Book Title: Jain Dharmik Sahitya me Upman aur Upamey
Author(s): Amitabhkumar
Publisher: Z_Kailashchandra_Shastri_Abhinandan_Granth_012048.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210790/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dhArmika sAhityameM upamAna aura upameya ____ DaoN0 amitAbhakumAra, khimalAsA, sAgara, ma0 pra0 sthUla jagatke padArthoke udAharaNoMke mAdhyamase gambhIra, gUr3ha yA AdhyAtmika jagatke tathyoMko bodhagamya banAnekI paramparA ati prAcIna hai| sAhitya jagatke lie yaha prakriyA jahA~ sAhityakArake gambhIra anubhava, parIkSaNa aura cintanakA bhAna karAtI hai, vahIM yaha sAhityameM rocakatA aura lAlitya bhI utpanna karatI hai / isa prakriyAko sAhityakA alaGkaraNa mAnA jAtA hai / alaGkArapUrNa sAhityameM kAlidAsakA nAma agraNI mAnA jAtA hai, 'upamA kaalidaassy'| sAhityake kSetrameM isa AlaGkArikatAkI paryApta vivecanA aura samIkSA hotI rahI hai| aisA pratIta hotA hai jaise bhASA aura bhAvoMkA alaGkaraNa sAhityake kSetrameM hI sImita mAna liyA gayA ho| vastutaH yaha tathya nahIM hai| vibhinna dharmagranthoMke avalokanase yaha patA calatA hai ki unameM bhI adhyAtmake siddhAntoM aura tattvoMkI rocaka vyAkhyA isI mAdhyamase kI jAtI hai| sAmAnyataH yahA~ gRr3ha siddhAnta yA tathya upameya kahA jAtA hai aura jisa udAharaNase usakA vivaraNa samajhAyA jAtA hai usakI tulanA kI jAtI hai, vaha upamAna yA upamA kahA jAtA hai| dhArmika tattvoMke vyAkhyAnameM prAyaH upamAkA hI upayoga kiyA jAtA hai| isake atirikta bhI anya aneka sAhityika alaGkAra hote haiM para unakA upayoga dhArmika sAhityameM virala hI hotA hai| isa laghu lekhameM maiMne jainoMke eka prAcIna dhArmika granthake upamAnaupameyoMkA saMkSipta vivaraNa denekA prayatna kiyA hai jisameM yaha bhI batAyA gayA hai ki vibhinna upamAnoMke AdhArapara upameyoMke kina guNoMkA anumAna lagatA hai aura ye upamAna AdhyAtmika tattvoMko samajhAneke liye kitane upayukta haiN| dhArmika sAhityameM inake vistAra va vikAsakI prakriyAkA adhyayana aura vivecana eka rocaka adhyayana kSetra pramANita ho sakatA hai| dhArmika granthakA cayana : aSTa pAhur3a jaina granthoMmeM AcArya kundakundake grantha paryApta prAcIna mAne jAte haiM / ye IsAkI pahalI sadImeM likhe gaye the| yaha kahA jAtA hai ki uttama pada cAhanevAloMko ina granthoMkA sUkSma evaM gahana adhyayana karanA jya varNI jI prAyaH samayasAra para hI pravacana karate the| pichale kucha varSoMse samayasArane bhinnabhinna matavAdoMko janma diyA hai aura pratyakSataH samAjake vizRGkalita karanA prArambha kiyA hai| yaha kitane durbhAgyakI bAta hai ki jisa granthameM AtmAko paramAtmA banAnekI prakriyAko tattvasparzI nirUpaNa kiyA gayA ho, vahI AtmadhAriyoM ke vizRGkhalanakA kAraNa bana rahA hai| samAjake dharmaguruoMko samayasArakI isa vyathAko dUra karanekA prayatna karanA caahiye| 'samayasAra' kI isa dayanIya sthitike kAraNa maiMne use apane isa lekhakA viSaya banAnA ucita nahIM smjhaa| isake badale, usIke samakakSa A0 kundakundake eka anya grantha aSTapAhar3ako maiMne apane adhyayanake liye cunA hai| isakA eka mahattvapUrNa kAraNa yaha bhI hai ki yaha adhyAtmase sambandhita vibhinna kSetroMko samAhita karatA hai| isameM nirUpita upamAna-upameyoMkA vivaraNa prAyaH sabhI dhArmika evaM AdhyAtmika mantavyoMkA samAharaNa karatA hai| solahavIM sadIke TIkAkAra zrutasAgara sUrike samayameM isake chaha prAbhUta hI - 207 - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upalabdha rahe hoNge| para bAdameM do prAbhRta (liMga aura zIla prAbhRta ) aura upalabdha ho gaye, phalataH yaha aSTaprAbhRta aSTa pAhur3a ho gayA / isIliye antima do prAbhRtoM para zrutasAgarane TIkA nahIM likhI / isa TIkAke paryApta uttaravartI honeke kAraNa yaha prAyaH samasta upameyoM ora upamAnoMkA samAhAra karate hue likho gaI hai| isaliye yaha hamAre adhyayanakI dRSTise atyanta upayogI hai| ina upamAnoM aura upameyoMkA upayoga anya aneka granthoMmeM bhI milatA hai / isa TIkAyukta aSTa pAhur3akA hindImeM anUdita eka saMskaraNa mahAvIrajI saMsthAnase prakAzita kiyA gayA hai| yahI saMskaraNa isa lekhakA AdhAra hai| vibhinna prakArake upameya dhArmika tathyoMke varNanameM prAyaH cAra darjanase adhika upameyoMkA upayoga hotA hai| inakA vivaraNa sAraNI 1 meM diyA gayA hai| ina upameyoMke antargata dharma-karma, samyaktva, jJAna, AtmA aura jIva, sa mokSa, rAga, tapa, viSaya aura pApa Adi samAhita hote haiN| sAraNIse yaha bhI prakaTa hai ki karma, samyaktva, jJAna, saMsAra, zarIra, viSaya, rAga, muni aura tapa jaise mahattvapUrNa upameyoMke liye aneka upamAnoMkA upayoga kiyA gayA hai| yahI nahIM, aneka upameyoMke liye bhI eka hI upamAnakA upayoga kiyA gayA hai| udAharaNArtha, AtmA aura karma-donoMkA upamAna rAjA hai / isI prakAra dharma, moha, saMsAra, punarjanma, ratnatrayake liye vRkSako upamAna banAyA gayA hai| isase yaha prakaTa hotA hai ki aneka upameyoMke liye eka upamAnakA upayoga vizeSa vizeSa gaNoMke mahattvako pradarzita karatA hai| yahI nahIM, isa tathya ko sAmAnya hI mAnanA cAhiye ki pratyeka upameyake liye prayukta upamAnakA viziSTa guNa hI samIcIna arthakA dyotana karatA hai| upamAnake sabhI gaNa upameya para anuprayukta nahIM hote / phira bhI, aneka upamAnoMke kAraNa sAmAnya bhrAnti, dvividhA tathA viparyAsa hotA hai / kyoMki ve tathyoMke tattvako utanI sUkSmatA taka grahaNa nahIM karA pAte jitanA abhISTa hai / vividha prakArake upamAna sAraNI 2 meM pradarzita aneka upamAnoMkI sUcIko dekhane para prakaTa hotA hai ki prAyaH pA~case adhika darjana upamAna dhArmika tattvoMko samajhAneke lie prayukta kiye gaye haiN| samagrataH inheM pA~ca koTiyoMmeM vargIkRta kiyA jAtA hai| inameM aneka upamAna prAkRtika vastuyaM aura ghaTanAyeM haiM / aneka upamAna sAmAnya vastuoMke rUpameM haiM / graha aura dhAtutattvoMne bhI kucha upamAnoMkA rUpa liyA hai / kucha upamAna bhAvAtmaka anubhUtiyA~ bhI haiN| ina upamAnoMke AdhAra para vibhinna dhArmika upameyoMkA vivaraNa sajAnA vAstavameM eka manoraMjaka bauddhika vyAyAma hogaa| ina upamAnoMkI vividhatAse eka tathya to spaSTa hotA hI hai ki jainAcArya utkRSTa koTike prakRti nirIkSaka the| ve aneka prakArako prAkRtika ghaTanAoM evaM vastuoMke vizeSa vizeSa guNoMkA jJAna rakhate the| sAraNI 3 meM inheM saMkSepita kiyA gayA hai / inake mAdhyamase manovaijJAnika rUpase AdhyAtmika tattvoMkI gRDhatAko sahaja bodhagamya banAnekI kalAmeM pAraGgata the| isa vivaraNameM hama kevala tIna baha-upamAnI upameyoM para vicAra kara kucha upapattiyA~ prastuta kreNge| saMsArake upamAna jaina darzanameM do prakArake jIva batAye gaye haiM-saMsArI, dRzya jagatke nivAsI aura mukta-adRzya lokake nivAsI / saMsArI jIvoMke jIvanakA carama lakSya dRzya lokako chor3akara adRzya lokameM pahu~canA batAyA gayA hai| isIliye adRzya lokako lakSmI, priyA yA rAjamahalake upamAnoMse nirUpita kiyA gayA hai| nizcita hI, ye tInoM upamAna sAMsArika jagatke liye AkarSaNa haiM / ye atibhrama, arthopArjana evaM prAkRtika viziSTatAoMke kAraNa prApta hote haiM / saMsArI jIvakA sAmAnya jIvana hI inake cAroM - 208 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ora ghUmatA hai / inakI prApti jIvanameM eka vizeSa prakAra kI sArthakatAkA AbhAsa karatI hai / inheM puNya aura pUrvajanmakA phala batAyA jAtA hai / jaba ye vastuyeM saMsArameM hI mila sakatI haiM, taba adRzya lokakI kyA AvazyakatA ? isaliye adRzya lokako saMsArase vilakSaNa honA hI cAhiye / yaha batAyA gayA hai ki isa loka cirasthAyitva hai, jabaki saMsAra apane janma-mRtyuke kAraNa kSaNasthAyI hai / yadyapi ye upamAna bhI cirasthAyI nahIM, para inake sthAyI rUpase milanekI kalpanAmeM eka vizeSa santoSa va sukhako anubhUti sahaja hI ho / isakA kAraNa yaha hai ki isa jIvanameM ina vastuoMse prApta honevAle kSaNika sukhoMse hama paricita haiM / ye hameM sadaiva kriyAzIla evaM gatizIla banAye rakhate haiM / phalataH adRzya loka yA muktike ina upamAnoMse hameM unake bhautika asthAyitvake guNakI ora nahIM, apitu unake saundarya, unake prati anurakti aura unase prApta hone vAle sahaja evaM mahimAmaNDita sukhake guNakI ora vizeSa dhyAna denA cAhiye / isaliye muktikI tulanA meM saMsArake liye aise upamAna diye gaye haiM jinameM sukhAnubhUti nahIM hotI / ina upamAnoMkI saMkhyA sAta hai / saMsAra saMtApa hai / saMtApa zabda sunate hI duHkhakA bhAna hotA hai / saMsArako samudra bhI batAyA gayA hai / yaha agAdha hotA hai, gahana hotA hai aura asIma hotA hai / usako pAra karanA kaThina hotA hai / kevalajJAnI jana hI isa samudrako pAra kara sakate haiM / yaha upamAna saMsArakI asImatA, gahanatA aura usase pAra honekI jaTilatAkA bodha karAtA hai / yahA~ samudrase ratnoMkI prAptiko koI mahattva nahIM diyA gayA hai kyoMki yaha sukhakara pratItikA mUla hai / phalataH samudrakA nAma sunate hI jo eka vizeSa prakArakI arucikara anubhUti hotI hai, vaha saMsArakA pratIka hai| samudra meM bha~vara, tUphAna Adi bhI uThate haiM / ye bhI kaSTakara hote haiM / zAnta samudrase to eka bAra bacA bhI jA sakatA hai para bha~vara va tUphAnoMse nikalanA aura bhI duSkara haiM / bha~vara aura tUphAnoMkI vikarAlatA evaM jaTilatAkI kalpanA hI kI jA sakatI hai / bha~varake upamAnase saMsArakI vikarAlatA prakaTa hotI hai / saMsArake liye vana, vRkSa, latA aura aGkura upamAnoMkA bhI upayoga kiyA gayA hai / vastutaH ye prAkR tika padArtha haiM / inakI hariyAlI evaM navajIvana dekhate hI banate haiM / bahutere mahApuruSoMne aneka vanoM aura vRkSoM ko apane vihArase pavitra kiyA hai aura unake tale bodhi prApta kI hai| vRkSa aura vana saMnyAsa ke Ayatana haiM / ye hamAre jIvanake rakSaka haiM / ye hameM barasAta lAte haiM / auSadhiyA~, khAdya aura AvAsa dete haiM / isa prakAra vana aura vRkSa hamAre liye paryApta sukhakara anubhUtike sAdhana haiM / sambhavataH, saMsAra bhI hameM aneka prakAra se aisI anubhUti karatA hai / lekina isa anubhUti ke sAtha vanameM vikarAlatA bhI hotI hai / usameM jaGgalI jAnavara, atyanta kaTIle vRkSa aura latAe~ hotI haiM / isameM zatruoM aura DAkuoMkI bhI sambhAvanA hai / eka bAra vanameM praviSTa hone para usase nikalanA bar3A kaThina hotA hai kyoMki vahA~ prazasta patha nahIM hotA / aneka pagaDaNDiyA~ hotI haiM aura manuSya bhUlabhulaiyAmeM pha~sa jAtA hai / vanoMkA yaha kurUpa hI saMsArake upamAnake rUpameM prakaTa kiyA gayA hai / bAhya AkarSaNa aura kiMcit bAhya sukhAnubhUtikI kAmanAse usake andara praveza karanA eka aise cakra meM pha~sanA hai jahA~ dizAbodha na ho / vastutaH ye prAkRtika aura saghana vana haiM jahA~ yaha sthiti svAbhAvika ho sakatI hai / Ajake mAnava nirmita vanoMmeM aisI sthiti nahIM hotii| lekina saMsArarUpI vanameM to karmarUpI zatru sadaiva rahate haiM / inheM jItane ke liye jJAna, bhAvanA, kSamA, dhyAna evaM caritrarUpI zastroM kA upayoga karanA par3atA hai / saMsArako vRkSakI upamA bhI dI gaI / vRkSakI jar3eM to sUkSma, adRzya aura dUra-dUra taka phailI rahatI haiM / ve usakI bhItarI zaktikI pratIka haiM / vRkSakA tanA bhI majabUtIkA dyotaka hai / vRkSakA UparI rUpa usake vistAra aura zobhAkA dyotaka hai / isI prakAra saMsArake AkarSaNakI zakti pracaNDa hotI haiM aura usameM 27 - 209 - Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkarSaNa bhI asIma hotA hai| isa saMsArarUpI vRkSako dhyAnarUpI kuThArase hI chedA jA sakatA hai| saMsArarUpI vRkSakI chAyA sAmAnya evaM thake huye manuSyako jo zAnti detI hai, vaha yahA~ abhipreta nahIM hai| vastutaH yaha zAnti hI isakA AkarSaNa hai| adRzya lokameM isase adhika evaM cirasthAyI zAnti hotI hai| ataH use hI jIvanakA lakSya mAnA gayA hai| saMsArako aGkara aura latAkI upamA bhI dI gaI hai| vAstavameM, ye donoM hI jIvanakI madhuratAke pratIka haiM / lekina aisA mAnA jAtA hai ki saMsArameM bane rahaneke do kAraNa hote haiM-karma aura moha / karmabIjase saMsAra aGkara utpanna hotA hai aura mohabIjase saMsAra latA utpanna hotI hai| aisA bhI mAnA jAtA hai ki karmabIja aura mohabIjake naSTa hone para saMsArarUpI aGkara aura latA utpanna hI na ho skegii| para yadi ye utpanna ho hI gaye, to inheM bhAvanArUpa kudAlI yA dhyAnarUpI agnise naSTa karanekA yatna karanA caahiye| yadi jainadharma bhAvapradhAna hai, to aGkaroM aura latAoMko naSTa karanekA upadeza ahiMsaka dRSTike viparIta jAtA hai| sambhavataH yahI kAraNa hai ki ina aGkaroM aura latAoMko mUlataH naSTa karanekA sAhasa eka lAkhameMse lagabhaga pandraha vyakti hI juTA pAte haiN| ye apane uddezyameM kitane saphala hote haiM, yaha isaliye nahIM kahA jA sakatA ki paJcama aura SaSTha kAlameM mukti yogya kSamatA Agama niSiddha hai| phira bhI, yaha mAnanA cAhiye ki saMsArake ina upamAnoMse isakI aisI dukhamayatA vyakta nahIM hotI jaisI aneka pravacanoM aura granthoMkI vyAkhyAoMmeM pAI jAtI hai| lekina saMsArako uttama sukhakA sthAna bhI kaise kahA jA sakatA haiM ? zarIrake upamAna __Atmika utthAnakI prakriyAko vikasita karaneke liye yaha Avazyaka hai ki vartamAna jIvana aura usake AdhArabhUta zarIrake prati ghRNA utpanna kI jaave| isa dRSTise zAstroMmeM zarIrake vivaraNa meM atyanta arucikara bhASAkA upayoga kiyA gayA hai| ise aneka mala padArthoMse bharA tathA azuci batAyA hai| ise ghaTa, kuTI aura jhopar3IkI upamA dete hae batAyA hai ki isameM rucikara vastuoMkI apekSA ghRNA yogya vastuyeM bharI huI haiM / isakI utpatti hiMsaka mAdhyamoMse huI hai| isake eka-eka aGgula meM 96 roga hote haiM aura mRtyurUpI hAthI isa para sadaiva vAra karatA rahatA hai| zarIrake mAdhyamase manuSya mahAdukhamaya viSaya sukhameM phaMsA rahatA hai / sAmAnya zarIra jIvita avasthAmeM zavake samAna garhaNIya hai / yaha hamAre sAre kaSToMkA mUla hai / ataH ise parigrahake samAna chor3a denA cAhiye / eka ora jahA~ zarIrako ghRNAspada batAyA gayA hai, vahIM dUsarI ora use dharma sAdhanakA aGga bhI batAyA gayA hai| vastutaH, zarIrakI jitanI nindA kI gaI hai, utanA vaha hai nahIM, isaliye sadiyoMse mukharita hone vAlI mahApuruSoMkI pavitra vANiyA~ sAmAnya janake kAna chUtI huI calI A rahI hai aura hamArA jIvana tathA saMsAra sukhamaya bananeke badale dukhabahula banatA-sA dIkhatA hai| yadi zarIrake prati itanI garhaNIyatAkA upadeza na diyA gayA hotA aura use vyakti aura samAjakI pragati karanekI kSamatAke mAdhyamase vaNita kiyA gayA hotA, to zAyada hamArA samAja adhika unnata naitika dharAtala para hotA / zarIra sambandhI upamAnoMse to yaha niSkarSa nikalatA hai ki jisa prakAra ghaTa, jhopar3I, kuTI aura parigraha hamAre jIvanameM aneka prakArase upakArI hote hai, usI prakAra hamArA zarIra bhI hamAre liye tathA mAnava-jAtike liye aneka prakArake sUkhamaya vikAsameM sahAyaka hai| isameM bharI apavitra vastuyeM to prakRti svayaM nikAlatI rahatI hai aura ise zuddha jIvanadAyI rudhirase bharatI rahatI hai| svastha zarIrameM hI svastha vicAra aura pravRttiyA~ sambhava haiN| isaliye hameM ina upamAnoMke AdhAra para - 210 - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrake viSayameM kucha udAra dRSTise vicAra kara apanA jIvana unnata karanA cAhiye / tapake upamAna AdhyAtmika jIvanake vikAsake liye sAmAnya jIvanameM tapakA bar3A mahattva hai| tapa eka agni hai jo hamAre bAharI aura bhItarI taMtrako soneke samAna zuddha banAtI hai| upavAsa Adi bAhya tapa hamAre zarIra tantrako svastha evaM svaccha banAye rakhate haiN| AlocanA, pratikramaNa Adi hamAre aMtaraMgameM aise guNoMkA vikAsa karate haiM jo svastha aura vikAsazIla samAjakI sukhamayatAko bar3hAte haiN| ina donoM hI prakArakI prakriyAoMse jIvana meM eka vizeSa prakArakI sphati, sajIvatA evaM AnandakI anubhUti hotI hai / aise AnandakAraka tattvako ratna kahA jAnA upayukta hI hai| tapasvI jIvana vyakti-zodhaka to hai hI, yaha hamAre sAmAjika vAtAvaraNako bhI zuddhi karatA hai / ise sUpA aura dhaukannI bhI batAyA gayA hai / isakA artha yahI hai ki jaise ye upakaraNa azuddha vastuoMko zuddha karanemeM kAma AtI haiM ( sUpAse dhAnyase tuSa dUra kiyA jAtA hai, dhaukanIse azuddha lohese kiTTima nikAlakara zuddha lohA prApta kiyA jAtA hai ), usI prakAra tapa bhI eka sAdhana hai jo hamArI azuddha pravRttiyoMko niyaMtrita karatA hai aura hameM zubha pravRttiyoMko ora prerita karatA hai / yadi hama mAnavakI vibhinna pravRttiyoMko karmasiddhAntake AdhAra para karma kaNa mAne, to hamArI tapasvI vRtti hamAre arucikara karma kaNoMko dhoMkanIke samAna jalA sakatI hai athavA sUpAke samAna ur3A sakatI hai| isa AdhAra para tapake cAroM hI upamAna usake guNoMkI vyAkhyA karate haiN| isake viparIta, saMsAra aura zarIrake upamAna hameM donoMse hI ghRNA karane kI preraNA dete haiN| vastutaH yadi saMsAra aura zarIra na rahe, to tapakA astittva hI kahA~ hogA? isa prakAra vibhinna upameyoMke liye prayukta upamAnoMko samIkSita karane para yaha jJAta hotA hai ki sAMsArika kSetrase sambandhita sabhI upameyoMke upamAnoMmeM eka viziSTa prakArako vRttikA AbhAsa hotA hai / isaliye samAjane inako svIkAra nahIM kara pAyA hai / kabIrane isa sthitiko dekhakara hI kahA thA ki merI bAta koI nahIM sunatA / vAstavameM, bahutere upamAna to bIsavoM sadIke vivekI samAjameM atyanta hI upekSaNIya lagate hai| strIko nAgina, rAga aura snehako pizAca, yuvAvasthAko gahana tAla, gRhasthako tape hae lohekA golA, abhavyako ullU ityAdi kahanA sambandhita upameyoMkI upayogitAke prati upekSAvRtti jagAnA hai| yaha samAjake vikAsake liye hitakara vRtti nahIM hai| isake viparIta, dharma aura muktiko vallabhA, samyaktvako ratna, vairAgya Adiko sampadA, ratnatrayako bodhivRkSa, vaiyAvRtyako sarovara, jJAnako sUrya Adike upamAna aneka prakArase upayukta haiM para cU~ki sAmAnya jana to dRzya jagatase hI prabhAvita rahatA hai, ataH usane upameyoMke badale upamAnoMkI hI ArAdhanA prArambha kara dI hai / vaha jIvana mUlyoMko prasphuTita karane vAle upameyoMko bhUla hI gyaa| yaha vartamAna samAja ke liye kitanI viDambanA sthiti hai ki jahA~ hameM rahanA hai, use upekSaNIya banA leM aura jahAM hameM rahanekI kalpanAtmaka lAlasA jagAI jA rahI hai, use saba kucha mAna leN| isa sthitise hI mAnava sadAse dvividhAmeM rahA hai / bIsavIM sadIke dharmaguruoM tathA tattvajJAniyoMse yaha AzA kI jAtI hai ki ve isa dvividhAjanaka sthitimeM samucita mArga darzana kareMge / sAraNI 1. dhArmika upameya aura upamAna upameya upamAna 1. dharma vRkSa, mahala, lakSmI , cakra - 211 - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. AtmA 3. jIva 4. karma 5. samyaktva 6. samyakarajJAna jJAnI 8. saMsAra 9. zarIra 10. puNya 11. mokSa 12. kaSAya 13. pApa 14. strI 15. yauvana 16. viSaya 17. buddhi 18. jarA, maraNa 19. dhyAna 20. mAyA 21. moha 22. rAga 23. roga 24. punarjanma 25. bhakti 26. mRtyu 27. vairAgya 28. caritra 29. bhAvanA 30. saMyama 31. muni 32. gRhastha. 33. ajJAnI 34. mithyAtva 35. tapa rAjA, sphaTikamaNi, namakakI DalI, UrjA tilameM tela, dUdha ghI, kASTha meM agni cAka, zilpika, lohA kITa, viSa, cakra, bIja, zatra mala, vajra, Idhana, raja, jaMjIra, rAjA ratna, jala, korA ghar3A, sUryodaya, lakSmI, cintAmaNimANikyakiraNa, meruparvata, hAtha, jar3a, nIMva jala, dhana, sUrya, zastra, ratha, kudAlI, svarNa, kIcar3ameM sonA, zvetazaMkha vana, latA, aMkura, sAgara, saMtApa, bha~vara, vRkSa ghaTa, parigraha, zava, jhopar3I, kuTI paira mahala, priyA yoddhA-zatru kalaMka, dhUli, andhakAra vRkSoMkA saghanavana, nAgina gahana tAla sukha, viSa, viSapuSpa, samudra, gannekA chilakA naukA vyAdhi, vedanA dIpaka, kuThAra mahAlatA mahAvRkSa vAyu, jhaJjhAvAta, pizAca agni . vRkSa taila hAthI, agni saMpadA jala, khaGga, agni kudAlI saMgrAma candra , bhramara, kulaparvata, samudra, AkAza tape hue lohe kA golaa| kIcar3ameM par3A huA lohA kandamUla, mala, andhakAra, malina vastra agni, sUpA, jIvana, samudrake ratna, dhauMkanI - 212 - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAra talavAra 37. vaiyAvRtya sarovara 38. ratnatraya . bodhivRkSa 39. Asrava taila 40. jina vacana auSadha 41. karmabandha taruNI strI-puruSasaMyoga 42. karmake vividha rUpa AhArake vividha pAka 43. karma bandha pAka pake phalakA giranA 44. indriya 45. abhavya jIva ullU 46. samatA sukha machaliyA~ 47. komalatA mAlatI puSpa 48. oSTha biMbaphala 49. netra kamala 50. caraNa kamala 51. mukha candra 52. zAstra, jinavacana auSadhi, amRta, mahAsAgara sAraNI 2. vibhinna upamAnoMkA vargIkaraNa 1. prAkRtika vastue~ aura ghaTanAe~ 2. sAmAnya vastue~ sarovara, gahana tAla mala zilpika vRkSa, bodhivRkSa, mahAvRkSa jhaMjhAvAta kIca, kITa cAka latA, mahAlatA bhaMvara idhana sUpA samudra taila dhauMkanI kamala ratna mahala dIpaka vana, saghanavana sphaTikamaNi lakSmI, priyA caka viSapuSpa kuTI, jhopar3I dhana, sampatti kandamUla meruparvata viSakumbha nAgina viSa zvetazaMkha rAjA kuThAra andhakAra zAstra, kudAlI naukA 3. dhAtueM 4. bhAvAtmaka upamAna 5. graha chilakA vyAdhi ghaTa vaGga vedanA candra vividhamaNi sukha pizAca namaka, krisTala loha jala yoddhA, zatra nAga sUrya suvarNa - 213 - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAraNI 3. dhArmika tatvoMke liye upamAna upamAna guNa upameya 1. jala pravAha va prakSAlana guNa samyaka darzana, jJAna, cAritra 2. vRkSa prAkRtika AkarSaNa, vizAlatA dharma, moha, punarjanma, saMsAra bana, saghana vana prAkRtika AkarSaNa, bhulabhulaiyA saMsAra, strI latA, mahAlatA parajIvitA saMsAra, mAyA 3. samudra ananta vistAra, gaharAI, ratna saMsAra, muni, viSaya 4. ratna zobhA, bahumUlyatA, kaThoratA tapa, samyaktva 5. sphaTikamaNi, cintAmaNi, zuddhatA, bahumUlyatA mANikya, namaka krisTala 6. zatru yuddha karanA, jItanA karma, kaSAya 7. mahala nivAsa sthAna, vistAra, saundarya dharma, mokSa 8. lakSmI, priyA cAhanekI icchA, saundarya, anurakti dharma, mokSa 9. rAjA sAmarthya karma AtmA 10. zastra, kudAlI chedana, bhedana, zatru-dalana jJAna, bhAvanA, kSamA, dhyAna talavAra, khaGga caritra 11. viSa, viSapuSpa viSAktatA, bAdhaka karma, viSaya 12. dhUli, mala, raja, kITa sUkSmatA, cipakanekI kSamatA karma, mithyAtva, pApa kalaGka nirAkaraNIyatA 13. andhakAra adRzyatA mithyAtva, pApa 14. agni jalAnA, jalanA, UrjA roga, mRtyu, caritra, tapa sarvabhakSaNa 15. Idhana jalAnekA guNa 16. tela snigdhatA bhakti, Asrava