Book Title: Karm Sambandhi Jain Sahitya
Author(s): Kunvarji Anandji Shah
Publisher: Z_Jain_Sahitya_Sambandhi_Lekhono_Sangraha_005198_HR.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249579/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanagaramAM bharAyelI sAtamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM zA. kuMvarajI ANaMdajIe vAMceluM bhASaNa. karma saMbaMdhI jaina sAhitya. - aneka darzananA prAcIna ane arvAcIna tamAma sAhitya tarapha daSTi karatAM . jinadarzanamAM karmane lagatuM jeTaluM sAhitya pUrva purUSoe raceluM che ane jeTaluM chapAyeluM che teTaluM kaI paNa darzanamAM lakhAyela ke chapAyela nathI. prAye ema kahIe te cAlI zake ke e viSayamAM anya dazanakAra teTalA utarela ja nathI. karmane viSaya atIndriya che, tethI tenA mukhya praNetA sarvaja heI zake; emAM kalpanA cAlI zakatI nathI. e kalpanAtIta viSaya che. A saMbaMdhamAM jaina sAhitya keTaluM che? tenI TuMka dha A sAthe ApelI che te uparathI samajI zakAze ke e viSayamAM lA kaleka jenAcAryoe racelAM che ane tene baheLo bhAga teja rUpamAM (prAkRta ne saMskRtamAM ) chapAyela che, temaja gujarAtI bhASAMtara sAthe paNa ghaNe bhAga bahAra paDela che ( chapAyelane noMdha paNa A sAthe Apela che. ) jaina darzana khAsa purUSArthavAdI che, kAraNa ke purUSArtha vaDeja AtmA pUrvakRta karmone nAza karIne zivasthAna-nirupadrava sthAna-apunarAvRttivALuM, sthAna meLavI zake che, chatAM kamane lagatA zAstro temAM ghaNuM hovAthI temaja te saMbaMdhamAM upadeza, carcA temaja tenAthI DaravApaNuM vizeSa hovAthI jene karmavAdI kahevAmAM Ave che. khare jene jema bane tema navAM karma na baMdhAya, ochA baMdhAya, zubha baMdhAya tene mATe prayatnazIla hoya che, kAraNake upara jaNAvelA makSasthAnamAM jatAM rokI rAkhanAra karmo ja che; tethI vyavahAravicakSaNa vaNika jema Avaka vadhAre ne kharca e che karI zrImaMta thAya tema khare jaina paNa Atmika saMpatti jema bane tema vadhAre meLave-pragaTa kare ane na karmabaMdha rUpa kharca ocho kare, ema karIne sAco zrImaMta bane. karma be prakAranA che-zubha ane azubha. zubha karma sukha Ape che tyAre azubha karma duHkha Ape che. A viSaya vadhAre samajavA mATe karmanA mULa 8 vibhAga pADavAmAM AvyA che, ane tenA uttara bheda 158 pADavAmAM AvyA che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. te sabaMdhI ahIM vadhAre vistAra na karatAM mAtra A karmanIja TuMkI vyAkhyA ApavAmAM Ave che. 1 jJAnane AvaraNa kare-ke-kharI samaja paDavA na deya te jJAnAvaraNIya karma 2 iMdriyethI ne AtmAthI jovAtA viSayane reke te dazanAvaraNaya karma. 3 sukha ane duHkha Ape te sAtA ne asatA rUpa vedanIya kama. 4 saMsAramAM meDa pamADe-muMjhave aneka prakAranI khaTapaTamAM utAre-saMsAramAM paribhramaNa karAve-kharI samaja paDavA na deya, zubhAcaraNa paNa thavA na deya te mohanIya karma. 5 uMca ane nIca jAtimAM utpanna kare-janma Ape te gAtra karma 6 dAna detAM, lAbha meLavatAM, vastuone bhoga-upabhoga letAM aTakAve-- temAM khAmI lAve, AtmavIrya ke zArIrika baLa pUratuM pheravavA na deya te aMtarAya karma. 7 manuSya, tiryaMca, devAdika gati, ekeDhiyAdika jAti, zarIra, tenI AkRti temAM baLa ItyAdi aneka bAbate zubha ane azubha-echuM ne vadhatuM ApanAra vicitra prakAranuM nAma karma 8 manuSyamAM ke devAdika gatimAM eka bhava AzrI amuka varSo sudhI rahevA deya rAkhe rahevuM paDe te Ayu karma A karmo bAMdhavAnA aneka kAraNe che. te paikI TuMkAmAM nIce jaNAvelA cAra kAraNa kahyAM che te khAsa dhyAna ApavA lAyaka che. 1deva gurU dharma saMbaMdhI temaja jagatanA anya padArtho saMbaMdhI khoTI mAnyatA, bhUla bharelI mAnyatA ane tene Agraha, te mithyAtva nAmanuM saithI prabaLa prathama kAraNa gaNAya che. - 2 hiMsAne, asatyane, cArIne, parastrI sAthenA saMbaMdhane atyAga, parigraha-dravyAdikanI mUccha (tRSNa)nuM aparimitapaNuM temaja bIjI paNa aneka bAbatamAM avirati bhAva (atyAga bhAva) e karmabaMdhanuM bIjuM kAraNa che. 3 kedanI upara kedha kare, abhimAna karavuM, mAyAkapaTa karavuM, atizaya lAbha kare, hAsyAdika karIne anyane duHkha upajAvavuM, indriyajanya sukhanI atyaMta abhilASA (vAMcchA ) karavI e kaSAya nAmanuM kamabaMdhanuM trIjuM kAraNa che. : Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbaMdhI jena sAhitya. ( 15 ) 4 mana, vacana ane kAyAne azubha kAryamAM pravartAvavAthI je adhyavasAyanI malinatA jaNAya che, tethI karmabaMdha thAya che, te pega nAmanuM karmabaMdhanuM zuM kAraNa che. A cAre kAraNanuM jenazAstramAM ghaNuM vistRta varNana che, ane te khAsa dhyAna ApavA lAyaka che. te dhyAnamAM lIdhA pachI te kAraNemAM AtmAne na vartavA de ane tethI virUddhanA zubha kAraNomAM AtmAnI pravRtti karavI te zubha baMdhanA athavA karmanI nirjarAnA kAraNe che. emAM pragati karatAM A AtmA chevaTe sarva karmathI vimukta thAya che ane sarva upadrava rahita ekSarathAnane pAme che. A pragatine jainazAstrakAroe guNasthAnarUpe guNasthAnanA nAmathI varNavela che. evA guNasthAna mukhya 14 kahyA che. te darekanA paNa taratamatA mege aneka bhede thAya che. temAM chevaTanA be guNaThANuM te taratama bhAva vinAnA che. e sthAne pahoMcelA sarva jIva ( AtmAo) samAna hoya che. karmagraMthanI aMdara karmabaMdhanA mukhya cAra prakAra batAvelA che. 1 prakRti baMdha-(karmone svabhAva) AtmAne te zuM lAbha athavA hAni kare ta, 2 sthitibaMdha-adhelAM karma keTalA vakhata sudhI bhegavavAM paDe te. 3 anubhAga baMdha-jevA jevA maMda athavA tIvra zubha ke azubha adhyavasAyathI karma bAMdhela hoya te tenI aMdara tIvra ke maMda athavA zubha ke azubha rasa paDe che te. ane 4 pradeza baMdha-te AtmAnI sAthe kamanA pradezanuM cUMTavuMekarUpa thavuM te. - have "AtmA arUpI che ane karma rUpI che te te bannene sagA saMbaMdha zI rIte thAya?" e praznanA uttaramAM jaNAvavAnuM ke-AtmA arUpI chatAM tene madirApAnAdi bezuddha banAve che, viSabhakSaNadivaDe dehamAMthI nIkaLavuM paDe che, viSane pagale tene zarIramAMthI kADhe che judA pADe che, te rIte karma rUpI chatAM paNa arUpI AtmAnI upara asara karI zake che, emAM saMzaya karavA jevuM nathI. keTalAeka darzanakAra karmane arUpI mAne che paNa te mAnyatA bhUlabharelI che; kAraNa ke je karma arUpI hoya te arUpI AkAza jema AtmAne upaghAta ke anugraha karI zakatuM nathI tema te paNa karI zake nahIM. AtmA sAthe karma anaMta kALathI-anAdithI lAgelA che ane te jAnA ghaTe. navA caeNTe ema thayA kare che. pravAhe anAdi che ane jo ema na hoya te Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa prathama kamarahita AtmAne pachI kama lAgyA ema kahevAmAM Ave te karma rahita thayelA-mukti pAmelA siddhanA jIvone paNa kamane saMbhava thAya; paraMtu kAraNa vinA kArya banatuM nathI tema jIvane paNa pUrvakarma kAraNarUpa che ane tethIja navA karma baMdhAya che. karmarahita hoya te pUrvakamarUpa kAraNa vinA navA karma baMdhAya ja nahIM. A vAta nyAyathI paNa siddha thAya tevI che. AtmA (jIva) ane kama bane anAdi che. tenI Adi mAnavAthI aneka prakAranA dUSaNe prApta thAya che. te ahIM viSayAMtara thaI javAnA kAraNathI batAvavAmAM Avela nathI. bAkI tenA anAdipaNAnI siddhi mATe jenazAstramAM ghaNuM lakhAyela che. A jagatanI je racanA che, je vicitratA che, prANI je sukha duHkha pAme che, aneka prakAranA dhAryA aNadhAryA pheraphAra thAya che, te badhA karmane AbhArI che. karmane laIne ja thAya che. A jIva temaja sarva jI koIpaNa enimAM janma dhAraNa kare che tyArathI tenI je pragati thAya che temAM khAsa kAraNa karma ja che. kaMIpaNa karmanA kAraNa sivAya banatuM ja nathI. karmanI prakriyAne je barAbara samaje che tene emAM koIpaNa Azcarya thatuM nathI. tene te sUryanA prakAzanI jema AtmAmAM e prakAza paDI jAya che ke tenI aMdara badhI hakIktane atyaMta skuTapaNe bhAsa thAya che. - keTalAeka darzanakAre athavA bIjAo karmanI ja AvazyakatA svIkAratA nathI. temaNe eja vicAra karavAne che ke-je karma na hoya ane tenuM zubhAzubha pariNAma na hoya to eka jIva sukhI ne eka duHkhI, eka dhanavAna ne eka nirdhana, eka rAjA ne eka rAMka, eka manuSya ne eka pazu, eka strI ne eka purUSa, eka rUpavaMta ne eka kurUpI, eka saddaguNa ne eka durguNa, eka buddhizALI ne eka mUkha, eka sanmAnapAtra ane eka nirjachanAnuM pAtra ItyAdi aneka prakArane dvirbhAva dekhAya che te kema banI zake? temaja ekaja mANasa eka kSaNamAM sukhIne duHkhI thaI jAya, nirogIne regI thaI jAya, zuddhimAna maTIne bezuddha thaI jAya ItyAdi Akasmika pheraphAra paNa karma vinA saMbhaveja nahIM; mATe karmanI avasthita mAnavA yogya ja che. dareka darzanakAra eka ke bIje rUpe paNa kamane mAne te che. tene mAnyA vinA chuTake thatuM nathI. baidhe karmane vAsanArUpa mAne che, taiyAyika ne vaizevika tene AtmAnA guNa dharma adhama rUpe mAne che, sAMkhya karmane prakRti Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbaMdhI jaina sAhitya. ( 17 ) rUpa kahe che, mimAMsake tene apUrva kahe che, vedAMtI mAyA svarUpa kahe che, ane jenadarzana tene pudagaLarUpa mAne che. te pugaLe dravyakarma kahevAya che ane tenA udayathI AtmAnA je zubhAzubha pariNAma thAya che te bhAvakarma kahevAya che. bhAvakarmathI dravyakarma baMdhAya che ane dravyakarmathI bhAvakarma thAya che. Ama te bane paraspara kArya kAraNabhAva dharAve che. jema telAdikathI snigdha zarIra upara cAre taraphathI raja cUMTe che tema zubhAzubha adhyavasAyarUpa cakAzathI dravyakarma AtmAne cUMTe che ane cIkAzanA pramANamAM tIvra ke maMda evA karmanA bheda paDe che. A jagatamAM rahelA pugaLasamUhanI jenazAstrakAroe ATha prakAranI vaheMcaNa ( judAI) batAvI che. tene vargaNAo kahe che. te vargaNAo eka bIjA karatAM sUkSma che. kAzmaNa vargaNa sarva karatAM sUkSama che-AThamI che. e vargaNAo anaMta paramANuonA banelA anaMtA skaMdhanI banelI hoya che. tevI vargaNAo pratisamaya A jIva zubhAzubha adhyavasAyavaDe grahaNa kare che; ane te AtmAnI sAthe kSIranIranI jema athavA lehane agninI jema eka'rUpa thaI jAya che, ane te potapotAnA svabhAva ( prakRti ) pramANe AtmAnA jJAnAdi guNone haNe che, reke che, sukha duHkha Ape che ane saMsAramAM paribhramaNa karAve che. A cetana anaMta zaktivALo che, chatAM karmanA saMbaMdhathI te kAyara thaI gayela che. sadagurU ge tenAmAMthI kAyaratA jaze ane zUravIratA pragaTa thaze tyAre te karmone haThAvIne pitAnI sattAne potAnA guNone pUrNa paNe pragaTa karaze. ' - karma mUrta hovA chatAM jema ati sUkSma vastu AkAzamAM rahela hoya chatAM ApaNe joI zakatA nathI, tema te atyaMta sUkSma hovAthI joI zakAtA nathI. tenA phaLa tarIke prApta thayelA dArika ne vaikiya zarIre vigereja dekhAya che. manuSya ane tiryaMcanA zarIre dArika kahevAya che ane devatA nAradInA zarIre vaikiya kahevAya che. AtmA ne kamane anAdi saMbaMdha (saga) che te pachI tene viyoga kema thAya?" ema koI zaMkA kare te tene khulAso e che ke suvarNa ane mRtti- kAne anAdi saMbaMdha chatAM paNa agni vigerenA prayogathI te bane chuTA paDe. 'che, tema AtmA sAthe lAgelA karmo paNa zubha dhyAnarUpa agnivaDe chuTA paDI zake che, bIjI rIte paNa chuTA paDe che. vaLI karmo paNa ekanA eka kAyama rahetA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) kaMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa nathI. junA khare che ne navA baMdhAya che. ema pravAhanI apekSAe ja tene anAdi saMbaMdha kahyA che. ATha prakAranA karma bAMdhavAnI jema upara mithyAtva, avipati, kaSAya ne vega e cAra sAmAnya hetu batAvyA che tema AThe prakAranA karmanA judA judA kAraNe paNa batAvavAmAM AvyA che. te ahIM TUMkAmAM batAvavAmAM Avela che. ATha prakAranA karmabaMdhanA vizeSa hetu. 1-2 jJAna ane jJAnIonuM pratyanikapaNuM-zatrupaNuM karanAra, gurUne oLavanAra ( tene chupAvanAra), upaghAta karanAra (pIDa karanAra), pradveSa karanAra, aMtarAya karanAra (vina karanAra) temaja atyaMta AzAtanAkaranAra jJAnAvaraNIya ne dazanAvaraNIya karma bAMdhe che. (A baMne karmanA baMdhahetu sarakhAja che; kAraNa ke darzana sAmAnya upaga che ane jJAna vizeSa upaga che.) 3 gurUmahArAjanI, dharmAcAryanI temaja mAtApitAnI bhakti karavAthI, temanuM bahumAna karavAthI, kSamAthI, karUNAthI, vrata pALavAthI, ganI kriyAthI, kaSAye na karavAthI ane dAnAdika karavAthI zAtA vedanIyakarma baMdhAya che ane tethI virUddha vartana karavAthI azAtA vedanIya karma baMdhAya che, 4 unmArgane upadeza karavAthI. sanmArgane nAza karavAthI, zubha nimitte vAparavAnA dravyane vinAza karavAthI, temaja deva, gurU, devAyatana ane dharmArAdhana karanArAonuM pratyenIkapaNuM karavAthI, temanI virUddha vartana karavAthI, darzana mehanIya karma baMdhAya che; ane cAra kaSAya (dha, mAna, mAyA ne lebha) hAsyAdika Saka (hAsya, rati, arati, bhaya, zeka ne dugacchA,) ane traNa veda, (purUSada, strIveda ne napuMsaka veda ) thI vivaza-paravazatene vaza manavALA jIve cAritra mehanIya karma bAMdhe che ke je karma sadAcaraNa (caritra)ne rokanAra che. temAM dUSaNa lagADanAra che. pa Ayu cAre gatinuM bAMdhavAnA kAraNe judA judA che. 1 mahA AraMbhanA-mahApApanA karmo karanAra ane parigrahanI atyaMta tR SNuvALe temaja kara pariNAmavALo jIva narakanuM Ayu bAMdhe che. 1 suvarNa ne mRrikAne anAdi saMbaMdha apekSAe kalle chekAraNa ke te saMbaMdha paNa AdivALe che, paraMtu pravAhe anAdi kahevAya che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbadhI jaina sAhitya. ' (19) 2 mahA kapaTI, prapaMcI, miSTabhASI ne aMtaHkaraNane mahAmalina, zalyayukata hRdayavALa, vrata niyamamAM doSa lagADanAre tiryacanuM AyuSya badhe che. 3 svabhAveja maMda kaSAya (kedhAdi ) vALa, dAna karavAnI rUcivALe, ane madhyama prakAranA guNavALe manuSyanuM Ayu bAMdhe che. ja ajJAna kaSTa karanAra, dehane bahu damanAra, karmanI nirjarA karanAra, vatAdikanuM madhyama pariNAme sevana karanAra devagatinuM Ayu bAMdhe che. (je gatinuM Ayu bAMdhyuM hoya te gatimAM A jIva maraNa pAmIne jAya che.) da mAyA ( kapaTa ) vinAne, sarala svabhAvavALe, garvavinAne, saMsArabhIrU, kSamAmArdavAdi guNavALa zubha nAmakarma bAMdhe che ane tethI virUddha vartanavALe azubha nAmakarma bAMdhe che. 7 guNagrAhI, madavinAne, adhyayana ne adhyApanamAM rUcivALo, paramAtmA upara bhaktivALa, gurU vigerene bhakta e jIva uccagetra bAMdhe che ane tethI virUddha vartanavALe nIcagetra bAMdhe che. 8 paramAtmAnI temaja sadagurUnI bhaktimAM vidana karanAre, hiMsA, asatya, cerI, abrahmacarya sevavAmAM ane parigraha (dravya) meLavavAmAM aharniza tatpara, keIne dAna karatAM aTakAvanAre, lAbhamAM viddha karanAra, keInI bhega upabhegAdikanI vastune nAza karanAre ane anyanI zaktine haNanAre jIva dAnAMtarAyAdi pAMca prakAranA aMtarAya karma bAMdhe che. karmanA saMbaMdhamAM lakhavA besIe ke kahevA mAMDIe te ghaNuM kahevAnuM ne lakhavAnuM labhya thaI zake tema che, paraMtu ahIM te TuMkAmAM karma e zuM vastu che, te ane tenuM svarUpa batAvavAne mATe jaina sAhityakAree keTale prayAsa karela che te bahu TUMkAmAM batAvavAneja khAsa hetu che; ane jaina darzananI mahattAnuM e paNa eka khAsa kAraNa che. prAcIna ane navya temaja saMskRta karmagraMthomAM khAsa karIne karmanA baMdha, udaya, udIraNa ne sattAne ja adhikAra che. karma kevI rIte baMdhAya che? amuka amuka caDatI caDatI hadavALA ( guNaThANuvALA) cho kayA kayA karma bAMdhe che ane kyA bAMdhatA nathI? te (baMdha) prathama batAvavAmAM Avela che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. . tyArapachI te bAMdhelA karma kyAre ane kevI rIte kyA svarUpamAM udaya Ave che? : te batAvyuM che. jema jema AtmA uMcI hade caDhatA jAya che tema tema azubha karmo tene udayamAM AvI zakatA nathI. vaLI kama te samaye samaye baMdhAya che,. te kAMI tarata udayamAM AvatA nathI. amuka kALa jene abAdhA kALa kahe che te vyatIta thayA pachI udaya Ave che. atyAre ApaNe je zubha ke azubha karma bhegavIe chIe te te pUrvanA bAMdhelA karmo bhegavIe chIe; eTaluM che ke yuupuSapApana kaira jana -kaI ati ugra puNya ke pApa karavAmAM Ave te tenA phaLa ahIM paNa bhogavavA paDe che. udaya pachI udIraNuM prakaraNa Ave che. keTalAka karmo udIraNA karIne tenI sthiti pAkyA agAu paNa bhegA vavAmAM Ave che, tenuM e prakaraNamAM svarUpa batAveluM che. udayanA be prakAra batAvyA che. 1 pradezaudaya ne ravipAka udaya; eTale keTalAka karmo mAtra pradeza udayathIja bhegavAI jAya che. tenuM phaLa kAMI AtmAne dekhAtuM nathI ane keTalAMka karma-prAye ghaNA karma bhogavavAthIja chuTe che te vipAka udaya kahevAya che. AmAM paNa eka kedI, jema tene sajA karelI pUrI mudate chUTe che ane eka kedI sArI cAlathI temaja keI zubha nimittathI (rAjAne tyAM putrajanmAdi kAraNathI ) vahele chuTI jAya che, tema kamane mATe paNa bane che. keTalAMka kama lAMbI sthitinA bAMdhyA hoya chatAM zubha nimitta maLavAthI zubha adhyavasAyathI vahelA paNa chuTI jAya che. karmane baMdha thayA pachI jyAMsudhI udayamAM na Ave tyAM sudhI te kama' AtmAnI sAthe sattA tarIke AtmAne coMTelA rahe che. te saMbaMdhI hakIkata', sattA nAmanA cothA prakaraNamAM Ave che. karmaprakRti ne paMcasaMgraha zivAyanA bAkInA karma saMbaMdhI graMthamAM upara jaNAvela cAra bAbata ( baMdha, udaya, udIraNa ne sattA ) neja vistAra che. jJAnadRSTie tenuM je je prakAranuM juduM juduM svarUpa samajavAmAM AvyuM te sarvAe kahyuM che ane tene gaNadharoe temaja tyArapachInA pUrvAcAryoe graMtharUpe guMcyuM che. te atyAre ApaNane mahA upakAraka thaI paDayuM che. temane jeTale upakAra mAnIe teTale thoDo che. ' ATha karmanA ghAtI ne aghAtI evA be bheda pADyA che. cAra ghAtI che. ne cAra aghAtI che. ghAtI karme AtmAnA jJAnAdi guNene ghAta kare che ane aghAtI karme AtmAnA guNane ghAta karatA nathI, paNa te karmo hoya tyAM sudhI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama sabasI jaina sAhitya. (21) A jIvane sauMsAramAM rahevu. paDe che. sarva karmanA kSaya thAya tyAreja prANI mukhtAvasthA-siddhAvasthA pAme che. karmaprakRtinAmanA graMthamAM ATha karaNa ne udaya, sattA-ema daza praka raNA che. ATha karaNa khAsa jANavA jevA che. tenA nAma-1 baMdhana, 2 saMkramaNu, 3 udIraNA, 4 upazamanA, 5 uddhRttanA, 6 apavanA, 7 nidhattine 8 nikAcanA che. A AThenuM svarUpa te graMthamAM te ghaNu vistAre ApeluM che. ahIM te mAtra tenuM TuMku svarUpa atAvavAmAM Avyu che, ke je jANavAthI vadhAre jANavAnI abhilASA thAya te te graMtha vAMcavA prayatna kare. 1 badhana--jIvanuM karmanI sAthe badhAvuM-ekarUpa thaI javuM te. 2 saMkramaNu--adhyavasAyanA pheraphArathI zubhanA azubha thaI javAthI ane azubhanA zubha thaI javAthI pUrve bAMdhelA zubha karmo azubha kapaNe sakrame che ane azubha karmAM zubhapaNe sakrame che te. ( khIjI rIte khIjA kAraNathI paNa karmInuM saMkramaNa thAya che. ) 3 udIraNA tenuM lakSaNa upara batAvelu che; arthAt udayamAM AvavAnI sthiti thayA agAu uddIraNA karIne karmane vahelA uddayamAM lAvavA te. 4 upazamanA--udayamAM AvelA karmone pradeze veDhavA ane anuya karmane udaya AvatAM rokavA te upazamanA kahevAya che. je karma prakRtinI upazamanA karI hAya te vipAka udaye vedAtI nathI. 5 udrattanA--zubha athavA azubha adhyavasAyanI tIvratAthI pUrvIbaddha karmAnA rasamAM ne sthitimAM vRddhi thAya te. 6 apavattanA----2 -zubha athavA azubha adhyavasAyanI tIvratAthI pUrva addha karmAMnA rasamAM ne sthitimAM hAni thAya-ghaTADA thAya te. cha nidhatti--adhyavasAyanI tIvratAthI-pUrve karelA zubha athavA azubha kAnI vadhAre vadhAre cAyaNA-praticeyaNA karavAthI pUrve bAMdhelA zubha ke azubha karmane vadhAre daDha-majabuta karavA te. 8 nikAcanA--upara jaNAvelA kAraNunIja vadhAre puSTatA karavAthI pUrve khAMdhelA karmAM avazya bhAgavavAMja paDe, bhAgaLyA vinA chuTakoja na thAya evA karavA te. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) kuMvarajI aNiMdajInuM bhASaNa. A ATha karaNa kahevAya che. te uparAMta karma prakRtinA udaya ane sattAnI hakIkata paNa kama prakRtimAM dAkhala karela che. karmagraMtha karatAM A karma prakRti graMthamAM ghaNI vizeSa hakIkata che. tenI upara be TakA che. prathama TIkAkAra malayagirijI che, bIjA TIkAkAra yazavijayajI upAdhyAya che. temaNe malayagirijIe kahela tamAma hakIkata kahyA uparAMta bIjI vadhAre hakIkate karmanA aMganI dAkhala karI che, tethI prathamanI TIkA 8000 kaleka pramANa che ne bIjI TIkA 13000 kaleka pramANa thaI che. paMca saMgraha-A graMthanA be vibhAga che tenA pahelA vibhAgamAM pAMca adhikArane temaja be bhAgamAM thaIne pAMca graMthane samAveza karela che. te pAMca graMthe paikI zataka, saptatikA ne karmapakRti labhya che ane satkama tathA kaSAya prAbhata nAmanA be graMtha hAla labhya nathI. e graMthanA bIjA vibhAgamAM karma prakRti graMthane ja baheLo bhAga akSarazaH dAkhala karela che. karma saMbaMdhI graMthanuM lIsTa A sAthe Apela che, temAMthI bahALe jarUrI bhAga chapAyele paNa che, tenuM lIsTa paNa tenI nIce Apela che. A kArya sunimahArAjanI pUratI sahAyatAthI zrI jaina dharma prasAraka sabhA tathA zrI jana AtmAnaMda sabhAe vizeSe karela che. karmane viSaya eTale gUDha che teTaleja jANavAnI jarUrIyAtavALo che. je ApaNe jANIe ke amuka jAtinuM sukha ke duHkha ApaNe amuka karmaprakRtinA udayathI bhegavIe chIe ane te prakRtine baMdha amuka kAraNothI thAya che, te kadI ApaNe udayane te rokI na zakIe paNa navA baMdhane te revA avazya prayatna karIe ke jethI karIne te saMtApakArI udaya bhegava na paDe sujJa manuSya A hetune dhyAnamAM laIne karmasaMbaMdhI graMthane gurUgamathI abhyAsa karaze ane jema bane tema karmathI halakA thavA temaja azubhakarma baMdhane rokavA prayatna karaze eTaluM IcchIne A TuMke lekha samApta karavAmAM Ave che. AzA che ke A lekhane avazya sadupayega thaze. kuMvarajI ANaMdajI, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanA saMbaMdhamAM jaina sAhitya. - kAjha (prAkRta ane saMskRtamAM ) 1 kamaprakRti graMtha mULa gAthA 475. zrI zivazarmasUriviracita. cUrNi 7000 TipUna 1920 municaMdrasUri kRta. vRtti 8000 malayagirijI kRta, 13000 yazovijayajI kRta. 2 paMca saMgraha graMtha-zrI caMdraSi mahattara kRta-gAthA 63 vRtti svapajJa kaleka 9000 vRtti malayagirijI kRta. 18850 dIpaka jinezvarasUri ziSya vAmadevajI kRta zleka 2500 3 prAcIna karmagraMtha. kulagAthA 567 ( chanI ) karmacaMze pahele. ( karma vipAka ) gAthA 168 gargaSikRta. >> vRtti paramAnaMda kRta 922. Tipana udayaprabha kRta 42 vyAkhyA ( kartAnuM nAma nathI ) 1000 kamagratha bIje. ( karma stava) gAthA 57 ( kartAnuM nAma nathI. ) * bhAgya tADapatra para lakhela che. gAthA 24 , vRtti. goviMdAcArya kRta. 1090. Tippana udayaprabha kRta.22 karmagraMtha trIje. (baMdhasvAmitva) gAthA 54 kirtAnuM nAma nathI.] >> vRtti. haribhadrakRta pa60 karmagraMtha che. ( SaDazIti ) gAthA 86. zrI jinavallabhakRta. , vRtti. haribhadra kRta 850. rAmadeva kRta 805. prAkRta. , malayagirijI kRta 2140. yazobhadra kRta 1630 ,, avacUri 700. uddhAra 1600. vivaraNa -merUvAcaka kRta. karmagraMtha pAMcame [ zataka ] gAthA 111 zivazarmasUri kRta. * laghu bhASya gAthA 24. vRhabhAgya cakezvarasUri kRta. 14130 cUNi ra380. vRtti 3740 maladhArI hemacaMdra kRta. , Tippana 74 udayaprabha kRta avasUri patra 25 guNaratna kRta. * AmAM je saMkhyA Apela che te 3ra akSarene eka pleka gaNIne tevI kaleka saMkhyA samajavI. 1 pitAnI karelI [ graMthakartAeja karelI. ] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. 3 sUkSmAthe vicAra sAroddhAra sArdhazataka ( karmagraMtha.) jinavallabhasUri kRta, gAthA 15ra. bhASya gAthA 110 -- , cUrNi rara00 municaMdra kRta. vRtti 850 haribhadra kRta. >> vRtti 3700 dhanezvarasUri kRta. Tippanaka 1400 (kartAnuM nAma nathI) 4 pAMca navya karmagraMtha. kula gAthA parara. zrI devedrasUri kRta. , vRtti paNa. 10137. avacUri ra58 munizekhara kRta. , avacUri. 5407 guNaratnakRta. ( cha karma graMthanI bheLI ) 5 sattarI [ saptatikA cho karmagraMtha | gAthA. 91 caMdraSi mahattara kuta. >> cUrNi patra 13ra kartAnuM nAma nathI. >> vRtti svapajJa ra300. zrI munizekharasuri kRta 41pa0 , malayagirijI kRta 3780 Timpaka gAthA 547 rAmadeva kuta. >> bhASya zrI abhayadeva sUrikRta gAthA 191. tenI upara vRtti zrI merUtuMga AcArya viracita. graMthAgra. 4150 6 saMskRta karmagraMtha 4. zrI jayatilakasUri viracita. leka pa69 1 prakRtiviccheda prakaraNa 139 2 susmArthasaMgraha prakaraNa. 22 3 prakRti svarUpa saMrUpaNa prakaraNa. 181 4 baMdhasvAmItva prakaraNa. 47 7 kama stava vivaraNa, kamaLasaMyama upAdhyAya kRta. 8 karma saMbadhI hakIkatavALA 5-7 nAnA nAnA prakaraNe-saTIka che. gujarAtI bhASAMtara sAthe (chapAyela) 1 prakaraNamALAmAM cha karmagraMtha artha sahita. (amadAvAda vidyAzALA) 2 mahesANA jaina zreyaskara maMDaLa taraphathI cha karmagraMtha vistAra arthayukta. 3 paMDita sukhalAlajI kRta, hiMdI vivecanavALA. cAra kama che. 4 prathama karmagraMtha vivecana sahita. [ paMDita bhagavAnadAsa harakhacaMda ]. 5 kamaprakRti graMtha saTIkanuM bhASAMtara. (zrI adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa) ( 6 karmavicAra bhAga 1 le. [ parabhudAsa becaradAsa pArekha ] svataMtra lekha, 7 yaMtrapUrvaka karmagraMthAdi vicAra. [ zrI jaina dharma prasAraka sabhA ] 8 karmabodha prabhAkara, vAgarAnivAsI varajaMga sadAjI jaina viracita. | ( bahu upayogI saMgraha) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma saMbaMdhI jana sAhitya, (25), saMskRtamAM chapAyela 1 prAcIna cAra karmagraMtha saTIka. ( zrI jene AtmAnaMda sabhA) 2 navya karmagraMtha pAMca. saTIka. ( zrI jaina dharma prasAraka sabhA ) 3 saptatikA ( chaThTho ) karmagraMtha malayagirijIkRta TIkA yukta. 4 saMskRta cAra karmagraMtha mULa 5 saptatikA bhASya merUtuMgasUrikRta TIkAyukta 6 karmaprakRti TakA malayagirijI kRta 7 , TIkA yazavijayajI kRta 8 sUkSamArtha vicAra sAroddhAra sArdhazataka TIkA sahita 9 paMcasaMgraha saTIka, malayagirijI kRta. vibhAga 1 lo (zrI jene AtmAnaMda sabhA) 10 bIjA karma saMbaMdhI vivaraNavALA nAnA nAnA prakaraNe saTIka chapAyelA che. ( zrI jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI) karma saMbaMdhI digaMbarIya sAhitya. - -9 - 1 mahAkarmaprakRti prAbhRta. AcArya puSpadaMta ne bhUtabalikRta. cha khaMDa kaleka saMkhyA 36000 tenI upara judI judI cha TIkAo che. 1 pacanaMdI AcArya kRta. traNa khaMDa upara 12000 2 zAmakuMDa AcArya kRta. pAMca khaMDa upara 3 taMbulura AcArya kRta. kAnaDImAM pAMca khaMDa upara 54000 chaThThA khaDa upara paMjikA. 4 samatabhadrAcArya kRta pAMca khaMDa upara 48000 pa bakhkhadevagurU kRta. prAkRtamAM (karma prAkRtane kaSAyaprAbhRta upara) 14000 6 vIrasena AcArya kRta. prAta, saMskRta ne kAnaDImAM 72000 7000 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. 0 2 kaSAya prAbhUta, guNadhara AcArya kRta. gAthA 236 1 cUrNa vRtti. yativRSabhAcArya kRta. 2 uccAraNa vRtti. uccAraNAcArya kRta. 12000 3 zAmakuMDa AcArya kRta. 6000 4 /burAcArya kRta. (karma prAbhUtanI AnI maLIne ) 84000 5 bakhkhadevagurU kRta, prAkRtamAM 6 vIrasena ne jinasena kRta. jayadhavaLA nAmanI. prAkRta, saMskRta, karNATakI bhASAmizrita. A upara jaNAvela graMtha ke TIkA chapAyela nathI. lakhela che paNa durlabhya che. 3 gammasAra-gAthA 1705, nemicaMdra siddhAMta cakravartI kRta. emAM chavakAMDa gAthA 733 mAM ne karmakAMDa gAthA 972 mAM che, enuM nAma paMca saMgraha paNa che. te avasthAna, sudrabaMdha, baMdhasvAmI, vedanAkhaMDa ne vargaNukhaMDa- e pAMca viSaya hovAthI paDela che. enI upara kanaDI, saMskRta ne hiMdImAM ghaNI TIkAo banelI che. temAM mukhya nIce pramANe che. karNATakI TIkA cAmuMDarAya kRta. saMskRta TIkA kezavavaNI kata. saMskRta TIkA, bIjI, zrImadabhayacaMdra kRta, hiMdI TIkA TeDaramalajI kRta. te bhASA TIkA sAthe chapAyela paNa che. 4 labdhisAra-nemicaMdrAcArya kRta-emAM pAMca labdhio ne upazama tathA kSepaka zreNinuM varNana gAthA 650 mAM che. 5 kSapaNAsAra-mAdhavacaMdra grevidyadevakRta, saMskRta gadyamAM che; TeDaramalajIe karelI gemsaTarasAranI bhASA TIkAmAM labdhisAra ne lapaNusAra baMnene samAveza karyo che. 6 paMcasaMgraha-amitagati vItarAga kRta-saMskRta. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama saMbaMdhI jana sAhitya. (17) jainahitaiSI pu. 12 mAnA pRSTa 374-75 uparathI zrIyuta muni jinavijayajInA lekhamAMthI jarUrI vibhAga, jainadharmakA tattvajJAna "karmavAda" ke mUla siddhAnta para racA gayA hai, karmavAdake jenadharmaka mudrAlekha mAnanA cAhie, jisa prakAra zrIkRSNakA mukhya prabodha niSkAma karmavega. buddhadevakA samAnabhAva, pataMjalikA rAjayoga aura zaMkarAcArya jJAnagake prakaTa karane ke lIye thA, vaise hI zramaNa bhagavAna zrI mahAvIrake upadezakA lakSya-bindu karmavAdane prakAzita karanekA zrI mahAvIradevane kamake kuTila kAryokA era kaThera nikA jaisA uddaghATana kiyA hai paisA ne nahIM kiyA. bhagavAna mahAvIrakA yaha karmavAda anubhavagamya aura buddhigrAhya hone para bhI svarUpameM atyanta sUkSma aura gahana hai. IsakI mImAMsA bahuta vikaTa aura rahasya vizeSa gaMbhIra hai. Isa viSayakA samyaga-avagAhana karaneke lIye zAstrIya jJAna sambandhI yogyatAkI ApekSAke sivA, Isa tattvake khAsa anubhavI jJAtAkI bhI AvazyakatA rahetI hai. kevala pustakane AdhArapara manuSya isake svarUpasuM yathArtha paricita nahIM hai sakatA. yahI kAraNa hai kI bahutase vidvAna jainadharma ke sAmAnya aura kucha vizeSa siddhAnta ko jAnate hae bhI karmavAdake vicArese sarvathA aparicita hete hai. hamAre Isa kathanakI satyatAke pramANameM, yahI bAta kahI jA sakatI hai ki AjaparyaMta aneka jainetara vidvAne jainadharma ke bhinna bhinna vicAreka Alecana-pratyAcana kiyA hai, paraMtu Isa karmavAdakA kIsIne nAma taka bhI nahIM lIyA. jenadharmakA yaha karmavAda sarvathA bhinna, apUrva aira navIna che. jisa prakAra jaina, bauddha aura vaidika dharma ke anyAnya takA eka dusareke sAhityameM pratibimba (chAyA) daSTigocara hetA hai paisA Isa karmavAdake viSayameM nahIM pratita hatA. yadyapi puNyo vai puNyena karmaNA bhavati, pApaH pApena / ( bRhadAraNyaka ) karmaNo hyapi bodavya boddhavyaM ca vikarmaNaH / akarmaNazca bodravyaM gahanA karmaNAM gati: // ( bhagavadgItA 4, 5.) yeSAM ye yAni karmANi prAk sRSTayA pratipedire / tAjjaiva pratipathane mAnA punaH puna: / (mahAmAta. jJatiH 231. 48.), zubhAzubhaphalaM karma maneAdhAgdehasammavama / jarmanA tapo nAmumadhamamamA : . ( manusmRti 12. ) ItyAdi kimatatva pratipAdaka vicAra vaidika sAhityameM aura- Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) kuMvarajI ANaMdajInuM bhASaNa. " kammassa kAhi kammadAyAdo kammayoni kammabandhu kammaparisaraNa, . yaM kammaM karissAmi kalyANaM vA pApakaM vA tassa dAyAdo bhavissAmi / " ( gaMguttaniroga tathA nainipaja ) 'kammanA vattatI loko kammanA vattatI pajA / / zarmAnacaMdhanA sattA dharaNA kAvata . ( sultanata. vAseTa mutta, 61. ). Isa prakAra karma-sAke pradarzita karanevAle uddagAra baddha-sAhityameM avazya upalabdha hote hai; parantu jainadharma ke kArmika vicAre ke sAtha inakA kaI sAmya nahIM. bhagavAna mahAvIrake kArmika vicAra zrIkRSNa era buddhadevake vicArase sarvathA bhinna svarUpa rakhate hai , kitaneka Adhunika vidvAneke ese vicAra daSTigocara hete he ki "jena dharma raddhadharma kaI svataMtra mata nahIM hai, paraMtu vaidika dharma hake bhedavizeSa hai, ye dene dharma vaidika dharmahIke apane pitA, samIpameM apanI AvazyaktA anusAra vicAra-saMpattikA hissA lekara kIsI kAraNavaza judA nikale hue putra samAna hai, arthAt ye dharma parakIya-bhinnajAtiya na hekara Inake pUrvavarti brAhmaNadharmIkI pRthaka-bhUta zAkhAye hai. yahAM hama kevala ItanA hI kaha kara Age baDhate hai ki ye vicAra jenasiddhAntakA samyagu abhyAsa-vizeSAvalekana-kIye binA hI pradazita kiye gaye hai, ataeva inameM satyakI mAtrA bahuta kama hai. jenA dharmasyAdvAda, jIvavAda, karmavAda, aura paramANuvAda Adi aneka praDha vicAra-- tattva hai jinaka vedika-sAhityameM kahIMpara AbhAsa bhI daSTigocara nahIM hatA. yadi jainadharma ke siddhAntakA mULasthAna vaidika dharma mAnA jaya, te bhagavanmahAvIra pratipAdita jainatakA mULa svarUpa vikisAhityameM avazya upalabdha honA cAhIe; para vahAM usakA kaI ciha nahIM mIlatA. jainadharma ke uparyukta aneka vAke cheDakara kevala akele karmavAdahike lekara vicAra kIyA jAya, je Isa lekhakA udiSTa viSaya hai, te pratita hogA kI je karmavAdaviSayaka sAhitya janasamAjameM vidyamAna hai ora usameM karmasaMbaMdhI jina hajAre vicArakA saMgraha hai usake eka bhI aMza yA vicAraka sAmya kara sake aisA keI ullekha vaidika sAhityameM najara nahIM AtA. hajAro varSo ke pracaMDa AghAta-pratyAghAteMke kAraNa kalikAlake karAla gAlemeM vilIna hete hete bhI je kucha atya5 bhAga, jenadharma ke Isa karmavAdaviSayaka sAhityakA upalabdha hai usakA ThIka ThIka avalokana karane se hamAre isa kathanakI satyatAkA anubhava he sakatA hai. jo kucha kAmikasAhitya Isa samaya vidyamAna hai vaha bhI ItanA vizAla hai kI usakA yathArtha jJAna prApta karane ke lIye manuSyane apane AyuSyakA bahuta baDA bhAga lagAnA paDatA hai. esI dazAmuM, jainadharma ke vicAresiddhAntakA mUlasthAna vaidika dharma hai, yaha kathana kese yuktiyukta mAnI jA sakatA hai.