Book Title: Mahavir ka Sarvodaya Shasan
Author(s): Sumeruchand Diwakar Shastri
Publisher: Z_Tirthankar_Mahavir_Smruti_Granth_012001.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211506/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra kA sarvodaya zAsana asaMyama aura svacchandatA se sambandhita Aja ke vijJAna ne samasta vizva kI bar3I bhayAvaha sthiti utpanna kara dI hai| hiMsA kA viSAkta vAtAvaraNa aura AdhyAtmika a~dhiyArI umra rUpa se bar3ha rahI hai / bar3e-bar3e rASTranAyaka zAnti, ekatA, ahiMsA aura zAMtipUrNa sahaastitva ( Peaceful co-existence) kI sumadhura carcA karate haiM, kintu ve prayAsa isalie viphala hote haiM ki unake antaHkaraNa meM saccI ahiMsA kI bhAvanA nahIM hai / ve loga to zeksapiyara ke nATaka maikabetha (Macbeth) ke ina zabdoM ke pratIka pratIta hote haiM / leDI maikabetha apane pati ko mAyAcAra kI isa prakAra zikSA detI hai, Look like an innocent flower But be the serpent under it tuma puSpa ke samAna apanA nirdoSa rUpa darzAnA, kintu apane hRdaya meM viSadhara kI ghAtaka vRtti ko chipAe rakhanA ( tAki zatrurDakana kA vinAza kArya saMpanna ho sake ) / Aja rASTra ke karNadhAra haMsa kI manojJa mudrA dhAraNa kara bakarAja kA AcaraNa karate haiM / 61 sumera candra divAkara zAstrI bhayAvaha sthiti : prAyaH pratyeka rASTra svArtha kI parAkASThA para pratiSThita dikhAI de rahA hai / lokanAyakoM kI hArdika sthiti kA akabara ne ThIka citraNa kiyA hai : kauma ke gama meM pArTiyAM khAte haiM hukkAma ke sAtha / raMja lIDara ko bahuta hai, magara ArAma ke sAtha / vizva zAMti aura ahiMsA kI vANI dvArA carcA karate samaya hamAre mAnanIya rAjanItijJa karuNAmaya AcaraNa kI ora tanika bhI dhyAna nahIM dete / DAiniMga Tebila para vizva kalyANa kI maMtraNA karate samaya ye niraparAdha pazuoM kA mAMsa bar3I ruci se apane udara meM praveza karAte hue tathA zarAba ko sudhA tulya mAna pIte hue ahiMsA ke prakAza ko khojA karate haiN| aisI AsurIvRtti pUrNa sthiti meM ahiMsA se bheMTa hogI yA krUratApUrNa rAkSasI vRtti dikha par3egI ? vizvakavi ravi bAbU ne kahA thA " mahAzAMti kA saMbaMdha 'mahAprema' ke sAtha hai" / kheda hai ki Aja loga jIvana kI pavitratA (Sanctity of life) ke sthAna meM churI kI pavitratA (Sanctity of knife ) ko apane antaHkaraNa meM mAna Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baiThe haiM bhautika vijJAna ne jo ArAma kI sAmagrI ke samasta du:khoM kA mUla kAraNa hiMsA hai| jJAnArNava meM sAtha meM sarvanAza karane vAle aNubama Adi astra pradAna AcArya zubhacaMdra ne kahA hai : kiye haiM, usase sArA vizva gaharI cintA meM DUba gayA yatkicit saMsAre garIriNiAM daHkha zoka bhaya bIjam / hai / sarvatra bhaya aura sneha zUnyatA kI pracaNDa pavana baha daurbhAgyAdi samastaM taddhisA-saMbhavaM jJeyam / rahI hai| DaoN. ikabAla ne vartamAna hiMsAtmaka vikAsa kI vyaMgyAtmaka zailI meM ina zabdoM meM samIkSA kI hai : isa saMsAra meM jIvoM ke duHkha zoka evaM bhaya ke bIja svarUpa durbhAgya Adi kA darzana hotA hai, vaha jAna hI lene kI hikamata meM tarakkI dekhii| hiMsA se hI utpanna samajhanA caahiye| mauta kA rokanevAlA koI paidA na huaa| zuddha tathA svArthI vyakti "jIvo jIvasyabhakSaNam" dArzanika baDa rasila ne likhA hai jisa aNubama jIva kA AhAra dUsarA jIva hai athavA samartha ko hI jIne kA adhikAra hai (Survival of the fittest) ke pheMke jAne para jApAna kA hirozimA nagara naSTa ho| gayA, Aja usase paccIsa hajAra gune bama kA nirmANa socA karatA hai| yathArtha meM ukta bAta pazU jagata se saMbaMdha rakhatI hai| manuSya pazu jagata se zreSTha hai| vaha ho cukA hai| unhoMne apanI pustaka Impact of Science on Sociology' meM likhA hai : Some eminent viveka aura vicAra zakti samalaMkRta hai| use apanI authorities including Eienstein hav epointed dRSTi ko udAra banAnA cAhie / saMta vANI haiout that there is a danger of the extinc jaise apane prAna haiM vaise para ke prAna / tion of all life on this planet (P. 126) kaise harate duSTa jana binA baira para prAna / / AiMsTIna Adi kucha pramukha vizeSajJoM ne kahA hai ki sarvodaya patha: vartamAna sthiti itanI bhayAvaha hai ki usase isa sarvajJa tIrthaMkara mahAvIra ne sarvodaya mArga kA upadeza bhUmaMDala para vidyamAna jIvamAtra ke vinAza kI saMbhAvanA diyA hai| unakA sarvodaya bahuta vyApaka hai| usameM sarva jIvoM kA, sarvakAlIna tathA sarvAMgINa udaya vidyamAna hai / hiMsA kI bhAvanA para nirmita vikAsa yA vilAsa svargIya rASTrapati DA. rAjendraprasAda ne apane eka kA bhavana zIghra dharAzAyI ho jAtA hai| bhagavAna baktavya meM kahA thA, "jinhoMne ahiMsA ke marma ko samajhA mahAvIra ke zikSaNa ke viSaya meM AcArya samantabhadra ne hai, ve hI isa aMdhakAra meM koI rAstA nikAla sakate haiN| kahA hai "sarvApadA mantakaraM nirantaM sarvodayaM tIrthamidaM jaina dharma ne saMsAra ko ahiMsA kI zikSA dI hai| Aja / tadaiva / / " yuktmatuzAsana / 61 / ApakA tIrtha (zAsana) saMsAra ko ahiMsA kI AvazyakatA mahasUsa ho rahI hai| samasta saMkaToM kA anta karanevAlA tathA svayaM vinAza jainiyoM kA Aja manuSya samAja ke prati sabase bar3A rahita sarvodaya rUpa hai| hai karttavya yaha hai ki vaha koI rAstA DhUr3ha nikaaleN|" ahiMsA kI mahattA : bhagavAna mahAvIra ne saMsAra ke duHkhoM kA mUla kAraNa bhagavAna kI karuNAmayI dRSTi jIvamAtra ke hiMsAtmaka bhAvanA aura AcaraNa ko kahA hai| unakA yaha utthAna kI thii| ve svArtha pati ke stara para ahiMsAsUtra atyanta mArmika hai, "hiMsA prasUtAni sarvaduHkhAni"- hiMsA kA vizleSaNa nahIM karate the| unakI karuNAmayI 62 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA sarva jagata ko prakAza aura AnaMda pradAna karatI rAdhanA dvArA hotI hai / AcArya amRtacandra ne kahA haithii| ahiMsA meM apAra zakti hai| gAMdhIjI ne usakA "amRtatvahetubhUtaM paramahiMsA rasAyanam" / 78 / Azraya lekara bhArata ko svAdhIna bnaayaa| isase ahiMsA ahiMsA dvArA amata pada, (parama nirvANa) prApta hotA kI mahattA, zakti tadhA upayogitA spaSTa ho gaI hai| hai| yaha zreSTha rasAyana hai| isameM madhuratA kA rasa bhagavAna ne kahA hai "satthassa satthaM AC asaMsthassa bharA hai tathA isase AtmA kI prasupta anaMta divya satyaM Natthi" zastra ke mukAbale meM bar3A zastra bana zaktiyA vikasita ho jAtI haiN| sakatA hai kintu azastra arthAt ahiMsA se bar3A koI dUsarA zastra nahIM hai / zastra prayoga zatru kA nAza karatA Izvarabhakta bhagavAna ko karuNA kA sAgara kahA hai; vaha zatrutA kA nAza nahIM karatA hai / azoka ne karatA hai, isalie jisa vyakti meM jitanI mAtrA meM kaliMga para car3hAI kara use harAyA thA, kintu kucha karuNA kA sadabhAva rahegA usameM utanI mAtrA meM divyatA samaya bAda kaliMga samrATa mahAmeghavAhana khAravela ne kI upalabdhi rhegii| zeksapiyara ne kahA hai Mercy magadha ko jItakara kaliMga ko jayazrI pradAna kii| is an attribute to God Himself" dayA Izvara ahiMsAtmaka hathiyAra kA camatkAra yaha hai ki zatru kA kA hI guNa hai| nAza na kara zatrutA kA nAza karatA hai| gAMdhIjI ne aMgrejI zAsana ko bhArata se samApta kara diyA, kintu . Atmabala bhArata aura agrejoM ke bIca duzmanI kA viSa nahIM panapA tathA unake sAtha maitrI kI dRSTi vikasita hii| ahiMsA kI sAdhanA ke lie Atmabala tathA vAsanAoM para vijaya Avazyaka hai| isameM sAdhaka yaha bAta smaraNa yogya hai ki vahI ahiMsA zakti ko adhogAminI prabattiyoM ko urdhvagAminI banAne zAlI hai, jisa para mAyA yA kapaTAcAra kI chAyA nahIM kA sakacA puruSArtha aura parAkrama karanA par3atA hai| sAdhAraNatayA jala kA adhogamana hotA hai| nadI ko nimnagA isase kahate haiM, ki usakA pAnI sadA ahiMsA amara jIvana pradAna karatI hai| jisa ahiMsA- nIcI bhUmi kI ora pravAhita hotA hai, usa jala ko mayI sAdhanA ke dvArA yaha sAdhaka amatatva tathA parama U~cAI para pahu~cAne ke lie vizeSa zrama aura udyoga brahma pada ko prApta kara sakatA hai, usake dvArA laukika jarUrI haiM, isI prakAra AtmA ko ahiMsA ke udAtta patha tathA mAnasika zAMti ko prApta karanA kaThina nahIM hai| para pahuMcAne ke lie vizeSa prayatna tathA Atmabala 'hiMsA' kA paryAyavAcI zabda 'mRtyu' hai ataH hisA kA bAMchanIya hai / kAkA kAlelakara ne kahA hai, "binA pariniSedhavAcaka 'ahiMsA' kA paryAyavAcI 'amatyU' hogaa| zrama kie hama ahiMsaka nahIM bana sakate / ahiMsA kI upaniSada meM maitreyI ne yAjJavalkya meM kahA thA, Aja sAdhanA bar3I kaThina hai| eka ora podgalika bhAva tapovana ko amRtatva ke lie prayANa kara rahe haiM, to khIMcatAna karatA hai, dUsarI ora AtmA saceta banatA hai| maiM dhanAdi sAmagrI ko lekara kyA karUgI, jabaki usase dUsaroM kA hita hRdaya meM rahane se AtmA dhArmika zraddhAamRtatva kI upalabdhi nahIM hotI hai| "kimahaM tena bAna banatA hai| Aja kI mAnavatA ko yuddha ke dAbAnala kUrmAm menAhaM nAmatA syAma"--usa amata pada (Life se mukta karane kA eka mAtra upAya bhagavAna mahAvIra immortal) kI prApti ahiMsA kI zreSTha samA- kI ahiMsA hI hai|" Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyasana tyAga vyakti tathA samaSTi ke hita kI dRSTi se ahiMsA ke sAdhaka ko apanI pravRttiyoM ko sadAcAra se samalaMkRta karanA Avazyaka hai| ina sapta vyasanoM kA parityAga atyanta Avazyaka hai, kAraNa ina vyasanoM se AtmA kA patana hotA hai tathA vizva ko bhI hAni pahu~catI hai / juA, AmiSa, madirA, dArI, AkheTaka, corI, paranArI / ye hI sAta vyasana duHkhadAI, duritamUla dRragati ke bhAI / / ahiMsA kI sAdhanA dvArA hI saccI sarvodaya kI sthiti upalabdha hotI hai / satya, acaurya, zIla, aparigraha, nirabhimAnatA, saMyama Adi satyapravRttiyAM ahiMsA ke aMtargata haiN| tatvArtha sUtra meM kahA hai, pramatayogAtprANa vyaparopaNaM hiMsA" - pramatta yoga arthAt krodhAdi vikAroM se mukta ho prANoM kA ghAta karanA hiMsA hai| aisI hisA kA tyAga nirmala manovRtti para nirbhara hai| usa nirmana manaHsthiti ke hetu bAhya pravRttiyAM ujjavala rahanI cAhiye / mAMsa sevana karane se manovRtti malina hotI hai| zarAba kA sevana bhI AtmA meM vikArI bhAvoM ko utpanna karatA hai / eka zarAba premI kahatA hai ki madyapAna se AtmA ko koI hAni nahIM pahuMcatI / majahaba meM pakkA vizvAsa rakhane para bAharI svacchanda AcaraNa kucha bhI kSati nahIM pahuMcA sktaa| khAne-pIne se AtmavikAsa tathA dharma kA sambandha hai / vaha vilAsI jIvana kA pratinidhi bana pUchatA hai jAhida zarAba pIne se kAphira banA maiM kyoM ? kyA Der3ha cullu pAnI meM ImAna baha gayA / satpuruSoM kA anubhava yahI dhAraNA hamAre vizvahita kI cintA meM nimagna rahanevAle pramukha logoM ko mAMsa, madirA Adi ko sevana karane meM utsAhita karatI hai kintu sAtvika * AcAra, vicAravAle mahApuruSoM kA anubhava hai ki AhAra kI zuddhatA kA vicAroM para prabhAva pratyakSa gocara hai / apane rAjayoga meM svAmI vivekAnaMda likhate haiM, " hameM usI prakAra kA AhAra grahaNa karanA cAhie, jo hameM sabase adhika pavitra mana de| hAthI Adi bar3e jAnavara zAnta aura namra mileNge| siMha aura cIte kI ora jAoge, to ve utane hI azAnta mileNge| yaha antara AhAra bhinnatA ke kAraNa hai|" hiraNa zAkAhArI hai, billI mAMsAhArI hai; donoM ke jIvana kA nirIkSaNa batAtA hai ki hiraNa jahA~ zAnta rahatA hai, vahA~ mArjAra krUratApUrNa AcaraNa ke kAraNa azAMta avasthA meM pAyA jAtA hai| gAMdhIjI ne apanI AtmakathA meM likhA hai "mana kA zarIra ke sAtha nikaTa saMbaMdha hai| vikAra mukta mana vikAra paidA karane vAle bhojana kI hI khoja meM rahatA hai / vikRta mana nAnA prakAra ke svAdoM aura bhogoM ko DhUMDhatA phiratA hai aura phira usa AhAra aura bhogoM kA prabhAva mana ke Upara par3atA hai| mere anubhava ne to mujhe yahI zikSA dI hai, ki jaba mana saMyama kI ora jhukatA hai, taba bhojana kI maryAdA tathA upavAsa khUba sahAyaka hote haiM / inakI sahAyatA ke binA mana ko nirvikAra banAnA asaMbhava sA hI mAlUma hotA hai / " (AtmakathA kha. 5 pR. 112-131) vaijJAnikoM ne isa bAta ko svIkAra kiyA hai ki mAMsa, madirA Adi ke dvArA zakti tathA Arogya kA prApta karanA aisA hI hai jaise cAbuka ke jora se susta ghor3e ko teja karanA / yUropa ke manISI mahAtmA TAlsaTAya ne kahA hai, 'mAMsa khAne se manuSya kI pAzAvika pravRttiyA~ bar3hatI haiM, kAma uttejita hotA hai, vyabhicAra karane aura zarAba pIne kI icchA hotI hai / ina saba bAtoM ke pramANa sacce aura zuddha sadAcArI navayuvaka, vizeSakara striyA~ aura taruNa lar3akiyAM haiM jo isa bAta ko sApha sApha kahatI haiM, ki mAMsa khAne ke bAda kAma kI uttejanA aura anya pAzavika vRttiyAM apane Apa prabala ho jAtI hai|" unake ye zabda vivekI tathA sacce sudhAra ke premI ko Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna meM rakhane yogya haiM, "mAMsa khAkara sadAcArI bananA rasIlI vanaspatiyA~ haiM / aneka prakAra ke anna haiM, jinheM asaMbhava hai| varnAdazA kI yaha ukti mananIya hai, "maiM Aga ke dvArA mRdu evaM supAcya banAyA jA sakatA hai| yaha bAta dRr3hatApUrvaka kahatA hU~, ki madirA tathA mRta poSaka dUdha hai| udAra pRthvI mAtA vividha bhAMti kI zarIroM kA bhakSaNa karane vAlA mAnava aise zreSTha kArya vipula khAdya sAmagrI detI hai tathA raktapAta ke binA nahIM kara sakatA jisakI kSamatA usameM vidyamAna rhtii| madhura evaM zaktiprada bhojana detI hai| nIcI zreNI ke prANI apanI kra ra bhUkha ko mAMsa ke dvArA zAnta karate haiM, parantu sabhI aise nahIM haiM / ghor3A, gAya, bakarI, bher3a, zaMkA baila ghAsa para hI jIvita rahate haiN| are maraNazIla mAnavo ! tuma mAMsa ko chor3a do| mAMsAhAra ke doSoM koI-koI zAkAhAra aura mAMsAhAra ko samAna para dhyAna do| mAre gae baila ke lothar3e jaba tumhAre mAnate hae kutarka karate haiM, jaise jIva kA ghAta mAMsa meM sAmane Ave, taba yaha samajha aura anubhava kara ki tU hotA hai, vaise hI vanaspati sevana meM jIva kA ghAta samAna anna-phala paidA karanevAloM ko khAne jA rahA hai|" rUpa se pAyA jAtA hai| prANI kA aMgapanA vanaspati aura mAMsa meM samAna rUpa se hai, kintu unake svabhAva meM aMtara hai / anna bhojana hai tathA mAMsa, aNDA Adi padArtha sarvathA mUla guNa tyAjya haiN| strIyoM kI apekSA mAtA aura patnI samAna bhagavAna mahAvIra ne saccI unnati ke lie sAdhaka haiM, kintu bhogyatva kI apekSA patnI hI grAhya kahI jAtI ko apane manomaMdira meM bhagavatI ahiMsA ko pratiSThita hai, mAtA nhiiN| eka bAta aura hai| banaspati ko pAnI karake mAMsa, madya, madhu, sthUla hiMsA, sthUla asatya, sthUla se utpanna hone ke kAraNa 'AbI' (jala se utpanna) steya, parastrI sevana tathA amaryAdita parigraha vRtti kA kahate haiM / mAMsa ko raja, vIrya se utpanna hone ke kAraNa tyAga karanA caahie| AtmavikAsa ke lie ye aSTa pezAbI kahA jAtA hai / mUtrAdi se utpanna zarIra piNDa mUla guNa Avazyaka hai / ratnakaraNDazrAvakAcAra meM kA bhakSaNa karanA sabhya tathA susaMskRta vyakti ke lie samaMtabhadra AcArya ne likhA hai| ucita nahIM hai| madya mAMsa madhu tyAgaH sahANuvratapaMcakam // aSTau mUlaguNAbAhu hiNAM shrmnnottmaaH| // 661 jo loga Izvara ko vizva nirmAtA tathA jagat pitA kahate haiM, unheM TI. ela. vasvAnI kahate haiM, "pakSI yA pazu ko prema na karanA mere lie prabhu ko prema na karanA hai, kyoMki pazu-pakSI bhI usake isI taraha bacce haiM jaise mAnava praannii|" zramaNottama bhagavAna RSabha deva, bhagavAna mahAvIra Adi ne madya, mAMsa, madhu ke tyAga ke sAtha ahiMsA Adi paMca aNuvratoM ko gRhasthoM ke ATha mUla guNa kahA hai / gRhastha kI ahiMsA pAyathogorasa yUnAnI tatvavettA kI vANI bar3I mArmika hai, "ai nazvara manuSyo / apane zarIra ko ghRNita AhAra se apavitra karanA banda kro| jagat meM tumhAre lie rasabharI phala rAzi hai jinake bojha se zAkhAe~ jhuka gaI haiN| madhura drAkSAoM se ladI huI latAe~ haiM, isa ahiMsA kI sAdhanA gRhastha aura zramaNa ke bheda se do prakAra kI hai| kRSi, vANinya, rASTra saMrakSaNa tathA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya uttaradAyitvoM ke hote hue gRhastha pUrNa rIti se cakra Na yaH zatrubhayaMkareNa jityA nRpaH sarvanarendracakram / ahiMsA kA pAlana nahIM kara sakatA hai| usake lie yaha samAdhicakraNa pujigAya mahodayo durjapa mohacakram / ucita hai ki apanI jimmedAriyoM ko dhyAna meM rakhate hue adhika-se-adhika karuNAzIla banane kA prayatna kre| jaina graMthoM ke adhyayana se yaha bAta spaSTa hotI hai kama-se-kama irAdatana-saMkalpI hiMsA (Intentional) tentional ki kama ki kama-se-kama bhI ahiMsA kA pAlana karanevAlA kA parityAga avazya kare / mAMsabhakSaNa, zikAra apanI kamajoriyoM para vijaya pAtA huA zreSTha ahiMsaka khelanA Adi kra rakama saMkalpI hiMsA ke aMtargata hone zramaNa kI avasthA ko prApta karatA hai, tathA anta meM se tyAjya haiN| jaina kSatriya svayaM mAMsAdi kA tyAga parama nirvANa ko prApta kara janma, jarA, maraNa ke cakkara karatA huA loka saMrakSaNa, nyAya-paritrANa, tathA satpuruSoM se sadA ke lie vimukta ho jAtA hai| ke rakSaNArtha astra zastrAdi kA bhI prayoga karatA hai, kyoMki usa prakriyA ke dvArA vyApaka anyAya, atyAcAra AkAMkSAoM para niyaMtraNa Adi kA damana hone se prakArAntara se karuNA, zIla, ahiMsA kI sAdhanA ke lie gRhastha ko dhana-vaibhava sadAcAra Adi ahiMsAtmaka pravRttiyoM kA saMrakSaNa evaM Adi kI lAlasA ko kama karanA cAhie; AtmA cetanA saMvardhana hotA hai / maharSi jina sena ne mahApurANa meM kahA jyoti svarUpa hai; dhanAdi parigraha AtmA se bhinna haiM, hai, "prajAH daNDadharAbhAve mAtsyaM nyAyaM zramantmam" jo usakI mRtyu ke samaya yahA~ hI par3e rahate haiN| ataH (16-252) yadi zAsaka daNDa dhAraNa karane meM pramAda vivekI gRhastha kA kartavya hai ki vaha apane pAsa kI dikhAve, to jagat meM hAhAkAra maca jAyagA / mAtsya adhika saMpatti ko satkAryoM meM vyaya kre| saMgrahazIla nyAya-jisameM bar3I machalI choTI machalI ko khA jAtI vyakti kI zahada kI makkhI ke samAna durdazA hotI hai-pravRtta ho jAyagA / atyAcArI sazakta vyaktiyoM kA bolabAlA ho jaaygaa| apabhra za bhASA ke mahAkavi puNyadanta ne kahA hai, "raNa caMgau dINa parirakkhaNeNa, makkhI baiThI zahada para paMkha lie lipaTAya / porusu saraNAgama rakkhaNeNa"-dInoM ke rakSaNArtha yuddha hAtha malai aru sira dhUna lAlaca burI blaay| karanA acchA hai, zaraNAgata kA rakSaNa yathArtha pauruSa hai| gRhastha kSatriya nareza jaina dharmAnusAra apanA vyaktigata manuSya svAmAvika AkAMkSAoM ko pUrA kiyA jA jIvana karuNApUrNa rakhate hue apane uttaradAyitva ko sakatA hai, dhanAdi kI lAlasA kRtrima abhilASA ko dhyAna meM rakha zastrAdi kA saMcAlana karate the| tIrthakara nahIM pUrA kiyA jA sakatA hai| sikandara se bhAratIya zAntinAtha bhagavAna ne cakravartI narendra kI avasthA meM saMta daMdamisa (Dandamis) ne kahA thA, "svAbhAvika cakra ke dvArA narendra samudAya ko jItA thA, pazcAt icchAeM jaise pyAsa ko pAnI dvArA dUra kiyA jA sakatA rAjya tyAga kara zramaNa vRtti aMgIkAra karane para unhoMne hai, bhUkha ko bhojana dvArA pUrti ho sakatI hai, kintu samAdhi Atma dhyAna ke dvArA moha kI senA ko parAsta dhanAdi kI lAlasA asvAbhAvika hone se vaha bar3hatI hI kiyA thaa| AcArya samantabhadra ne kahA hai : jAtI hai aura kabhI bhI pUrNa nahIM ho sakatI hai|" o to Dandamis told Alexander that natural desires are quenched easily, thirst by water hunger by food but the craving for possessions is an artificial one. It goes on unceasingly and never is fully satisfied (Speech by Dr. S. Radhakrishnan in inaugurating XXVI International Congress of Orientalists, New Delhi 1964) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSTha sAdhaka bAta kahI hai, The fewer are our wants the more we resemble gods. hamArI jitanI-jitanI jaina dharma meM digambara mUni parigraha mAtra kA tyAga AvazyakatAe~ kama hotI haiM utanA hama divyatA ke samIpa karake zreSTha ahiMsA tathA AtmazAMti kA sajIva pahu~cate haiN| udAharaNa upasthita karate haiM / parigraha tyAgI ke caraNoM ke samIpa vizva kA vaibhava natamastaka hotA hai| eka kavi bhISaNa sthiti kahatA hai : vartamAna yuga kI yAMtrika paddhati ke kAraNa jagat meM dhanavAna aura dhanahInoM ke bIca bar3I gaharI khAI bana cAha ghaTI cintA haTI manuA be paravAha / gaI hai / isake kAraNa hiMsA kA jvAlAmukhI sarvasaMhAra jinheM kala nahiM cAhiye ve zAhanapati zAha / hetu jAgRta ho rahA hai| isa mahA vipatti se bacane kA aparigrahatva tathA akiMcana vRtti para gAMdhIjI ke upAya bhagavAna mahAvIra kA sImita parigraha rakhanA tathA zabda bar3e anubhavapUrNa haiM, "sacce sudhAra kA saccI sabhyatA anAvazyaka saMpatti ko satkarmoM meM svecchA se lagAnA kA lakSaNa parigraha bar3hAnA nahIM hai, balki usakA vicAra hai| rAjakIya aneka kadama dhanikoM ko unake aMdhakAraaura icchApUrvaka ghaTAnA hai / jyoM-jyoM parigraha ghaTAiye maya bhaviSya kA udbodhana karA rahe haiN| eka kavi kahatA tyoM-nyoM saccA sukha aura saMtoSa bar3hatA hai, sevA zakti hai : bar3hatI hai| Adarza aura AtyaMtika aparigraha to usI dAtavyaM bhoktavyaM sati vibhave saMcayo na kartavyaH kA hogA jo mana se aura karma se digambara hai| matalaba yazyeha madhukarINAM saMcitamarthaM harantyanye / vaha pakSI kI bhAMti binA ghara ke, binA vastroM ke, binA anna ke vitaraNa karegA / (gAMdhI vANI pra.98) avidyA dhana vaibhava ke prApta hone para satkAryoM meM saMpatti kA se abhibhUta vyakti IsA ke isa upadeza ko bhUla jAtA viniyoga karo tathA svayaM bhI usakA upayoga kro| hai ki Naked I came from my mother's dekho usa bhramarI ko, jisakA saMcita madhU dusare chIna womb and naked shall I go thither. maiM apanI lete haiM / mAtA ke udara se digambara rUpa meM AyA thA, tathA usI mahAvIra kI zikSA avasthA meM yahA~ se usI sthala para calA jAUMgA / AcArya guNabhadra AtmAnuzAsana meM mArmika zikSA dete bhagavAna mahAvIra ne kahA thA anityAni zarIrANi vibhavonaiva zAzvataH / sannihitaM ca sadA matyuH kartavyo dharma saMgrahaH // adho jighRkSavo yAnti yAntyUrva majighakSavaH / iti spaSTaM vadantau vA nAmonnAmau tulAntayo / / zarIra anitya hai, vaibhava sadA nahIM rahegA, mRtyu // 154 / / sadA samIpa hai, ataH dharma kA saMgraha karanA caahie| akabara kA kathana satya haitarAjU ke donoM palar3e yaha batAte haiM ki lene kI AgAha apanI mauta se koI vazara nhiiN| icchAvAlA prANI lade palar3e ke samAna nIce jAtA hai sAmAna sau barasa kA hai pala kI khabara nhiiN| aura na lene kI icchAvAlA prANI khAlI palar3e ke seTha jI ko phikra thI eka-eka ke dasa kiijiye| samAna unnata dazA ko pAtA hai / sukarAta ne bar3I sundara mota A pahu~cI ki hajarata jAna vApisa kiijie| 67 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM aparigraha ke samarthana meM kabIra kI vANI Aja ke vyakta karane meM asamartha hai, ataH tumhArI dRSTi meM yaha gaganacubI bhavana nirmAtAoM ko cetAvanI detI hai, bAta rahanI cAhie ki maiMne satya kA eka aMza grahaNa kahA cunAva meM diyA lAvI bhIta usAra // kiyA hai, vaha pUrNa satya nahIM hai| dUsare vyakti ne satya ke / ghara to sADhe tIna hatha dhanA ki paune cAra // anya aMza ko grahaNa kiyA hai| usakI dRSTi se vaha bhI bhagavAna mahAvIra ne AtmA ko usake utthAna tathA satya hai / satya para merA sarvAdhikAra (monopoly) patana meM svataMtra kahA hai / sattacUr3AmaNi meM kahA hai- nahIM hai| isa samanvaya dRSTi ko syAdvAda darzana kahate tvameva karmaNAM kartA bhoktA ca phalasaMtateH / haiM / san 1935 meM maiM gA~dhIjI se vardhA ke Azrama meM bhoktA ca tAta ki muktI svAdhInAyAM na ceSTa se milA thA usa samaya unhoMne kahA thA, "jaina dharma kA // 11-45 // syAdvAda siddhAnta mujhe atyanta priya hai|" kabIra ne he Atman ! tU hI apane karmoM ko bAMdhatA hai. unake sundara bAta kahI hai-- phaloM ko tU hI bhogatA hai tathA tu hI unakarmoM kA nadiyA eka ghATa bhutere| kSaya karane kI kSamatA saMpanna hai| isa prakAra terI mukti kahata kavIra vacana ke phere| tere hAtha meM hai, usake lie kyoM nahIM ceSTA karatA hai ? isa ciMtana paddhati ke dvArA dhAmika maitrI kA mahA mukti mArga prAsAda nirmANa kiyA jA sakatA hai| bhagavAna ne kahA, zakti rUpa se saMsArI jIva paramAtmA hai, karmoM ke kAraNa ___ tatvArtha sUtra meM kahA hai 'samyagdarzana-jJAna-cAritrANi vaha dIna bana rahA hai| paramAtma prakAza meM kahA hai-- mokSamArga' :--samyagdarzana (AtmazraddhA), samyagjJAna ehu ji appA so paramappA kammavisese jAyau jppaa| (AtmajJAna) tathA samyakcAritra (Atma svarUpa meM jAmaha jANaha appe appA tAmaha so gi deu prmppaa| sthiratA) meM tInoM mokSa ke mArga hai| ise hI bhakti, jJAna tathA vairAgya kA saMgama rUpa triveNI kahA jAtA hai| yaha AtmA yathArtha meM paramAtmA hai, karmoM ke kAraNa TenIsana ne isa ratnatraya nAma se vikhyAta jaina tatvajJAna vaha saMsArI AtmA banatA hai| vaha jaba apanI AtmA ko isa prakAra kahA hai-- ko apane rUpa meM jAnatA hai taba vaha paramAtmA ho jAtA Self reverence, Self-knowledge Self-Control hai| These thre alone lead life to Soverign power. sAraAtmazraddhA, AtmajJAna tathA Atma nimaMtraNa (sayama) sarvodaya ke lie bhagavAna ne kahA thAye tInoM milakara jIva ko pUrNa zakti saMpannatA (paramAtma abhayaM yaccha jIveSu kuru maitrI maninditAma / pradAna karate haiN| pazyAtma sadRzaM vizvaM jIvalokaM carAcaram / / samanvaya dRSTi saMpUrNajIvoM ko abhaya pradAna karo, sabake prati nirmala bhagavAna ne vastu ko anaMtaguNoM kA puja batAte hue maitrI dhAraNa karo tathA carAcara vizva ko apane samAna kahA hai, ki tumhArI vANI pUrNa satya ko eka sAtha smjho| 68