Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya Amukha " sUryodaya samaye sarasvatI nadI kinAre UbhelI eka mahAna zakti, potAnA prakAzathI-tejathIAkhA gujarAtane chAI detI ko ane tamane hemacaMdrAcArya dekhAze." -zrI dhUmaketu bhagavAna zrI hemacandranuM jIvanacaritra dhAtrI gurjarInA hRdayamAM saMskAritA, vidyA ane vizuddha dhArmikatAne prANa pUranAra, vizvanI mahAvibhUtisvarUpa, kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanAM prAkRta, saMskRta, gujarAtI ane hiMdI bhASAmAM svataMtra tema ja anuvAdAtmaka aneka jIvanacaritro AlekhAI cUkyAM che. Do. bulara jevA vidhAne e mahApuruSanA prabhAvathI AkarSAI emanI jIvanarekhA jarmana bhASAmAM paNa dorI che. Aje e ja mahApratApI puruSanA jIvanacaritramAM ra. rA. bhAIzrI dhUmaketu mahAzaye taiyAra karela eka navIna kRtino umero thAya che. bhAIzrI dhUmaketu eTale gujarAtInA pratibhAvAna, saMskArI, prauDha lekhaka ane gujarAtanI prajAnA karakamalamAM eka pachI eka zreSTha-zreSThatama saMskArapUrNa graMthapuSpono upahAra dharanAra mAtA gUrjarIno panotA putra. e samartha lekhakane hAthe gujarAtanI saMskAritAnA AghadraSTA ane sarjaka bhagavAna zrI hemacaMdranuM jIvanacaritra lakhAya e gujarAtI prajA ane girAnuM ahobhAgya ja gaNAya. AcArya zrI hemacaMdranAM Aja sudhImAM zraddhA ane pAMDityapUrNa saMkhyAbaMdha jIvanacaritro lakhAI cUkyAM che, chatAM bhAIzrI dhUmaketunI A kRti e mahApuruSa pratye eka judA prakAranI ja zraddhApUrNatA ane kuzalatA rajU kare che. jema zraddhAnI amuka prakAranI bhUmikAthI dUra rahI jIvanacaritro AlekhavAmAM ghaNI vAra bhUlo thAya che, ane vAstavika vastusthiti DhaMkAI jAya che, e ja rIte kevaLa zraddhAnI bhUmikAmAM UbhA * zrI dhUmaketukRta "kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcAryanuM (prakAzaka jainAcArya zrI AtmAnaMda zatAbdI mAraka TrasTa, muMbaI, sane 1940) Amukha.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 ] jJAnAMjali rahI chavanacaritro lakhavAmAMya evA ane eTalA ja goTALAo utpanna thavA sAthe kharI vastune anyAya paNa maLe che. e viSeno viziSTa viveka ApaNane zrI dhUmaketue lakhela prastuta jIvanacaritra dvArA batAvyA che. jIvanacaritranAM sAdhana bhAIzrI dhUmaketue prAkRta-saMskRta dayAzraya mahAkAvya, meharAjaparAjya nATaka, kumArapAlapratibodha, prabhAvacaritra, prabaMdhaciMtAmaNi Adi prAcIna-arvAcIna aitihAsika sAhitya ane temAM noMdhAyela mahattvanI prAmANika ane kiMvadattIone AdhArabhUta rAkhI prastuta chavanacaritra lakhyuM che. bhagavAna zrI hemacandranuM jIvana prastuta chavanacaritramAM upara jaNAvela prAcIna-arvAcIna aitihAsika sAhityane AdhAre bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanamAM je prakAranI unnata mAnavatA ane Adarza sAdhutA hatAM, je jAtane temanA jIvanamAM sarasvatI, rAjanIti ane dharma e triveNIne sumeLa hato ane e triveNInA jIvaMta gaMbhIra pravAhane je rIte temaNe gujarAtI prajAnA aMtaramAM vahAvyo ane paDyo hato, eka gujarAtI tarIke temanAmAM dezAbhimAna ane prajAbhimAna keTaluM hatuM, duzmana jevAne teo je rIte vinayathI jItI letA hatA, teozrI kevA lokeSaNA ane vairattithI rahita hatA, je rIte temaNe pitAnA jamAnAnA rAjAe, prajAo, vidvAno, sAhitya ane dharmone temanI sAdhutAnA raMgathI raMgI dIdhA hatA; gujarAta, gurjarezvara ane gujarAtanI prajAne mahAna banAvavAnI ane jovAnI temanI je prakAranI adbhuta kalpanA hatI, kevA ane keTalA sarvadezIya amogha pAMDityane prApta karI temaNe gujarAtanI prajAnA karakamalamAM sarvAgapUrNa vidhavidha prakArane vizALa sAhityarAzi arpaNa karyo che, temanI pratibhAe aNahilapura pATaNa ane gUjarAtano sAmAjika, rAjakIya, dhArmika tema ja vidyA, kaLA, vijJAnaviSayaka Adarza keTale unnatinA zikhare pahoMcADyo hato, gujarAtanI prajAne saMskArapUrNa banAvI jagata samakSa je rIte unnatamastaka ane amara karI che-ItyAdi pratyeka vastune susaMgata rIte AlekhavAmAM je nipuNatA, rasasiMcana ane bhAvapUrNatA bhAI zrI dhUmaketue ApyAM che, eTalA vipula pramANamAM Aja sudhI lakhAyela AcArya zrI hemacaMnAM jIvanacaritra paikI kaImAMya ApaNe joI zakIzuM nahi. Aje gujarAtanI prajA durvyasanamAMthI UgarI hoya, enAmAM saMskAritA, samanvayadharma, vidyAraci, sahiSNutA ane udAramatadarzitA vagere guNo dekhAtA hoya, tema ja bhAratavarSanA itara pradeza karatAM gujarAtanI prajAmAM dhArmika jhanUna vagere doSa ati alpa pramANamAM najare paDe che ane AkhA gujarAtanI prajAne vAcA pragaTI che--e bhagavAna zrI hemacaMdra ane temanA jIvanamAM tanmaya thayela sarvadarzanasamadarzitAne ja AbhArI che. vivAdAspada hakIkatano ukela prastuna jIvanacaritramAM Aje carcA ane vitaMDAvAda viya thaI paDela eka khAsa vastu carcavAmAM AvI che ane te sAthe teno ukela paNa karavAmAM Avyo che, te e ke, "bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA saMparka ane sahavAsathI gurjarezvara mahArAja zrI kumArapAladeva jainadharmAnuyAyI thayA hatA ke nahi?" A AkhA praznane chaNunI veLAe bhAIzrI dhUmaketue e viSayane kaDavAza bharI rIte carcanAra jaina ane jainetara ubhayane mITho upAlaMbha ApavA sAthe-AcArya zrI hemacaMdra amAtAmahIpaNe kumArapAlane kevA prakAranAM jainatvanAM sAcAM to arpaNa karyA hatAM ane udAtta ane
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJa zrI hemathandrAcA ! 175 samabhAvane sparzatAM e tattvAne jIvanamAM utArI e gUrjarezvare jainatva athavA paramAtapaNAne prApta karI tenA raMgathI AkhA gujarAtanI prajAne kevI ra'gI dIdhI hatI--e vastune ghaNI sarasa rIte AlekhI che ane e rIte AcArya zrI hemacaMdra ane kumArapAla e taiya guru-ziSyanA saMbaMdhane ate emanA udAra asAMpradAyika tema ja vizuddha jainatvane zeAbhAvyuM che. e ja kAraNa hatuM ke zrI kumArapAle peAtAnA gurunI mAphaka jIvanamAM rAjata chatAM unnata mAnavatA ane viziSTa sAdhutA pragaTAvI hatI. bhAIzrI dhUmaketu mahAzaye taTastha ane jhINavaTabharI rIte AlekhelA A prakaraNane e ja rIte svAdhyAya karavAthI e vastu spaSTa rIte samajI zakAze ke, AcArya zrI hemacaMdranA upadeza ane sahuvAsane pariNAme zrI kumArapAle peAtAnA jIvanamAM jainadharma, tenAM vizuddha tattva ane tene mAnya sadanasamadarzitAne eTalAM pacAvI lIdhAM hatAM ke temanA jIvanamAM evI sAMpradAyika jaDatAne sthAna na hatuM, jethI peAtAnA rAjadharmane harakata Ave athavA koI sa MpradAyAMtaranI lAgaNI dubhAya ke tene AdhAta paheoMce. jIvanacaritranI paddhati kRtrimatAthI rahita ane aitihAsika tathyane Avedana karatA prastuta jIvanacaritramAM koI paNa prasaMganA varNanane Ara Mbha ane tenI pUrNAhuti evI ajaba rIte karavAmAM AvyAM che ke jethI ene vAMcatAM saukAI mugdha banI jAya. jIvanacaritramAM ciratranAyakanA jIvananI ghaTanAonuM sAmAnya vana lakhI nAkhavuM ke karI devuM e dareka mATe zakaya che, paraMtu caritranAyakanA jIvanamAM rahelI ejasvitAto sarvasAmAnya janatAnA hRdayamAM akRtrima rIte sAkSAtkAra karI devA e ghaNuM kaThina kAma che. tema chatAM bhAIzrI dhUmaketue e kAma ati saraLatAthI pAra pADyuM che, e prastuta vanacaritranA svAdhyAyathI saheje ja samajI zakAze. temaNe bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanamAM ghaTelI dareka viziSTa ghaTanAne pUrNa nyAya ApyA che, eTaluM ja nahi, paNa temanA jIvana sAthe sabaMdha dharAvatI parApUrvathI cAlI AvatI kiMvadantIe jevI hakIkatA sudhdhAMte AjanA sarvasAmAnya lekhakonI mAphaka nika gaNI phagAvI na detAM tenA mULamAM rahela rahasyane AlekhavAmAM khUba ja gabhIratA ane prauDhatA darzAvI che ane e rIte AjanA lekhakane eka viziSTa mAnuM sUcana paNa karyuM che, e A jIvanacaritranI noMdhavA lAyaka khAsa vizeSatA che. jIvanacaritranA svAdhyAya prastuta jIvanacaritrane zuSka sAMpradAyika paddhatie svAdhyAya karanAra jaina ke jainetara kadAca caritranAyaka ane lekhaka mahAzayane anyAya ja karaze. eTale pratyeka vAcake AvAM jIvanacaritre vAMcatI ane vicAratI vakhate saMkucita sAMpradAyika bhAvanAne tyAga karI udAra mana ja rAkhavuM joI e. bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA jIvanamAM je kAI paNa khAsa vizeSatA hAya te! te e ja che ke, emaNe lUkhA sa MpradAyane Azraya na letAM zramaNa bhagavAna vIra-vardhamAne bahumAnya karela tyAga, tapa ane samabhAva-syAdvAdadhane peAtAnA jIvanamAM utArI jainadharmanAM vAstavika tattvo ane saMskAra gUjarAtI prajAnI vyakti-vyaktinA jIvanamAM vyApaka ane evA mA lIdhA hatA. je bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA jIvanamAM A unnata bhAvanAne sthAna na hota te jainadharmInA maulika siddhAntA samagra prajAnA jIvanamAM je rIte vyApaka banyA te, ane jainadhama ane gujarAtanI prajA unnatinA zikhare paheAMcI zakayAM e, na banI zakata; tema ja Aje zrI hemacaMdrAcAryAMnuM sadanamAnya vyakti tarIkenuM je ucca sthAna che, te paNa na heAta.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 ] jJAnAMjali kaI paNa yugamAM vAstavika dharma ane dhArmikatAe vyApaka svarUpa lIdhuM hoya to, te tyAre ja ke jyAre tenA praNetA ane saMcAlakonA jIvanamAM zuddha tyAga, tapa ane samabhAve sthAna meLavyuM hoya. eka kALe bhAratavarSanI Arya prajAnA Arya mAnasamAM A udAtta bhAvanAe eTaluM vyApaka sthAna prApta karyuM hatuM ke mAtra eka dezamAM, eka gAmamAM ke eka paDozamAM ja nahi, paraMtu eka ja gharamAM bhinna bhinna dharmo ane saMpradAya ekasAthe vasI zakatA, paraspara vicAronI Apa-le karI zakatA ane anAbAdhapaNe potapotAnI paddhatie sau jIvanavikAsa paNa sAdhI zakatA hatA. Aje ApaNe saue ApaNuM jIvanamAMthI A vijJAnapUrNa samabhAvane sarvathA khoI nAkhe che, enuM pariNAma e AvyuM che ke ApaNe sahavAsI bhinna bhinna dharmo ke saMpradAya sAthe samabhAva-maitrIbhAva sAdhI zakatA nathI ema ja nahi, paNa potapotAnA saMpradAya ke samUhamAMya saheja vicArabheda paDatAM mAnavatAne tyAga karI asabhya ane jaMgalI dazAe pahoMcI jaIe chIe, ane ApaNe je dharma ane dhArmikatAne vikAsa sAdhavA mAgIe chIe eno dina-pratidina ApaNA jIvanamAMthI abhAva thato jAya che. bhagavAna zrI hemacaMdra jevA AdarzajIvI puraSanAM pavitra jIvana Apasaune A kSakatAnA gartAmAMthI ugAranAra thAya ema ApaNe sau jarUra IcchIe-ichavuM ja joIe. Aje e samaya AvI lAgyo che, jyAre dharmamAtra vyApaka rIte manuSyane enA vanavikAsamAM kaI rIte sahAyaka bane e dareka vijJa manuSya sthitaprajJa banI vicAravuM ja joIe ane to ja tyAga, tapa ane samabhAvarUpa vAstavika dharma ane dhArmikatA ApaNA jIvanamAM sthAna laI zakaze. e sivAya potapotAnA mAnelA saMpradAyanI rIti pramANe bAhya kriyAnA vAghA game teTalA najare dekhAya, paraMtu sAcI dhArmikatA te marI ja jaze. AjanI ApaNuM saunI jIvanacaryAne vicAra karavAmAM Ave te ApaNane, kadAca sArvatrika na kahIe topaNa, ApaNe moTA bhAganI dhArmikatA to marI gayelI ja dekhAze. AnuM mukhya kAraNa bIjuM ekeya nathI paNa, ApaNe saue sAMpradAyika ane sAmudAyikatAnA saMkucita ane atisaMkucita kUvAmAM paDIne ApaNuM vijJAnavRtti ane samabhAvanAnA vizALa tattvane jIvanamAMthI bhulAvI dIdhuM che, e che. A prasaMge huM Itara saMpradAyone lakSI kazuMya na kahetAM jainadharmAnuyAyIone lakSIne eTaluM sUcana karavuM ati Avazyaka mAnuM chuM ke, bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA nAma upara vArI janAra atyAranA vidvAna jaina zramaNa ane jena AcAryo e maharSinA pavitra jIvanamAMthI A eka ja udAtta guNane potAnA jIvanamAM thoDoghaNaye pacAve to AjanA jaina saMpradAyamAM sulaka, niSmANa ane artha vagaranI zuSka carcAo pAchaLa je kImatI samaya, sAdhujIvana ane agAdha jJAnazaktinI barabAdI thavA sAthe jaina prajAnA dhArmika jIvana ane tenI aDhaLaka dhArmika saMpattinI khAnAkharAbI thaI rahI che, e aTakI jAya; te sAthe Aje jaina zramaNo ane zrIsaMdhamAM je vaividha, kusaMpa vagere phelAI rahyAM che te paNa nAbUda thaI jAya ane mRtyuzAmAM paDelI sAcI dhArmikatA punarjIvana prApta kare. AjanI vikRta carcAo ane virUpa pravRttioe jaina zramaNa ane jaina prajAne chinnabhinna tema ja anAtha dazAmAM mUkI dIdhI che, e vastu jarAya upekSA karavA jevI nathI. AjanI chinnabhinna sthiti ane anAthatAne dUra karavA mATe jaina zrIsaMghanI samartha vijJa vyaktioe satvare yogya pagalAM levAM joIe. temAM sauthI prathama e hovuM joIe ke, Aje kudake ne bhUsake janma dhAraNa karatAM vyaktivAdanAM poSaka darekedareka vartamAnapatrone aTakAvavAM joIe, athavA e vartamAnapatronuM dhoraNa nakkI karavuM joIe. AjanA vyaktivAdakanAM poSaka ane asabhya jaina vartamAnapatroe jaina prajAnI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya [177 dhArmikatA ane aikyane je asahya phaTakAo lagAvyA che, evA vidhamI gaNAtA taraphathI seMkaDo varSomAM paNa bhAgye ja lAgyA haze. Aje jagata parasparamAM aikya sAdhI AgaLa vadhavA prayatna karI rahyuM che, tyAre jaina dharmaguruo ane jaina prajA zudra carcAo pAchaLa samaya ane buddhine veDaphI kalaha karI rahela che e tadana anicchanIya ane khedajanaka vastu che. ATaluM prasaMgopAtta sUcana karyA pachI TUMkamAM ema kahI zakAya ke, samabhAvarahita sAMpradAyitakA e prajAjIvanane unnata karavAne badale patita ane avivekI banAve che, jyAre samabhAvapUrNa sAMpradAyikatA e sva-paranA jIvanane unnata ane vijJAnapUrNa saraje che. A udAtta guNane lIdhe ja bhagavAna zrI hemacaMdra tarapha siddharAja jevo apakSapAtI rAjA temane pakSapAtI banyo hato, ane dezavidezamAM cira paribhramaNa karI " vicAracaturmukha' banela rAjA zrI kumArapAle ziSyavRtti dhAraNa karI hatI. tema ja A ja eka udAtta guNane lIdhe teozrIe jainadharmAnuyAyI kavicakravartI zrIpAla ane vaidika dharmanuyAyI samartha vidvAna zrI devabodhi jevA paraspara virodhI vidaghugalanA vacamAM aikya sAdhI ApyuM hatuM. bhagavAna zrI hemacaMdranA jIvanacaritranA svAdhyAya dvArA AjanA jaina dharmaguruo ane jaina prajA A guNalezane jIvanamAM pacAvI ekarUpa ane amara bane. aMtamAM A Amukha pUruM karavA pahelAM pratyeka vAcakanuM dhyAna huM eka vastu tarapha doruM chuM, ke zrI dhUmaketue prastuta jIvanacaritranA lekhanamAM keTalI prAmANiktA, keTalI taTasthatA ane keTaluM anAgrahiNapaNuM jALavelAM che e, gujarAtanA sAkSararatna bhAIzrI jhaveracaMda meghANIe "janmabhUmi' dainikapatra (tA. 27-10-1940, aMka 118, pAnuM 7 ) nA 8 kalama ane kitAba" vibhAgamAM "AMdalano " lakhatAM je hakIkata jaNAvI che e uparathI samajI zakAze. bhAIzrI meghANIe jaNAvyuM che ke - zrI dhUmaketunA pitAne paMcAzI varSanI vaye, pUrNa vAnaprasthAvasthAmAM deha paDyo. ene kharakhare jatAM dhUmaketue phakta ATalI ja eka ghaTanA kahI: huM "hemacaMdra'nuM pustaka lakhato hato. e pUruM thavA AveluM ne emAM hemacaMke pitAnA mRtyunuM bhAvi cha mahinA agAu bhAkhyAnI vAta lakhatAM meM nIce TippaNa kareluM ke "moTA puruSono mahimA vadhAravA AvI vAto cAlatI haze. te pachI mArA pitAnI mAMdagInA khabara maLyA, gAMDaLa gaye, khabara paDavA ke emaNe potAnuM mRtyu barAbara paMdara divasa para bhAkhyuM hatuM. davA-upacAranI nA kahI dIdhI hatI, saune maLavA bolAvI lIdhA hatA. te pachI bhAkhela divase emaNe mArA hAthanuM pANI pIdhuM, pIne paDakhuM pheravI gayA, pharI e jAgyA nahi. meM goMDaLathI pAchA AvIne "hemacaMdra'nA kaMpojha thaI gayelAM yuphemAMthI pelI mArI TippaNIkA kADhI nAkhI." kharakharAnA javAbamAM AthI kazuM ja vadhu zrI dhUmaketu bolyA nathI." A uparathI saune khAtarI thaze ke, jagatanA sanAtana satyane rajU karavAnI je anivArya javAbadArI sAhityasarjakane mAthe rahelI che enuM saMpUrNa bhAna bhAIzrI dhUmaketune hAI potAnI koI paNa mAnyatA pratye teo AgrahI nathI. A sthitimAM rahI lakhAyela prastuta jIvanacaritrane vAMcanArAo e ja vastune dhyAnamAM rAkhI ene svAdhyAya kare ane ApaNuM sAhityasarjake, kavio ane maMthalekhake bhAIbI dhUmaketunI mAphaka sanAtana satyane rajU karanArA bane eTaluM IrachI viramuM chuM. pATaNa. ["kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrAcArya, Amukha, sane 1940] jJAnAM. 23