Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmavAdanI sAmAnya rUparekhA ] lekhaka : zrI khUbacaMda kezavalAla pArekha (vAva, banAsakAMThA) tra mAnavanI ja nahIM paraMtu jIvamAtranI dareka pravRttinA A mULamAM sukha ke prasannatAnI prAptinI ja bhAvanA rahelI hoya che e nirvivAda satya che. pratyeka jIva, A prakAranI pravRtti potAnI pariNatInI AdhArazIlA para sva- kSayopazamanA sahArAthI kare che. AvI pravRtti ane pariNatI jeTalI 'yathAvata' svarUpe samajavI jarUrI che enA karatAM paNa vadhu spaSTa rIte AvI pravRtti tathA pariNatInA udbhava, udaya, prabhAva tathA pariNAmanI paraMparAnA mULa kAraNa rUpa oNpArjIta karma tathA anya karmanA siddhAMtane sarvAgINa rUpe samajavuM jarUrI che. karmavAdanI sarvAgINa samajathI dareka manuSya potAnA vyavahArika, dhArmika ane AdhyAtmika jIvanamAM-vyavahAramAM zAMti-prasannatA ane maitrIne madhura AnaMda anubhavavA samartha bane che. ATaluM ja nahIM paNa AvI sAcI samajaNathI, samatAbhAvanI jAgRtithI sAMsArika ane AtmasAdhanAnI pravRttimAM saMvAditAnI samatulA prApta thAya che. A samatulA, AtmAnA karma sAthenA saMbaMdhathI pedA thatI pravRtti ane pariNAmenI sAcI samajaNa mATenI sArAsAranI vivekabuddhI tathA kSamatAnuM sarjana kare che. Ajane mAnava pRthvInuM paribhramaNa karanAra sthaLacara ja nathI rahyo; paraMtu vijJAne karelI yAMtrika zodhAnA pariNAmarUpa naitika sAdhanenI sahAyathI Adhunika vartamAna yugano mAnava, sAgaranA peTALanA atala UMDANamAM jaIne paNa, dharatI paranA, sarva sAdhanayukata mahelamAM je mojamajA mANe che tevI ja, meja ane AnaMda mANI zake che. Ajane mAnava dharatI para rahIne je rIte aneka prakAranI upabheganI sAmagrIne "AnaMda" lUMTe che e ja rIte athavA ethI paNa adakerI upabheganI sAmagrIne upaga AkAzamAM uDatAM uDatAM paNa karI zake che. A badhI vijJAnanI dena ane bheTa che. gaIkAle je divAsvapna lAgatAM hatAM te AjanI anubhUti banI gaI che. Aje je avAstavika kalpanAo lAge che te AvatI kAle vAstavikatA nahIM bane ema kahevAnI hiMmata karavI ke kahevuM e AjanA samayamAM samucita nathI ja. AvI 'sukhada' naitika siddhionuM zreya AjanA vijJAnavAda sivAya bIjuM koI laI zake tema nathI. A vAstavikatA koIne game ke na game paNa vAstavikatA e vAstavikatA ja che ane raheze emAM zaMkAne sthAna nathI. A nakkara vAstavikatA sAthe e paNa eTalI ja satya hakIkata che ke, Ama chatAM AjanuM vijJAna mAnavane sukha ke zAMtino anubhava karAvavAmAM te zuM paNa ene AbhAsa ke jhAMkhI karAvavAmAM paNa sariyAma rIte niSphaLa nIvaDayuM che. AjanA vijJAna prApta karelI aneka saphaLatAo ane siddhio mAnava mAtrane AzcaryamUDha banAvI de tevI hovA chatAM vijJAnanuM kSetra bhautika upalabdhio pUratuM ja simita rahyuM che. vijJAnanuM A ekAMgIpaNu mAnavamAM rahelA AtmAne ke AtmAnA AlhAda ne sparzI zakatuM nathI jenA kAraNe AvI aneka siddhio ane saphaLatAo jIvane, mAnavajagatane zAMti, zAzvata sukha ke svAzrayI paNa ApI zakatI nathI. vijJAnanI A ekSamatAmAM ja tenI niSphaLatA ane pikalatA (Hollowness) samAyelI che. sukha ane zAMti samatAyukata kSamatA dvArA ja prApta karI zakAya che. AvI kSamatA sAmarthya prApta karavA mATe saMsAramAM dareka jIvane karmavAdanI yathArtha samajaNa hovI anivArya che. karmavAdanI yathArtha samajaNa ja AtmazAMtine mArga prazasta karI zake tema che. AvI samajaNathI AtmasaMvAditA dvArA harakoI vyakita potAnI jAta pratinuM ja nahIM paNa samAja, rASTra, vizva ane samagra jIvajagata pratinuM tenuM uttaradAyitva adA karavA zakitamAna bane che. bhautikavAdI daSTikoNathI jIvana vyatita karato mAnava yA jIva AtmAnI aMdara rahelI anaMtazakitanA sAmarthyane visarI jAya che yA enAthI anabhinna rahe che jenA kAraNe svopArjIta karmothI tenA AtmAne AvaratA karmanA svarUpa tathA baMdhanAthI ajJAta rahI tenI upekSA kare che. A upekSAnA phaLasvarUpa ajJAna ane mithyA pravRttinI AvI pariNatIvALo jIva Idriyajanya anukULatAo ane sukhamAM ja potAnI ramaNatA ane udyama rAkhe che. svachaMdatA ane sukhazIlatA eka ja sikkAnI be bAju che. AvI pravRttinI saphaLatAne potAnA jIvananI siddhi ke ItizrI mAnI le che. AvI mAnyatA jIvane (mAnavane) svakendrI (self - centered) banAve che. AvuM sva-kendrIpaNuM svArthAbhimukhatAM lAve che. svArthIbhimukhatA mAnavamAM rahelI A sata sata nI vivekabuddhine yathArtha rUpe kAryAnvita thavA detI nathI. ayathArthatAnI AvI AsakitathI AtmAnA zAzvata mUlyone, naitika tathA sAmAjika mUlyone kayAM te dvArA thAya che athavA te temAM avAstavikatA Ave che. avAsta vikatA ane hAsa-kSatithI AtmAnI pravRttimAM 'sva-svarUpa" pratinI pritI tathA niSThAmAM nirbaLatA-parAzrayIpaNAnI vRtti Ave che. A parAzrayIpAzuM pratyakSa vayavahAramAM avyavasthAne AkAra Ape che. jenA pariNAme rAga-dveSa kaSAya ane kalezanI pariNatI sAkAra thAya che. phaLa svarUpe mAnava mAnava vaccenI maitrInI zRMkhalA tUTI jAya che ne tenA sthAne avizvAsa ane viSayavRttinI vRddhi thAya che. AvI viSamavRttione prabhAva eka vyakita sudhI sImita nathI raheto paNa samAjamAM vyApe che. jenA pariNAme pArivArika, sAmAjika rASTrIya ane AMtararASTrIya zAMti vilupta thatI jAya che. vaiyakitaka viSamatAonuM vighaTana na thatAM A viSamatAo kevuM vyApaka svarUpa dhAraNa karI vinAzaka pariNAma lAve che tenuM A sAkSAta udAharaNapramANa che. AvI viSama vikRtio AjanA vijJAnane paDakAratI UbhI che paNa Aja divasa sudhI vijJAna AvI vikRtio sAme lAcArI ja anubhavI rahyuM che. A narAtala satyane InakAra karavAnuM sAmarthya koI paNa vaijJAnikamAM nathI. virATa ne vAmana banAvatA vijJAnamAM evuM te zuM khUTe che ke jenA kAraNe vijJAna ane vaijJAnikomAM AvI asamarthatA Ave che? Ane javAba eka ja hoI zake. A javAba e che ke sarvajJakathita zAzvata satyonI upekSA ane asata_ tanI upAsanA, upayoga tathA azAzvata mUlyo pratinI ajJAnamUlaka AsthA, AtmA ane AtmAnI anaMtazakitaonI asvikRti. AtmA ane enI anaMtazakitaonuM bhAna karAvatAM karmavAdanA ajJAnanA kAraNe Ajane mAnava-vizva azAMta che, daitika sukhAnI pracUratA hovA chatAM temAM paNa UMDe UMDe du:khane anubhava thaI rahyo che. ItihAsa evI aneka hakIkatone sAkSI che; eTaluM ja nahIM paNa ApaNe khuda ApaNAM roja-barojanA jIvanamAM e vAtane vi. ni. saM. 2503 25
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhava karIe chIe ke samartha vyakita pAMgaLI bane che. lokapriyatAnA zikhare pahoMcelI vyakita, AMkha mIMcatAM ane khelatAM jeTalo samaya lAge eTalA TUMkA samayamAM apriya banI jAya che. dhanavAna eka eka paisAnI bhIkha mAgatA jovAmAM Ave che. vidrAnabuddhimAna mukha bhAse che. sAdhu saMsArI bane che. saMsArI sAdhutAnA carama zIkhara para pahoMcI jAya che. sattAne zikAra banelo baMdIvAna, ApaNI AMkha sAme sattAdhIza bane che. Aje je mitra che te kAle zatru bane che. zatru mitra bane che. AvA Akasmika Azcaryajanaka athavA to prayatnathI sAdhya pariNAmenuM kAraNa zuM? bAhyA kAraNo aneka hoI zake paNa mULa kAraNa zuM? A mULa kAraNa jo koI paNa hoya to te che jIvanA svopArjIta karmo. karmajanya punya ke pApanA prabhAvanA kAraNe jIvanI 'vaibhAvika' ane "svAbhAvika" vRttionA vikAsa ane saMkocanI "pariNAma" rUpI samayasAraNIne A badho pratApa che. "vaibhAvika" vikAsathI jIva rAga, dveSa, viSaya, kaSAyajanya azubha bhAvonA kAraNe hiMsA, parigraha, maithuna, AgrahabaddhatA, anAcAra ItyAdi 'akaraNIya pravRttimAM rAcato thAya che. jyAre svAbhAvika vRtti-avasthA prati jeTalA aMze prIti ke pariNatI vadhe tyAre teTalA pramANamAM ahiMsA aparigraha, nirAgrahatA, samyaka tatte pratinI AsthA ane tada nurUpa pravRtti tema ja dahAtma-bhinnabhAvanI anubhUti vadhe che. AvI sata pravRtti ke sata pariNAmo ane pariNatInA kAraNothI karmanA baMdhano jeTalA aMze haLavA bane teTalA pramANamAM AtmAnI sva-svarUpanI ramaNatA ane sthiratA anukrame vadhe che tathA thAya che. A prakriyA jyAre utkaTa sImAe pahoMce che tyAre AtmA karmamukata banI sva-svarUpamAM sthIra bane che. A prakriyAnI anokhI viziSTatA e che ke jeTalA pramANamAM dehAtmabhinna bhAvanI pariNItI thatI jAya teTalA pramANamAM rAgadveSanI pariNatI haLavI thatI jAya che. rAga-dveSanI pariNatI haLavI thatAM parAdhInatA, parAzrayIpaNA ane paradoSAropaNanI vRtti tathA pravRtti nahIMvata thatI jAya che. A 'nahIMvata nI vRtti nimittonI samajaNa pratItinA staranI vAstavikatA banAve jenA kAraNe sahajabhAva tathA sAkSIbhAvanI pariNatI pratyakSa thAya che. A prakArano sahajabhAva tathA sAkSIbhAva dehAtmabhinnabhAvanI pratItithI janme che. eTaluM ja nahIM paNa A be bhAva tyanA kAraNe saMsAramAM rahelA jIvanA karmanA baMdhane haLavA thatAM kramaza: jIva paramazuddha svarUpano svAmi bane che. AvA zuddhasvarUpanI prApti pahelAM paNa saMsAramAM tene vyavahAra saMvAditA ane samatAyukata bane che. AvI aMtaramAMthI janmelI samatA ane saMvAditA ja sAcI ane zAzvata zAMti lAvI zake che. bAhya rIte sahiSazutAthI saMvAditA Ave che. saMvAditA samatAnA bhAvane aMtamAM zAzvata svarUpa Ape che. saMvAditA ane samatA jyAre koI paNa prakAranA cokkasa AkAra, prakAra, vicAra ke pravRttimAM abhivayakita pAme che tyAre te abhivyakitanA pramANamAM in-proportion zAMti, arthAta karma baMdhanamAM ke karmajanyapariNAme sahajabhAve ke sAkSIbhAve sahana karavAnI kSamatA Ave che. A kSamatAnA nyUnAdhikapaNA para ja AtmAnI ananyabhAvanI vRddhi ke kSati AdhArita che. eTaluM ja nahIM paNa anekAMtavAdanI AcaraNAtmaka anubhUtinuM mAdhyama che. anekAMtavAdanI AvI AcaNAtmaka anubhUti tyAre ja zakaya bane che ke pratyakSa thAya che, ke jyAre samyaka jJAna ane samyaka darzananI ekAtmabhAve as an inseperable entity prApti thAya che. AvI nivikalpa bhAvanA AvatAM jIvanI sAMsArika pariNatI ane pravRtti sva5 thatI jAya che eTaluM ja nahIM paNa sukha ke du:khanI anubhUtimAM sAkSIbhAva pratyakSarUpe Ave che. AtmavAda ane karmavAda. A vizvamAM vidyamAna sarva darzana ane vicAradhArAomAMthI je je darzana ke vicAradhArA AtmAnA astitvane svIkAra kare che e sarvane eka yA anya rIte koI nAmathI karmavAdane svIkAra karyA sivAya bIjo mArga nathI. AtmAnA astitvano vAstavika arthAta yathArtha svIkAra tyAre ja saMpUrNa bane che ke jyAre karmavAdanI yathArtha ane sAcI samajaNa Ave che. AvI yathArtha samaja-bodha sivAya AtmAnA astitvanI svIkRti ayathArtha, ardhadagdha ke asAmaMjasyayukata pokaLa mAnyatA ja sAbita thAya che. AvA pratipAdananA mULamAM, abhinivezayukata ke anabhijJa,AtmAone Agrahane AbhAsa thato dekhAya evuM paNa bane. AthI AtyaMtika satyanI, sthiti, svarUpa ke samicIna abhivyakitanA AkAra, prakAra ke pariNAmamAM koI paNa prakAranA parivartanane leza mAtra paNa avakAza nathI ja. TUMkamAM je koI paNa darzana ke vicAradhArA AtmAnA astitvane ke karmamAMthI ekane svIkAra kare che tene A bannene svIkAra karyA sivAya chUTako ja nathI. AtmA ane karmanuM astitva anukrame sva-svarUparUpe ke padArtharUpe a nyAzrayI Interdependant nathI Ama chatAM AtmAnI "svAbhAvika its own sthiti prApta karavA ane karmajanya pariNAmothI mukita meLavavA AtmAnuM tattvasvarUpe tathA karmanuM padArtha svarUpe yathArtha jJAna ane bodha tathA vividha prakAranI pariNatI ke pravRttinI prabuddha samajaNa anivArya che. yathArtha samaja mATenI aparihArya pariNatI AvI yathArtha samaja mATenI prAthamika bhUmikA tyAre ja sarjAya che ke jyAre jIvamAM Izvara arthAta AtmAnI vizuddha avasthA ane svarUparUpe zraddhA jAgRta thAya che. AvI zraddhA jAgRta thaI che ema tyAre ja kahI zakAya ke jyAre jIva Izvara kanRtvavAdanI avAstavika AsthA ke mAnyatAmAMthI mukita meLavI tadanasArA pariNatI prApta kare. karmavAdanI sAcI samaja prApta karanAra AtmA Izvara kaDuM vavAdanI mAnyatA ke AsthAthI anivAryapaNe alipta hoya. Izvara kavavAdanA AMzika ke kSaNika svIkAra sAthe ja AtmAnA yathArtha svarUpano asvIkAra AvI jAya che. Izvara arthAta AtmAnI vizuddha karma mukata avasthAmAM avihaDa zraddhA (irrivocable faith ) AvatAM ja karmavAdanI samajanI sAcI bhUmikA sarjAya che ane Izvara bhakita Ave che. moTA bhAgane darzanakAro tathA vicArako tema ja bALa-ja abhiniveza, Agraha ke ajJAnanA kAraNe evuM pratipAdana kare che ke jaina darzana, vicAradhArA ane AcAramArgamAM IzvaranuM koI sthAna ja nathI. arthAta Izvara kanvavAdanA asvIkAranA kAraNe jene "nirIzvaravAdI" nAstika che. AvuM pratipAdana ke mAnyatA zremamUlaka azAna [ignorance)mAMthI Ave che. karmavAdI te IzvaravAdI ane "IzvaravAdI" te karmavAdI. akAya evI hakIkata e che ke, jenadarzana Izvara tavamAM ekalI AsthA ja nathI rAkhatuM. jainenA pratyeka vicAra ane AcAra 'Izvara nI AsthA ane upAsanA para ja AdhArita che. samaja mATe satyanA spaSTIkaraNanI AvazyakatA hoya ja nahIM, kAraNa ke satya svayaM spaSTa che. Ama chatAM asatyanAM aMdhArAmAM rahetA ke rahelA jIvone satyanuM darzana karAvavuM e sva-para mATe zreyakArI che. A viSayamAM satyadarzana e che ke, jaina darzanamAM ja nahIM paraMtu jaina AcAra mArgamAM paNa AstikatA ane IzvaranI AsthA eTalI te abhinna che ke jo jaina darzana ane AcAra 26 rAjendra jyoti Jain Education Intemational
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgane nirIzvaravAdI ke nAstika kahevAnI dhRSTatA karavAmAM Ave to ema ja kahevuM rahyuM ke, Ama kahenArA ke AvuM pratipAdana karanArA khada pote nAstika ja nathI, paraMtu nAstikatA ane nirIzvaravAdanA pracchanna vacanathI pracchanna pracAraka che ane AstikatA tathA IzvaranA pratyakSa uchedaka che. A pratyAkSepa ke pratyAkramaNa nathI. paraMtu jenenI AstikatA ane "Izvara" nI AcaraNAtmaka AsthAnuM yathArtha pratibiba che- pratighoSa che. karmavAdanA siddhAMtanI sAcI samaja sivAya "Izvara' nI yathArtha samaja ke yathArthatA azakaya che. 'Izvara nI yathArtha samaja tathA 'Izvarasva" nI apratyAzita ArAdhanAnI utkaTatAmAM karmavAdanI sAcI samaja nihIta che. AthI yathArtha IzvaravAdI karmavAdI ja hoya ane karmavAdI IzvaravAdI ja hoya e vyavahAra, vAstavikatA (rcality) ane hakIkata (fact) che. karmavAdanA siddhAMtanI vyavahArika (Practical) sama thI ja IzvaranI sarvoparitA tathA sarvazreSThatA sAdhya bane che. evI ja rIte IzvaranI sarvoparitA ane sarvazreSThatA siddha karavAne kaThIna paNa kALajA soMsarave utarI jAya e koI upAya ke pramANa hoya te te e che ke AtmAnI sva-svarUpa sthiti arthAta yathArtha svarUpamAM IzvaratvanI prApti yAne karmamukitanA pura SArthamAM pUrNa saphaLatA. IzvaravAda"ne AdhAra karmavAda. "IzvaravAda" ke "Izvara" nA astitvane AdhAra arthAta abhivyakita karmavAdanA mAdhyamathI ja sAdhya che. karmavAdanA AdhAra sivAyane "Izvara' parAdhIna ane parAzrayI che. A 'Izvara' potAnA ja sarjanamAMthI satI svacchaMdatA ane viSayAsakita arthAta asata tane paripAlaka che - poSaka che athavA vadhumAM vadhu AvI svachaMdatA ane asata tenI samayAzrayI saMhAraka che!! sva-svarUpane samAhartA ne saMhAraka ja Avo Izvara!! AtmavAdIomAM karmavAdane sArvatrika svIkAra: Ama chatAM, AnaMdane viSaya e che ke abhinivezanI ochI vadhatI tIvratA anusAra duniyAnA dareka AtmavAdI darzanAe eka yA anya rIte ane nAmabhedathI paNa karmane svIkAra karyo che. koNa keTalA aMze karma ke karmanA prabhAvane vAstavika svarUpamAM yathArtharUpe samakyuM che ke samaje che e tathyAtadhyanA vivekanA yathAyogya upayoga ne samyaka jJAnanI pariNatInI mAtrA para AdhAra rAkhe che. A hakIkatathI eka noMdhapAtra phaLItArtha e nIkaLe che ke, AtmA jevuM koI tattva (substance) che evuM mAnanAra dareka darzanakAre AtmAne AvaranAra aMdhakAra tarIke karmavAMdane svIkAra karavuM paDayo che. AvI svIkRtimAM ja satyanI svIkRti samAyelI che. pachI bhale e svIkRti AMzika, ardhadagdha ke ardha athavA mizrA svIkRti hoya. Ano artha e thayo ke satyane avagaNI zakAtuM nathI. jainetara darzanamAM karmanA nAmabheda. - jainetara darzanakAroe potapotAnA darzanamAM "kama" ne bhinna bhinna nAmathI nirdeza karyo che tema ja tenI tAttvika daSTie alaga alaga prakAranI vyAkhyA karI che. 'ka' nI AvI bhinna bhinna prakAranI, mAyA-avidyA-prakRti-vAsanA-adaSTa-saMskAra-daiva ane bhAgya vi. nAma-zabdathI oLakhANa ApavAmAM AvI che'jJAna karAvavAmAM AvyuM che. karmanI traNa avasthAe: jaina darzanamAM pratyeka karmanI (1) badhyamAna, (2) sata ane (3) udayamAna e prakAre traNa avasthAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che. A avasthAne kramaza . (1) bandha (2) sattA ane (3) udaya mAnavAmAM Ave che. anya darzanamAM paNa A traNa avasthAne bhinna nAma ane tava bhedathI varNavavAmAM Avela che. badhyamAna karmane (1) kriyamANa', sattA sthita karmane (2) saMcita ane udayamAnavipAkodayane (3) prArabdha tarIke paNa oLakhavAmAM Avela che. karmanI mAnyatA savAMgINa hovI joIe: ajJAnathI adhUrapa (in - completeness) Ave. adhUrapa apUrNatAnI dyotaka (indicative) che. A pramANe karmanI adhUrI ke adhakacarI samaja = ttmAne karmanA baMdhanamAM jakaDanArI che. samyaka jJAna ke darzanavALo AtmA apUrNatAmAM rAce nahIM paNa pUrNatA prApta karavA satata prayatnazIla hoya. enA A prayatnathI AtmA pariNatIvAna bane. AvI pariNatI AtmAne pUrNatA prApta karAvyA vagara rahe nahIM, pratyeka padArthanuM yathAvata jJAna prApta karavAnI tenI pravRtti hoya. AvI pravRttivALA AtmA-jIva potAnI ke anya jIvanI bAhya ke dazyamAna-vyavahArika dazAnI pravRtti ke vividhatAnA AdhAre ja karmanI mAnyatA, svarUpa ke prabhAvane na mAne. karmanA bAhya AkAra ke prabhAvathI to karmanuM bAhya kAraNa jANavA maLe ane tada anusAranI mAnyatA baMdhAya. AvI mAnyatA ekadezIya ane adhUrI (Partialor one-sided and in-complete) hAya. koI paNa viSaya, vastu ke padArthanuM sAcuM jJAna to tyAre ja thAya ke jyAre sarvadezIya ane sarvavyApI (all sided and all purvasive) svarUpa ane pravRtti ke prabhAvanuM sarvatomukhI zAna thAya. AtmA ane karmanA saMyoganuM mULa samavAyI kAraNa karmanI bandha sattA ane udaya e traNe avasthAo tathA AtmA ane karmanI A traNe saMgI avasthAo (attached or conjuctive conditions) nA kAraNe jIvanuM vividha gatimAM paribhramaNa, sukha-du:khanI vividha prakAranI bhinnabhinna mAtrAmAM anubhUti vi. karma saMbaMdhI sarva prakAranuM jJAna hovuM jarUrI che. AvuM jJAna e saMyogamAM AvanAra padArthaarthAta karmanuM jJAna thayuM. AvuM jJAna tyAre ja Ave ke jyAre saMyoga karanAra arthAta karyAnuM jJAna thAya. AtmAnI karma-viSayaka trividha pravRtti: A kartA koNa? A kartA AtmA sivAya anya koI nathI, koI na hoI zake. AthI AtmA-jIvanuM mULa svarUpa zuM? mukhyaguNa ne mukhya kriyA zuM tenuM paNa jJAna hovuM anivArya che. karma mULa svabhAvata: jaDa hovAnA kAraNe parAzrayI che. parAzrayI padArtha jyAM sudhI cetananA saMparkamAM na Ave tyAM sudhI potAno prabhAva dekhADI na zake. eTaluM ja nahIM paNa, tenA A prabhAvanI mAtrA ke pramANa ( quality or quantity )ne AdhAra tene Azraya ApanAra cetanA para ja avalaMbita che. TUMkamAM karmane kartA, bhakatA ane parihartA paNa AtmA pote ja che. ghaNI vAra mAnava-jIvanamAM evuM bane che ke mAnave pote sajelI paristhitine ja te pote kedI banI jAya che. vaLI koIka vakhata evuM paNa bane che ke mANasa potAnI ja anirNAyaka anizcitatAne baMdI-gulAma banI jAya che tevI rIte AtmA svopArjIta karmane kedI bane che. potAnA svopArjIta karmanA udayanA kAraNe jIvasva-svabhAvAntargata jJAnane visarI jAya che ne tenI dazA "kAMkhamAM chokaruM paNa gAma AkhAmAM zodhyuM" tenA jevI thAya che. arthAta vi. ni. saM. 2503 27
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ e vismRtimAMthI utpanna thayela ajJAnanI anirNAyaka dazAne AtmA bhega bane che. karmanI sarvAgINa samAjanuM sAcuM - mULa kAraNa: AvAM ane bIjA aneka kAraNothI AtmAnI karmajanya avasthAo tathA kartA-bhokatA ane parihartApaNAnuM sarvAgI jJAna thatAM karmavAdanuM sarvAgI jJAna bAhamAMtara rUpe thAya che. karmavAdanA A bAhyAAMtara jJAnanA sarvAgIpaNAno AdhAra paNa AtmAnI pitAnI bahirAtma dazA ane aMtarAtmAvasthAnA jJAna ane tenI pratIti para ja AdhArita che. AtmAnA A banne bahirAtma ane aMtarAtma bhAvanuM. bhAna thatAM ja dehAtma-bhInna bhAvanI prakriyAne prAraMbha thAya che. A prakriyA enI parAkASTAe pahoMce che tyAre dehAtmabhAva visarAI jAya che ane AtmabhAva pragaTe che. A AtmabhAva ananyatAnI sthiti prApta karavAmAM sahAyaka bane che. sAcA pariprekSyanI samaja mATenI pAyAnI AvazyakatA: jyAM sudhI jIvamAM bahirAtmabhAva pravarte [ purvades ] che. tyAM sudhI AtmA karmajanya kaluSitatAthI kaluSita bane che AtmAnI bahirAtmabhAvanI avasthAne kAraNe te vaibhAvika kriyAo kare che ke pudagalAnaMdI pravRttimAM rAce che. AtmAnI A parakIya padArthonI prItinA kAraNe AvatI pravRtti ane "pariNAma"thI ja karmane baMdha thAya che. karmabandhana, karmanI sattAsthiti ane karmodayanA kAraNa rUpa pariNAma ane pravRtti, udIrNa ane vipAkodaya, karmane Azrava ane AtmAne saMvarabhAva, sattAsthita ke udayamAM AvelA karmanI nirjarA A badhI avasthA ane AvI avasthAnA kAraNo tathA bhAvanuM yathArthajJAna ja AtmAnI karmabhUkitanI prakriyAne prAraMbha ke paripUrNatA prApta karAvavA samartha bane che. A sAmarthya tyAre ja samyaka bane che ke jyAre A viSayanuM jJAna tenA sAcA pariprekSyamAM thAya. AvI sAcA pariprekSyanI samaja, jJAna ke paraNitI tyAre ja pratyakSa thAya ke jyAre pAramArthika ane vyavahArika avasthA-dazAnuM. parimANa mUlyAMkana pAramArthika ane vyavahArika nayane yathArtha sthAne yathAyogya rIte upayoga karavAnI AtmAmAM kSamatA ane pariNatI Ave. A banne sthitine samajavA mATe A bane nayanI yathAyogya samatulA ne vivekapUrNa upayoga anivArya che. pAramArthika ane vyavahArika dazAnI samaja-jJAnamAM A banne nayanI anivArya AvazyakatA sAthe A none yathAyogya upayoga paNa eTale ja Avazyaka che. TUMkamAM A mULabhUta pAyAnI AvazyakatA che. A AvazyakatAnI pUtinA prakAramAM, prayAsamAM ke pragaTIkaraNamAM jeTalI khAmI ke adhUrAza ke avyakatapAchuM Ave eTalA pramANamAM AtmasAdhanAnA mArga ArTIghUMTIvALe arthAta vikaTa ane viSama banavAne. A viSamatAthI vyApta banatI vibhAvadazAnA kAraNe jIvanI bAhyAMtara banne prakAranI pariNatI ane pravRtti vaibhAvika avasthAnI vRddhinuM ja kAraNa bane che. vaibhAvika avasthAnA vinipAtathI vigati: AvI vaibhAvika avasthAthI vivekano vyavasthita vidhvaMsa thAya che. A vyavasthita vidhvaMsathI AtmAnA pariNAme niSkrasa bane che. A pariNAma niddhasatAnA kAraNe AtmA nayavAdanI nirmaLatAnI pavitratAnA AdhAre thatI pApa-pUnAzaka pariNatI ane adhyavasAyazuddhI kayAM te nAza pAme che athavA sva95 bane che jenA pariNAme jIvanI rAgadveSanI pariNatI vadhe che. pariNAme AtmA karmanA badhAthI lapeTAya che. AthI ja zAstrakAra bhagavaMtoe kahyuM che ke, " jAne vagha. "pariNAmathI karmane bandha thAya che." AvA badhathI jIvanI 'bhavasthiti'-saMsAramAM bhramaNa vadhe che. A bhramaNa AtmAnI vaibhAvika sthiti ane ramaNatAnuM ghAtaka che- arthAta vinipAta che. sva-sthiti prApta karavAnA sAdhana-traya: rAgadveSanI sUma pariNatInA kAraNe jIve bAMdhelA karma tathA tenA udayathI karelI pravRttiomAMthI mukita prApta karavA mATe dareka AtmAe ochA-vadhatA pramANamAM ke pratyakSa athavA parokSa rUpe (1) samyakajJAna, (2) tajanya pariNatI ane (3) AtmapuraSArtha A sAdhanatrayane upayoga karavo anivArya che. A sAdhanatrayamAM samyakajJAnanuM sthAna pAyAnuM che. samyakajJAnanI prApti sivAya samyaka darzana AvyuM hoya te paNa sthAyIrUpe rahI zakatuM nathI. tevI ja rIte karmavinAzaka pariNatI paNa paripakava banatI nathI. e ja pramANe samyakajJAna ane tajanya paraNatI sivAyane AtmAne pura, pArtha pAMgaLo athavA prANa-vihIna hoya che. arthAta karmAya mATe prabhAvaka banI zakatuM nathI. paDhamaM nA to yaya arthAta 'prathama jJAna pachI dayA" A zAstravacana uparokata vAta-kathananA AdhAre che. Ama chatAM A saMsAramAM evAM aneka jIve che ke je pitAnAmAM rahelI karmajanya azakita ane ajJAnanA kAraNe kayAM te ekalA jJAnarUcIvALA ke ekalA kriyArUcIvALA hoya che eTaluM ja nahIM paNa tadanusAranI prarUpaNA tathA vividha zAstrAjJAonuM temanI pariNatI anusAra arthaghaTana kare che. sva-pariNatI anusAranuM arthaghaTana anarthakArI che: AvuM ekAMtika ke gaNatA athavA prAdhAnyatA darzAvanAra, sva-pariNatI anusAranuM arthaghaTana AtmAne aMdhakAramAM rAkhe che ane bhavabhramaNa vadhAranAra ' thAya che. sarvajJakathIta AtmakalayANanA sAdhanAmArgamAM AtmAne karmanA badhAmAMthI mukita apAvanAra dareka sAdhana ke parabiLAnuM sthAna tathA maryAdA sunizcita che. AtmakalyANakArI sAdhane ke paribaLonAM sthAna tathA maryAdAonuM jeTaluM spaSTa jJAna ane bhAna hoya eTaluM enuM zreya--mukita satvara thAya. TUMkamAM AtmAnI potAnI karmabaddha avasthAnI, pariNatI anusAranuM jJAna ke arthaghaTana athavA kriyAonuM AcaraNa AtmAne mukita apAvavA zakitamAna nathI paNa A zakita ke kSamatA phakata sarvattabhagavaMta kathIta satyanI AjJA ke maryAdA anusAranI pariNatI ja AtmAne bandhanAvasthAmAMthI mukata karI sva-svarUpanI prApti karAvI zake. bIjA zabdomAM kahIe to satyanA sAkSAtkAra sivAya sva-svarUpa praptinA sAdhanA mArganA upAyonI AdhIkArika-sattAvAra ghoSaNA karavAne koIne paNa hakka nathI. ATaluM ja nahIM paNa satyano jene sAkSAtkAra thayo che tevA sarvazabhagavaMta kathIta satyavacananA AdhAra sivAyanI koI paNa prarUpaNA ke pravRttithI AtmAnuM kalyANa ke karma-nirjarA saMbhavI zake ja nahIM. A zAzvata satya prati jenI niSThA jIvaMta hoya te potAnAmAM rahelA ajJAnathI anabhinna hoya ja nahIM arthAta potAnI chamastha avasthAne khyAla ane enuM bhAna AvA AtmAmAM abhinnapaNe raheluM hoya. A anabhijJatAnA kAraNe e AtmAne ahaMkAra-abhimAna ogaLI gayuM hoya athavA bilakula nahIMvata hoya. A rIte AvelA ahaMkAranA abhAva athavA atya95paNAnA kAraNe satyaniSThA dharAvate koI paNa AtmA sarvajJakathIta satyanI nirbheLa ane spaSTa samajaNa sivAya tema ja evA satyanA spaSTa AdhAra sivAya anya koI paNa AtmAnI prarUpaNA ke pravRttine ekAMte asatya ke ahitakArI kahe ja nahIM. AvI 28 rAjendra jayoti Jain Education Intemational
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prarUpaNA karavAne ke abhiprAya ApavAno avasara UMbhA thAya tyAre sarvajJano zAsanane pAmela AtmA potAnI salAmatI khAtara ema ja kahe ke "sva-yopazama mujaba sarvAnI AjJA ke Adezane je. rIte samajI zakuM chuM te mujaba.. Ama hoya ke hovuM joIe." AvuM kathana karatI vakhate paNa dareka rAtmAe e vAtanI saMpUrNa sAvadhAnI rAkhavI joIe ke "potAnI samajathI bhinna mAnyatA ke AcaraNA karanAra AtmAnA pariNAma ke adhyavasAya aMge koI paNa jAtanuM nirNayAtmaka ke cokkasa (definate) vidhAna na kare." AvuM vidhAna na karavAnuM mukhya kAraNa e che ke, sarvajJa vacananI jANakArI ke bodha mAtrathI ja koI paNa AtmAmAM anya AtmAnA adhyavasAyo ke pariNAma jANavAnI kSamatA AvatI nathI. AvI kSamatA to tyAre ja prApta thAya ke jayAre AtmA svapura pArtha karI cokkasa pramANamAM karmanirjarA dvArA potAnA AtmAne avAranavAra ajJAnane aMdhakAra AMzika rIte ke saMpUrNapaNe dUra kare. Atma-jJAna anumAnanA AdhAre AvatuM nathI. e to sva-puraSAnA AdhAre thatI AtmapratItithI ja Ave che. AvI Atma-pratIti ke anya prakAranI jANakArI AtmAne kevI rIte thAya che? AtmAnI sva-mArgI ke parakIya pravRttinuM mULa yA AdhAra: sarvajJa-kathIta svayaMsiddha satya e che ke jIva-AtmAnA mULabhUta guNAmAM arthAta svabhAva svarUpe jJAnane guNa rahele che ja. A guNanA pragaTa svarUpamAM pUnAdhikatA ( ochA-vadhatApaNuM) hoI zake ane hoya che. e sAmAnya anubhavanI vAstavikatA che. AtmAnI AMtarika ke bAhA athavA sthaLa ke sukSama pariNatI tathA pravRttinI AdhArazIlA anya guNo tathA kAraNomAM A jJAna guNa paNa mULamAM AdhAra rUpe che. zAnanA be mukhya prakAra: samagra vizvanA tathya tathA tattvone padArtha-bodha jemane hastAmalakata hatA tevA sarvajJa bhagavaMtoe A 'padArthabodha'nuM nirUpaNa karatAM kahyuM che ke samasta saMsAra cetana (jIva) ane jaDa (ajIva) ema be mukhya tAnI "yathAvata' samajaNathI samajI zakAya che ane tenA pratyeka rahasyo jANI zakAya che. A be mukhya tamAMthI jIvanuM lakSaNa cetanA arthAta AtmAnI aMdara rahelI jJAnazakitanuM varNana karatAM jJAnanA be mukhya bheda kevalI bhagavaMtee kahyAA che. (1) IndriyAzrita jJAna ane (2) IndriyAtIta jJAna. (ahIM IndriyAtIta eTale IndriyanI sahAya ke mAdhyama sivAyanuM jJAna ema samajavuM). Indriyajanya[ sensual ] jJAna dareka AtmAnI karmabaddha avasthAnI sthiti arthAta pArjIta karmanI tIvratA ke halakApaNA para AdhArita che. bIjI rIte kahIye te ema paNa kahI zakAya ke Indriyajanya ke IndriyAzIta jJAna ke ene bodha "pravAhI paristhiti" ( fluied condition ) jevuM che. enA AkAra-prakAra ( shapes and modes ) vividha prakAranA che. jyAre IndriyathI bhinna evI jIvanI mULa jJAnazakita tattvata: arthAta tAttvika rUpe tathA guNarUpe (substantially and qualitatively) pratyeka AtmAmAM ekasarakhI ja che. "abhavI" AtmAo AmAM apavAda rUpe hoI zake ema mAnavAne kAraNa che, paraMtu e mATe spaSTa zAstrAdhAra hajI sudhI jovAmAM ke sAMbhaLavAmAM Avyo nathI. samyaka darzananI saraLa chatAM spaSTa vyAkhyA : sarvajJakathIta satyakathana prati kSaNika rUpe (momentary) paNa zraddhA thavI arthAta samagra vizvanA padArtho tathA te vize sarvajJabhagavaMtoe je prarUpaNA karI che tene vizeSarUpe jANIne ke jANyA vagara paNa, sarvajJa bhagavaMtee kahela vacana vANI satya che tevI kSaNIka pratIti paNa samyakadarzananI upalabdhi (teTalA samaya pUratI) paryApta che. bIjA zabdomAM kahIe to zeya padArthonA sAmAnya dharmane "yathAvata" jANavuM tenuM nAma samyakadarzana. samyaka jJAnanuM svarUpa, vyAkhyA : dareka padArthamAM sAmAnya ane vizeSa dharma hoya che. sAmAnyanuM jJAna thayA pachI vizeSa dharmanuM jJAna meLavavA puruSArtha karavAnI IcchA thAya ane enA pariNAme zeya padArthonA vizeSa dharmanuM jJAna thavuM ke meLavavuM ene samyakajJAna kahevAya che. TUMkamAM zeya padArthonA svarUpa ane svabhAvanuM 'yathAvata jJAna thavuM tenuM nAma samyaka jJAna. AtmAnI caitanyazakitanuM dvipakSI svarUpa: AtmAnA mULa guNa rUpa caitanyazakitanuM svarUpa svabhAva-yayukata arthAta dripakSI che. AtmAnI caitanyazakita ekalI "jJAnasvarUpe ja vidyamAna nathI hotI; paraMtu jJAna ane darzana ema saMyukata svarUpe hoya che. A saMyukata svarUpAtmaka caitanyazakita kahevA pAchaLano tarka ane tathyayukata kAraNomAMthI prathama kAraNa e che ke, koI paNa padArtha eka dharmI hoto nathI. paraMtu sAmAnya ane vizeSa ema bane dharmasvarUpayukata ja hoya che. bIjuM kAraNa e che ke, sAmAnya padArthabodha thatI vakhate paNa jIvane Atmopayoga caDhato ane utarato ema be prakAre hoya che. udAharaNa tarIke jyAre koI paNa mAnavI para ApaNI daSTi paDe che tyAre sAmAnya rUpe e mAnava che ema anubhavIe chIe paNa enI sAthe sAthe vyakata ke avyakata rIte paNa e mAnava che eTale jIvayukata ane vividha aMgavALA tathA buddhI zakitavALo che e paNa jANIe chIe. AvI vyakitanI mAtra mAnavI tarIkenI oLakhANa -khAsa karIne sAmAnya oLakhANanI sAthe ja vizeSa oLakha paNa Ave che tenuM kAraNa AtmAnI caitanyazakitanuM A svarUpadrayAtmaka hovuM eja che. samyaka darzananI sAmAnya vyAkhyA : A jJAnazakitathI jIvane ya padArthane khyAla pedA thAya che temAM prAthamika khyAla paNa jJAnanA darzana kahevAya che. padArthabaMdhanI prathama bhUmikA te darzana che temAM vastunA khAsa svarUpane bhAsa nahi thatAM phakata vastunI sattAnuM ja bhAna thAya che. sarva zeya padArtho sAmAnya ane vizeSa ema bane bhAvayukata hoya che sAmAnya vinA vizeSa hoI zake nahi. jema ke vividha phaLe paikI AMbAnuM phaLa daSTi sanmukha thatAM prathama to kerI svarUpe sAmAnya bodha thAya tyAra pachI te kerI moTI che, mIThI che, paripakava che, vigere kerI aMgeno vizeSa bodha thAya che. A phaLamAM kerI svarUpa sAmAnya bhAva che, to je moTAI, mIThAza, paripakavatA vigere vizeSa bhAve che. jayAM kerI svarUpe sAmAnya bhAva ja na hoya to pachI tyAM moTAI- mIThAza vagere vizeSa bhAvanuM astitva ja kayAMthI hoya ? mATe sAmAnya ane vizeSa e banne bhAva pratyeka vastumAM saMlagna che. jethI dareka padArthano bodha, prathama sAmAnya ane pachI vizeSa thAya che. temAM zeyanA vizeSa dharmane jANavAvALo AtmAne je guNa che te jJAna che. zeyanA sAmAnya dharmane jANavAvALo AtmAno je guNa che te darzana che. : A rIte padArtha bodha thatI vakhate caDatA UtaratA vividha prakAranA AtmopayogarUpa bhedane vyavasthita ane vistRta rIte thato khyAla sukAI na jAya te mATe AtmAnI caitanyazakitane vi. ni. saM. 2503 Jain Education Intemational
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtra eka jJAnasvarUpe ja nahi oLakhAvatA zAna ane darzana ema banne svarUpe kaDI che. cAritrya : A jJAna ane darzana uparAMta AtmAne trIjo guNa che. vanI cakita, cetanA ane vIryAdinI parivRtinuM pravartana, svabhAvamAM varte che tene cAritrya kahevAya athavA rAga-dru yanI parAdhInatA rahita AtmAnI jJAna ane darzanazakitano upayoga tene cAritrya kahevAya. rAga-dveSa eTale AtmAmAM vartatA krodhAdi kaSAyo. AkrodhAdi kaSAyonA tyAgane ja cAritra kahevAya. Atmika zakita--anaMta vIrya ! AtmAno cotho guNa "vIrya" kahevAya che. vIrya e jaina pAribhASika zabda che. teno artha, yogautsAha-baLa-parAkrama - zakita ItyAdi thAya che. arthAta AtmAnI zakita--baLa -parAkrama te vIrya kahevAya che. tenA (1) labdhi vIrya ane (2) karaNa vIrya; ema be prakAra che. temAM AtmAmAM zakitarUpa heluM vIrtha te sabdhi vIrya che. ane te labdhivIryanI pravRttimAM nimittabhUta je mana-vacana ane kAyArUpa sAdhana te karaNa vIrya che. karaNa vIryamAM Atmika varSanA vAhanarUpathI vIrya zabdano upacAra vyavahArika upayoga che. AtmajJAna rahita jIvane vIrya guNanI prAthamika samaja, te NavIrya dvArA ja ApI zakAya che. labdhivIrya pragaTa thavAmAM karaNa vIrya saMbaMdha dharAve che. mATe te upacAra yogya che. vIryanA satya svarUpathI ajJAta loko, zarIranI tAkAtanebaneM ja vIryasvarUpamAM samaje che. paraMtu zarIranI aMdara o vIrya no pulamAMthI baneluM hovAthI teno paugika vIrya kahevAya che. A paudgalika vIryanI pragaTavAnuM kAraNa AtmAnA vIryaguNa (labdhivIrya)nA pragaTIkaraNa upara che. zakitanA mukhya be bheda : jagatanA nAnA meATA sarva prANIonI mana-vacana tathA zarIranI sthUla yA sUkSma pravRttimAM AtmAnuM vIrya ja kAma lAge che. mana-vacana ane kAyA tA jaDa hovAthI AtmAnA vIrya vinA koI paNa prakAranI kriyA karI zakatA nathI. AtmA jayAre zarIranA tyAga karIne cAlyo jAya che, tyAre mabhUtamAM mabhUta zarIra paNa kAranI mAphaka thaIne paDayuM rahe che. eTale spaSTa rIte siddha thAya che ke Atmika vIryanA abhAve zArIrika baLa vyartha che. zarIragata pauDhagatrivIrya, e bAdhavIrya che. A bAghavIrya e Atmika vIryanA aneka bAhya sAdhanAmAMnuM eka bAhya sAdhana che. athavA Atmika vIryanA pravartana rUpa AtmaprayatnamAM bAhyavIrya paNa saMbaMdha dharAve che. eTale vAstavika rUpathI te vIrya e e zarIranI nahi paNa AtmAnI vastu che. e zarIrane guNa nahi hotA zarIranuM sarva prakAranuM saMcAlana karavAvALA je AtmA, zarIramAM rahelA che tenA guNa che. svAbhAvika guNo : A pramANe jJAna-darzanacAritra ane vIrya e AtmAnA sva-mAlikInA, bahAra, koMdhaNI niha AvelA svAbhAvika guNo che. e jIva mAtranA guNA hovA chatAM paNa te darekanuM astitva dareka jIvomAM eka sarakhuM nahi. vAthI nyUnAdhikapaNe vartanuM jovAmAM Ave che, AvI vividhatAnuM kAraNa zuM ? e prazna buddhimAna manuSyonA hRdayamAM upasthita thAya e svAbhAvika che. paraMtu A praznanuM samAdhAna karyA pahelAM te e samajI levuM joIe, ke je kare vastunA vikAsamAM krAnivRtti dekhAya te vastumAM prakarSatA athavA saMpUrNatA yA antima vikAsa paNa hovA joIe. e hisAbe jJAnAdi cAre guNonI prakarSatA arthAta saMpUrNatAnA paNa bhAsa thaI zake che. 30 AtmAne AvaratI zakita vAdaLa gherApI Adita banI jatA sUryanA tejanI dhUna vakatA, AcchAdaka evA vAdaLanA samUhane anurUpa hoya che. vAdaLa ghaTA vadhAre tema sUryanuM teja ochuM, ane vAdaLa ghaTA ochI tema tejanuM pramANa vadhu hoya che ane vAdaLaghaTA sarva vikharAI gI suryanuM teja bilakula AcchAdana ravina saMpUrNapaNe pragara che. ahIM vAdaLanI AcchAditatAnI avasthAmAM kaMI sUryanuM teja naSTa thaI jatuM nathI ane vAdaLa ghaTA bilakula vikharAI jatAM kaMI te teja navuM utpanna thatuM nathI ke bahArathI AvatuM nathI. paraMtu vAdaLa ghaTA vakhate te teja AcchAdita (DhaMkAI javApaNe) rUpamAM varte che ane ghaTA bilakula ghaTA bilakula vikharAI jamI ne teja pragaTa thaI pUrNa svarUpe prakAze che. e rIte AtmAnA jJAnAdi cAra guNo ane tenA AcchAdaka tattva, karma aMge samajavuM. karmanA mukhya be bheda: jIvanA pAramArthika yA svAbhAvika svarUpa jJAnAdi cAra Atmika guNane AcchAdita banAvI rAkhanAra karmane jainadarzanamAM ghAtI karma tarIke oLakhAvyA che ane jIvanI vyAvahArika yA dazyamAna avasthAnI anukULatA tathA pratikULatA sarjaka karmane aghAtI karma tarIke oLakhAvyA che. ghAtI karmo Atmika guNAnuM AcchAdana kare che. jayAre aghAtI karmothI te jIva manuSya, deva, jAnavara ane narakanA bhavanuM, AyuSyanuM, zArIrika sukha-du:khanuM ane gAtra vagerenuM sarjana thAya che. AtmAnA jJAna darzana, cAritra ane vIryaguNanA AcAraka evA ghAtI karmanA nAma anukrame : (1) jJAnAvaraNIya (3) darzanAvaraNIya (3) medanIya ane (4) atarAya jIvane bhaya-jIvana-maryAdA sukha-du:kha ane gotranA saMyogA prApta karAvanArA aghAtI karmonAM nAme anukrame: (1) nAma karma (2) Avu karma (3) vaMdanIya karma ane (4) gotra karma che. ghAnI kamInuM kAma jIvane gati Adi bAhya saMjogonI anukULatA pratikULatAne prApta karAvavAnuM che. jayAre ghAtI karmonuM kAma Atmika guNone AcchAdana karavAnuM che. aghAtI karmanA kAraNe prApta, bhava-Ayu Adi saMyogika che azAzvata che, nAzavaMta che. AtmAnI svAbhAvika, asalI ane sva-mAlikInI cIja nathI. bahArathI Avela che. asalI cIja te AtmAnI akSaya sthiti AvyA bAda arUpIpaNu ane aguru laghu pazu' che. jIvane zAzvata zAMtinI prApti to uparokata cAra avasthAmAM ja che. e avasthA prApta na thAya tyAM sudhI jIvane manukhyAdi bhavamAM, te bhavanI sthitinI maryAdAmAM, zArIrika sukhaduHkhanA saMyogAmAM ane vividha avasthAmAM bhaTakatA ja rahevAnuM che. kayAMya kAyamI vasavATa nathI. pherabadalA karatA ja rahevAnuM che. AvI asthAyI sthitinA sadAnA mATe chUTakAro te aghAtI karmanA saMbaMdhathI sarvathA mukata banavAmAM ja che. paraMtu te chUTakAro prathama te ghAtI karmanA chUTakArAthI ja thAya che ane ghAtI karmanA chUTakAro to aghAtI karmanAM saMbaMdhathI - sarvathA mukata banavAmAM ja che. paraMtu te chUTakAro prathama to ghAtI karmanA chUTakArAthI ja thAya che ane ghAtI karmone chUTakAro cAra ghAtI karmo paikInA meAhanIya karmanA TakArAthI je thAya che. aMdhakAramAMthI prakAza tarapha-guNasthAnaka : meAhanIya karmanI vividha avasthAnA saMbaMdhathI amuka krame krame sarvathA chUTavA mATe AtmAnA thatA prayatnathI prApta dazAne jainadarzanamAM sthAnaka tarIke oLakhAvI che. kaI dazAmAM guNAnakamAM karmanA baMdha-udaya-udIraNA ane sattA svarUpa saMbaMdha AtmAne rAjendra jyoti
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevo banI rahe che ane ane guNasthAnakamAM AgaLa vadhatAM anaMta sukhane jharo potAnA AtmAmAM ja nira tara sthAyI hovA mehanIya karmane sarva prakArano saMbaMdha, AtmAmAMthI haMmezanA mATe chatAM e paugalIka rajakaNonA saMbaMdhathI parAdhIna banelA AtmAne kevI rIte vilIna bane che tyAra bAda alapa samayamAM ja zeSa pitAnuM svataMtra sukha bhUlAI gayuM che. ane paugalIka sukhe ja traNa ghAtI karma AtmAmAMthI sarvathA naSTa kevI rIte bane che ane sukhI thavAnI ghelachAvALa banI rahyo che. A rajakaNa ati sUkSma ane aghAtI karmo svayaM kevI rIte chUTI javAthI AtmA ajara che ane daSTigocara thaI zake tevA nathI. eTale vaijJAnikoe mAnI amara sthAnane kevI rIte prApta kare che... A badhI hakIkata spaSTa lIdhela ANu karatAM paNa atyaMta sukSma e A rajakaNa samUha ane hRdayagamya rIte jainadarzananA karmazAstramAM jANavA maLe che. mahAzakitavaMta hoya temAM zuM Azcarya ? karma-vargaNA: karmanI Avaraka zakita - prabhAva ane tenI roka: jainadarzanamAM karmaviSayanI rasaprada hakIkato darzAvavA uparAMta A rajakaNa samUhamAMthI taiyAra thatuM tattva, tene ja karma karmavargaNAne amuka samaya sudhI upazAnta banAvI rAkhavA rUpa kahevAya che. jema auSadhanI goLI mANasanA zarIranI aMdara jaIne upazama zreNinuM tathA te vargakhAne AmUlacUla ukheDI nAkhavAnI mahattvanuM kArya kare che, tema A rajakaNo paNa jIvamAM pravezIne payiA svarUpa Apaka zreNinuM svarUpa eTalI suMdara zailIe samajAvyuM enA upara aneka prakAranI asara kare che. jIvanI sarvazatAne che ke bhalabhalA vaijJAnikonI buddhi paNa cakkaramAM paDI jAya. A ane sarvazakitamattA DhAMkI de che ane tethI enAmAM (jIvamAM) upazama koNI ane kSapaka koNimAM Atma zakita kevuM kAma kare che, mAtra parimita jJAna ane parimita zakita rahe che e ene duHkha karmavargaNAnA putranI tAkAta kevI hataprAya: banI jAya che Ape che. tethI jIvanA svAbhAvika bhAvane - avasthAne eTalA aMze ane anne AtmazakitanI pUrNatAnI ujajavala jayeta kevI rIte svAsyano nAza thAya che. jIva e asthira zarIro vIMTALe che. pragaTe che te badhI hakIkata samajanAra buddhizALI manuSyanuM mastaka ene jiMdagI ane moha Ape che ane enuM prArabdha baMdhAve che A viSayanA prarUpaka sarvajJa bhagavaMta pratye saheje jhukI jAya che. ke pachI amuka samaya sudhI e jIve mANasa, tiryaMca, svargavAsI ane jaina darzana kathita karmavAdanI mahattA svahRdayamAM aMkita bane che. ke narakavAsI e cAramAMnI koI paNa yonimAM avataravuM paDe che. karmanA pariNAmenuM mukhya vargIkaraNa : A rIte A pudgala (meTara) aNasamUha jIvamAM pravezIne badhAM pratyeka saMsArI AtmA sAthe lahAgnivata yA kSIranIravata prANInA janma ane astitva mATe bhAratanA badhAM tattvadarzanAe saMlagna banI rahela vividha karmanuM astitva jIvane vipAka darzA svIkAreluM evuM eka gUDha tattva -karma taiyAra kare che. A karma saMbaM dhathI ja jIvanI uparokata sthiti sarjAya che. vavAmAM eka sarakhA svabhAvavALuM nahIM hovAnA kAraNe tenI vivi A karmasvarUpe pariNAma pAmatAM rajakaNa-samUho jIvamAM pravezyA dhatAne anulakSIne tenA mULa ATha bheda ane uttara 158 bheda pahelAM kaI jAtanA pudgalamAMthI taiyAra thAya che, koNa taiyAra kare che, dvArA kareluM vargIkaraNa eTaluM badhuM suMdara che, ke tenA dvArA saMsArI zA mATe taiyAra kare che, jIvamAM pravezyA pahelAM tenuM astitva AtmAnI anubhavasiddha bhinna bhinna avasthAone khulAso kayAM ane keTalI jagyA pramANa che, AvA sUkSma svarUpe astitva jainadarzanamAM batAvela karmatatvanA A vijJAna dvArA saraLatAthI dharAvatAM anya rajakaNasamUhanuM astitva brahmAMDamAM kevA kevA svarUpe thaI zake che. A badhA bhede: (1) punya ane (2) pApa; ema be ane kevA kevA kAryamAM upayogI banI zakavAnI yogyatAvALuM che; kevA vibhAgamAM paNa samAI jAya che. prakAranuM karma, vadhumAM vadhu ane ochAmAM ochA keTalA samaya nava tattva: AtmAnI sAthe TakI zake? karma svarUpe AtmAmAM saMbaMdhita banyA karmavargaNAthI thatI AtmAnI anarthatAne anulakSIne ja pachI te keTalA samaya sudhI tene vipAka devAmAM asamartha rahI zake, jainadarzanamAM nava tattvanuM suMdara Ayojana che. A nava tattvanuM - vipAkanA niyata samayamAM paNa palaTo thaI zake ke kema, kaI jAtanA jJAna ja mAnavamAM mAnavatA saje che. AdhyAtmika dRSTie je Atma pariNAmathI A palaTo thaI zake, baMdha samaye vivakSita koI mahApura pa thaI gayA che, te save A nava tattvamAM heya-roya karmamAM je svabhAvanuM nirmANa thayuM hoya te svabhAvane paNa palaTA ane upAdeyanA vivekI banavAthI ja Atma-siddhine prApta karI vipAka samaye thaI zake ke kema, svabhAva palaTo thaI zakatI hoya to zakayA che. A nava tattvane viSaya, cetana ane jaDa padArtha saMbaMdhI ja kevI rIte thaI zake. karmane vipAka rokI zakAya ke kema, rokI zakAte jaDa padArthamAM paNa mukhyatA te karmavargaNA aMgenI ja che. hoya to kevA Atma -pariNAmathI rokI zakAya, dareka prakAranA karmane jaina darzananA prakAzaka vItarAga banela sarvajJa mahApuru e vipAka rokI zakAya ke amukane ja ? jIva, potAnI vIryazakitanA vizvanA prANIo samakSa rajU karyuM che ke A vizvamAM evA paNa AvirbhAva dvArA sUkSma aNusamUharUpa karmane Atma-pradeza parathI karmavargaNAnA pudgala (aNusamUha) nuM astitva vartI rahyuM che uThAvIne kevI rIte pheMkI zake, AtmA potAnAmAM vartamAna paramAtmache ke jeNe saMsArI AtmAnI anaMta zakitane AvarI lIdhI che. bhAvane dekhavA mATe jyAre utsuka bane che, te samaye AtmA ane vI. ni. saM. 2503 31
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma vacce kevuM yuddha jAme che. chevaTe anaMta zakitata AtmA kevA prakAranAM pariNAmethI baLavAna karmone kamajora banAvI potAnA pragati mArgane niSka Taka banAve che, kayAreka kayAreka pragatizIla AtmAne paNa karma kevI rIte nIce paTakI de che, kayA karmane baMdha, udaya kaI avasthAmAM avayaMbhAvI, ane kaI avasthAmAM anithata che, AtmAnA anaMta jJAnAdi catuSka guNonA AcchAdaka karmane kayA kamathI haTAvI zakAya, jIva karmaphaLa svayaM bhagave che ke IvarAdi anya koInI preraNAthI, sarvathA karma saMbaMdhathI sadAnA mATe rahita AtmAo karatAM anya kaMI paNa vizeSatAvALI anya koI vyakita hoI zake kharI? hoI zakatI na hoya te nahi hovAnuM kAraNa zuM? eka jIve bAMdhela karma anya jIva dvArA naSTa thaI zake kharAM? ItyAdi saMkhyAtIta praznanuM saMtoSakAraka buddhigamya sukhada samAdhAna tathA zarIra-vicAra ane pANInA nirmANamAM kevA prakAranI AkarSaNa zakitathI tene yogya aNusamUho kheMcAya che? AkarSita te aNusamUhomAMthI yathAyogya thatI racanAmAM jIva prayatna ane prayatnazIla banI rahela te jIvanAM karmo kevI rIte bhAga bhajave che? prANI mAtranI zarIra racanA, vividha caitanyazakita, prANIomAM vartatI rAga-dveSanI anekavidha vicitratA, IndriyonI jUnAdhikatA, Indriyo Adi saMyoge hovA chatAM buddhimAM vividhatA, sAMsArika sukha-du:khanAM saMyogonI anukULatA, AtmabaLanI hAni-vRddhi vigere aneka vicitratA, karmasamUhane haTAvavA jaina dharmanA ArAdhakomAM karAtI bAhya kriyAonI mahattA, AvI aneka bAbatone hRdayagamya khulAso jainadarzana-kathita karma vijJAna dvArA ja maLI zakaze. jaina darzanamAM karmavAdanuM sthAna: keTalAka loko evI mAnyatA dharAve che ke jenadarzana te mAtra karmavAdI ja che. paraMtu mAtra karmavAdI ja che, ema mAnI levuM te bhUla bhareluM che. kema ke kAryanI utpattimAM jainadarzana ekalA karmane ja kAraNa mAnanAra nathI paraMtu kALa, svabhAva, niyati, prArabdha ane puruSArtha e pAMce samavAyI kAraNone mAnanAra anekAntavAdI darzana che. Ama chatAM keTalAkane AvI bhrAmaka mAnyatA ubhavavAnuM mukhya kAraNa e che, ke uparokata pAMca kAraNo paikI karmanuM svarUpa, zeSa cAra kAraNo karatAM ati vizALa rUpe jena zAstramAM varNavAyeluM jovAmAM Ave che athavA pracalIta che. karmavAdanI simita jANakArI vartamAna jaina AgamamAM te karmavAdanuM svarUpa amuka pramANamAM ja varNavela che. karmavAdanuM mULa to jainadarzanamAM, lupta thayela daSTivAda nAmanA bAramA aMganA cauda pUrvavALA cethA pUrvamAM che. temAM karmapravAda nAmanuM eka AkhuM pUrva che. A pUrva paNa lupta thayela che. paraMtu temAMnA keTalAka vicAro paraMparAe utarI Avela che ane saMgharAI rahyA che. uparokata zAstranA AdhAre pUrvAcAryoe nirmANa karela karmavAdanA sAhitya dvArA Aje paNa karmavAdanuM svarUpa saMpUrNapaNe to nahi, paNa amuka aMze to jANI samajI zakAya che. vartamAna kALe A rIte amuka aMze vidyamAna e karmavAda atyaMta vizALa buddhigamya ane hRdayasparzI che. karma sattA upara vijaya meLavIne jIve paramAtma pada prApta karavA mATe dharmatattvanI adbhuta zakitaone upayoga kevI rIte karavo joIe. tenuM sacoTa pratipAdana jainadarzanamAM saraLa ane suMdara rIte samajI zakAya tevI rIte karavAmAM AvyuM che. eTaluM ja nahi paraMtu dazya jagatanI racanA koNa kare che? kevI rIte kare che? zA mATe kare che? te saMbaMdhI vAstavika hakIkata paNa jaina darzanakathita A karmavAda uparathI vAstavika rIte samajI zakAya che. 32 rAjendra jayoti Jain Education Intemational