI / zrI candana muni [ prAkRta evaM saMskRta ke aneka granthoM ke lekhaka, terApaMthasaMgha ke pratibhAzAlI pramukha saMta ] NUNaM sahajasamullasiaM payaDi-vilasiaM savvao savvaM piaM hiaM paripphurai / sakkAra parikkariaM kimavi parahatthaphusiaM lajjAvaIchuvamiva annArisaM parilakkhijjai / alaM bho alaM NANAvihaparuppara-paogakusalA ANi viSNANiA ! payaDIe patthUamANaM vatthuaM mA moraullA sakkAraNAmeNa vigayaM kAuM ceTThaha / sundaraM uvajogimaM kuNimo tti mA niradvayaM gavvaM parivahaha / atthi payaDa-paiTThiaM sundarAsundaraviveyaNavirahiaM tAragacakkavAlavva sayaM maNohAri / khaNaM taM amayamayaM pibaha vigappa sunneNaM vimaleNaM ceyasA / pAia bhAsA vi nesaggia - guNappasannappagAsA AbAlaMgaNAgovAlacakkavAleNa aNAyAsamAsAijjamANA vilasai aNAikAleNaM / sA sakkaya bhAsAsagAsao vigAsamAgaya tti vAgaraNaM aladdhajAgaraNaM / NAmeNAvi paIe Agaya pAgayaM ti phuDaM parikappijjai kira appaNNuNA vi maNuzreNa / ta sakkArehito NiSphalaM sakkayaM ti pAyaDanivvayaNeNaM avasiaM havejja Isi sakkhareNa vi NareNa / tatto NissaMkamiNaM aMgIkaraNijjaM jaM puvvamAsi kira paura-paura-jaNehiM paogamANijjamANA AimakAlao payAraM pattA viviha-jaDilavAgaraNa-niyamehiM aNiyaMtiA NANAjAidesabheehi vibhattimAvannA sayaM saMpannA pAgayA bhAsA dhuvamapakkhagAhiNA mehAviNA / asikkhio apADhio vi tIse paogo Asi sAhAraNajaNavayaNAraviMda -virAyamANo takkAlammi / tesiM lAhaTThameva kAruNNa- puNNA mahAvIra-buddhAiNo jugapuriyA tappaogaM NissaMkaM kuNamANA Asi / jahA - ' bhagavaM ca NaM addhamAgahIe bhAsAe dhammamA ikkha i / sA viyaNaM addhamAgahA bhAsA tesi savvesi AyariamaNAyariANaM appaNo sabhAsAe pariNAmeNaM pariNamai" ( aupapAtika 1. vikasitam / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAia-bhAsA sUtra) evaM addhamAgAha bhAsaM jiNA bhAsanti tti phuDakahaNamatthi AgamiANaM / titthayarANaM mAhappeNa aisaiA sA cia bhAsA saghaNa-ghaNa-muttA kAyaMbiNI va NANAdesavisesabhAvaM bhayamANA savvesiM surAsuranara-tiria-vaggeNa sugejjhA vicitta-jaDila-paNhajAla-samAhANakaraNa-kusalA saralA subohA sugamA ya pddihaai| haM bho ! Na takkaNijjaM iNamo jaM kahameArisaM paDivAiaM kaligAlasavvaNNuNA sirihemacaMdAyariapAeNa / jahA -- prakRtiH saMskRtaM, tataH AgataM prAkRtam' ettha vi vilasai kimavi sundaraM samAhANaM apakkhagAhiNIe jai sahadiTThIe paloijjii / jaM tehiM ajjhAyasattagammi sukaya-savitthara-saMgovaGga-sakkaya bhAsAsAhaNe pagai-paccaya-liMga-vibhatti-kAraga-samAsAINaM viveyaNapuvvagaM saddANusAsaNa / tattha jai pAiabhAsAe puNaravi satatarUveNaM siddhI saMpADijjejjA tayANi savvesiM payaDi-paccayAINaM taheva saMThAvaNaM NioyaNaM ca karaNijja siyaa| tamhA puvva-pavaMciaM dhAu-vibhatti-paccayAiyaM kiMci bibhea-NidaMsaNa-purassaraM uvaDhoiaM samANaM savvesiM NavapADhagANaM sugama sokajjaca nicchyiM hvejjaa| jahA tajjANagA appatamapayAseNa vi pAiaM bhAsaM gaheuM pahappejjA / teNa AyariapAeNa saparissama-lAhavaM sugamAe paNAlIe sAhiaM / kiMtu Na tassa eyArisaM tappajjaM ahilasaNijjaM jaM Na puvvamAsi pAgayA bhAsA, sA sakkaya-bhAsAo pAubbhAvaM gaya tti| aho ! Ayaria-hemacandassa cea sadde Na sA saMkA sayaM NirasiA siyA / jahA teNa kavvANusAsaNassa maMgalAyaraNaM kuNamANeNa jiNavaragirAe mAhappaM nirUvamANeNa phuDaM vAgariaM--"akRtrimasvAdupadAM jainI vAcamupAsmahe" ettha 'akittima' sahassa paogo ki pi rahassamayaM tattaM payaDIkuNei / NUNaM pAia-bhAsAe pAyaDaM NisaggajannattaNaM sUayai / jaM bhAsaM mAyarabhAsArUveNa savvevi bAlA, govAlA, kammagarA, apaDhianarA tahA sahajasabhAsApemmillAo mahuravayaNAo mahelAo pauMjaMti sA akittimA sakkAra-parikkAraparivajjiA jahicchiyA bAlalIlA viya maNohAriNI kaNNappiyA pddihaai| ettoccia sA sAupayA samaharuccArA akkhalia-payakkharA savvao aNiaMtiA hiyaMgamA pddikhijji| taheva kavvagagaNaMgaNa-bhakkhareNa siddhaseNa-divAyareNAvi duvAtisa-duvAtisigAmajjhe jiNidaM thaNamANeNa ugghosiaM-"akRtrimasvAdupadairjanaM janaM jinendra ! sAkSAdiva pAsi bhASitaiH" ettha vi 'akittima-sAupaya' visesaNappaogo jiNinda-candANaM bhAsA-kae ko| sA eva bhAsA jaNaM jaNaM-sAhArajaNaM paDiboheu pcclaa| taheva jeNeyara-kavitallajehiM pi pAia-bhAsA savvesiM bhAsANaM uggamarUva tti paDivanna / jahA stissa aTThamIe saIe laddhajammeNa bappairAa-NAmageNa "gauDavaha"-NAmagaM kavvaM lihamANeNa mahApaMDieNa payaDiaM sayalAo imaM vAyA visaMti etto ya Neti vaayaao| eMti samuha cia Neti sAyarAo ccia jalAiM // 3 // mahApaMDiya-bappaiNo kahaNassa iNameva tappajjaM jaMNa pAia-bhAsA annabhAsAsagAsao sabbhAvaM gyaa| paccallaM savvAo kira bhAsAo samuddaNidaMsaNeNa jalANIva pAubbhAvaM gayA, tammi ceva pacchA viliinnaa| 1. chAyA=sakalA imAM vAco vizantItazca niryanti vAca; / AyAnti samudrameva niryanti (vASpAdirUpeNa) sAgarAdeva jalAni // 63 // sxecomwwwimwecasranamammission SVITI sAcA zrIAnandagrantha zrIAnandA anya rrer IPYTHIN. ....... .M.Niraya-rvt.vorror Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyAyabhava amana-dena AAnandana grantha zrI mnd NEMO SOD wwwAAAAAA 34 prAkRta bhASA aura sAhitya paNa saMkaNijjaM puNa jaM miliccha baDu - viUsaga muhehiM vavaharijjamANA sA bhAsA Na uNAi sambha-sAlI jaNa muhAravindesu virAyamANA / eyaM kahaNamavi Na khalu vivegavilasiaM / jahA - mahAkavi siri bhavabhUiviraie uttararAmacarie kahaM sIA kosallA ya tappaogaM kuNamANA / uyAharaNaM jahA taiye aMkammi / sItA (sasaMbhramaM katicitpadAni gatvA ) "ajjautta ! parittAhi paritAhi maha puttaaM (vicintya) haddhI ! haddhI ! tAI evva ciraparicidAI akkharAI paMcavaTIdaMsaNeNa maM mandabhAiNi aNubandhanti / hA ajjautta" / " kausalyA - "kahaM Na khu vaccae me bahue vanagadAe tassA piduNo rAesiNo muhaM daMsamha / " 2 pecchaNijjaM, kiM NAsi jagaNaMdaNI rAmassa mahArAyassa paramavallahA sIyA sakkharA NANAvijjAbheya kusalA / taheva sirirAmassa mAyA kosallA kiM Nu NAsi vivihavijjAviNNANapAraM gayA ? kahaM tIhi pAia -bhAsAe paogo kao / kahaM vA jaitthaThiiviNNuNA mahAkaviNA tIsuto tArisa bhAsA ogo kArAvio ? NUNaM sabhAsAvallaho payaDIe vilayAjaNo taM ciyabhAsaM bhAsamANo Asi tti phuDaM sUiaM / NIsaMkaM iNameva paDivajjaNijjaM jaM sabhAvao savvattha savvajaNavaesa sIaM mAyara-bhAsaM bhAsamANIo pekkhijjaMti mahelAo / hoMtu paDhiAo tAo tahavi Na sato muhakamalasaMcAriNi mAubhAsaM caevaM samIhaMti / kerisI mahurimA kerisI atthavibohaNakhamayA virAyai Nia-bhAsAsu / supaDhia maNuA avi pAravAriehiM jaNehiM sabhAsAe kira saMlavaMti / aladdha - saddajAle hi bAlehiM saddhi tu savvevi jaNA sabhAsaM sappemaM pauMjaMti tti savvaviiyameva / puNo NANANiyamaNiyaMtiAsu avarabhAsAsu Na tAriyo jaMpaNappahAvo vi pariSphurejjA jAriso NiabhAsamma / kAraNaM, saddacayaNacitaNammi bhAva - AvibhAvappahAvo khaMDio siyA / tamhA pAia -bhAsAo savvadiTTihito sugamA suhabohA suhuccArA ya / alAhi paresiM udAharaNehiM / ettha uttararAmacarite eva chame aMke agavijjAviurA sayaM vijjAharI vi taM ceva bhAsaM bhAsamANI pattattaM gayA / jahA - vidyAdharI - "kahaM avirala - vilolaghuNNamANa-vijjula dAvilAsamaMsalehiM mattamayUra-kaNTha-sAmalehiM ottharIadi Na bhoMgaNaM jalaharehiM / " 3 tA sayaM niradvayattaNaM gayA sA saMkA jaM apaDhia-jaNANaM pAgaya-bhAsatti / taheva kavikulaku jareNa kAlidAseNAvi abhiNNANa-sAundale NAmaNADae sayaM saundalA vi tameva bhAsaM bhAsamANA patthuA | accharijjamiNaM jaM sA risiAsamaM sevamANA aNuvelaM risIhi saddhi saMlavamANA kahaM pAiabhAsApemillA jAyA ? evamAiehiM aNegadiTTha tehi nivvAbAhaM iNaM tattaM paripphuDattaNaM vaccai jaM veiyakAle vi kAciya katthabhAsAe sAhAraNajaNapauMjaNajuggAe avassa bhaviyavvaM / kAvi bhAsA sA pAgaya - NAmeNa NUNaM vavaharaNijja ti apallia vi tattaM sayaM appaDiyaM payaDia jAyai / 1. chAyA = Aryaputra, paritrAyasva paritrAyasva mama putrakam / hA dhik ! hA dhik ! tAnyeva ciraparici tAnya kSarANi paMcavaTIdarzanena mAM mandabhAginIM anubadhnanti / hA Aryaputra ! 2. chAyA = kathaM na khalu vatsAyA me vadhvA vanagatAyAstasyAH pituH rAjarSeH mukhaM darzayAmaH / 3. chAyA = kathamavirala-vilola ghUrNamAna- vidyullatA-vilAsa-mAMsa lairmatta mayUrakaNTha-zyAmalairavastIryate nabhoGgaNaM jaladharaiH / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 pAisa-mAsA 35 puNo egaM vImaMsaNijjaM tattaM aha sakkayabhAsA vi duvihA vibhajijjamANA paDivajjiA savvehiM pAINavAgaraNakAragehiM / jahA-veia-sakkayabhAsA, loia-sakkayabhAsA ya / etto ccia iNaM rahassaM aMkuriaM bhavejjA jaM veia sakkayabhAsA vi jahAkahaMci NaNaM savakAramAvannA samANA ve ia-sakkayabhAsA-NAmatto pasiddhi gyaa| sA ceva pUNo kAlakkameNa pANiNiAI-muNittigeNa sAI sakkAramAvAiA vAgaraNaNiyamehi suyaraM NiaMtiA saMtI loia-sakkayabhAsa tti savvehiM siikyaa| jA bhAsA kici sakkAraM paDivajjeUNa veiasakkayabhAsAe NAmeNa pAubbhAvaM gayA, sA sakkAravivajjiA kA bhAsA puvvamAsi ! NaNu sakkAraM tu vijjamANaM kira kimavi vatthujAyaM pddivjjijjaa| jai Natthi kimavi puvvaM tAhe kIsa sakkAro saMpADijjejja / jahA payaDipadiNNaM gothaNa-nipphannaM akittimaM visuddhaM duddhaM / taM pi aggisaMtAviaM kaDhiaM taMdulakhaMDAidamvehi mIsAli elAkesarAi-vatthunikheveNa mahamahiaM pAyasaM bhaNijjai / saddanijjuttisamayammi payassa vigAro pAyasaM ti (payasaH vikAra:pAyasaM) phuDaM kahaNijjameva / NIvigaaM tu pAiaM duddhaM ceva / tamhA payaDi-pacaliA Nisagga-uvaDhoiA sA bhAsA, pAgayA ceva, ia TaMkukkasi tattaM / __iNaM tu Nicchi paDivajjeyavvaM tattaM jaM jArisI puvakAliyA pAia-bhAsA, Na tArisI aahnniyaa| ahaNA pauMjamANA pAgaya-bhAsA NUNaM sakkaya-bhAsAe jattha tattha pahAviA / aNegehiM taggayapaogehi kiMci kAyakappaM pttaa| taha vi surasarassaIva satataM vahamANA ajja vi Ni gAravaM surakkhamANA vilasai / kiMtu sakkaabhAsA-sagAsao pAiabhAsA pAubbhAvaM gaya 'tti kahaNaM kahamavi Na khmnnaarihN| pAgaya vavaharamANehiM jeNAgamiehiM Na sakkaya bhAsA tucchadiTThIe ploiaa| pacculaM samAsaNaNivesaNeNa tIse visiTTha mAhappaM parivaDDiaM / jahA-aNuogadAre suttammi phuDaM bhANiaM-"sakkayaM pAgayaM ceva, pasatthaM isibhaasi|" puvvakAliya-Ayariehi puNo iNameva paDivannaM jaM gaNipiDagasannaM duvAlasamaM diTTivAyaNAmagaM aIva vitthiNNaM sakkayabhAmAe ceva saMkaliaM Asi jaM iyANi viluttaM vijji| pUNo AgamavittikAragehiM kira sA cia bhAsA paogaM nniiaa| puNo veia--sakkayabhAsAe aNege vAgaraNa-NiamA pAia-bhAsA tullA / aNegA kiriAo vi rUvasamma sammaM parivahanti / aNege vibhattipaccayA avi tassamANA / teNa putvaM vavaharijjamANa-pAiabhAsAe phaDa pabhAvo dIsae tattha / uaha (pazyata) kAiM ci uyAharaNAI doNhaM bhAsANaM tullattaNa-vaMjagAIpAia-bhAsAe agAraMta-puliMgegavayaNe 'o' vavaharijjai / jahA-devo jiNo so, taheva veia-bhAsAe ogArappaogo katthai dIsai / jahA--saMvatsaro ajAyata, so cit (RgvedasaMhitA 1, 181, 1, 11) pecchaNijjaM kerisaM samma ? pAile puNo taiyAe bahuvayaNammi devehi, gaMbhIrehiM, je? hiM, taheva veiappaogesu- devebhiH gaMbhIrebhiH jyeSThebhiH / jahA hoi pAia-bhAsAe 'dha' ssa hakAro, jahA-badhira = bahiro vyAdha =bAho, tahA vee vi-pratisaMdhAya pratisaMhAya (gopathabrAhmaNa 2-4) pAia-girAe aMtavaMjaNassa luga havai / jahA-- tAvat=tAva, yazas= jaso, tahA veesu vi paogA labbhijjati / jahA-pazcAta-pazcA, nIcAt =nIcA, uccAt uccA / pAio iva veesa vi cautthI vibhattiTThANe chaTThI / "caturthyatheM bahulaM sasa 1ORIA - OPA ANDA UnaukaawaiianSAALAAMALAMGAAIMeawwerinaamareANUASAMANASAAAAAAAAAAAAAAAACADAIRANAS A MMAR AcAryapravara abhilAgAryapravara AbhA zrAAnandapa anya prAAnanda anna v MNAamrapariwa MANYIWAVanavarnama Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM abhinaMdana AAnandaSa abhinaMda zrI AnandA grantha zrI Ananda anyatha 58 phra 36 prAkRta bhASA aura sAhitya chandasi' (2, 3, 62) alAhi bahuvityareNa, aNegaso tullA paogA pAia - veiabhAsANaM diTThipahaM samoyaraMti / evaM pumvapacalia - pAiabhA sApaogehi NUNaM veiabhAsA sakkAramAvaNNAvi kici avakatA ThiA / kerisI sugejjhA pAia-bhAsA ? keI AhuNiA pacchamilla bhAsA rAya-raMjiA sakkaya mAsA - maMDiA paMDiA vA annANao pAiaM bhAsaM kaDhiNaM mannamANA uvekkhati / parantu jai Isi pi te pAia -bhAsAe pariNANa parissamejjA tayANi turiaM cavalameva taM parighettuM samatthA havejjA, Natthi ettha koi saMdeho / tesi bhaMtiNivAraNaTTha sapperaNa vA icchAmo amhe ettha kA ci upAharaNAI patthouM / jahA - puvvameva sandhippagaraNesu kaDhiNa vigappa - jAla - jaDile kerise 'dadhyAnaya' Ai- durUha vibhAsAbhAsa-visaMThule paoge payaDIkuNei tattha pAgayabhAsA egameva surakkhi suttaM pakkhivei pADhagANaM purao / jahA - "padayoH sandhirvA'' pAgaya-bhAsAsu savvAo saMdhIo vigappijjeti / Niccasandhissa Na koi ettha Niamo / kuNijjau vAsesI, vAsa isI ia jahicchi rUvaM / kiM bahunA samAsammi vi jattha sakkayabhAsAe nicchio sandhiNiamo tattha vi ettha jahicchiapaoANaM paoyaNA / jahA AiccAbhAmaMDanammi, tahA AiJca - AbhAmaMDalammi / kerisI sugamA paNAlI ? kaivAhasaMdhIo tu Na sIkayA pAiabhAsAe / jahA-e-ay, ai-Ay, o-a, au-Av / taheva i- ay, u-av, R-ara, lR al evamAio saMdhIo kayAi Na bhavaMti / aNeNa kameNa pAgayabhAsae na sandhINaM kAi niyaMtaNA / evaM vibhattiruvANi vi pAgaya-bhAsAe aIva sugamANi / puMliMge igAraMta ugAratarutrANaM pi agAratarUhiM saddhi bahuso tullattaNaM / jahA devassa savvassa, tahA harissa, bhANussa / taheva daMDiNo daMDissa, kattu kattArassa, piuNo piyarassa, evamAiA tullA paogA / aho ! Na pAgaya-bhAsAe halaMtA sahA ThANaM pattA / ettha savvevi saMratA saddA cci; teNa liMgattigeNa savvAI ruvAI sijjhaMti, Na khalu ligachakkeNa / aMtavaMjaNassa love sagAraMtA sahA vi agAraMtA saMpADijjati / jahA tamas= tamo, payas = payo, taheva NagAraMtA vi agAraMtA havaMti / jahA janman = jammo, karman = kammo / NAtthi puNa ettha tAlavvAi bheeNa umhattigaM ( za, Sa, sa iti uSmatrikam ) pAgaya-bhAsAe / egeNa kira daMtasagAreNa gahiaM umhavaNNANaM ThANaM / teNa pADhagANaM kae sakkaya-bhAsAgayA egA mahAjaDilA samassA sayaM akiMcikkarA jAyA / teNa saMkara- pIusa sappAisadda ccAraNe Na ThANabheyeNa muhamoDaNaM kAyavvaM siyA / puNo visaggANaM NANAvihi-vihiNiseharUvo vigdho Na pAgaya-bhAsAe matthayattiruvo ettha ThANaM patto / teNa biMdujugga vajjiA savvA vi kavva paNAlI iha Nisaggao pavahai / tahA taddhia-paccayANaM kayaMta paccayANaM itthIliMgammi IbaMta AvaMta nimmANe jA sakkayagirAe dugdhar3A ghaDaNA tattha pAgaya-sarassaI aNiyantaM vahamANA Na tAI bandhaNAI saheuM paccalA / ettha tu dhImantI dhImantA, ajjataNI ajjataNA, varAgI varAgA, taheva gacchaMtI gacchamANA, kuNantI kuNamANA, hoMtI homANA iccAirUvANi laddharUvANi / kiM bahuNA imAe imIe, tAe tIe, jAe jIe evamAiA paogA vi ettha mAsAsaralattaNaM payaDIkurNeti / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAia-bhAsA 37 kA N aNaNAsia-visayammi vi ettha jahicchiyA NiyamAvalI ThiI gacchei / iha paGko paMko, kaJcuo kaMcao, antaraM aMtaraM iccAirUvajuyalaM sAvagAsaM / liMgANaM kalaNA tu sakkaya-bhAsAe eArisI duggamA duggejjhA, khalaMti jattha paMDiyamANiNo vi kavvaM kuNamANA, tattha vi pAgaya-bhAsA gahiyavicitta-liMgavattAsA virAyai / " vAkSyarthavacanAdyAH" (1,33), "guNAdyAH klIve vA" 1,34) "vemAJjalyAdyAH striyAm" (1,35) ii suttattayeNa daDhaliMga-NiyantaNabhittI siddhiliikyaa| teNa NiccaNapuMsagaliMgA vi puliMgaM ptt| / jahA-nayaNANi nayagA, vayaNANi vayaNA, mAhappaM mAhappo / NiccapuliMgA vi NapuMsagaliMgammi sAvagAsA / jahA-guNA guNAI, rukkhA rukkhAI, taheva dhuvapuvAyagA imaMtA vi itthIliMga pattA / jahA-esa mahimA esA mahimA, evaM aNege liMgavippayAsappaoge pAgaya-mAsA dhAreuM khamA / vatyuttaNo savvaM liMgataMtaM pAgaya-bhAsAe ataMtameva / teNa ThANe-ThANe bhaNIyai jaM "prAkRtatvAt liMga-vyatyayaH / " NUNaM appaNiyaMtaNaM hi bhAsAe pagarisasUyagaM 'ti kaheMti bhubhaasaavinnnnunno| akkhAyapagaraNaM tu sakkaya-bhAsAe mahAraNNatullaM duravagAhaM duruttaraM ca / gaNa-Navagassa NANAvihA NiyamA vicittANi ya rUvANi / "seTa aniT' pariNANaM tu havejja mahAmehAbhamakAraNaM NavapADhagANaM / ego vidhAU lagAra-Navaga-raMgabhUmIsubhamamANo Nava-NavarUvAiM dhArei / tattha pAgaya-bhAsA saralaM-saralaM saraNi sIkarei / "seT aniTa"-kileso lesao vi Na vijjai ettha / savvevi dhAuNo paMcasehi suttehiM NirUviA samANA sugejjhANi tullANi rUvANi dhArayati / bhUa-kAlevi Na ettha aNajjataNa-sAmannabhUa-parokkhAibheyA / javara egeNa kira rUveNa savvesi bhUANaM pUraNaM hvejjaa| jahA-huvI=abhavat, abhUt tahA babhUva, iirUvANaM egavayaNa-bahuvayaNajuttANaM sammapariNANaM jAejjA / evaM kAhIa-kahaNeNa, akarot akArSIta, cakAra, ii sUiaM siyA / evaM vattamANarUvANaM bhavissai-NimmANe kevalaM 'hi' pavesaNeNa kajjaM saMpannaM havejjA / jahA-hoi=hohii, hasai=hasihii / pADhagANaM kae kerisaM sugamattaNaM ? puNo "jja-jjA" paoge tu savvakAlamea-gayANi egavayaNa-bahuvayaNarUvANi asesadhAurUvANi sijhaMti / jahA--"bhavejjA bhavejja" , -joaNeNa-bhavati bhavet, bhavatu, amavata, abhUta, babhUva, bhUyAt, bhavitA, bhaviSyati, abhaviSyat AirUvANaM tatpajjaM sAhiaM siyA / alAhi bahupallavieNa, NIsaMdehaM pAgaya-vAgaraNaM aIva sulaha, sugama, apparissameNa paDhaNijjaM ca vijjai / sAhiccarAINaM kae vi pAgaya-bhAsA NiyaMtagahaNijjA, mannaNijjA ya / silesAlaMkAranimmANe tu Na eArisI parA kAi bhAsA jammi bhinna-bhinnatthabohagANaM sahANaM egeNa saNa samma bohaNaM / jahApabvaMbhaNijjamANI suvvai egA kavvasuttI bhillassa tiNi bhajjA, egA maggei pANiraM dehi| bIA maggai hariNaM, taiyA gIyaM gvraavei|| 1 // kassavi bhillassa tiNi bhajjAo Asi / paissa parao tIhi puhaM-puhaM maggaNA kyaa| egAe pivAsAkulAe pANi maggia / bIAe chuhAkulAe hariNaM maggiaM / taiyAe puNa gIyaM suNeuM ukkaMThirIe gIyaM gAyau tti saahi| bhinna-bhinna-maggaNAo sUNeUNa dhImateNa bhillapaiNA paccattariaM "saro Natthi" tiNi vi samAhANaM pttaa| jahA-paDhamAe pANi maggiaM / saro=taDAgo Natthi, kuo pANiyaM ? Wan minAN- NCRa .....- man.r ai masamanaresamroGORADuwave .nnadunm. NagaAnaAcAryapravacana zrAAnanda AzAAnanda marwarenemamananewaamaan PnA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Asana va amita abhinaMdana AcArya prava 38 prAkRta bhASA aura sAhitya bIAe hariNa - maggaNA kayA / saro== bANo Natthi / kahaM hariNo mArijjai ? taiyAe gIyaThaTaM kahiaM / saro = svaraH Natthi / kaMThassaramantareNa kuo gIaM ? evaM egeNa saddaNa savvesi vi ekkasiyaM samAhANaM jAyaM / accharijjaM ! pAia-bhAsAe egeNa saddeNa vicittA khalu atthA samubbhavaMti / jahA 'vAya' saddo ettha kiMci citaNijjo / vAya = ( vAca) zuka-samUha vAya = ( vrAta) samUha saMgha 'ava' upasargasya a-lope ************ vAya = ( vAcay) vAei, par3hanA-par3hAnA vAya = (vA) bahanA / mahAvAe vAyate vAya == vAdaya) bajAnA / vAiyavva vAya = ( vyAgas ) prakRSTa aparAdhI vAya = (vAta) julAhA, jaise tantuvAya vAya = ( vAka) RRgveda - AdivAkya vAya = ( vyApa) prakRSTa vistAra vAya = ( vyAya) gati, cAla, vizeSa lAbha vAya == ( vyAca) vacanA, ThagAI vAya = (vAja) pakSa, paMkha, yajJa kA dhAnya Verb 27 "} Adj. Noun " 33 11 11 " "1 77 vAya = ( vAj) pheMkane vAlA vAya = ( vyAja) kapaTa, bahAnA, viziSTa gati vAya = (vAga) valka vAya (vyAta) viziSTagamana vAya = ( vApa) bonA, vapana karanA vAya === (vAya) gamana, vivAha vAya = ( vyAda) vizeSa grahaNa karane vAlA vAya = (vAta) pavana, havA 1 ! vAya = (pAka) rasoI, bAlaka vAya pAta) patana, pakSI samUha vAya = ( pAya) pApa, dhUrta po vaH karaNe Noun 37 puNo bappairAeNa kavi koDi-koDIreNa mahApaMDieNa gauDavahe keddahaM sundaraM bhaNiaM - 21 37 23 27 RRR 21 vAya== (avAya) apAya / jahA - " bahu vAyammi vi visujjhamANassa varamaraNaM" evaM egammi saddammi aNege vicittacitta vimhayakArage atthe sagabbhe vahamANI pagaDA vasundharA viya pAgaya bhAsA virAyai / kiM bahu vakkhANa, taMdulapAgaNAeNa sayaM UhaNijjaM dhIrehi / "3 hed vijhuNakavvaM savvasiddha ti paDivajjeti sadhve vi sarasa- kavvarasapAiNo vibuha- seharA kaiNo / tattha tu pAgaya bhAsA visiddha egAhivaccaM vahamANA vilasai / lakkhaNA - vaMjaNA-vaMguttipAukkaraNe sIyaM fsfsghosaM vAyeMtI aNelisI jasaMsiNI savvehi kavvarasa - viSNUhi sAyaraM sIkayA / "dhvanyAloka - sAhityadarpaNakAvyAnuzAsana-vAgbhaTTAlaMkAra" AigaMthesu tANi tANi udAharaNANi pAgaya-bhAsANibaddhANi payaDa pekkhaNijjANi / " "1 aho ! kahaM taggAravaM kavidhuraMdharA gAyanti tti kiMci diTThikkhevo vi kAyavvoamayaM pAuya kavvaM paDhiDaM souM ca jeNa yANaMti / kAmassa tatta taMti kuNati te kaha Na lajjati // (hAla kI gAthAsaptazatI 1-2 ) pAgaya----bhAsAe suumArattaNaM vaMjamANo mahAkavI rAyaseharo kettillaM garimANaM taM appeiparaso sakkayabaMdho pAuya-bandhovi hoi suumAro / purisa - mahilANaM jettiamihaMtaraM tettiabhimANaM // ( rAjazekhara kRta karpUra maMjarI javaNiyA 1 ) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAia-bhAsA ummillai lAyaNNaM payaya-cchAyAeM sakkayavayANaM / sakkaya-sakkArukkarisaNeNa payayassa vi pahAvo // (gauDavaho 65) NavamatthadasaNa-saMnivesasisirAo baMdhariddhIo / aviralamiNamo AbhuvaNabaMdhamiha payayammi // (gauDavaho 72) anbhaa-bhAvabhaMgimaM vaMjamANANi pecchaNijjANi kANi ci pAiya-pajjANi ajjaMgao tti ajjaM gao tti ajjaM gao tti gaNirIe / paDhame via diahaddha kuDDo rehAhi cittalio // (gAthAsaptazatI 3-8) ullAvo mA dijjau loa-viruddha 'tti NAma kAUNa / samuhApaDie ko uNa vese vi didi Na paaddei|| (gAthAsaptazatI 6-14) pibantu subhAsiyAmayaM pAia-kavvANaM vAyagacaNA saMtamasaMtaM dukkhaM suhaM ca jAo gharassa jANaMti / tA puttaa ! mahilAo sesAo jarA maNussANaM // (gAthAsaptazatI 6-12) paMkamaileNa chorekkapAiNA diNNajANuvaDaNeNa / AnaMdijjai halio putteNa va sAlikhetteNa // (gAthAsaptazatI 6-67) kaha me pariNaiAle khalasaMgo hohii tti citNto| 'oNaamuho sasUo' ruvai va sAlI tusAreNa // (gAthAsaptazatI 6-68) jaMtia ! gulaM vimaggasi Na ya me icchAi vAhase jaMtaM / aNarasia ! ki Na yANasi Na raseNa viNA gulo hoi|| (gAthAsaptazatI 6-54) bhaviamaNikkaMtadehalIdesaM / diTThamaNukkhittamuhaM eso maggo kulabahaNaM / / (gAthAsaptazatI 6-25) jeNa viNA Na jivijji aNuNijjai so kayAvarAho vi| patta vi Nayara-dAhe bhaNa kassa Na vallaho aggI // (gAthAsaptazatI 2-63) asaNeNa pemma avei aidasaNeNa vi avei / pisuNa-jaNajampieNa vi avei emeva vi avei // (gAthAsaptazatI 1-81) aIsaNeNa mahilAaNassa aidaMsaNeNa NIassa / mukkhassa pisuNajaNajampieNa emeva vi khalassa // (gAthAsaptazatI 1-82) aNathovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / Na hu thovaM maMtavvaM thovaM pi bahuyara hoi| (Avazyaka niyukti) evaM visisubhAsiANaM bhaMDAAraM pAiya-bhAsA bhAsAviNNANANasaMdhANe / 1. avanatamukha: 2. sazUko .... ...nanumanA m rohanandamannaanaapatramadhuntARASHARANGOOOOOR Minimum m4mameran Ramane Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmAnava amadana AAna 40 prAkRta bhASA aura sAhitya puNo kahaM vibhinnANaM bhAsANaM parupparaM sabaMdho, melaNaM, kahaM egA bhAsA annAe pabhAviA, kahaM annabhAsAsaddA annabhAsAe appasAkaya tti aNusaMdhAukAmehi viSNumaNuahi avassaM paDhaNijjA pAia-bhAsA / ise bhAsAe NANaM viNA kahamavi Na anannabhAsANaM saMoyaNaM kAuM sakkaM / kAo puvvakAla-pauttAo aTThArasadesIya bhAsAo tAo Asi jesi viANirIo takkAliAo gaNigAo tappaogaM kuNamANa 'tti kaheMti AgamiA / imIse bhAsAe gahira NANeNa tesi samma boho saMbhavijjai / teNa jai koi atthAhaM bhAsAmahAsAyaraM avagAhe umahilasai teNa avassaM pAiabhAsA savasA karaNijjatti amhaM sabalaM pacoyaNaM / paccakkhamaNuhUamea amhehi / Su EDITO phra www abiijjayA visesayA pAia -bhAsAe punaregA abiijjayA visesayA jaM imAe desIsaddANa saMgaho NiskoaM kao / Na NAe baddhakavADAe ThAuM ceTThiyaM / ugghADia dArA esA aiuyAre sagabbhe Nava Nava-desIyasadda dhAreDaM, jIreu ca khamA / tamhA parosahassA jaNehi pauttamANA desIA saddA ettha saMgrahaM gayA / 'buhArI' 'TopiA' AiNo jaNa - saddA, mokkalia - Aroggia - AiANi kiriyAruvANi ettha samAviTThANi / ajja vi kesici vi desI saddANaM jahA tahA paogo kAuM sakko / teNa Nava Nava - saddappavesehi NiccaM sajjukkA esA Na kayAi kAjuNNA havissai / tamhA dhIdhaNehi avassaM pariciA kAyavvA pAia -bhAsA | prAkRta padyoM kI saMskRta chAyA amiaM pAuakavvaM chAyA == amRtaM prAkRtakAvyaM paThituM zrotuM ca ye na jAnanti / kAmasya tattvacintAM kurvanti te kathaM na lajjante // paruso sakkaa-baMdho..... chAyA = paruSaH saMskRtabandha: prAkRtabandhastu bhavati sukumAraH / puruSa mahilayoryAvadihAntaraM tAvadanayoH 11 ummillaDa lAyaNNaM ...... abhinaMdana chAyA == unmIlati lAvaNyaM prAkRtacchAyayA saMskRtapadAnAm / saMskRtasaMskArotkarSaNena prAkRtasyApi prabhAvaH // NavamatthadaMsaNaM .. chAyA = navamArthadarzanaM aviralamidamA bhuvanabandhamiha ajjaM gao tti ajjaM ...... saMnivezazizirA kevalaM bandharddhayaH / prAkRte // chAyA = adya gata ityadya gata ityadya gata iti gaNanazIlayA / prathama eva divasArdhe kuDyaM rekhAbhizcitritam / / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAia-bhAsA 41 ullAvo mA dijjau... chAyA= ullApo mA dIyatAM lokaviruddha iti nAma kRtvA / saMmUkhApatite ka: punardRSye'pi dRSTi na pAtayati / / santamasantaM dukkhaM ..... chAyA -- sadasada duHkhaM sukhaM ca yA gRhasya jAnanti / tAH putraka ! mahilAH zeSA jarA manuSyANAm / / pakamaileNa chorekkapAiNA....... chAyA= paGkamalinena kSIrakapAyinA dattajAnapatanena / Anandyate hAlikaH putreNeva zAlikSetreNa // kaha me pariNa iAle ...... chAyA = kathaM me pariNatikAle khalasaGgo bhaviSyatIti cintayan / avanatamukhaH sazUko roditIva zAlistUpAreNa / / jantia gulaM...... chAyA yAntrika guDa vimArgayase na ca mamecchayA vAhayasi yantram / arasika! kiM na jAnAsi na rasena vinA guDo bhavati // hasiaM adiTThadantaM .... chAyA= hasitamadRSTadantaM bhramitamaniSkrAntadehalIdezam / dRSTamanutkSiptamukhameSa mArgaH kulavadhUnAm / jeNa viNA Na jivijjai... chAyA yena vinA na jIvyate'nunIyate sa kRtAparAdho'pi / prApte'pi nagaradAhe bhaNa kasya na vallabho'gniH // asaNeNa pemma...... chAyA premApaityatidarzanenApyapaiti pizUnajanajalpitenApyapaityevamevApyapaiti asaNeNa mahilAaNassa...... chAyA = adarzanena mahilAjanasyAtidarzanena nIcasya / mUrkhasya pizujanajalpitenaivamevApi khalasya / aNathovaM vaNathovaM...... chAyA= RNa-stoka vraNa-stokaM agni-stoka kaSAya-stokaM ca / na khalu stokaM mantavyaM stokamapi bahataraM bhavati / / NME AcArapravara azA AcArapravara abhinnAAnandA nya GO AmmoniYMNMovimo vieiviafwwmarowavimanwrvir