Book Title: Jeev ane Panch Parmeshthi
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249516/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 jIva ane paMca parameSThI parameSThInA atha prazna : parameSThI kAne kahe che? uttara : je vA parama arthAt utkRSTa svarUpamAM samabhAvamAM z2ina' eTale avasthita che, tee ja paramethrI kahevAya che. . prazna H parameSThI ane emanAthI judA jIvA vacce phera che ? uttara : phara AdhyAtmika vikAsanA hovA ane na heAvAnA che. jeoe AdhyAtmika vikAsa sAdhyeA che ane nirmULa Atmazakti meLavI che te parameSThI gaNAya che. ane jenI AtmazaktimAM mela che te emanAthI judA che. prazna H jeo atyAre parameSThI nathI, zuM te paNa sAdhanA dvArA AtmAne nirmaLa karIne evA thaI zake che? uttara : jarUra. prazna : to pachI je parameSThI nathI ane je paramethrI banyA che, e anne vacce zaktinI apekSAe zeA pharaka samajave ? uttara : kaMI nahI. phaka phakta zaktionA pragaTa thavA ane nahIM thavAneA che. ekamAM AtmazaktinuM vizuddha svarUpa pragaTa thayuM che, bIjAmAM e pragaTa thayuM nathI. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva ane paMca parameSThI 174 chava saMbaMdhI keTalIka vicAraNA jIvanuM sAmAnya lakSaNa prazna : je mULamAM badhA ja samAna ja che, te e badhAnuM sAmAnya svarUpa (lakSaNa) zuM che? ' uttara : rUpa, rasa, gaMdha, spa vagere paulika guNone abhAva ane cetanAnuM astitva, e badhA jInuM sAmAnya lakSaNa che. prazna : A lakSaNa te atIndriya che, to pachI enAthI jIvanI oLakha kevI rIte thaI zake ? uttara : nizrayadaSTie jIva atIndriya che, tethI enuM lakSaNa atIndriya ja hovuM joIe. prazna : jIva te AMkha vagere IdrithI jANI zakAya che, to pachI e atIndriya kevI rIte? uttara : zuddha rUpa arthAt svabhAvanI apekSAe jIva atIndriya che. azuddha rUpa arthAta vibhAva-padgalika bhAva-nI apekSAe e diyagamya che. amUrtapaNuM, rU5, rasa vagereno abhAva ane cetanAzakti e jIvano svabhAva che; ane bhASA, AkAra, sukha, duHkha, rAga, TheSa vagere jIvanA vibhAva arthAt karmajanya paryAya che. svabhAva pudgala-nirapekSa hovAne lIdhe atIndriya che, ane vibhAva pugalasApekSa hevAthI IdriyagrAhya che. tethI svAbhAvika lakSaNanI apekSAe jIvane atIndriya mAnavo joIe. prazna : je vibhAvane saMbaMdha jIva sAthe che, te ene AdhAre paNu jIvanuM lakSaNa karavuM joIe ne ? uttara : karyuM ja che. paNa e lakSaNa badhAya ne lAgu nahIM paDe, phakta saMsArI jIvone ja lAgu paDaze; jema ke jemanAmAM sukha-duHkha, rAga-dveSa vagere bhAvo hoya, je karmonA kartA ane karma Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 jainadharmane prANuM phaLanA bhatA tema ja dehadhArI hoya te jIva che. prazna : A be lakSaNe vacce spaSTa taphAvata che ? uttara : paheluM lakSaNa svabhAvane sparze che, tethI ene nizcayanayanI apekSAe, tema ja pUrNa ane sthAyI samajavuM joIe. bIjuM lakSaNa vibhAvane sparzanAruM che, tethI ene vyavahAranayanI apekSAe tema ja apUrNa ane asthAyI samajavuM joIe. sArAMza e ke paheluM lakSaNa nizcayadaSTi pramANe che, tethI e traNe kALamAM lAgu paDe evuM che; ane bIjuM lakSaNa vyavahAradaSTi mujaba che tethI e traNe kALamAM lAgu paDe evuM nathI; arthAta e saMsArI jIvone lAgu paDe che ane mekSanA jIvone lAgu nathI paDatuM. prazna : upara mujaba be dRSTine AdhAre jaina darzanamAM jema jIvanAM be jAtanAM lakSaNa karavAmAM AvyAM che evAM ja be lakSaNa zuM jenetara darzanamAM paNa che? uttara : sAMkhya, vega, vedAMta vagere darzanemAM AtmAne cetanarUpa ke saccidAnaMdarUpa kahela che te nizcayanayanI dRSTie, ane nyAya, vaizeSika vagere dazanamAM sukha, duHkha, icchA, deSa vagere AtmAnAM lakSaNo kahyAM che te vyavahAranayanI dRSTie. prazna : " jIva " ane "AtmA" e banne zabdono artha uttara : hA. jaina zAstramAM te saMsArI ane asaMsArI badhAya cetanAne mATe "jIva " ane "AtmA', e banne zabdone prayoga karavAmAM Avyo che, paNa vedAMta vagere darzanemAM "jIvane artha saMsArI avasthAne ja cetana thAya che, mukta cetana nahIM. ane banne mATe sAmAnya zabda "AtmA" che. jIvanA ravarUpanuM anirvacanIyapaNuM prazna : Ape te jIvanuM svarUpa varNavyuM, paNa keTalAka Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva ane paMca parameSThI 175 vidyAnAnu kahevu che ke AtmAnuM svarUpa aniva canIya arthAt zabdothI varNavI na zakAya evuM che. te AmAM sAcuM zuM che? ' uttara : emanuM kahevuM paNa sAcuM che, kAraNa ke zabdo mAraphata teH maryAdita bhAva ja vyakta karI zakAya che. jo jIvanuM vAstavika svarUpa pUrNa paNe jANavuM hAya to e, amaryAdita hAvAne kAraNe, zabdothI kAI rIte darzAvI zakAya nahIM. eTalA mATe, A apekSAe, jIvanuM svarUpa anivaCcanIya che. A vAta jema bIjA dAmAM ' nirvikalpa 'zabdathI ke ' naiti'zabdathI kahevAmAM AvI che, e ja rIte jaina darzInamAM sAtatya miyataMte, takA tattha na vijjaI ' ( AcArAMgasUtra 56 )--eTale ke tyAMthI zabdo pAchA kare che ane tarko emAM thaI zakatA nathI--vagere kahevAmAM Avyu che. A ani canIyapaNAnuM kathana parama nizcayanaya ke parama zuddhe dravyAkinayanI dRSTie samajavuM joI e. amRtatvane jIva ke cetanAnuM lakSaNa kahevAmAM AvyuM che te nizcayanayanI dRSTie ke zuddha paryAyathika nayanI dRSTie. jIva svayaMsiddha che ke bhautika mizraNonuM pariNAma ? prazna : evu' sAMbhaLavAmAM ane vAMcavAmAM AvyuM che ke jIva eka rAsAyanika vastu che, arthAta bhautika mizraNanuM pariNAma che; e keAI svayaMsiddha vastu nathI. e utpanna paNa thAya che ane nAza pazu pAme che. AmAM sAcuM zuM ? uttara : A kathana bhrAMtijanya che, kAraNa ke jJAna, sukha, du:kha, ha, zAka vagere je vruttio mananI sAthe sabaMdha dharAve che te sthULa ke sUkSma bhautika vastunA AlakhanathI thAya che; bhautika vastue e vRttiene pedA karavAmAM kevaLa sAdhana eTale ke nimittakAraNa che, upAdAnakAraNu nahIM. enu upAdAnakAraNa juduM ja che, ane te che Atmatattva. tethI bhautika vastuone AAvI vRttionuM upA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jainadharmane prANa - a. dAnakAraNa mAnavuM e brAMti che. je ema na mAnavAmAM Ave te aneka doSa UbhA thAya che. jema ke sukha-du:kha, rAjA-raMkapaNuM, lAMbuM-TUMkuM AyuSya, satkAra-tiraskAra, jJAna-ajJAna vagere aneka paraspara virodhI bhAva eka ja mA-bApanAM be saMtAnamAM jovAmAM Ave che e, je jIvane svataMtratatva na mAnIe te, kaI rIte ane saMdigdhapaNe puravAra na thaI zake. "zna H chavanA astitvanI bAbatamAM ApaNe konA upara vizvAsa karavo joIe? uttara : atyaMta ekAgratApUrvaka, lAMbA vakhata lagI AtmAnuM ja manana karavAvALA niHsvArtha RSionA vacana upara tathA ApaNuM pitAnA anubhava upara, ane cittane zuddha karIne ekAgratApUrvaka ciMtana ane manana karavAthI A anubhava maLI zake che. paMca parameSThI paMca parameSTInA prakAra prazna : zuM badhA paramechI eka ja prakAranA che? emanI vacce aMtara zuM che? uttara : nA. badhAya eka prakAranA nathI hotA. sthUla daSTie emanA pAMca prakAra che: (1) arihaMta, (2) siddha, (3) AcArya, (4) upAdhyAya ane (5) sAdhu. A pAMca vacce pharaka jANavA mATe dhULa rUpe emanA be vibhAga karavA joIe. pahelA vibhAgamAM pahelA be ane bIjA vibhAgamAM bAkInA traNa paramechIno samAveza thAya che, kAraNa ke arihaMta ane siddha e bee te jJAna-darzanacAritra-vIya vagerene zuddha rUpamAM pUrepUro vikAsa karyo hoya che, paNa AcArya vagere traNe A zaktione pUrNa rUpe pragaTa karI nathI hotI, paraMtu ene pragaTa karavA mATe teo prayatnazIla hoya che. phakata arihaMta ane siddha e be ja pUjya avasthAne pAmelA che; emane pUjaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva ane paMca parameSThI 177 avasthA nathI hotI, eTalA mATe e devatatva manAya che. AthI UlaTuM, AcArya vagere traNa, pUjya ane pUjaka e bane avasthA dharAve che. teo pitAthI UtaratI kaTIvALAnA pUjya ane caDiyAtI kATIvALAnA pUjaka che. tethI ja gurutatva manAya che. arihaMta ane siddhanI vacce phera prazna : arihaMta ane siddhanI vacce phera zuM che? uttara : siddha zarIra rahita eTale badhAya paudgalika pothI dUra hoya che, paNa arihaMta evA nathI hotA. emane zarIra hoya che tethI, meha, ajJAna vagereno nAza thaI javA chatAM, teo cAlavuM. pharavuM, belavuM, vicAravuM vagere zArIrika, vAcika tathA mAnasika kriyAo karatA rahe che. sArAMza e che ke jJAna, cAritra vagere zaktione nA vikAsanI pUrNatA arihaMta ane siddha banemAM ekasarakhI heya che, paNa siddha ga(mana-vacana-kAyAnI kriyA) thI rahita hoya che, ane arihaMta yogathI sahita hoya che. jeo pahelAM arihaMta bane che, teo ja zarIranA tyAga pachI siddha kahevAya che. AcArya vagere vaccene phera prazna : AcArya vagere traNa vacce zuM phera che? uttara : A ja pramANe arihaMta ane siddhanI jema ja] AcArya, upAdhyAya ane sAdhuomAM sAdhunA guNa sAmAnya rIte ekasarakhA hovA chatAM "sAdhu" karatAM "upAdhyAya ane AcAryamAM vizeSatA hoya che. te e ke upAdhyAyapadane mATe sUtra tathA arthanuM vAstavika jJAna, bhaNavavAnI zakti, vacanamadhuratA ane carcA karavAnI zakti vagere keTalAka khAsa guNa meLavavA jarUrI che, paNa sAdhupadane mATe A guNenI koI khAsa jarUra nathI hotI. e ja rIte AcArya padane mATe zAsananuM saMcAlana karavAnI zakti, gacchanA hitAhitanI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jainadharmano prANa javAbadArI, khUba gaMbhIratA ane dezakALanuM vizeSa jJAna vagere guNo joIe. sAdhupadane mATe A guNone prApta karavAnI khAsa jarUra nathI rahetI. sAdhupadane mATe te sattAvIza guNa jarUrI che, e to AcArya ane upAdhyAyamAM paNa hoya che; paNa e uparAMta upAdhyAyamAM pacIsa ane AcArya mAM chatrIsa guNa hovA joIe. arthAt sAdhupada karatAM upAdhyAyanuM mahatva vadhAre che, ane upAdhyAyapada karatAM AcAryapadanuM mahattva vadhAre che. arihaMtanuM alaukikANuM prazna : jema arihaMtanI jJAna vagere AvyaMtara zaktio alaukika hoya che, ema emanI bAhya avasthA paNa zuM ApaNAthI vizeSatAvALI thaI jAya che? uttara : AtyaMtara zakitao saMpUrNa thaI javAne kAraNe arihaMtane prabhAva eTale te alaukika thaI jAya che ke sAmAnya mAnavIne to enA upara vizvAsa paNa na bese. arihaMtane samagra vyavahAra lakAttara hoya che. manuSya, pazu, pakSI vagere judI judI jAtanA cho arihaMtanA upadezane pitapotAnI bhASAmAM samajI jAya che. sApaneLiye, uMdara-bilADI, gAya-vAgha vagere janmanAM verI prANIo paNa samavasaraNamAM pitAnI vairavRttine bhUlIne bhrAtRbhAva dhAraNa kare che. arihaMtanA vacanamAM je pAMtrIza guNa hoya che te bIjAonA vacanamAM nathI hotA. jyAM arihaMta birAje che tyAM mAnavI vagerenI te vAta zuM karavI, karoDa deve paNa hAjara thAya che, hAtha joDIne khaDA rahe che, bhakti kare che ane azokavRkSa vagere ATha prAtihAryonI racanA kare che. A badhuM arihaMtanA parameganI vibhUti che. prazna : AvuM kevI rIte mAnI zakAya ? uttara : ApaNane je vAte asaMbhava jevI lAge te paramayogIone mATe sAmAnya che. eka jaMgalI bhIlane cakravatInI Rddhine Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva ane paMca parameSTI 179 jarA sarakho paNa khyAla nathI AvI zake. ApaNuM ane gIenI yogyatA vacce moTuM aMtara che. ApaNe viSayanA gulAma, lAlacanA pUtaLA ane asthiratAnA kendra chIe. AthI UlaTuM gIone mana viSayonuM AkarSaNa kaI cIja nathI; lAlaca to emane spazI paNa nathI zakatI; teo te sthiratAnA sumeru jevA hoya che. ApaNe thoDA samaya mATe paNa manane sarvathA sthira nathI rAkhI zakatA; keInuM kaDavuM veNa sAMbhaLIne mAravA-maravA taiyAra thaI jaIe chIe; najIvI vastu khavAI jatAM jANe ApaNe prANa nIkaLI javA mAMDe che; svArthodhatAne lIdhe bIjAnI vAta te zuM karavI, bhAI ane bApane paNa ApaNe duzmana mAnI laIe chIeparamayogI A badhA doSothI mukta hoya che. jyAre emanI AMtarika dazA ATalI UMcI hoya che, tyAre emanI upara jaNAvyA mujabanI lekedAra sthiti thAya emAM kazI navAI nathI. sAmAnya gasamAdhi karanArA mahAtmAone ane ucca cAritravALA sAmAnya mANasane paNa jeTale mahimA-prabhAva jovAmAM Ave che, ene vicAra karavAthI arihaMta jevA paramegInI le kettara vibhUni mATe saMdeha nathI raheto. thavahAra ane nizcayadaSTie pAMcenuM svarUpa prazna : vyavahAra (bAhya) ane nizcaya (AtyaMtara)e bane dRSTie arihaMta ane siddhanuM svarUpa kevuM hoya che? uttara : A bane dRSTie siddhanA svarUpamAM kazo phera nathI. emane mATe je nizcaya che e ja vyavahAra che, kAraNa ke siddha avasthAmAM nizcaya ane vyavahAranI ektA thaI jAya che. paNa arihatanI bAbatamAM AvuM nathI. arihaMtane zarIra hoya che, tethI emanuM vyAvahArika svarUpa te bAhya vibhUtio sAthe saMbaMdha dharAve che, ane nizcaya svarUpane saMbaMdha AMtarika zaktionA vikAsa sAthe hoya che, tethI nizrayadaSTie arihaMta ane siddhanuM svarUpa ekasarakhuM mAnavuM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jainadharmane prANu joIe. prazna : nizcaya ane vyavahAradaSTie AcArya, upAdhyAya tathA sAdhunuM svarUpa kevuM hoya che? uttara : nizrayadaSTie traNenuM svarUpa eka jevuM hoya che. traNemAM mekSamArganA ArAdhananI tatparatA ane bAhya-AtyaMtara nigraMthapaNuM vagere nizrayadaSTinuM ane pAramArthika svarUpa sarakhuM hoya che, paNa traNenA vyAvahArika svarUpamAM thoDoghaNe phera hoya che. AcAryanI vyAvahArika gyatA sauthI vadhAre hoya che, kema ke emane ga7 upara zAsana calAvavAnI ane jaina zAsanane mahimA sAcavI rAkhavAnI javAbadArI uThAvavI paDe che. upAdhyAyane AcAryapadanI lAyakAta meLavavA mATe kaMIka vizeSa guNo meLavavA paDe che, je sAmAnya sAdhuemAM na paNa hoya. namaskArane hetu ane enA prakAra prazna : parameSThIone namaskAra zA mATe karavAmAM Ave che? namaskAranA prakAra keTalA ? uttara : guNaprAptine mATe. teo guNavAna che ane guNavAnone namaskAra karavAthI guNanI prApti jarUra thAya che, kAraNa ke jevuM dhyeya heya evo ja dhyAtA banI jAya che. divasa-rAta cora ane cerInI bhAvanA bhAvavAvALe mAnavI kayAreya prAmANika (zAhukAra) banI nathI zakatA. e ja rIte vidyA ane vidvAnanI bhAvanA bhAvavAvALa jarUra kaMIka ne kaMIka vidyA hAMsala karI ja le che. meTAo pAse ApaNI ladhutA ane emanI meTAI pragaTa thAya evuM vartana karavuM enuM nAma ja namaskAra che. A namaskAra daita ane addata ema be prakAranA hoya che. vizeSa prakAranI sthiratA prApta na thaI heya ane namaskAra karanAranA manamAM e bhAva hoya ke huM upAsaka chuM ane amuka vyakti mArI upAsya che, ene daita-namaskAra kahe che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L181 chava ane paMca parameSThI rAga-dveSanA vikalpano nAza thaI javAthI cittanI eTalI badhI sthiratA thaI jAya che ke jemAM AtmA potAnI jAtane ja upAsya mAne che, ane kevaLa pitAnA rUpanuM ja dhyAna kare che; e che ata-namaskAra. A be namaskAramAM ata-namaskAra zreSTha che, kAraNa ke daita-namaskAra te ata-namaskAranuM mAtra sAdhana che. prazna : mAnavInA aMtaraMga bhAva-bhaktinA keTalA bheda che? uttara : be bheda : eka siddha bhakita ane bIjI yogI-bhakti. siddhonA anaMta guNonI bhAvanA bhAvavI e siddhA-bhakti che, ane yogIo (munio) nA guNanI bhAvanA bhAvavI e gI-bhakti che. prazna : arihaMtane pahelAM ane siddha vagerene pachI namaskAra karavAnuM kAraNa zuM che? uttara : vastunuM pratipAdana karavAnA be krama hoya che. eka pUrvAnupUrvI ane bIjo pacyAnupUrvI. meTAnI pachI nAnAnuM kathana e pUrvAnupUrvI che, ane nAnA pachI meTAnuM kathana, e pAnupUrvI che. pAMce parameTIomAM siddha sauthI moTA che, ane sAdhu sauthI nAnA che, kAraNa ke siddhaavasthA caitanyazaktinA vikAsanI carama sImA che; ane sAdhuavasthA enI sAdhanA karavAnI pahelI bhUmikA. eTalA mATe ahIM pUrvAnumUva kramathI namaskAra karavAmAM Avyo che. joke karma kSayanI dRSTie siddho arihaMta karatAM zreSTha che, chatAM paNa kRtakRtyatAnI daSTie banne sarakhA ja che; ane vyavahAranI dRSTie to arihaMta siddha karatA zreSTha che, kAraNa ke siddhonA parokSa svarUpane batAvavAvALA te arihaMta ja che. eTalA mATe vyavahAradRSTie arihaMtane zreSTha mAnIne emane pahelAM namaskAra karavAmAM Avyo che. [daauciM0 naM. 2, pR. parara-532] Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 jainadharmane prANa deva guru, dharma to jaina paraMparAmAM tAtvika dharma traNa tattvomAM samAyeluM manAya cheH deva, guru ane dharma. AtmAnI pUrepUrI nirdoSa avasthA e devatattva; evI nirdoSatA prApta karavAnI sAcI AdhyAtmika sAdhanA e gurutatva; ane badhI jAtane vivekI yathArtha saMyama te dharmatatva. A traNa tane jainatvane AtmA kahevo joIe. e tane sAcavanAra ane piSanAra bhAvanAne enuM zarIra kahevuM joIe. devatatvane sthUla rUpa ApanAra maMdira, emAMnI mUti, enI pUjA-AratI, e saMsthA nabhAvavAnA sAdhano, tenI vyavasthApaka peDhIo, tIrthasthAne e badhuM devatatvanI piki bhAvanArUpa zarIranAM vastra ane alaMkAra jevuM che. e ja rIte makAna, khAnapAna, rahevA AdinA niyama ane bIjAM vidhividhAno e gurutatvanA zarIranAM vastra ke alaMkAro che. amuka cIja na khAvI, amuka ja khAvI, amuka pramANamAM khAvI, amuka vakhate na ja khAvuM, amuka sthAnamAM amuka ja thAya, amukanA pratye amuka rIte ja varatAya, ityAdi vidhiniSedhanA niyame e saMyamatattvane zarIranAM kapaDAM ke ghareNuM che. [daaciM bhA. 1, pR. 56 ]