Book Title: Kya Asangni Jivao me Manka Samvad Hai
Author(s): Bansidhar Pandit
Publisher: Z_Bansidhar_Pandit_Abhinandan_Granth_012047.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210413/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA asaMjJI jIvoMmeM manakA sadbhAva hai ? zrI DaoN0 hIrAlAla jaina ema0 e0 nAgapurane akhila bhAratIya prAcya-vidyA sammelanake 16veM adhivezanake samaya prAkRta aura jainadharma vibhAgameM jo nibandha par3hA thA usakA hindI anuvAda 'asaMjJI jIvoMkI paraMparA' zIrSakase anekAntapatrake varSa 13 kI saMyakta kiraNa 4-5 aura 7 meM prakAzita haA hai| DaoN0 sAhabake nibandhakA sArAMza yaha hai ki asaMjJI mAne jAne vAle ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindraya aura paMcendriya tiryaMcoMke jaba mati aura zrata donoM jJAnoMkA sadbhAva jaina AgamameM svIkAra kiyA gayA hai to nizcita hI una sabhI jIvoMke manakA sadbhAva siddha hotA hai kAraNa ki mati aura zruta ye donoM hI jJAna manakI sahAyatAke binA kisI bhI jIvake sambhava nahIM hai / abhI takakI pracalita di0 AgamaparaMparA yaha hai ki jina jIvoMke manakA sadbhAva pAyA jAtA hai ve jIva saMjJI aura jina jIvoMke manakA sadbhAva nahIM pAyA jAtA hai ve jIva asaMjJI kahe jAte haiM / parantu DaoN0 sAhabane saMjJI jIvoMke sAtha asaMjJI jIvoMkA antara dikhalAne ke liye amanaska zabdakA manarahita artha na karake 'ISat mana vAlA' artha kiyA hai| DaoN0 sAhabane apane ukta vicAroMkI puSTi Agamake katipaya uddharaNoM aura yuktiyoM dvArA kI hai / indriyajanya sabhI prakArake matijJAnameM manakI sahAyatA anivArya hai-yaha vicAra na to Aja taka mere manameM uThA aura na aba bhI maiM isa bAtako mAnaneke liye taiyAra haiM / paraMtu samUce jaina AgamameM asaMjJI jIvoMke zrutajJAnakI sattA svIkAra karanese mere manameM yaha vicAra satata utpanna hotA rahA ki zrutajJAna, jo ki manake avalambanase hI utpanna hotA hai, mana rahita asaMjJI jIvoMke kaise sambhava ho sakatA hai ? prAyaH vartamAna samayake sabhI di0 vidvAna asaMjJI jIvoMke manakA abhAva nizcita mAnate haiM; isaliye unake (asaMjJI jIvoMke) AgamameM svIkRta zrutajJAnakI sattA svIkAra karake bhI ve virodhakA parihAra isa taraha kara lete haiM ki asaMjJI jIvoMke mana kA abhAva honeke kAraNa labdhirUpa ho zrutajJAna pAyA jAtA hai kyoMki upayogarUpa zrutajJAna manake sadbhAvake binA unake (asaMjJI jIvoMke) saMbhava nahIM hai| di0 vidvAnoMkA ukta niSkarSa majhe saMtoSaprada nahIM mAlUma hotA hai| ataH mere sAmane Aja bhI yaha prazna khar3A huA hai ki manake abhAvameM asaMjJI jIvoMke zrutajJAnakI saMgati kisa taraha biThalAI jAve ? zve0 AgamagraMtha vizeSaAvazyakabhASyakA vaha prakaraNa, jisakA uddharaNa DaoN0 sAhabane apane nibandhameM diyA hai aura jisameM ekendriya Adi samasta asaMjJI jIvoMke bhI taratamabhAvase manakI sattAko svIkAra kiyA gayA hai| karIba 20 varSa pahale mere bhI dekhane meM AyA thaa| lekina usase bhI mere ukta praznakA ucita samAdhAna nahIM hotA hai, kyoMki asaMjJI jIvoMke manake abhAvameM labdhirUpa zrutajJAnakI sattAko svIkAra karane aura unake ISata-manakA sadbhAva svIkAra karake upayogarUpa zrutajJAnakI sattA svIkAra karane meM asaMtoSaprada sthitikA vizeSa antara nahIM hai| cUMki DaoN0 sAhabane ukta viSayameM apane vicAra lipibaddha kiye haiM, ataH isa viSayapara mere aba takake citanakA jo niSkarSa hai use maiM bhI vidvAnoMke samakSa upasthita kara denA ucita samajhatA huuN| Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 : sarasvatI varadaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana grantha jJAnakI utpatti do prakArase sambhava hai svApekSa aura parApekSa avadhi, mana:paryaya aura kevala ina togoMkI utpatti svApekSa mAnI gaI hai tathA mati aura zruta ina donoM jJAnoMko utpatti parApekSa mAnI gaI hai| yahA~ parazabdase mukhyatayA sparzana, rasanA, nAsikA, netra aura karNa se pAMca dravya indriyoM aura dravyamana grahIta hote haiM / matijJAnakA prArambhika rUpa avagraha jJAna hai aura anumAna usa matijJAnakA antimarUpa hai / matijJAnakA aMtima rUpa yaha anumAna jJAna zrutajJAnakI utpattimeM kAraNa hotA hai| Agamake 'matipUrvaM zrutam' isa vAkpase bhI ukta bAtakA samarthana hotA hai / kisI eka paTazandameM guru dvArA ghaTarUpa arthakA saMketa grahaNa karA deneke anantara ziSyako satata paTazabdazravaNa ke anantara jo ghaTarUpa arthakA bodha ho jAyA karatA hai vaha bodha usa ziSyako anumAna dvArA usa ghaTa zabdameM ghaTarUpa arthakA saMketa grahaNa karanepara hI hotA hai| ataH anumAnakI zrutajJAnakI utpattimeM kAraNatA spaSTa hai aura cU~ki anumAna matijJAnakA hI aMtimarUpa hai, ataH matipUrva zrutam' aisA nirdeza AgamameM kiyA gayA hai / kaI logoMkA sthAla hai ki 'jaba artha se arthAntarake bodhako zrutajJAna kahate haiM to zrutajJAnako anumAna jJAnase pRthaka nahIM mAnanA cAhiye', parantu una logoMkA ukta khyAla g2alata hai, kyoMki maiM Upara batalA cukA hU~ ki tajJAnameM anumAna kAraNa hai, ataH anumAnajJAna aura zrutajJAna donoM eka kaise ho sakate haiM ? jisa prakAra zrutajJAnameM kAraNa anumAnajJAna hai aura anumAnajJAnake anantara hI zrutajJAna utpanna hotA hai usI prakAra anumAnajJAnameM kAraNa tarkajJAna hotA hai aura tarkajJAnake anantara hI anumAnajJAnakI utpatti huA karatI hai, isI taraha tarkajJAnameM kAraNa pratyabhijJAna, pragabhijJAnameM kAraNa smRtijJAna aura smRtijJAnameM kAraNa dhAraNA jJAna huA karatA hai tathA tarkajJAnake anantara jJAnakI utpattike samAna hI pratyabhijJAnake anantara hI tarkajJAnakI, smRtijJAnake anantara hI pratyabhijJAnakI aura dhAraNAjJAnake anantara hI smRtijJAnakI utpatti huA karatI hai / isa prakAra thutajJAnakI taraha ukta prakArake matijJAnoMmeM bhI matijJAnakI kAraNatA spaSTa ho jAtI hai| kyoMki anumAna, tarka, pratyabhijJAna smRti aura dhAraNA ye sabhI jJAna matijJAnake hI prakAra mAna liye gaye haiM'matiH smRti: saMjJA cintAbhinibodha ityanantaram' isa agamavAkya meM matike artha meM 'avagrahehAvAyadhAraNAH ' isa sUtra vAkyanusAra dhAraNAkA antarbhAva ho jAtA hai tathA pratyabhijJAnakA hI apara nAma saMjJAko tarkakA hI apara nAma cintAko aura anumAnakA hI apara nAma abhinibodhako mAnA gayA hai / " yahA~ para itanA aura dhyAna rakhanA cAhiye ki jaba smRti pratyabhijJAna, tarka aura anumAna ina saba prakArake matijJAnoM meM tathA zrutajJAnameM padArthakA darzana kAraNa na hokara yathAyogya Upara batalAye gaye prakArAnusAra padArthajJAna athavA yoM kahiye ki padArthajJAnakA darzana hI kAraNa huA karatA hai / ataH ye saba jJAna parokSajJAnakI koTimeM pahu~ca jAte hai kyoMki padArthadarzanake abhAva meM utpanna honeke kAraNa ina saba jJAnoMmeM vizavatAkA abhAva pAyA jAtA hai jabaki 'vizadaM pratyakSam ' Adi vAkyoM dvArA AgamameM vizada jJAnako hI pratyakSajJAna batalAyA gayA hai | yahA~ para jJAnako vizadatAkA tAtparya usakI spaSTatAse hai aura jJAnameM spaSTatA tabhI A sakatI hai jabaki vaha jJAna padArthadarzanake sadbhAva meM utpanna ho / tAtparya yaha hai ki yadyapi pratyeka jJAnameM darzana kAraNa hotA hai parantu itanA vizeSa hai ki kisI-kisI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 | dharma aura siddhAnta : 143 jJAna meM to padArthakA darzana kAraNa hotA hai aura kisI-kisI jJAnameM padArthakA darzana kAraNa na hokara padArthajJAnakA darzana kAraNa hotA hai, jina jJAnoMmeM padArthakA darzana kAraNa hotA hai una jJAnoMmeM padArtha spaSTatAke sAtha jhalakatA hai / ataH ve jJAna vizada kahalAte haiM aura isa prakArako vizadatAke kAraNa hI ve jJAna pratyakSajJAnakI koTimeM paha~ca jAte haiN| jaise-avadhi, manaHparyaya aura kevala ye tInoM svApekSajJAna tathA sarzana, rasanA, nAsikA, netra aura karNa ina pA~ca indriyoMse hone vAlA padArthajJAna tathA mAnasa pratyakSa jJAna / evaM kina jJAnoMmeM padArthakA darzana kAraNa nahIM hotA hai arthAt jo jJAna padArthadarzanake abhAvameM hI padArthajJAnapUrvaka yA yoM kahiye ki padArthajJAnadarzanake sadabhAvameM utpanna haA karate haiM una jJAnoMmeM padArtha spaSTatAke sAtha nahIM jhalaka pAtA hai ataH ve jJAna avizada kahalAte haiM aura isa prakArakI avizadatAke kAraNa hI ve jJAna parokSajJAnakI koTimeM cale jAte haiM jaise-smRti, pratyabhijJAna,tarka va anumAna ye cAroM matijJAna tathA zrutajJAna / yahA~ para yaha bAta bhI dhyAna dene yogya hai ki darzana aura jJAnameM jo kArya-kAraNa bhAva pAyA jAtA hai, vaha sahabhAvI hai| isalie jaba taka jisa prakArakA darzanopayoga vidyamAna rahatA hai taba taka usI prakArakA jJAnopayoga hotA rahatA hai aura jisa kSaNameM darzanopayoga parivartita ho jAtA hai usI kSaNa meM jJAnopayoga bhI badala jAtA hai-'daMsaNapunvaM gANaM' isa AgamavAkyakA yaha artha nahIM hai ki darzanopayogake anantarakAlameM jJAnopayoga hotA hai kyoMki yahA~ para pUrvazabda jJAnameM darzanako sirpha kAraNatAkA bodha karAneke liye hI prayukta kiyA gayA hai jisakA bhAva yaha hai ki darzanake binA kisI jJAnakI utpatti sambhava nahI hai| isa kathanase chadamasthajovoMmeM darzayopayoga aura jJAnopayogake kramavartIpanekI mAnyatAkA khaNDana tathA kevalIke samAna hI unake (chadmasthoMke) ukta donoM upayogoMke yogapadya kA samarthana hotA hai / isa viSayake mere vistRta vicAra pAThakoMko bhAratIya jJAnapIThase prakAzita hone vAle 'jJAnodaya' patrake apraila sana 1951 ke aMkameM prakAzita 'jaina darzanameM darzanopayogakA sthAna' zIrSaka lekhameM tathA jana 51 ke aMkameM prakAzita 'jJAnake pratyakSa aura parokSa bhedoMkA AdhAra' zIrSaka lekhameM dekhaneko mila sakate haiN| ye donoM lekha isI granthameM yathAsthAna prakAzita haiN| astu ! Upara jo smRtimeM kAraNabhUta dhAraNAjJAnakA saMketa kiyA gayA hai vaha dhAraNAjJAna cUMki padArtha darzanake sadbhAvameM hI utpanna hotA hai ataH vaha jJAna pratyakSajJAnakI koTimeM pahu~ca jAtA hai| tathA isa dhAraNAjJAnake atirikta isake pUrvavartI avAya, IhA aura avagrahajJAna bhI cU~ki padArthadarzanake sadbhAvameM hI utpanna haA karate haiM ataH ye tInoM jJAna bhI pratyakSajJAnakI koTimeM pahu~ca jAte haiN| yahA~para itanA vizeSa samajhanA cAhie ki avAya, IhA aura avagraha ye tInoM jJAna yadyapi dhAraNAjJAnake pUrvavartI hote haiM parantu inakA dhAraNAjJAnake sAtha kAryakAraNasambandha nahIM hai arthAt jisa prakAra pUrvokta prakArase dhAraNA Adi jJAna smRti Adi jJAnoMmeM kAraNa hote haiM usa prakAra dhAraNAjJAnameM avAya Adi jJAnoMko kAraNa mAnanekI AvazyakatA nahIM hai kyoMki aisA koI niyama nahIM hai ki dhAraNAjJAnake pahale avAya Adi jJAna honA hI caahiye| tAtparya yaha hai ki kabhI kabhI hamArA aindriyikajJAna apanI utpattike prathamakAla meM hI dhAraNArUpa ho jAyA karatA hai, ataH vahA~para yaha bheda karanA asambhava hotA hai ki jJAnakI yaha hAlata to avagrahajJAnarUpa hai aura usakI yaha hAlata dhAraNArUpa hai / kabhI-kabhI hamArA aindriyika jJAna apanI utpattike prathamakAlameM dhAraNArUpa nahIM ho pAtA, dhIre-dhIre kAlAntarameM hI vaha dhAraNAkA rUpa grahaNa karatA hai / isalie jaba taka hamArA aindriyika jJAna dhAraNArUpa nahIM hotA, taba taka vaha jJAna avagrahajJAnakI koTimeM banA rahatA hai| yadi kadAcita Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sarasvatI-varavaputra paM0 vaMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana grantha : hamArA aindriyaka jJAna kinhIM kAraNoMko vajahase saMzayAtmaka ho jAtA hai to nirAkaraNake sAdhana upalabdha ho jAnepara saMzaya ke nirAkaraNakAlameM hI vaha jJAna dhAraNArUpa nahIM ho jAyA karatA hai / kadAcit saMzayake nirAkaraNakAlameM vaha jJAna dhAraNA rUpa nahIM ho sakA to jaba taka vaha jJAna dhAraNArUpa nahIM hotA taba taka usakI avAyarUpa sthiti rahA karatI hai| kabhI kabhI saMzayanirAkaraNa ke sAdhana upalabdha honepara bhI yadi saMzayakA pUrNataH nirAkaraNa nahIM ho sakA to usa hAlata meM hamArA vaha jJAna IhAtmaka rUpa dhAraNa kara letA hai| aura kAlAntara meM vaha jJAna yA to sIdhA pAraNArUpa ho jAyA karatA haiM athavA pahale avAyAtmaka hokara kAlAntara meM dhAraNArUpa hotA hai| isa taraha jJAnake dhAraNArUpa honemeM nimna prakAra vikalpa khar3e kie jA sakate haiM 1. padArthadarzanakI maujUdagI meM hI usa padArthakA pratyakSa hotA hai| 2. indriyoM athavA mana dvArA honevAlA padArtha pratyakSa yA to sIdhA dhAraNArUpa hotA hai / athavA 3. avagrahapUrvaka dhAraNArUpa hotA hai / athavA 4. saMzayAtmaka avagrahaNa honeke anantara yathAyogya sAdhana milanepara dhAraNArUpa hotA hai athavA 5. saMzayAtmaka avagrahaNa ke anantara yathAyogya sAdhanoMke milanepara usakI avAyAtmaka sthiti hotI hai| aura tadanantara vaha dhAraNArUpa hotA hai athavA 6. saMzayAtmaka avagrahaNa ke anantara yathAyogya sAdhanoMke milanepara usakI IhAtmaka sthiti hotI hai aura taba vaha dhAraNArUpa hotA hai / athavA 7. IhAke bAda AvAyAtmaka sthiti hokara vaha dhAraNArUpa hotA hai| isa prakAra aindrivika padArtha pratyakSake dhAraNArUpa honemeM Upara likhe vikalpa bana jAte haiM aura ina saba vikalpoMke sAtha padArtha darzanakA saMbaMdha jaisAkA taisA banA rahatA hai| lekina jisa samaya aura jisa hAlatameM padArthakA darzana honA banda ho jAtA hai usI samaya aura usI hAlata meM padArthapratyakSakI dhArA bhI banda ho jAtI hai| isa taraha kabhI to aindridhika padArthapratyakSa dhAraNArUpa hokara hI samApta hotA hai aura kabhI-kabhI yathAyogya avagraha, saMzaya, IhA yA avAyakI dazAmeM hI vaha samApta ho jAtA hai / isa vivecanase yaha bAta bhI spaSTa ho jAtI hai ki jisa prakAra dhAraNApratyakSa se lekara parokSa kahe jAne vAle smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna aura zrutarUpa jJAnoMmeM niyata, Anantarya pAyA jAtA hai usa prakAra pratyakSa kahe jAnevAle avagraha, IhA avAya aura dhAraNArUpa jJAnoMmeM Anantarya niyata nahIM hai tathA yaha bAta to hama pahale hI kaha Aye haiM ki avagraha, IhA avAya aura dhAraNA ina cAroM prakArake pratyakSajJAnoM meM uttarottara kAryakAraNabhAvakA sarvathA abhAva hI rahatA hai| , ina pUrvokta pratyakSa aura parokSa sabhI aindriyaka jJAnoMmeMse ekendriyase lekara paMcendriya takake samasta asaMjJI jIvoMke padArthakA kevala avagraharUpa pratyakSajJAna svIkAra kiyA jAve aura zeSa pratyakSa kahe jAne vAle IhA, avAya aura dhAraNAjJAna tathA parokSa kahe jAnevAle smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna aura zrutajJAna una asaMjJI jIvoMke na svIkAra kiye jAyeM, jaisA ki buddhigamya pratIta hotA hai, to inake (asaMjJI jIvoMke ) ISat manakI kalpanA karanekI AvazyakatA hI nahIM raha jAtI hai aura taba saMjJI tathA asaMjJI jIvoMkI 'jinake manakA sadbhAva pAyA jAtA hai ve jIva saMjJI, tathA jinake manakA sadbhAva nahIM pAyA jAtA hai ve jIva asaMjJI kahalAte hai' ye paribhASAe~ bhI susaMgata ho jAtI hai| Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3/ dharma aura siddhAnta : 145 itanA svIkAra kara lenepara aba hamAre sAmane yaha mukhya prazna vicArake lie raha jAtA hai ki jaba asaMjJI jIvoMke manakA sadbhAva nahIM hai to kevaliyoMke atirikta paMcendriyase lekara ekendriya takake samasta saMsArI jIvoMke mati aura zruta donoM jJAnoMkI sattA batalAnekA kAraNa kyA hai ? ____ isakA uttara yaha hai ki jaina saMskRtimeM vastuvivecanake viSayameM do prakArakI paddhatiyA~ apanAyI gayI haiM--eka to karaNAnuyogakI Agamika paddhati aura dUsarI dravyAnuyogako dArzanika paddhati / inameMse jo dravyAnuyogakI dArzanika paddhatikA zratajJAna hai, jisakA apara nAma AgamajJAna hai aura jisakA kathana dravyazrutake rUpa meM 'dvadhanekadvAdazabhedam' isa sUtravAkya dvArA kiyA gayA hai athavA jo vacanAdinibandhana arthajJAnake rUpameM pratyeka saMjJI jIvake huA karatA hai-vaha zrutajJAna asaMjJI jIvoMke nahIM hotA, yaha bAta to nirvivAda hai taba phira isake atirikta kauna-sA aisA zratajJAna zeSa raha jAtA hai jisakI sattA asaMjJI jIvoMke svIkAra kI jAve ? __ zaMkA--ekendriyAdi sabhI asaMjJo jIvoMkI bhI saMjJI jIvoMkI taraha sukhAnubhavanake sAdhanabhUta padArthoMkA grahaNa aura dukhAnubhavanake sAdhanabhUta padArthoMkA varjanarUpa, jo yathAsambhava pravRttiyA~ dekhane meM AtI hai ve unakI pravRttiyA~ binA zrutajJAnake sambhava nahIM jAna par3atI haiM ? prAyaH dekhane meM AtA hai ki cIMTI miThAsajanya sukhAnubhavana honepara mIThe padArthakI ora daur3akara jAtI hai aura uSNatAjanya duHkhAnubhavana honepara agni Adi padArthose dUra bhAgatI hai, isa prakAra cIMTIkI isa pravRtti athavA nivRttirUpa kriyAkA kAraNa zrutajJAnako chor3akara dUsarA kyA ho sakatA hai ? ataH asaMjJo jIvoMke zrutajJAnakI sattA bhale hI vaha kisI rUpameM ho-mAnanA anivArya hai aura isIlie unake ISat manakA sadbhAva svIkAra karanA asaMgata nahIM mAnA jA sakatA hai ? samAdhAna-ekendriyAdika sabhI jIvoMkA pratyeka jJAna svasaMvedI hotA hai| jJAnakI yaha svasaMvedanA prakAzameM rahanevAlI svaprakAzakatAke samAna hai| arthAt jisa prakAra prakAzako apanA prakAza karaneke liye dUsare prakAzakI AvazyakatA nahIM hotI hai usI prakAra jJAnako apanA prakAza karane (jJAna karAne) ke liye dUsare jJAnakI AvazyakatA nahIM rahatI hai| jJAnakA yaha svasaMvedana hI ekendriya Adi sabhI asaMjJI jIvoMko pravRtti aura nivRttirUpa samasta kriyAoMmeM preraka huA / ka ratA hai ataH inako (asajJI jIvoMkI) ukta pravRtti-nivRttirUpa kriyAoMke liye kAraNa rUpase una jovoMke atirikta zrutajJAnakA sadbhAva mAnane kI AvazyakatA hI nahIM raha jAtI hai, jisake liye hameM unake ISat manakI kalpanA karaneke liye bAdhya honA pdd'e| merA aisA mata hai ki karaNAnuyogakI Agamika paddhatimeM ukta svasaMvedana jJAnako hI saMbhavataH zrutajJAna zabdase pukArA gayA hai; kyoMki arthase arthAntarakA jJAnarUpa zrutajJAnakA lakSaNa usameM ghaTita ho jAtA hai| ghaTa padArthakA jJAna honeke sAtha jo ghaTajJAnakA svasaMvedanarUpa jJAna hameM hotA hai vaha arthAntara jJAnarUpa hI to hai| yaha svasaMvedanarUpa zrutajJAna cU~ki indriyoM dvArA na hokara jJAnadvArA hI huA karatA hai, ataH zrutako anindriyakA viSaya mAnane meM koI virodha bhI utpanna nahIM hotA hai kyoMki "a" kA artha niSedha karake anindriya zabdakA "jJAna" artha karane meM bhI koI bAdhA upasthita nahIM hotI hai| tAtparya yaha hai ki dravyAnuyogakI dArzanika paddhatimeM jisa zrutakA vivecana kiyA jAtA hai vaha to manakA viSaya hotA hai / ataH isa prakaraNameM anindriyako "a" kA ISata artha karake manakA bAcI mAna lenA cAhiye aura karaNAnuyogakI Agamika paddhatimeM jisa svasaMvedanarUpa jJAnako zruta nAmase Upara batalA Aye haiM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 : sarasvatI-varadaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-pranya vaha jJAnakA viSaya hotA hai / ataH usa prakaraNameM anindriya zabdako "a" kA artha niSedha karake jJAnavAcI mAna lenA caahiye| amanaska zabdakA 'ISat mana vAlA" artha bhI kucha asaMgata-sA pratIta hotA hai| arthAt indriyazabdake sAtha anindriya zabdakA "ISat indriya" artha jitanA ucita pratIta hotA hai utanA samanaska zabdake sAtha amanaska zabdakA "ISat mana vAlA" artha ucita pratIta nahIM hotA, kyoMki samanaska zabdameM 'saha' zabdakA prayoga manakI maujUdagIke artha meM hI kiyA gayA hai / ataH svabhAvataH amanaskazabdameM "a" kA artha manakI gairamaujUdagI hI karanA caahiye| dusarI bAta yaha hai ki anidriyazabdake vizeSaNArthaka saMjJA hone kI vajahase usakA vAcyArtha mana hotA hai, isaliye jisa prakAra indriyazabdake sAtha anindriyazabdake prayogameM sAmaMjasya pAyA jAtA hai, usa prakAra amanaskazabdakA "ISit manavAlA" artha karake samanaska zabdake sAtha usakA (amanaskazabdakA) prayoga karane meM sAmaMjasya nahIM hai kyoMki amanaskazabdakA jaba hama "ISita manavAlA" artha kareMge to svabhAvataH = samanaskazabdakA hameM "pUrNa manavAlA" artha karanA hogA, lekina samanaska zabdakA "pUrNa manavAlA" artha karanA kliSTa kalpanA hI kahI jA sakatI hai /