Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7.1 jaina yoganA mArgo anAdikArathI A AtmA karmanA kajAmAM rahIne roja roja navI navI IcchAo kare che. e IcchAo pUrI karavAnA prayAsomAM jIvananAM jIvana vitAve che. te IcchAo pUrI thatAM, kSaNika sukhanA malakATane mANe che. paNa kAyamanA du:khanA pachaDATane pAme che. jayAre karelI IcchAo pUrI na thAya tyAre pArAvAra kheda pAme che. vipattine AvakAre che. tethI IcchA e saMsAranuM mULa che. ane te vipattinA samUhane vadhAranAra che. juo peluM paMkaja-kamaLa kAdavamAM pedA thayuM. chatAM kAdavathI nyAruM che. tema saMsAramAM janmavA chatAM jIvana kamaLavata bane to kAma thaI jAya. jIvana kamaLavata ratnatrayInI ArAdhanAthI bane. yogamArga grahaNa karIne saMvaranI sAdhanAthI bane to mokSaphaLa acUka maLe. yogamArgamAM saMsAra e sama upasarga pUrvaka sU-dhAtu sAra, samyaga saraNa arthAta mokSa tarapha gati karavI te che. IcchAnA rAhane prakaTAvavAne badale, IcchAnA nirodharUpa yogane svIkAro. IcchA pUrtinA prayatnane badale IcchAnI apUrtirUpa yatna svIkAro. dehAdhyAsane badale dehAdhyAsa choDavAno abhyAsa rAkho, jagatane jovA, jANavA ane paugalika bhAvomAM rahevAne badale sva-AtmAne juo-jANo-mANo ane sva-svarUpamAM rahevAnA prakhara puruSArthI bano. A rIte yoga jarUra vividha vipattirUpa velaDIne ucchedI nAkhI, jIvana-bAganI zobhA vadhAraze. jema kuhADo mANavAnuM kAma kare che tema yogarUpI kuhADo, AtmA upara anAdikALathI vaLagela, lAgela A vipadArUpI velone kApIne, karma sattAne nirmULa kare che. mATe yogane tIkSNa parazu-kuhADAnI upamA yathArtha che. yogano prabhAva taratamatAvALo hoya che. dareka sAdhakane sAdhanAyoganI taratamatA hoya che. yoganA uccatama prabhAvathI sAdhaka anubhUtimAM vizeSa prakAra parivartana pAme che. vedanIya karmanA udayathI jIvane zAtA ke azAtAno anubhava thAya che, kemake je karmane bhogave che, temAM rati-aratinA pariNAma che. zAtAnA udayamAM rati mAne che. azAtAnA udayamAM arati mAno che. jayAre rati-aratinA bhAve karma bhogave che, tyAre anubhUti thAya che ane rati-aratinA abhAvamAM karma bhogave che tyAre mAtra vedana eTale jANavuM hoya che. samatApUrvaka vedAya temAM karma nirjarA che. sAmAnya anubhUtimAM karma baMdhana che. yoganA mahAprabhAvaka yogI mahAtmAo, AvatI Aphato sAme, apAra azAtA vacce paNa mAvyacya bhAve rahIne samatvanA sattvane prakaTAve che. gajasukumAla. eka divasa nemi niNaMda dvArikA padhAryA. rAja parivAra sAthe badhA bhagavaMtanI vANI sAMbhaLe che. gajasukumAlane te sparzI jAya che. cArItra levAnuM manathI nakakI kare che. be hAtha joDI mAtAne vinaMti kare che ke, "cAritra levAnI rajA Apo." mohavaza mAtA cAritra keTaluM dohyaluM che, te samajAve che, "dIkarA sAgara taravo muzkela che. mINanA dAMte loDhAnA caNA nA cAvI zakAya. ghera ghera pharI bhikSA lAvavI paDe. ughADA page vihAra karavo paDe. vALano hAthe loca karavo paDe. A badhuM tuM nAno che, tethI nahi sahI zake." tyAM gajasukumAlanA sasarA somila AvI caDhayA. dIkarIno bhava bagADanAra, munine jotAM ja atyaMta gusso Avyo. haiyAmAM krodhanI asahya javALAo pragaTI. smazAnanA aMgArAne paNa jhAMkhI pADe tevI te javALAo ati prajavalita banI. gajasukumAlanA mAthA para aMgArA saLagatA hatA. mAthuM baLI rahyuM che, zarIra paNa baLavA lAgyuM to paNa muni dhyAnamAM che. AtmAmAM ekAkAra che. sAmarthyayoganI parAkASThAne pAmatAM AvI paDelI vipattine mAtra vedana Lib topic 7.1 # 1 www.jainuniversity.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpe anubhave che. temAM rAga-dveSa dharatA nathI. harSa-zoka karatA nathI. dehathI bhinna svabhAvane vicAre che. yoga maMtra-tatra vinAnuM vazIkaraNa. yoga zuM maMtra che ? taMtra che ? nA. to pachI tene vazIkaraNa kema kahI zakAya ? kAraNa ke jagatamAM kAmaNa-karavA mATe mULa jaDIbuTTI mULIyA maMtra-taMtronAM vidhAna karavAM paDe che. maMtrajApa laukika vastu meLavavA ke bIjAnuM AkarSaNa karavA mATe che. tema taMtra paNa laukika siddhi prApta karavA mATe che. jayAre yoga to tenAthI alaga che. yogane koI paugalika cIja ke AkarSaNanI jarUra nathI. mULa, maMtrataMtra rahita yoga, samyaga cittanI ekAgratAthI darzana-jJAna-cAritranI sAdhanA dvArA mokSa-lakSmInuM vazIkaraNa karavAnI amogha upAya che. zivavadhU sAmethI AvIne vare che, tethI graMthakAre yoga, mokSalakSmIne vaza karanAra kallo che. alla gigainuniversity oro yoga eTale traNe baLonuM joDANa - manobaLa, vacanabaLa ane kAyabaLano pUrNa saMvAda. A traNenA milanathI janmatI zakti e yoga che. yoga zuM kare che ? agni jema kacarAne bALI nAkhe che ema, aMtaramAM rahelA karmanA kacarAne yoga bALI nAkhe che. manamAM saMgrahAyelA kaSAyonA gaMjane e rAkha karI nAkhe che. yoganI tAkAta durvAsanAne bALIne bhasma karavAnI che. bALavAmAM paNa cokakasa vastune bALu che - je rIte tejAba sonAnI aMdara rahelA kacarAne bALe che, sonAne nathI bALato, sonAne to e vizuddha banAve che, te rIte yoga kacarAne-kaSAyone bALe che ane AtmAne tejomaya banAve che. yoga AtmA upara lAgelAM janma-janmAMtaranAM karmorUpI pApapUMjano nAza kare che. pApapUMjanA aMdhakArathI AtmajJAnano prakAzapUMja AcchAdita banyo che. yoganuM sAmarthya pUrvasaMcita pApakarmonA samUhano vinAza kare che. tethI AtmAnuM zuddha caitanya svarUpa pragaTa che. dhyAna dvArA dhyeyane siddha karyuM... in te. mahimAzALI yogano ja prabhAve... yogavAhaka kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya mahArAjA have yogano mahimA judA judA zlokomAM jaNAve che. "pracaMDa pavanathI jema gADha vAdaLAMno samUha vikharAI jAya, tema yoga-baLathI ghaNAM pApono samUha nAza pAme che." yoga vipattionI jALano uccheda karanAra che. vipatti e janma-janmAMtaronA jIvanAM pUrva saMcita pApakarmono samUha che. bhUyAMsoDapi ha pAkhAna : " ghaNAM pAponA pUMjano-samUhano vinAza thAya che. jema pracaMDa pavana vAdaLonI ghanaghaTAne vidAre, tema yoga ghaNA pApapUMjano nAza kare che. eka kSaNamAM e atighATI vAdaLInI ghaTA vikharAI jAya. te ja rIte.... AtmA upara rahelAM ghanaghAtI karUpa pApapUMjanA aMdhakArathI AtmajJAnano prakAzapUMja AcchAdita banyo hoya,AtmAe hitAhitanA vivekane visArI dIdho hoya, temaja atyaMta pAparAzione ekatrita karI hoya, tyAre yoganA atula sAmarthyavaDe dhaNA pApasamUhano vinAza thAya che. AtmAnuM zuddha caitanya svarUpa pragaTe che. AtmAnanI svAbhAvika gati Urdhva che. te baMdhana rahita hoya tyAre sIdhI UrdhvarekhA pramANe gati kare che; eTale je sthaLethI te chello deha choDe che, tenA ja agrabhAge siddhazilA upara sthira thAya che. Lib topic 7.1 #2 www.jainuniversity.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuMbaDAno svabhAva taravAno che, paNa tenA upara kapaDuM vIMTALI, mATIno lepa karavAmAM Ave, pharI pAchuM kapaDuM vIMTALI, mATIno lepa kare to e tuMbaDuM pANInA taLiye besI jAya che - DUbI jAya che. mATInuM bhArepaNuM ene DUbADe che, paNa pANInA gharSaNathI mATI palaLatI jAya, kapaDAno AMTo ukelAto jAya, to te kapaDA ane mATImAMthI saMpUrNapaNe mukta bane che ane te sIdhuM Urdhvagati karIne pANInA mathALe pahoMcI jAya che. - A rIte AtmA paNa karmarahita svarUpe to halako phUla che. paNa karmarUpI mATIthI vAraMvAra levAya che. pariNAme tenI jJAnadazA AcchAdana pAme che. ajJAna-aMdhakArathI vyApta thAya che - ane saMsAramAM DUbe che. AtmAno karma sAtheno saMbaMdha sajajana-durjananA saMga jevo che. paNa yogabaLathI karmamukta nirmaLa AtmadazA pAmI zakAya che. lAMbAkALathI bhegAM karela lAkaDAMone, pradIpta agni eka kSaNamAM ja bALIne bhasma karI nAkhe che, tema lAMbAkALathI aneka janmomAM ekaThAM karelAM karmone - pApone yoga kSaNavAramAM ja kSayakare che. sAdhanA ane saMgharSa, saMgharSa ane saMsAra ema aneka bhavomAM saMsAranuM vardhana thayuM. thoDI ghaNI dharma-sAdhanA karI, puNya ekaThuM thayuM, sukha mANyuM, emAM sAcA sukhano niSkarSa kharo ? puNya-pApa bhogavavAmAM ja karma-kASThano Dhagalo thato jAya che. paratuM jo temAM jJAtA-daSTa bhAva rahe to karmasamUha utpanna na thAya. tarI javAya. basa Aja yoganuM hArda che. yoganA prakAro. have ApaNe yoganA prakAro vicArIe. (1) eka prakAre vicArIe to sAdhakayoga mukhya che. pUrNatAne pAmavA mATe siddhiyoganI paNa jarUra che. tethI yoga (2) be prakAre. sAdhanAyoga ane siddhiyoga. pra. sAdhanA yoga konI nizrAe ane AlaMbana sAdhavAno ? ja. (3) te traNa prakAre sAdhavAno. jene avaMcaka trika yoga kahe che. (1) yogAvaMcaka (2) kiyAvaMcaka (3) phalAvaMcaka A traNe avaMcakayoga prApta thAya. A traNe dvArA darzana-jJAna-cAritrayoga sAdhavAno che. ratnarUpa mAla to guru bhagavaMte batAvyo. paNa te levAnI IcchA paNa zAstra pramANe yogavALI tathA sAmarthyavALI paNa jarUrI che. tethI (1) IcchAyoga (2) zAstrayo ane (3) sAmayoga. athavA(1) jJAnayoga (2) karmayoga (3) bhaktiyoga che. cAra prakAre yoga. uparokata yogane sAdhI ApanAra prIti, bhakti, vacana ane asaMga ema (anuSThAna) yoga cAra prakAre che. A cAreya ne IcchAyoga, pravRttiyoga, sthiratAyoga ane siddhiyoga. e cAra prakAra sAdhI Ape che. A sarva-yoga kevI rIte sadhAya ? to pAMca prakAra. (1) sthAnayoga (2)varNayoga (3)arthayoga (4) AlaMbanayoga (5) anAlaMbanayoga. yoga e sarva prakAranI ApadAo, vipadAo temaja cirakALathI saMcita samasta pApapUMjano sahasA vinAza kare che, AvuM uccatama mAhAtma batAvIne graMthakAra kaharSi have yoganA mahA-mAhAbhyane kahI rahyA che. uparokta banne zloka jaNAve che ke kapha, zlekha, viSTA, kAna, dAMta, nAsikA, AMkha jisvI ane zarIramAM thayelA melo, hAtha vaDe sparza karavo, viSTA, mUtra, keza, nakha vagere kahelA ane kahelA A sarva padArtho yoganA prabhAvathI auSadhio banI jAya che. tathA aNimAdi, saMbhinna zrotAdi (badhI IndriyonA viSayonuM jJAna, te koI paNa eka Indriya dvArA prApta karI zake che) labdhio prApta thAya che; te yogano utkaTa prabhAva che. jenAthI jaLa, sthaLa ke aMtarikSamAM nibaMdha gati karI zakAya evI cAraNa vidhA. zrApa ke varadAna ApavAne samartha evI, AzIviSa labdhi. * sAmAnya prANIne parokSa evA mUrta dravyanuM pratyakSa jJAna karI zake tevuM, avadhijJAna. Lib topic 7.1 # 3 www.jainuniversity.org
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. * ane bIjAnA mananA paryAyone pratyekSa dekhanAra mana:paryajJAnanI saMpattio. A sarva labdhio yogarUpI kalpavRkSanAM vikasita puSponI zobhA che ane tenuM phaLa to mokSa aSTAMga yogane siddha karanAra yogIonA aMtaramAM kramaza: jagatanA lokone Azcarya pedA kare tevI AMtarika zakti prakaTe che, ene AdhyAtmika paribhASAmAM 'labdhi' kahe che. A labdhio dehamAM zravatA kapha, maLa, mUtrAdine divya auSadhiomAM pariNamAvIne duniyAmAM Azcaryo sarje camatkArane jotAM loko bedhaDaka kahe che, "yoga e bhale kaDaka che paNa te mokSanI sIdhI saDaka che." apUrva prabhAva che. yogI puruSonA dehamAMthI kamaLanA jevI sugaMdha prasaratI hoya che. yogIonA yoga prabhAvathI eka kAna, netra AdimAMthI nIkaLato ane bIjo zarIra para thato mela rogIonA rogane dUra karanAra, kastUrI samAna sugaMdhamAya bane che. sTrA samAna mega nIkaLato ane bIjo cha yogIonI kAyAno sparza jANe amRtarasathI siMcAyo hoya tema te ja kSaNe sarva rogonA nAza kare che. zarIra nA nakha, keza, dAMta ane anya sarva avayava auSadhanA guNa dharAve che. tethI tene sarvoSadhi labdhi kahelI che. yogathI prApta thanArI vividha labdhiono zAstramAM nirdeza karyo che. temAM 48 prakAranI labdhio che. badhI labdhione pAmavA pAtratA Avazyaka che. pAtramAM ja labdhi Take ane AtmA kalyANa pAme. jagatamAM sukha-zAntinuM sAmrAjaya phelAya. yoga e dravya-bhAva roganuM pratikAraka rAmabANa auSadha che. yoga eka kalpavRkSa che. yoga dRSTi enI zAkhAo che. yoganAM aMgo, tenI para AvelA mora che. yoga labdhio, vikasita puSponI zobhA che. madhura mITho evo mokSa che. yoganuM phaLa - labdhi e ja siddhi nathI. jema jAtajAtanAM raMganAM phUlono samudAya suzobhita lAga che, tema labdhimAtra manane AnaMdaApe che. manoraMjana che. vAstavika sukha to mokSa-phaLanI prApti ja che. 1 lAga che, te mokSaphaLa e pUrNajJAna-saccidAnaMda svarUpano sAkSAtkAra che. yoga-kalpavRkSa mokSa meLavavA mATe che. ane e ja mukhya hetu che. labdhi-siddhi pratye to nirapekSa ja rahevAnuM che. mokSa meLavIne ja AtmAne japavAnuM che. yoga-kalpavRkSanAM amRta phaLano bhokatA. pUrve aneka covIzImAM yogadharma-kalpavRkSane aMtaramAM aneka AtmAoe vAvIne, mokSarUpa amRta phaLa prApta karyuM che. A avasarpiNIkALanI zubha zaruAtamAM prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva paramAtmAnAM mAtAjI zrI marudevAjIe yoganI amRta anubhUtino AsvAda mANI, jagatamAM eka mahAna Azcarya sajaryuM hatuM. jayAre marudevA mAtAno jIva sUkSma nigodamAMthI nIkaLIne keLanA jIva tarIke utpanna thayo ane boraDInuM kAMTAvALuM vRkSa tenI bAjumAM hatuM. kudaratI rIte te kAMTAo, komaLa keLane vedanAnuM kAraNa banatA. tyAre keLano AtmA te vedanA sahana karato, pariNAme bhava paribhramaNA TUMkI thaI gaI. tyAMthI sIdhA ja bharata kSetranI bhUmimAM marudevI tarIke utpanna thayAM. A eka apavAda che. chatAM paNa apAra vedanAnA vedanamAM akAma nirjarArUpa samatA, sahiSNutA kAraNabhUta thaI. yogamAM AtmAno kramika vikAsa sAdhakayoga :- aupazamika, kSAyopazamika ke kSAyika bhAve jema jema AtmaguNonuM pragaTIkaraNa thAya che tema tema chevaTe pUrNatAnI prApti thAya. te badhA Atma-svarUpanA kAraNabhUta sAdhana hoya to te sAdhanAyoga Lib topic 7.1 # 4 www.jainuniversity.org
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. arthAta samyakatva pAmIne TheTha zaileSI sthiti paryata AtmasvabhAva-dharmane anusaratI tamAma yoganI sAdhanA te sAdhakayoga. tenI parAkASThA te siddhiyoga. siddhiyoga :- sarva karmanA kSayathI pragaTa thatuM AtmAnuM sahajAnaMda svarUpa eTale ke pUrNatA. yogAcakAdi (1) yogAvaMcaka:- kadI koIne Thage nahIM, vAMko cUMko thAya nahIM. visaMvAda kare nahIM. kadI mukAve nahi evo amogha yoga te yogAvaMcaka che. susamAhita sadaguruonI yoga thayA pachI te kadApi niSphaLa na jAya te yogAvaMcaka che. (2) kiyAvacaka :- kriyA paNa evI ke kadI vRthA thAya nahIM, vaMcaka bane nahIM avazya dharmalAbha apAvanArI nIvaDe. te mATe sadagurunI prati vaMdanAdi sevA-bhakti karavAmAM Ave te kriyAvaMcaka yoga. te sadagurunI nirmaLa sevanA, namaskArAdi kriyA che. (3) phulAvaMcaka - sadagurunI sevA, vaMdanAdi kriyAnuM phaLa paNa ApaNA AtmAne Thage nahIM paNa amogha phaLanI prApti karAve te phalAvaMcaka yoga. tethI ja - "sadaguru yoge vaMdana kriyA, tehathI phaLa hoya je ho re, yogakriyA phalabhedathI, trividha avaMcaka eho re." jevuM jene game tyAM e rame. e nyAye sadagurunA sadhoge sasvarUpa samaje che. temAM samaNatA kare che. Ama yoganA vikAsakramamAM dharma sAMbhaLavAnI IcchA, dharma samajavAnI ruci, jijJAsA, sakala dharma graDhatAthI yamAdi dharmanI AcaraNA, mAryAbhimukhatAmAM praveza. svAbhAvika mAganusArIpaNuM pAmatAM sadaguruno samAgama - ane tenA AdhAre yogAvaMcaka trika yoganI prApti sudhI ApaNe samajayA. yoga mAhAsya nI caramasImA eTale kevaLajJAna. yoga-mAyAbhyanI caramasImA yoga mAhAbhyanI caramasImA e keLavajJAna che. kevaLajJAna paNa labdhi che. anaMta anaMta guNa caDhatI yogakalAnI khIlavaNIe mohanIyAdi cAra ghAtI karmono kSaya thatAM, anaMta keLavajJAna anaMta kevaLadarzana, anaMta dAnalabdhi, anaMta lAbhalabdhi, anaMta bhogalabdhi, anaMta upabhogalabdhi, anaMta vIryalabdhino sAhajika bhoktA AtmA bane che. kevaLajJAnAdi lokottara labdhionI vizeSatA che. AtmA prati-samaya svaparyAyanA bhoga ane svazuddha guNonA upabhogamAM lokottara lavizvanA sahajAnaMdI bhoktA banI paramAtmA-padane prApta kare che. yoga sAdhanAnI pavitra paLone grahaNa karI vizuddha pariNAmanI pAMkhe Urdhvagamana karatAM, kSapakazreNI ArohaNa karIne, mAtra aMtarmuhUrtamAM - 48 miniTamAM ja sakaLa kamono kSaya karIne AtmA parama pada pAmI zake, evI yoganI zakti che. khUbI che. A ja vizeSatA marudevA mAtAnI yogasAdhanAmAM daSTi gocara thAya che. cakravartI bharata mahArAjAnA jIvanamAM bhoge sAmagrI vacce paNa yoga sadhAyo hato, te jovA jevuM che. * mahAyogI mahAtmA bharatane pUrva yoganA anusaMdhAnathI yoga sAdhanAno mArga saraLa banyo. * mAtA marudevAjIne paNa alpa karmonA kAraNe yoga sAdhanA tatkALa phaLI. Lib topic 7.1 # 5 www.jainuniversity.org
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ "brAhmaNa, strI, garbha tathA gAya e cAranA ghAta karavAnA mahA pApathI, narakano atithi bananAra lUMTArA daDhaprahArI AdinuM rakSaNa karanAra yoga che." yoganI tatkAla saphaLatA maLe che. are ghora-gADha-kAramAM karma bAMdhyAM hoya tevA AtmAo yogathI karmaroga miTAvI zake che. karmamata banI zake che. yogane prApta karavA ATaluM karo - - yoga eTale saMyoga-joDANa. ene mATe cittanI vRttionA nirodhanI AvazyakatA che. cokakasa vastuomAMthI mukti meLavavAnI rahe che. kaMI vastuomAMthI ? to kahe che ke - khAnA, pInA, sovanA, milanA, vacanavilAsa - jaryo karyAM pAMca ghaTAIe tyoM tyoM dhyAnaprakAza. A pAMca cIja ochI karo eTale aMdaranA dhyAnano prakAza lAdhe. samaya maLe tyAre ekAMte dhyAna karo. mauna keLavo. vastune sahajabhAve jotA zIkho. ene vaLagI na raho. ene choDatAM zIkho to du:kha, dveSa ke krodha na thAya. AtmA nijAnaMdamAM masta rahe ane AnaMdayogano yoga thAya. yoga eka maMdira che te mATe jarUrI sAmagrI bhegI thAya tyAre manarUpI maMdira yoga mATe taiyAra thAya, pachI temAM Atama-deva paramAtmA svarUpa birAje. pAyA samyakrazraddhA. mukhya daravAjo tattvanayI. cAre taraphanI dIvAla dAna-zIla-tapa-bhAva. pravezadvAra maithyAdi cAra bhAvanA. killo (gaDha) brahmacaryanI nava vADa. pagathiyAM 14 guNasthAnaka. nIcenI bhUmikA dezavirati, 140 staMbha caraNa-karaNasittarI. traNa gabhArA ratnatrayI jJAna-darzana-cAritra. devakulikA daza yatidharma. bArazAkha bAra bhAvanAo. uparanI chata sarvavirati, ghummaTa sAta prakAranA cAritra. zikharo samatAnAM. kaLaza kevaLajJAna. dhvajA dharmasanyAsayogarUpa-dharmadhvajA. Lib topic 7.1 # 6 www.jainuniversity.org