Jivan No Arunoday Part 2

Author(s): Devendrasagar, Mangalsagar, Nirmalsagar
Publisher: Shantilal Mohanlal Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008718/1

Page #1

TUIDો અમuોયા
dilaniાપણો
સંકલન: મુનિશ્રી અરુણોદયસાગરજી
'મુનિશ્રી વિષયસાગરજી.

Page #2

જીવનનો અરુણોદય (૨)
(પ. પૂ. આ. શ્રી પદ્મસાગરસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબનાં પ્રવચનામાંથી સંકલન)
: સકલન —
મુનિશ્રી અરુણાદયસાગરજી મુનિશ્રી વિનયસાગરજી
*
: પ્રકાશક :
શાહુ શાન્તિલાલ માહનલાલ શાહુ અમૃતલાલ હીરાલાલ

Page #3

: પ્રકાશક : શ્રી શાન્તિલાલ શાહ શ્રી અમૃતલાલ શાહ
વીરનિર્વાણુ સંવત ૨૫૦૩ શરદ પૂર્ણિમા આસો સુદ ૧૫ વિ. સં. ૨૦૩૩
૨૬ ઓકટોબર, ૧૯૭૭ સર્વહક્ક પ્રકાશકને સ્વાધીન
: પ્રાપ્તિસ્થાન : શાહ શાતિલાલ મેહનલાલ
શાન્તિસદન” હાઈકોર્ટની સામે નવરંગપુરા, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪
ફોન નં. ૪૭૭૭૯
શાહ અમૃતલાલ હીરાલાલ A ૧/૨ શ્રાવકનગર ફલેટ, અલકાપુરી સોસાયટી, ઉસ્માનપુરા, આશ્રમરોડ, અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪
ફેન નં. ૪૭૩૧૩
મુદ્રક : રાજુભાઈ સી. શાહ
કેનિમેક પ્રિન્ટર્સ, ૧૪૫૮, મામુનાયકની પાળ,
ગાંધીરોડ, અમદાવાદ-3

Page #4

સમર્પણ
L
અમારા જીવનના પરમોપકારી પ્રવચન કુશળ આચાર્ય શ્રી પદ્મસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ
સાહેબના કરકમલમાં
સાદર સમર્પણ શાન્તિલાલ મેહનલાલ અમૃતલાલ હીરાલાલ
L

Page #5

પ્રવચનકુશલ આચાર્ય શ્રી પદ્મસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ

Page #6

નિવેદન
પરમ પૂજ્ય આચાર્યશ્રી પદ્મસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના ભાવનગર ચાતુર્માસમાં નિયમિત પ્રવચનમાંથી તેમના વિનય, નમ, આજ્ઞાંકિત શિષ્યો મુનિશ્રી અરુણોદયસાગર તથા મુનિશ્રી વિનયસાગરે સંકલન કરેલ અને ભાવનગરના સુપ્રસિદ્ધ દૈનિક લોકરામાં નિયમિત પ્રકાશિત થતાં પૂ. આચાર્ય ભગવંતના પ્રવચનના સંકલનને આસ્વાદ અનેક જૈન-જૈનેતરેએ માણેલ છે.
બધાને આ સંકલનને લાભ મળે એ દૃષ્ટિએ પૂજ્યશ્રીનાં પ્રવચનેનું સંકલન કરેલ પુસ્તક “જીવનને અરુણાદય ભાગ ૧ ” નામથી ૯-૮-૭૭ના રોજ પ્રકાશિત કરેલ. ત્યારબાદનાં પ્રવચનોનું સંકલન “જીવનને અરુણેદય ભાગ ૨” નામથી પ્રકાશિત કરતા અમને આનંદ થાય છે.
દૈનિક લકરાજમાં પ્રકાશિત થતા સંકલન એકત્ર કરી પુસ્તકરૂપે પ્રકાશન કરવા સંમતિ આપવા બદલ તંત્રીશ્રીને આ તકે અમે આભાર માનીએ છીએ.
આ પુસ્તકનું સુંદર છાપકામ બહુ ટૂંક સમયમાં કરી આપવા બદલ અમે કેનિમેક પ્રિન્ટર્સના સંચાલકોનો આભાર માનીએ છીએ તેમ જ ટાઈટલ ડિઝાઈન, બ્લેક ટૂંક સમયમાં કરી આપવા બદલ અમો ગ્રાફિક સ્ટેડિયેના સંચાલક શ્રી રતિભાઈનો આભાર માનીએ છીએ.
આ પ્રકાશનમાં કદાચ કાંઈ ખલના રહી ગઈ હોય તથા વીતરાગ પરમાત્માની આજ્ઞા વિરુદ્ધ કાંઈ પણ લખાયેલ હોય તે તે બદલ અમો “મિચ્છામિ દુક્કડ ” અપ શ્રીસંઘની તથા સુજ્ઞ વાચકેની હાર્દિક ક્ષમા યાચીએ છીએ.
શા. શાન્તિલાલ મોહનલાલ શા. અમૃતલાલ હીરાલાલ

Page #7

પાંચ કર્તવ્યો પર્યુષણ પર્વ તે આત્મશુદ્ધિનું પરમ પવિત્ર પર્વ છે. પર્વ તે સ્વયંપ્રકાશ છે ને જીવનમાં પ્રકાશ પાથરે છે. પર્વ સ્વની પ્રાપ્તિમાં પ્રેરક બને છે, તેની પ્રેરણા મેક્ષલક્ષી હોય છે. પર્યુષણ પર્વની આરાધના–સાધના વ્યક્તિને પવિત્ર બનાવે છે. પવિત્રતા પાત્રતાને લઈને આવે છે. પાત્રતા વ્યક્તિને પૂર્ણતાપ્રધાન બનાવે છે.
જગતમાં ત્રણ પ્રકારનાં પ જોવામાં આવે છે – રાષ્ટ્રીય, સામાજિક, ધાર્મિક આ ત્રણેની શુદ્ધિનું માર્ગદર્શન પર્યુષણ પર્વમાં મળે છે. ત્યાં રાષ્ટ્રીય ચારિત્ર્યનું નિર્માણ થાય છે. સામાજિક અશુદ્ધિઓ દૂર કરી શુદ્ધિ-સ્થાપના માટે પર્યુષણ પર્વ એક ઉચ્ચત્તમ સાધન છે. પરમ દયેયની પ્રાપ્તિ માટે આ પર્વની આરાધના કરવામાં આવે છે. ત્યાં શરીરના બાહ્યાડંબર નથી પરંતુ પર્વના પ્રાણની ઉપાસના, ચેતનાની ઉપાસના કરવાની છે.
પર્યુષણ પર્વને પ્રાણમંત્ર છે ક્ષમા. પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે સમદષ્ટિ, સ્વમાં સર્વને અને સર્વમાં સ્વને જોવાની દૃષ્ટિ. દૃષ્ટિના વિકાર દૂર કરવાથી જીવનના વિકાસનો પ્રારંભ થાય છે. આ પર્વના માધ્યમથી સ્વને સર્વમાં જવાને છે, પામવાને છે ને તેની બેજ કરવાની છે.
પર્યુષણ પર્વના પ્રથમ દિવસે શ્રાવકનાં પાંચ કર્તવ્ય દર્શાવવાનાં હોય છે. આ કર્તવ્યનું શુદ્ધ પાલન ને પોષણ

Page #8

જીવનને અરૂણદય-૨ જીવનને, આત્માને પ્રકાશના પંથે લઈ જાય છે અને પરમ પદની પ્રાપ્તિ માટે પ્રેરણા આપે છે.
પાંચ કર્તવ્ય આ પ્રમાણે છે: (૧) અમારિ પ્રવર્તન (૨) સાધામિક ભક્તિ (૩) ક્ષમાપના (૪) તપ (૫) ચિત્ય પરિપાટી.
પર્યુષણ પર્વનું હાર્દ છે અ-મારિ અ-મારિ એટલે અહિંસાનું સંપૂર્ણ આચરણ. સ્વયં જીવે ને બીજાને જીવવા દે. બીજું, સ્વયં જીવે અને બીજાને જીવાડે, ત્રીજ, સ્વયં પિતાને ભેગ આપી બીજાને જીવાડે.
અહિંસાના વિચારમાં જગતની મહાપ્રચંડ શક્તિ છવાયેલી છે. એટમોમ્બ કરતાં અધિક શક્તિશાળી તે છે. મૈત્રી, પ્રદ, કરુણા ને મધ્યસ્થ વગેરે આત્માના આધારસ્તંભરૂપી ધમે અહિંસાના વિચારમાંથી જનમે છે.
'બીજું કર્તવ્ય છે સાધામિક ભક્તિ. પિતાના સાધામિક ભાઈ–બહેન પ્રત્યે માતૃતુલ્ય વારસલ્ય દર્શાવવું તેમ જ દીન-દુઃખી આત્મા પ્રતિ સેવા, ભક્તિ અર્પણ કરવી તે માનવજીવનનું શ્રેષ્ઠતમ નૈતિક કર્તવ્ય છે. ભક્તિ ને ભાવનાથી વ્યક્તિ ભગવાન સુધી પહોંચે છે. કોઈને આપતી વખતે ઉદારતા ઉછળવી જોઈએ. પૈસા પિકેટમાં રાખે તે ત્યાં પાપ છે, તે પરોપકારમાં વપરાય તો
ત્યાં પુણ્ય છે. જેના હૈયામાં ધર્મ હોય તેને ધમી જન પ્રત્યે ભક્તિની ભાવના જાગે.
ત્રીજું કર્તવ્ય છે ક્ષમાપના જાણતાં અજાણતાં અન્ય પ્રત્યે થયેલ ભૂલની હદયપૂર્વક ક્ષમા યાચવી ને આપવી

Page #9

જીવનના અરૂણાય-૨
તથા ક્ષમાપના કરવી. “ મિચ્છામિ પ્રાણ છે.. ક્ષમાપનામાં સ્વીકાર અને છે. ક્ષમાપના વ્યક્તિના અહમને
h
દુક્ક’ડ” તે ધર્મને સમર્પણની ભાવના ઓગાળી નાખે છે.
ચેાથું કર્તવ્ય છે તપ. તપ શરીર, મન અને આત્માની શુદ્ધિ કરવાના અમેઘ ઉપાય છે. તપ અગ્નિ સમાન છે. વિષય-કષાયનાં પાપેાને ભસ્મીભૂત કરી આત્માને કચન સમાન શુદ્ધ અનાવે છે. તપ રાગેાને દૂર કરે છે. જરૂર કરતાં વધારે ખાનાર રાગને આમંત્રણ દે છે, પરંતુ તપ રાગેાના પ્રતીકાર કરે છે. આજની હાર્ટલે એ આપણી આહારશુદ્ધિને નષ્ટ કરી દીધી છે. જેટલી હાર્ટલે વધે છે તેટલા પ્રમાણમાં હોસ્પિટલને વધારો કરવા પડે છે. આહારિવજ્ઞાનને પરિચય પડ્યું - ત્રણ પ આપે છે.
પાંચમું કતવ્ય છે. ચૈત્ય પરિપાટી, સમૂહુરૂપમાં સામુદાયિકરૂપે મંદિરમાં પરમાત્માનાં દર્શને જવું. ત્યાં સામુદાયિક ઉલ્લાસ હેાય છે. આ મહામંગલકારી ક બ્ય અનેકને પ્રેરણા આપે છે. સ્વ. કજ્યની જિજ્ઞાસા ઉત્પન્ન કરે છે. પરમાત્માનું પ્રતિષિ`મ આત્માની નિળ પ્રતીતિ ભાવ ઉત્પન્ન કરે છે. પરમાત્માની દિવ્ય આકૃતિ મન પર મનોવૈજ્ઞાનિક અસર કરે છે.
પર્યુષણ પર્વ શરીરશુદ્ધિ સાથે આત્માની પરમ શુદ્ધિ સાધે છે. તે માટે દરેકે આ પાંચ કબ્યા સ્વ અને પરના હિત માટે આચરણમાં મૂકવાં જોઈએ.

Page #10

અગિયાર કર્તવ્યો
પાવન કરે તે પર્વ અને તારે તેનું નામ તીર્થ. પર્વના દિવસમાં આરાધના કરવામાં સમયનો સદુઉપગ નહીં કરે તે સમય તમારો ઉપયોગ કરશે. સાધન હોય ત્યારે સાધના કરી લેવાની.
આજના દિવસે ૧૧ કર્તવ્યોને પરિચય કરવાનો છે. તેમાં મુખ્ય સાધામિક ભક્તિ અને પરિગ્રહ ગણાય. તેમાં બધાં કર્તવ્યનો સમાવેશ થઈ જાય. સાધામિક બંધુની ભક્તિ, દીનદુ:ખી આત્માની સેવા અને પરમાત્માની ભક્તિ–ઉત્તમ કત છે. પહેલાં પાંચ કર્તા અને આ અગિયાર કર્તવ્યમાં એક સામાન્ય કર્તવ્યસાધામિક-ભક્તિ છે. સાધામિકનું બહુમાન સર્વોપરી છે, તેનું માન-સન્માન ઉમળકાપૂર્વક કરવું.ગરીબ સાધામિકને સત્કાર કરવામાં ધનવાન ધન્યતા અનુભવે છે. ચતુર્વિધ સંઘની પૂજા કરવામાં પરિગ્રહ પર મૂછ જાગે તે આત્મોન્નતિ સહજ છે. ફૂલ નહીં તે ફૂલની પાંખડી ભાવ-ભક્તિથી, ઉલ્લાસ-ઉમંગથી આપીને જીવન ધન્ય બનાવવું. સંઘના દર્શન-પૂજનથી ધનની મૂછ ઊતરે સંઘ એ સમષ્ટિ છે. તેનું સ્વરૂપ મહાન છે. યાત્રા કરીને આત્મકલ્યાણ સાધવું ને પરિગ્રહની મમતા ઓછી કરવી, તે માટે જીર્ણોદ્ધાર કરે. સાધુઓને, મંદિરને ઉપયોગી એવાં

Page #11

જીવનને અરૂણદય-૨
બધાં ઉપકરણે માટે ધનવ્યય કરે અને ધન પ્રત્યેની લોલુપતા ઓછી કરવી. વરઘોડા, સામૈયાં, ઉજમણું, સાધામિક વાત્સલ્ય વગેરે આજને અનુકંપાથી ભરપૂર હોવાં જોઈએ. જેન ધર્મે માનવતાને ખૂબ મહત્વની માનેલ છે. જીવમાત્ર પ્રત્યે દયા, કરુણા, અનુકંપા કરવાની છે. બધાં પ્રત્યે સમાન પ્રેમ દર્શાવવો જોઈએ.
જે કઈ ૧૧ કર્તવ્યનું પાલન કરે છે તેનું વર્ષ સુંદર બને છે ને શાસનને તથા સંસ્કૃતિનો જયજયકાર થાય છે.
આ કર્તવ્યનું મુખ્ય ધ્યેય પરિગ્રહ પરની મૂછ ઉતારવાનું છે. તે દૂર કર્યા વિના પરમાત્માની ભક્તિ હળવા ચિત્તે થતી નથી. મુસાફરીમાં સામાન જેમ છે તેમ મુસીબત એછી, જેમ પરિગ્રહને ભાર છે તેમ જીવન હળવું બને છે, મુસીબતે વગરનું બને છે. પરિગ્રહના બેજ સાથે ધર્મઆરાધના થઈ શકતી નથી. તે આત્માના વિકાસમાં અંતરાયરૂપ બને છે.
જગતમાં મોહનું ને ધર્મનું તત્ત્વ છે. મેહનું તત્ત્વ અમંગલમય છે જ્યારે ધર્મનું તત્ત્વ મંગલમય છે. મહરાજાનું સામ્રાજ્ય અહમને ઊંચે ચઢાવે છે, પછી તેને સાંભળવું ગમતું નથી, બલવું ગમે છે. અહમને કારણે અંદરથી આવતી આત્માની તાકાત બહાર આવી શકતી નથી. કર્તવ્યહીન જીવન ભારરૂપ બને છે. પરમાત્માનું જીવન શુદ્ધ સ્વરૂપનું જ્ઞાન ને ભાન આ

Page #12

જીવનને અરૂણદય-૨ અગિયાર કર્તવ્યના પાલનના પરિપાકમાંથી થાય છે. પરમાત્માનું જીવન દરેક ક્રિયામાં સદ્ભાવના પ્રેરે છે. કર્તવ્યપાલક આગ સામે જળ સમાન બને છે. તેઓ પરમાત્માના સાચા આજ્ઞાપાલક, ખરા ભક્ત ને સમ્યફદર્શનના દષ્ટા છે. કર્તવ્યભ્રષ્ટ વ્યક્તિનું મન સંસારમાં હોય છે. ફક્ત તેમનું શરીર ક્રિયામાં હોય છે, તેથી તેમની ક્રિયા નિષ્ફળ જાય છે. ટૂંકમાં, અગિયાર કર્તવ્ય સ્વ તથા પરના જીવનને કૃતકૃત્ય બનાવે છે.
L
અણુમેલ ધન માનવી વિચારે છે કે મારી પાસે ધન નથી. હું બીજાને શું આપીશ ? ધન સિવાય માનવી પાસે અમૂલ્ય ઘણી વસ્તુઓ છે, તે બીજાને અર્પણ કરે. તમારી પાસે જ્ઞાનનું અમૃત, અનુભવનાં મીઠાં ફળ, સદભાવનાની શીખ, પ્રેમને સાગર અને ખુશીનાં ફૂલ છે. આની કિંમત કશી જ નથી? પછી વિચાર શા માટે કરો છો ? આપવા માંડે, જેમ આપશે તેમ તમારી સમૃદ્ધિ વધશે. તમે આપતાં આપતાં કૃતાર્થ થશે અને લેનાર પણ કૃતાર્થ થશે.

Page #13

પૌષધવત
આજે પૌષધવતના મહિમાને પરિચય કરવાને છે. પૌષધ આત્માનું પિષક તત્ત્વ છે. તેની ઉપાસના જીવનની વાસનાને ઘટાડે છે. પૌષધમાં સાધુ જીવનની આંશિક ઝાંખી થાય છે. ત્યાગની તારતમ્યતા અનુભવાય છે. અહીં સાધુજીવનની તાલીમ મળે છે. પૌષધમાં ચાર પ્રકારે આત્માનું પિષણ કરવાનું છે. આહારને ત્યાગ કરી, આત્માને આહાર આત્માથી પ્રાપ્ત કરો, વિચાર દ્વારા તેને ખેરાક આપે. તે દિવસે શરીર-સત્કારના ત્યાગ દ્વારા શરીર પર મૂછ આણવાની હોય. શરીરને કઈ રીતે શણગારવાનું હોતું નથી. શરીર પર આસક્તિ નહીં, પરંતુ અનાસકિત ભાવ જમે તે રીતે શરીરને રાખવાનું હોય છે. આત્માને આત્મભાવમાં સ્થિર કરવાને ને બ્રહ્મચર્ય દ્વારા આત્માની રમણતામાં મગ્ન બનવાનું અને અવ્યાપારને સદંતર ત્યાગ કરવાને હોય છે.
પૌષધ તે આત્માને ગતિ અને શક્તિ આપે છે, સહનશીલતા કેળવે છે. સહનશીલતા સફળતાની ચાવી છે. સમ્યફજ્ઞાનયુક્ત ક્રિયા મોક્ષપ્રાપ્તિનું પ્રબળ સાધન છે.
આજે ભોગવાતાં સુખ-સમૃદ્ધિ ગઈકાલનાં પુણ્યનું ફળ છે. આજનાં પુણ્ય-કર્મો ભાવિ સુખ-સંપત્તિનાં પ્રણેતા છે. માટે ક્ષણે ક્ષણને ઉપગ પુણ્યની કમાણ માટે

Page #14

જીવનને અરૂણેય-૨ કરવાને છે. રોજે રોજની કમાણી કરીએ તે ભૂખે સૂવાનો પ્રસંગ ન આવે.
જીવનમાં ત્યાગની ભૂમિકાને સ્પર્શવા, સાધુજીવનની ચર્ચા અનુભવવા માટે આ પૌષધવ્રત છે. તેનું યથાશક્તિ પાલન જીવનને મોક્ષલક્ષી બનાવે છે, આત્માને ઉત્તરોત્તર વિકાસ સાધે છે અને પરમપદની પ્રાપ્તિ માટે પ્રેરણું અર્પે છે. ' આવતીકાલે પર્યુષણ પર્વને ચોથો દિવસ છે. તે દિવસથી પાંચ દિવસ ક૯પસૂત્રનું વાચન થશે. તેમાં ચોથા દિવસે પ્રથમ ક૯૫ એટલે આચાર, સાધુધર્મના દશ આચારનો પરિચય આપવામાં આવશે. ત્રીજા દિવસે સાધુજીવનને આંશિક અનુભવ લેવા માટે પૌષધ વ્રતને પરિચય કરાવ્યું, તે ચોથા દિવસે તે સાધુજીવનના દશ આચારને પરિચય કરાવવામાં આવશે. આચારશુદ્ધિ વિના વિચારશુદ્ધિ શક્ય નથી. માત્ર વિચારશુદ્ધિ અન્ય પર લાંબે સમય પ્રભાવ નહીં પડે. જ્યારે આચારશુદ્ધિ અંતઃકરણને પવિત્ર બનાવે છે અને ચિરંજીવ અસર પાડી શકે છે. આમ, આચારશુદ્ધિ અને વિચારશુદ્ધિને સમન્વય સધાય તે પિતાનું અને પરનું કલ્યાણ સહજ તથા સરળ બને ને તેથી જ જગતનું કલ્યાણ થાય. આજે લોકોમાંથી સદાચાર અદશ્ય થતો જોવામાં આવે છે ત્યારે, ચોથા દિવસે સાધુના આચારને પરિચય કરાવતા ક૯પસૂત્રનું વાચન જીવનઘડતર માટે આવશ્યક બની રહેશે અને જીવનને સાચે માર્ગ બતાવશે.

Page #15

દાન– ધર્મ તાનપુરે –તંબૂર વાજિંત્રમાં શ્રેષ્ઠ મનાય છે. તેમાં ત્રણ તાર હોય છે. એ ત્રણ તારની સંવાદિતા તંબૂરમાંથી અપૂર્વ સંગીત પ્રગટાવે છે. ગાનારના શબ્દ અને સ્વરને બળ આપે છે. આપણું શરીર તાનપુરા જેવું છે. મન, વચન અને કર્મ એમાંના ત્રણ તાર છે. આ ત્રણેની સંવાદિતા હોય તે જીવન પૂર્ણ બને. ત્રણેયમાં સમાનતા આવી જાય તો જીવનમાં પ્રાપ્ત કરવા જેવું બધું પ્રાપ્ત થઈ રહે.
વ્યક્તિ ધર્મ પ્રાપ્ત કરી શકે, સત્યની અનુભૂતિ મેળવી લે છતાં તેને સ્થિર કરવાનું, જીવનમાં ઓતપ્રત કરવાનું કામ કઠિન મનાયેલ છે. આ કઠિન કામ પાર પાડવાનાં સાધન છે–દયા અને દાન. આ સાધને જીવનની પૂર્ણતા અને પવિત્રતા મેળવી આપનારાં છે. પરમાત્માની કરુણ જીવનમાં પ્રથમ આવવી જોઈએ. બીજાના દુઃખની અનુભૂતિ તો જ થઈ શકે.
આમાં નેગેટિવ–પિઝિટિવ બંને ચિંતન છે. કોઈને દુઃખ ન દઈએ તે નેગેટિવ અને બીજાનાં દુઃખ દૂર કરવા પ્રયાસ કરીએ તે પિઝિટિવ. બંને રીતે અહિંસાને ગ્રાહી કરવાની રહે. દયાળુતા, ઉદારતા આવશે તો જ તે બની શકવાનું છે. મારા પૈસા બીજાને કેવી રીતે ઉપયોગી થાય

Page #16

જીવનને અરૂણોદય-૨. તે વિચારવું જોઈએ. ગૃહસ્થ જીવનની બધી સાધના દાન પર આધારિત છે.
ધર્મ અને દાન બંને મોક્ષનાં સાધન છે. ધન ધર્મક્રિયામાં સાધક બને છે. ચામડીના રોગીને ડૉકટર. બે દવા આપે–એક પીવાની ને બીજી બહાર પડવાની. બહાર પડવાની દવા ઝેરી હોય છે. કેઈ દરદી તેને ઊલટી રીતે લે–પીવાની પડે અને ચોપડવાની પીએ. તે શું થાય ? મરી જાય.
ધન બહારની દવા છે, તે વિષયથી મુક્ત કરે. ધર્મ અંદરની દવા છે પણ બેટી રીતે લેવાય છે પૈસા અંદર અને પરમેશ્વર બહાર, તેથી જ પરિણામ ઊલટું દેખાઈ રહ્યું છે.
મન ઘણું હઠીલું છે, અર્પણ તરફ જતાં તે જ રેકે છે. વિચાર ભૂમિકાએ અહીં સાંભળીને કંઈક દેવાનું મન થાય, પણ મન કહેશે : ખબરદાર ! સાધુઓનો તે એ ધંધે છે, રેજ કહે છે કે તું દઈશ નહીં. મનની નીતિ પિતાને કાબૂ ચાલુ રાખવાની છે, આત્માને અંકુશ તે ઈચ્છતી નથી.
આપવાથી કશું ઘટવાનું નથી, એમ માનવું તે અજ્ઞાન છે. હા, જે આપે તે અહમ વિના આપિ, ગુપ્ત રીતે આપે. ખેડૂત બીજને જમીનમાં દાટી દે છે, કે ઈ ન જુએ તેમ! તેથી એકના હજાર કણ મળે છે. દાન પણ એ રીતે જ કરે.

Page #17

જીવનને અરૂણોદય-૨
કઈ કહેશે પૈસા ન હોય તે દાન કયાંથી કરવું? તેને માટે અનુદન છે, બીજા આપે તેની સાચા દિલથી પ્રશંસા કરો.
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે અહિંસાની સર્વોચ્ચ ભૂમિકા આપી છેઃ સ્વયંનું સમર્પણ કરી બીજાને સુખ, શાંતિ આપે તે અહિંસા. જૈન, ખ્રિસ્ત, ઈસ્લામ, બૌદ્ધ, વૈદિક આદિ જગતના બધા ધર્મોએ અહિંસાને ધર્મને પ્રાણ ગણવેલ છે. ભગવાન મહાવીરે અહિંસાના માધ્યમથી પરમેશ્વર બનવા માટે ઉપદેશ કર્યો કે, “જીવનમાં બધે અહિંસા લઈને જીવ.” જીવન અહિંસામાં ઓતપ્રેત થઈ જવું જોઈએ. અહિંસા વિચારની ભાષામાં નહીં પણ આચરણની ભાષામાં પ્રગટ થવી જોઈએ.
અહિંસાને જીવનમાં લાવવા માટે નિઃશબ્દની ભૂમિકા જરૂરની છે. મહાવીરે મન સાધના કરી. ૧૨ વર્ષ સુધી તે મૌન રહ્યા. એ મૌન વડે અહિંસાના વિચારને પુષ્ટ કર્યો. વાણીની અહિંસા પહેલાં પ્રાપ્ત કરી અને જીવનમાં અહિંસા તાદામ્ય થઈ ત્યારે પ્રવચન આપ્યું. વિચાર અને આચારનાં લગ્ન થયા વિના ધર્મને જન્મ ન થાય.
જીવન બગાડવાની શરૂઆત વાણીથી થાય છે. મહાવીરે વાણીનાં આઠ લક્ષણો કહ્યાં છે : અલ્પ, મધુરં, નિપુણ, કાર્યપતિત, અતુચ્છ, ગર્વરહિત, પૂર્વસંકલિત અને ધર્મસંયુક્ત..

Page #18

જીવનના અાચરે
બાઇબલમાં કહ્યુ છે : જે સત્ય છે તે પરમ શક્તિ છે, તે જ પરમાત્મા તત્ત્વ છે. એલ્ડ ટેસ્ટામેન કહે છે: વિશ્વમાં એ મહાન શક્તિ છે, સત્ય અને પ્રેમ. આ જેને પ્રાપ્ત થાય તે જીવનની પૂર્ણતાને પાર્મી શકે છે.
સત્ય અને પ્રેમ અલગ નથી. એક જ સિક્કાની એ આજુ છે. સિક્કાની એક ખાજુ ઘસાઈ જાય તેા મજારમાં તે ચાલે નહીં. દયાળુતા નષ્ટ થાય તે સત્ય ખડિત અને સત્ય અન ખને, ભારરૂપ અને. તે શબ્દમાં જ રહે એવુ નહીં, પણ સત્ય ક્રિયાત્મક રહેવુ. જેઈ એ, તેનું આચરણુ થવુ જોઈ એ.
પાપકાર
જે વ્યક્તિ પરોપકાર દ્વારા સર્વ આપે છે તે સર્વ પ્રાપ્ત કરે છે. તેના દાનથી તેનામાં ઊણપ આવતી નથી. સમુદ્ર પાણી ચૂસવા દે છે પરંતુ નદી દ્વારા તે જ પાણી તેનામાં આવે છે, વરસાદ જગતને પાણી આપે છે અને બાષ્પીભવન દ્વારા પાછુ મેળવે છે. આ જ રીતે દાન કરવાનું ફળ આગલા ભત્રમાં મળી રહે છે.

Page #19

આરાધક મેડિકલ સ્ટોર સાધુઓ ઘેરઘેર પરમાત્માને દિવ્ય પ્રકાશ પરેપકાર ભાવે ફેલાવે છે. અણુ અને પરમાણુ કરતાં વિચારોમાં પ્રચંડ શક્તિ રહેલી છે. વિચારે દ્વારા જ વિશ્વમાં પરિવર્તન લાવી શકાય છે. જૈનોના ઉપાશ્રયમાં થતાં વ્યાખ્યાન એ માત્ર પ્રવચન નથી પરંતુ નૈતિક શિક્ષણના વર્ગો છે, જેના દ્વારા રાષ્ટ્રનું ઘડતર થાય છે. નૈતિક ઉત્થાન સિવાય રાષ્ટ્રનો વિકાસ થશે નહીં.
કલ્પસૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરના આદેશને અનુરૂપ મુસ્લિમ કવિ ગાલિબની ભાષામાં પં. પદ્મસાગરજી કહે છે કે : “ન સૂનો અગર બૂરા, કહે કે, ન કહે ગર બૂરા કરે કઈ, રોક લે ગર બૂરા ચલે કેઈ બબ્બે ગર ખતા કરે કોઈ આ રીતનું જીવન જવાલા નહીં પણ ત બને છે અને પ્રકાશ આપે છે.
સાધનાની ચાર સ્થિતિ જણાવતાં તેઓ કહે છે કે પરમાત્મા પાસે માનવી (૧) અહમ લઈને જાય છે; (૨) નાહમ લઈને પાછો ફરે, (૩) કેહમનું ચિંતન કરીને તેની પરિપૂર્ણતા (૪) સોહમથી આવે છે.
જીવ અહમથી નીકળે તો અરિહંત મળે છે. જીવ જ્યારે જાગૃત બને છે ત્યારે તે શિવ બને છે. દવા જેવાથી કે દવાનાં નામ વાંચવાથી રોગ મટતું નથી પણ તેના

Page #20

જીવનના અરૂણેાદય-૨
તે રીતે, સત્યમય
૧૪
પયુક્ત સેવનથી રાગ જાય છે. આચરણથી જ આત્માના રાગે! દૂર થાય છે.
જ્યેાતિષના આઠ પ્રકાર છે. (૧) અંગવિદ્યા (૨) અ'ગ સ્વપ્નવિદ્યા (૩) અ`ગ-સ્વરવિદ્યા (૪) અ'ગ-ભૂમિવિદ્યા (૫) વ્યંજનવિદ્યા (#) લક્ષણવિદ્યા (૭) ઉત્પાતવિદ્યા (૮) અતિરવિદ્યાને સમાવેશ થાય છે. પ્રજાનું કલ્યાણુ થાય તેવા આશયથી અંજનશલાકા, પ્રતિષ્ઠા વગેરેનુ મુહ જૈન યાતિષની દૃષ્ટિએ કાઢવામાં આવે છે. જૈન આગમનું સાહિત્ય ટીકા ચૂરણી ભાષ્ય સહિત તેર લાખ વીસ હજાર શ્લાક પ્રમાણે આજે પણ ઉપલબ્ધ છે.
જૈન ઉપાશ્રય એ ધ-આરાધક મેડિકલ સેન્ટર છે. ત્યાં વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવતા શ્રોતાએ આઉટડોર પેશન્ટ છે. સાધુએ કવોલિફાઇડ ડોકટરો છે. અને તીથકરો સુપ્રીમ સર્જન અને ફ્રિઝિશિયન છે. આ મેડિકલ સેન્ટરમાં જગતની વ્યાધિએ, સ્વાર્થ-લાલુપતાના સ’નિપાત, દુરાગ્રહના વિષમજવર, વિષય-કષાયને ટી.બી., પરિને દાનુ કેસર, આત્મા-પ્રશસાની વેમિટ વગેરે બીમારીઓના ઉપચાર થાય છે.
આ રોગ માટેની પેટન્ટ દવા છે, જેમાં જિનાજ્ઞા પીલ્સ, પરમાથ મિક્ષ્ચર, આરાધના ટેબ્લેટસ અને સદ્ગુણ-પ્રશસાના ગેાલ્ડન ઇન્જેકશન આપવામાં આવે છે. પર્યુષણ લેાકેાને પરમેશ્વર તરફ લઈ જાય છે. પ્રાણીમાત્રના કલ્યાણુનું આપ સંસારના સમસ્ત

Page #21

જીવનને અરૂણદય-૨
- ૧૫ જીની સાથે મૈત્રી-સંબંધ બાંધવાને ઉત્સવ છે. તમે પાત્ર બને, પ્રાપ્તિ સ્વયં થશે. તમે પવિત્ર બને, પૂર્ણતા આપોઆપ આવશે. પ્રયત્ન પરમેશ્વર થવા માટે છે, પૈસા કમાવા માટે નહીં. ધર્મ એ અનુશાસન છે. વિજ્ઞાન પર ધર્મને અંકુશ નહીં હોય તો વિજ્ઞાન વિનાશ લાવશે.
પ્રતિકારમાં સંઘર્ષ છે, સ્વીકારમાં સમન્વય છે. જે સહન કરે છે તે જગતમાં સન્માનપાત્ર બને છે. એની સાધના સુગંધમય બને છે. જે સહન કરે, સાધના કરે અને બીજાને સહાયક બને તેનું નામ સાધુ. અનીતિથી પ્રાપ્ત કરવાનું અને અભિમાનથી ખર્ચ કરવાનું બંધ કરે. પ્રામાણિકતાથી પ્રાપ્ત કરો અને નમ્રતાથી સમાજને અર્પણ કરે. અને તે જ પરમાત્માને વિશ્વ સંદેશ છે.
ભગવાન મહાવીરનો ધર્મ સમર્પણની ભૂમિકા પર છે. ભારતની સંસ્કૃતિ ત્યાગીને પૂજે છે. જૈન ધર્મ ત્યાગપ્રધાન છે. મહાવીરનું શાસન પચીસ વર્ષથી સંઘ દ્વારા, ધાર્મિક સંગઠન દ્વારા સચવાયું છે. તમે કેટલું આપે છે તે નહી પણ કેવા ભાવથી આપે છે તે જોવાનું છે. બીજાને મિત્ર બનાવીને તમે શત્રુતાને ખતમ કરી શકે છે, એમ જણાવી તેઓશ્રીએ ઉમેર્યું હતું કે રાજકારણમાં નૈતિક ધર્મ આવે ત્યારે તે પણ રાષ્ટ્રના કલ્યાણ માટે ઉપયોગી બને છે. સમ્રાટ સિકંદર અને ડાકુ વચ્ચેના સંવાદનું દષ્ટાંત રજૂ કરતાં તેઓશ્રીએ

Page #22

જીવનને અરૂણે દય-૨ કહ્યું હતું કે, ડાકુને પકડ્યા પછી સિકંદરે તેની વીરતા પર ખુશ થઈને પૂછ્યું કે “તારી ઇચ્છા મુજબ શિક્ષા કરાશે.” ત્યારે ડાકુએ કહ્યું હતું કે “તમે તમારી પેટી ભરવા લૂંટ કરે છે, હું મારું પેટ ભરવા લૂંટ કરું છું. આપણે બંને ડાકુઓ છીએ. લોકો તમારાથી ડરે છે, માટે તમને સમ્રાટ સિકંદર કહે છે અને મારાથી ડરતા નથી માટે ડાકુ કહે છે.”
આત્મા એ જ રામ છે. વિવેક એ લક્ષણ છે. સમતા અને શાંતિ એ જ સીતા છે. ધર્મપ્રેમ અને કર્તવ્યપ્રેમ એ હનુમાન છે. ઇચછા અને તૃણું એ લંકાનગરી છે. અને અંદર બેઠેલે લેભ એ જ રાવણ છે. તમે તમારા અંતરમાં જુઓ કે કોણ રાજ્ય કરે છે? રામ કે રાવણ? લેભનું સામ્રાજ્ય છે કે સમર્પણનું સામ્રાજ્ય છે? ધન પરેપકાર માટે અર્પણ કરવામાં આવે તે ધન અને ધર્મ બંને મોક્ષનાં સાધન બને.
હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી પિતાની અનુભૂતિના આધારે ધર્મની વ્યાખ્યા કરે છેઃ “અંત:કરણસ્ય શુદ્ધિત્વ ઇતિ ધર્મઃ ” અંતઃકરણના વિચારને શુદ્ધ અને પવિત્ર કરવા તે ધર્મ. સવિચાર, વિચારની પવિત્રતા સદાચારમાંથી, સદ્વર્તનમાંથી આવતી હોય. ને સદાચાર એ જીવનની પૂર્ણતા પ્રાપ્તિ માટે પાયે છે. આ પાયાને ક્યાંય બહારથી લાવવાનો નથી. તે આપણી અંદર જ છે. જેમ દુરાચાર અંદર છે તેમ સદાચાર પણ અંદર જ છે. દુરાચાર રોગ છે, સદાચાર ઔષધિ છે.

Page #23

જીવનના અરૂણાય-૨
૧૭
ઉપરોક્ત શબ્દો ઝીણા ઝીણા અને ધીમા વરસાદ વચ્ચે પણ શ્રી આચાય પદ્મસાગરસૂરિજીએ ઉચ્ચાર્યાં હતા. જેના જીવનમાં સદાર હશે તે વ્યક્તિ વ્યક્તિ મટી સમષ્ટિ બની જશે. સદાચારી વ્યક્તિ જંગમ યુનિવર્સિટી મની રહે છે. સદાબારનું ઉત્તમ અને ઉદ્દાત્ત દન રામાયણમાં છે. રામ અને સીતા જગતમાં સૌથી માટા જીવન આદશે છે. સ્વયંની સાધનાનું માર્ગદર્શન રામાયણમાં છે. જીવનનું પરમ સત્ય પ્રાપ્ત કરવુ' હાય, જીવનસાધનામાં આગળ વધવું હોય તે રામના આદેશ અનુસાર વર્તાવા પ્રયત્ન કરવા. જન્મથી મૃત્યુપર્યં તના સદાચારી જીવનનુ જુદા જુદા દૃષ્ટિકોણથી રામાયણમાં નિરૂપણ કરાયેલું છે. એક માત્ર ગ્રંથ્ જીવનની પૂર્ણતાને-સ્વય’ની પૃ તા પ્રાપ્ત કરવા પૂરતા થઈ પડે તેવા છે. પર્યુષણ અંગે તેઓશ્રી આગળ કહે છે કે પર્યુષણ એ જીવનમાં પ્રેરણા અને પ્રકાશ દેનારું પ` છે. ‘ જીવનની શુદ્ધિ ’ અને ‘સ્વયં વડે સ્વયંને સ્વયમાં પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયાસ એ તેના સદેશ છે. પેસ્ટમેન માફ્ક દર વર્ષે સંદેશની યાદ આપવા, યાદને તાજી કરવા તે આવે છે. એ કારણે પવને મિત્ર માનેલ છે.
'
2
ધર્મની સ્થાપના ક્ષમા વડે થઈ શકે છે. આત્મામાં ક્ષમાના પ્રવેશ થશે તેા જીવનમાં પૂર્ણતા આવી જશે. તલવારથી શત્રુને મારવાની જરૂર નથી, પ્રેમ વડે શત્રુતાને હશેા.

Page #24

સાધુઆચાર
આ દિવસે ૨૪ તીર્થં‘કરામાંથી મુખ્યત્વે આદિનાથ, નેમિનાથ અને પાર્શ્વનાથના જીવનને પરિચય કરાવવામાં આવે છે અને સાધુઆચારનું રહસ્ય સમજાવવામાં આવે છે.
પાર્શ્વનાથ વારાણસી નગરીના અશ્વસેન રાજાના પુત્ર હતા. તેમને જન્મ માગસર વદ ૧૦નારાજ થયે તા. તેમના પર · ઉપસર્ગા ’ ને વરસાદ વરસાવ્યેા હતેા. ભગવાને સમતાથી. સ્વસ્થતાથી તે સહન કર્યાં. સેવા કરનાર ધરણેન્દ્ર અને કષ્ટ આપનાર કમઠ પ્રત્યે સમષ્ટિ રાખી. આ પાર્શ્વનાથ ઐતિહાસિક વ્યક્તિ છે. સમેતશિખર પર તે નિર્વાણ પામ્યા.
નેમિનાથ ૨૨મા તીથ કર છે. સૌ પુર નગરીના રાજા સમુદ્રવિજયના પુત્ર હતા. શ્રીકૃષ્ણના ભાઈ હતા. ચદુકુળ વંશના હતા. તેમનેા ઇતિહાસ જૈન આગમમાં છે. જ્યાં સુધી જૈન ઇતિહાસનું સ ંÀાધન નહીં થાય ત્યાં સુધી ભારતના ગૌરવપૂર્ણ વિશાળ ભૂતકાળ પ્રસ્થાપિત નહીં થાય. તે ઇતિહાસ કડીબદ્ધ જૈન આગમમાં પડેલ છે. નેમિકમારના મૌન અને લગ્નની સ’મતિમાં સમુદ્ર વિજય રાજાએ જાન જોડી પરંતુ પશુઓના પેાકાર સાંભળી આત્માએ પેાકાર કર્યો અને પશુઓને બંધનમુક્ત કર્યો. તેમ આત્માએ આત્માને 'ધનમુક્ત કર્યા. રાજુલને જોઈ ન

Page #25

જીવનને અરૂણાદય-૨ હતી, મન્યા પણ ન હતા; પરંતુ પૂર્વભવના ભેગાવલિકમને કારણે લગ્નમંડપ સુધી આવ્યા ને કર્મક્ષય થતાં સંયમ માગ સ્વીકાર્યો. રાજુલ પ્રત્યે લેશમાત્ર આસક્તિ તેમના મનમાં જન્મી ન હતી. નેમિકુમાર સંયમમાગે વિચર્યા તો રાજુલ પણ તે માર્ગે વિચરી. બંને વચ્ચે કોઈપણ જાતનો ભૌતિક વિચાર જ ન હતો. નેમિનાથ ગિરનાર પર નિર્વાણ પામ્યા.
ધર્મના પ્રથમ પ્રવર્તક ઉપકારી પ્રભુ શ્રી આદિનાથ થયા. ભારતના પ્રથમ શિલ્પી, પ્રથમ વૈજ્ઞાનિક આદિનાથ હતા. તેમના પુત્ર ભરતના નામ ઉપરથી દેશનું નામ -ભારત પડયું.
જે રાજા બીજનાં દુઃખને સ્વયં અનુભવ કરે છે તેની પ્રજા વત્સલ બને છે.
નાની શરૂઆત અષભદેવના નામયમાં થઈ આદિનાથે પુરુષની બખ્તર અને સ્ત્રીઓથી ચેસઠ કળાઓ શીખવી.
છેલ્લે સાધુ-સાધ્વીજીની સદાચારીને સંક્ષિપ્ત પરિચય કરાવવામાં આવે છે.
- સાધુ એટલે સમતા, સંતોષ ને શાંતિની ત્રિમૂર્તિ. જેમ રાષ્ટ્રધ્વજ ટાઢ, તડકે, વરસાદ સહન કરે છે તે સન્માનને પાત્ર બને છે. રાષ્ટ્ર આખાને માટે વંદનીય બને છે. તેમ સાધુ સમાજ ને રાષ્ટ્ર માટે સહન કરે છે.

Page #26

૨૦
જીવનને અરૂણેય-૨ સંસારનો ત્યાગ કરી સંસારના શ્રેય માટે પુરુષાર્થ આદરે છે, તેથી તે સન્માનીય, વંદનીય અને પૂજનીય બને છે.
જે સહન કરે તે સાધુ. જે સહાયક બને તે સાધુ. જે સાધનામાં મગ્ન રહે તે સાધુ. જે સ્વ અને પરનું શ્રેય સાધે તે સાધુ. સાધુનું જીવન અરાસક્તનું સાધનાનું જીવન છે.
પથ્થર પરથી પાણી સરકી જાય તેમ સાધુના જીવનમાં રાગ, દ્વેષ ને વિષય-કષાયનાં નીર આવતા નથી, આવે તે સરકી જાય છે. સાધુ સંસારમાં જળ કમળવત છે. માટી પાણીને ચૂસે છે તેથી તેનું વજન વધી જાય છે. સંસારીનું પણ તેવું જ છે, તેથી જ તે ડૂબે છે. અનાસક્તિ તરે છે અને આસક્તિ બે છે. લખંડનું પીપ ખાલી હોય તે તે તરે છે, પરંતુ ભરેલું હોય તે તે ડૂબે છે. મન પીપ જેવું છે. મનમાં સંસાર ભર્યો હશે તો તે ડૂબશે. મન ખાલી હોય તે તે સંસારને તરી જાય.
સાધુ નિઃસ્પૃહી, માનનીય પ્રોફેસર છે, જે જીવનમાં આત્મવિજ્ઞાનનું અને સમાજવિજ્ઞાનનું જ્ઞાન આપે છે, પોપકારને પાઠ ભણાવે છે. સાધુ શ્રેષ્ઠ. બુદ્ધિમાન વકીલ છે, જે કર્મના કલંકમાંથી આત્માને મુક્ત કરે છે, બંધનમાંથી મુક્તિ અપાવે છે, સંસારના કેદખાનામાંથી છોડાવે છે. સાધુ એટલે સારામાં સારો એન્જિનિયર, જે જીવનનું

Page #27

જીવનને અરૂણોદય-૨ સુંદર અને ભવ્ય નિર્માણ કરે છે. સાધુ એ પ્રથમ પંક્તિને ડોકટર છે, જે આત્માને જન્મ, જરા, મૃત્યુ એ ત્રિવિધ નાગચૂડમાંથી મુક્ત કરે છે. સાધુ સારો મિત્ર છે, જે આત્માને પરમાત્મ દશા પ્રાપ્ત કરવા સાચી સલાહ આપે છે, સુંદર માર્ગદર્શન આપે છે ને દુઃખમાં સાથી અની ધીરજ આપી દુઃખને હળવું બનાવવા પ્રયત્ન કરે છે. સાધુ વેગ, તપ ને સંયમના ત્રિવેણીરૂપ છે. સાધુ પિતાના આચારથી ભગવાનના વિચાર પ્રત્યક્ષ જીવી બતાવે છે અને સર્વનું કલ્યાણ વાંચે છે છે.
સંપ-કુસંપ દરજીની પાસે કતાર અને એય બને છે. બંનેનું કાર્ય અલગ અલગ છે. કાતર કાપે છે, સોય જોડે છે. એવી જ રીતે સંસારમાં પણ બે પ્રકારના માણસો વસે છે–એક માણસ કુસં૫ કરાવે છે, જ્યારે બીજે માણસ સંપ કરાવે છે. કાપતાં વાર લાગતી નથી, સાંધતાં જ વાર લાગે છે.
T TTT

Page #28

સ્વપ્ના
પાંચમા દિવસે કલ્પસૂત્રનુ... બીજુ વ્યાખ્યાન હાય છે. તેમાં કેટલાક આચાય ભગવાન મહાવીરના ૨૭ ભવ તીથ કરની માતાને આવતાં ૧૪ સ્વપ્નામાંથી થાડાં સ્વ. Öાના તેના ફળ સાથે પરિચય આપવામાં આવે છે.
ભગવાન મહાવીર ગર્ભમાં હતા ત્યારે સારાં સુંદર ચિલ્ડ્રનેાની પ્રતીતિ થાય છે. મહાપુરુષોનું આગમન હમેશાં સુખ, સમૃદ્ધિ ખેચી લાવે છે. પરમાત્મા મહાવીર ગર્ભ માં હતા ત્યારે ધન, ધાન્ય તેમ જ રાષ્ટ્રની દરેક વસ્તુમાં સુંદર વધારો થયેા. પ્રાણીજીવનમાં સુખનેા વધારો થયા તેથી તે આાળકના માતા-પિતાએ વર્ધમાન નામ પાડ્યું, કુમાર અવસ્થામાં મિત્ર સાથે અનાસક્ત ભાવે ક્રીડા કરે છે. તેમની શક્તિનું વર્ણન દેવસભામાં ઇન્દ્ર કરે છે ને પ્રશ'સા કરે છે ને ત્યાં એક દેવ તે શક્તિને પરિચય કરવા આવે છે. તે વખતે વમાનની વીરતાના પરિચય થાય છે અને ‘મહાવીર’ નામ પડે છે. આ નામ દેવપ્રદત્ત છે.
ભગવાન જ્યારે ગર્ભમાં હતા ત્યારે તેમની માતાને ઉત્કૃષ્ટ હાથી, ખળદ, સિંહ, લક્ષ્મી, પુષ્પમાળા, ચંદ્ર, સૂર્ય, ધ્વજ, પૂર્ણ કુંભ, કમળ, સરેાવર, સમુદ્ર, દેવવિમાન, રત્નનેા ઢગલે, ધુમાડા વગરના અગ્નિ વગેરે ૧૪ સ્વપ્ન આવે છે. આ સ્વપ્નેમાં વિજ્ઞાન છે. રાત્રિના પહેલા

Page #29

૨૩
જીવનને અરૂદય-૨ પહોરમાં જોયેલ સ્વપ્નનું ફળ બાર માસમાં મળે છે, બીજા પહેરનું છ માસમાં ફળ મળે છે, ત્રીજા પહેરનું સ્વપ્નફળ ત્રણ માસમાં અને ચોથા પહોરનું સ્વપ્ન એક માસમાં ફળે છે. સૂર્યોદય થતાં પહેલાં બે ઘડી પહેલાં જોયેલ સ્વપ્નનું ફળ દસ દિવસ પછી મળે છે અને સૂર્યોદય વખતે જેલ સ્વપ્નનું ફળ તાત્કાલિક મળે છે. ખરાબ સ્વપ્ન આવે છે તે કોઈને કહેવામાં આવે કે પછી સૂઈ જવાથી સ્વપ્નનું ફળ મળતું નથી. સારું સ્વપ્ન આવે તે કઈ ગુરુ અથવા ધર્મપ્રિય વ્યક્તિને અથવા ગાયના કાનમાં સ્વપ્ન કહેવાથી તેનું પરિણામ સુંદર આવે છે. સારું સ્વપ્ન આવે તો પછી સૂઈ જવું નહીં પરંતુ તાત્કાલિક ઊઠી જવું, નહીંતર તેનું ફળ પ્રાપ્ત થતું નથી.
સ્વપ્નમાં સૂર્ય કે ચંદ્ર ગળી જતો દેખાય તો તે સમૃદ્ધ બને તથા પાણી ભરેલ કુંભ જુએ તે વ્યાપારમાં લાભ થાય. તે વખતના રાજ જોષીએ ભવિષ્ય ભાખ્યું કે આ કુમાર કાં તો ચક્રવર્તી સમ્રાટ થશે અથવા ત્રણલોકને વંદનીય તીર્થંકર થશે. કુમારના પિતાએ તેમને અઢળક ધન આપી ખુશ કર્યા.
આ બધા પરથી ફલિત થાય છે કે વસ્તુ પરથી મમતા ઓછી થવી તેનું નામ દાન છે. દીધા પછી તે યાદ કરવું તે વ્યાપાર છે. ત્યાગની નકલ કરી શકાય છે પણ તેથી વૈરાગ્ય પ્રગટ થતું નથી. સૂર્યનાં ચિત્રો દોરી શકાય પરંતુ તે ચિત્રમાંથી સૂર્યનાં કિરણે પ્રગટી શકતાં

Page #30

૨૪
જીવનને અરૂણોદય-૨ નથી. ધર્મમાં આત્માનું સુખ મુખ્ય છે, સંસારનું સુખ ગૌણ છે. જ્યારે આપણે પ્રભુના માર્ગે પ્રયાણ કરીએ છીએ ત્યારે સતયુગ છે, જ્યારે વિષયકષાયના માર્ગે જઈએ ત્યારે કળીયુગ છે. ધર્મ મોક્ષલક્ષી હોવો જોઈએ. કામ કરતાં અર્થ વધારે છે. અર્થ કરતાં સત્તાની પ્રસિદ્ધિ વધારે છે. તેની પકડમાં બધું ભુલાય છે. માટે કલપસૂત્રનું વ્યાખ્યાન સાંભળીને જીવનને કર્તવ્યનિષ્ઠ બનાવે. ધર્મ ભાવનાથી સભર બનાવે આવું બધું વગર કહે સમજે તે દેવ છે, કહીએ ને સમજે તે માણસ છે પરંતુ કહીએ તે છતાં ય ન સમજે તે ઢેર છે. ને ત્યાંથી, પરપદને પ્રાપ્ત કરવા કટિબદ્ધ થવાનું છે.
આ દિવસે બપોરનાં ચૌદ સ્વ ઉતારવામાં આવે છે, તે ચૌદ સ્વપ્નોનું સ્વરૂપ જોઈએ. ૧. સ્વપ્નમાં ચાર દંતશૂળવાળે હાથી દેખાય એટલે
ચાર પ્રકારનાં ધર્મ, દાન, શીલ અને તપનાં ભાવયુક્ત બાળક થશે. વૃષભ દેખા એટલે તે ધર્મરૂપી બીજ વાવીને ખેતી કરશે. સિંહ દેખા એટલે કામરૂપી હાથીને મારવામાં સમર્થ થશે. લક્ષ્મી દેખાતાં સંપત્તિનું વર્ષદાન કરશે. ફૂલની માળા સૂચવે છે કે બાળક ત્રણે ભુવનમાં ફૂલની જેમ પૂજાશે.

Page #31

જીવનને અરૂણેદય-૨
૨૫ ૬. ચંદ્ર જોતાં પુત્રની કાંતિ ચંદ્ર સમાન થશે. ૭. સૂર્ય જોતાં સૂર્ય જે પ્રતાપી ને પિતાના જ્ઞાનરૂપી
સૂર્યથી ત્રણે ભુવનને પ્રકાશિત કરનાર બાળક થશે. ૮. વિજ દેખાતાં બાળક ત્રણ ભુવનમાં ધમધજા ફર
કાવનાર થશે.
કળશ જોતાં ધમકળશ ચતરફ ઢોળાવશે. ૧૦. સરેવર જોતાં દેવ પૂજા કરશે. ૧૧. રત્નાકર જોતાં તે કેવલજ્ઞાની થશે.
વિમાન સૂચવે છે કે માનિક દેવ પૂજા કરશે. ૧૩. ત્રણ ગઢ સૂચવે છે કે રજત સુવર્ણ ને રત્નના ગઢ
સમવસરણમાં બિરાજ થશે. અગ્નિજવાળા દર્શાવે છે કે ત્રણલકને શુદ્ધ, પવિત્ર બનાવશે.
આવાં ઉત્કૃષ્ટ સ્વપ્ન ફક્ત તીર્થકરનીમાતાને જ આવે.
૧૨.
પ્રભુકૃપા રાજકારણ અને પિસા મોક્ષના માર્ગે લઈ જતા નથી પણ પ્રભુની કૃપા જ મોક્ષના માર્ગે લઈ જાય છે. ધર્મ કહે છે કે આનંદમય જીવન જીવવાનું છે અને એક એક વતને જીવનમાં ઉતારવાનાં છે.
છે

Page #32

ગણધરવાદ
આજનો દિવસ વધુ અગત્યનું છે. આજે પ્રભુ મહાવીરને તપેલ ઉપસિગીને પરિચય તેમ જ અહમમાંથી અહમ બનાવવાની પ્રક્રિયા ગણધરવાદને પરિચય મેળવીશું.
જે લેકે મહાન થવાના છે તેમનામાં નાનપણથી નમ્રતા, સંતેષ, ક્ષમતા તેમ જ વિવેક તેમના સ્વભાવમાં અંતર્ગત રહેલ હોય છે. સારા સ્વભાવથી, સારા વિચારથી, સારા વર્તનથી મનુષ્ય મહાન બને છે. આવું જ ભગવાન મહાવીરના જીવનમાં સાદશ્ય થયું.
વિશ્વનું જયમંગલ કરવા માટે મહાવીરે સંસારને ત્યાગ કર્યો. કર્મોનો નાશ કરવા સાડાબાર વર્ષનાં ઘેર તપ કર્યા તે સમયે અતિભયંકર, દારુણ ઉપસર્ગો ભગવાને શાંત, સ્વસ્થ રહીને સમતાપૂર્વક સહન કર્યા અને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી. તે ઉપસર્ગો સાંભળતાં કે વાંચતાં આંખમાંથી
ધાર આંસુ ચાલ્યાં જાય ને હૈયામાં અકથ્ય વેદના થાય. ભગવાન ક્યાં ગયા ત્યાં આગ સાથે રમત રમ્યા. ચંડકૌશિકે પ્રભુ પર આગ છેડી, ગૌશાળાએ આગ છેડી, ગવાળિયાએ. પ્રભુના બે પગ વચ્ચે આગ લગાડી પરંતુ ભગવાનનું રૂંવાડુંય ન ફરકયું. એમના મુખ પર વિરલ પ્રસન્નતા વિલસી રહેતી. મનમાં એક જ વિચાર, એક જ ધૂન કે

Page #33

જીવનને અરૂણદય-૨ વિશ્વમાત્રના પ્રાણીઓને સર્વ પાપમાંથી છોડાવું, સર્વ દુઃખે માંથી મુક્ત કરું. આવી ઝંખના સતત તેમના દિલમાં રમ્યા કરતી. સાધનાના સમય દરમ્યાન પ્રતિકૂળ અને સાનુકૂળ ઉપસર્ગા થાય છે પરંતુ પ્રભુ બંને સામે. અડગ રહ્યા. ના તેમનામાં કોઈ પ્રત્યે રાગ વચ્ચે કે ના કઈ માટે દેષ વરસ્ય.
ભગવાનને મારવા ધસી જતા ગોવાળિયાના હાથ. ઈન્ડે પકડી લીધા. ભગવાનને પ્રાર્થના કરી કે, હે ભગવંત, હું આપની સેવા કરું. તે ભગવાને તેને ના પાડી. પિતાના પુરુષાર્થથી બધું સહન કર્યું, અને સર્વસ્વ સિદ્ધ કર્યું. આમ ભેગીને, ત્યજીને સંપૂર્ણ ત્યાગી બન્યા. સંસારના સંપૂર્ણ ત્યાગી બની નિઃસંગી ને નિઃશબ્દની સાધનામાં પ્રવેશ કરે છે. પ્રતિકૂળ સંજોગો ઉપસ્થિત થયા છતાં પરમાત્મા પ્રત્યેના અપૂર્વ પ્રેમથી તે બધા સંજોગેનું સ્વાગત કરે છે. તેમણે સર્વસ્વ ત્યાગ કર્યો અને રાગ કર્યો સ્વને, આત્માન અને પરમપદ પ્રાપિત કર્યું.
દૃષ્ટિ વિષવાળા ચંડ કૌશિકે પ્રભુને ડંખ દીધો. ત્યારે પ્રભુના દિલમાં તે ચંડ કૌશિકના કર્મ પ્રત્યે કરુણા હતી. તેનો ઉદ્ધાર કરવા પ્રભુએ કહ્યું, “ચંડ કૌશિક, સમજ.' આ “સમજ” શબ્દથી ચંડ કૌશિકની આગ. વિલુપ્ત બની. દીધેલ ડંખમાંથી વાત્સલ્યનું દૂધ વહી રહ્યું. અજ્ઞાનતાથી ગુમાવેલ વસ્તુ બીજુ જ્ઞાન થતાં સુધારી લેવી જોઈએ. આપણે બીજાને જોઈ શકીએ છીએ. પણ આપણે પિતાને જોઈ શકતા નથી.

Page #34

જીવનને અરૂણદય-૨ સંગમ દેવે અકથ્ય ઉપસર્ગો કર્યા પરંતુ અપૂર્વ સ્વસ્થતા ને સમતા સાથે પ્રસન્નતાને પ્રકાશ પ્રભુ પર પાથરી રહ્યા. પૂર્વ કર્મના પરિપાકને કારણે કાનમાં ખીલા ભેંકાયા તોય તે જ સમતા ને તે જ પ્રસન્નતા.
પ્રભુ જાણતા હતા કે જીવનમાં દુઃખ એક અનિવાર્ય અતિથિ છે. દુઃખ હસીને સહન કરે તે દુઃખ હળવું બની જશે. અશુભ કાર્યના ઉદય વખતે થોડો વિચાર કરવાથી અશુભ કર્મ શુભમાં ફેરવાઈ જશે. જ્યાં સુધી અહંકારની હવા ફૂટબેલમાં હોય ત્યાં સુધી તેને લાતે સહન કરવી પડે છે. તે હવા નીકળતાં કેઈની લાત ફૂટબેલને સહન કરવી પડતી નથી. પ્રભુએ ઉપસર્ગો વખતે સમતા, ધીરતા, વીરતા દાખવીને પોતાની સત્વશીલતાને પ્રતિષ્ઠિત કરી.
સાડાબાર વર્ષની અઘોર તપસ્યા બાદ ભગવાનને કેવલજ્ઞાન તથા કેવલદર્શન પ્રગટયાં. તે વખતે આ દેશમાં પ્રથમ હતા પરંતુ કેઈને વિરતિને ભાવ જાગ્રત થયો. ત્યાં ગૌતમ સ્વામીને ભગવાનને પરિચય થશે. તેમને અહંકાર પરમાત્મા પ્રાપ્તિનું કારણ બન્યું અને ગૌતમના જીવનમાં પરિવર્તન આવ્યું. જીવનનું વિષ પણ અમૃત બન્યું. પાવાપુરીમાં મહાન યજ્ઞ થતો હતો ત્યારે ઇન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ અને વાયુભૂતિ વગેરે પ્રખર પ્રકાંડ વિદ્વાન ત્યાં આવ્યા હતા. તે દરેકને જ્ઞાનને કેફ ચઢયો હતો પરંતુ મનમાં એક યા બીજી શંકા હતી.

Page #35

જીવનને અરૂણોદય-૨
૨૯ આત્મા, કર્મ, શરીર, દેવ, નરક, પુણ્ય, પરલોક અને મેક્ષ વગેરેનું મનમાં સમાધાન થતું ન હતું. પ્રભુ મહાવીરે પિતાના જ્ઞાનના પ્રકાશમાં તેમને સાચે રાહ દર્શાવે.
જ્ઞાનિક સાધને મારફતે કંઈક પ્રાપ્ત થાય છે પરંતુ પ્રભુ-સાધના મારફત સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. સાધના કરતા કરતા પ્રભુ મહાવીર બન્યા. ઈન્દ્રિયો ઉપભેગ માટે નથી પણ ત્યાગ માટે છે. હીરાને જેનાર ઘણું હોય છે પરંતુ ખરીદનાર ખૂબ ઓછા હોય છે, તેમ ધર્મ-પ્રવચન સાંભળનારા ઘણું હોય છે પણ ધર્મને પામનારા ઘણા ઓછા હોય છે.
જેમ બીજમાં વૃક્ષ છે, તલમાં તેલ છે, દૂધમાં માખણ છે, લાકડામાં અગ્નિ છે, પુષ્પમાં સુગંધ છે તેમ શરીરમાં આત્મા છે. આત્મામાં પરમાત્મા તત્ત્વ છુપાયેલ છે.
વાયરમાં ઈલેકિટ્રસિટી દેખાતી નથી પણ તેના કાર્યથી તેને પરિચય થાય છે, તેના કારણથી નહીં. તેવી રીતે શરીરની ભિન્ન ભિન્ન ઇન્દ્રિો દ્વારા, તેનાં કાર્યો દ્વારા આત્માનો પરિચય થાય છે, કાર્ય કારણ દ્વારા પરિચય થાય છે. કારણ હોય તે જ કાર્યની સંભાવના છે. કારણ વગર કાર્ય બની શકે નહીં. સાધના દ્વારા સાધ્યને પરિચય થાય છે. જે વસ્તુ કેવલજ્ઞાનની ભૂમિકા પરથી જોવાની છે તે વસ્તુનો પરિચય છટમસ્થ અવસ્થામાં ન થઈ શકે. અપૂર્ણ અવસ્થામાં પૂર્ણતાનો અનુભવ ન થઈ શકે.

Page #36

૩૦
જીવનના અર્ણેાદય-૨
જેમ દૂરની વસ્તુ લેવા માટે માઇનસ ગ્લાસની જરૂર પડે છે, તેનાથી વધુ દૂરની વસ્તુ જોવા માટે ખાયનેકયુલરની જરૂર પડે, દૂરની આકાશી વસ્તુએ જોવા માટે ટેલિસ્કાપની જરૂર પડે, તેમ, આત્માને જોવા માટે કેવલજ્ઞાન જોઇએ. સાધનથી સાધ્ય જોવાનું છે. આત્મામાંથી અહમ્ નીકળી જાય તે। આત્મા અરિહંત અને, સા અને સ અને, આવુ જ ગૌતમે પ્રત્યક્ષ અનુભવ્યું. ઇન્દ્રભૂતિ અહંકાર પર સવાર થઈને આવ્યા ને નમ્ર, વિવેકી અને વિનયી મની અહંમ બની ગયા.
પરમાત્માએ સર્વ કલ્યાણના ભાવથી આત્માને પરમાત્મા અનાવવાના માર્ગ બતાવ્યે. આત્મા સ્વતઃ સિદ્ધ છે, પરમ સત્ય છે. વિષયમાં આત્માથી શકા ઉત્પન્ન થાય તે જ સિદ્ધ કરે છે કે આત્મા છે.
વિચારા શબ્દો દ્વારા અભિવ્યક્ત થાય છે પણ વિચારને કઈ જોઈ શકતું નથી. તે કયાંથી જન્મે છે, તેની શેાધ થઈ શકતી નથી. વિચારી એટમબેમ્બ કરતાં વધુ બળવાન હોય છે. રેડિયા સ્ટેશનથી પ્રસરતા અવાજ ખૂણેખાંચરે પહેાંચી જાય છે તેમ આપણા વિચારો વિશ્વમાં મધે પ્રસરી જાય છે.
કીડી રેલવેના પાટા પર જતી હાય ને સામેથી ધસમસતી ગાડી આવતી હૈાય ત્યારે તે પેાતાની ચેતનાથી પેાતાના બચાવ કરી શકે છે. આ ઉપરથી તેનામાં આત્મા છે એમ કહી શકાય. કૂતરામાં રહેલ ચેતન સંજ્ઞાથી તે

Page #37

૧
જીવનના અરૂણાદવ-૨
પોતાના માલિકને, મકાનને આળખી શકે છે. પશુમાં સંપૂર્ણ ચેતના નથી છતાં તે આળખી શકે છે, આ અતાવે છે કે તેનામાં આત્મા છે.
આંધળાને પ્રકાશ અંગે શબ્દના માધ્યમથી સમજાવી નહીં શકાય, પ્રકાશ અગેની જિજ્ઞાસા તૃપ્ત નહીં કરી શકાય. પણ તેને અધાપા દૂર થાય તે તેને કહ્યા વગર કે સમજાવ્યા વગર તે પ્રકાશના અનુભવ સ્વયં કરી શકશે. છદ્મસ્થ અવસ્થામાં અજ્ઞાનના અંધાપા અંધાપા છે, તેથી આત્મા વિશેનું જ્ઞાન ન થઈ શકે. પણ તે અંધાપા દૂર થાય ને જ્ઞાનના પ્રકાશ ઝળહળી રહે એટલે સજ્ઞ પરિસ્થિતિમાં આવી જાય તો તેને વધુ પ્રત્યક્ષ થઈ જાય. પછી ત્યાં શબ્દોની કે પ્રચાગની જરૂર રહેતી નથી.
આનંદ
અહિંસા, સત્ય, અચૌય, પ્રાચય અને અપરિગ્રહ તરફ ધીમે ધીમે જવાનુ છે. સપૂ વ્રતા જીવનમાં આવશે ત્યારે જ આપણુ' ધ્યેય સિદ્ધ થશે. આત્મપ્રવૃત્તિમાં રસ જાગશે ત્યારે ધન, શીલ, તપ અને ભાવમાં એવા ઉલ્લાસ આવશે કે એ આનંદ તમે કાઈને નહી' કહી શકે.

Page #38

સંવત્સરી આજનો દિવસ સર્વશ્રેષ્ઠ છે. આજે સંવત્સરી દિન છે. આજે વાર્ષિક ક્ષમાપના ગજેન્યને અપાય છે, લેવાય છે. આત્માને પરમાત્મા બનાવવાને મહામંત્ર મિરછામિ દુકકર્ડ” આજે ગૂંજી રહે છે. જાણતાં થયેલ ભૂલ કે કરેલ ભૂલની ક્ષમા પના નાના-મોટા દરેકની પાસે માંગવામાં આવે છે. આજે મન પરનો ભાર ઊતરી જાય છે. માનવીને આત્મા હળ બને છે અને પ્રસન્નતા ને પ્રેમના પીયૂષ પથરાઈ રહે છે. સદાચાર પચ્યથી “મિચ્છામિ દુક્કડં ' મંત્રની સાધના કરે તે પાપી પણ પરમાત્મા બને. મનમાં ગાંઠ રાખી ગમે તેટલી સાધના કરે તે છાણું પર લીંપણ સમાન નિષ્ફળ જાય છે. જે આત્મા અહિંસા, સંયમ અને તપની ત્રિવેણીમાં સ્નાન કરે તે પરમાત્મા બને અને તેનો “મિચ્છામિ દુકકડ” મંત્ર સફળ થાય. સદુભાવના ને મૈત્રીની સૌરભ પ્રસરી રહે.
મનરૂપી ટાયરમાંથી ભાવનારૂપી હવા નીકળી જાય ત્યારે જીવનરૂપી કાર ચાલી શકતી નથી, માટે દરરોજ પ્રવચનરૂપી પંપ દ્વારા મનરૂપી ટાયરમાં ભાવનારૂપી હવા ભરાવતા રહે; જેથી જીવનરૂપી કાર સારી રીતે ચાલી શકે અને મુક્તિરૂપી મંજિલે સહેલાઈથી પહોંચી શકે.
હરડે, બેડાં અને આંબળાના તથા ત્રિફળાના ચૂર્ણથી શરીર તે નીરોગી બને છે, શુદ્ધ થાય છે, તેમ અહિંસા,

Page #39

33
જીવનના અરૂણાદય-૨
સયમ અને તપની આરાધના દ્વારા આત્મા નીરાગી અને છે, શુદ્ધ થાય છે અને પરમાત્માની દશા પ્રાપ્ત કરવા ચેાગ્ય મને છે.
મનુષ્યને એ આંખ, એ કાન, એ હાથ, બે નસકેારાં, એ પગ, એ હાટ વગેરે બબ્બે આપેલ છે; પરંતુ જીભ એક જ છે. તે બતાવે છે કે જીલના ઉપયાગ સયમથી કરવા જોઈએ, સયમથી વાણીને વ્યાપાર કરવા જોઇ એ. સાંભળેા મધું પણ ખેલવામાં હજારવાર વિચારી આવશ્યક હાય તેટલુ ખેલેા. જીભ પર સયમ એ એક પ્રકારનું તપ છે.
બીજાના દેષો જોવા માટે સહસ્રાક્ષી બનીએ છીએ અને પેાતાના દોષ જોવા માટે એકાક્ષી બનીએ છીએ. તેને ઉલટાવવામાં આવે તે આત્મા ઊધ્વગામી ગતિ કરી શકે.
જીવનને જીવંત અને મૂલ્યવાન બનાવવા માટે મૈત્રીની જરૂર પડે. આજની સંવત્સરીના દિવસ તે મૈત્રી પર્વ છે. બીજ વગર વૃક્ષ થઈ શકતુ નથી, તેમ હૃદયમાં મૈત્રીરૂપી ખીજ વાવ્યાં પછી અંતરમાં પ્રેમવૃક્ષ પ્રગટી રહેશે.
કાન દ્વારા ખરાખ-મૂરું સાંભળીશ નહીં. ભૂતકાળમાં સાંભળેલ હોય તે તે માટે હૃદયથી ‘મિચ્છામિ દુક્કડં ’. મારા હાથથી કોઈનું અહિત કરીશ નહી. મુતકામાં થયેલ ખરાબ હાય તે તે માટે મિચ્છામિ દુક્કડ,
મારા પગા, જે તીર્થયાત્રા કરવાનું સાધન છે તે દુરાચારનું માધ્યમ અનેલ હાય તે। તે માટે મિચ્છામિ
3

Page #40

૩૪
જીવનને અરૂણાય-૨
દુક્કડં. મારી જીભ જે પરમાત્માને ઉરચાર કરવા માટે છે તે અહિતનું કારણ બનેલ હોય કે અસત્ય બેલાયું હાય, ભૂતકાળમાં તેને દુરુપયોગ થ હોય તે તે માટે મિચ્છામિ દુક્કડે. એટલે કે મારાં દુષ્કૃત્યે નાશ પામે, મારા પાપ નાશ પામે ને મારું રક્ષણ થાવ.
જે બીજાનું બૂરું વિચારે છે તેનું જ બૂરું થાય છે. દીવાસળી પિતાનું મોટું બાળીને બીજાને બાળી શકે છે. જેવું વિચારશે તેવું પામશે. વિચાર સૂકમ છે, વસ્તુ સ્થળ છે. સ્થળની અપેક્ષાએ સૂમની શક્તિ ધરાવનાર છે. સૂક્ષ્મતમ શક્તિ વધતાં શક્તિ વધે છે.
વસ્તુ કરતાં કિયા સૂક્ષ્મ છે. કિયા કરતાં વિચાર વધુ સૂમ છે. કાર્ય પિતે ખરાબ નથી, તેના ખરાબ વિચારે ખરાબ કામ કરાવે છે.
આજે આ સંવત્સરીના દિવસે સંકલ્પ કરીએ કે સંપૂર્ણ રાષ્ટ્રને જાગૃત કરવા, મનસૃષ્ટિનું નવસર્જન કરવા, જીવનને જીર્ણોદ્ધાર કરવા કોઈનું ખરાબ કરીશ નહીં, ખરાબ જોઈશ નહી, ખરાબ આચરીશ નહીં. ભૂતકાળમાં આ આંખે કોઈ ખરાબ જેવાઈ ગયેલ હોય તે તે માટે મિચ્છામિ દુકકડે.
આ સંકલ્પ દ્વારા સૌ પ્રથમ ઈન્દ્રિો પર અધિકાર પ્રાપ્ત થાય તે પછી આત્મા પર સંપૂર્ણ અધિકાર થશે.

Page #41

૩૫
જીવનને અરૂણુદય-૨
મારે રેકેટમાં બેસીને ચંદ્રકમાં જવું નથી, સબમરીનમાં બેસીને સાગરના ઊંડાણમાં જવું નથી. જગતના આ છેડેથી પેલા છેડે જવું નથી, પરંતુ મિચ્છામિ દુક્કડ ના માધ્યમ દ્વારા એકબીજાના મન સુધી પહોંચવું છે. આ “મિચ્છામિ દુક્કડં” અલૌકિક મંત્ર છે. સ્વીકાર, અને એમાં સમર્પણની ભાવના અંતર્ગત છે. સ્વીકાર એરણ સમાન છે, તે સહન કરે છે, ઘાને ઝીલે છે. દઢ અને મજબૂત સમર્પણ ગંગાના નીર સમાન છે. જે ગટરના ગંદા પાણીને પોતાનામાં સમાવીને પિતાની માફક નિર્મળ અને પવિત્ર બનાવે છે. જ્યારે પાપી આત્મા પરમાત્માના શરણે જાય છે ત્યારે તે પરમાત્મા બને છે. જીવન વિષયકષાયનાં પાપથી વિકૃત બનેલ છે. સમર્પણની પ્રભાવનાથી તે સંરકારી બને છે. સંસ્કારી બનેલે આત્મા શારીરિક, માનસિક, ભૌતિક, બૌદ્ધિક છે. આધ્યાત્મિક રંગોથી મુક્ત બને છે. ચિંતાગ્રસ્ત મન અસાધ્ય રોગોથી મુક્ત રહી શકતું નથી. આવા અસાધ્ય રોગોથી મુક્ત રહેવું હોય તો માથા પર ભાર ઓછો કરી મગજ પરનું ટેન્શાન દૂર કરવું જોઈએ. વિષય-કષાયનું ટેન્શન દૂર થાય છે કે મિચ્છામિ દુકકડું” મંત્રથી.
આ સંવત્સરી પર્વ અણમોલ સમય છે. રાગદ્વેષની નાગચૂડમાંથી મુક્ત થવા ખરા હૃદયથી અન્યોન્યની ક્ષમાપના પામે. ક્ષમા આપવાથી તમે અનેક રોગોમાંથી મુક્ત થઈ શકશે. ભારમુક્ત બનવાથી આત્મા હળવે બનશે.

Page #42

૩૬
જીવનના અરૂણાય-૨
વિદેશ જનારાને સરાગામાંથી મુક્ત હવાનુ સિક્રેટ ખતાવવુ પડે છે તેમ સૈાક્ષમાં જવા માટે નીરોગીપણાનું સિટફિકેટ જોઈ એ., ને તે પ્રાપ્ત થાય મિચ્છામિ દુક્કડ'થી,
આ અવસર છે સ'વત્સરી ક્ષમાપનાનેા. આ દિવસે ભૂતકાળના ભાર દૂર થાય છે, ભવિષ્ય ઊજળું અને છે અને મેાક્ષને માગ પ્રકાશિત થાય છે. માટે સને હા મિચ્છામિ દુક્કડં.
°
ભૂલી જાવ, માફ કરેા અને મિત્ર અનેા. કોઈ એ તમારું' ખરાબ કર્યુ. હાય તેને ભૂલી જાવ અને અદલા લેવાની વૃત્તિને હૈયામાંથી ભૂંસી નાખા, ક્ષમા માગેા અને ક્ષમા આપે. ક્ષમાના આદાન-પ્રદાનથી આત્માને વિશુદ્ધ મનાવેા.
'
મહામત્ર છે.
ક્ષમા મેાક્ષનુ પ્રવેશદ્વાર છે. આ પ્રવેશદ્વારમાં પ્રવેશવા માટે · મિચ્છામિ દુક્કડં” એ આપણું હૃદય વેરÀા દાવાનળ સળગતે રાખવાનું સ્થાન નથી. હૃદયને દિલને મન્દિર ખનાવા. હૃદયને નિષિનિષ્પાપ રાખવુ જોઈએ. પવિત્ર હૃદયમાં જ પરમેશ્વર વાસ કરે છે.....
પર્યુષણ આત્માને પરમાત્મા અનાવવા માટેનુ' પ છે. ક્ષમાથી આત્મા વિશુદ્ધ અને છે. વિશુદ્ધ આત્મા કાળક્રમે પરમાત્મા અને છે.

Page #43

જ્ઞાનપંચમી
જીવન જીવવાની કળા જે શીખવે એને સમ્યકજ્ઞાન કહેવાય છે. પેટ ભરવાની કળાને જ્ઞાન નહીં પણ અજ્ઞાન માનવામાં આવ્યું છે. જે આત્માને સંસારની આસક્તિમાંથી વિરક્ત કરે, પરોપકારી બનાવે તેને જ્ઞાન કહે છે.
જ્ઞાનના પ્રકાશમાં જીવનની યાત્રા પૂર્ણ બને છે. અજ્ઞાન એ અંધકાર છે, અંધકારમાં જીવન અટવાય છે. આ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કેવી રીતે થાય ? એ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે નમ્રતાના માધ્યમથી અને ગુરુની કૃપાથી. નમ્રતા એ જ્ઞાનપ્રાપ્તિનું પ્રવેશદ્વાર છે.
- સત્યને પરિચય કરાવવાનું કામ પણ જ્ઞાનનું છે. આ જ્ઞાન તે બીજું કંઈ નહીં પણ સ્વયંનું જ્ઞાન છે અને સ્વયં–જાતે જ પ્રાપ્ત કરવાનું છે. એને માટે જરૂર છે સમ્યફ પ્રયત્નની !
અંધકારમાં ભટકવાનું થાય છે, જ્ઞાનના પ્રકાશમાં ચાલવાનું થાય છે. ભટકવા અને ચાલવામાં ઘણે તફાવત છે, એટલો જ તફાવત કરવા અને ડૂબવામાં છે. જ્ઞાન તરવાનું શીખવે છે, અજ્ઞાન ડુબાડે છે. આજના વ્યાવહારિક જીવનમાં ધાર્મિક તેમ જ નૈતિક જ્ઞાનના અભાવથી જીવનની વિષમતાઓ જન્મે છે.

Page #44

૩૮
જીવનના અરૂણાદય-૨
જ્ઞાન એ જીવનના એવા ચાકીદાર છે જે સ'સારનાં પ્રલેાભાને પ્રવેશવા દેતા નથી. જ્ઞાનની પૂર્ણતા અનેકાંત દૃષ્ટિથી આવે છે, જેને સાપેક્ષવાદ કહેવામાં આવે છે. સત્યના પરિચય જ્ઞાન દ્વારા જ થઈ શકે. તેથી જ સત્ય અને જ્ઞાનને અલગ કરી શકાતા નથી. એકને અનેકમાં અને અનેકને કરવા, સ્વયંને સમાં અને સમાં સ્વયંને જોવાથી જીવનને સંઘષ દૂર થાય છે. સંઘષ અજ્ઞાનનુ લક્ષણ છે, સમન્વય જ્ઞાનનુ લક્ષણ છે.
એકમાં સમાવેશ
આપણે ત્યાં જ્ઞાનપંચમીના દિવસે પરમાત્માએ જે જ્ઞાનનું વૃક્ષ આપ્યું છે એને ત્રિપદી કહે છે. આ ત્રિપદીમાંથી સમગ્ર સ`સારના જ્ઞાનને વિકાસ થાય છે. આ ત્રિપદી એટલે ઉત્પાત, વ્યય, દૈન્ય'શત, એટલે કે પદાર્થ ઉત્પન્ન થાય છે (પરમાણુની દૃષ્ટિએ ), એને નાશ થાય છે અને છતાં જે મૂળ પદાથ હોય છે તે તેા સ્થિર જ રહે છે. આ મૂળ પદા નુ સ્થિર રહેવુ. એ સમગ્ર
જ્ઞાનનું મૂળ છે.
જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છે: (૧) મતિ (ર) શ્રુતિ (૩) અવિધ (૪) મન:પર્યાંવ અને (૫) કૈવલ્ય.
વ્યાવહારિક દૃષ્ટિએ કાઈને રાવડાવવુ', લૂંટવુ કે દુઃખ આપવું તે અજ્ઞાનતાનું લક્ષણ છે. કાઈનાં આંસુ લૂછવાં, તેના મનને સુખ-સંતેષ આપવાં, પેાતાની જાતને અણુરીને બીજાને શાંતિ આપવી એ સમ્યક્ જ્ઞાનનુ લક્ષણ છે.

Page #45

જીવનને અરૂણોદય-૨
૩૯
જ્ઞાનને સાધનામાં સહાયક, સાધનાનું પરમ સાધન અને સિદ્ધિનું પરમ કારણ માનવામાં આવ્યું છે.
જ્ઞાનમાં જે સમ્યફ શબ્દ છે તે નિયંત્રણ અંકુશને સૂચક છે. આજના યુગમાં વિચારેને ફેલાવે ખૂબ થો છે પણ આ વિચારોમાં વિવેકને અંકુશ નથી, ને તેથી તે ઉદ્યાન બનવાને બદલે વેરાન બને છે.
આજના અનિયંત્રિત વિચારોનું પરિણામ એ છે કે આજે વિવે અદ્યુગમાં પ્રવેશ કર્યો છે. વિચાર પર નિયંત્રણ હોત તે સ્થિતિ જુદી જ હોત ! આ જ્ઞાનની નહિ પણ અજ્ઞાનની નિશાની છે. જ્યાં અજ્ઞાન હોય છે, ત્યાં ભય કાયમ હોય છે. જ્ઞાન હોય છે ત્યાં પૂર્ણ અભય અને જ્યાં પૂર્ણ અભય હોય છે ત્યાં પૂર્ણ તૃપ્તિ હોય છે.
અજ્ઞાન દશામાંથી તમામ વાસનાઓને, પાપને જન્મ થાય છે. સંસારના આત્મીય સુખને, આધ્યાત્મિક સુખનો પરમ આનંદ જ્ઞાનમાંથી મળે છે. આજે શિક્ષણની નહીં પણ ચારિત્ર્યની જરૂર છે.
આજનું જ્ઞાન () પાણીની ટાંકી જેવું છે. આ ટાંકી ઊંચે હોય છે. એને જે વાપરે તો એ ખાલી થઈ જાય છે અને ભરેલી રાખે તે ગંધાય છે. જ્યારે સમ્યફ જ્ઞાન કૂવાના પાણી જેવું છે. એ પાણીને શ્રમપૂર્વક અંદરથી કાઢવાનું હોય છે, અને એ સ્વછ હોય છે. કૂ ક્યારેય ખાલી થતું નથી તેથી સાધનાના શ્રમથી જે

Page #46

o.
જીવનને અરૂણેદય-૨
જ્ઞાન પ્રાપ્ત થશે તે ક્યારેય અપૂર્ણ નહીં હોય. એમાં વિકાર કે દુર્ગધ નહીં હોય!
જ્ઞાનપંચમી પ્રેરણા આપે છે કે જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે પુરુષાર્થ કરે, ગુરુકૃપા પ્રાપ્ત કરે, જ્ઞાનીઓને આદર કરે, તેમનું બહુમાન કરો. જ્ઞાન પ્રેમથી પ્રાપ્ત થાય છે, પૈસાથી નહીં.
લેકમાં મહાન થવાના છે તેમનામાં નાનપણથી નમ્રતા, સંતેષ, સમતા તેમ જ વિવેક તેમના સ્વભાવમાં અંતર્ગત રહેલાં હોય છે. સારા સ્વભાવથી, સારા વિચારથી, સારા વર્તનથી મનુષ્ય મહાન બને છે. આવું જ ભગવાન મહાવીરના જીવનમાં સદશ્ય થયું.
વિશ્વનું મંગલ કરવા માટે મહાવીરે સંસારનો ત્યાગ કર્યો. કર્મોનો નાશ કરવા સાડાબાર વર્ષનું ઘર તપ કર્યું, તે સમયે અતિ ભયંકર, દારુણ ઉપસર્ગો– કષ્ટ મહાવીરે શાંત સ્વસ્થ રહીને સમતાપૂર્વક સહન કર્યા અને એમના મુખ ઉપર વિરલ પ્રસન્નતા વિલસી રહેતી. બસ, મનમાં એક જ વિચાર, એક જ ધૂન કે વિશ્વ માત્રનાં પ્રાણીઓને સર્વ પાપોમાંથી છોડાવું, સર્વ દુઃખેથી મુક્ત કરું. આવી ઝંખના સતત તેમના દિલમાં રમ્યા કરતી.
મહાવીરે ત્યાગ કર્યો સર્વસ્વને, ને રાગ કર્યો સ્વનો, આત્માને અને પરમપદ પ્રાપ્ત કર્યું.

Page #47

૪૧
જીવનને અરૂદય-૨
ત્યાગ અને રાગમાં ઘણે તફાવત છે. ત્યાગમાં છેડવાનું ગમે છે, ત્યાગી ભયરહિત બને છે.
રાગમાં ભેગું કરવાનું ગમે છે. રાગ ભયભીત બની રહે છે. સુખ આવે ત્યારે સમતા રાખવી ને દુઃખ આવે ત્યારે શાંતિ રાખવી. સુ બની અંદર દુઃખ રહેલું છે.
સાડાબાર વર્ષની અઘેર તપશ્ચર્યા બાદ ભગવાન મહાવીરને કેવલજ્ઞાન તથા કેવલદર્શન પ્રગટયાં. તે વખતે પ્રથમ દેશના આપી, પરંતુ કેઈને વિરતિનો ભાવ જાગ્રત ન થ.
ત્યાં ગૌતમ સ્વામીને ભગવાનને પરિચય થશે. તેમને અહંકાર પરમાત્મ પ્રાપ્તિનું કારણ બન્યો, અને ગૌતમના જીવનમાં પરિવર્તન થયું. તેમના જીવનમાં વિષ પણ અમૃત બન્યું. સડાવેટરની બાટલીના બૂચ આગળ ગળી હોય છે, તે ગેળી બાટલી ફેડતી વખતે નીચે જાય છે ને પછી સોડા ઉપર આવે છે, તેમ અંતરમાં રહેલ અહંકારની ગોળી નીચે ન જાય ત્યાં સદ્ગુણ પ્રાપ્ત થતા નથી-આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું નથી. “હું” જે વકે ગુજરાતી ભાષામાં કોઈ અક્ષર નથી. ગૌતમ જેવા લેખંડને ટીપવા માટે, ચોગ્ય વળાંક આપવા માટે ઠંડા રહેવું જોઈએ.
આત્માની પ્રતીતિનો પ્રોગ જીવનની લેબોરેટરીમાં કરવાનો છે. તે કઈ ભૌતિક લેબોરેટરીમાં ટેસ્ટ કરવાની વસ્તુ નથી. ઈન્દ્રિયાતીત વસ્તુઓને પરિચય ઈન્દ્રિાના માધ્યમથી કોઈ દિવસ થઈ શકે નહીં. શબ્દાતીત

Page #48

૪૨
જીવનના અરૂણાય-૨
આનંદની અભિવ્યક્તિ શબ્દો દ્વારા થઈ શકે નહી . આત્માના આનદ્ર શબ્દાતીત છે. આત્માના પરિચય ઇન્દ્રિયાતીત અનુભવ છે. અનુભવ જાતે જ પ્રાપ્ત કરવાના છે. ખીજાના પગે ચાલીને મેક્ષે ન જવાય.
ભગવાન મહાવીરે સકલ્યાણના ભાવથી આત્માને પરમાત્મા બનાવવાને માગ મતાન્યા.
ઇન્દ્રભૂતિ વગેરે ૧૧ વિદ્વાનેાની શંકા જ્ઞાનના માધ્યમથી દૂર થઈ. તે ભગવાનના ૧૧ ગણધર અન્યા. તેમણે તત્ત્વ એટલે શુ? તેવા પ્રશ્ન પૂછતાં પરમાત્માએ ત્રણ ઉત્તર આપ્યા, તે ઉપર ગણધરાએ ત્યાં જ દ્વાદશાંગી અને તદન્તગત ચૌદ પદ્મની રચના કરી.
O
નિષ્પાપ જીવન એ મદિરની જેમ પવિત્ર છે. તેમાં વિતરાગના વિચારાની પ્રતિષ્ઠા થાય છે. પ્રતિક્રમણ એટલે પાપના વિચારાની પ્રતિષ્ઠા થાય છે. જગતમાંથી જાતમાં આવવાની સાધના. ઉપાશ્રયમાં શાહુકાર બનીને નહી પણ અપરાધી મનીને જવું જોઈ એ અને ફરીથી પાપ નહી કરવાના સકલ્પ કરવા જોઈ એ. સ`વતસરી એટલે જીવનને જીર્ણોદ્વાર. હજારા લાકોને રડાવવા સહેલા છે પણ એક દુ:ખી આત્માનાં આંસુ લૂછીને તેને આનંદ આપવા એ બહુ જ અઘરુ કામ છે. આટલું જે સમજે છે તેના બેડા પાર
થાય છે.

Page #49

જીવનના અદિયર
૪૩
એક જ પથ્થરમાંથી મૂતિ અને છે, મદિર અને છે અને એ મદિરનાં પગથિયાં પણ ખને છે. લાક મૂર્તિને સન્માને છે અને પગથિયાં પર ચંપલ-બૂટ ઉતારે છે. જે પથ્થરે શિલ્પીના ટાંકણાના ઘા ઝીલ્યા તેને સિદ્ધિ મળી અને જે પથ્થર સહન ન કરી શક્યા તે માત્ર પગથિયાંના સ્થાને રહ્યા. કાનમાં ખીલાના ઘા સહન કર્યો તેમાં જ નહી, પરંતુ તે ઘા પ્રસન્નતાપૂર્વક સહન કર્યાં તેમાં જ ભગવાન મહાવીરના જીવનની મહત્તા છે.
જેની પાસે પૈસા નથી તેની ક્રયા ના ખાશે!, પણ જેની પાસે તૃપ્તિ નથી તેની દયા ખાજે, કારણ કે તે ખરા ભિખારી છે. આજની આપણી સમાજ-વ્યવસ્થા એ પૈસાને ગૌરવ આપ્યું છે પણ સંઘ-સમાજ ન હોય તે પૈસાનું પણ કશું મહત્ત્વ નથી.
રાજ દૂધ પીવા છતાં કષાયની કાલિમા દૂર થતી નથી. મીઠાઈ ખાવા છતાં જીભની કડવાશ દૂર થતી નથી. હથેાડાના હજારો ઘા સહન કરવા છતાં એરણ તૂટી ગયું એમ જાણ્યુ નથી. એ રીતે જે સહન કરે છે તે સિદ્ધિ. મેળવે છે. હાથ દાનને માટે મળ્યા છે, સમાજને લૂંટવા માટે નહીં. સંસારને નહી. પણ સ્વયંને બદલવાની જરૂર છે.
કષ્ટને ઇષ્ટ માને તે પરમાત્મા અને છે. શ્રમપૂર્ણાંકની જે સાધના કરે તે શ્રમણ કહેવાય છે. સાધનાને વિશ્રામ આપે છે, જ્યારે સંસારના શ્રમ સંઘ છે. જે શ્રમની ચારી કરે છે તે રાગને આમત્રે છે.
શ્રમ
આપે.

Page #50

**
જીવનના અરૂણાદય–૨
ઇન્દ્રિયાના વિકારો અને કષાચાને જીતે તે જૈન કહેવાય છે. જૈન એ ગુણવાચક નામ છે. કષાયાથી મુક્ત થવું તેનું નામ જ મેાક્ષ છે. આત્માનું જ્ઞાન અને તેની અનુભૂતિને ટેસ્ટ કરવા લેબેરેટરીની જરૂર નથી પણ જીવનની સાધના દ્વારા તે પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
વેદાંત અને મધ એ મને દશનામાં વૈચારિક સઘર્ષ હતા. નિત્યવાદ અને અનિત્યવાદના સમન્વય કરીને ભગવાન મહાવીરે જગતને અનેકાન્તવાદની ભેટ ધરી છે. પદ્માથી જગત નિત્ય છે, પર્યાયથી જગત અનિત્ય છે એમ જણાવીને ભગવાન મહાવીરે પાંચ મહાવ્રતના ઉપદેશ આપીને જીવનમાં આદર્શ સાધુતાની પરંપરા ઊભી કરી છે. શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે બતાવેલ પાંચ મહાવ્રત વિશ્વમાં કોઈપણ ઠેકાણે જોવા નહીં મળે : (૧)
અહિં‘સા (૨) સત્ય (૩) અસ્તેય (૪) બ્રહ્મચર્ય અને (૫) અપરિગ્રહ. આ પાંચ મહાવ્રતા સાધુજીવન માટે છે અને ગૃહસ્થા માટે પણ આ પાંચ મહાવ્રત સહિતના ખાર તેમાં (૬) કિપરિમાણુ (ઇચ્છા-તૃષ્ણાની મર્યાદા ) (૭) ભાગ-ઉપભાગ પરિમિત (૮) અન દંડ-વિના કારણે કાઈ ને હેરાન કરવુ' (૯) સામાયિક વ્રત-સમત્વની ઉપાસના (૧૦) દેશાવગાસીસ-જીવ પ્રત્યે સમદૃષ્ટિ (૧૧) પૌષધ ઉપવાસ ( આત્મ નિરીક્ષણની પ્રક્રિયા) અને (૧૨) અતિથિ સવિભાગ (સાધુ, સંત અને સગૃહસ્થાનુ' આતિથ્ય કરવુ'). આ માર ના શબ્દમાં નહીં પણ જીવનમાં વ્યક્તિ

Page #51

જીવનને અરૂણાદય-૨
૪૫ ઉતારે તે જ લક્ષ્યની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. સંસાર સ્વર્ગ બની શકે છે. રાજ્યની વ્યવસ્થા પણ સુધરી શકે છે.
પાંચ મહાવ્રતના આચરણને બદલે આજે ઉઘાટન, ભાષણ, આશ્વાસન, ચાટણ અને દેશાટનનાં પાંચ કર્તવ્ય અમલમાં મુકાય છે. “ ઉપજજેઈ વા, વિગમેઈ વા, ધુવેઈ વા, (૧) દરેક પદાર્થો વર્તમાન પર્યાયરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. (૨) પૂર્વના પર્યાયરૂપ નષ્ટ થાય છે અને (૩) મૂલદ્રવ્યરૂપે ધ્રુવ નિત્ય રહે છે–એ ભગવાને આપેલી ત્રિપદી છે.
સ્યાદવાદ જે જીવનમાં ઉતારવામાં આવે તો જીવનના બધા સંઘર્ષો ટળી જાય છે. સ્યાદવાદ ભાષાને સંસ્કાર આપે છે. આત્માની મૈત્રી સંપાદન થાય છે. સ્વાદવાદસપ્તનય, અલગ અલગ પ્રકારની દૃષ્ટિથી જોવાનું શીખવે છે અને તેથી સત્યની પૂર્ણતા મેળવી શકાય છે.
કો
વિચાર હું કોણ છું? ક્યાંથી આવે? કયાં જવાને? મારું ધ્યેય શું છે? અને અહીં આવીને દયને પહોંચવા મેં શું કર્યું? આ બધાને સતત વિચાર કરવાનો છે. જે આ બધું વિચારે છે તે જ કશુંક પામી શકે છે.

Page #52

પુણ્ય
એક વ્યક્તિની હાથની રેખાઓ જોઈને મુનિએ કહ્યું કે “ભાઈ, તમારું પુણ્ય ખૂબ પાવરફુલ છે. ગમે તેટલું ઊંધું કરે તે પણ સીધું પડે એવું જોરદાર તમારું પુણ્ય છે.” પેલાએ વિચાર કર્યો કે મુનિએ કહ્યું તો ઠીક, પણ પારખું કરવું જોઈએ. ખૂબ વિચાર કરીને તેણે એક બહુ મેટું ઊંધું કામ વિચારી લીધું. જેનું પુણ્ય અતિ પાવરફુલ કહેવાયું હતું તેવા આ યુવાન ગામના રાજવીને મિત્ર હતું. રાજાને તેના પર સારી પ્રીતિ હતી. એની ખુરશી હંમેશાં રાજાની બાજુમાં રહેતી. બીજે દિવસે રોજના ક્રમ અનુસાર એ રાજદરબારમાં ગયો. રાજા હજુ આવ્યા નહોતા. રાજ્યના મંત્રીઓ વગેરે બેઠા હતા. તેમની સાથે આનંદપ્રમોદની છેડી વાતે કરીને તેણે રાજાની બાજુમાંની પિતાની ખુરશીમાં સ્થાન લીધું.
થોડીવાર થઈ ત્યાં રાજા આવ્યા. બધાએ તેમને ઊભા થઈને માન આપ્યું. રાજાએ સુંદર વસ્ત્રો પહેરેલાં હતાં. માથે રાજમુકુટ મૂકેલો અને તેમાં ફૂલ ગજરે ભરાવેલ હતી. રાજા જેવા નજીક આવ્યા કે પિલા તેના મિત્રે વધુમાં વધુ ઊંધું ગણાવી શકાય તેવું તે કામ મનમાં વિચારી રાખેલ તેને અમલમાં મૂક્યું. એકાએક રાજા સામે ધસી જઈને તેમને એક થપાટ જોરપૂર્વક રાજાના મેં પર ફટકારી. રાજાના માથા પરથી મુકુટ પડી ગયે. રાજાના અંગરક્ષકે તલવાર ખેંચી. જે પેલા

Page #53

જીવનને અરૂણોદય-૨
થપાટ મારનાર પર વાર કરવા જાય ત્યાં રાજાએ તેને રોકી લીધો. “હા....હા, એ તો મારે જીવ બચાવનાર છે.” રાજાનું ધ્યાન નીચે પડેલા મુકુટ તરફ હતું. સૌનું ધ્યાન તે તરફ દોરાયું. “મુકુટમાંના ફૂલના ગજરામાંથી એક નાનો ઝેરી સાપ નીકળી રહ્યો હતે. મારા મિત્રે મને આજે બચાવ્યો છે-જીવનદાન આપ્યું છે. એટલું જ નહીં, પણ તેણે પોતાની બુદ્ધિની અપ્રતિમ બુદ્ધિ. કૌશલની પ્રતીતિ પણ કરાવી છે. જે તેણે મારા મુકુટ પર સાપ જોયા પછી મને કહ્યું હોત કે આપના માથા પર સાપ છે તો હું તેને દૂર કરવા હાથ ઊંચે કરત અને એમ કરતાં એ સાપ કદાચ મને કરડત. તેણે પિતાના હાથ વડે તે સાપને પકડી લેવા પ્રયાસ કર્યો હોત તો તે સાપ કદાચ તેને દંશ દેત અને સાથે ઈ છે. ડાઈને મારા મોં પર કરડત. આ બેમાંનું એકે ય ન બનવા પામે તે માટે તેણે મને થપ્પડ મારી મને જીવતદાન આપેલ છે. હું એને કહું છું. સવાલાખ રૂપિયા હુ એને બક્ષિસ આપું છું. પેલાને ખાતરી થઈ કે ખરે જ મારું પુણ્ય પાવરફુલ તો છે જ. યાદ રાખજે, પુણ્ય બળવાન હશે ત્યાં સુધી ગમે તેવું ઊંધું કરશે તે પણ સીધું પડવાનું છે અને પુણ્યક્ષય થશે સીધું કરેલું પણ આડું પડશે. પુણ્ય પાંસરા હશે ત્યાં સુધી બધું સીધું ચાલવાનું છે.

Page #54

સમર્પણ
જૂના સમયમાં બનેલી આ એક સાચી ઘટના છે. એક રાજ્ય પર પડેશના રાજયે આક્રમણ કર્યું. રાજ્યના મંત્રી હતા ક૯પક. જાતે બ્રાહ્મણ છતાં ઉત્તમ શ્રાવક. અહિંસાના પરમસાધક અને ઉપાસક હતા. એમના આચારમાં ડગલે ને પગલે અહિંસાનું દર્શન થતું હતું.
પડોશી રાજ્યના રાજકુમારે ચારે તરફથી આ રાજ્યને ઘેર્યું હતું. કલ્પકને લાગ્યું કે હવે કંઈક કરવું પડશે. કશેક માર્ગ ખેળ પડશે. હાથમાં સફેદ ધ્વજ લઈને તે દુમન રાજવીને મળવા ગયે. જે રાજકુમાર આક્રમણ લઈને આવ્યો હતો તે બ્રાહ્મણ કલ્પકનો જૂને શિષ્ય હતો. પાસે જઈને કલ્પકે કહ્યું, “યાદ છે રાજકુમાર, તમને મેં વિદ્યા ભણાવી છે ? ” “હા ગુરુદેવ !” આક્રમક રાજકુમારે કહ્યું. “હું આજે મારી ગુરુદક્ષિણ માગવા આવ્યો છું” કુલપક મંત્રીએ કહ્યું.
રાજકુમાર ચતુર હતો. એણે કહ્યું: “યુદ્ધ બંધ કરવા સિવાય બીજું જે કંઈ માગે તે હું આપીશ.” કલપક કહે, “જે ભાઈ, ગુરુદક્ષિણ તે કહેવાય કે જે ગુરુ માગે તે આપવું. શિષ્ય નક્કી કરે કે અમુક આપવું, એ ચાલે નહીં.” રાજકુમારે કહ્યું કે, તમે માગશે તે હું

Page #55

જીવનને અરૂણાદય-૨
૪૯
આપીશ.” “તો હું માનું છું કે આ યુદ્ધ બંધ થાય.” કલ્પકે કહ્યું.
રાજકુમાર કહે: “મેં વચન આપ્યું છે તેથી હું તે પાળીશ. પરંતુ તમે સામેના તળાવમાં ડૂબકી મારે અને જેટલો સમય પાણીની અંદર રહો તેટલે વખત યુદ્ધ કાયમને માટે બંધ રહે તેવું તે આપ મારી પાસે માગ્યું નથી ને !'
રાજકુમારના શબ્દ સાંભળતાં ક૯પકનું મન પ્રસનતાથી ભરાઈ ગયું. એની પ્રસન્નતા તેના ચહેરા પર પણ ચમકી ગઈ. પરંતુ કોઈ તેનું રહસ્ય પામી શકયા નહીં. પિતાના સાથી મિત્રો પાસે જઈને મંત્રીએ વાત કરી. સૌ વિચારમાં પડી ગયાં. પાણીમાં કેટલોક સમય રહેવાય? બહુ બહુ તે એકાદ બે મિનિટ એમાં મંત્રી આટલા બધા આનંદમગ્ન કાં ?
મંત્રીએ અંદર જઈ પિતાનાં વસ્ત્રોનાં ખિસ્સાં ભારે પથ્થરોથી ભરી દીધાં અને મોં પર લેશ ખિન્નતા વિના તળાવ તરફ ડગ માંડયા. એનું મન પરમઆનંદમાં તરબોળ હતું. પ્રભુના કેટલે ઉપકાર ? કોના કલ્યાણ માટે મને સમર્પણની તક આપી ? જીવનસમર્પણની લાંબા સમયની મારી ઇરછા સાર્થક થઈ રહી છે !
કલ્પક સ્થિર પગલે તળાવના પાણીમાં પ્રવેશી ગયા. સામે કાંઠે પેલા દુશમન રાજકુમાર અને તેનું સૈન્ય ઊભું

Page #56

૫o
જીવનને અરૂણોદય-૨ હતું. હમણાં કલ્પક બહાર આવશે અને આપણે શસ્ત્રો વીંઝીશું–ની તૈયારીમાં હતા.
પણ આ શું ? મિનિટ પર મિનિટ જાય છે ને કલ્પક કાં ન નીકળે ? રાજકુમાર વિચારમાં પડી ગયો અને જયારે તેને આખી ઘટનાની જાણ થઈ કે કલાક મંત્રીએ પથ્થર બાંધીને સદાને માટે ડૂબકી મારી છે ત્યારે તેના મનને એક આંચકે લા. ગુરુ પાણીમાં રહેશે ત્યાં સુધી પોતે યુદ્ધ નહીં કરે એવું વચન આપેલ છે. રાજકુમારે પિતાનાં શસ્ત્રો તળાવમાં ફેંકી દીધાં અને મોટે અવાજે કહ્યું: “હું હવે જીવનપર્યત ક્યારેય યુદ્ધ નહીં કરું.”
ક૯૫કના સમર્પણે એક યુદ્ધ અને તેની હિંસા અટકાવી, એટલું જ નહીં, રાજકુમારને સદાને માટે અહિંસક બનાવી દીધા. અહિંસાના પાલનને માટે આવી સર્વ સમર્પણની ભાવના અને સમય આવ્યે તેને આચારમાં મૂકવાની તત્પરતા હોય તે અહિંસા જ જીવંત અને સાચી અહિંસા છે.
કમ
વહેમ, વ્યસન એ બધી માનસિક પીડા છે. ધમ આવતાં એ બધું ચાલ્યું જાય છે. આત્માની શક્તિ અનંત છે. તેને બાંધનાર તારા કર્મો જ છે માટે કમેને છાડ અને મુક્ત બન.

Page #57

વરદાન અથવા વાવા તેવું લણા
એક વખત ભગવાન શંકર અને પાતી પૃથ્વી લેાકમાંથી પસાર થઈ રહ્યાં હતાં. અચાનક પાંતીની નજર એક અતિ દરિદ્ર અને દુ:ખી પિરવાર પર પડી. એક પુરુષ, એક સ્ત્રી અને કિશાર વયનેા બાળક ત્રણેયનાં હાડ–ચામ એક થઈ ગયાં હતાં. પહેરવા માટે પૂરાં ચીંથરાં પણ ન હતાં.
પાતીનુ' સ્ત્રી-હૃદય દયાળુતા અને કરુણતાથી ભરેલું હતું. માતૃપ્રેમ હ્યુમન સાયકોલાજી ! એમણે શિવજીને કહ્યું' કે તમે જેને તેને વરદ્દાન આપે છે તે આ બિચારાને પણ વરદાન આપી તેમનુ' દારિદ્રય દૂર કરેાને ! જુએ, બિચારાં કેવાં દુ:ખી છે!
સ્ત્રીના હુકમ એટલે એડિનન્સ ! એની સામે કેમ થવાય ? ભગવાન આસુતોષે સમજાવવા પ્રયાસ કર્યોઃ ‘દેવી એ લેાકેાના ભૂતકાળ નિષ્ફળ ગયેલ છે આથી વમાનમાં વરદાન આપુ' તે પણ તેમનાથી તેમને કશુ પ્રાપ્ત થશે નહીં.’ પરંતુ આ તેા સ્ત્રીહઠ ! શ ંકરને એક નહિં, ત્રણેય જણને એકેક વરદાન આપવાનુ સ્વીકારવુ' પડયું. શિવજીએ ટકાર કરી, તમારા આગ્રહથી વરદાન તે આપીશ, પણ જોજોને, ફળ શુ મળે છે. તે ?” પા તીજીએ પેલી સ્ત્રીને હાક મારીને નજીક ખેલાવીને કહ્યું: ‘આ ભગવાન શંકર

Page #58

પર
જીવનના અરૂણાદય-૨
છે. તમારી દશા જોઈને એમને કરુણા થઈ છે. તારે જે કાંઈ ઈચ્છા હૈાય તે માળ, પ્રભુ તને તે આપશે.’
પેલી સ્ત્રીએ વિચાર કર્યાં, લગ્ન કર્યાં. ત્યારથી કઈ સુખ-શાંતિ જોયાં નથી. પેટને ખાડા અધૂરા રહ્યો છે. જીવન દુઃખમાં વીત્યું છે. માટે એવું માગું જેથી દુઃખ રહે જ નહીં. તે કહે : 'પ્રભુ મને રાજાની રાણી બનાવી ઢો.’ એ જ ક્ષણે તેનું સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું. આકૃતિ સૌંદર્યવાન બની ગઈ અને તે રાજમહેલમાં પહોંચી ગઈ.
આ જોતાં પુરુષના મનમાં ઈર્ષ્યા જન્મી. મનમાં બળવા લાગ્યુંા કે ઘડપણ કેમ જશે ? રોટલા કેાણ ઘડી આપશે ? આ છોકરાને કાણુ પાળશે ? સ્ત્રીના વર્તન અંગે તેના મનમાં ખૂબ જ રોષ થયા. ગરમ થવાય ત્યારે વિવેક જાય.
ભગવાન શંકરે તેને મેલાવીને કહ્યું : ‘તારી જે કાંઈ ઈચ્છા હાય તે માગ.' તેના મનમાં બદલાની ભાવના જાગી. સ્ત્રીને શિક્ષા કરવાની ઈચ્છા થઈ. એ કહે : પ્રભુ. મારે કાંઈ ન જોઇએ. આપવરદાન આપતા જ છે. તે એ આપે કે મારી સ્ત્રી રાજમહેલમાં કુતરી બની જાય.’ તથાસ્તુ. એ પણ થયું.
હેાકરાને ભારે કષ્ટ થયું. પેતાની મા કતરી ચ એ જાણી દુ:ખ થયું. ભગવાન શકરે અને મેલાવીને કહ્યું : 'બેટા, તારે પણ કાંઈ જોઈતુ હાય તે! માગ.’ કરે કહે, ‘પ્રભુ, મારે કાંઈ નથી જોઈતું.” પાવતી વચ્ચે પડયાં.

Page #59

જીવનને અરૂણેાદય-૨
૫૩ કહેઃ “બેટા, માગ, ભગવાન તું માગીશ તે આપશે.” પેલે
કરે ખચકાતો ખચકાતે બે કે, “પ્રભુ, એવું વરદાન આપે કે મારી મા પહેલાં હતી તેવી પાળ બની રહે.” તથાસ્તુ ! ત્રણે પાછાં એ જ દશામાં આવી ગયાં, જેવાં વરદાનની પહેલાં હતાં !
શિવજીએ પાર્વતીને કહ્યું : “જોયુંને દેવીકઈ પરિવર્તન થઈ શક્યું એમની પરિસ્થિતિમાં ! ભૂતકાળમાં એમણે કશું જ એવું કાર્ય કર્યું નથી કે જેથી તેઓ છે તે કરતાં વધુ સારી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થાય ! ભૂતકાળ નિષ્ફળ ગ હશે તેને પ્રભુ કશું આપી શકતા નથી. જેવું કર્યું હશે, આપ્યું હશે તેનું જ ફળ સામે આવવાનું છે.”
સત્સંગ - સાધુસંતનો સંગ કરવાથી આત્મા પવિત્ર બને છે. મમત્વ અને વાસનાઓનો નાશ થાય છે. સ્વાતિ નક્ષત્રમાં વરસાદના પાણીનું ટીપું જે માછલીના મોઢામાં પડે તે મોતી બને, તે જ બિંદુ સાપના મમાં પડે તો ઝેર બને, ગુલાબના પુપ પર પડે તો સુંદર લાગે અને ઉકરડા પર
પડે તે તેનામાં દુર્ગધ પિદા થાય. તેવી જ રીતે છે સારા માણસને સંગ કરવાથી સારા બનાય છે. જ

Page #60

પરમ દાનેશ્વરી જગદ્શા
‘તારે પુણ્ય કમાવાની ભાવના હાય તે! હું તને સાવધાન કરવા આવ્યે છુ’
આ શબ્દો ખેલનાર હતા શ્રી પરમદેવસૂરિ મહારાજ, અને સાંભળનાર હતા શ્રાવક શેઠ જગડૂશા. સાતસે એક વર્ષ પહેલાં આ સવાદ અન્યા.
જગડૂશાએ તત્પરતા બતાવતા પરમદેવસૂરિ મહારાજે કહ્યું: શ્રેષ્ઠી ઘેાડાં વર્ષો પછી વિક્રમ સંવત ૧૩૧૩, ૧૪ અને ૧૫ ત્રણ વર્ષોં ઉપરા ઉપરી દુષ્કાળ પડવાનેા છે. તારે પુણ્ય કમાવું હોય તેા અનાજ એકત્ર કરવા માંડ જગડૂશાએ આજ્ઞા માથે ચઢાવી દેશમાંથી જ નહી” વિદેશમાંથી પણ તેણે અનાજ ખરીદી ખરીદીને એકત્ર કરવા માંડ્યું.
જગડુંશાનું વતન કચ્છનુ" ભદ્રેસર. ધ પ્રેમી અને દાનભાવનાવાળાં દુપતી સેાલક અને લક્ષ્મીને ઘેર એના જન્મ થયેલા, સાલશેડનુ” નામ પ્રામાણિક વેપારી તરીકે કચ્છમાં ખૂબ જાણીતુ હતું.
જગતૂશા પણ સાહસિક હતા. તેણે વહાણા વસાવી દૂર દૂરના દરિયાકાંઠાના દેશે સાથે વેપારી સમા આંધેલા. અનેક દેશે!માં પેાતાના આિિતયા રાખેલા,

Page #61

જીવનને અરૂણોદય-૨
૫૫ કહે છે કે શ્રી પરમદેવસૂરિ મહારાજની કૃપાથી જગડુશાને ઈરાનમાંની એક હરરાજીમાંથી ખરીદેલા પ્રાચીન કોતરણીવાળા પથ્થરમાંથી અમૂલ્ય રત્ન પ્રાપ્ત થયેલાં, જે દ્રવ્ય તેણે ધર્મકાર્યમાં વાપરેલ.
જગડુશાના આડતિયાઓએ દેશ-વિદેશથી ધાનના ઢગલાઓ ખરીદી ખરીદીને કચ્છમાં મોકલ્યા. જગડૂશા પાસે પ્રચંડ અનાજનો જથ્થો એકત્ર થઈ ગયે.
અને મહારાજ સાહેબની આગાહી અનુસાર દુષ્કાળે પડ્યા. ગુજરાતના સૂબા પાસે અનાજ નહોતું, દિલ્હીના સુલતાન પાસે પણ નહોતું. એમણે આવીને કહ્યું: “શેઠ તમે કહે તે ભાવ આપીએ, અનાજ આપે.”
જગડૂશાનો જવાબ હતું. આ સંગ્રહ વેપાર માટે નથી કર્યો, સમર્પણ માટે કર્યો છે. ગુરુની આજ્ઞાથી કર્યો છે, તેથી પિસા ન જોઈએ.” જગડૂશાએ પિતાનું તમામ અનાજ રાષ્ટ્રને સમર્પિત કરી દીધું, કશુંય વળતર લીધા વિના આ કઈ દંતકથા નથી, ઈતિહાસ છે. એ ત્રણ વર્ષનો ભયંકર દુકાળ જગડુશાની ઉદારતાના કારણે લેકે પાર કરી શકેલા.
જગડુશાએ કહ્યું : “આ અનાજ ભરવા મને ડાઉને મળી શક્યાં હતાં પણ તે અનાજ સમર્પિત કરતાં મને જે પુણ્ય પ્રાપ્ત થયું છે તેને ક્યાં રાખું ? એને રાખવા મારી પાસે ગડાઉ નથી.”

Page #62

જીવનને અરૂણોદય-૨
જગડૂશાની કરુણા સીમિત નહોતી. તેણે માણસને જ નહિ, પ્રાણીમાત્રને માટે પોતાના અનભંડારને ખુલ્લા રાખ્યા હતા. ઇતિહાસમાં આવા દાનના જોટા બહુ દુર્લભ છે.
આવા દાનવીરેના નામનું પ્રાતઃકાળમાં નામ લેવાય, મરણ કરાય તે પણ જીવનમાં ઉદારતા આવે, જીવનમાંની કટુતા ચાલી ગયા વિના રહે નહિ.
મક્ષ તે પછીની ચીજ છે, વર્તમાન નહિ સુધરે તે ભાવિ કદી સુધરવાનું નથી.
[ ટાઉનહોલના પ્રવચનમાં આચાર્ય શ્રી પદ્મસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજે કહેલી બેધ કથા.]
TE
આજના વિદ્યાર્થીવર્ગ ઘણું ઘણું બાબતેથી અજાણ હોવા છતાં ભણતરની બડાઈ મારે છે. અપૂર્ણતામાં પૂર્ણતા કરી લેવી તે જ મોટી અજ્ઞાનતા છે અને આથી જ જીવનમાં સાચી સમજ આવતી નથી. ગર્વ એ વિદ્યાની આડે આવતે દરવાજે છે. જ્યાં સુધી તે ખસે નહીં ત્યાં સુધી ધર્મગુરુનો ઉપદેશ મનમાં પિસી શકે શી રીતે ?

Page #63

ગરવ કિયે સોઈ નર હાર્યો
એક વિદ્વાન પ્રોફેસરે એક વખત એક મહાન યોગી –સંતની પાસે જઈને કહ્યું : “હું દર્શનશાસ્ત્રને નામાંકિત છે ફેસર છું. મેં વિવિધ ધર્મના અને અધ્યાત્મના વિષ, તત્વજ્ઞાન, વેદાંત, મોડર્ન ફિલે ફી વગેરેનું અધ્યયન કર્યું છે. અનાગહન ઊંડાણમાં ઊતરી એ બધાંને સારી રીતે સમજ છું. આ જગતને લગતું બધું હું જાણું છું, મારા માટે એમાંનું કશું પરોક્ષ નથી. પરંતુ મારે ધ્યાન અને રોગ વિષે જાણવું છે, તેથી આપની પાસે આ છું.”
સંતે એની સામે જોયું. રોગીનું હૃદય રડાર જેવું હોય છે. સામાના હૃદયને તે પારખી લે છે. પ્રોફેસરમાં જ્ઞાન સાથે જ્ઞાનનો વિકાર પણ તેમને ભા. ગ્રહણની ચોગ્યતા વિના તે આવેલા જણાયા. સંતે એમનું સન્માન કર્યું અને કહ્યું : “ પહેલાં આપ મારું કંઈક આતિથ્ય સ્વીકારો પછી આપણે વાત કરીશું.
ચગી ઊઠીને અંદર ગયા. પ્રે ફેસર માટે કોફી બનાવી. ટ્રમાં કિટલી, કપ-રકાબી ગોઠવીને બહાર લાવ્યા અને કહ્યું : “કોફી સ્વીકારે.”
છે ફેસરે કપરકાબી પિતાના હાથમાં લીધાં, સંત કીટલી લઈ તેમાં કે ફી રેડવા લાગ્યા. કેફી ધીમી ધારે

Page #64

૫૮
જીવનને અરૂણદય-૨ કપમાં રેડાતી હતી-કપ ભરાઈ ગયે, ધાર ચાલુ હતી, રકાબી ભરાઈ ગઈ અને છલકાતી કેફીના છાંટા ફેસરના પાટલૂન પર પડવા લાગ્યા. એ ગભરાઈને બેલી ઊડ્યા : “બસ, બસ, મહારાજ કપ-રકાબી ભરાઈ ગયા છે, કોફી નીચે ઢોળાઈ રહી છે.” સાધુએ કીટલીમાંની બધી કેફી કપમાં ઠાલવી દીધી અને અંદર ચાલ્યા ગયા.
પ્રેફેસર વિચાર કરી રહ્યા. આ આતિથ્ય કઈ જાતનું ? આ શું શિષ્ટાચાર કહેવાય, જેનાથી સામાના કપડાં બગડે?
ડીવારે યેગી બહાર આવ્યા અને બોલ્યા: “આપ હવે જઈ શકે છે. મેં મારે જવાબ આપી દીધો છે. જે આપ સમજી શક્યા છે તે !”
પ્રે ફેસર તો આભા બની ગયા. એ કહે: “મહારાજ, આપે જવાબ આપે છે જ ક્યાં કે મારે સમજવાપણું રહે ! આપ શું કહેવા માગે છે તે કશું હું સમજતો નથી.”
સંત હસીને કહે: “પ્રેફેસર સાહેબ! મારી આતિથ્યવિધિમાંથી શું આપ એટલું ન સમજ્યા કે કઈ પાત્રમાં તેની કેપેસિટીથી વધુ નખાય તે તે ઢોળાઈ જાય ? આપનું દિલ અને દિમાગ એવા છલોછલ ભરેલાં છે કે તેમાં કંઈ રેડું તો તે અંદર ન જતાં નીચે ઢોળાઈ જાય. આપ ઘેર જાઓ અને તેને ખાલી કરીને પછી આવે તે હું ધ્યાન અને ગની વાત અને સમજણ એ ખાલી ચિત્તમાં મૂકી આપું

Page #65

જીવનને અરૂણોદય-૨
માણસ માત્ર પોતાના મનના પાત્રને અહમથી એટલે તે છોછલ ભરી દીધેલ છે કે તેમાં કશું નવું સમાવું શક્ય નથી. અપાતા તમામ ઉપદેશે કોફી માફક બહાર ઢોળાઈ જાય છે.
સ્વયંને સ્વયં વડે જાણવું તે ધર્મ સાધના છે. સ્વયંની ખેજમાં મોટામાં મોટી અડચણ તે અહમ છે. અહમ સ્વયંની આત્મહત્યા છે. અહમ જાય તે સ્વયંનું જ્ઞાન થાય.
અને–
આ અહમનાશને ઉપાય છે પરમાત્માની શરણાગતિ અને સંપૂર્ણ સમર્પણ.
I
**
*
મહાન ચમત્કાર કે ધતીંગ કરવાવાળા માણસો ભેગ, ધન, યશ, ઈચ્છાને આધીન હોય છે. જેણે ઈચ્છા, તૃષ્ણા ત્યાગ કર્યો છે, જેણે મન અને ઇન્દ્રિયને વશ કરી છે, સંસારમાંથી ચિત્ત વાળીને ભગવાન સાથે જોડેલ છે, વિષય અને કષાયને ત્યાગ કર્યો છે, મન સદા શાંત અને પ્રસન્ન છે, પ્રાણું માત્ર પ્રત્યે પ્રેમ રાખે છે તે માટે છે.
ITIST

Page #66

વિવેક
* પશુઓમાં તે સાચા જ્ઞાનનો અભાવ હોય છે, આથી કદાચ ભૂલ કરે. પણ માણસની પાસે તે વિશિષ્ટ પ્રકારની બુદ્ધિ છે. તે ભૂલ કરે તે ન ચાલે. માટે માણસે વિવેક રાખવું જોઈએ અને ધર્મનું એવી રીતે પાલન કરવું કે જેથી કોઈને પણ કલેશ ન થાય.
ઓસ્ટ્રિયાનિવાસીઓએ એક વાર ટેન્ક પર વિજય પ્રાપ્ત કર્યો. દુશ્મનોની તપ, ગોળીઓને તેમણે એક ૨૦ ટનને ઘંટ બનાવ્યો અને તેને મંદિરમાં લગાવી દીધો. તે ઘંટ આજે પણ પ્રાર્થનાના સમયે વગાડવામાં આવે છે. હજારો લેકે એ ઘંટથી ઈશ્વરની પ્રેરણા–ભક્તિ ને પ્રેમથી પ્રાર્થના કરે છે. જે તે તો પના રૂપમાં હોત તે લોકે તેનાથી કંપતા હોત. પરંતુ લેકે આજે તેના અવાજથી આનંદવિભેર બને છે. આ અનિષ્ટ વસ્તુનું નથી, પણ વસ્તુના ઉપયોગનું છે. જેણે વસ્તુના ઉપગની કળા સાધી છે તેને માટે તો માટી પણ સોનું છે.
* નેપોલિયને લાખ લોકોની હત્યા કરી, લાખે સ્ત્રીઓને વિધવા કરી, લાખો લોકોને અનાથ બનાવ્યા, લાખને અસહાય અને અપંગ બનાવી દીધા, લાખો

Page #67

જીવનને અરૂણદય-ર લોકેની આંખોમાંથી આંસુ વહેવડાવ્યાં, ભયંકર અનર્થ કરી દીધે તેના કરતાં જે તે બાદશાહને બદલે ગરીબ ખેડૂતને છેક હેત તે, રાજમહેલને બદલે ઝૂંપડીમાં જન્મ લીધો હોત તો તેનું જીવન કંઈક જુદું જ હોત, તે કદાચ સંસારને માટે કંઈક ભલું કરી શકયો હોત, અથવા ભૂંડું તો ન જ થાત.
X આત્મામાં દોષને પેસવાના ઘણા દરવાજાઓ છે. જેમ ઘરમાં કોઈ ચોકીદાર રાખવામાં આવે તો કોઈ ચિર પિસી ન શકે. તેમ. વિવેકરૂપી ચોકીદાર જે હોય તે દોષ આવવા ન દે, તેમ જ દેષને અટકાવી દે. જે વિવેક સૂઈ જાય તે આત્મા લૂંટાઈ જાય છે. એક વખત લૂંટાઈ જવાથી આખી જિંદગી મહેનત કરશે તો પણ તેની ખોટ આખી જિંદગી પૂરી કરી શકશો નહીં.
* તમારે જે શબ્દની બીજા ઉપર અસર પાડવી. જ હોય તો તમે ૯૯ વાર સાંભળે, સહન કરો અને એક જ વાર બોલે. પણ વારે વારે પ્રતિકાર ન કરે. સોનારના સે અને લુહારનો એક જ ઘા બસ છે. એવી જ રીતે વ્યક્તિએ પ્રસંગ વિના કદી પણ ન બોલવું. જ્યારે ખરો ધાંગ આવે ત્યારે જ જે બોલવાનું હોય તે ન્યાયયુક્ત બોલી લેવું.

Page #68

જીવનને અરૂણોદય-૨
હૃદય
* કવિ કલ્પના કરે છે કે દેવતાઓએ સમુદ્રમંથન કર્યું ત્યારે અંદરથી અમૃત નીકળ્યું. તે દેવતાઓને પ્રિય લાગ્યું. આ સુખ માનવના હાથમાં ન આવી જાય તે રીતે ગુપ્ત જગામાં મૂકવાનો વિચાર કર્યો પરંતુ મનુષ્ય તો વિલક્ષણ છે. ગમે ત્યાંથી સુખને શોધી કાઢે. આખરે એક યુક્તિ સૂઝી ને માનવના હૃદયમાં સુખને મૂકી દીધું. ગુપ્તમાં ગુપ્ત સ્થાન માનવાનું હૃદય છે. માનવ સુખને બહાર શોધે છે પણ હૃદય સુધી પહોંચતું નથી.
ત્યાગ
* જેઓ બીજાને ઘણું આપી દે છે, જે જમીનની માફક જળ પર પણ ચાલી શકે છે, જે પક્ષીની જેમ આકાશમાં ઊડી શકે છે, જે અગ્નિમાં પેસીને પણ જીવતા રહી શકે છે, જે જમીનમાં રહીને પણ જીવી શકે છે, જે ઝેર પીવા છતાં મરતા નથી, મરેલા માણસને જે જીવતા કરી શકે છે, જેને કાપી નાખવા છતાં પણ આવી શકે છે, જે વરસાદને અટકાવી શકે છે, વરસાદને વરસાવી શકે છે અને આથી પણ વિશેષ ચમત્કારે કે ધતીંગ કરી શકે છે તેને તમે માટે માનતા નહીં, એ તે બધી માયાજાળ છે.

Page #69

જીવનને અરૂણેાદય-૨
માબાપ * મકાન ગમે તેટલું સુંદર હોય પણ તેને દરવાજે કે છત ન હોય તે તે મકાન નકામું છે. એ જ રીતે માતા એ છત છે અને પિતા એ દરવાજો છે. પિતા ચોકીદારનું કાર્ય કરે છે. તે બાળકોમાં દેને પ્રવેશવા દેતા નથી, જ્યારે માતા સગુણોને દઢ કરે છે.
ત્યાગ * પિતાને માટે પિતાને ત્યાગ સ્વાર્થ છે, જ્યારે બીજા માટેનો ત્યાગ બલિદાન છે, પરમાર્થ છે. ભારતની સંસ્કૃતિ બલિદાનની છે. અહીં વ્યક્તિઓ પરમાર્થ માટે પિતાનું બલિદાન પણ આપે છે ને અપૂર્વ આનંદ તથા
સ્કૃતિને અનુભવ કરે છે. જીવન આપીને અમરત્વનો લાભ પ્રાપ્ત કરે છે.
કષ્ટ * ઘડો જ્યારે માટીના વરૂપમાં હતો ત્યારે પગ નીચે ખૂદાતો હતો, પણ તેણે દાણ કષ્ટ સહન કર્યા અને ઘડાના રૂપમાં આવ્યા. ને સન્માનપાત્ર બન્ય. સ્ત્રીઓના માથા પર મંગળમય બને. એવી જ રીતે, વ્યક્તિ કષ્ટ સહન કરીને આગળ આવે છે, તેનું જ જીવન મંગળમય બને છે, તે જ શેભે છે.
*

Page #70

૪
જીવનના અરૂણાદય-ર
અવિવેક
* અજ્ઞાની અને વિવેકહીન કહેવાતાં પક્ષીઓ વૃક્ષ ઉપર બેઠાં હોય છે. અને અંકને ધડાકા સંભળાય છે તે તે સાંભળીને ઊડી જાય છે. આમ ભય દેખીને તે પક્ષીએ પણ સાવધાન થઈ જાય છે પરંતુ માનવ રેજ સ્મશાનમાં મૃતદેહને ચેડમાં સળગતા જુએ છે તે પણ તે સસારની આસક્તિ છેડી શકતા નથી.
* સમજૂતી
હાર-જીત તે મનુષ્યના અહંકારનું જ પ્રતીક છે, પરંતુ સમજૂતી અને સધિ એ બુદ્ધિમાનનું ચિહ્ન છે. હાર-જીત પશુઓમાં પણ છે. ત્યાં સમજૂતીની કલ્પના હતી નથી. સમજૂતી એ તા મનુષ્યની બુદ્ધિની ઊપજ છે. મનુષ્ય યુદ્ધમાં, ઝઘડામાં સમજૂતીની ભાષા નથી જાણતા, તેનામાં અને પશુમાં કરશે! ફરક નથી હાતા.
* માનવી
× કેટલીક વ્યક્તિના હૃદય માટી જેવાં હોય છે. તે કોઈ ઉપદેશ કે શિખામણ પેાતાના અંતરમાં ઉતારી સત્કનાં નવાં અંકુર પેદા કરીને જીવનને લીલુ'છમ્મ બનાવી દે છે. જ્યારે કેટલીક વ્યક્તિ પથ્થર હૃદયની હોય છે. તેમને ગમે તેટલા ઉપદેશ આપવામાં આવે પરંતુ પથ્થરની જેમ હ ંમેશાં સૂકા ને સૂકા રહે છે.
*

Page #71

જીવનને અરૂણદય-૨
૬૫
ત્યાગ જેનાથી ચિત્ત પ્રસન્ન થાય તેને ત્યાગ કરો. પ્રસન્ન રહેવાનો અભ્યાસ કરો. જેના મનમાં કદી અશુભ વિચાર થતું નથી તે સદા પ્રસન્ન છે. હિંસા, જૂઠ, ચોરી, અનાચારના પરિગ્રહથી ચિત્ત પ્રસન્ન થાય છે. નકામું અને વગર વિચાર્યું બેલવાથી, ફેગટ વાદવિવાદ, વેર તેમ જ કોઈનું ભૂરું કરવાથી ચિત્ત અપ્રસન્ન થાય છે, માટે આવું ન કરવું.
દાન X દાન ત્રણ પ્રકારનાં છેઃ દૂધ, પાણી અને ઝેર. જે ગુપ્તરૂપમાં દાન અપાય તે દૂધ સમાન, મિત્રે, સગાંવહાલાંને જાણ કરીને આપવામાં આવતું દાન પાણી સમાન અને દાન આપ્યા પછી જાહેર કરે કે મેં ખૂબ દાન કર્યું છે તે ઝેર સમાન છે. દાન અમૃત છે પણ તે સર્વને કહેવાથી ઝેર બની જાય છે.
ત્યાગ * સ્ત્રી, બાળકો, ધન અને ઘરનો ત્યાગ કરવા માત્રથી સાચો ત્યાગ નથી; તે તે માત્ર દ્રવ્ય ત્યાગ છે. જ્યારે જૂઠ, ચોરી, હિંસા, ક્રોધ, વિષયાગ, આળસ, અભિમાન, અશક્તિ અને મમતાને ત્યાગ એ સાચે ત્યાગ છે.

Page #72

જીવનને અરૂણોદય-૨
પ્રવચન * કેરી માત્ર ગોટલાથી જ ભરેલી હોય, તેમાં જરા પણ રસ ન હોય તે કેરીની કિંમત નથી, કેરીને કઈ ખરીદે પણ નહીં. તેવી જ રીતે વેપારીને ન ન થાય તો તે વેપારને પણ કઈ અર્થ નથી. તેવી જ રીતે હું તમારા પર પ્રવચનને વરસાદ વરસાવું પણ તમારી હૃદયભૂમિ પર જરાય અસર ન થાય તે તે પ્રવચન તમારા માટે તે નકામું જ ગણાય.
વચન XX વચનની ચેટ ઘણી જ ઊંડી થતી હોય છે. તે શરીર પર ઓછી અસર કરે છે પણ મન ઉપર ઘણું મોટી અસર કરે છે. મન ઉપર વચનનો ઘા પડે છે. ખરાબ વચનો બોલીએ તો ભયંકર પરિણામ આવે છે. સારા વચનથી મહાન લાભ થાય છે.
વર્તમાન * જે વ્યક્તિ ભૂતકાળની ભૂલોને સુધારે છે તે વર્તમાનને અને પિતાના ભવિષ્યને પણ સુધારે છે. પરંતુ જેને વર્તમાન સુધરતો નથી તેનું ભવિષ્ય પણ બગડે છે. વર્તમાન ઉપર જ ભવિષ્યનો આધાર છે.

Page #73

જીવનને અરૂણદય-૨
માનવ * વિશ્વમાં ત્રણ પ્રકારના માનવે છે. ઉત્તમ, મધ્યમ તથા અધમ. ઉત્તમ માનવ તેણે કરેલા ઉપકારની બીજા ઉપર અસરની ચિંતા કરતું નથી, બદલાની ભાવના સિવાય ઉપકાર કરે છે. મધ્યમ માનવ તેણે ઉપકાર કરેલાંનું ઋણ માને છે, તે ભવિષ્યમાં કામ આવશે તે ભાવનાથી ઉપકાર કરે છે. જે ઉપકાર ભૂલી અપકાર કરે છે તે અધમ છે.
ભૂલ
* ભૂલ થઈ જાય તે મોટી વાત નથી. મોટા મોટા વિદ્વાનોની પણ ભૂલ થાય છે. પણ ભૂલ સમજાયા પછી તેને ભૂલ તરીકે સ્વીકારી, સુધારી લેવી. મૂખ લેકે ભૂલ કર્યા પછી તેને સ્વીકાર કરતા નથી. સમજુ લેકે ભૂલ સ્વીકારી લે છે.
જ્ઞાન * શુભ કાર્યથી વ્યવહારની શુદ્ધિ થાય છે પણ મનની શુદ્ધિ માટે તે જ્ઞાનની જરૂર છે. જ્ઞાન એ અનાદિ. મેલ ધેવાનું પાણું છે. જ્ઞાન વિના સમાધિ ટકતી નથી. જ્ઞાનના ચિંતનથી મનમાં સમાધિ ટકે છે.

Page #74

જીવનને અરૂણેય-૨
સત્ય
* સત્ય પ્રજવલિત દીપક જેવું છે. અસત્યના અંધકારમાં કેઈ છુપાવવાનો પ્રયત્ન કરે, તો તે સત્ય આગળ છુપાઈ શકતો નથી. સત્યને ગુલાબના ફૂલની માફક ચારેબાજુ કાંટા હોય છે. આ કાંટા દૂર કર્યા પછી જ સત્યનાં દર્શન થાય છે. જ્યાં સુધી જીવો છે ત્યાં સુધી સત્ય જ બોલે. અસત્ય ઘાસના ઢગલા જેવું છે, જેને સત્યની નાની-શી ચિનગારી ક્ષણમાત્રમાં ભમીભૂત કરી દે છે.
ગુરુ
* જેમ બાળકના જીવન પર પિતા સંપૂર્ણ દેખરેખ રાખે છે તેમ શિષ્યના જીવન પર પણ ગુરુ સંપૂર્ણ નજર રાખે છે. જે ગુરુની શિષ્ય પર દેખરેખ ન હોય અને શિષ્યને ફાવે તેમ કરવા દે તો આખરે શિષ્યનું પતન થાય છે. માટે શિષ્યના સંયમની રક્ષાની જવાબદારી ગુરુની હોય છે. ગુરુ સિવાય બીજા કેઈનેય કાંઈપણ પ્રકારને અધિકાર હોતો નથી. જે કહેવાનું હોય તે ગુરુને જ કહેવાનું હોય છે.

Page #75

જીવનના અરૂણાદય-૨
તૃષ્ણા
* તૃષ્ણાથી કદી પણ તૃપ્તિ થતી નથી. તૃષ્ણાની તૃપ્તિ માટે સ ંતોષ ોઈએ. સુખદુઃખના અનુભવ કરનાર મન છે, મન વગર કશું જ અનુભવાતું નથી, મન શાંત થયા વિના સુખ નહી મળે. મનમાં અનેક કામનાએ જાગે છે. તે જયાં સુધી શાંત થતી નથી ત્યાં સુધી મન અશાંત રહે છે. ગમે તેટલાં સુખ-સાધના હાજર હશે, પણ મન અશાંત હશે તે! સુખ નહી' મળે.
*
છે.
X
૬૯
અજ્ઞાન
* એક કુટુંબમાં લગ્ન વખતે અપશુકન ગણીને બિલાડીને ટોપલા નીચે કે ગેાળીમાં રાખવામાં આવતી. આ બધુ લગ્નવાળાએ જોયુ અને ડાસી મરી ગયાં હતાં. હવે આ લાકના છેાકરા-છેકરી પરણાવવાનાં થયાં ત્યારે ખિલાડી ન હાવા છતાં ગામડામાંથી લાવી ગેાળીમાં રાખી ને પછી લગ્ન કર્યાં. ધર્મમાં પણ આવી અનેક ખોટી રૂઢિએ પેસી ગયેલ
* રાત દિવસ આ યાન થાય, અશાંતિ થાય, દુઃખ થાય તેવા સ્થાનમાં ન રહેવુ. આત્માનુ' અ અહિત થાય, વિષયાને પાછુ મળે, અનાચાર કે બળાત્કારને ભય હાય તેવા સ્થાનને ત્યાગ કરવા.

Page #76

co
જીવનને અરૂણેય-૨
સાધુ * સંતેને ગૃહસ્થને પરિચય પાપ ગણાય છે. સંતે તે સદાય જન સમુદાયથી અલિપ્ત રહેવાવાળા હોય છે. તેઓ જ્ઞાન, ધ્યાનમાં સદા મસ્ત હોય છે. પરિચયમાં આવવાથી તેમનાં જ્ઞાન–દયાન ખોટાં પડે છે. સાધુ સદા નિર્મોહી હોય છે. જયાં નિહિતા છે ત્યાં જ સત્ય છે. આવા મહાપુરુષને પરિચય પરિવર્તન માટે હોય છે.
ઉદારતા * શ્રીમંતનું ઘર મોટું હોય છે પણ દિલ છોટું હોય છે. ગરીબનું ઘર નાનું હોય છે પણ દિલ મેટું છે. એક ગરીબ પિતાના ભજનમાંથી બીજા ગરીબભાઈને આપે છે, પણ ધનિક પિતાની ભરેલી મીઠાઈની થાળીમાંથી કેઈને એક ટુકડે પણ આપતું નથી. ગરીબ થોડામાં થાડું ભગવાનના પૂજા–દાનમાં વાપરે છે, પણ ધનિક લાખ રૂપિયામાંથી વાપરવાની ભાવના રાખતો નથી.
વસવાટ * જ્યાં ઉપાર્જન શરૂ કરી શકે, પડેશ ધર્મિષ્ઠ હાય, હવા-પાણી સારા હય, સૂર્યને પ્રકાશ આવતો હોય, જ્યાં જગ્યાની છૂટ હોય, પરમાર્થ હોય, ધર્મની વાણી સાંભળવા મળતી હોય ત્યાં વસવાટ કરે.

Page #77

જીવનના અરૂણાદય-૨
સ્વતંત્રતા
* દીપક કહે છે કે મારા પર સ્નેહ રાખે પરંતુ તેને બહારની હવા ખુઝવી નાખે છે. મને રાખવા હોય તા હવાને બંધ રાખા પણ મારા પર છત્ર ન ધરે, તે અંધન છે. એથી જ દીપક છત્રને કાળું કરે છે. એવી જ રીતે ભય હોય કે કામ હોય કે કેાઈનીય મદદની જરૂર હોય તે લેવી; પરંતુ આ મદદના પરિણામે આપણી સ્વતંત્રતાને નાશ થાય તે મદદ ન લેવી.
સપ
૭૧
નેતા
* એક એન્જિન જેમ પચાસ ડમઆને લઈ જાય છે તેમ દૃઢ સકલ્પી વ્યક્તિ હજારા વ્યક્તિઓને પાછળ લઈને ચાલે છે. સમાજના નેતા એન્જિન જેવા હોય છે. જે પાતે પેાતાની શક્તિ ઉપર ભરાસા રાખે છે પણ ખ્યાલ તે બધાના રાખે છે. ચાંય પણ ગરબડ થાય તે તે સુધાર્યા વિના આગળ ન ચાલે.
X
× જેના ઘરમાં સંપ છે. સ્ત્રી, બાળક, વૃદ્ધ, રાગી, અતિથિ અને આશ્રિત આનંદમાં રહે છે, તેના ઘરમાં લક્ષ્મી વાસ કરે છે. કુસ‘પ હાય ત્યાંથી લક્ષ્મી ચાલી જાય છે.

Page #78

જીવનને અરૂણદય-૨
ધર્મ
* મનુષ્ય ભગવાન સાથે પણ સદે કરે છે. થોડી પૂજા કરી અને બધી જ ઈચ્છાઓ પૂરી થવાની આશા રાખે છે. થોડું દાન કરીને કીર્તિની ઇરછા રાખે છે.
જ્યારે તેની ઈચ્છાઓ ફળતી નથી ત્યારે તે ધર્મ ઉપરની શ્રદ્ધા ઓછી કરી નાખે છે. અરે ! આ વાવ્યા પછી તુરત જ ફળ નથી આપતા. તે વર્ષો પછી કેરી આપે છે. આમ ધર્મનું ફળ પણ ધીમે ધીમે મળે છે. બીજી વાત એ છે કે મનુષ્ય ધર્મ તો કરે છે, પણ ધર્મમાં મન નથી લાગતું–તેથી પણ તેને ધર્મનું ફળ નથી મળતું.
સાધુ–અસાધુ
* ડાયાબિટિસના દર્દીઓને ખાંડને બદલે “સ્વીટ ની ગેળી આપવામાં આવે છે. આ ગેળી ચા, દૂધમાં નાખવાથી મીઠાશ આવે છે. પછી ખાંડમાં એનજી પેદા કરવાની શક્તિ છે તે ગળીઓમાં નથી. ગેળીઓમાં ખાંડની તાકાતગુણ નથી, પણ મીઠાશ છે. આજ રીતે કેટલીક વ્યક્તિઓમાં સાધુનો વેશ હોય છે પણ સાધુતાને અભાવ હોય છે. અંતરમાં કષાયની આગ બળતી હોય છે. વિષય-વિહારોનું સામ્રાજ્ય હોય છે તે સ્વીટ ગોળીઓના જેવું છે.

Page #79

જીવનને અરૂણેદય-૨
Gર
સાધુ * ગૃહસ્થની સાધના બળદગાડી જેવી ધીમી છે, જ્યારે સાધુની સાધના એકસપ્રેસ ગાડી જેવી તીવ્ર ગતિવાળી છે. બળદગાડીમાં જે અકસમાત થાય તે જરા ઈજા થાય છે પણ એકસપ્રેસ ગાડીમાં જે અકસ્માત થાય તે મરણ થાય છે. એવી જ રીતે ગૃહસ્થ જે ભૂલ કરે તો એટલું જોખમ નહીં પણ સાધુ જે ભૂલ કરે તે ભયંકર પરિણામ આવે છે.
એક ભિખારી રત્નના ખજાના ઉપર બેસીને ભીખ માગતો હતો. એક સિદ્ધપુરુષ ત્યાં આવ્યું અને ભિખારીને હાથ પકડીને એક બાજુ ખસેડ્યો અને કહ્યું કે, “આટલા મોટા ધનના ખજાના ઉપર બેસીને ભીખ માગે છે ? આત્માની પણ આવી જ દશા છે. અનંત આનંદના ખજાનાનો સ્વામી થઈને દુઃખની બૂમો પાડતો ચારે તરફ ભટકે છે. પરંતુ ગુરુરૂપે સિદ્ધપુરુષ તેને સાવધાન કરે છે.
મુક્ત
* જેનું મન કદી પણ વિકળ થતું નથી. સદા પ્રસન્ન રહે છે. જેનામાં શેક, ચિંતા, ભય, ઉદ્વેગ, મોહ અને ક્રોધ નથી તે સદાના માટે મુક્ત છે.

Page #80

૭૪.
જીવનને અરૂણોદય-૨
સદુપયોગ * સત્તા, શક્તિ અને સંપત્તિ તારક પણ છે અને મારક પણ છે. જેમ, દીવાસળીથી અગ્નિ પ્રગટાવીને રસંઈ પણ થાય છે અને આગ લગાવીને વિનાશ પણ કરી શકાય છે. તેવી જ રીતે સત્તા, સંપત્તિ અને શક્તિને સદુપગ કરવામાં આવે તે બધું થઈ શકે છે, અને તેને દુરુપગ કરવામાં આવે તો ભૂંડું પણ થાય છે.
- વિવેક * તમે જેની સાથે રહેતા હો, તમારા સગાસંબંધી હોય તેની સાથે સંબંધ રાખવે હોય તે તેની ભૂલો ન કાઢવી. બીજાના દેખતા તેઓને ઠપકે ન દે, પરંતુ ભૂલ સુધારવા માટે તેને એકાંતમાં મીઠી વાણીમાં ભૂલ કહેવી, જેથી ભૂલ સુધરી જશે. જે આટલું કરશે તે નેહ ને સંપ જળવાઈ રહેશે. માન આપવાથી સંપ જળવાઈ રહેશે.
આત્મા * લાકડામાં અગ્નિ વ્યાપક છતાં પણ આપણને દેખાતું નથી. દહીંમાં છુપાયેલું માખણ અને તલમાં રહેલું તેલ જેમ દેખાતાં નથી તેમ શરીરમાં આત્મા, વ્યાપક હોવા છતાં પણ દેખાતો નથી. તે અરૂપી છે, તે ચર્મચક્ષુથી નહીં જ્ઞાનદષ્ટિથી અનુભવાય છે.

Page #81

જીવનના અાદય-૨
સસાર
* સ`સારમાં જે મધુર હોય છે, તેને લેાકેા અપનાવે છે. પણ જે કઠોર હોય છે તેને લેાકેા તિરસ્કાર કરે છે. કેળાને તે સૌ કાઈ ખાય છે પણ તેની છાલને ફેંકી દે છે, તેવી જ રીતે મધુર અને કઠોરની પણ દશા હોય છે. જે વ્યક્તિ સરળ સ્વભાવની, મિષ્ટભાષી હોય છે તેને સર્વ જગ્યાએ માન-સન્માન મળે છે. કઠોર હૃદયવાળા દુષ્ટ સ્વભાવના હેાય છે, તે અનાદાર પામે છે.
યુવાની * યુવાને જેટલા નમ્ર બનશે તેટલે જ તેમના જીવનના વિકાસ થશે. જેટલા યુવાને સદાચારી બનશે તેટલા જ આ ભારતનાં રત્ના ગણાશે. ભારતને રત્નાની જરૂર છે. એકે એક યુવાનમાં મહાન શક્તિએ છુપાયેલી છે. સિંહની ગર્જના સાંભળીને ઘેટાં-બકરાંએ ફફડી ઊઠે છે, તેવી જ રીતે બ્રહ્મચારી, સદાચારી યુવાનાની ગર્જનાથી આખું વિશ્વ ધણધણી ઊઠે.
*
શાન
* લાખેા મણ સૂકા ઘાસને અગ્નિનેા એક કણિચા ઘેાડી જ વારમાં બળીને ભસ્મ કરી દે છે, ગમે તેટલા વર્ષોના અંધકારને સૂનુ એક કિરણ નાશ કરી દે છે, એવી જ રીતે બૈરાગ્યનુ એક જ વચન અજ્ઞાનરૂપી અંધકારને દૂર કરે છે.
પ

Page #82

૭૬
જીવનના અરૂણાદય–૨
અજ્ઞાની
* આપણી પાસે અજ્ઞાની વાત કરતા હોય તે તેનુ ખ ́ડન-મંડન કર્યા સિવાય સાંભળવું, ચર્ચા ન કરવી. કારણ કે અજ્ઞાનીની વાતનું મડન થાય નહી અને ખંડન કરવાથી તેને ખોટુ લાગે. દહીં વલેાવવાથી માખણુ મળે પણ પાણી વલાવવાથી કશું ન મળે. તલમાંથી તેલ નીકળે પણ રેતીમાંથી તેલ ન નીકળે. આવી જ અજ્ઞાની સાથે ખાટી ચર્ચા કરી માથું ભારે કરવું નહીં. *
ત્યાગ
જ્યાં ત્યાગ છે ત્યાં સસ્વ આપે!આપ મળી આવે છે. માન-સન્માન ત્યાગનું છે. સમૃદ્ધિ પણ ત્યાગથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. સંતે ત્યાગી છે. ઘરબાર, ખૈરાં-બકરાં બધાને ત્યાગ કર્યો છે છતાં તેમના ઉત્તારા માટે લાખા રૂપિયાના ઉપાશ્રયા મળે છે, લેક તેમની ભક્તિ કરવા ગાંડા ગાંડા થાય છે. ગાળ-ઘી વગેરે ઉત્તમ પ્રકારની વસ્તુએ ભાવથી આપે છે.
દ્દાન
X ઉપાર્જન ઘણું કરા છે પણ તે બધુ છોડીને ચાલ્યા જવું પડશે ત્યારે મનમાં ઘણું દુઃખ થશે. તેના કરતાં જે છે તે પેાતાના હાથથી દાનમાં અર્પણ કરી દે, આજો આ કરી લે.

Page #83

Page #84
0902 DOC For Private And Personal Use Only