Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhAvanagaramAM bharAyelI sAtamI gujarAtI sAhitya piraSadmAM paDita sukhalAlajInuM vaheMcAyeluM bhASaNa. jaina nyAyanA kramika vikAsa. nyAya ane nyAyazAstra--je anumAna praNAlikAthI saMdigdha vastunA niya karI zakAya che, te anumAna paddhatine nyAya kahevAmAM Ave che. je zAstramAM AvI anumAna paddhatinA vicAra mukhyapaNe heAya che, te zAstra nyAyasAhityamAM sthAna le che. nyAya-zAstramAM mAtra nyAyanI anumAna paddhatinIja carcA heAya tema kAMi nathI hetu, temAM samagra pramANeAnuM nirUpaNa heya che. eTalu ja nahIM paNa temAM prameyAnu nirUpaNa sudhA hoya che. chatAM eTaluM kharU ke tevI jAtanA sAhityamAM pramANa nirupaNe ane temAMye anumAna paddhatinA nirUpaNe mATA bhAga rokelA hAya che, tethIja tevI jAtanuM sAhitya prAdhAnyena praveza manti che e nyAyane anusarI nyAya sAhitya kahevAya che. cetana sRSTimAM manuSya jAtinu mahatva tenI buddhine lIdhe che. tenI muddhinI mahattA vicAra-svataMtratAne lIdhe che. vicAra-svAtrya e taka ane jIjJAsA zaktinuM pariNAma che. tethI jyAre kAI bahAranuM ke aMdaranuM dabANa na hAya tyAre harakoi manuSyanI buddhi AApa zaMkA ane tarka karyAM kare che, ane temAMthI ja kalpanArAkti khIlatAM krame krame anumAna paddhati niSpanna thAya che. A kAraNathI nyAya e kAi paNa dezanI koi paNa manuSya jAtinI vikasita ke vikAsa pAmatI buddhitu eka dazya svarUpa che. gheADAmAM kahIe teA manuSya jAtinI vicArazakti e eka mAtra nyAyazAstranuM udgama sthAna che. chatAM dezabheda ke saMpradAyabhedathI nyAyazAstranA vibhAga paDI jAya che. jema ke--pazcima nyAyazAstra, purvIya nyAyazAstra. punA nyAyazAstramAM paNa vaizvika, khAddha ane jaina e mukhya bhAgA che. traNa bhedonu* pArasparika aMtara--AvA bhAgo paDI javAnu mukhya kAraNa sapradAya bheda e tA che ja, paNa bIjAe khAsa kAraNA che. jemake bhASAbheda, niruSaNa paddhatinI bhinnatA ane khAsa karI sAMpradAyika prameyAnI ane mAnyatAonI bhinnatAne lIdhe upasthita thayelA prasthAna bheda, vaidika nyAyanu prasthAna vedane pramANa mAnI tene anukULa cAlavAmAM che. aiddha nyAyanuM prasthAna veda ke anya Agama pramANane Azrita na rahI pradhAnapaNe anubhavane AdhAre cAlavAmAM che. jaina nyAyanuM prasthAna vedanA prAmANyane svIkAra na karyAM hatAM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) paMDita sukhalAlajInuM bhASaNa. paNa zabdanuM prAmANya svIkArI cAlavAmAM che. te uparAMta A traNe mukhya saMpradAyanA nyAyanI bhinnatAnuM eka bIjuM paNa bIja-kAraNa che ane te viSaya bheda che. vaidika nyAya kaI paNa tane siddha karate hoya tyAre te sAdhyatatvane amuka eka rUpeja siddha kare che. jemake AtmA vagere tane vyApaka athavA nityapeja ane ghaTa Adi padArthone anitya rUpeja, bAddha nyAya AMtara ke bAhya samagra tane ekarUpeja siddha kare che, paNa te ekarUpa mAtra kSaNikatva. temAM kSaNikatanA virUddha pakSa sthAyItvane ke nityatvane bilakula avakAza nathI. jena jAya e vaidika ane ddha nyAyanI vacce rahI pratyeka sAdhya tane mAtra ekarUpe siddha na karatAM aneka rUpe siddha kare che. A kAraNathI jene nyAya bIjA nyAya karatAM judo paDe che. saMkSepamAM ema kahI zakAya ke je nyAya jainAcAryoe racele hoya, je kevaLa piruSeya AgamanuM prAmANya svIkArI cAlatuM hoya ane kaI paNa tattvanuM sApekSa daSTie nirUpaNa karato hoya te jene nyAya eka bIjAnA prabhAvathI thayela vicArakrAMti-eka saMpradAya amuka to upara vadhAre bhAra Apato hoya, tyAre jANe ke ajANe teno prabhAva bIjA pADozI saMpradAya upara anivArya rIte paDe che. je jaina ane bauddha saMpradAyanI ahiMsAne prabhAva vaidika saMpradAya upara paDyAnI vAta mAnI levA taiyAra thaie te satya khAtara e paNa mAnI levuM joIe ke vaidika vidvAnonI dArzanika paddhatinI asara bIjA be saMpradAya upara paDI che. jo ke sAmAnya nyAyasAhityanA vikAsamAM traNe saMpradAyanA vidvAnee ane AcAryoe phALe Ape che, chatAM pahelethI chelle sudhI nyAyasAhityano tathA pAThana-pAThanane itihAsa jotAM evA nirNaya upara ApoApa AvI javAya che ke nyAyanA tanI vyavasthA karavAmAM pradhAnasthAna vaidika vidvAnonuM che. e viSayamAM teone prabhAva spaSTa che ane Aja kAraNathI krame krame baddha ane jaina vidvAne potAnI AgamAmAnya pAlI ane prAkRta bhASA choDI vaidika saMpradAya mAnya saMskRta bhASAmAM pitAnI paddhatie nyAyanA graMtha racavA maMDI gayelA che. jaina sAhityanI pradhAna be zAkhAo -bhagavAna mahAvIranA samayamAM jaina saMgha pradhAnapaNe magadha ane tenA AsapAsanA pradezamAM hato. pachI lagabhaga eka saikA bAda te saMgha be dizAomAM vaheMcAya. eka bhAga dakSiNamAM ane bIjo uttaramAM. tyAra bAda thoDAka saikAo vyatIta thayA ke te vaheMcAyela be bhAge spaSTa rUpe judA paDI gayA. eka digaMbara ane bIje tAMbara - kSiNavatI zramaNa saMgha pradhAnapaNe diMgabara saMpradAyI thaye, ane uttaravatI zramaNa saMgha pradhAnapaNe vetAMbara saMpradAyI thaye. A rIte vibhakta thayela zramaNa saMghe je sAhitya racyuM te paNa be bhAgamAM ApoApa vaheMcAI gayuM. paheluM dira
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena nyAyane kramika vikAsa. (3) barIya sAhitya ane bIjuM zvetAMbarIya sAhitya. mULamAM avibhakta jaina sAhityanA A rIte mukhya be bhAgalA paDI gayA. digabarIya zramaNa saMghanuM prAdhAnya dakSiNamAM hevAthI te saMpradAyanuM mAlika sAhitya tyAMja utpanna thayuM, pASANuM, vikAsa pAmyuM ane saMgrahAyuM. te sAhityanA racayitA pradhAna pradhAna AcAryo jevA ke, kuMdakuMda, samaMtabhadra vagere tyAMja thayA, 'vetAMbara zramaNa saMghanuM prAdhAnya pahelAM to uttara hiMdustAna (rajaputAnA ) mAM ane krame krame pazcima hiMdusthAna ( kAThiyAvADa, gujarAta ) mAM vadhatuM gayuM. tethI te saMpradAyanuM sAhitya uttara ane pazcimamAM utpanna thayuM ane vikasyuM che. tema ja te sAhityanA racayitA AcAryo paNa te ja pradezamAM thecelA che. uttara karatAM pazcima hiMdusthAnamAM vetAMbara saMpradAyanI sattA vadhelI tethI ja chellA lagabhaga paMdara varasanuM te saMpradAyanuM sAhitya pradhAnapaNe kAThiyAvADamAM ane gujarAtamAM lakhAyuM, racAyuM, poSAyuM, vikasita thayuM, ane saMgrahAyuM che. A rIte jaina sAhityanI mukhya be zAkhAe ApaNI najare paDe che. banane zAkhAo nA sAhityamAM navayuga-A bane zAkhAonA zarUAtanA graMthe jotAM ema spaSTa jaNAya che ke, tenI nirUpaNa paddhati mAtra siddhAMta rUpe hatI. tattvajJAna heAya ke AcAra heya banenuM nirUpaNa upaniSadu jevI saraLa prA cIna paddhatie thatuM, paNa pahelAM kahevAmAM AvyuM che tema vaidika darzanemAM nyAya darzane viziSTa sthAna ane vikapriyatA meLavyA pachI jainasAhityamAM paNa na yuga dAkhala thaye. nyAyadarzananI tapaddhatine prabhAva bodha sAhitya upara prathama paDyo. badha sAhitya ane vaidika sAhitya ema banenI mizrita asara je vAbhaya upara paNa thaI. tethI jena AcAryo paNa bodha AcAryonI peThe pitAnI agamasiddhibhASA uparAMta saMskRta bhASAmAM graMtha racavA lAgyA. A pahelAM jaina sAhityamAM saMskRta bhASAne sthAna nahotuM ema mAnavAne kai khAsa pramANa nathI, paNa eTaluM kharuM ke A saMskRta yuga pahelAM jena sAhityamAM prAkRta bhAvAnuM sAmrAjya hatuM. jenA sAhityamAM saMskRta bhASAne ane taka paddhatine prathama pratiSThita karanAra vetAMbara AcArya ke digaMbara AcArya ? e kahevuM kaThaNa che. paNa ema kahI zakAya che ke mane saMpradAyanA A parivartana vacce vadhAre aMtara na hovuM joIe. jena nyAyanuM kALamAna ane vikAsanI daSTie tenA cAra bhAge- zAsapradezamAM vicArakrAMti tathA bhASA ane zailIbheda thavAne pariNAme jaina sA hityamAM svataMtra nyAyapaddhati janmI tethI prathama e jovuM joIe ke A jaina nyAyanuM vaya-kALamAna keTaluM che ane tenA vikAsakramane samajavA mATe tene keTalA bhAgamAM vaheMcI zakIe ?
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pati sukhalAlajInuM bhASaNa jene nyAyanA janmasamayanI pUrva sImA vadhAremAM vadhAre vikramanA pahelA sekAthI AgaLa laMbAvI zakAtI nathI ane tenA vikAsanI uttara sImA vikamanA aDhAramA sikAthI AgaLa AvatI nathI. A rIte vadhAremAM vadhAre jaina nyAyanuM kALamAna aDhAraso varasa jeTaluM AMkI zakAya. paNa uttara sImA nizcita chatAM vivAdAspada pUrva sImAne ochAmAM ochI pAMcamI zatAbdIthI zarU karIe toye tenuM kALamAna terase ciAdaso varasa jeTaluM te che ja. jaina nyAyanA vikAsanI kramika pAyarIonA bheda samajavA khAtara te kALamAnane sthaLa rIte cAra bhAgamAM vaheMcI zakAya che. pahele bhAga vikramanA pAMcamA saikA sudhIne bIje chaThThA saikAthI dazamA sudhIne trIjo bhAga agIAramAthI teramA sudhIne ane cothe codamAthI aDhAramA sudhInA. A cAra bhAgane anukrame bI. jAre paNa kALa, pallavitakALa, puSita kALa, ane phaLakALanA nAme oLakhIe te jenanyAyanA vikAsane vRkSanA rUpakathI samajI zakIe. jaina sAhityamAM saMskRta bhASAnI pratiSThA thatAM ja zarUAtamAM kayA viSe upara graMtho lakhAyA ? e vicAra prastuta nathI, paNa jaina sAhityamAM nyAya sUtrapAta keNe ane kayAre karyo ? eTaluM ja ahIM kahevAnuM che. digaMbara sAhityamAM taka paddhatinI spaSTa pratiSThA AcArya samaMta ane vetAMbara sAhitya vAM tapaddhatinI khalavatI pratiSThA AcArya siddhasena divAkare karI. A baMne A ryamAM keNa pUrvavartI ane koNa pazcAtavarti e hajI nirNata thayuM nathI. paNa e be vacce vizeSa aMtara na hovuM joIe evI saMbhAvanA mATe pramANe che. A be AcAryonA samayanI uttarasImAM I. sa. pAMcamA saikAthI AgaLa laMbAvI zakAya tema nathI ane pUrva sImA lagabhaga I. sa. nA AraMbha pahelAM niTi karI zakAya tema nathI. siddhasena ane sAmaMtabhadra e bannenI kRtio-saMpradA judA hevA chatAMe baMnenuM eka evuM paraMparAgata sAmya che ke je tarapha dhyAna gayA vinA rahetuM nathI. digaMbara saMpradAyamAM gaMdhahastinA nAmathI samaMtabhadra prasiddha che; ane tavAI uparanI gaMdhahati mahAbhASya TIkA teonI kRti tarIke prasiddha che. ane Aje upalabdha AtamimAMsA te ja mahAbhAgyanuM maMgala manAya che. - tAMbara saMpradAyamAM siddhasena divAkara gaMdhahasti kahevAya che ane taravAtha upara teoe gaMdhahasti mahAbhASya racyuM hatuM ema manAya che. baMne saMpradAyanI A mAnyatAo nirAdhAra nathI, kAraNa ke banne saMpradAyanA ghaNA graMthomAM te bAbatanA sUcaka ullekha maLI Ave che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina nyAyane kamika vikAsa. A be AcAryonI viziSTatA cheDAmAM A pramANe batAvI zakAya. samatabhadra pitAnA dareka graMthomAM jaina darzana, tenA praNetA anna ane tene mukhya siddhAMta anekAMta eTalAM tattvonI tarka paddhatie ojasvinI pravAhabaddha saMskRta bhASAmAM sUkSmacarcA kare che ane sAthe sAthe anya dazane, tenA praNetAo ane ekAMtane so pahAsa prativAda kare che. teonI upalabdha kRtio jotAM ema jaNAya che ke, samaMtabhadra tarkasiddha dArzanika mimAMsA karavAmAM siddhahasta hatA. siddhasena divAkare paNa jaina darzana, tenA praNetA tIrthakara ane svAdvAda e vi yonI tArkika paddhatie pratiSThA karavA sAthe anya darzanene saparihAsa nirAsa karyo che. teonI madhura ane prAsAdika svata:siddha saMskRta bhASAne padyapravAha joI AcArya hemaca teone kavizreSTha jaNAvavA " anusare jAya ? e udAharaNa TAMkayuM che. siddhasene jena nyAyanuM vyavasthita svarUpa bAMdhI tene saMkSepamAM abhyAsa karavA IcchanAra mATe nyAyAvatAra nAmano eka nAnakaDe padamaya graMtha racyA che. jenI maryAdAne Aja sudhInA samagra prasiddha vetAMbara digaMbara vidvAne anusaryA che. te sivAya tatkAlIna samagra bhAratIya darzane saMkSepamAM paNa milika abhyAsa karavA IcchanAra mATe te te darzananuM yathArtha svarUpa batAvanArA padyamaya graMthe rahyA che ane te rIte AcArya haribhadrane padarzana samuccaya racavAnI ane mAdhavAcAryane sarvadarzana saMgraha racavAnI kalpanAne kherAka pUre pADyo che. tatkAlIna bhAratIya samasta darzananuM nirUpaNa karanAra bIjI kaI kRti tenAthI prAcIna na maLe tyAM sudhI darzana saMgraha karavAnuM prAthamika garava siddhasenane ApavuM joIe. siddhasenanI eka vedavAda dvatrizikA jotAM ema turata bhAse che ke, temaNe veda ane upaniSo malika temaja talasparzI abhyAsa kare. siddhasena divAkarane prasiddha graMtha sammatitarka che, je padyamaya prAkRtamAM traNa bhAgamAM kuMdakuMdanA pravacana sAranI peThe pUre thayela che. A graMtha upara AvetAMbara ane digaMbara ema bane AcAryoe TIkAo racI che. temAM varNavelA siddhAMte eTalA satarka ane hRdayagrAhI che ke, AgaLanA AcAryo paNa tethI vadhAre mULa vastu kahI zakyA nathI. samaMtabhadranI upalabdha kRtiomAM siddhasenanA nyAyAvatAra jevI ke vaidika chae darzana ane boddha darzananuM nirUpaNa karanAra batrIzIo jevI kaI kRti nathI. vAMcakee siddhasenanI upalabdha ekavIza batrIzIo ane samaMtabhadranI AtamimAMsA, yukatyanuzAsana ane svayaMbhUstotra e eka sAthe sAme rAkhI avelekavAM, jethI baMnenuM paraspara sadazya ane vizeSatA ApeApa dhyAnamAM Avaze. bIjA bhAganuM pallavita kALa e nAma rAkhyuM che, tene abhiprAya eTalo
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) paMDita sukhalAlajInuM bhASaNa. che ke, siddhasena ane samatabhadra dvArA baMne saMpradAyamAM je jena nyAyanuM bIbhArepaNuM thayuM, tene ja A yugamAM pallavita karavAmAM AvyuM che. A yugamAM digaMbara saMpradAyamAM anukrame akalaMka, vighAnaMda ane prabhAcaMdra e traNa pradhAna AcAryoe mukhyapaNe jene nyAyane vistAryo ane vizada karyo che. vetAMbara saMpradAyamAM paNa pradhAnapaNe traNa AcAryoe A yugamAM jena nyAyane vistRta ane vizada banAvyuM che. matsyavAdI, haribhadra ane rAjagacchIya abhayadeva. e traNee anukrame kAMIne kAMI vadhAre vizeSatA ApI che. akalaMka Adi traNe. digaMbara AcAryoe jaina nyAyanA svataMtra graMtha lakhyA che ane samatabhadra Adi pUrvAcAryonI nyAyavANane pallavita paNa karI che. tevI ja rIte matalavAdI vagere A yuganA *vetAMbara AcAyo che jenanyAya upara svataMtra nyAyana graMtha lakhyA che ane pitA pitAnA pahelAnI tarkavANane pallavita paNa karI che. ukta digaMbara traNa AcAryo ane ukta tAMbara traNa AcAryonI kRtio ba. rAbara sAme rAkhI jovAmAM Ave te eka bIjA upara paDelo prabhAva, parasparanuM sadazya ane vizeSatva dhyAnamAM AvyA vinA rahe tema nathI. trIjA bhAganuM nAma puSita kALa che. pupo kaI saMkhyAmAM palave jeTalAM nathI hatAM. kadAcita puponuM parimANa paDyuthI nAnuM paNa hoya che, chatAM puSpa e palavenI uttara avasthA hoI temAM eka jAtane viziSTa paripAka hoya che. bIjA yugamAM jaina nyAyane je vistAra ane spaSTIkaraNa thayA tene pariNAme trIjo yuga jame. A yugamAM ane A pachInA cethA yugamAM diibara AcAryoe nyAyaviSayaka keTalAka graMtha racyA che, paNa haju sudhI mArI najare e eke graMtha nathI paDyo ke jene lIdhe jainanyAyanA vikAsamAM tene sthAna ApI zakAya. trIjA yuganA vetAMbara saMpradAyamAM vAdIdevasUri ane hemacaMdra e benuM mukhya sthAna che. e kharuM ke AcArya hemacaMdranI paricita kRtiemAM jainanyAyaviSayaka bahu kRtio nathI, tema parimANamAM moTI paNa nathI. chatAM teonI be batrIzIo ane pramANumimAMsA jenArane teonI viziSTatA dhyAnamAM AvyA sivAya nahIM rahe. ane ema ApoApa jaNAze ke meTA mATA ne lAMbA lAMbA thathI kaMTALela abhyAsIo mATe saMkSepamAM chatAM vizeSatAvALI racanAo teoe karI ane kulanu saurabha temAM ApyuM. vAdIdevasUri kAMI kaMTALe evA na hatA. teoe te ratnAkaranI spardhA kare e eka syAdvAda ratnAkara graMtha race ane koI abhyAsIne jaina nyAya mATe temaja dArzanika khaMDana maMDana mATe bIje kyAMya na javAnI sagavaDa karI dIdhI.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina nyAyanA kramika vikAsa. (7) cethA phaLakALa- yugamAM je sAhitya racAyu te mULarUpa che. phaLamAM bIjathI phula sudhInA uttarottara paripAkanA sAra AvI jAya che. tevI rIte A yuganA sAhityamAM pahelA traNe yuganA sAhityamAM thayele ripAka eka sAthe AvI jAya che, A yugamAM je jaina nyAya sAhitya racAyu che te ja jaina nyAyanA vikAsanuM chelluM pagathiyuM che. kAraNake tyAramAda temAM koie jarAye umero karyAM nathI. malInI syAdradamajarI khaMDha karIne A yuganA phulAyamAna nyAyaviSayaka ucca sAhitya tarapha najara karIe teA jaNAro ke te aneka vyaktionA hAthe lakhAyuM nathI. tenA lekhaka phakta eka ja che ane te sattaramA aDhAramA sekAmAM thayelA, lagabhaga se! zaTA sudhI mukhyapaNe zAsrayoga siddha karanArA, saskRta, prAkRta, gujarAtI ane mAravADI e cAre bhASAemAM vividha viSayenI carcA karanArA upAdhyAya covijayajI che. upAdhyAyajInA jaina tattvajJAna, mAcAra, alaMkAra, chaMda vagere anya viSayAnA graMthaine khuda karI mAtra jaina nyAya viSayaka graMthA upara najara nAkhIe te! ema kahevu paDe che ke, siddhasena ne samatabhathI vAdidevasura, ane hemacaMdra sudhImAM jeta nyAyanA AtmA jeTalA vikasIta thayA hateA, te pUrepUrA upAdhyAyajInA tarka graMthAmAM mUrtimAna thAya che; ane vadhArAmAM te upara eka kuzaLa citrakAranI peThe teoe evA sUkSmatAnA, spaSTatAnA ane samanvayanA raMga! pUryAM che, ke jenAthI mudritamanA thaI Ape!Apa ema kahevAI jAya che ke, pahelA traNa yuganuM anne saMpradAyanuM jaina nyAyaviSayaka sAhitya kadAca na hoya ane mAtra upAdhyAyajInuM jaina nyAya viSayaka sapUrNa sAhitya - palabdha hoya teAye jena vADmaya kRtakRtya che. upAdhyAyajIe adhikArI bhedane dhyAnamAM rAkhI, viSayeAnI vahecaNI karI te upara nAnA meTA aneka jaina nyAyanA graMtho lakhyA. teoe jaina taka bhASA jevA jeta nyAya praveza mATe laghu graMtha racI, jaita sAhityamAM tarka sagraha ane tarka bhASAnI kheATa pUrI paDI, rahasya pAMkita ekaso ATha graMtha ke temAMnA keTalAka racI jeta nyAyavaGamayamAM naiyAyikapravara gadAdhara bhaTTAcAryanA graMthAnI garaja sArI. nayadIpa, nayarahasya, nayAmRtatara gaNI sahita nAdeza, syAdvAda kalpalatA, nyAyAlAka, nyAyakhaDana khAdya, aSTasahusrI TIkA Adi graMtha racI je nyAya vADmayane udayata:cAya, gageza upAdhyAya, raghunAtha ziromaNi ane jagadIzanI pratibhAnu navedya dharyuM. adhyamasAra, adhyAtmapaniSada jevA graMthethI jeta nyAya vADmayane gItA, cegavAsiSTa Adi vaidika graMthA sAthe saMbaMdha joDyo. gheADAmAM eTalu ja kahevu basa che ke, vidaka ane khAdha sAhitye dArzanika pradezamAM sattaramA saikA sudhImAM je utsava sAdhyA hatA, lagabhaga te badhA utka nA svAda jaina va:Dmayane AAthavA upAdhyAyajIe prAmANikapaNe AkhuM jIvana vyatita karyuM ane tethI tenA eka tejamAM je nyAyanAM mIjA badhAM tejo lagabhaga samAi jAya che. ema kahevu paDe che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita sukhalAlajInuM bhASaNa. upasaMhAra-A lekhamAM jene nyAyanA vikAsakamanuM mAtra digadarzana ane te paNa adhurI rIte karAvavAmAM AvyuM che. A sthaLe jena nyAyanA vikAsaka tarIke je je AcAryonAM nAma levAmAM AvyAM che, teonAM jIvana, teone samaya, teonI kAryAvali vagereno ulekha jarAye nathI karyo. tevI ja rIte teonA saMbaMdhamAM je kAMI thoDuM ghaNuM lakhyuM che, tenI sAbItI mATe utArAo ApavAnA lebhanuM paNa niyaMtraNa karyuM che. A niyaMtraNa karavAnuM kAraNa joItA avakAza ane svAsthane abhAva e ekaja che. AcAryonA jIvana AdinI vigata eTalI badhI lAMbI che ke te ApatAM viSayAMtara thaI javAya. tethI jeo te viSayanA jijJAsu hoya teonI jANa khAtara eka chevaTe evuM pariziSTa - pavAmAM Ave che ke, jenI aMdara upara AvelA AcAryonA saMbaMdhamAM mAhitI ApanAra graMthe noMdhelA che ane teonuM prakAzita thayeluM keTaluMka sAhitya nedheluM che. e sAhitya ane e graMtha jevAthI te te AcAryonA saMbaMdhamAM maLatI Aja sudhInI mAhitI ghaNebhAge kaIpaNa jANI zakaze. A lekhamAM je nyAyanA praNetA amukaja vidvAno ullekha che. bIjA ghaNAne choDI dIdhA che. tenuM kAraNa e nathI ke teone jene nyAyanA vikAsamAM sva85 paNa hisse na hoya; chatAM tevA nAnA moTA dareka graMthakAra ullekha karatAM lekhanuM kalevara kaMTALA bharela rIte vadhI jAya tethI je vidyAnuM jene nyAyanA vikAsamAM theDuM chatAM viziSTa sthAna mane jaNAyuM che tene ja ullekha karyo che. bAkInAonA nAmanuM bIjuM eka pariziSTa aMtamAM ApI devAmAM Ave che. A lekha samApta karatAM eka vAta tarapha vAcakenuM dhyAna kheMcu chuM, te A- hiMdusthAnanA ke bahAranA vidvAna gujarAtanA sAkSarone ema pUche ke gujarAtanA vidvAnoe dArzanika sAhitya rahyuM che ? ane ramuM heya te kevuM ane keTaluM? A prakarane keI paNa sAkSara hAmAM ane prAmANika uttara ApI gujarAtanuM nAka rAkhavA Icche to teNe jena vADmaya tarapha saprema daSTipAta kare ja paDaze. evI sthitimAM gujarAtanA dArzanika sAhityanuM mukha ujjavala karavA khAtara ane dArzanika sAhityanI sevAmAM gujarAtanuM viziSTa sthAna jaNAvavA mATe dareka sAhitya-premI vidvAnanI e pharaja che ke teNe kevaLa sAhitya pAsanAnI zu ddhadaSTithI jena nyAya sAhityanA gujarAtImAM sarala ane vyavasthita anuvAda karI sarvasAdhAraNa sudhI tene dhedha poMco kara. jenuM A saMbaMdhamAM bevaDuM kartavya che. teoe to sAMpradAyika mehathI paNa pitAnA dArzanika sAhityane viziSTa rUpamAM anuvAdita karI pracAravAnI AvazyakatA che. sukhalAla saMghavI. gujarAta purAtatva maMdira-amadAvAda,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ riphiTa naM. 2. nAma - - - nibaMdhAtargata dArzanike vetAMbarIya. nyAya viSayaka kRtio. temanI mAhitInAM sAdhane. prabhAvaka-carita, prabaMdha ciMtAmaNi, caturvizati prabaMdha, siddhasena divAkara | sammatitarka, nyAyAvatAra ane batrIzIo. jainasAhitya saMzodhaka varSa aMka 1.gurnAvalI, vIravaMzAvalI jena. sAsaM. va. 1. aM. 3). praca0, prabaM, ci, catupra gurnAvalI, vIravaMzAvabAdazAra nayaca, sammati TIkA. bhalavAdI. lI (jena. sA. saM. va. 1 aM0 3 ). anekAMtajyapatAkA, badarzana samuccaya, lalitavistarA, | pravaca0 catuprazrI haribhadrasUri caritra, jaina darzana haribhadra nyAya praveza-prakaraNa upara TIkA, zAstravArtA-samaya loka-T(5. becaradAsa kRta ) nI prastAvane, jena sAva saM0 va) aM 1 varavaMzAvalI, dharmasaMgrahaNinI prastAvanA, upatattvanirNaya dharmasaMgrahaNI ane nyAyAvatAra-vRtti, miti bhavaprapaMcAnI prastAvanA vagere. abhayadeva rAgIya) sanmati TIka. pITarsane riporTa mAM lekhakenI anukramaNikA. vAdI devasari syAda ratnAkara. pra. ca. prabaM. ci. vIravaMzAvalI, - - --- -- AcArya hemacaMdra | pramANa mImAMsA, anya roga vyavada trizikA | pra. 2. pra. ciM. catu. pra., kumArapALa pratibaMdha, ku | mArapALa prabaMdha. kumArapALa caritra, rAsamALA vagere. 6
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahiNa syAdvAda maMjarI. - - adhyAtmamata parIkSA saTIka, adhyAtmasAra, adhyAtma- | yazovijayajIvana-caritra(A.buddhisAgarakRta).a.naMmahopAdhyAya yazo | paniSada,AdhyAtmikamatadalana saTIka, aSTasahastrI vivaraNa, | ghana padya ratnAvalI prastAvanA ( mo. gI. kApaDIyA kRta). vijyajI. | upadeza rahasya saTIka, jJAnabiMdu, jainatarka bhASA, dvAciMza- | AtmAnaMda prakAza putra 13 aM. 6. zAstravArtA saMmuccayanI hAviMzikA-TIka dharma parIkSA saTIka, nayapradIpa, nayAmRta | prastAvanA, dharma saMgrahanI prastAvanA vagere. taraMgINI, nyAye khaMDana khAdya-saTIka, nyAyAleka, pAtaMjaLa gadazana vivaraNaleza, bhASArahasya TIka, zAstravArtA samuccaya, na rahasya, tattvArthasUtra-vRtti. vagere. ( 4 ) digabarIya. samaMtabhadra devAMgamastrotra, tattvAnuzAsana, yunatyanuzAsana; svayaMbhUstetra. | jena hitadhI bhA6-aM.2, 3, 4, vida6 ratnamALA bhA. 1, aSTasahastrInI prastAvanA.. akalaMka rAjavArtika, adRzatI, nyAyavinizcaya, ladhIyastrayI. ladhI strI AdinI prastAvanA, viduranamALA bhA.2, rAjavArtikanI prastAvanA. vidyAnaMda pramANu parIkSA, aSTasahastrI, lokavArtika, Apta | jena hitavI bhA. 8 pR. 438, yuTyanuzAsananI che. parIkSA, patra parIkSA vagere.. aSTasahastrInI pra. prabhAcaMdra | nyAya kumuda caMdradaya, prameya kamaLa mArtaDa. vidaratnamALA bhA. 2, prameya kamaLa mArtaDanI prastAvanA. noMdha-A AcAryoe aneka viSayo upara aneka graMtho lakhyAnA pramANo maLe che, paNa ahIM phakata teonA nyAyaviSarthaka sAhityane ullekha prastuta hovAthI te dareka AcAryanI nyAyaviSayaka kRtieno ja ullekha karelo che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa naM. 2 nibaMdha bAhya jananyAyanA lekhako () vetAMbarIya. nAma. nyAyaviSayaka graMtho. effre o rm x 7 anos zrI guNaratnasUri zrI caMdrasena zrI caMdraprabhasUri zrI devabhadra malladhArI zrI devacaMdrajI zrI padmasuMdara zrI buddhisAgara zrI municaka zrI rAjazekhara zrI ratnaprabhA zrI zubhavijaya zrI zAMtisUri paDadaza na samuccaya vRtti utpAdasiddhi prakaraNa prameyaratnakeSa nyAyAvatAra Tippana nayacakra pramANasuMdara pramANalakSyalakSaNa anekAMtapitAka Tippana syAdvAdakalikA, ratnAkarAvatArikA Tippana ratnAkarAvatArikA syAdAda bhASA pramANa prameyakalikA vRtti digaMbarIya. (2) e o z graMthakAra. nyAyaviSayaka ga. Irke| na ja anaMtAcArya zrI sumati nyAyavinizcayAlaMkAravRtti siddhasenanA sammatitarkapara TIkA, ullekha. zravaNa belagulAnI mahiSaNakRta prazasti tathA vAdIrAja kRta pArzvanAthacaritra 1 zrI devasena zrI dharmasAgara svAmI, nayacakra, AlApapaddhati nayacI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharmabhUSaNa nyAyadIpikA, pramANuvistAra pramitivAda, muktivAda, avyAptavAda, zrI prabhAdeva svAmI tarkavAda tathA nayavAda zrI narendrasena pramANu prameya kalikA zrI paMDitAcArya prameyaratnAlaMkAra, prameyaratnamAlikA prakA zikA, saptabhaMgI taraMgiNuM TIkA. zrI bhAvasenAcArya nyAyadIpikA zrI bhAvasena kavi vizvastava prakAza zrI vAdIrAja muni vAdamaMjarI zrI vAdasiMha pramANanakA, tarkadIpikA zrI vimaLadAsa saptabhaMgItaraMgiNI zrI zrutasAgara svAmI saMmati taka zrI kRtasAgara tarkadIpaka pariziSTa naM. 3 jainetara nyAya upara lakhanArA jainAcAryo. vetAMbarIya. anukrama.. nAma, nyAyaviSayaka ga. - zrI abhyAtalaka zrI kSamAkalyANa zrI guNaratna zrI jayasiMha zrI jinavardhane zrI naracaMdrasUri zrI malavAdI zrI bhuvanasuMdara zrI ratnazekhara zrI rAjazekhara zrI zubhavijaya zrIharibhadra nyAyAlaMkAra Tippana tarka phAkakA tarka rahasyadIpikA nyAya sAravAra (mULa bhA, sarva kRta) saptapadAthaTIkA kaMdalI Tippana (mUla zrIdhara kRta ) nyAyabiMdu vRttiTippana (muLa vRtti dharmo mahAvidyA viDaMbane vRtti [ rara racita) lakSaNa saMgraha kaMdalipaMjikA takabhASAvAtika [ gAcArya racita ) nyAyapraveza prakaraNa-Rtti (maLa dina 8 e = 2