Book Title: Meghdoot Khandana
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229509/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 anusandhAna 32 paM. mAnasAgarakRta meghadUta-khaNDanA // apUrNa // saM. vijayazIlacandrasUri 'meghadUta' e mahAkavi kAlidAsanI anupama amara kAvyakRti che. A kAvyanI anukRtirUpe ke samasyA(pAda) pUrtirUpe keTakeTalA dUtakAvyo jainajainetara vidvAno dvArA racAyAM che ! siddhadUta, zIladUta, cetodUta, candradUta, nemidUta, meghadUtasamasyAlekha, indudUta, mayUradUta - ane evAM to aDhaLaka kAvyo jaDe che, je meghadUtanA pratyeka zlokanA eka-moTa bhAge antima caraNane upADIne bAkInAM 3 caraNonI navI racanArUpa hoya. merutuGgAcArye to vaLI 'jainameghadUta' paNa racI ApyuM ! to keTalAye jaina munioe meghadUta para TIkA paNa lakhI che. sandeza-vyavahAra e ApaNI-mAnavIya saMskRtinA vikAsanuM eka mahattvapUrNa bindu che. sthUla ke bAhya vyavahAra jagatamA sandezavyavahAra, jema khAsa mUlya che, tema manuSyanA bhAvajagatamAM, sneha, maitrI, bhakti vagererUpa bhAvAtmaka ke lAgaNIonA jagatamAM paNa sandezavyavahArarnu moTuM mUlya che. A mUlya kAlidAsane sauthI vaheluM ane vadhu samajAyuM eTale teNe teno meghadUtamA viniyoga ko. 'izke mijAjI'nI A kAvyaracanA eka apArthiva ane tethI alaukika prItinI kathA varNavatI racanA che. pachIthI ghaNA kavio Ane anusaryA che, ane 'megha' jevA vividha padArthone bhautika pariveza aIne tenA dvArA potAnAM pAtro vacce sandeza-vyavahAra karAvatAM rahyA che. jaina kavionaM citta 'izke hakIkI' prati vadhu DhaLatuM hoya che. eTale temaNe racelAM A pAdapUrtirUpa dUtakAvyono sUra, saMsArastha prANIno paramAtmatattva sAthenA sandeza-vyavahArano rahyo che. kyAreka potAnA iSTa paramAtmA sAthe patrasandhAna ke vArtAlApa, kyAreka Atmabodha, to kyAreka potAnA pUjya gurujano pratye vijJapti - ema vividha bhAvo pragaTAvatAM A dUta- patra-kAvyo jaina kavio dvArA racAyAM che. temAMnAM ghaNAM badhAM prasiddha paNa thayAM che. atre je racanA pragaTa thaI rahI che, te uparokta tamAma racanAo karatAM taddana judIja bhAtanI racanA che, A racanA nathI samasyA (pAda) pUrtirUpa ke nathI anukRtirUpa. AmAM to kAlidAsanA mULa meghadUtane yathAvat rahevA daIne tenA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 39 taddana navA, vilakSaNa, Adhunika arthaghaTanano eka samartha prayAsa thayelo jovA maLe che. kartA pote ja prArambhanA zlokamAM sUcave che ke -- "meghadUtanA nUtana artho dvArA hu akabaranI stuti karIza" - (padya 6). ekAkSarI ane anekArthI zabdakozo, tathA vyAkaraNanA keTalAka vicitra niyamo ane sUtrono AdhAra laIne, meghadUtanA zlokonA pratyeka padanI toDaphoDa ke jor3atoDa karIne, tenA navA ja artha ghaTAvavAnuM durghaTa ke vikaTa prayojana kavie sAdhI batAvyuM che, je ajoDa che, ane vismayapreraka paNa. temaNe pote, AthI ja, Ane 'meghadUta-khaNDanA' evA nAme oLakhAvela che. khaNDanA eTale toDaphoDa. tapagacchapati jainAcArya hIravijayasUri ane dillIpati akabara- e beno sambandha to itihAsasiddha ane jagaprasiddha cheja. te bano pAtronAM guNagAna gAvAnA lakSyane kendramA rAkhIne te kALe aneka kRtio racAI hovAnuM paNa have supere jANItuM che. parantu te prayojanane mATe 'meghadUta' jevA premakAvya ke sandezakAvyano upayoga karavAnuM sUjhe, te kavi vilakSaNa pratibhAnA svAmI ja hovA joIe, emAM zaMkA nathI. alabatta, AvI rIte kAvyanAM tamAma padone toDI-joDIne nIpajAvavAmAM AvatA artho sughaTa ke sugama hoya che tevU to jarAya nathI. balke AvaM karavAthI kliSTatA ane durgamatA ja vadhatI jaNAya che. to paNa, prasiddha vastunA pracalita arthAne sAva choDI daIne tenA navA ja artho nIpajAvavA, e kAMI sAmAnya ane sAmAnya buddhi-pratibhAnuM kAma to nathI ja nathI, eTaluM svIkAravU ja rahyu.. paM. mAnasAgarajI e hIravijayasUriziSya paM. buddhisAgarajInA ziSya hatA evaM, A vivaraNa-kRtinA 42 mA padyane ante pote Apela puSpikA parathI nakkI thAya che. temane viSe bIjI mAhitI prApya nathI, paNa 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' (mo. da. desAI, pR. 597)mAM maLatI noMdha pramANe, "ta, vijayasenasUrirAjye (saM. 1652-1671) buddhisAgara zi. mAnasAgare zatArthI para vRtti racI." - e parathI 17mA zatakanA pazcArdhamAM teo vidyamAna hoya tema anumAnI zakAya che. A sandarbhamAM zatArthI--vRttino je ullekha thayo che, te prAyaH somaprabhAcAryakRta zatArthI (1 zlokanA 100 artha) uparanI vRtti hoya to banavAjoga che. joke madhyayugamAM to AvA vividha zatArthI-grantho racAyA che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anusandhAna 32 meghadUta - khaNDanAnI A vAcanA, 27 pAnAMnI eka, 17mA zatakamAM ja lakhAyelI jAtI hAyapothInI jeroksa pratikRti uparathI taiyAra thaI che. prati azuddha che. keTaloka aMza chUTI gayo cheH patro tUTatAM nathI chatAM pATha tUTyo che mAM lekhakanuM anavadhAna kAma karI gayuM haze tema lAge che. A nakala mane munirAja zrIdhurandharavijayajI mahArAje keTalAMka varSo pUrve ApI hatI. prAyaH te teonA nijI saMgrahanI prati haze A racanA adhUrI che. te AkhI kyAMka ne kyAMka hovI ja joIe. eka dhAraNA mujaba AgarAnA dharmalakSmI jJAnabhaNDAramAM AnI pUrNa prati hatI. A saMgraha hAla kobAnA zrIkailAsasAgarasUrizrutabhaNDAramAM hovAnuM sAMbhaLyuM che. jo te AkhI prati maLI zakaze, to A AkhI kRtinuM sampAdana karavAnI bhAvanA rahe che. meghadUtamAM vizrAma ke sarga evA vibhAga nathI. phakta pUrvamegha ane uttaramegha ema be ja vibhAjana hoya che. parantu ahIM to prathama vizrAma 42 padyomAM pUro thato jovA maLe che, ane pachI 12 ja padyo thatAM ja prathama sarga pUrNa thayelo varNavAyo che. adhyetAo mATe A muddo noMdhapAtra che. 54mA pAnI vRtti pratimAM ja nathI; padyano pATha ApIne prati pUrI thaI che. pariziSTarUpe pratigata padyo temaja mudrita pustakagata padyonI tAlikA Apela che, je abhyAsIo mATe upayukta bane tema che. sva. paNDita dalasukhabhAI mAlavaNiyA lA. da. vidyAmandiranA niyAmaka pade hatA tyAre eka evo vicAra temaNe vyakta karelo ke " jaina sAdhuoe kAlidAsa - mAgha- bhAravi - zrIharSa vagere mahAkavionAM mahAkAvyo para aneka TIkAo lakhI che tenI pothIo paNa vipula mAtrAmAM prApya che. te pothIomAM noMdhAyela te te kAvyonI vAcanAo nadhAya to te tamAma kAvyonI vadhu sazakta ane vadhu sAcI ke sArI vAcanAo upalabdha avazya thAya." prastuta TIkA - kRtimAM jovA maLatA amuka pATha te A vAtane puSTi ApI jAya che. A bahu rasaprada temaja mahattvapUrNa muddo che. A prati parathI kRtinI suvAcya nakala muni zrIkalyANakIrtivijaya jIe varSo pUrve karI ApelI che. pratinI nakala ApavA badala munimitra zrI dhurandharavijayajIno RNasvIkAra karUM chaM. AnI anya prati/pratio meLavI ApavA vidvajjanone - munirAjone vijJapti karuM chaM. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 41 paM. zrImAnasAgara viracitA meghadUta-khaNDanA // o || prasAdo ravivadyasyAstama:saMhArakAraNe / sadyaH prasadya sA deyAt vidyAM me zrIsarasvatI // 1 // vizrANayatu sA zrINAM zreNi zrIjinamaNDalI / nakhatviSaH puro yasyAM bhAnuH khadyotapotati ||2|| zrImantaH sUrayaH santi zrIhIravijayAbhidhAH / kriyA suSTu priyA yeSAM kriyAsuste sukhazriyam / / 3 / / padmA puraHsthitA yeSAM pratyakSA ca sarasvatI / susiddhaH sUrimantro'pi dharmo yeSAmakaitavaH // 4 // tAn samAhUtavAn bhUmAn gurUniva surezvaraH / rahasyaM sarvazAstrANAM jijJAsuryavanezvaraH // 5 // teSAM guNAvalI yena varNitA nijaparSadi / meghadUtanavInAthai staM kave'kabaraM nRpam / / 6 / / tasyAdyaM padyamkazcitkAntAvirahaguruNA svAdhikArapramattaH zApenAstaGgamitamahimA varSabhogyena bhartuH / yakSazcakre janakatanayAsnAnapuNyodakeSu snigdhacchAyAtaruSu vasati rAmagiryAzrameSu // 1 // kazcitkAntetyAdi- citkAnta ! he buddhiramya ! he aviraha ! he virahavarjita ! kena saha ? guruNA mAtApitrAdinA / yadAha mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH // 1|| athA'traiva zrIakabaranAmAkarSaNapUrvaM sambodhanamAha- kaH kakAraH ante yasya sa kAnta: / kAntazcAsau aH akArazca kAntAH / atha bavayoraikyAt kAntAzca baH Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 anusandhAna 32 bakArazca kAntAbau tau vidyate yasminniti kAntAbI / IdRza: ra: rakAro yasya nAmni sa kAntAbira: tasya sambodhanaM he kAntAbira ! he akabara ! / ha: pAdapUraNe / athavA hakArayukto yo guruH sa haguruH / tataH hagurutaH zrIhIravijayaguruto No jJAnaM AzravAdiviramaNarUpaM yasya / "NaH prakaTe ni:phale ca prastute jJAnabandhayo"riti sudhAkalazavAkyAt / saH / tasya saM. he [hAguruNa ! athavA haH IzvaraH gururbrahaspatiH / tadvat No jJAnaM yasya sa tathaiva / "AtmIyaH svaH svakIyazce"ti vacanAt .. asvA anAtmIyatvAt vairiNasteSAM AdhiM mAnasI vyathAM karotIti, athavA teSAM AdhirmAnasI vyathA kArA bandigrahaM(gRha)ca yasmAt saH / tasya sambodhanaM he asvAdhikAra ! athavA na svena dravyeNa svata Atmato vA adhikaM AraM arisamUho yasya sa tathaiva / "zaM zreyasi sukhe'vyaya" iti sudhAkalazavacanAt, zAni maGgalAni / "zaM zubhe" iti haimavAkyAt vA ApnotIti aci tasya saM. he zApa ! / he ina ! he svAmin ! / kasya ?, bhartuH dezAdhipateH / athavA bhartA dezAdInAM adhibhUH tasya madhye inaH sUryaH pratApodagratvAt / cakreNa-senayA I lakSmIstasyA janakA utpAdakAH tanayAH putrA yasya saH / tasya saM0 he cakrejanakatanaya ! | aH kRSNastadvat tA lakSmIryasya sa / tasya saM. he ata ! / snigdhAnAM mitrANAM chAyA zobhA yasmAt sH| tasya saM0 he snigdhacchAya ! / tvaM puNyodakeSu dAnAdisukRtajaleSu vasati rAtri yAvat / 'kaalaadhvnonerntrye dvitIyA' / tvaM na na asnAH / 'dvau nau prakRtyarthaM sUcayata' iti nyAyAt asnAH snAnaM kRtavAnityarthaH / tvaM kiMviziSTaH ?, ko brahmA sakalakAryakartRtvAt / 'citI saMjJAne', cetayatI[tikvipi cit / punaH kiM viziSTaH ?, 'madI harSe', ktapratyaye matta iti siddham / pra-prakarSeNa matta:harSitaH pramattaH / "mattA harSabharAtsukhaM surendrA" iti vacanAnmattazabdaH kSIbatAvAcako'pi na duSTaH / puna: kiMviziSTaH ?, "mahAvutsavato(te)jasI" iti vAkyAt mahastejo'syA'stIti mahI, aMzumattvAt sUryaH / "mAstu mAsanizAkare" iti vAkyAt mAzcandraH / astaM prati gamitau prApitau mahi-mAsau pratApasaumyAdhikyAt sUryA-candramasau yena saH astaGgamitamahimAH / punaH kiMvizi0 ?, varSa bharatakSetraM tasya bhoga: pAlanamasyAstIti varSabhogI / "bhogaH surAje vezyAbhRtau sukhe" ||38||dhne'hikaayphnnyoH pAlanAbhyavahArayoH // " Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 athavA varSasya - bharata kSetrasya bhogaH - sukhaM dhanaM vA'syA'stIti varSabhogI / e-ai haM-haivadAmantraNe / bhA-kAntistasyai Rtavo vasantAdyA yasya saH / bhartuH iti / itthamapi vyAkhyeyam / punaH kiM kiM vi0 ? ; yakSa:- dhanadaH, dAnasau ( zau) NDatvAt / athavA yo - yamastasmin kSaH rAkSasaH, vidhvaMsakatvAt / 'kSaH kSetre rakSasI "ti vacanAt / puNyodakeSu kiviziSTeSu ?, ruSu rakSaNeSu saMsArAt "ru: sUrye rakSaNe'pi ce 'ti vAkyAt / punaH kiMvizi0 ?, rAmaH rAmacandrastadvadgirayaH - pUjyA AzramAbrahmacaryAdayazcatvAro yebhyaH tAni rAmagiryAzramANi teSu tathaiva / athavA rAmaHrAmacandra:, sa eva giri:- parvata:, tatra Azramo - gRhaM yeSAM tAni teSu tathaiva // 1 // tasminnadrau katicidabalAviprayuktaH sakAmI nItvA mAsAn kanakavalayabhraMzariktaprakoSTaH / ASADhasya prathamadivase meghamAzliSTasAnuM vaprakrIDApariNatagajaprekSaNIyaM dadarza // 2 // - - vyAkhyA - tasminnadrau ityAdi / sa zrIakabaraH tasmin adrau / atantIti kvipi ato- jIvAH, teSAM ruH rakSaNaM yasmAt sa aduH, tasmin adrau - zrIgurau kAmI icchAvAn asti / "yatra nAnyat kriyApadaM tatrA'sti bhavatIti kriyA anuktA'pi prayoktavyA" iti nyAyAt / AsAn - yAcakAn / A-lakSmIstasyAM tasyA vA AzA- 'zasayoraikyAt' vAJchA vidyate teSAM te AzA:- yAcakAH, lakSmIvAJchaka - tvAt / tAn AzAn AM lakSmIM nItvA prApayya, nItvetyatra 'A' zabdavizleSaH / sa kiMviziSTa: ? - cid - buddhiH abalA :- striyaH, A-lakSmIH, vividhaM viziSTaM vA prAti- pUrayatIti vizeSaNasAmarthyAt vipro dharmaH / athavA viprA- brAhmaNAH / ebhiryuktaH sahitaH saH cidabalAviprayuktaH / "trirvargasaMsAdhanamantareNa pazorivAyurviphalaM narasye" ti vacanAdanena vizeSaNenA'sya trivargasAdhanaM proktam / punaH kiM vi0 ?, kanakavat suvarNavat balaM rUpaM yasya sa kanakabalaH / tathA yo- yamastasya bhraMzo'dhaH patanaM puNyakaraNAdinA yasmAt sa yabhraMzaH / tathA riktAn - dhanahInAn prAnti pUrayanti riktaprAH, IdRzA: koSThA - dhAnyAgArANi yasya sa riktaprakoSThaH / tataH karmadhArayaH / punaH kiMvi0 ?, vaprA durgA: citrakUTAdayaH,krIDAH jalAdInAM kelayaH tathA pariNatAH tiryagghAtinaH athavA pariNatA: 1. somaprabhAcAryaH sUktamuktAvalyAm // 2 43 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna 32 vayaHprAptAH gajA:-dantinaH, tathA prekSaNAni- nATakAni, ete santyasya sa vaprakrIDApariNagatajaprekSaNI / adrau-zrIgurau kiMviziSTe ?, kati / ka ivamitramivAcarati, zatari kan, tasmin kati / "ka: sUrya-mitra-vAdyagni-brahmAtmayama-kekiSu' iti sudhAkalazaH / punaH kiMvi0 gurau ?, ASADhasyaprathamadivaseASADho vatinAM daNDastena syAyante gacchantIti ASADhasyA:-'zasayoraikyAt' vratinaH / teSAM pUjyatvAt prathama AdyaH / athavA ASADhe-ASADhamAse eva, na tu zrAvaNAdau, syAyante-calanti-viharantIti Dapratyaye ASADhasyA:-sAdhavaH / zrAvaNAdau vihArAbhAvAt / teSAM madhye prathamaH-AdimaH sa ASADhasyaprathamaH / tathA divasyasvargasya sA-lakSmIryasmAt sa divasaH / 'divaM khe tridive dine" iti vAkyAt / tata: karmadhArayaH / tasmin ASADhasyaprathamadivase / sa ka ityAha-yaM-narendraM dAnAdhikyAt meghamA-jalada-lakSmIH dadarza-dRSTavatI / yaM kiMvi0?, AzliSTAAliGgitA / sAto-lakSmItaH nuH-stutiryena saH, taM AzliSTasAnum / / 2 / / tasya sthitvA kathamapi puraH ketakAdhAnahetoH rantarbASpazciramanucaro rAjarAjasya dadhyau / meghAloke bhavati sukhino'pyanyathAvRtticetaH kaNThAzleSe praNayini jane kiM punardUrasaMsthe // 3 // vyAkhyA - tasyetyAdi / tasya zrInarendrasya rAjarA api - rAjadravyamapi, "rA: svarNa jalade dhane" iti vAkyAt / puro-nagaryAH kathaM sukhabhayatrANaM dadhyocintayAmAsa / "kaM nIrasukhamUrddhasu" iti, "tho bhavet bhayarakSaNe" iti vAkyAt kaM ca thazca kathaM / tat kiM kRtvA ?, ciraM sthitvA-gatinivRttiM vidhAya / rAjarA: kiMvi0 ?, antarmadhye zarIrasya bASpo-dAho yasmAt saH / "santApaH saJcaro bASphaH" iti vacanAt / antarbASyaH / yadvA antarmadhye bASpha:-santApa:-duHkhamiti yAvat yatra saH antarbASphaH / idaM dravyasya svabhAvakIrtanam / yato dravyaM svabhAvAdeva duHkhakAri / yata: dravyAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkhaM vyaye duHkhaM dhigarthaM duHkhabhAjanam // 1 / / iti / punaH kiMvi0 ?, anu-pazcAt caratIti anucaraH / tasya kiMvi0 ?, jasya jetuH arthAt zatrUNAm / "jastu jetarIti" vacanAt / puraH kiMviziSTAyA: ?, For Pris Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 45 ketakAdhAnahetoH / ketakAnAM-ketakIvRkSANAM upalakSaNatvAt vAsantI-mAlatImAgadhIprabhRtInAM AdhAnasya-utpatteH hetu:-kAraNaM yA sA, tasyAH / tasya kasyetyAha - yattadornityasambandhAt yasya zrInarendrasya ceto dUrasaMsthe'pi jane loka'nyathAvRttianyathAbhAvaM no bhavati / "amA-no--nA pratiSedhe" iti vAkyAt, na syAdityarthaH / cetaH kiMvi0?, sukhamasyAtIti sukhi tat punaH kaNThAzleSapraNayini-putra-mitrakalatrAdau anyathAvRtti kiM syAt api tu na syAdityarthaH / kaNThAzle0 kiM viziSTe ?, meghAloke-meghavat AhlAdakatvAt saumyatvAt vA / Aloko-darzanaM yasya sa tasmin // 3 // pratyAsanne nabhasi dayitAjIvitAlambanArthaM jImUtena svakuzalamayIM hArayiSyan pravRttim / sa pratyaggaiH kuTajakusumaiH kalpitArthAya tasmai prItaH prItipramukhavacanaM svAgataM vyAjahAra // 4 // vyAkhyA-pratyAsannetyAdi / he pratyAsanna ! rAjaraGkAdivijJaptizravaNe he sannihita ! he dayitAjIvita ! vallabhAjIvita ! he jImUta ! 'bhImo bhImasena' ityAdinyAyAt he jImUtavAhananRpa ! lokAnAM bAhyaprANabhUtadhanadAnAt / yaduktam "karNastvacaM zibirmAsaM jIvaM jImUtavAhanaH // " ityAdi / ayIti komalAmantraNe / "kuTa: kumbha: karIrazce'"ti nAmamAlAvacanAtkuTAjjAyate iti kuTajaH, tasyA''mantraNaM he kuTaja ! - kumbhajanman ! zatrusamudrazoSaNAt / he ina ! he sUrya ! va? "I nabhasi I bhuvi-zriyA" miti mahIpavAkyAt / I-bhami-saiva nabha:-AkAzastatra / kalpitau arthAyau- pUjA-lAbhau yena saH, tasyA''mantraNaM he kalpitArthAya ! tasmai-puMse / tasmai kasmai ?, ityAha- 'yattadornityasambandhAt' yaH pumAn prIta-iSTo bhavati iti tasmai / "yatra nAnyat kriyApadaM tatrA'sti bhavatItyAdikriyA'nuktA'pi prayoktavye"ti nyAyaH / kaiH kRtvA ? kusumaiH-puSpaiH / kiMviziSTaiH ?, agreH-pradhAnaiH / sveSu-AtmIyeSu-jJAtau vA agaH parvataH tuGgatvAt athavA suSTha A lakSmIH tAM gacchati prApnotIti tasyA''mantraNaM he svAga ! / sa bhavAt(n ?) taM zrIguruM prati vyAjahAra babhASe / taM kiMviziSTaM ? AlambanArthaMAlambanAH patatAM avaSTambhadAyakA IdRzAH arthAH sUtrANAM yatra yasya vA sa taM tathaiva / athavA AlambanasyA'rthaH prayojanaM yasmAt sa tam / tathA punaH kiM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anusandhAna 32 vi0?, svakuzalaM - svasya - AtmIyasya - jJAtervA kuzalaM - kalyANaM yasmAt saH, taM tathaiva / punaH kiMvi0?, iM- kAmaM rUpavattvAt / punaH kiMvi0?, pravRttiHpra-prakRSTA-asAvadyA vRttirvartanaM yasya / "aho jiNehiM asAvajjA vittI sAhUNa desiyA / " ityAgamokteH sa taM tathA / punaH kiMviziSTaM ?, prItipramukhavacanaM-prItisauhArdai prAti-pUrayatIti Da pratyaye prItipraM IdRzaM mukhaM-vadanaM tathA vacanaM-vAkyaM ca yasya sa taM tathaiva / bhavAn kiMviziSTaH ?, hAraH janAnAM bhUSAkaratvAt / punaH kiMvi0 bhavAn ?, idhya iva-vasanta ivA''caran-iSyan, zatari, janAnAM (naM) dakatvAt / atra "svare yatvaM ce"ti sUtreNa visargasya yakAraH / / 4 / / dhUmajyotiHsalilamarutAM sannipAtaH ka meghaH sandezArthAH kva paTukaraNaiH prANibhiH prApaNIyAH / ityautsukyAdaparigaNayan guhyakastaM yayAce kAmArtA hi prakRti kRpaNAzcetanA'cetaneSu // 5 // vyAkhyA - dhUmajyotirityAdi / taM zrIguruM sandezArthA iti yayAceyAcitavAn / saM-zobhanaM dezebhyo'rtha-dravyam / asI gatyAdAnayoriti asatiAdatte vipi samarthavizeSaNAt / sandezArthAH nRpaH(pAH) dezebhyo'rthagrAhakatvAt / itIti kiM he pAtaH ! - he rakSaka ! keSAM ?, dhUmajyotiHsalilamarutAm / dhUmena yukto yo jyotiH-vahniH, tathA salilaM-jalaM, tathA marut-vAyuH, eSAM dvandvaH / tatasteSAM he san-sAdho, i ityAmantraNe / pratipakSaH 'paro ripuriti vAkyAt parA:-zatravaH santyasmin asau parI / na vidyate IdRzaH zatrurahitatvAt gaNogaccho yasya saH / athavA a:-kRSNastadvat sarvavyApitayA pari-samantAt caturdikSu gaNo yasya saH / tasyA''mantraNe he aparigaNa ! / ku:- bhUmistasyA rakSakatvAt, a:-kRSNaH, tasyA'' mantraNaM he kva ! | paTuH ka-AtmA yasya sa tasyA''mantraNe he paTuka ! / i:- kAmastatra yo-yamaH vidhvaMsakatvAta, tasyA''mantraNaM he iya !! he ka:- he brahman ! tvaM autsukyAt aam-aagcch| 'ama duma gatau' AyUrvakaH / tvi (tvaM) kiM kurvan ?, yan-viharan / tvaM kiMviziSTaH ?, ku-kutsitA amArogAH, kampaH-khedaH, zramo-mUrchatyAdayaH yasmAt sa kvamaH / IdRzaH i:-kAmaH tasya gho-hananaM yasya saH kvameghaH, "gha: kumbhe hanane" iti sudhAkalazAt / punaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 47 kiMviziSTaH ?, guhyAnAM-rahasyAnAM AlocanAdau proktAnAM ka:-mitraM sa guhyakaH / sandezArthAH kiviziSTAH ?, a:-kRSNaH kaiH-raNaiH -saGgrAmaiH / kiMviziSTaiH ?, prANibhiH-pra-prakRSTaH ANaH-zabdo yeSAM te prANA-nisvAnAdayaH, te santyeSu te prANinaH, taiH prANibhiH / puna: kiMvi0?, pra-prakRSTA ApaNA-haTTA yeSAM te prApaNA:vaNijaH, te santyasya sa prApaNI / punaH kiMvi0?, artAhiprakRtikRpaNAH ahivatbhujagavat krUratvAt prakRti:-svabhAvo yeSAM te ahiprakRtayaH vairiNaH / artApIDitA ahiprakRtayo yena sa a hiprakRtiH / tathA kRpaNAn-mitampacAn asyatikSipati dAnAdhikyAt iti kRpaNAH tataH karmadhArayaH / ca punararthe / punaH kiMvi0?, ito jJAtazcAsau nA narazca sa itanA-prasiddhanaraH / keSu ?, cetaneSu-prANiSu / / 5 / / jAtaM vaMze bhuvanavidite puSkarAvartakAnAM jAnAmi tvAM prakRtipuruSaM kAmarUpaM maghonaH / tenArthitvaM tvayi vidhivazAhUrabandhurgatA'haM yAcyA moghA varamadhiguNe nAdhame labdhakAmA // 6 // vyAkhyA- jAtamityAdi / puSkarasya-padmasya pANi-pAdAdau Avarto yasya sa tasyA''mantraNaM he puSkarAvarta ! / he dUra ! he viprakRSTa ! kutaH ?, vidhivazAt, vidhi-vidhAtA, tasya yo vazaH, tasmAt, svayaM sakalakRtyakartRtvAt / yAccAmArgaNaM tatra amoghaH-saphala: tasyA''mantraNaM he yAccAmodha !! he labdhakAma ! labdhAH-prAptAH kAmAH upalakSaNatvAdbhogA yena sa labdhakAma: tasya sambodha0 / a ityAmantraNe / "ete caturdazA'pi pAdapUraNabhartsanAmantraNaniSedheSviti" bRhanyAsaprAmANyAt / athavA labdhAH-prAptAH kAmA:-zabdAdayaH tai: a:-kRSNatulya: tasya sambodha0 he lbdhkaamaa!| he zrInarendra ! tvAM ahaM IdRzaM jAnAmi / kiMviziSTaM ?, jAtaM-utpannaM / kasmin ?, vaMze / kiviziSTe ?, bhuvanavidite / tvAM punaH kiMvi0 ?, prakRtipuruSa-prakRtInAM paurAmAtyAdInAM puruSa-AtmA tam / "puruSastvAtmani nare" ityanekArthavacanAt / punaH ki?, kAmarUpaM kAmavat-kandarpavat rUpaM yasya sa taM tathaiva / ahaM kiMvi0 ?, bandhuH-bhrAtA rakSakatvAt / keSAM ?, kAnAM vahnivAyu-vArINAm / ityanena kaveH sAdhutvaM varNitam / sAdhubhizca varNitaH puruSaH uttamaH syAnna cetaraiH / yaduktaM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 anusandhAna 32 "sAdhavo yaM prazaMsanti tamAhuH puruSottamamityAdi / " tathA"cAraNA yaM prazaMsanti yaM prazaMsanti madyapAH / bandhukyo yUM prazaMsanti tamAhuH puruSAdhamam // " iti / kaH sUryamitravAsva(yava?)gnibrahmAtmayamakekiSu / prakAzavakrayozcApi kaM tIrasukhamUrddhasu // iti sudhAkalazaH / tena hetunA tvayi-tvadviSaye maghonaH-indrasya arthitvaM-yAcakavRttitvaM asti / arthitvaM kimbhUma?, gato-naSTaH Uho-vicAro yatra tat gatoha-nirvicAramityarthaH / puna: kimbhUtaM ? avaraM-azreSThaM / tvayi kimbhUte ? adhiguNe-prAptaguNe, nAdhame-nakArasya niSedhArthatvAt agarhaNIye ityarthaH / "adhamo nyUnagarjhayo"rityanekArthaH // 6 // santaptAnAM tvamasi zaraNaM tatpayoda priyAyAH sandezaM me hara dhanapatikrodhavizleSitasya / gantavyo te vasatiralakAnAmayakSezvarANAM bAhyodyAnasthitaharazirazcandrikAdhautahA // 7 // vyAkhyA-santaptAnAmityAdi / asinA-kRpANena zaH- zreSThaH / "zaM zreyasi sakhe'vyayaH" | tasya sambodhanaM he asiza !! athavA 'zasayoraikyAta' asau-sAlakSmIryasya saH, tasya sambodhanaM asiza !! santaptAnAM-duHkhAgniproSitAnAM he payoda !-he jaladatulya !! saM-zobhanaM dadAti, tasya sambo0 he sanda !-he priya ! kasya ? me-mama / AmA-rogA na santyasya sa, tasya saM0 he anAma ! - he yakSa ! - he dhanada ! dAnazauNDatvAt / "A vidhAtari manmathe" iti mahIpavAkyAt AmanmathaH tasya, ramyatvAt udyAnaM krIDAsthAnaM tasya sambo0 he odyAna ! / sthita:gatinivRtti prApto haraH zambhuryatra tat sthitaharaM IdRzaM ziro-mastakaM yasya saH, tasya sambo0 he sthitaharaziraH !! tathA candrikayA dhautAni-kSAlitAni hANi yasya saH, tasya smbo0| athavA, "candro'mbukAmyayoH svarNe sudhAMzau kapUre" ityanekArthavAkyAt candraH-svarNamastyeSu tAni candrINi-svarNavanti IdRzAni / tathA ka:-prakAzaH tena A-samantAt dhautAni hANi-dhavalagRhANi yasya saH, tasya sambo0 he candrikAdhautahah !! a iti sambodhano(ne) / tvaM raNaM-zabdaM haraapanaya / kasya ? dhanaM-dravyaM tasya pati-gamanaM yasmAt sa dhanapatiH, IdRzo yaH krodhaH sa eva vizleSI-vizleSitavAn yaH taH-taskaraH saH, tasya Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 49 dhanapatikodhavizleSitasya / kimbhUtaM raNaM ?, I-buddhi zyati-tanUkarotIti izaH tam / I-lakSmI vA zyatIti IzaH taM Izam / kimbhUtastvaM ?, 'bavayoraikyAt' vAhA-azvAH santyasya sa vAhI / tathA ayena-zubhadaivena, a:-kRSNaH sa ayA: tasya sambo0 he ayA ! - zubhabhAgyena he kRSNatulya ! / he narendra ! ibhyAnAM IzvarANAM te tava vasatiH-rAjadhAnI gantavyA-gamanArhA / ko'rthaH ? yo nRpaH krodhataskaraM nivArayati tasyA''sthAnaM gantavyamiti bhAvaH / kathambhUtA vasatiH ? alakA-RddhibAhulyAdalakApurIsadRzItyarthaH // 7 // atha kazcinnimittajJo narendraM brUtetvAmArUDhaM pavanapadavImudrahItAlakAntAH prekSiSyante pathikavanitAH pratyayAdAzvasantyaH / kaH saMnaddhe virahavidhurAM tvayyupekSeta jAyAM na syAdanyo'pyahamiva jano yaH parAdhInavRttiH // 8 // vyAkhyA - tvAmArUDhamityAdi / he pa!- he rakSaka ! "pastu pAtarI"ti vAkyAt / vaH punararthe / he na ! - he pUjya ! "nakAro jinapUja(jya)yoriti vizvalocane / athavA pAni-prauDhAni vanAni-gRhANi gRhasthatvAt yasya saH, tasya saM0 he pavana ! / "vanaM prazravaNe gehe pravAse'mbhasi kAnane" ityanekArthaH / utprAbalyena gRhIta-AttaH alakAyAH antaH-sImA yena saH, tasya saM0 he udgRhItAlakAnta ! / he aviraha ! - he viraharahita ! tvAM prati A:-lakSmyaH prekSiSyante-gajaturagAdikAH vilokayiSyanti; kutaH? ayAt-zubhadaivAt AzuzIghram / tvAM kimbhUtaM?, padavIM-rAjapadavIM ArUDhaM prAptaM, AH kimbhUtAH ?, kena-brahmaNA vanitAH-yAcitAH tAH kavanitAH / "vanitaM tu syAtprArthite sevite'pi ca / / vanitotpAditAtyarthaM rAganAryapi nAryapi // " ityanekArthaH / punaH kimbhUtaM tvAM ?, ahaM-na hantItyahaH / taM ahaM-dayAluM jJAtveti bhAvaH / AH kiM kurvantyaH iti ?, asantya:-'asI gatyAdAnayoH', gatyarthAnAM jJAnArthatvAt iti jAnantyaH / ityavyayo'dhyAhAryaH / kimityAha-tvayi saMnaddhe sati ko'pi-brahmA'pi jAyAMbhAryAM upekSeta / kimbhUtAm ?, vidhuH- candrastadvadrAjate iti Dapratyaye vidhurA tAM vidhurAM / tathA itthaM yaH-yamo'pi 'zasayoraikyAt' nazyAt-nazyatu ityarthaH / kathaM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 anusandhAna 32 iva ? yathA anyo janaH parAdhInavRttiH - paravazaH san tvayi saMnaddhe nazyati tathA yamo'pItyarthaH / tathA AH kimbhUtA: ? "nAnusvAravisargau ca citrabhaGgAya sammatau " iti vAkyAt satya:- zobhanAH / anusvArAbhAvAt ityapi vyAkhyeyam // 8 // mandaM mandaM nudati pavanazcAnukUlo yathA tvAM vAmazcAyaM nadati madhuraM cAtakaste sagarvaH / garbhAdhAnakSaNaparicayAnnUnamAbaddhamAlAH seviSyante nayanasubhagaM khe bhavantaM balAkAH // 9 // vyAkhyA tatra mandaM mandamityAdi / "garbhaH kukSau zisautsandhau ( zizau sandhau) bhrUNe panasakaNTake madhye'gnA'pavarake" / ityanekArthavAkyAt garbha:- sandhi: tasyA''dhAnaM-niSpAdanaM SaDguNopetatvAd yasya saH, tasya saM0 he garbhAdhAna ! 1 pe- pathi vAti - gacchati tasya saM0 he pava ! / he naH !- he nara ! a:- kRSNastadvat / "yo vAtayazasoH puMsI" ti vizvalocanavacanAt yo - yazo yasya sa aya:, tasya sambo0 he aya ! | "tho bhaved bhayarakSaNe" iti vacanAt tho-bhayarakSaNaM, aH - kRSNatulyaH tasya saM0 he thA: ! / athavA na yaH ayaH, ayaH - ayazaH, tasya tho - bhayarakSakaH tasya sambodhanaM he ayatha ! | a iti sambodhane / te tava saH, garvo' 'ihaGkAraH / tvAM madhuraM zivadhuraM nadati, "mazcandre vidhau zive " iti vAkyAt, ma:- zivaH tadvat dhUH -- dhUrvI yasya sa taM madhuram / ko'rthaH ? tava garvaH tvAM zivaM sakalakRtyakartRttvAt vaktIti bhAvaH / kimbhUtaH garvaH ?, anukUlaH - AtmahitakArakaH / punaH kimbhUtaH ?, vAmaH - prazastaH svapratijJAnirvAhakatvAt / sa ka ityAha- 'yattadornityasambandhAt' yo garvaH mandaM - alasamapi naraM tu ( nu ) dati azakyavastuvidhAne prerayati / tathA ca punaH mandaM - mUrkhamapi nudati, apItyadhyAhAryam / tava garvaH punaH kimbhUtaH ? " cazcandracakorayo" rityekAkSaravAkyAt cavaccandravat atati-nirmalatvAt satataM gacchati sa cAtaH, IdRzaH kaH - AtmA yasya sa cAtakaH / caH punararthe / naye - nyAye no buddhiryasya "no buddhau jJAnabandhayo" riti sudhAkalazAt, saH, tasya sambodhanaM he nayana ! / tvAM balAkA:-rAjAna:- striyo vA seviSyante - AzrayiSyanti / kuta: ? kSaNaparicayAt / balena kaTakena akantikuTilaM gacchanti te balAkA- nRpA ityarthaH / balena rUpeNa vA'kantIti balAkA:striyaH / tatazca kimbhUtA: ? AbaddhA - racitA mAlA puSpAdidAmapaGktirvA yairyAbhizca Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 AbaddhamAlAH / athavA A-brahmA tena baddhaM nibaddhaM mAlaM- kapaTaM yAsu tAH tathaiva | kSaNa:- nADikASaSTho bhAgaH, tasya yaH paricayaH tasmAt, bahuparicaye kiM puna: ? / tvAM kimbhUtaM ? subhagaM sarvajaneSTam / punaH kiMviziSTaM ? khAni - sukhAni, tathA ibhA:-gajAH, khAni ca ibhAzca khebhAH / te santyasya sa khebhavAn taM khebhavantaM nUnaM - nizcitam // 9 // tAM cAvazyaM divasagaNanAtatparAmekapatnImavyApannAmavihatagatirdrakSyasi bhrAtRjAyAm / AzAbandhaH kusumasadRzaM prAyazo hyaGganAnAM sadyaH pAti praNayihRdayaM viprayoge ruNaddhi // 10 // vyAkhyA tAM cA'vazyamityAdi / divaM svargaH tadvat sA - lakSmI: maNisvarNAdirUpA yasya saH tasya saM0 he divasa ! / ekapatnI - sucaritrA strI saiva mA-jananI yasya; "mA mAtari tathA lakSmyA " miti vAkyAt saH, tasya sambo0 he ekapalIma !! bhrAtRjAnAM bhrAtRputrANAM kuTumbapoSakatvAt Ayo-lAbho yasmAt saH, tasya sambo0 he bhrAtRjAya ! / pragataM ayaza:-akIrtiryasmAt saH, tasya samboo prAyaza: ! / praNayi- premayuktaM hRt-hRdayaM yasya saH, tasya sambodhanaM kriyate he praNayit ! tAM AM- lakSmIH tvaM avazyaM drakSyasi AM kimbhUtAM ?, parAM prakRSTAM tvaM kiMviziSTaH ?, vigato ha: - hasto yeSAM te vihAH, IdRzA ye tA:- taskarAsteSAM gatiH - palAyanaM yasmAt saH vihatagatiH / punaH kimbhUtaH ?, AzA-dizastAsAM bandho yasmAt saH, athavA AzA - yAcakAnAM dhanaprAptirUpA vAJchA tasyA bandho yasmin saH AzAbandha: / punastvaM kimbhUtaH ?, gaNanA - gaNavat-pramathavat nA-nara ata eva lokoktyA tvaM Izvarasya nijabhakta iti siddhaH / tAM kAmityAha'yattadornityasambandhAt' yA lakSmIH / vyApad - vipattiH tasyA nAma- abhidhAM ruNaddhi / kva sati ? viprayoge viviziSTaH prayoga: prayuktiH dAnadharmmAdikRtyaM, viviziSTaM vividhaM vA prAti- pUrayatIti vipro - dharmmaH / tasya yoge sati yA vipattinAma AvRNoti vyApannAma / kimbhUtaM ? aGganAnAM strINAM kusumasadRzaM garhaNIyatvAtpuSpatulyamityarthaH / nanu " vAkyAntarapravezena vicchinnaM khaNDitaM mataM " - iti vAgbhaTAlaGkAravacanAdanucitamihedam / naivam / alaGkAracUDAmaNau " kvacida guNo'pIti" bhaNanAt vAkyAntarapraveze'pi nA'tra doSaH / evaM agre'pi cintyaM qq 51 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anusandhAna 32 granthabhUyastvabhayAnnAtra likhyate / ahaM hetuH / cakAraH punararthe / yA - lakSmI: ayaMzubhadaivaM pAti tat tasmAt heto: tvaM AM drakSa ( kSya) si ityapi vyAkhyeyam / sat-sAdhu yathA syAt tathA // 10 // kartuM yacca prabhavati mahImucchilIndhrAtapatrAM, tucchrutvA te zravaNasubhagaM garjitaM mAnasotkAH / AkailAzAdvisakizalayacchedapAtheyavantaH, sampatsyante nabhasi bhavato rAjahaMsAH sahAyAH // 11 // vyAkhyA kartumityAdi / ut-UrdhvaM zirasi zili (lIM) ndhro'hicchatrastadAkRtivat AtapatraM - chatraM yasya saH, tasya sambo0 he ucchili (lI) ndhrAtapatra ! | a:-kRSNastadvat parAkramAdinA zravaNaM zrutiryasya saH, tasya sambo0 he azravaNa ! / yadbhavAn "mahAvutsavatejasI" tyanekArthavacanAt maho yasyAstIti mahI- tejasvI san, "garjito mattakuJjare, garjitaM jaladadhvAne" ityanekArthavacanAt garjitaM - unmattakuJjaraM-subhagaM svavazatvAt - sundaraM athavA 'zasayoraikyAt' zubhaM gacchatIti zubhagaM - zubhagatikArakaM unmattagatiniSedhAt kartuM vidhAtuM prabhavati samartho bhavati, ko'rthaH ? mattamataGgajo'pi svabalena vazIkartuM zakyate ityAzayaH / tat tasmAt heto: te tava AM-lakSmIM IdRzIM zrutvA - AkarNya / kIdRzImityAha-aH - kRSNastasyeyaM aNi sA I, tAM I - kRSNasambandhinImityarthaH / "nabhaM tu nabhasA sAka" miti zabdaprabhedavAkyAt nabhe-AkAze sIdanti gacchanti upratyaye nabha: (nabhasaH) sattvAt nabhasA - devAH, te santyasya sa nabhasI - devatAyuktaH, sa cAsau bhavAMzca nabhasibhavAn, tasmAt nabhasibhavataH - devatAyuktAt bhavataH / rAjahaMsA:rAjazreSThAH pradhAnA - rAjAnaH IdRzAH sampatsyante / kIdRzA: ?, ityAha- pAtheyavanta:sambalayuktAH / tathA saha: - samartha: aya:- zubhadaivaM yeSAM te sahAyAH / athavA hayAnAM samUho hAyaM, tena saha vidyante te sahAyAH - azvasamUhayuktA ityarthaH / bhavataH kimbhUtAt ?, A-lakSmIH tasyAM kailAzaH tasmAt AkailAzAt / athavA kailAsaM (zaM) yAvat atati saH, tasya sambodhanaM he AkailAzAt ! / viziSTA sA lakSmIryasya saH, tasya sambo0 he bisa ! | kizalayavat - mRNAlavat chA-nirmalA I:- lakSmI:, tathA daM- kalatraM dAnaM vA yasya saH, tasya sambo0 he kizalayaccheda ! / kizalayavat-navapallavavat taruNatvAt chA-nirmalA I:- dehazobhA yeSAM tAni Ini, - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 53 dAni-kalatrANi yasya saH, tasya saM0 tathaiva / athavA bhavataH-tava nabhasi-vyomani rAjahaMsA:-rAjAnaH zrIzazAGkAH, tathA haMsA:-zrIsUryyAH, sahAyA: sampatsyante / pAtheyaM-prAcInAcIrNapuNyarUpaM tadvantaH-pAtheyavantaH / pUjyatvAdbahutvanirdezaH / mAnase ut-pradhAnaM kaM-sukhaM AdhirahitatvAt yeSAM te mAnasotkAH / idaM kartRvizeSaNam ||11 // ApRcchasva priyasakhamamuM tuGgamAliGgaya zailaM vanyaiH puMsAM raghupatipadairaGkitaM mekhalAsu / kAle kAle bhavati bhavato yasya saMyogametya snehavyaktizciravirahajaM muJcato bASphamuSNam // 12 // vyAkhyA-ApRcchasvetyAdi / A ityAmantraNe / su-suSTu AgajaturagAdirUpA lakSmIryasya saH, tasya saM0 he sva !! athavA he sva !-AtmIya ! he priya ! - guruvinayavidhAyakatvAt me-mama he vallabha ! raghupativat pAtirakSatIti raghupatipaH]tasya saM0 he rghupti[p]!| he akhala !-niSpApa ! / "khalaM kalke bhuva: sthAne kUre karNejape adhame" ityanekArthavacanAt he akhala !-- akrUra ! tvaM amuM-zrIguruM AliGgya zailaM pRccha,-zIlaM-sAdhuvRttaM tasya samUhaH zailaM, tasya kati bhedAH ityAdivicArasya pRcchAM kuru ityarthaH / amuM kimbhUtaM ?, daiH-dAnaiH abhaya-supAtrAdibhiH aGkitaM lakSitam / 'zasayoraikyAt' Asu-zIghram / amuM kaM ?, ityAha-yasya guroH saM-zobhanaM yoga-alabdhalAbhaM bodhibIjarUpaM iti 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' jJAtvA bhavati-tvadviSaye snehavyaktirbhavati, ko'rthaH? atra snehAviSkaraNe mama lAbho'stIti jJAtvA yasya snehAviSkaraNamatibhAvaH bhavati / kimbhUte ?, akAle-a kRSNavarNe gaiM(gau)ravarNatvAt / punaH kiM0 ?, kAlekRtAntarUpe vairiNAM, athavA kAle prastAve sati yasya nehavyaktirbhavati-niSkAraNaM na syAdityarthaH ityapi jJeyam / tasya kiM kurvataH ?, muJcataH, kaM ? bASkaM-dAhaM, kasya?, bhavaH-saMsAraH tasya, bhavataH-saMsArasya / sArvavibhaktikaH tas / tasmAdiha SaSThI jJeyA / bASpaM kimbhUtaM ?, uSNaM duHsahatvAt / punaH kimbhUtaM ?, ciraM viraha janayatIti Dapratyaye ciravirahajam // 12 / / mArga tAvat zrRNu kathayatastvatprayA yA )NAnurUpaM sandezaM me tadanu jalada ! zroSyasi zrotrapeyam / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 anusandhAna 32 khinnaH khinnaH zikhariSu padaM nyasya gantA'si yatra kSINaH kSINaH parilaghu payaH zrotasAM copayujya // 13 // vyAkhyA- mArgamityAdi / mAM-lakSmI itA-prAptA: ye danujAH-dAnavAH / la-indraH tadvat do-dAnaM yasya saH / athavA "do dAtRdAnayo"riti sudhAkalazAt / tadvat do-dAtA saH, tasya saM0 he metadanujalada ! / saM0zobhanaM daM-kalatraM yasya tasya sambodhanaM he sanda ! | "zrotrape karNamArge pa: pAne pavane pathi" iti sudhAkalazaH / tvaM yaM guruM zroSyati 'yttdonitysmbndhaat'| tu-punaH tasya- zrIguroH tAvat Adau mArga-dharmAcaraNarUpaM zrRNu / guruM kiM0 ?, IzaM - i:-kAmastasya vinAze IzaM-rudraprAyaM, / mArga kimbhUtaM ?, atantI[ti]kvipi ata:-AtmAnaH, teSAM prayANAnurUpaM-gamanayogyaM / punaH kiM0? zikhariSu padaM-vRkSeSu zreSThaM kalpavRkSaM I(i)STArthapUraNAt / kiM kurvataH guroH ?, kathayata:-prarUpayata: dharmAdharmasvarUpamiti zeSaH / pari-sAmastyo(stye)na laghUn-adyumnAdinA hrasvAn pa(pA)ti-rakSati tasya saM0 he parilaghupa ! | tu punararthe / yatra-gurau yo-yamo'pi khinnaH khinnaH tathA kSINaH kSINazca bhavati / gurau kimbhUte ?, zrotasAM-indriyANAM upayuji-gRhItarinigrahakartari ityarthaH / a iti sambodhane / nitarAM asau-khaGge A-lakSmIryasya saH, tasya saM0 he nyasya !- narendra ! tvaM gantA'si-, 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' jJAtA vartase / svayameva vijJo'si tarhi mayA'sya guroH kiM svarUpaM nirUpyate iti bhAvaH // 13 // adreH zRGgaM harati pavanaH kiMsvidityunmukhIbhidRSTotsAhazcakitacakitaM mugdhasiddhAM za( ? )tAbhiH (?)(ddhAGganAbhiH? ) / asmAtsthAnAt sarasaniculAdutpatode daGmukhaH khaM diGnAgAnAM pathi pariharan sthUlahastAvalepAn // 14 // ___ vyAkhyA - adrerityAdi / aGga ityamantraNe / he mugdha ! - he ramya ! he siddha ! - pratiSThAprApsa: (sa!), he sthUlahasta !- he bRhatkara ! dAnAdizubhakRtyakaraNAdityarthaH / khaM-sukhaM yathA syAt tathA / pathi-mArge / utprAbalye tapa(pata)gachA(ccha)tvaM / kiM kurvan ? pariharan-nivArayan / kAn ?, avalepAn-- madAn, bahutvanirdezAt aSTA'pi jJeyAH / keSAM? dizaH-prAcyAdikAH catasraH, nAgA:-hastina: te dignAgAH teSAm / nAgazabdagrahaNena "dhvajAnto dharmaH gajAntA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 55 lakSmIH" iti vacanAt sarvA'pi lakSmIz2aiyA / punaH kiM0 ?, udaGmukhaHsve(zve)tavastraparidhAnAdau athavA udghaTvat-uttaravat / zubhakAryAdau zubhamukhaH zreSThaH / yathottarA dig zubhakAryAdau manyate tathA tvamapItyarthaH / punasvaM (stvaM ?) iti hetoH, IbhiH-lakSmIbhiH khaM-sukhaM yathA syAttathA unmukhI-UrdhvamukhavAn dRSTaH iti-asmAt hetoH / kutaH ityAha-asau-narendraH adreH-sUryasya zRGga-prabhutvaMutkarSa vA harati-svapratApAdhikyAdayaharAM(dapahara ?)tItyarthaH / zRGga kiMvi0 ?, cakitAH-bhItAH caH-candraH-cakorA vA / tathA kaH-sUryaH tasyA'patyaM ki:yamaH arkasUtatvAt, zanirvA / tathA tA:-taskarAH yasmAt tat cakitacakitam / kiMbhUtaH tvaM?, sarasa:-zRGgArayuktaH nicula:-nicolo yAsAM tAH sarasaniculAH, vizeSaNasAmarthyAt striyaH / , tAH prati atati-satataM gacchati sambhogavazena saH sarasaniculAt / punaH kimbhUtaH ?, 'zasayoraikyAt' asmAni-girizilAH tAni adanti te asmAdaH - khalazilAkaNabhojanatvAt pArApatAH, teSAM sthAnaM atati-- gacchati sa: azmAt / sthAnAt tvam punaH kiMvi0?, punaH-pavanaH pavitraH / punaH kiMvi0?, su-zobhanaM eti-gacchatIti kvipi svit / prabhutvaM kimbhUtaM ? atsAhaMadbhayaH prANibhyaH arthAt prajAbhyaH sAM lakSmI na harati iti Da pratyaye'tsAhaM, kimityAzcarye // 14 // ratnacchAyAvyatikara iva prekSyametatpurastAt valmIkAnAtprabhavati gha(dha )nuHkhaNDamAkhaNDalasya / yena zyAmaM vapuratitarAM kAntimApatsyate te barheNeva sphuritarucinA gopaveSasya viSNoH // 15 // vyAkhyA - ratnacchAyetyAdi / ratnavat-maNivat, athavA ratnebhyaH chAyAzobhA yasya saH, tasya sambodhanaM he ratnacchAya ! / valmIkanAmA mahAmuniH tadvat agrAH-pradhAnAH te vAlmIkAnAH-zrIguravaH / ta eva at-AtmA yasya saH, tasya saM0 he vAlmIkAgrAt ! / te-tava kare-haste tat dhanuH-kodaNDaM prabhavati / dhanuH kimbhUtaM ?, ati- "takArastaskare yuddha" iti vacanAt ta:-taskaraH, tasyA'patyaM tiH, na vidyate ti:-taskaraputro yasmAt tat ati / ata eva dhanuH kiMvi0 ?, avatyevaM zIlaM Avi-rakSaNazIlam / kasyAH ?, puraH-nagaryAH / kutaH ?, tAttaskarAt / "ta: taskare kroDapucchayo"riti vAkyAt / yadvA tAt kimbhUtAt ?, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 anusandhAna 32 valmIko-rogavizeSaH tasmAt agrAt-adhikAt duHkhadAtRtvAt / dhanuH kiM0?, zyAmaM vicitravarNatvAt kutracitpradeze zyAmam / punaH dhanuH kiM0?, ivaprekSyaM[:]-kAmastasya vapraH-tAta:-zrIkRSNaH tasya IkSyaM-darzanIyaM manoharatvAt / tava kimbhUtasya ?, khaNDamAkhaNDalasya-khaNDAnAM-visaGkhyAkAnAM navakhaNDAnAM vA mAlakSmI[:]tayA AkhaNDala:-indraH sa tathaiva / punaH kimbhUtasya ?, gopaveSasyagopo- bhUpatiH tasya veSo yasya sa tathaiva / punaH kiMvi0 ?, viSNoH-kRSNasya duSTazatrunikRntanAt / tatkimityAha- yena dhanuSA bhavAn 'purat agresaratve' iti vacanAt puratitarAM-atizayena agresaratvaM bhajatItyarthaH / keneva ? barheNevaparivAreNeva / vaH punararthe yena bhavAn kAnti-zobhAM ApAtsyate, kimbhUtena ? sphuritarucinA-sphuritarociSA // 15 // tvayyAyattaM kRSiphalamiti bhUvikArAnabhijJaiH prItisnigdhairjanapadavadhUlocanaiH pIyamAnaH / sadyaH sIrotkaSaNasurabhi kSetramAruhyamAlaM kiJcitpazcAd vrajalaghugatirbhUya evottareNa // 16 // vyAkhyA-tvayA(yyA)yattamityAdi / bhruvovikAra:-vikRtiH tatrA'nabhijJaHtadavidhAnAt acaturaH, tasya sambo0 he bhrUvikArAnabhijJa ! / amAlaM-niSkapaTaM yathA syAttathA, tvaM kSetraM-kalatraM IdRzaM vraja-jAnIhi 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' / kena ?, uttareNa arthAd gurUNAm kSetraM kIdRzaM ?, 'zasayorai0 ralayoraikyAcca' sIraM-zIlaM brahmacaryaM tasya utkaSaNo-hiMsanaH surabhirgandho yasya tat tathaiva / strINAM sparzaH zIlaM nAzayatIti bhAvaH / punaH kimbhUtaM ?, tvayi kRSivat phalatIti tat kRSiphalaM / tvayi kimbhUte ? eti-gacchati 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' jAnAtIti it, tasmin iti-tattvAtattvavicArake ityarthaH / puna: kiM0 tvayi ?, Aruhikandarpe, A lakSmIH tasyAM, 'ruhaM janmanIti vacanAt- ruhati (rohati) saH kvipi sa AruT tasmin Aruhi / ko'rthaH ? / tvaM kandarpaH rUpavattvAt iti asmAt hetoH / tvayi kSetraM adhInaM ityapi vyAkhyeyam / tvaM kimbhUtaH ?, vadhUlocanaiH pIyamAnaH kAmAdapi adhikarUpAvAttvAt / locanaiH kimbhUtaiH ? prItyA-snehena snigdhaiH mitraiH mitratulyairityarthaH / punastvaM kiM0?, satI-zobhanA yA-lakSmIryasya sa sadyaH / kutaH ?, cAt-candrAt, suzrIkatvAt candrAdadhika ityarthaH / punaH Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 57 kiM0?, cid-buddhiH tayA pAti-rakSatIti citpaH / punaH kiM0 ?, laghu-zIghraM gati:- jJAnaM yasya saH, athavA laghUnAM-bAlAnAM gatiH-mArgo vA yaH / yataH, "durbalAnAmanAthAnAM baalvRddhtpsvinaam|| pizunaiH paribhUtAnAM sarveSAM pArthivo gatiH // " iti vacanAt saH ladhugati: / puna: kiM0?, bhUH-bhUmiH tasyAH sakAzAt yA-lakSmIryasya saH bhUyaH / kimiti vitarke / eva-nizcitam / athavA e ityAmantraNe, veSu-jJAneSu uttaraM-zreSThaM svaparahitatvAt zrutaM tena vottareNa / zrutajJAnena tvaM kSetraM vrajetyapi vyAkhyeyam / he jana[pa] ! he janarakSaka !, he da !.- he dAyaka ! ||16|| tvAmAsAraprazamitavanopaplavaM sAdhu mUrjA vakSyatyadhvazramaparigataM sAnumAnAmrakUTaH / nakSadro'pi prathamasakatApekSayA saMzrayAya prApte mitre bhavati vimukhaH kiM punaryastathoccaiH / / 17 / / vyAkhyA-tvAmAsAretyAdi / A-lakSmIH tayA sAraH]-zreSThaH / AsamantAt sAraM-balaM yasya vA saH / tasya saM0 he AsAra ! / sA-lakSmIH tasyAH anumAnaM yasmAt saH, tasya [saM0]he sAnumAna !| tvaM, Amravat-sahakAravat kUTa mAyA yasmin saH AmrakUTa:-zatruH antaHkUTatvAt / sahakAre hi mAyitvaM syAt / yataH "antarvahasi kaSAyaM, bAhyAkAreNa madhuratAM yAsi / / sahakAraviTapi mAyin !, yuktaM lokairbahiH kSiptaH // " iti vacanAt Ane antaHkaSAyitvaM bahirmadhuratAdilakSaNaM kUTaM syAt / tato'syopamA zatroriti AmrakUTa:-zatruH tvAM mUrjA-zirasA vakSyati-dhArayiSyati / sAdhu yathA syAttathA / tvAM kimbhUtaM ?, adhvazramaM mArgazramaM parigacchanti-Dapratyaye adhvazramaparigA: IdRzAH tAH-taskarAH yasmAt saH, taM adhvazramaparigataM / punaH kimbhUtaM ?, prazamitavanopaplavaM-prazastaM zaM-sukhaM yasya saH-taM prazaM tvAM / punaH kivi0? itaM-prAptaM, "vanaM prazravaNe gehe pravAse'mbhasi kAnana" ityanekArthavacanAt; vanaM-pravAso yena sa itavanaH / IdazaH upaplava:-upadravo yasmAt sa itavanopaplavaH / athavA prazaM-prazastasukhAya itaM-prAptaM vanaM nanu (na tu)dhana-sahajAdibhavanaM yena saH Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 anusandhAna 32 prazamitavanaH / IdRzaH upaplavo-rAhuryasya saH, tam / tathA uccaiH nakSudraH-akSudraH, sajjano'pi tvAM mUrjA vakSyati / tathA punaH he akSaya ! sadodayatvAt, AM-zriyaM saMzrayate iti AsaMzrayaH, IdRzaH aya:-zubhadaivaM yasya saH, tasya saM0 he AsaMzrayAya ! bhavati-tvayi-tvatsamIpe mitre-sahacare prApte sati yaH-yamo'pi uccaiH vimukhaHparAGmukha:-vigatavaktro vA kiM na syAt ? api tu syAdevetyarthaH / ya: kimbhUtaH?, kSudraH-tucchaH / tvayi kimbhUte ?, prathamasukRtAni-prAgbhavArjitapuNyAni Apnoti sa prathamasukRtApaH, tasmin prathamasukRtApe // 17 // adhvaklAntaM pratimukhagataM, sAnumAnAmrakUTaH tuGgena tvAM jalada zirasA dhArayiSyatyavazyam / AsAreNa tvamapi zamayestasya naidArthamagni sadbhAvArdraH phalati ni(na)cireNopakAro mahatsu // 18 // vyAkhyA-adhvaklAntamityAdi / sA-lakSmIH, nuH-stutiH, ja(ta)yormAnogRhaM, "mAnazcittonnatI gRhe" itynekaarthH| saH, tasya saM0 he sAnumAna ! | tuGgAnAMunnatAnAM inaH-svAmI, tasya saM0 he tuGgena ! / he ja !- vairijeta: ! "jastu jetarI"tivAkyAt ! la-indraH tadvat do-dAnaM yasya, saM0 he lada !! tvAmAmrakUTa:zatrurapi zirasA dhArayiSyati / tvAM kimbhUtaM ?, adhvA-mArgo nyAyarUpaH tasmin "ralayoraikyAt' krAnta:-calitaH saH, taM adhvaklAntam / punaH kiM0?, pratimukhagA:pratikUlavaktragA: tA:-taskarA yasmAt saH, taM pratimukhagatam / avazyaM-nizcitaMnitarAM dadAti Da pratyaye nidaH-nRpaH / adhikArAt tasyA'patyaM naidaH, tasya saM0 he naida !--nRpatanaya ! / tvaM A-samantAt sAreNa-dravyeNa-balena vA, tasya-puruSasya, athavahri-duHkhamagni zamayeH / tasya kasyetyAha-'yattadonitya-sambandhAt' yasya upakAraH mahatsu-mahAnubhAveSu phalati / kimbhUtaH ?, san-zobhano yo bhAvaH tena ArdraH-klinnaH saH sadbhAvArdraH / na cireNa-zIghram // 18|| channopAntaH pariNataphalajyo( yo )tibhiH kAnanAdai stvayyArUDhe zikharamacalaH snigdhaveNIsavarNe / 1. meghadUte'yaM prakSisatvena mataH zlokaH // 2. vakSyati zlAghyamAnaH mu. maigha0 / / 3. naidAgha0 mu. megha0 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 nUnaM yAsyatyamaramithunaprekSaNIyAmavasthAM madhye zyAmastana iva bhuvaH zeSavistArapANDuH // 19 // vyAkhyA - chanopAnta ityAdi / amaravat - devavat mithunaM rataM saGgatirvA yasya saH amaramithuna: / "mithunaM ratasaGgatyoni (ri) "tyanekArthaH / tasya saM0 he amaramithuna !! tvaM bhuva:- pRthivyAH madhye - antare prekSaNIyAM prakarSeNa darzanIyAM avasthAM dazAM yAsyati / tvaM kimbhUtaH ? nizcalaH / punaH kimbhUtaH ?, channopAnta:AvRtapArzvaH / kai: ?, pariNataphalajyotibhiH - pariNataM pakkaM phalaM zubhAzubharUpaM, jyo (dyo ) tayanti - zAstreNa prakAzayantyevaMzIlAH te pariNataphalajyo (dyo ) tina:- zAstreNa zubhAzubhaphalaprakAzanAt nimittajJAH taiH kAnanAmrai: - vanasahakAratulyaiH; sarveSAM phalapradarzanAt / punaH kimbhUtaH tvaM ?, maH - candraH sa eva 'ralayoraikyAt ' cara:spazo yasya saH / athavA mavat rAtricAritvAt carA yasya sa macaraH / punaH kimbhUtaH ?, zyAma:-prayAgavaTaH sarveSAM tApavArakatvAt, athavA avat-kRSNavat zyAma: - vRddhadArako yasya saH / punaH kiM0 ?, tAnAM - taskarANAM no- bandho yasmAt sa tanaH / kAvyasya citratvAt visargalopaH / punaH kimbhUtaH ? zeSavat-zeSanAgavat yo vistAraH tena pANDuH - gaura: zeSavistArapANDuH / bhuvo madhye kimbhUte ?, ArUDhe -adhyuSite / kasmin ?, tvayi - tvadviSaye / kimbhUte tvayi ?, snigdhA - arUkSA veNI- kezabandho yasya saH / tathA 'zasayoraikyAt' Izo - mahAdevastadvat varNA: - zarIrasya stutirvA yasya saH / tataH karmadhArayaH, tasmin snigdhaveNIsavarNe / athavA snigdhAnAM - mitrANAM veNIsavarNe- bhUSakatvAt ziraH zikhAsamAne / aH - kRSNa:tadvat mastake lakSaNApetatvAt zikhA - cUDA yasya saH, tasya saM0 he asikha ! he ra ! - he nara ! | athavA 'zasayoraikyAt' asi: khaGgaH tena khara ! - atIkSNa !, rAkSasavizeSe vA vipakSANAM bhakSakatvAt saH, tasya saM0 tathaiva / zeSavat zeSanAgavat vistAra:- prapaJco yasya sa tasya saM0 he zeSavistAra ! ityapi bodhyam / anUnaMahInaM yathA syAt tathA / i iti sambodhane / vakAraH punararthe ||19|| sthitvA tasminvanacaravadhUbhuktakuce muhUrttaM toyotsargAd drutataragatistatparaM vartma tIrNaH / revAM drakSyasyupalaviSame vindhyapAde vizIrNAM bhaktisthe(cche? ) dairiva viracitAM bhUtimaGge gajasya // 20 // - 59 - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 anusandhAna 32 vyAkhyA-sthitvetyAdi / vaneSu-kAnaneSu carA:-spazAH yasya saH, tasya saM0 he vanacara ! / vadhUbhiH AliGganAdinA bhukta-upabhuktaH yaH saH, tasya saM0 he vadhUbhukta ! / tAnAM-taskarANAM U:-hiMsanaM tatra yo yamaH saH, tasya saM0 he toya / drutA-vilInAH tA:- taskarA yasmAt saH, tasya saM0 he drutata ! - he narendra ! / tasmin-gurau sati tvaM bhUti-samRddhi drakSyasi-vilokayiSyasi / tasmin kimbhUte ?, upalo-grAvA, tathA viSaM-garaM, tadvat "paradravyANi leSTuvat" itya(tyu)kteH, mAkanakAdirUpA lakSmIryasya saH, tasmin upalaviSame / punaH kimbhUte ?, "vindhyo vyAdhA'dribhedayo"rityanekArthavacanAt vindhyo-vyAdho-vadhako(ka) ityarthaH / taniSedhAt avindhyau-avadhakau-sarbajIvapratipAta(la)ko pAdau yasya saH avindhyapAdaH / tasmin avindhyapAde / yattadonityasambandhAt' yaH zrIguruH utsargAt anapavAdamArgAt kuJje-kuDaGge muhUrta kAlavizeSaM sthitvA paraM sthavirakalpamArgA'pekSayA utkRSTaM vartma-mArgaM jinakalparUpaM tIrNa-AcIrNo bhavatItyarthaH / yaH kimbhUtaH ? rasya-kAmasya gati- zo yasmAt sa ragatiH / yadvA rA-tIkSNA gativihAro yasya sa ragatiH / bhUti(ti)kimbhUtAM ?, i:-kAmaH sva(sa) eva gajaH tasya igajasya-kAmagajendrasya revAM-kAmagajotpattihAtAtvAt narmadAtulyAmityarthaH / punaH kiM0?, avizIrNA, kai:? daiH-dAnaiH avicchinnA yAcakAdau tyAgavidhAnAdakSa(kSA) mityarthaH / punaH kiM0?, ivaviracitAM iM-kAmaM, "syAdvAt gatihiMsayo" riti vAti-hinasti sa iva: kAmahananAt sAdhuH-zambhurvA / yadvA i iti pAdapUraNe'vyayaH, vaH zambhurvA tena viracitAM-kRtAM, aGgetyAmantraNe / / 20 / / tasyAstiktairvanagajamadairvAsitaM vAntavRSTi STi)jambUkuJjapratihatarayaM toyamAdAya gaccheH / antassAraM ghanatulayituM nAti( ni )la: zakSA kSya )ti tvAM riktaH sarvo bhavati hi laghuH pUrNatAgauravAya // 21 // vyAkhyA-tasyAstiktairityAdi / vane-gRhe gajA-hastino yasya / "vanaM prazravaNe gehe pravAse'mbhasi kAnane" ityanekArthAt, saH, tasya saM0 he vanagaja ! he toya !- svacchasvabhAvatvAt he nIra ! mAM-lakSmI dadAti tasya sambodhanaM he mAda ! | Aye-lAbhe gaH-gaNezaH, "go gandharvagaNezayo"riti sudhAkalazAt, saH, tasya saM0 he Ayaga ! / he ghana !-he dRDha ! pratijJAnirvAhakatvAt / tvAM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 61 tulayituM-tava sAdRzyaM kartuM A-lakSmI: tasyAH , "nistu netarI"tyekAkSarIvAkyAt niH-netA, sa cAsau la-indrazca sa-Anila: na zakSyati-na samartho bhaviSyati / tvAM kimbhUtaM ?,tasyA: samRddheH tiktai:-manojJaiH madaiH-harSeH sitaM-dhavalaM azubhakarmabandhAbhAvAt / samuca(cca)ye / laH kimbhUtaH ?, vAntA-udagIrNA vRSTiryena sa vAntavRSTi: "indrAtvRSTi"riti smRteH / 2 / punaH ki0 ? chA-nirmalA I-lakSmIryasya saH chaH / tvAM kimbhUtaM ?, jambuH(mbU:)-jambu(mbU)dvIpaH, kuJjAH-nikuJjAH, teSu pratihataH-Ahata: 'ralayoraikyAt' rayaH-tUryatrayI yasya saH, taM tathaiva / punaH kimbhUtaM ?, antarmadhye sAraM-balaM yasya saH, taM anta:sAram / 1 / bhavati tvatsamIpe sarva: rikta:-arthahIno'pi janaH pUrNatAgauravAya: syAt-pUrNA-paripUrNA tA-lakSmI:, tathA gauravaM ma:-laghurlaghimAnaM prAta: (?) tathA (?) yasya saH pUrNatAgauH (?) / ha tvaM (?) tathA ayo-lAbho yasya sa puurnntaagaurvaayaaH)| atra citratvAt visargo, yadvedaM padaM nRpavizeSaNaM kriyate tataH he pUrNatAgauravAya ! tvatsamIpe sarvo'pi riktaH 'ralayoraikyAt' laghuH-raghurbhavati-raghurAjeva bhAgyavAn bhavatIti bhAvaH // 21 // nIpaM dRSTvA haritakapizaM kezarairardharUDhi( hai )rAvibhUtaprathamamukulAH kandalIzcAnukaccham / 'dagdhAraNyeSvadhikasurabhiM gandhamAghrAya coAH sAraGgAste jalalavamucaH sUcayiSyanti mArgam // 22 // vyAkhyA-nIpaM dRSTvetyAdi / harINAM-azvAnAM tA-lakSmIryasya saH, tasya saM0 he harita ! / he ka !-he mitra ! janahitatvAt / aH-kRSNaH tadvat RddhaHsamRddhaH saH, tasya saM0 he arddha ! dagdhAni araNyAni yaiH te dagdhAraNyAH vahnizastramayatvAt / IdRzA iSavaH-bANAM(NAH) taiH adhika:-atiriktaH saH, tasya saM0 he dagdhAraNyeSvadhika ! / jeSu-jetRSu la-indraH, tasya saM0 he jala !! he la !he indra !! kasyAH ?, UrdhyA:-pRthivyAH / te-tava 'zasayoraikyAt' zaraiH-bANaiH 'ralayoraikyAt' darI:-giriguhAH ukulAH / anukacchaM-kacchaM prati, ahaM zaGkevivarkayAmi / 'urIzvara' iti vAkyAt UnAM-ekAdazarudrANAM kulaM-gRhaM yatra tAH ukulA: / ko'rthaH ?, AviH-prakaTaM, bhUtebhya:-pretebhya: prathama-agresaratvaM yathA syAttathA bhUtaprathamaM / zaraiH kimbhUtai ?, "ru: sUrye rakSaNe'pi ce"ti 1. jagdhvAraNyeSvadhika0 mu. megha0 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 anusandhAna 32 sudhAkalazavAkyAt ruH-sUryaH, tena UDhA:-svavimAne dhAritAH te rUDhAH / taiH rUdvaiH / kiM kRtvA ?, nitarAM I-lakSmIM pAtIti nIpaM evaMvidhaM kaM-sukhaM te-tava dRSTvA ahaM zaGke / ata eva vairiNAM vinAzAt tvaM sukhena tiSThasIti bhAvaH / cakAraH punararthe / te-tava surabhi-zobhanaM gandhaM prati mArga-mRgamadaM sUcayiSyantikathayiSyanti / ke ?, ityAha-sAraGgAH-sabalapuruSAH nRpati-zrIpatiprabhRtayaH / yataH = "sAraGgazcAtake bhRGge kuruge(raGge ?) ca mataGgaje / pakSibhede ca sAraGgaH sAraGgaH sabaleSvapi // 1 // "iti / kiM kRtvA ?, AghrAya-siGghitvA / tava kimbhUtasya ?, bamuca:-'bavayoraikyAt'-"bakAro varuNe padme kalahe vigatau" iti sudhAkalazavAkyAt baM-kalahaM muJcati-tyajati, vipi sa bamug, tasya bamucaH / "vaSTi bhAguri"rityAdinA aperakAralopa: / / 22 / / ambhobindugrahaNarabhasAMzcAtakA kA nvIkSamANAH zreNIbhUtAH parigaNanayA niddizanto balAkAH / tvAmAsAdya stanitasamaye mAnayiSyanti siddhAH sotkaNThAni priyasahacarIsambhramAliGgitAni // 23 // vyAkhyA- ambhobindu ityAdi / bho ityAmantraNe / he nipriya ! - nitarAM priyo-vallabhastasya saM0 / athavA "nistu netari" ityekAkSarIvacanAt nInAMbhUmipatInAM priyaH tasya saM0 he nipriya ! / sahacarIbhiH sambhrameNa tvarayA AliGgitaa(A)zliSTaH, tasya saM0 he sahacarIsaMbhramAliGgita ! / tvAM-arthAt zrAddhaM AsAdyaprApya siddhAH-sarvaprakAraiH prAptapratiSThA:- zrIparamaguravaH mAnayiSyanti / kva ?, stanitasamaye / stanita-uktaH arthAd bhagavA(va)tA yaH samaya:-siddhAntaH tasmina siddhAH / kiM kurvANAH ?, vIkSamANAH- pazyantaH / kAn ? atanti-satataM gacchanti iti AtakA:-prANinaH tAn AtakAn / kimbhUtAn ?, 'bavayoraikyAt' u:zambhuH, induH-candraH, tayordevatvena grahaNaM-devatAbuddhyA'GgIkaraNaM tatra rabhasA:[utsukAyante, tathaiva tAn bindugrahaNarabhasAn-mithyAtvinaH pazyantaH ityarthaH / punaH kiM kurvantaH ?, niddizantaH / kiM?, aM-parabrahma prarUpayanta ityarthaH / punaH ki0 ?, zreNIbhUtAH-upazamazreNIbhUtA ityarthaH / kathaM ?, ani-na vidyate i:kAmo yatra tat ani-akAmaM yathA syAttathA zreNIbhUtA ityarthaH / punaH kimbhUtAH?, 1. kSepako'yamiti mu. megha0 / / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 pari-samantAt gaNe-gacche nayo-nyAyo yeSAM te parigaNanayAH / punaH kimbhUtAH ?, balena-zauryeNa A:-zrIkRSNAH, tathA kA:-zrIbrahmANaH, te balAkAH / punaH kimbhUtAH ?, saha utkaNThayA vartate(nte) ye te sotkaNThAH athavA prANinaH / kiM0? sotkaNThAn / sA-lakSmIH, tasyAM utkaNThA vartate yeSAM te sotkaNThA:arthaparA ityarthaH / tAn sotkaNThAn / punaH kiM0?, sahacarIbhiH samAliGgitA ye te sahacarIsamAliGgitA:-kAmaparA ityarthaH, tAn sahacarIsamAliGgitAn / i iti pratyakSe'vyayaH / ko'rthaH ? atakAn-anyaprANinaH, sotkaNThAn-arthaparAn tathA sahacarIsamAliGgitAn kAmaparAn pazyantaH santaH siddhAH- zrIguravaH tvAM mAnayiSyanti iti bhAvaH ityapyarthAntaraM jJeyam / / 23 / / utpazyAmi drutamapisakhematpriyArtha yiyAsoH kAlakSepaM kakubhasurabhau parvate parvate te / zuklApAGgaiH sajalanayanaiH svAgatIkRtya kekAH pratyudyAtaH kathamapi bhavAn gantumAzu vyavasyet // 24 // utpazyAmItyAdi / khaiH-sukhaiH saha vartate yaH saH, tasya saM0 he sakha ! / Imanta:-ibhyAH teSAM, nirlobhatvAt priyaH-vallabhaH, tasya saM0 he Imatpriya ! / drutaMzIghraM mA-lakSmIryasmAt saH, tasya saM0 he drutama ! / te-tava parvate'pi-girau api artha-dravyaM utpradhAnaM pazyAmi-vIkSye(kSe) / parvate kimbhUte ?, kAlA:-nIlAH kSA:-kSetrANi yatra, "kSaH kSetre rakSasI"tyekAkSarIvacanAt, saH, tasmin kAlAkSe / kakubhavat-vRkSavizeSavat surabhayaH-gAvo yatra saH athavA ko-brahmA, tasya ku:bhUmiH, tasyAM bhAti, tasya saM0 / kakubha ! parvate kiM0 ?, surabhau-sugandhe / athavA kasya-brahmaNo yA ku:-bhUH tasyAM bhAnti tAH kakubhAH, IdRzAH surabhayogAvo yatra saH, tasmin kakubhasurabhau / punaH kimbhUte ?, parvaNaH-utsavasya tAlakSmIryatra saH tathaiva / athavA parvate parvate tava dravyaM vIkSe / zeSaM tathaiva ityapi vyaakhyeym| "vaSTi bhAguri"rityAdinA aperakAralopaH / tava kimbhUtasya ?, yiyAsoH gantumicchoH / ka(kaM?) paM0(kathaM)- panthAnaM nyAyamArgamityarthaH / saha jalena mahattvarUpeNa vartate yaH, tasya sambo0 he sajala ! / bhavAn kathaM prati gantuM Azu vyavasyet -adhyavasAyaM kuryAt / "kaH sUryamitra vAdyamitra vAdyagnibrahmAtmayamakekiSu" "tho bhaved bhayarakSaNe bhUdhare ca tathA bhAre / " iti Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anusandhAna 32 sudhAkalazavAkyAt kaH sUryastasya tho-bhAraH-pratApAdirUpa: jagadupakartRtvAdirUpo vA, taM katham / bhavAn kimbhUtaH?, utpradhAnaM yAtaH-jJAtaH, 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' / jJAta: kai: ?, zuklApAGgaiH-gurubhirapi / zuklaM-ni:pApatvAt vimalaM apAGgagaNasthApanArUpaM tilakaM yeSAM te, "apAGgaM netrAnta'dva(puND)yo" rityanekArthAt, taiH shuklaapaanggaiH| kiM kRtvA ? svAgatIkRtya-AdaraM datvA / kimbhUtaiH zuklApAGgaiH?, nayanaiH, naye-nyAye no-buddhiryeSAM te nayanAH taiH nayanaiH / "no buddhau jJAnabandhayo'riti vAkyam / punaH kimbhUto bhavAn ?, ke- sukhI paca(ra)duHkhaM na jAnAti, yata uktaM ca - "sukhI na jAnAti parasya su(duH)khaM"; tvaM tu paraduHkhajJAtRtayA-sukhe sati akaM-duHkhaM asyati-kSipatIti kvipi akAHduHkhocchedaka ityarthaH // 24 // pANDucchAyopavanavRtayaH ketakAH]zUcibhinnaiH nIDArambhaiguhabalibhujAmAkulagrAmacaityAH / tvayyAsanne pariNataphalazyAmajambUvanAntAH saMpatsyante katipayadinasthAyihaMsA dazArNAH // 25 // vyAkhyA-pANDucchAyetyAdi / pANDurujjvalA cAritrAdinA chAyA-zobhA yasya saH, tasya saM0 he pANDucchAya ! u:-zambhuH tadvat pAti-rakSati(ti) / paHkAmasya(?) (kAmaH saH) tasya saM0 he U(u)pa!-vanaM / zUcyA-sevanyA arthyA(rthA?)dupadezarUpiNyA bhinatti kvipi, tasya saM0 he zUcibhit ! kasya(sye)ti / upaM, IdRzaM "vanaM prazravaNe gehe" iti vacanAt vanaM-gRhaM yasya tasya sambo0 he upavanA (na)!| athavA UrdayA tAM pAnti-ratra(kSa)nti Da pratyaye UpAnijIvadayAparANi vanAni-gRhANi yasmAt / he nU(nI)DArambha !- nitarAM IDAstutistasyA ArambhaH-prArambho yasya saH nIDArambhaH, tasya saM0 / i:-kAmaH tasya e:, zucibhid-vyathakatvAt sevanIbhedakaH / kaiH kRtvA ? nai:-jJAnaiH matizrutyA(tA)dibhiH "no buddhau jJAnabandhayo"riti vAkyAt / naiH kimbhUtaiH ?, ketakaiH / "ka: sUryamitravAdyagnibrahmAtmayamakekiSu, prakAzavakrayo"riti sudhAkalazavAkyAt kaH-sUryaH, tadvat itaH-, 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' jJAtaH kaHprakAzo yeSAM te ketakAH, taiH ketakaiH / pariNataM-paripakvaM phalaM-svargAdirUpaM yasmAt saH, tasya saM0 he pariNataphala ! / pe-mArge jJAnAdirUpe yatate kvipi he Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 65 payat ! - he guro !! tvayi Asanne sati haMsA:-nirlobhAH rAjAnaH zrIakabaranAmAna: parisaMpatsyante- bhaviSyanti / "haMso'rke matsAra(matsare')cyute khagAzvayogimantrAdibhedeSu paramAtmani nirlobhanRpatau prANavAte zreSThe'grataH" ityanekArthaH / haMsAH] kIdRzA: ? ityAha-vRtA-aGgIkRtA I-zrIH yaH te vRtayaH / punaH kimbhUtAH ? gRhA:-dArAH, tathA balaM--sthAma, tadvantauti(?) lAM(atila)kSaNopetatvAt bhujaubAhU yeSAM / athavA gRhA-dArAH teSAM yadbalaM-sattvaM "strINAM hi sattvaM prazasyaM" / yata uktaM ca "pANyorupakRtiM sattvaM striyo bhagnazuno bala''miti // tadvattau bhujaubAhU vA yeSAM te tathaiva / punaH kimbhUtAH ? mA-lakSmI: tasyAH ]kulaM-samUho yatra tAni mAkulAni IdRzAni grAmacaityAni yenvaH(bhyaH?) te mAkulagrAmacaityAH / athavA mayA-zriyA AkulAni-atyantavyagrANi grAmavat caityAni-jinaprAsAdA: yebhya: te mAkulagrAmacaityAH / punaH kimbhUtAH ? zyAma-kRSNaM jambUdvIpasya vanaMkAnanaM, tAvat antaH-sImA yeSAM te zyAmajambUvanAntAH / punaH ki0 ? inavatsUryavat, tiSThantIti inasthAH / i iti gurorAmantraNe, atra 'svare yatvaM ve'ti yi / punaH kiM0? dazArNebhyaH -dezavizeSebhyaH A-lakSmIH yeSAM te dazArNAH / tvayi kimbhUte ?, kati ko-mitraM tadivA''caratIti zatari kan, tasmin kati // 25 // teSAM dikSu prathitavidizAlakSaNAM rAjadhAnI gatvA sadyaH phalamavikalaM kAmukatvasya labdhA / tIropAntastanitasubhagaM pAsyasi svAdu yatsat (yasmAt) sabhrUbhaGgaM mukhamiva payo cai( vetravatyAzcalommi // 26 // vyAkhyA-teSAmityAdi|Jhe dikSu prathita !-- kASThAsu he vikhyAta ! viziSTaMvividhaM vA dizati vitarati sa, tasya saM0 he vidiza !! athavA vidA-jJAnena iMkAmaM zyati-tanUkaroti, tasya saM0 he vidiza !- he guro ! / teSAM-zrInarendrANAM nirlobhanRpANAM]rAjadhAnIM gatvA kAmukatvasya-sundaratAyAH avikalaM-manojJaM phalaM bhavAn labdhA-lapsyate / rAjadhAnI kiM0 ?, A-samantAt lakSaNAninivAsayogyaguNA yakaso (yatra sA) nirdUSaNatvAt sA, tA(tAM) / athavA AlakSmIH, tasyA lakSaNaM-cihnaM yatra sA, tAM AlakSaNAM / bhavAn kiM0 ?, satIso(zo) bhanA yA-cAritrarUpA-lakSmIryasya saH sadyaH / yat-yasmAt teSAM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 32 nirlobhanRpANAM sA-lakSmIH yasmAt saH, tasya saM0 he tatsa ! - guro ! / tvaM ce(ca)travatyA nadyAH paya iva-jalamiva mukhaM-vaktraM pAsi-rakSasi / mukhaM kiM0?, stanitasubhagaM,-stanita:-zabditaH suSThu bhago-vairAgyaM jJAnaM yazo vA yena tat tathaiva / punaH kimbhUtaM ?, 'zasayoraikyAt' na vidyate zI:-nidrA hiMsA vA yatra tat azi / punaH kiM0 ?, svAdu-svAdayuktam / punaH kimbhU0 ?, dhruvo-romapaddhatyA bhAtizobhate tat bhrUtaM (bhrUbhaM?) / punaH kiM0?, gaM-gaNezatulyaM lAbhadAtRtvAt / cakAraH punararthe / punaH kiM0?, la:-indraH, tasya UmmiAH ]harSakallolo yasmAt tat lomi| ta:-taskaraH putrarajanyAmeva prAdurbhAvAt, tatsadRzo yaH i:-kAma: tasya ye ropA:mArgaNAH teSAM anto-nAzo yasmAt saH, tasya saM0 he tIropAnta ! / idaM gurorAmantraNam // 26 // nIcairAkSA khyaM girimadhivasestatra vizrAmahetostvatsamparkAtpulakitamiva prauDhapuSphaiH( puSpaiH) kadambaiH / yaH payA paNya )strIratiparimalodgAribhirnAgarANAmuddAmAni prathayati zilAvezmabhiyauvanAni // 27 // vyAkhyA-nIcairAkhyamityAdi / nIco-nikharvaH pAmaro vA e|H]-vissnnurysy, samyag-samyagdRSTitvAt yasya saH tasya saM0 he nIcaiH ! / i:-kAmaH tatra vidhvaMsakatvAt dAhakatvAt vA vo-mahesaH (zaH), athavA iM-kAmaM "syAd vAl gamanahiMsayo"riti vAkyAt vAti-hinasti, tasya sambodhanaM he iva !- he guro !! tvaM tatra-tasyAM rAjadhAnyAM taM- zrInarendraM adhivaseH]-vAsaM kuryA ityarthaH / taM kimbhUtaM?, reSu-nareSu AkhyA-abhidhA yasya saH taM rAkhyaM / punaH ki0? giri - pUjyaM - "giriH pUjye'kSiruji kaMtu(cu?)ke zailagiriyake" ityanekArthavAkyAM (kyAt) / punaH kimbhUtaM ?, pulakitaM-romAJcitaM / kutaH ? tvatsaMparkAt-tava saMyogAt / kimbhUtAt ?, vizrAmaheto:-vizrAmasya hetuH-prayojanaM yaH saH, tasmAt tathaiva / 'yattadonityasambandhAt" / taM kasmi(kami)tyAha-nAgarANAM yauvanAni uddAmAni prathayati; uddAmA-anargalA A-lakSmIryeSu tAni uddAmAni karmatAmApatrAni / kiviziSTo yaH ?, paNyaH-sa(stu)tyaH / kaiH ? zilAvezmabhiH / kiM0 ? strIratiparimalodgAribhiH-strINAM ratiH-suratakrIDA, tasyAH parimala:-kAmuka lokapriyAvimardatsaM(vimardasaM) bhavo gandhastadu(mu)nirantItyevaMzIlAni tAni Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 tathAbhUtAni taiH // 27 // vizrAntaH san [vAjanaganadItIrajAtAni siJcatrudyAnAnAM nvjlknnaiyuu(yuuN)thikaajaalkaani| gaNDasvedopanayanarujAklAntakarNotpalAnAM chAyAda( dA )nAkSaNapara ri )citaH puSphara Spa lAvImukhAnAm // 28 // vyAkhyA-vizrAnta ityAdi / vrajo-goSThaM sa eva nago-vRkSastatra nadItIra:nadItaTatulya: gocArakatvAt, tasya saM0 he vrajanagAnAdItIra ! / yUthaM-tiryaggaNo mRgavyAghragajAdikaH so'syAstIti yUthI, yUthI eva yUthikaH, tasya saM0 he yathika ! / "gaNDastu vIre piTakacihnayo"rityanekArthavAkyAt gaNDA-vIgasteSAM svedaH svAdhikyAt yasmAt saH, tasya saM0 he gaNDasveda !! athavA gaNDe-piTakeSu svaM-dravyaM yasya saH, tasya saM0 he gaNDasva ! / he Ida !- he lakSmIda !, he naH !he nara !, he ja ! iti sambodhane / 'ralayoraikyAt' AkrAnta:-dAnAdibhiH- atikrAntaH karNaH-karNanRpatiryena saH, tasya sambodhanaM he AkrAntakarNa ! | puSpaM-dhanadavimAnaM lAti-gRhNAti, tasya saM0 he puSpala ! / "arvaH (viH?) prakAzaH Adityo bhUmi: pazuH rAje" tyAdhuNAdivRttivAkyAt avImukhAnA-pazuprabhRtInAM, tathA udyAnAnAMpakSiNAM, ut-u(U) yAnaM-calanaM yeSAM te udyAnAH, teSAM tathaiva / ut-pradhAnAni palAni-mAMsAni teSAM jAtAni / "jAtI: samUhAnvAjAtAM jAtyo'tha janiSvi" tyanekArthavAkyAt apanaya-varjaya / kutaH ? chAyA-zobhA, tasyA AdAnaM-grahaNaM tasmAt chAyAdAnAt / tvaM kiM kurvan ?, siJcan-abhyukSan / kAn ?, ajAlakAnazrIgurUna; "ajaH chAge hare viSNau raghuje vedhasi smare" ityanekArthAt ajasyakAmasya, "alI bhUSAparyAptinivAraNeSvi"ti vacanAt AlakA:-nivArakAH te ajAlakAH smaranivArakatvAt guravaH ityarthaH / tAn tathaiva / iH paadpuurnnsmbuddhau| . kaiH?, navajalakaNai:- navaH-stutiH saiva jalakaNA:-jalazIkarAH tatastaiH / punaH kimbhUtaH ? vizrAntaH-vigatazramaH, sakalakRtyakaraNAt / punaH ca kiM0?, sansajjanaH / punaH kiM0 ?, kSaNaparicitaH kSaNaiH-mahotsavaiH pari-samantAt citovyAptaH // 28 // vakraH panthA yadapi bhavataH prasthitasyottarAzAM saudhotsaGgapraNayavimukho mAzmabhUrujjayanyAH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 anusandhAna 32 vidyAdyA( vidyuddA )masphuritacakitaistatra paurAGganAnAM lolApAGgairyadi na ramase locanairvaJcito'si // 29 // [vyAkhyA]- vakrA:panthA ityAdi / saudhe-nRpamandire, tathA utsaGge, utpradhAna: saGgaH-saGgatiH, tatra ca praNayaH-prema yasya saH, tasya saM0 he saudhotsaGgapraNaya ! / vi-viziSTA dyut-kAntiryasya saH, tasya saM0 he vidyut !! dAmAni-sajaH taiH sphuritaH-dIptaH, tasya saM0 he dAmasphurita !! bhavataH-tava uttarAzAM-udIcI dizaM prati prasthitasya-calitasya bhavataH-tava vakra:-maGgalo'pi tava puNyAt panthAmArgaH syAt / ko'rthaH ? budhamaGgaladine dikzUlatvAt uttarasyAM narANAM gamanaM niSiddhaM, tava tu zuddham / maGgalenA'pi tvayA saha kimapi na calate ityarthaH / i ityAmantraNe / tebhyaH-taskarebhyaH trAyate-rakSati, tasya saM0 he tatra ! - he narendra !! tvaM vaJcito'si / - u:-zambhuH, tena aJcita:-pUjitaH / kuta ityAha-yatyasmAt hetoH cakitai:-kAtaranaraiH svayaM zUratvAt, tathA paurAGganAnAMpuravAsijanastrINAM locanai-nayanaiH saha tvaM na ramase-parastrIparityAga(gi)tvAt na krIDasItyarthaH / locanaiH kimbhUtaiH ?, lolApAGgaiH-caJcalanetraprAntaiH / kAtaranarapakSe lolA:-caJcalAH, tathA apagatAH(gatAni?) aGgA(GgAni ?)-avayavAH yeSAM te apAGgAH, lolAzca te apAGgA-asamarthAzca, taiH tathAbhUtaiH / tvaM kiM0 ?, vimukhaHviza(zi)STa-vadanaM(naH?) / kasyAH ?, ujjayanyAH-avantyAH / sarvAsAM purINAM upagrahaNArthaM avantyA grahaNam / punaH kimbhUtaH ? masya-candrasya 'zasayoraikyAt' asmAnaH (azmAnaH)-upalAH te mAsmAna:-candrakAntamaNayaH, teSAM bhuvo-bhUmayo yasya saH mAzmabhUH / / 29 / / vIcikSobhastanitavihagazreNikAJcIguNAyAH saMsarpantyAH skhalitasubhagaM darzitAvartanAbheH / nirvindhyAyAH pathibhavarasAbhyantaraM saMnipatya strINAmAdyA praNayavacanaM vibhramo hi priyeSu // 30 // vyAkhyA-vIcikSobhetyAdi / viziSTaM dhyAyati, tasya saM0 he vidhya ! (vindhya!) !-he vindhyAcalatula(tulya) !! gajendravirAjitatvAt tvam / "A zriyA"miti vAkyAt AyA:-lakSmyAH niH-patirbhAva(rbhava?) "nistu netarI"ti vAkyAt : ... kRtvA ?, rasAbhyantaraM-bhUmadhyabhAgaM saMnipatyA'nubhUya / AyA:] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 69 kimbhUtAyAH ?, vIcI(ci) kSobhastanitavihaga zreNikAJcIguNAyAH / vIcI(ci)kSobhaH-taraGgakSobhaH, tathA stanitavihagazreNi:-zabditazakunipaGktiH tadvat zabdAyamAnatvAt kAJcIguNo-mekhalAguNo yasyAM sA, tasyAH tathAbhUtAyAH / punaH kiM kurvatyAH ?, saMsarpantyAH ], 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' - jAnantyAH (jAnatyAH ) / ki ? praNayavacanaM-snehavAkyam / kimbhUtaM ?, strINAM-nArINAM pathi-mArge AdyaM mukhyam / punaH kimbhUtaM ?, skhalitasubhagaM-skhalita: (taM)-palita:(taM) suSTha vairAgyaM yasmAt tat tathaiva / tvaM kimbhUtaH ?, vibhramaH-vigatabhrAntiH / keSu ? priyeSu-- vallabhajaneSu, bhramarahito vallabha ityarthaH / hi-nizcitam // 30 // veNIbhUtapratanusalilAtAmatItasya sindhuH pANDucchAyA taTaruhatarubhraMzibhirjIrNapaNaH / saubhAgyaM te subhaga virahAvasthayAvyaJjayantI kAryaM yena tyajati vidhinA sa tvayaivopapAdyaH // 31 // vyAkhyA-veNIbhUtetyAdi / he jIrNa !-he candra ! saumyatvAt, "jIrNo jIrNadrumenduSu" ityanekArthavAkyAt / tathA he pa ! - he rakSaka ! - jagatpAlaka ! kiM kRtvA ? RNe:-durgaH "RNaM devaM(ye) jale durge" ityanekArthAt / RNaiH kimbhUtaiH ?, taTaruhatarubhraMzibhiH-taTe-pArve ruhantIti taTaruhAH, te ca te taravazceti / he subhaga ! yena vidhinA-prakAreNa jayantI-indraputrI kAryaM tyajati sa vidhiH tvayA upapAdya:-anuSTheyaH / kAryaM kimbhUtaM ? avyaM-prApyaM, aveH prAptyarthakatvAt / kayA? virahAvasthayA-viyogadazayA / kasya ? te-tava / ko'rthaH ? jayantI tava saMyogAbhAvena durbalatvaM gateti bhAvaH / punaH kAryaM ki0 ?, veNIbhUtapratanuveNIvat-kezavinyAsavat bhUtA-jAtA prakRSTA tanu-zarIraM yasmAt tat tathaiva / tava kimbhUtasya ?, salile-jale aH-kRSNaH tasya tA-lakSmIH, tAM atItasyaatikrAntasya / athavA atizayena itasya-prAptasya 'gatyarthAnAM prAptyarthakatvAt / jayantI kiM0 ?, pANDurujjvalA chAyA-zobhA yasyAH sA pANDucchAyA / punaH kimbhUtA ?, sindhunadItulyA, sarveSAmupakartRtvAt / vidhiH kimbhUtaH ?, saubhAgIsaubhAgyavAn / kAryaM kimbhUtaM ?, aM-kRSNaM zyAmatvAt / / 31 / / prApyAvantInudayanakathAkovidagrAmavRddhAn pUrvoddiSTAmanusarapurIzrIvizAlAM vizAlAm / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 32 svalpIbhUte sucaritaphale svargiNAM gAM gatAnAM zeSaiH puNyairhatamiva divaH kAntimatkhaNDamekam // 32 // vyAkhyA-prApyAvantItyAdi / I-lakSmIH nudati-prerayatIti Inut, IdRzaM ayana-mArgo yasya tasya saM0 he Inudayana !! he kovida !- vicakSaNa ! / avatkRSNavat nuH-zatruhananAdirUpA stutiH yeSAM te anavaH, IdRzA: 'zasayoraikyAt' zarA-bANA: yasyAsaH, tasyAsaM0 he anusara ! / tvayA IdRzI kathA-vArtA prApiprAptA / he a !-kRSNa !! kathA kiM kurvatI ?, avantI-rakSantI / kAn ?, grAmavRddhAn, - grAmAH-saMvasathAH, vRddhAH-prAjJAH sthavirA vA, tAn / punaH ?, purI:-nagarI vizAlAM-ujjayinI-avantIpurIM / kimbhUtAM ?, pUrva-zrutabhedaH, tena uddiSTA-kathitA yA tAM pUrvoddiSTAm / punaH kimbhUtAM ?, alati- bhUSayatIti alA, tAM alAM / punaH kimbhUtAM ?, zrIvizAlAM-RddhayAdibhiH vistIrNAm / puna: ? gAM-svarga avantI / kva sati ? svargiNAM-di(de)vAnAM sucaritaphale-sukRtaphale svalpIbhUte-svalpe saJjAte sati / svargiNAM kimbhUtAnAM ?, gatAnAM-vijJAtAnAM 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' / kai; ? puNyaiH / kimbhUtaiH ?, zeSaiH-ujjvalatvAta zeSAhi sadRzairityarthaH / punaH ? DaM-candramaNDalaM avantI / DaM kimbhUtaM ?, kAntimat - zobhAyuktaM khaM-vyomaM yasmAt tat kAntimatkhaM-DaM / punaH kimbhUtaM ?, ekaMzreSTha, "eko'nyaH kevalaH zreSTha" ityanekArthavAkyAt DaM / punaH kimbhUtaM ? hRtaMrAhvAdibhiH diva:-AkAzAt apahRtamapi candramaNDalaM tava kathA rakSatIti bhAvaH / ivat-kAmavat vAti-gacchati saH, tasya saM0 he iva ! // 32 // dIrghAkurvan paTumadakalaM kUjitaM sArasAnAM pratyUSeSu sphuTitakamalAmodamaitrIkaSAyaH / yatra strINAM harati suratamlAnimaGgAnukUlaH siprAvAtaH priyatama iva prArthanAcATukAraH // 33 // vyAkhyA-- dIrdhIkurvani(ni)tyAdi / paTUnAM-vAgminAM mado-harSo yasmAt saH, tasya saM0 he paTumada ! / pratyUSavat-prabhAtavat iSubhi-rbANaiH sphuTitA-prakaTitA kamalA-padmA yasya, tasya saM0 he pratyUSeSusphuTitakamala ! / yAt-yamAt trAyaterakSati tasya saM0 he yatra ! / surA-devAstadvat tA-lakSmIryasya tasya saM0 he surata !! 1. hatamiva0 mu. megha. // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 ta(bha)vAn strINAM glAni - balahInatAM harati apanayati / bhavAn kiM kurvan ?, dIrghe (gha) kurvan / kiM ?, kalaM - madhuradhvanaM (niM), kimbhUtaM ?, sArasAnAM pakSivizeSANAM kUjitamiva kUjitaM sArasazabdatulyamityarthaH / bhavAn kiM0 ? A samantAt moda-pramodaH 'apAstAzeSadoSANA' mityAdilakSaNasUcita:, tathA maitrI mA kArSIt ko'pi pApAnI' tyAdilakSaNasUcitA / tayoH kaSAyaH - raso vidyate yatra saH modamaitrIkaSAyaH / "kaSAya: / surabhI rase rAgavastuni niryAse krodhAdiSu vilepane varNe " ityanekArthaH / punaH kimbhUtaH ? aGgena vapuSA - anukUla[:]-prazastaH saH aGgAnukUlaH / athavA aGga ityAmantraNe, anukUlaH kuTumbAdInAM hitatvAt / punaH kiM0 ?, siprAvAta iva priyatama[ : ] | athavA siprAnadI yathA janAnAM tIrthabhUtatvena priyatamA:(mA)tathA bhavAnapi / tathA vAto- vAyuH sa iva priyatamaH / punaH kimbhUta: ? prArthanAcATukaM - priyavAkyAtmakaM AraM arisamUho yasya saH prArthanAcATukAraH ||33|| 'hArAstArAMstaralagulikAn koTizaH zaGkhazuktI: " ziSyazyAmAnmarakatamaNIna( nu )nmayUkhaprarohAn / yasyAM dRSTvA vipaNiracitAnvidrumANAM ca bhaGgAn saMlakSa( kSya) nte salilanidhayastoyamAtrAvizeSa : ( SAH ) // 34 // - 71 vyAkhyA-hArAstArAnityAdikAvyaM tathaiva vyAkhyeyam / navaraM yasyAmityAdi padavyAkhyAne yasya zrInarendrasya AM- lakSmIM dRSTvA / zeSaM tathaiva ||34|| pradyattasya priyaduhitaraM vatsarAjo'tra ja haimaM tAla druma vanama] bhUdatra tasyaiva rAjJaH / atrodbhrAntaH kila nalagiriH stambhamutpATya darpAdityAgantUn ramayati jano yatra bandhUnabhijJaH || 35 // vyAkhyA- pradyotasyetyAdi / ( ataH paraM kiyAnapi pATho lekhanadoSAt truTita iva AbhAti / patrakramasya yathAkramatve'pi 35tamasya padyasya vRttiH, 36-37 tame padye ca vRttisahite na dRzyante / pratyantaraprAptAveva etatpUrti: zakyA / sampAdaka: II) 1. kSepako'yamiti mu. medha // 2. 0guTikAn 0. megha. // 3. kSepako'yamiti mu. megha0 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 anusandhAna 32 ... ti kvipi napuMsake isvatve Ani ||36-37||yugmm // apyana( nya )smin jaladhara mahAkAlamAsAdya kAle sthAtavyaM te nayanaviSayaM yAvadabhyeti bhAnuH / kurvan sandhyAbalipaTahatAM zUlinaH zlAghanIyAmAmandrANAM phalamavikalaM lapsyase garjitAnAm ||38||vyaakhyaa (?) *pAdanyAsakvaNitarasanAstatra lIlAvadhUtairatnacchAyAkhacitavalibhizcAmaraiH klAntahastAH / vezyAstvatto nakhapadasukhAn prApya varSAgrabindUnAmokSyante tvayi madhukara zreNidIrghAn kaTAkSAn // 39 / / vyAkhyA-apyAnyAsminnityAdi / jaladharo-meghastadvat, "mahA utsava tejasI" iti vAkyAt, mahasteja utsavo vA yasya tasya saM0 he jaladharamaha ! nAye-nyAye, "no buddhau jJAnabandhayo"riti vAkyAt, no-buddhiryasya tasya saM0 he nayana ! / saM-zobhanaM dhyAyati-cintayati janAnAM Da pratyaye sandhyaH tasya saM0 he sandhya !! A-samantAt balinarendravat paTaho-dAnasambandhI yasya tasya saM0 he AbalipaTaha ! / bhavAn viSayaM-dezamAsAdya-prApya asmin kAle abhi- bhIrahanti (bhIrahitaM) yathA syAttathA eti-calati / dezaM kimbhUtaM ? sthAtavyaM-nivAsayogyam / kasya ? te-tava / punaH kimbhUtaM ?, akAlaM-dhavalaM niHpApatvAt / athavA, akaM-duHkhaM alati-vArayatIti akAlaH taM akAlam / athavA, na vidyate kAla:duHkAlaH-maraNaM vA yatra saH, taM akAlam / dezamityatraikatvaM jAterekatvanirdezAt(d)jJeyam / bhavAn kimbhUtaH ?, bhAnuH-taskarAdinAzakatvAt bhAskaratvAt sUryatulyaH ityarthaH / api punararthe / bhavAn garjitAnAM-mattakuJjarANAM, "garjito mattakuJjare" ityanekArthavAkyAt phalaM-lAbhaM lpsyse| phalaM kimbhUtaM ? avikalaMmanojJaM / bhavAn kiM kurvan ? zUlinaH zlAghanIyAM-mahezasya zlAghyAM IdRzIM tAM-- lakSmI kurvan-sRjan / garji[tA]nAM kimbhUtAnAM ?, A samantAt mandro-madhuragambhIro dhvaniryeSAM teSAM AmandrANAm / "nistu netarI"ti ani-patirahitaM yathA syAttathAdezamAsAdya / zeSaM tathaiva vyAkhyeyam / phalaM kimbhUtaM ? yA-lakSmI: asminnastIti yAvat karmatAmApannam / / 38 / / 1. pATho'yamadhiko likhito'stIti pratibhAti / / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 73 pAdanyAsakvaNitarasanAstatra lIlAvadhUtairatnacchAyAkhacitavalibhizcAmaraiH klAntahastAH / vezyAstvatto nakhapadasukhAn bASyA prApya )varSAgrabindUnAmokSyante tvayi madhukarazreNidIrghAn kaTAkSAn // 39 // vyAkhyA - pAdanyAsetyAdi / tebhyaH-taskarebhyastAt-saGgrAmAdvA trAyaterakSati tasya saM0 he tatra ! / ratnAni-maNayaH, chAyA-zobhA, khAni-sukhAni, taiH cito-vyApta:, tasya saM0 he ratnacchAyAkhacita ! no-jJAnaM, khaM-sukhaM, tayoH padaMsthAnaM, tasya saM0 he nakhapada !! tvayi madhukarazreNidIrghAn kaTAkSAn vezyA:paNyastriyo mokSyanti / kiM kRtvA ? tvatta: varSAvat agrAH-pradhAnAH bindavovIryabindavaH, tAn prApya varSAgrabindUn prApya / kimbhUtAn ?, suSTha khAni-indriyANi yebhya: tAn sukhAn / vezyAH kimbhUtAH ?, klAntaH 'ralayoraikyAt' krAnta AkrAnto vA hasto yAsAM tAH klAntahastAH / kaiH ? amaraiH / kimbhUtaiH ? 'bavayoraikyAt', balibhi-balavadbhiH rUpavadbhirvA / cakAraH punararthe / punaH kimbhUtaiH ?, lIlAvadhvaHkrIDAstriyaH tAsAM tA-lakSmIryeSAM taiH lIlAvadhUtaiH / athavA lIlayA-krIDayA avadhUtaiH-avadhUtaveSadhAribhiH / vezyAH punaH kiM0 ?, pAdanyAsakvaNitarasanAH // 39 // pazcAduccairbhujataruvanaM maNDalenAbhilInaH sAnthyaM tejovikasitajapApuSparaktaM dadhAna / nRtyArambhe hara pazupaterArdranAgAjinecchAM zAntodvegastimitanayanaM dRSTabhaktirbhavAnyA // 40 // vyAkhyA- pazcAduccairityAdi / uccai-mahat bhuje-bAhau tA-jayalakSmIryasya tasya saM0 he uccairbhujata !! rArdraH - he kAmaklinna ! / athavA A-lakSmIstayA A HH(H) tasya saM0 he Ardra ! (ArdraH !) "nAgo mataGgaje sarpa punnAge nAgakesare / krUrAcAre nAgadante mastake sarasIruhe // " ityanekArthavAkyAt nAgavat-sarasIruhavat komalatvAt ajinaM-tanutvag yasya tasya saM0 he nAgAjina !! tvaM pazupate-mahezasya tejo-baliM(balaM) dyuti hara-lakSaNayA 1. 0nyAsai: mu. megha. // 2. tejaH pratinava0 mu. megha0 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna 32 gRhANa / tejaH kimbhUtaM? ''ruH sUrye rakSaNe'pi ce"ti sudhAkalazavAkyam / ru:sUryastasya vanaM-gRhaM tat ruvanaM / athavA ro:-sUryasya vanaM-pravAso gaganabhramaNarUpo yasmAt tat ruvanaM / "vanaM prazravaNe gehe pravAse'mbhasi kAnane" ityanekArthaH / sandhyA(ndhA)yAM-pratijJAtyAM(yAM)-sthityAM vA bhavaM sAndhyam / puna: kiM0 ?, navajapApuSparaktaM tathaiva / jJejo (tejo) hi raktaM varNyate tato'sya japApuSpasAmyam / punaH kiM0?timInAM-matsyAnAM, tathA tAnAM-taskarANAM nayo-nyAyaH-parasparagilanarUpaH / yataH "dharmaH kSoNIbhRtAM ziSTapAlanaM dussttnigrhH| mAtsyo nyAyo'nyathA nUnaM bhavedbhuvanaghasmaraH // " tasya no-bandho yasmAt tat timitanayanam / tvaM kiM kurvANaH ? nRtyArambhenATyaprArambhe icchAM--abhilASaM dadhAnaH-bibhrANaH / punaH tvaM kimbhUtaH ?, zAntaHupazamaM gataH udvego yasmAt sa zAntodvegaH / punaH kiM0?, maNDale-deze lInaAzliSTaH / tejaH kimbhUtaM ? nAbhi-zreSThaM / tvaM kiM0 ? dRSTabhakti:- jJAtasevaH / kA(ka)yA?, bhavAnyA-pArvatyA; ko'rthaH? asau mama bhaktaH iti pArvatyA jJAtaH / punaH [kiA bhUtaH ? paH-prauDhaH / kuta: ? cAt-candrAt // 40 // gacchantInAM ramaNavasati yoSitAM tatra naktaM ruddhAloke narapatipathe zUcibhedyaistamobhiH / saudAminyA kanakanikaSasnigdhayA darzayitrI (darzayorvI) toyotsargastanitamukharo mA sma bhUviklavAstra:(stA:) // 41 // vyAkhyA - gacchantInAmityAdi / yoSitAM-strINAM he ramaNa !- he priyatama ! / kiM kurvatInAM ?, gacchantInAM-jAnantInAM 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' / kAM? vasatisthAnaM gRhaM vA / kasya ?, i:-kAmaH tasya e: / he tatra !-taskarebhyo he rakSaka ! / saudAminI-vidyut tasyAH A-lakSmIH, tathA kanakaM-suvarNaM tasya nikaSaH, tadvat snigdhaH-arUkSaH / athavA anayoH pItavarNena sadRzatvAt snigdho-mitraM, tasya saM0 he saudAminyAkanakanikaSasnigdha ! / atra loke tamobhiH-pAtakaiH adAtRtvAdibhiH naktaM-rAtri rAtridhvAntayorabhedAt(ddhvAntamityarthaH / asUcisUcitaM / ko'rthaH ? pAtakairdhvAntameva syAditi bhAvaH / ataH tvaM yAH-lakSmIH prati gartAdikSepena(Na) UrtI-bhUmi, "amAnonA pratiSedhe" iti vacanAt, akArasya Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 75 niSedhArthatvAt, a-mA dazAya(darzaya?)yataH tA:-lakSmyaH viklavA:-vihvalA: santi / tvaM kimbhUtaH ?, stanita:-zabdastena hetubhUtena, athavA tena yuktaM mukhaMvadanaM, tena rAjate-zobhate saH stanitamukharaH / kutaH ? utsargAt-dAnAt / kasmin ?, narapatipathe-rAjamArge / tvaM punaH kiM0 ?, "maH zive vidhau candre" iti vacanAt, maH-candrastasya 'zasayoraikyAt' azmAni-upalAni te (tAni?) mAzmAnicandropalA:-candrakAntamaNaya ityarthaH, teSAM bhUH-bhUmirvidyate yasya saH mAzmabhUH / tA-jayalakSmI: tasya U-rakSaNaM yAti-gacchati Da pratyaye sambodhane he toya ! // 41 // tAM kasyAMcidbhuvanabalabhau suptapArApatAyAM nItvA rAtriM ciravilasanAt khinnavidyutkalatraH / dRSTe sUrye punarapi bhavAnvAhayedavazeSaM mandAyante na khalu suhRdAmabhyupetArthakRtyA // 42 // iti zrImeghadUtakAvye prathamavizrAmaH // vyAkhyA- tAM kasyAmityAdi / a-paraM brahma, cid--buddhiH, tayorbhavanaMgRhaM tasya saM0 he aJcidbhavana !! 'bavayoraikyAt' balaM-rUpaM tejo vA tena bhAti sa balabhaH, tasya saM0 he balabha ! / U ityAmantraNe; supta-dIrghanidrAM gataM [10] prauDhaM AraM-arisamUho yasya tasya saM0 he suptapAra !! tvaM khalu- nizcayena suhRdAMsajjanAnAM madhye bhavAn-candro bhavasi / bhAni-nakSatrANi santyasya sa bhavAn / "yatra nAnyat kriyApadaM tatrAstibhavatItyAdikriyA'nuktA'pi prayoktavye"ti nyAyAt / tvaM kiM kRtvA ?, nItvA-AnIya kAntAM-rAtrim / kasya ? sukhasya - ciravilasanAt yAM-lakSmI nItvA-AdAya tvaM bhavAn bhavasi / tvaM kimbhUtaH ?, khinnA vidyut rUpAdhikyAt yebhyaH tAni khinnavidyunti, IdRzAni kalatrANi yasya sa khinna vidyutkalatraH / tAM kAmityAha - yA-rAtriH sUrye- zrIbhAnau dRSTe'pi adhvA eva zeSa:-zeSanAgaH taM adhvazeSa pratihayet-na gacchet / sUrye kimbhUte ? Iteja:zrI: saiva antAH svarUpaM yasya, athavA tayA yukto antaH-samIpaM yasya sa yantaH, tasmin yante / abhi-bhIrahitaM yathA syAt tathA upetA:-samIpaM prAptAH arthA-dhanAni yasya tasya saM0 he upetArtha !! tvaM punaH kiMvi0 ?, kRtyaM-karaNIyaM asati- 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' jAnAti kvipi sa kRtyAH / vA samuccaye / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 anusandhAna 32 rAtri: ki0 ?, apagatA: tA:-taskarAH yasyAM sA apatA-gatataskarA ityarthaH // 42 // iti zrItapAgacchAdhirAjabhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvarAziSyApaNDita zrIbuddhisAgaraziSya paM. zrImAnasAgarakRtAyAM meghadUtakhaNDanAyAM narendrazrIakabaravarNanaH prathamo vizrAmaH samAptaH // atha 'dvitIyavizrAmaM prAritspu (psu)maGgalaM cikIrSurazAntiharasA(zA)ntikarazAntidevanAmadheyapUrvakaM nRpavarNanAmAha tasminkAle nayanasubhagaMlila( nayana salilaM) yoSitAM khaNDitAnAM zAnti neyaM praNayibhirato vartma bhAnostyajAzu / prAleyAstraM kamalavadanAtso'pi hartuM nalinyAH pratyAvRttastvayi kararudhi syAdanalpAbhyasUyaH // 43 // vyAkhyA-tasminniti / he nayana !-locanatulya ! kAsAM ? yoSitAM / kimbhUtAnAM ? nakhAdinA kRtya(ta)vaNAnAm / taskarastasyA'patyaM ti:-cauraputraH, tadviSaye ajo-raghujaH, tasya saM0 he tyaja ! IM-lakSmI bhuvaM vA yAti-gacchati Da pratyaye sambodhanaM he Iya ! / tasminkAle-prabhAtalakSaNe praNayibhiH-bhaktajanaiH zAntiMzrIzAntidevaM prati snAtrArthaM salilaM-jalaM neyaM-netavyaM bhavati / salilaM kimbhUtaM ? a:-kRSNastasya varta(ma)-mArgo yatra / "sthale viSNurjale viSNu"riti vacanAt / tat avartma / tasminkasminnityAha- 'yattadonityasambandhAt' yasminkAle bhAno:zrIsUryAt nalinI-padminI-kamalaM tadeva vadanaM, tasmAt kamalavadanAt azrRM svadhavavirahanetrAmbu hartu-apanetuM Azu-zIghraM prAlA-prakarSeNa samarthA bhavati "alaparyAsibhUSAvAraNeSu" iti pAThAt, prakarSeNa alati-samarthA bhavati aci prAlA / api-punaH tvayi kararudhi-sUryatejorodhake / ataH AH smRtau, saH sUryaH analpAbhyasUyaH-pracureAvAn syAt / sUryaH kiM0 ? A samantAt vRtta:vRttAkAratvAt sa AvRttaH // 43 // 1. etAdRzo vizrAmavibhAgo mUla-meghadUte na dRzyate iti jJeyam // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 77 gambhIrAyAH payasi saritazcetasIva prasanne 'acchAyAtmA prakRtisubhago lapsyate te pravezam / tasmAdasyAH kumudavizadAnyarhasi tvaM na dhairyAnmoghIkartuM caTulazapharodvartanaprekSitAni // 44 // vyAkhyA-gambhIrAyA ityAdi / he gambhIra ! / kutaH ?, saritaH-nadIto'pi he gambhIra ! / te-tava payasIva-dugdha iva prasanne-svasthe cetasi- citte sati bhavAn zaM-sukhaM lapsyate / bhavAn kimbhUtaH ? ayAM alakSmI asyati-kSipatIti vipi ayAM (ayAH), punaH kimbhUtaH ? / chAyA-rADhA tasyAH AtmA-jIvaH-zarIraM vA, tadAdhAratvAt / athavA accha:-nirmalaH ayo-bhAgyaM, tathA AtmA-jIvaH(va) svabhAvaH-zarIraM vA yasya sa acchAyAtmA / punaH kiM0 ?, prakRtyA-svabhAvena zu(su)bhagaH-manojJaH sa prakRtisubhagaH / pra-prakRSTA vayaH-pakSiNaH zuka-sArikAkapotAdyA yasya tasya saM0 he prave ! / athavA cetasi kimbhUte ?, prave-pra-prakRSTo vo-maheso vo(?)yasmin tatpravaM, tasmin prave mahezvara]tvA(tva)yukte ityarthaH, ujjvalatvAt / "vo mahesvara" ityekAkSaravacanAt / caTulA:-caJcalAH sapharAmatsyAsteSAM U(u)dvatanaM-kaSTAnnivartanaM yasmAt tasya saM0 he caTulasapharodvarttat ! / asau-khaDge A-zrIryasya sa asya:, tasya saM0 he asya !! punaste--tava tasmAtnadhairyAt-buddhidhairyAt"no buddhau jJAnabandhayo"riti sudhAkalazaH / prekSante-prakarSaNa itastataH vilokayantItyevaMzIlAH prekSiNo ye tA-staskarAH tAn-prekSitAn tvaM moghIkartuM arhasi-niSphalAn vidhAtuM yogyo'si / tasmAt kasmAt? 'yattadonityasambandhAt' yat nadhairyaM asva(asya)-kRSNasya kuM-zabdaM-bhUmi vA udavizadupaviSTavAn / ko'rthaH ? ahaM kRSNa iti sambandhaM adhiSThitavAn ityarthaH / AH iti smRtau / nadhairyaM kimbhUtaM ? A-lakSmIstejorUpA tasyA niH-patiH tat Ani | i ityAmantraNe // 44 // atha varSAsu sarinmArgeNa jigamiSu narendraM prati kavirAha-he sakhe-he mitra ! tasyAH kiJcitkaradhRtamiva prAptavAnIrazAkhaM kRtvA nIlaM salilavasanaM muktarodhonitambam / 1. chAyAtmApi0 mu. medha0 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 anusandhAna 32 prasthAnaM te kathamapi sakhe lambamAnasya bhAvi jJAtAsvAdo pulinA vivRta )jaghanAM ko vihAtuM samarthaH // 45 // vyAkhyA - he sakhe :-he mitra ! i:-kAmastasya 'vapra-stAta: kRSNaH, tasya saM0 he ivapra !- parAkramAdinA he kRSNa ! / he ka !- sUrya ! tejomayatvAt tvaM tasya-guroH cit-jJAnaM AsavAn-prApto bhava / "yatra nAnyat kriyApadaM tatrA'sti bhavatItyAdi kriyA prayojye"ti nyAyAt / tvaM kimbhUtaH ?, muktaH-tyakto rodhovirodho yena saH muktarodhaH / citkimbhUtaM ?, kare-haste dhRtaM-pustakagrahaNena, pustakasya ca jJAnamayatvAt / punaH kiM0 ? I-lakSmIH, 'zasayoraikyAt' rasAbhUmiH, tayoH khaM-sukhaM, "nAsti jJAnasamaM sukha"mityuktAH], yasmAt tat IrasAkham / punaH kiM0 ? anIlaM-nirmalaM / punaH kiM0 ? anitaM-aprAptaM / kaM?baM-kalahaM, klezavajitamityarthaH / punaH kiM0? te-tava thaM-bhayarakSaNaM arthAt karmaNAmityarthaH / cit punaH kiM0?, bhAM-dIpti avati-rakSatItyevaMzIlaM bhAvi / te kimbhUtasya ? pralambo-mAnaH pUjA yasya saH, tasya [pralambamAnasya / kiM kRtvA ? hRtvAapanIya, kiM ?, prasthAnaM-calanaM / kimbhUtaM ? 'yattadonityasambandhAt' yo guruH jJAtA'pi-sakalazAstrANAM vettA san, kimityAzcarye, vipulajadhanAM-striyaM vihAtuMtyaktuM samartho bhavati / kimbhUtaH ? na vidyate svAdaH-saMsArasambandhI yasya saH asvAdaH / guruH kiMvi0 ? ka:-vAyutulyaH apratibaddhatvAt / A iti smRtau // 45 // tvannisyA Sya)ndocchvasitavasudhAgandhasamparkaramyaH zrotorandhradhvanitasubhagaM dantibhiH pIyamAnaH / nIcairvAsyatyupajigamiSordevapUrvaM giri te zIto vAyuH pariNamayitA kAnanodumbarANAm // 46 // vyAkhyA- he arandhra ! - acchidra !! dhvanau--zabde tA-lakSmIryasya, tasya saM0 he dhvanita ! / u:-zambhuH tadvat pAti-rakSati tasya sambodhanaM he upa ! he deva ! -he narendra / te-tava pU:-puraM saiva vo-mahezaH taM pUrva; azIto-guruH "nIcaiH sve(svai)rA'lpanIceSvi"tyanekArthavacanAt, nIcaiH-svairaM vAsyati-prApsyati / "vAk sukhAtigatisevAsu syAdvAlg (gamana)hiMsayo"riti dhAtupAThAt / na vidyate 1. 'vapra' zabdastAtavAcakatvena prayukto'tra / vapraH-bapra:-bappa:-bApaH iti yAvat / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 79 zI-nidrA-hiMsA vA yatra sA azIH, IdRk tA-cAritralakSmIryasya saH azIta:hiMsAnidrAdravyarahita iti / samarthavizeSaNAt gururiti gamyate / azItaH kimbhUtaH? tubhyaM tvadarthaM nitarAM syandate ca(ce)ti saH tvatrisyandaH / utsvasitA-romAJcitA vasudhA bhUmiAH}, "tatsthe tavyapadezAt" jagad vA yasmAt sa utsvasitavasudhaH / A-samantAt gandhasya-surabheryaH samparkaH-saMyogastena ramyaH-manojJaH, eSAM padatrayANAM vizeSeNa karmadhArayaH / punaH kimbhUtaH ?, pariNamayitA-karmaNAM paripAkakartA ityarthaH / te kimbhUtasya? jigamiSoH- 'gatyarthAnAM jJAnArthatvAt' jJAtumicchoH / kiM ? AyuH-jIvitakAlaH / cakAraH punararthe / tataH zrota-indriyaM 'jAteraikyAt' zrotAMsItyarthaH / keSAM?, kAnanodumbarANAM / kAnanA:-kAnanodbhavAH, udumbarA:-vRkSavizeSAsteSAM, athavA kasya-sukhasya AnanaM-mukhaM, tasya saM0 he kAnana ! zeSaM tathaiva / pUrva kimbhUtaM ? puramahezaM / atra purasya mahezena sAmyaM jane smitakAritvAt parairakSobhyatvAcca / pUrvaM ki0 ? giri-pUjyaM / puna: kiM0 ?, subhagaM-manoharaM / kaiH ? dantibhi:-hastibhiH / 'vaSTi bhAgurirallopa"mityAdinA aperakAralopaH / api punaH guruH kimbhUtaH ? IyamAnaH arthAt sadbhirityarthaH // 46 // [tatra skandaniyatavasati puSpameghIku(kR)tAtmA puSpAsAraiH snapayatu bhavAn vyomagaGgAjalA / rakSAhetornavazazibhRtA vAsavInAM camUnAM matyAdityaM hutavahamukhe saMbhRtaM taddhi tejaH // 47 // vyAkhyA - tatra skandamityAdi / tebhyaH-taskarebhyaH trAyate-rakSati Dapratyaye he tatra !-taskarabhayavArakatvAt he napa !! puSpaM-dhanadavimAnaM, tasmin tasya vA A-lakSmIryasya sa puSphA:(SpAH) vizeSaNabalAd dhanadastasya saM0 he puSphA: (SyAH)!- he dhanada ! // kai: ? sAraiH-dhanaiH / he vyomagaGgAjala !-nirmalatvAt AkAzagaGgAjalatulya !! he hutavaha !-he vahne ! kasya hetoH? vAsavInAMindrasambandhinInAmapi camUnAM rakSAhetoH-bhasmakAraNasya / A-lakSmIHtayA ArdraHsarasaH, tasya saM0 he AI !! e ityAmantraNe / citratvAt visargA'bhAvaH / nava:stotraM tena zazibhRto-mahezaH acintyazaktitvAt sa ma(na)vazazibhRtaH, tasya sambo0 1. jalAdraiH0 mu. medha0 / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 32 he navazazibhRta ! / he a !-he kRSNa ! bhavAn tat-tejaH strapayatu / tattejaH / "skandaM gatize(zo)SaNayo'riti dhAtuH / sa taraskandin (?) / zoSayat / kAM ? niyatavasati-niyatA-manuSyaloke satataM bhavatItyAdiprakAreNa nizcitA yA vasati:rAtriH taM tathaiva / 'yattadonityasambandhAt' tat kimityAha-yat tejaH mukhe-vaktre, hi-nizcita, saMbhRtaM-samyak dhRtaM bhavati / bhavati kriyApade hetustthaiv| tejaH kimbhUtaM ? atyAdityaM-sugamam / bhavAn kiM0 ?, puSpANAM megho'syA'stIti puSpameghI / tejaH kiM0? I:-tejaH zrI[:]tayA kRta:-niHpAditaH niSpanno vA AtmAsUryo yena tat IkRtAtmaH / A iti sambodhane'vyayaH // 49|| jyotirlekhAvalayi galitaM yasya barha bhavAnI putrapremNA kuvalayadalaprApikaNe karoti / dhautApAGgaM harazusira zazi )rucA pAvakestaMmayUraM pazcAdapri(dri grahaNagurubhiga(rga )rjitainA tairna tayethAH // 48 // vyAkhyA ! jyoti:-tejaH, tena lekha:-devaH, tasya saM0 he jyotirlekha ! / A-suvarNAdilakSmIH tayA, samantAdvA 'bavayoraikyAt' baliH-pUjA yasya / athavA bali-bali(nR)patulyaH saH, tasya saM0 he bale ! i ityAmantraNe / kuvalayadalAni prApnutaH ityevaMzIlau-komalatvAt kareM yasya tasya saM0 he kuvalayadalaprApikarNA(Na) ! I iti saMnidhAnArthe / he pAvaka !-pavitrIkAraka ! "adristu parvate sUrye sA(zA)khinI"tyanekArthavAkyAt adrigrahaH-sUryagrahaH tadvat, "Nastu phale jJAne" ityekAkSaravacanAt bhAskaratvAt No-jJAnaM yasya tasya saM0 he adrigrahaNa !-he zrIguro ! / taM zrInarendraM-mayUraM tvaM nrty(ye)thaaH]| kaiH ? jinavAgjaladadhvAnayorabhedopacArAt garjitaiH-jinavAgbhiH zabdairvA / ki0 gajitaiH ?, gurubhi:-mahadbhiH / tvaM kimbhUtaH ? iM (i.)-kAmaH rUpavattvAt / taM kiM0 ?, dhautaM-kSAlitaM, tathA AM-lakSmI pAti Dapratyaye ApaM, IdRzaM aGga-dehaM yasya sa taM dhautApAGgaM / kayA ? harazazirucA haro-rudraH, zazI-candraH, tadvat tayorvA rugroci: tayA tathaiva / tvaM kiM0? pa:-prauDhaH kutaH , cAt-candrAt nirmalatvAt / taM kaM ? yasya narendrasya bhavAnI-pArvatI putrapremNA baha-parivAraM karoti, "barhaH paNe parivAre kalApe" ityanekArthaH / baha~ kimbhUtaM ? "galirduSTavaSaH zakto'pyadhUrvaha" iti nAmamAlAvAkyAt galayo-duSTavRSabhAH zaktA api Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 azaktimantaH syuH / tAdRzAH tAH - taskarA yasmAt taM galitam // 48 // ArAdhyainaM zaravaNabhuvaM devamullaGgitAdhvA siddhadvandvairjalakaNabhayAdvINibhirmuktamArgaH / vyAlambethA[:] surabhitanayAlaMbhajAM mAnayiSyan zrotomUrtyA bhuvipariNatAM rantidevasya kIrtim // 49 // vyAkhyA - he ArAdhya !- he pUjya ! surabhitaH sugandhIkRtaH nayo- nyAyo yena tasya saM0 he surabhitanaya ! / athavA surabhirgo: (gaH) tasyA: tanayaH --putraH vRSabhastasya saM0 he surabhitanaya ! dhaureyatvAt / vilambaM kuryA: - kSaNamAtraM tatra stheyamiti bhAvaH / he guro ! tvaM ranaM (nara) devaM nRpaM Sya ( pra ? ) ti vyAlambethAH / tvaM kuta: ? 'DalayoraikyAt' jaDAnAM mUDhAnAM kaNo - alpamAtraM yat bhayaM, asau narendrasyAgre kSaNamAtraM na sthAsyatItyAdirUpA bhItiH tasmAt jalakaNabhayAt / tvaM kiM0 ?, ullaGghinAdhvA, sugamam / punaH kiM0 tvaM ? mukta: - tyaktaH mArgo'nveSaNaMpanthA vA yena saH muktamArgaH, kasya ? e:- kAmasya / punaH tvaM rantidevasya kRstasya (?) kIrtti (rtti) alaM - atyarthaM bhaja-sevasva / kaSA(yA)?, zrotomUtrtyA zrotAMsi - indriyANi tai: pradhAnAH mUrtiH zarIraM tayA / ko'rthaH ? paJcendriyapradhAnazarIreNa kIrtti (ti) prApnuhItyarthaH / kIrtiM kimbhUtAM ? paJcendriyapradhAnazarIreNa pRthivyAM pariNatAM vistIrNAm / tvaM kiM kurvan ?, mAmAM (?) AM- zriyaM AnayiSyan / devaM kimbhUtaM ? zaravaNabhuvaM mahAtejasvitvAt skandatulyamityarthaH // 49 // tvayyAdAtuM jalamavanate zArDigaNo varNacaure tasyAH sindhoH pRthumapi tanuM dUrabhAvAtpravAham / prekSiSyante gaganagatayo dUramAvarjya dRSTIrekaM muktAguNamiva bhuvaH sthUlamadhyendranIlam // 50 // vyAkhyA || sthUlaM madhyaM yasya athavA "madhyaM nyAyye'valagnentari" ti vacanAt sthUlaM-pInaM madhyaM - nyAyyaM - nyAyo yasya saH sthUlamadhyaH, tasya sambo0 he sthUlamadhya ! bhuvaH - pRthivyAM he indra ! - he zakra !! tvayi tasyA - lakSmyAH pravAhaMlokarUyA dAnaM dAtuM avanate - nIce bhUte sati dRSTI :- locanAni Avarjya - samyag saMspRzya, gaganagatayo devAH, ivotprekSAyAM jalaM - pAnIyaM dUraM dUre eva natvabhyarNa prekSiSyante drakSyanti / ko'rthaH ? tvayA yadA dakSiNA yAcakebhyo dattA - 81 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 32 tadA'bhyarNavattisara: sindhukUpAdijalaM sakalaM vyayitaM dUre eva jalaM sthitamiti bhAvaH / bhUridAnaM ca dattamiti tAtparyArthaH / tasyAH kasyAH ? 'yattadornityasambandhAt' yA A-lakSmIH sindhoH - samudrAt tanuM - dehaM ave: prAptyarthatvAt Ava-prApa / tanu (nuM) kiMvi0 ?, At- kRSNAt api pRthuM mahattaraM - gurutaraM / punaH kiMvi0 ? nIlaM - nIlamaNirUpaM / punaH kiMvi0 ?, ekaM zreSThaM / punaH kiMvi0 ?, muktAguNaM - muktAHtyaktA: aguNAH apaguNA yena sa muktAguNaH taM muktAguNam / yA kiMvi0 ? dUrAt bhAtIti Dapratyaye dUrabhA / tvayi kiM0 ? zAGgiNaH - kRSNasya varNo-yaza:stutirvA tasya caura:- apahArakaH saH tasmin varNacaure - kRSNayaza: sarvasvApahArake ityarthaH // 50 // tAmuttIrya vrajaparicitabhrUlatA vibhramANAM pakSmotkSepAduparivilasatkRSNasAraprabhANAm / kundakSepAnugamadhukara zrImuSAmAtmabimbaM pAtrIkurvan dazapuravadhUnetrakautUhalAnAm // 51 // vyAkhyA // bhrUlatAyA vibhramo - bhrUsamudbhavo vikAravizeSo vidyate yAsAM tAH bhrUlatAvibhramAH vizeSaNasAmarthyAt striyaH, tAsAM bhrUlatAvibhramANAM strINAM vrajo (vrajaH ) - samUha:, tena pari-samantAt cito - vyApto yaH tasya sambo0 he vrajaparicita !! bhUlatAvibhramANAM kiM0 ?, prakarSeNa bhAtIti prabhA, prakRSTA vA prabhA yAsAM tAH prabhAH, tAsAM prabhANAm / At-kRSNAt ut- UddharvaM prAbalyena vA kSepaH- upamAdibhiH AdhikyakaraNaM yasya tasya saM0 he utkSepa ! pA-prauDhA kSmAbhUmiryasya tasya sambo0 he pakSma ! pari sAmastyena vilasat - dedIpyamAnnaM (naM) kRSNavat-viSNuvat sAraM balaM dhanaM vA yasya tasya saM0 [he] parivilasatkRSNasAra ! | nuM - stutiM gacchati sa nugaH, tasya sambo0 he nuga ! | madhu-madyaM kurvantIti madhukarA:kalyapAlAH, teSAM zriyaM lakSmIM zobhAM vA muSNAti apaharati yaH sa madhukara zrImuSaH / tvayA madyasya karaNaM pAnaM ca niSiddhaM, te tu tat kurvanti / tatasteSAM zikSArthaM sarvasvApahArakaH / tasya sambo0 he madhukara zrImuSa ! | Ama:zrIAmanRpaH zrIbappabhaTTisUripAdAnAM paramabhaktaH, tathA tvamapi zrIhIravijayasUripAdAnAM tatu (tattu) lyaH, tatsambo0 he Ama ! / daiH- kalatraiH, "zaM zreyasi sukhe'vyaya" iti sudhAkalazavacanAt za:- zreyAn utkRSTaH, tatsambo0 he daza !! 82 - - Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 83 atra kau-pRthivyAM, kuM-pRthivIM tva(tvaM) u-nizcayena apA:-rakSitavAn / kiM kRtvA ? uttIrya-avatIrya / kAM ? tAM-pRthivIM / tvaM kiM kurvan ?, Atmaiva bimbaM AtmAnamityarthaH apAtraM pAtraM sarvaguNabhAjanaM karotIti zatari pAtrIkurkhan / kasmin ? "puraM zarIre nagare gRhapATaliputrayoH" ityanekArthavacanAt purai-guhaiH tathA vadhUbhiH Uno-rahito yaH saH puravadhUna:-anagArezvara ityarthaH, tasmin puravadhUne, saptamyAH ] sAmIpyA rthatvAt anagArezvarasamIpe ityarthaH puravadhUne kivi0?, UhaM-dhIguNavizeSa lAntIti Dapratyaye UhalA:-vicArajJAH, teSAM UhalAnAM-vicArajJAnAM madhye dakSenipuNe / u ityAmantraNe'vyayaH // 51 // brahmAvartta janapadamatha cchAyayA gAhamAnaH kSetraM kSatrapradhanapizunaM kauravaM tadbhajethAH / rAjanyAnAM sitazarazatairyatra gANDIvadhanvA dhArApAtaistvamiva kamalAnyabhyaSica(ca)n mukhAni // 52 // vyAkhyA- zitAH- tIkSNAH zarA:-bANAH yasya saH zitazaraH, tasya sambo0 he zitazara ! / keSAM madhye ? rAjanyAnAM-kSakSi(tri)yANAM-rAjaputrANAM vA madhye ityarthaH / tvaM, "dArAH kSetraM vadhUbharyeti" vacanAt, kSetraM-bhAryAM tadbhajethAH tat sevethAH / 'yattadornityasambandhAt' yatkSetraM A-lakSmIH tasyA dhArApAtAH, atra lakSmIzabdena vasu grAhyaM, tataH taiH AdhArApAtaiH-vasudhArApAtaiH ityarthaH, gAM-pRthvI tvamiva abhyaSiJcat / punaH yatra kSetre mukhAni-vaktrANi kamalAni-kamalatulyAni vartante / atra bahutvaM sarvazarIrAvayaveSu pUjyatvAt mukhasya / ko'rthaH ? yatkSetraM dAnairvarSAvadvarSati yasya ca mukhaM kamalatulyaM yacca kauravaM-kurvAdizuddhavaMzodbhava tatkSetraM tvaM bhajethA iti bhAvaH / AdhArApAtaiH kimbhUtaiH ? zataiH-zatasaMkhyaiH / kSetraM kiMvi0?, brahmAvartta, brahma-brahmacaryaM tasyaiva AvataH-cintanaM-AvartanaM yatra yasya vA tad brahmAvarta / "AvartaH payasAM bhrame Avartane cintane ce"tyanekArthaH / puna: kiMvi0 ?, kSatrANi-kSatriyAn prAti-pUrayati Dapratyaye kSatrapraM, IdRzaM yat dhanaM-dravyaM tasya pizunaM-sUcakaM prazastalakSaNopetatvAt yat tat kSatrapradhanapizunam / punaH kiMvi0? kaurava-kuruvaMzodbhavam / tvaM kiM kurvANaH ? gAhamAna:-vigAhamAnaH kaM? janapadaM-dezaM 'jAtai(te)raikyAt' janapadAnityarthaH / kayA? chAyayA-zobhayArAjarItyA na tu luNTanAdiprakAraiH / tvaM kiMvi0?, aM-kRSNaM bhAvijinaM cetasi anal Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 anusandhAna 32 dhatte iti Dapratyaye adhaH / punaH kiMvi0 ? 'DalayoraikyAt' la - indraH, tasya strI lI, tAM vAti - gacchati Da pratyaye lIvaH - indraH, tadvat dhanva- dhanuryasya sa lIvadhanvA / athavA kvici (kvacit) gANDIvasthAne gAMjIva - zabdo'pyasti tataH jIvadhanvA - jIvavat - Atmavat vallabhatvAt dhanva- dhanuryasya sa jIvadhanvA // 52 // * hitvA hAlAmabhimatarasAM revatIlocanADUjhaM bandhuprItyA samaravimukho lAGgalIyAH siSeve / kRtvA tAsAmabhigamamapAM saumyasArasvatInAmantaH zuddhastvamiva bhavitA varNamAtreNa kRSNaH // 53 // vyAkhyA | abhimata - iSTaH rasaH - zAntAbhidho yasya yatra vA sa abhimatarasa: tasya sambo0 he abhimatarasa ! revatyAM revatInakSatre upalakSaNatvAt puSyAdau locanaMloco yasya sa revatIlocanaH tatsambo0 he revatIlocana ! he saumya !- he akrUra ! / sa narendraH tvaM " vaH pazcimadigIze syAdaupamye punaravyaya" - miti [ vacanAt tvaMvat - tvamiva sa narendraH antaH zuddho bhavitA bhaviSyati / kiM kRtvA ? hAlAMsurAM hitvA - surApAnaM tyaktvA / sa kiMvi0 ?, R - bhUmiH, No-jJAnaM, tathA " mAtrA - paricchade akSarAvayave dravye" ityanekArthavacanAt mAtrA - paricchadaH - putrAdiparivArat / samAhAradvandve RNamAtraM, tena RNamAtreNa, ko'rthaH ? bhUmyA jJAnena paricchadena ca kRSNaH-kRSNatulyaH ityarthaH / saH kaH ? ' yattadornityasambandhAt' yo narendraH, ivotprekSAyAM, bandhuprItyeva samAnadharmatvAt bandhusneheneva aM- kRSNaM bhAvitIrthakaraM siSeve - sevitavAn / kiM kRtvA ?, tAsAM apAM - pAnIyAnAM abhigamaM saMsparzaAcamanaM vA kRtvA - vidhAya - zucIbhUyetyarthaH / tAsAM kAsAM ?, 'yattadornityasambandhAt' yA ApaH lAGgalIyAH vidyante / la- indraH, tasya aGgaM vapuH, tallIyateAzliSyate yaH sa lAGgalI : - meghaH / indrasya meghavAhanatvAt vapuSi meghA lInA: vidyante iti rUDhiH / tatastatprabhavA imA lAGgalIyA - meghaprabhavA ApaH ityarthaH / apAM kiMvi0 ? sArasvatInAM sarasvatyAM nadyAM bhavAH sArasvatyaH, tAsAM sArasvatInAm / AM kiMvi0 ? " a: kRSNe vinatAsUnA" viti mahIpavacanAt asya - gu (ga) ruDasya aGka cihnaM yasya sa AGkaH, taM aGkaM (AGka)garuDadhvajamityarthaH / sa kiMvi0 ? maravimukha:- mazcandrastadvat saumyaM, tathA raviHsUrya: tadvad bhAsvaraM, mukhaM- AsyaM yasya [sa] maravimukhaH ||53 || Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 85 tasmAdgaccheranukanakhalaM zailarAjAvatI) jahnoH kanyAM sagaratanayasvargasopAnapaGktim / gaurIvaktrabhrakuTiracanAM yA vihasyeva phenaiH zambhoH kezagrahaNamakarodindulagnomihastAm // 54 // vyAkhyA (?) iti zrIprathamasvarga saMpUrNam ( sarga: saMpUrNaH) / / or y mr pariziSTa padyatulanA-tAlikA zlokAGkaH mudrita-pratisatkazlokAH / meghadUtakhaNDanA-pratisatkazlokAH (vAsudeva lakSmaNa zAstrI paNazIkara sampAdita- nirNayasAgarIya I. 1918 varSe prakAzita-saTIka pustakasatka pATho'tra lbdhH)| kazcitkAntA tasminnadrau tasya sthitvA pratyAsanne dhUmajyotiH jAtaM vaMze santaptAnAM tvAmArUDha mandaM mandaM tAM cAvazyaM 11 kartuM yacca 12 ApRcchasva 13 mArga tAvat / 14 adreH zRGga so 5 w o v Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 anusandhAna 32 2 8. 2 18 (18-19 madhye) kSepakaH / 18 (21-22 madhye) kSepakaH 15 ratnacchAyA 16 tvayyAyattaM 17 tvAmAsAra adhvaklAntaM channopAntaH 20 sthitvA tasmin 21 tasyAstiktai nIpaM dRSTvA 23 ambhobinda utpazyAmi pANDucchAyo 26 teSAM dikSu 27 nIcairAkhyaM vizrAntaH san vakraH panthAH 30 vIcikSobha veNIbhUta 32 prApyAvantI dIrghAkurvan 34 hArAstArAM pradyotasya (31-32 madhye) prkssepH| " ,, ,, - patrazyAmA / jAlodgINai0 32 / bhartuH kaNTha0 33 / 38 34 apyanyasmin 39 pAdanyAsa pazcAduccai 41 gacchantInAM 42 tAM kasyAMcida Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ June-2005 87 . 47 43 tasmin kAle 44 gambhIrAyAH 45 tasyAH kiJcit 46 tvaniSyando tatra skandaM 48 jyotirlekhA __ ArAdhyainaM 50 tvayyAdAtuM tAmuttIrya 52 brahmAvarta 53 hitvA hAlA 54 tasmAdgacche 49