Book Title: Jain Sadhna me Sadguru ka Mahattva
Author(s): Pushpalata Jain
Publisher: Z_Jinvani_Guru_Garima_evam_Shraman_Jivan_Visheshank_003844.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229958/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 99 jaina sAdhanA meM sadguru kA mahattva prophesara puSpalatA jaina jaina santoM evaM kaviyoM ne vizAla vAGmaya kI racanA kI hai| bhaktikAla meM kuzalalAbha, mAnasiMha, banArasIdAsa, dyAnatarAya, sahajakIrti, pAMDe hemarAja, rUpacanda, Anandaghana, daulatarAma, bhUdharadAsa, budhajana, samayasundara Adi aneka jaina kaviyoM ne apane kAvyoM meM guru-guNagAna bhI kiyA hai| use hI prastuta Alekha meM pro. puSpalatA jaina ne saMyojita kiyA hai| -sampAdaka paramAtma-pada kI prApti ke lie sAdhanA eka aparihArya tattva hai| jaina-jainetara sAdhakoM ne apaneapane DhaMga se usakI ArAdhanA kI hai| yahA~ hama hindI jaina sAhitya ke AdhAra para jaina sAdhanA meM sadguru kI kitanI AvazyakatA hotI hai, isa tathya para prakAza ddaaleNge| jaina sAdhanA meM sadguru prApti kA vizeSa mahattva hai| sAdhanA meM sadguru kA sthAna vahI hai jo arhanta kA hai| jaina sAdhakoM ne arhanta-tIrthaMkara, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ko sadguru mAnakara unakI upAsanA, stuti aura bhakti kI hai| mohAdika karmoM ke bane rahane ke kAraNa vaha 'bar3e bhAgani' se ho pAtI hai| kuzalalAbha ne guru zrI pUjyavAhaNa ke upadezoM ko kokila-kAminI ke gItoM meM, mayUroM kI thirakana meM aura cakoroM ke pulakita nayanoM meM dekhaa| unake dhyAna meM snAna karate hI zItala pavana kI lahareM calane lagatI haiM sakala jagat supatha kI sugandha se mahakane lagatA hai, sAtoM kSetra sudharma se ApUra ho jAtA hai| aise guru ke prasAda kI upalabdhi yadi ho sake to zAzvata sukha prApta hone meM koI bAdhA nahIM hogI "sadA guru dhyAna snAnalahari zItala vahaI re| kIrti sujasa visAla sakala jaga maha mahai re| sAte kSetra suThAma sudharmaha nIpajaI re| zrI guru pAya prasAda sadA sukha saMpajaI re||' mAnasiMha ne kSullaka kumAra caupai (saM. 1670) meM sadguru kI saMgati ko mokSaprApti kA kAraNa mAnA hai| unakA kahanA hai zrI sadaguru pada juga namI, sarasati dhyAna dharesu, zullaka kumAra susAdhunA, guNa saMgrahaNa kare / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jinavANI 10 janavarI 2011 guNagrahatAM guNa pAiyai, guNi raMjaI guNajANa, kamali bhramara Avai catura, dAdura graha ina ajANa / guNijana saMgata thaI nipuNa, pAvaI uttama ThAma, kusumasaMga Doro kaMTaka ketaki siri abhiraam| pahilau dharma ne saMgrahiu, mAta kahii guruvayaNa, naTuivayaNe jAgIyai, vikase aNtrnynn| somaprabhAcArya ke bhAvoM kA anukaraNa kara banArasIdAsa ne bhI guru sevA ko 'pAyapaMtha pariharahiM dharahiM zubhapaMtha paga' tathA 'sadA avAMchita citta jutArana tarana jaga' mAnA hai| sadguru kI kRpA se mithyAtva kA vinAza hotA hai| sugati-durgati ke vidhAyaka karmoM ke vidhi-niSedha kA jJAna hotA hai, puNya-pApa kA artha samajha meM AtA hai, saMsAra-sAgara ko pAra karane ke lie sadguru vastutaH eka jahAja hai| usakI samAnatA saMsAra meM aura koI bhI nahIM kara sakatA - mithyAtva dalana siddhAnta sAdhaka, mukatimAraga jaaniye| karanI akaranI sugati durgati, puNya pApa bkhaaniye| saMsArasAgara tarana tArana, guru jahAja vishekhiye| jagamAMhi gurusama kaha 'banArasi', aura kou na pekhiye| kavi kA guru anantaguNI, nirAbAdhI, rUpAdhi, avinAzI, cidAnaMdamaya aura brahmasamAdhimaya hai| unakA jJAna dina meM sUrya kA prakAza aura rAtri meM candra kA prakAza hai| isalie he prANI, ceto aura guru kI amRta rUpa tathA nizcaya-vyavahAranaya rUpa vANI ko suno| marmI vyakti hI marma ko jAna pAtA hai| guru kI vANI ko hI unhoMne jinAgama kahA aura usakI hI zubhadharmaprakAzaka, pApavinAza, kunayabhedaka, tRSNAnAzaka Adi rUpa se stuti kii| jisa prakAra se aMjana rUpa auSadhi ke lagAne se timira roga naSTa ho jAte haiM vaise hI sadguru ke upadeza se saMzayAdi doSa vinaSTa ho jAte haiN|' ziva paccIsI meM guru vANI ko 'jalaharI' kahA hai| use sumati aura zAradA kahakara kavi ne sumati devyaSTottara zatAnAma tathA zAradASTaka likhA hai jinameM guruvANI ko 'sudhAdharma, saMsAdhanI dharmazAlA, sudhAtApani nAzanI meghmaalaa| mahAmoha vidhvaMsanI mokSadAnI' kahakara 'nAmodevi vAgezvarI jainavAnI' Adi rUpa se stuti kI hai| kevalajJAnI sadguru ke hRdaya rUpa sarovara se nadI rUpa jinavANI nikalakara zAstra rUpa samudra meM praviSTa ho gii| isalie vaha satya svarUpa aura anantanayAtmaka haiN|" kavi ne usakI megha se upamA dekara sampUrNa jagata ke lie hitakAriNI mAnA hai|" use samyagdRSTi samajhate haiM aura mithyAdRSTi nahIM samajha pAte / isa tathya ko kavi ne aneka prakAra se samajhAyA hai jisa prakAra nirvANa sAdhya hai aura arahaMta, zrAvaka, sAdhu, samyaktva Adi Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 101 avasthAyeM sAdhaka haiM, inameM pratyakSa-parokSa kA bheda hai / ye saba avasthAya~ eka jIva kI haiN| aisA jAnane vAlA hI samyagdRSTi hotA hai / " sahajakIrti guru ke darzana ko paramAnandadAyI mAnate haiM- 'darazana adhika ANaMda jaMgama sura tarukaMda / ' unake guNa avarNanIya haiM- 'varaNavI hU~ navi skuuN|" jagatarAma dhyAnastha hokara alakha niraMjana ko jagAne vAle sadguru para balihArI ho jAtA hai|" aura phira sadguru ke prati 'tA jogI cita lAvo more vAlo' kahakara apanA anurAga pragaTa kiyA hai|" vaha zIla rUpa laMgoTI meM saMyama rUpa DorI se gA~Tha lagAtA hai, kSamA aura karuNA kA nAda bajAtA hai tathA jJAna rUpa guphA meM dIpaka saMjokara cetana ko jagAtA hai| kahatA hai, re cetana, tuma jJAnI ho aura samajhAne vAlA sadguru hai taba bhI tumhAre samajha meM nahIM AtA, yaha Azcarya kA viSaya hai / sadguru tumahiM par3hAvai cita dai aru tumahU hau jJAnI, tabahUM tumahiM na kyoM hU Avai, cetana tattva kahAnI / " pAMDe hemarAja kA guru dIpaka ke samAna prakAza karane vAlA hai tathA vaha tamanAzaka aura vairAgI hai / " use Azcarya hai ki aise guru ke vacanoM ko bhI jIva na to sunatA hai aura na viSayavAsanA tathA pApAdika karmoM se dUra hotA hai|" isalie vaha kaha uThatA hai-sISa saguru kI mAni lai rai lAla / " rUpacanda kI dRSTi meM guru kRpA ke binA bhavasAgara se pAra nahIM huA jA sakatA / " brahma usakI jyoti meM apanI jyoti milAne ke lie Atura dikhAI dete haiM- 'kahai brahmadIpa sajana sumajhAI kari joti meM joti milAvai / " brahmadIpa ke samAna hI AnaMdaghana ne bhI 'abadhU' ke sambodhana se yogI guru ke svarUpa ko spaSTa karane kA prayatna kiyA hai|" bhaiyA bhagavatIdAsa ne aise hI yogI sadguru ke vacanAmRta dvArA saMsArI jIvoM ko saceta ho jAne ke lie AhvAna kiyA hai eto duHkha saMsAra meM, eto sukha saba jAna / iti lakhi bhaiyA caitiye, suguruvacana ura Ana // " madhubinduka kI caupAI meM unhoMne anya rahasyavAdI santoM ke samAna guru ke mahattva ko svIkAra kiyA hai| unakA vizvAsa hai ki sadguru ke mArgadarzana ke binA jIva kA kalyANa nahIM ho sakatA, para vItarAgI sadguru bhI AsAnI se nahIM milatA, puNya ke udaya se hI aisA sadguru milatA hai Jain Educationa International 'suaTA socai hie mjhaar| ye guru sAMce tAranahAra // maiM zaTha phirayokara vana mAMhi / aise guru kahuM pAe nAhiM | aba mo puNya udaya kucha bhayo / sAMce guru ko darzana layo / " 24 For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI 10 janavarI 2011 pAMDe rUpacanda gIta paramArthI meM AtmA ko sambodhate hue sadguru ke mahattva ko spaSTa karate hue kahate haiM ki sadguru amRtamaya tathA hitakArI vacanoM se cetana ko samajhAtA hai 102 cetana, acaraja bhArI, yaha mere jiya Avai / amRta vacana hitakArI, sadguru tumahiM par3hAvai / sadguru tumahiM par3hAvai cita hai, Aru tumahU hau ghAnI / tabahUM tumahiM na kyoM hU Avai, cetana tattva kahAnI // 25 daulatarAma jaina guru kA svarUpa spaSTa karate hue ciMtita dikhAI dete haiM ki unheM vaisA guru kaba milegA jo kaMcana - kAMca meM va niMdaka-vaMdaka meM samatAbhAvI ho, vItarAgI ho, durdhara tapasvI ho, aparigrahI ho, saMyamI ho| aise hI guru bhavasAgara se pAra karA sakate haiM Jain Educationa International mohi zrI guru munavira kari haiM bhavodadhi pArA ho / bhoga udAsa joga jina lInhoM chAr3i parigraha mArA ho / kaMcana - kAMca barAkara jinake, nidaMka-baMdhaka sArA ho / durdhara tapa tapi samyak nijaghara mana vacana kara dhArA ho / grISama giri hima saritA tIre pAvasa tarutara ThArA ho / karuNA mIna hIna trasa thAvara Iyapitha samArA ho / mAsa chamAsaupAsa bAsavana pAsuka karata ahArA ho / Arata raudra leza nahiM jinake dharma zukla cita dhArA ho / dhyAnArUda gUr3ha nija Atama zuddha upayoga vicArA ho / Apa tarahi aurani kau tArahiM bhava jala sindhu daulata aise jaina jatina ko nijaprati dhoka apArA ho / hamArA ho / (daulata vilAsa, pada 72 ) dyAnatarAya ko guru ke samAna aura dUsarA koI dAtA dikhAI nahIM diyA / tadanusAra guru usa andhakAra ko naSTa kara detA hai jise sUrya bhI naSTa nahIM kara pAtA, megha ke samAna sabhI para samAnabhAva se niHsvArtha hokara kRpA jala varSAtA hai| naraka, tiryaMca Adi gatiyoM se jIvoM ko lAkara svarga-mokSa meM pahu~cAtA hai ataH tribhuvana meM dIpaka ke samAna prakAza karane vAlA guru hI hai / vaha saMsAra-sAgara se pAra lagAne vAlA jahAja hai / vizuddhamana se usake pada paMkaja kA smaraNa karanA caahie|" kavi viSayavAsanA meM page jIvoM ko dekhakara sahAnubhUti pUrvaka kaha uThatA haijo tajai viSaya kI AsA, dyAnata pAvai vishvaasaa| yaha sataguru sIkha banAI kAhUM virale ke jiya AI || " For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 103 bhUdharadAsa ko bhI zrI guru ke upadeza anupama lagate haiM isalie ve sambodhita kara kahate haiM- "suna jJAna prANI, zrI guru sIkha sayAnI "2" / guru kI yaha sIkha rUpa gaMgA nadI bhagavAna mahAvIra rUpI himAcala se nikalI, moha-rUpI mahAparvata ko bhedatI huI Age bar3hI, jaga ko jar3atA rUpI Atapa ko dUra karate hue jJAna rUpa mahAsAgara meM girI, saptabhaMgI rUpI taraMgeM uchliiN| usako hamArA zatazaH vandana / sadguru kI yaha vANI ajJAnAndhakAra ko dUra karane vAlI hai / budhajana sadguru kI sIkha ko mAna lene kA Agraha karate haiM- "suThilyau jIva sujAna sIkha guru hita kI khii| rulyau anantI bAra gati-gati sAtAna lahI / (budhajana vilAsa, pada 99 ), guru dvArA pradatta jJAna ke pyAle se kavi budhajana ghora jaMgaloM se dUra ho gaye: - guru ne pilAyA jo jJAna pyAlA / yaha bekhabarI paramAvAM kI nijarasa meM matavAlA / yoM to chAka jAta nahiM chinahUM miTi gaye Ana jaMjAla / adbhuta Ananda magana dhyAna meM buddhajana hAla samhAlA // - budhajana vilAsa, pada 77 samayasundara kI dazA guru ke darzana karate hI badala jAtI hai aura puNya dazA prakaTa ho jAtI haiAja kU dhana dina mera u / puNyadazA pragaTI aba merI pekhatu guru mukha terau / / (aitihAsika jaina kAvya saMgraha, pR. 129 ) santa sAdhukIrti to guru darzana ke binA vihvala se dikhAI dete haiM / isalie sakhi se unake Agamana kA mArga pUchate haiN| unakI vyAkulatA nirguNa saMtoM kI vyAkulatA se bhI adhika pavitratA lie hue hai (aitihAsika jaina kAvya saMgraha, pR. 91 ) isa prakAra sadguru aura usakI divyavANI kA mahattva rahasya sAdhanA kI prApti ke lie Avazyaka hai / sadguru ke prasAda se hI sarasvatI kI prApti hotI hai (siddhAnta caupAI, lAvaNya, samaya, 1.2 ) aura usI se ekAgratA AtI hai (sArasikhAmanarAsa, saMvega - sundara upAdhyAya, bar3A mandira jayapura kI hastalikhita prti)| brahmamilana ke mahApatha kA digdarzana bhI yahI karAtA hai / paramAtmA se sAkSAtkAra karAne meM sadguru kA vizeSa yogadAna rahatA hai / mAyA kA Acchanna AvaraNa usI ke upadeza aura satsaMgati se dUra ho pAtA hai| phalataH AtmA parama vizuddha bana jAtA hai / usI vizuddha AtmA ko pUjyapAda ne nizcaya naya kI dRSTi se sadguru kahA hai- "nayatyAtmAtmeva janma nirvANameva ca gururAtmAtmanastasmAnnAnyo'sti paramArthataH " - samAdhitantra, 65 prAyaH sabhI dArzanikoM ne narabhava kI durlabhatA ko svIkAra kiyA hai| yaha sambhavataH isalie bhI hogA ki jJAna kI jitanI adhika gaharAI taka manuSya pahu~ca sakatA hai utanI gaharAI taka anya koI nahIM / sAtha hI yaha bhI tathya hai ki jitanA adhika ajJAna manuSya meM ho sakatA hai utanA aura dUsare meM nahIM / jJAna Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jinavANI | 10 janavarI 2011 // aura ajJAna donoM kI prakarSatA yahA~ dekhI jA sakatI hai| isalie AcAryoM ne mAnava kI zakti kA upayoga ajJAna ko dUra karane meM lagAne ke lie prerita kiyA hai| yaha preraka sUtra sadguru hI hotA hai| sadguru kI hI satsaMgati se sAdhaka narabhava kI durlabhatA ko samajha pAtA hai aura sAdhanA ke zikhara taka pahu~ca jAtA hai| mahAvIra, buddha Adi mahApuruSoM ko isIlie sadguru kahA jAtA hai| AcArya zrI hastImala mahArAja sA. bhI aise hI sadguru rahe haiM jinakI saMgati se logoM ne dharma ke antastala ko pahacAnA hai| sadguru aura satsaMga sAdhanA kI saphalatA aura sAdhya kI prApti ke lie sadguru kA satsaMga preraNA kA srota rahatA hai| guru kA upadeza pApanAzaka, kalyANakAraka, zAnti aura Atmazuddhi karane vAlA hotA hai| usake lie zramaNa aura vaidika sAhitya meM zramaNa AcAryoM, buddha, pUjya, dharmAcArya, upAdhyAya, bhante, bhadanta, sadguru, guru Adi zabdoM kA paryApta prayoga huA hai| jainAcAryoM ne arhanta aura siddha ko bhI guru mAnA hai aura vividha prakAra se guru-bhakti pradarzita kI hai| ihaloka aura paraloka meM jIvoM ko jo koI bhI kalyANakArI upadeza prApta hote haiM ve saba gurujanoM ke prati vinaya se hI hote haiN| isalie uttarAdhyayana meM guru aura ziSyoM ke pArasparika kartavyoM kA vivacena kiyA gayA hai|" isI sandarbha meM supAtra aura kupAtra ke bIca jaina tathA vaidika sAhitya bhedaka rekhA bhI khIMcI gaI hai| jaina sAdhaka munirAmasiMha " aura AnaMdatilaka ne guru kI mahattA svIkAra kI hai aura kahA hai ki guru kI kRpA se hI vyakti mithyAtva, rAgAdi ke baMdhana se mukta hokara bhedavijJAna dvArA apanI AtmA ke mUla vizuddha rUpa ko jAna pAtA hai| isalie unhoMne guru kI vandanA kI hai| AnaMdatilaka bhI guru ko jinavara, siddha, ziva aura sva-para kA bheda darzAne vAlA mAnate haiN| jaina sAdhakoM ke hI samAna kabIra ne bhI guru ko brahma (govinda) se bhI zreSTha mAnA hai| usI kI kRpA se govinda ke darzana saMbhava haiN| rAgAdika vikAroM ko dUra kara AtmA jJAna se tabhI prakAzita hotI hai jaba guru kI prApti ho jAtI hai| unakA upadeza saMzayahAraka aura pathapradarzaka rahatA hai| guru ke anugraha evaM kRpA dRSTi se ziSya kA jIvana saphala ho jAtA hai| sadguru svarNakAra kI bhAMti ziSya ke mana se doSa aura durguNoM ko dUra kara tapta svarNa kI bhAMti kharA aura nirmala banA detA hai|" sUphI kavi jAyasI ke mana meM pIra (guru) ke prati zraddhA draSTavya hai| vaha unakA prema kA dIpaka hai| hIrAmana totA svayaM guru rUpa hai" aura saMsAra ko usane ziSya banA liyA hai|" unakA vizvAsa hai ki guru sAdhaka ke hRdaya meM viraha kI cinagArI prakSipta kara detA hai aura saccA sAdhaka ziSya guru kI dI huI usa vastu ko sulagA detA hai|" jAyasI ke bhAvamUlaka rahasyavAda kA prANabhUtatatva prema hai aura yaha prema pIra kI mahAna dena hai| padmAvata ke stutikhaMDa meM unhoMne likhA hai "saiyada asarapha pIra piraayaa| jehi mohi paMtha dInaha uNjiyaaraa| lesA hiTa prema kara diiyaa| uThI jauti bhA niramala hiiyaa||" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 105 sUra kI gopiyAM to binA guru ke yoga sIkha hI nahIM skiiN| ve uddhava se mathurA le jAne ke lie kahatI haiM jahA~ jAkara ve guru zyAma se yoga kA pATha grahaNa kara skeN| bhakti-dharma meM sUra ne guru kI AvazyakatA anivArya batalAI hai aura usakA ucca sthAna mAnA hai / sadguru kA upadeza hI hRdaya meM dhAraNa karanA cAhie kyoMki vaha sakala bhrama kA nAzaka hotA hai - "sadguru ko upadeza hRdaya dhari, jina bhrama sakala nivArayau / / " sUra guru mahimA kA pratipAdana karate hue karate haiM ki hari aura guru eka hI svarUpa haiM aura guru ke prasanna hone se hari prasanna hote haiN| guru ke binA saccI kRpA karane vAlA kauna hai ? guru bhavasAgara meM DUbate hue ko bacAne vAlA aura satpatha kA dIpaka hai / " sahajobAI bhI kabIra ke samAna guru ko bhagavAna se bhI bar3A mAnatI hai|" dAdU laukika guru ko upalakSaNa mAtra mAnakara asalI guru bhagavAna ko mAnate haiN| " nAnaka bhI kabIra ke samAna guru kI hI balihArI mAnate haiM, jisane Izvara ko dikhA diyA anyathA govinda kA milanA kaThina thaa| 18 'sundaradAsa bhI "gurudeva binA nahIM mAraga sUjhaya" kahakara isI tathya ko prakaTa karate haiN| " tulasI ne bhI mohabhrama dUra hone aura rAma ke rahasya ko prApta karane meM guru ko hI kAraNa mAnA hai| rAmacaritamAnasa ke prArambha meM hI guru-vandanA karake use manuSya ke rUpa meM karuNAsindhu bhagavAna mAnA hai| guru kA upadeza ajJAna ke aMdhakAra ko dUra karane ke lie aneka sUryoM ke samAna hai baMdaUM gurupada kaMja kRpAsindhu nararUpa hari / mahAmoha tama puMja jAsu vacana ravi kara nikara / / " kabIra ke samAna hI tulasI ne bhI saMsAra ko pAra karane ke lie guru kI sthiti anivArya mAnI hai / sAkSAt brahmA aura viSNu ke samAna vyaktitva bhI, guru ke binA saMsAra se mukta nahIM ho sakatA / " sadguru hI eka aisA dRr3ha karNadhAra hai jo jIva ke durlabha kAmoM ko bhI sulabha kara detA hai karanadhAra sadguru dRr3ha nAvA, durlabha sAja sulabha kari pAvA / " madhyakAlIna hindI jaina kaviyoM ne bhI guru ko isase kama mahattva nahIM diyA / unhoMne to guru ko vahI sthAna diyA hai jo arhanta ko diyA hai| paMca parameSThiyoM meM siddha ko deva mAnA hai aura zeSa cAroM ko guru rUpa svIkArA hai| ye sabhI 'durita harana dukhadArida dona' ke kAraNa haiN|" kabIrAdi ke samAna kuzala lAbha ne zAzvata sukha kI upalabdhi ko guru kA prasAda kahA hai- " zrI guru pAya prasAda sadA sukha saMpajai re"|" rUpacanda ne bhI yahI mAnA / banArasIdAsa ne sadguru ke upadeza ko megha kI upamA dI hai jo saba jIvoM kA hitakArI hai / " mithyAtvI aura ajJAnI use grahaNa nahIM karate, para samyagdRSTi jIva usakA Azraya lekara bhava se pAra ho jAte haiN|" eka anyatra sthala para banArasIdAsa ne use "saMsAra sAgara tarana tArana guru jahAja vizekhiye" kahA hai|" Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [106 jinavANI | 10 janavarI 2011 mIrA ne 'sagurA' aura 'nigurA' ke mahattva ko dRSTi meM rakhate hue kahA hai ki sagurA ko amRta kI prApti hotI hai aura nigurA ko sahaja jala bhI pipAsA kI tRpti ke lie upalabdha nahIM hotaa| sadguru ke milana se hI paramAtmA kI prApti hotI hai| rUpacanda kA kahanA hai ki sadguru kI prApti bar3e saubhAgya se hotI hai, isalie ve usakI prApti ke lie apane iSTa se abhyarthanA karate haiN| dyAnatarAya ko "jo tajai piyai kI AsA, dyAnata pAvai sivavAsA / yaha sadguru sIkha batAI, kA~hUM viralai ke jiya jAI" ke rUpa meM apane sadguru se pathadarzana milaa| santoM ne guru kI mahimA ko do prakAra se vyakta kiyA hai- sAmAnya guru kA mahattva aura kisI viziSTa vyakti kA mahattva / kabIra aura nAnaka ne dvitIya prakAra ko bhI svIkAra kiyA hai| jaina santoM ne bhI ina donoM prakAroM ko apanAyA hai| arhanta Adi sadguruoM kA to mahattvagAna prAyaH sabhI jainAcAryoM ne kiyA hai, para kuzala lAbha jaise kucha bhaktoM ne apane laukika guruoM kI bhI ArAdhanA kI hai|" guru ke isa mahattva ko samajhakara hI sAdhaka kaviyoM ne guru ke satsaMga ko prApta karane kI bhAvanA vyakta kI hai| paramAtmA se sAkSAtkAra karAne vAlA hI sadguru hI hai| satsaMga kA prabhAva aisA hotA hai ki vaha majITha ke samAna dUsaroM ko apane raMga meM raMga letA hai| kAga bhI haMsa bana jAtA hai| raidAsa ke janmajanma ke pAza kaTa jAte haiN| mIrA satsaMga pAkara hI hari-carcA karanA cAhatI hai| satsaMga se duSTa bhI vaise hI sudhara jAte haiM jaise pArasa ke sparza se kudhAtu lohA bhI svarNa bana jAtA hai| isalie sUra duSTa janoM kI saMgati se dUra rahane ke lie prerita karate haiN| madhyakAlIna hindI jaina kaviyoM ne bhI satsaMga kA aisA hI mahattva dikhAyA hai| banArasIdAsa ne tulasI ke samAna satsaMgati ke lAbha ginAye haiM kumati nikada hoya mahA moha maMda hoya, janamagai suyaza viveka jagai hiysoN| nIti ko divya hoya vinaiko baDhAva hoya, upaje uchAha jyoM pradhAna pada liyesoN|| dharma ko prakAza hoya durgati ko nAza hoya, barate samAdhi jyoM pIyUSa rasa-piye soN| toSa pari pUra hoya, doSa dRSTi dUra hoya, ete guna hohiM saha saMgati ke kiye sauM / / " dyAnatarAya kabIra ke samAna unheM kRtakRtya mAnate haiM jinheM satsaMgati prApta ho gayI hai| bhUdharamala satsaMgati ko durlabha mAnakara narabhava ko saphala banAnA cAhate haiM Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI prabhu guna gAya re, yaha osara phera na pAya re / mAnuSa bhava joga duhelA, durlabha satasaMgati melA / saba bAta bhalI bana AI, arahanta bhajau re bhAI / / " dariyA ne satsaMgati ko majITha ke samAna batAyA aura navala rAma ne use candrakAntamaNi jaisA batAyA hai| kavi ne aura bhI dRSTAnta dekara satsaMgati ko sukhadAyI kahA hai satasaMgati jaga meM sukhadAyI hai| deva rahita dUSaNa guru sAMcau, dharmma dayA nizcai citalAI // 1. 2. 3. 10 janavarI 2011 4. 5. 6. vikasata kamala nirakhi dinakara koM, loka kanaka hoya pArasa chAI // bojha tirai saMjoga nAva ke, nAga damani lakhi nAga na khoI / pAvaka teja pracaMDa mahAbala, jala maratA sItala ho jAI || saMga pratApa bhuyaMgama hai, caMdana zItala tarala ptthaaii| ityAdika ye bAta dhaNerI, kaulo tAhiM kahau ju bar3hAI || 2 isI prakAra kavivara chatrapati ne bhI saMgati kA mAhAtmya dikhAte hue usake tIna bheda kiye haiMutkRSTa, madhyama aura jaghanya / isa prakAra madhyakAlIna hindI jaina sAdhakoM ne vibhinna upameyoM ke AdhAra para sadguru aura unakI satsaMgati kA sundara citraNa kiyA hai| ye upameya eka dUsare ko prabhAvita karate hue dikhAI dete haiM jo niHsandeha satsaMgati kA prabhAva hai / yahA~ yaha draSTavya hai ki jainetara kaviyoM ne satsaMgati ke mAdhyama se darzana kI bAta adhika nahIM kI, jabaki jaina kaviyoM ne use darzana mizrita rUpa meM abhivyakta kiyA hai| sandarbha: suka menA saMgatinara kI kari, ati paravIna bacanatA pAI / candra kAMti mani prakaTa upala sau, jala sasi dekhi jharata sarasAI // laTa ghaTa palaTa hota ghaTa pada sI, jina ko sAtha bhramara ko thAI / banArasI vilAsa, paMcapadavidhAna hindI pada saMgraha, rUpacanda, pR. 48 hindI jaina bhakti kAvya aura kavi, pR. 117 banArasI vilAsa, pR. 24 hindI pada saMgraha, pR. 48 banArasI vilAsa, bhASA, mu. pR. 20, 27 Jain Educationa International 107 For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 | 10 janavarI 2011 jinavANI 7. vahI, jJAna paccIsI, 13, pR. 148 8. vahI, ziva paccIsI, 6, pR. 150 9. vahIM, zAradASTaka, 3, pR. 166 10. nATaka samayasAra, jIvadvAra, 3 11. vahI, satyasAdhakadvAra, 6, pR. 338 12. nATaka samayasAra, 16, pR. 38 13. jinarAjasUri gIta, 9 ......... 14. padasaMgraha 946 te. maMdira, jayapura 15. hindI pada saMgraha, pR. 99 16. paramArtha jakaDI saMgraha, gIta para 17. guru pUjA, 6, vR. ji. saM. pR. 201 18. jJAnacintAmaNi, 35 19. suguru sISa, gu.naM. 161, dI.va.maM, 20. apabhraMza aura hindI meM jaina rahasyavAda, pR. 97 21. manakarahArAsa 22. AnaMdaghana mahottarI,.. 23. madhu binduka kI caupAI 58, brahmavilAsa 24. brahmavilAsa, pR. 270 25. gIta paramArthI dvi.jai.bha.kA.ka., pR. 171 26. dyAnata pada saMgraha, pR. 10 27. hindI pada saMgraha, pR. 126-127, 133 28. bhUdhara vilAsa, pR. 4 29. uttarAdhyayana, 127 30. vasunandi zrAvakAcAra, 339 31. uttarAdhyayana, prathama adhyayana 32. yogasAra, 41, pR. 380 33. ANaMdA, 36 34. saMtavANIsaMgraha, bhAga-1, pR. 2 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 janavarI 2011 35. kabIra granthAvalI, pR. 1 36. sasai khAyA sakala jaga, sasA kinahUM na khaddha, vahI, pR. 2-3 37. vahI, pR. 4 38. jAyasI granthamAlA, pR. 7 39. guru suA jei paMtha dekhAvA / binu guru jagata ko niraguna pAvA / / - padmAvata 40. guru hoi Apa, kInha ucelA - jAyasI granthAvalI, pR. 33 41. guru viraha cinagI jo melA / jo sulagAi lei so celA / - vahI, pR. 51 42. jAyasI graMthAvalI, stutikhaNDa, pR. 7 43. joga vidhi madhubana sikhihaiM jAi / binu guru nikaTa saMdesani kaise, avagAhyau jAi / - sUrasAgara (sabhA), pada 4328 44. vahI, pada 336 45. sUrasAgara, pada 416, 417; sUra aura unakA sAhitya / 46. paramesura se guru bar3e gAvata veda purAna saMtasudhAsAra, patra 182 47. AcArya kSitimohana sena - dAdU aura unakI dharmasAdhanA, pATala santa vizeSAMka, bhAga 1, pR. 112 jinavANI 109 48. balihArI guru ApaNoM dyau hAMr3I ke bAra / jini mAniSarte devatA, karata na lAgI bAra // - guru graMtha sAhiba, ma 1, AsAdIvAra, pR. 1 49. sundaradAsa graMthAvalI, prathama khaNDa, pR. 8 50. rAmacaritamAnasa, bAlakANDa, 1-5 51. guru binu bhavanidhi tarai na koI jo viraMci saMkara sama hoI / bina guru hohi ki jJAna jJAna ki hoi virAga vinu / rAmacaritamAnasa, uttarakANDa, 93 Jain Educationa International 52. vahI, uttarakANDa, 4314 53. banArasIvilAsa, paMcapada vidhAna, 1-10, pR. 162-163 54. hindI jaina bhakti kAvya aura kavi, pR. 117 55. jyauM varaSai varaSA samai, megha akhaMDita dhAra / tyauM sadguru vAnI khirai, jagata jIva hitakAra // - nATaka samayasAra, 6, pR. 338 56. vahI, sAdhya sAdhaka dvAra, 15-16, pR. 342-3 57. banArasI vilAsa, bhASAsUkta muktAvalI, 14, pR. 24 58. sadguru miliyA suMchapichAnau aisA brahma maiM paatii| sagurA sUrA amRta pIve nigurA pyArasa jAtI / magana For Personal and Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI | 10 janavarI 2011 | bhayA merA mana sukha meM govinda kA guNagAtI / mInA kahai ika Asa ApakI aurAM sUM skucaatii|| santa vANI saMgraha, bhAga 2, pR. 69 59. aba mauhi sadguru kahi samajhAyau, tau sau prabhU baDai bhAgani pAyo / rUpacanda naTu vinavai tauhI, aba dayAla pUrau de mohii||- hindI pada saMgraha, pR. 49 60. vahI, pR. 127, tulanArtha dekhiye / manavacanakAya joga thira karake tyAgo viSaya kssaai| dyAnata svarga mokSa sukhadAI sataguru sIkha batAI / / vahI, pR. 133 61. hindI jaina bhakti kAvya aura kavi, pR. 117 62. bhAI koI sataguru sata kahAvai, nainana alakha lakhAvai- kabIra; bhakti kAvya meM rahasyavAda, pR. 146 63. dariyA saMgama sAdhu kI, sahajai palaTai aMga / jaise saMga majITha ke kapar3A hoya suraMga / - dariyA 8, saMta vANI saMgraha, bhAga 1, pR. 129 64. sahajo saMgata sAdha kI kAga haMsa ho jAya / sahajobAI, vahI, pR. 158 65. kaha raidAsa mileM nijadAsa, janama janama ke kATe pAsa- raidAsa vAnI, pR. 32 66. taja kusaMga satasaMga baiTha nita, hari carcA guNa lIjau- santavANI saMgraha, bhAga 2, pR. 77 67. jalacara thalacara nabhacara nAnA, je jaDa cetana jIva jahAnA / mIta kIrati gati bhUti bhalAI, jaga jehiM jatana jahAM jehiM paaii| sau jAnava satasaMga prabhAU, laukahuM veda na Ana upAU / binu satasaMga viveka na hoI, rAma kRpA binu sulabha na soii| satasaMgati muda maMgalamUlA, soI phala sidhi saba sAdhana phuulaa| saTha sudharahiM satasaMgati pAI, pArasa parasa kudhAta suhaaii|- tulasIdAsa-rAmacaritamAnasa, bAlakANDa 2-5 68. tajau mana hari vimukhana ko saMga | jinake saMga kumati upajata hai parata bhajana meN| 69. banArasI vilAsa, bhASA muktAvalI, pR. 50 70. hindI pada saMgraha, pR. 136 71. vahI, pR. 155 72. vahI, pR. 158-186 73. mana modana paMcazatI, 147-8, pR. 70-71 -dharmapatnI zrI (DaoN.) bhAgacanda jaina 'bhAskara', sadara bAjAra, nAgapura (mahA.) Jain Educationa International For Personal and Private Use Only