Jain Dharm Prakash 1920 Pustak 036 Ank 08

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533422/1

Page #1

श्री जैन धर्म प्रकाश.
वांच्छा सज्जनसंगमे परगुणे प्रीतिर्मुरौ नम्रता । विद्यानं व्यसनं स्वयोषिति रतिर्लोकापवादाद् भयं ॥ भक्ति हति शक्तिरात्मदमने संसर्गमुक्तिः खले। येष्वेते निवसंति निर्मलगुणास्तैरेव भूर्भूषिता ॥१॥
પુસ્તક ૩૬ મું. ]
કાર્તિક સંવત ૧૯૭૭. વીર સંવત-૨૪૪૭.
[ અંક ૮
आ विश्व क्षणभंगुर छे.
હરિગીત છે.
ઠંડી ઋતુ વહાલી હતી પળવારમાં ચાલી ગઈ, ને પ્રીષ્મનું સામ્રાજ્ય દેશ વિષે જરા રસ્થાપી ગઈ; વષૉઋતુથી પ્રીષ્મનો અને વિનાશ જ થાય છે, રે રે! પથિક જન જાણતું આ વિશ્વ ક્ષણભંગુર છે.
સરિત અને કાસાર મીઠાં વરિના મન ભાવતાં, લીલાં સુકોમળ વૃક્ષ વેલા શુષ્ક સ બની જતાં; ગુલાબ જાસુદ મોગરે સૌ પુષ્પ કરમાઈ જાય છે, રે !?! પવિક જન જાણતું આ વિશ્વ ક્ષyભંગુર છે.
દેવેન્દ્ર શ્રી વીતરાગને બે બાજુ ચામર ઢાળતા, દેવેન્દ્ર ચૅ છડીદાર પ્રભુની કી જે પિકારતા; એવા પ્રભુ ચાલ્યા ગયા-અમર કહે જન કેણ છે, રે! રે! પથિક જન જાણતું આ વિશ્વ ક્ષણભંગુર છે.
સુવર્ણ નજડિત સિંહાસન ઉપર બિરાજતા, વાણ સુધામય સાચી પ્રભુજી વિક જનને તારતા;

Page #2

૩૭૬
ખાન ને કારી.
યુ વધારી ના શક્યા તે વ્યર્થ તારા રે ! રે ! ધિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ગુર્ d. ( ૫ )
જે જે સ્થળે નૃપતિતાં નભસ્પર્શી પ્રાસાદે હતાં, તે તે સ્થળે આજે ઉડ્ડરડા ને સ્મશાના ભાસતાં; નથી કરેલાં મંદિશ પ્રાચીનતા કયા હાલ છૅ, રે ! રે ! પથિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષગુલગુર છે. ( ૬ ) ” કહી છડીદાર ન્રુપની નેકીએ પેાકારતા, દશ દિશ જેના સૈનિકા નૃપ વિજયધ્વજ (કાવત); તે રાયનાં કયાં નામ કે નિશાન હાલ સુણાય છે, ૨ ! રે ! પાંચક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષજીભ ગુર છે.
ખમ્મા
( ૭ )
જૅ રાયના મસ્તક વિષે મૌલિક અતિશય રમતા, જે નૃપતી ગ્રીવા વિષે મણુિ હેમકા ઝુલતા; તે તે અલકારાતણી રજ શું કદી દેખાય છે ? રે ! રે ! પથિક જન ાણુ તુ' આ વિશ્વ સઙ્ગભગુર છે. (૮)
આને યઢાલ ફ્રાંસીએ આને ઘસડો કેદમાં, નિર્દયીને દોષી ઠરાવી તાળી દૃષ્ટ ” હું રાચતાં; આજ્ઞા કરતા સૂપ એવા મરી ગયા અગણિત છે, રે ! રે ! ચિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષગુભગુર છે. ( ૯ )
ભાળા જનાને ભાળવી રે! લક્ષ્મી લુંટી લાવતા, તે લક્ષ્મીથી મોટી ડવેલી ઘાટ ગાડી રાખેલા
સપડાય ',
સુષ્ટિ ઉધાડી રાખી તેઓ કાળથી ૐ ! રે ! પથિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષશુભ ગુર છે.
( ૧૦ )
નિજ નેત્ર પર ચશ્માતા અત્તરથકી વળી વાળને, પ્રત્યેક પળ દપ ણુ વિષે ભષા જુએ જે મુખને; કમળ યુવાને એહવા પણ કાવત્ થઈ જાય છે, રે ! રે | પથિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષગુભ’ગુર છે. ( ૧૧ ) વિદેશી વચ્ચે વાપરી પટ્ટાયકી અક્ક યતા, ફૅશનતી સારતા વિષે કરી સ્નાન તે ક્રૂડ હતા;

Page #3

આ વિશ્વ ક્ષણશ ગુર છે.
ડીક ઠાકમાં આયુ રે ! રે ! પથિક જન
યતીત કરી અરે નર જાય છે, જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષશુભંગુર છે. ( ૧૨ )
મખમલતણી શય્યા વિષે પર્યુંકમાં જે પાઢતા, અને જને એ અગ્નિની શય્યા વિષે આળેાટતા; પક વા શય્યા સુ‘વાળી ઘાંજ તે રહી જાય છે, રે ! રે ! પથિક જન જાણુ તુ આ વિશ્વ ક્ષણભંગુર છે ( ૧૩ )
ચાર સ્ત્રીઓ જે ચાઁથી ધરા ધણા ધમકાવતી, ચારૂ સ્ત્રી નિજ રૂપથી સૌને સદા ચમક્રાવતી; તે માનિની ચાલી ગઇ અદ્યાપિ ચાલી જાય છે, રે ! રે ! પથિક જન જાણુ તુ' આ વિશ્વ ક્ષણભંગુર છે. ( ૧૪ )
જે નારીના તનની પ્રભાથી મહુવા થઇ જાય છે, પ્રાણીને તે માહથી અતે વિનાશ જ થાય છે; પતંગી દીપક વિષે જો! તરફડી મરી જાય છે, રે ! રે ! પથિક જન જાણુ તુ... આ વિશ્વ ક્ષશુભ'ગુર છે. ( ૧૫ )
રાત્રિ વ્યતીત ક્રમાં થશે રૂડુ પ્રભાત જ ખીલશે, ઉડીશ હું' આ પદ્મથી જ્યારે દીવાકર ઉગશે; આવા વિચારે તે મધુકર !દ ક્ષેતે પદ્મા, કરે કાળુઓ કા તિ તેથી શા ભઞા કાળતા ( ૧૬ )
કયારે ? અને કયાં ?કેવી રાંતે? કેાનું મૃત્યુ આવશે ભલે વાંય ઢા વા રંક હા પણ આપણી ગતિ શી થશે ? તુ ધર્મ કર રે ! માનવી ! તુજ આવુ એન્ડ્રુ થાય છે, રે ! રે ! પથિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષશુભગુર છે.
( ૧૭ )
મૂળ મૂત્રના આ તન થકી શાને અતિ લલચાય છે, આત્મારૂપી દ્વેગીતા મઠ ટ્ઠાથી શોભાય છે; ન્હેગી જતા પર મઠ વિષે નિસ્તેજ તે થઈ જાય છે, રે ! રે ! ધિક જન જાણુ તુ... આ વિશ્વ ક્ષગુભ ́ગુર છે. ( ૧૮ ) સ્નેહી સગાં છે નભ વિષે વર્ષા ઋતુનાં વાદળાં, ક્ષગુવાર વરસી એકઠાં ચામેર સૌ વિખઈ જતાં;
3७

Page #4

*
એ કાળ છે રે ! રે ! પથિક
શ્રી આ થમ પ્રાય.
વિદ્યુત્ જે વાદિ ખેંચી જાય છે, જન જાગું તુ' આ વિશ્વ ક્ષશુભ'ગુર છે.
( ૧૯ )
પાણી વિષે પરપેર થઇ પળમાં જ છુટી જાય છે, યમ કે! સુવાસિત પુષ્પ કમળ ખીલીને કમાય છે; ત્યમ દે ઉત્પન્ન થઇ અને મહાભુતમાં મળી જાય છે, રે ! રે ! પથિક જન જાણુ તુ આ વિશ્વ ક્ષમ્મુભ'ગુર છે. (૨૦)
માબાપના અવતાંન પાછળ પુત્ર પાક પુારતા, ઘરની મર કદી ય પતિ કરી શેક જે વીસરી જતા; નવી જાગૃત્ત મુખ્શાય જે મૃત્યુના સૂર છે, * ! રે ! પથિક જન જાણું તુ' આ વિશ્વ ક્ષણભંગુર છે. ( ૨૧ )
યંગ અબ્ધિમાંનું નાવડું તરનાર સૌ લઇ જાય છે, કિનારે આવતે નરનાર સૌ વેરાય છે;
ને
સમ તેરીએ એ કાળ તટ ઉપર જઇ વિખરાય છે, ૨ ! રે ! પથિક જન જાણુ તું આ વિશ્વ ક્ષશુભંગુર છે. ( ૨૨ )
માટે મુસાફર મુક ચઢ સ્વર્ગની સીડી સુસ'ત સુંદર મા તે મૈં ! પ્રવાસી માર્ગમાં
મમતા, માન `માયા મેાકળા, ગ્રહી સુત્ર સત્યની સાંકળી; તુજને ધર્મના તલાવશે, ચાલ્યા થકી સુખ આવશે. સુંદરલાલ ડાહ્યાભાઇ શાહ દાદાસાહેબની પોળ-અમદાવાદ.
इर्षा अदेखाईने तजवा ने स्पर्धा गुणने आदरवा यत्न करो.
કાઇ સુખી સદ્ગુણી ગૃહસ્થ કે સાધુની સુખસાહેબી કે માન પ્રતિષ્ઠા દેખી તેની ઇર્ષ્યા કે અદેખાઈ કરવી એ ભારે હલકુ નબળું કામ છે. એ બહુ ના અવગુણ છે. બીજાનું' મારૂ' જોઇ આપણેશજી-ખુશી થવુ' જોઇએ-મનમાં પ્રમેાદ લાવવા ોઇએ. તેને બદલે ઉલટુ મનમાં ખેદાવુ', તેનુ ભુડું-અનિષ્ટ ચિન્તવવું, તેવુજ બાખડવુૠને તેવુ જ તેનુ અનિષ્ટ કરવા ઘાટ ઘડવા એ થાણા ચતુર દીવ દેશી` નીતિમાન કે પુરૂષાર્થ વનનું' કામ નથી; પણ મુગ્ધ ટુ'કી બુદ્ધિવાળા સ્વાૌધ

Page #5

ઇ-અદેખાઈને નજ'અને સ્પર્ધા ગુણને ભાદરવા માસ ફરે
૨૩૯
પુરૂષાર્થહીનનું જ કામ છે. અન્ય સડનું હિત ચિતવન કરવું એજ ઉત્તમ સદ્દગુ ણીનું લક્ષણ છે, તેને બદલે બીજાનું ભલું જોઈ જાણે મનમાં બળતરા કરવી એ તે નીચનાદાનનું કામ છે. વળી એથી કશો લાભ-ફાયદો થતો જ નથી અને નુકશાન અવગુણ પારાવાર થાય છે. ઈષો કે અદેખાઈ કરવાથી આપણે દુ:ખી થઈએ છીએ. આપણામાં એથી વિષ-ઝેર વ્યાપી જાય છે અને આપણું સવાધીન સુખ પણ આપણે ગુમાવી બેસીએ છીએ. આ અવળો ( નીચ) વ્યાપાર કરતાં આપણનેજ અધિક અહિત થાય છે, તેથી આપણે એ દુઘ કામથી અવશ્ય વિરમવું જોઈએ. વળી જેથી આપણું પણ હિતજ થાય અને સામાં સુખી કે સગુણીના માર્ગમાં પણ કશી હરકત ઉભી ન થાય તેમ કરવું જોઈએ અને કદાચ કોઈ મુધ જન તરફથી તેવી કઈ હરકત ઉભી કરવામાં આવી હોય તો તેને દૂર કરી દેવા બનતા પ્રયત્ન કરવામાંજ આપણું લક્ષ પરોવવું જોઈએ. આપણે પણ સુખી કે સદ્દગુણ થવું હોય તે આપણે દશા સુધારવા સુદશાસંપન્ન સતપુરને જોઈ રાજી થવું અને તેવા સુખી અને સદ્દગુણી બનવા પ્રયત્ન કરવા એજ ઉચિત છે.
આ રીતે સુખી અને સદ્દગુણ બનવાને સરલ રસ્તો લે આપણને તે હિતકર છે, પણ જે કોઈ સુજ્ઞ ભાઈ બહેને આપણો દાખલો લઈ એ સરલ રસ્તે આદરે તેમને પણ એ હિતકર છે; કેમકે તે રસ્તે આદરનાર ગમે તે ભાઈ બહેને સુખી ને સગુણ થઈ શકે છે. બીજાને સુખી કે સદગુણ દેખી કે જાણે આપણા દિલમાં રાજી-ખુશી થઈ તેવા થવા પ્રયત્ન કરે એટલે જે સન્માર્ગે ચાલવાથી અને જેવી કાળજી રાખવાથી બીજા સુખી કે સદગી થયા હોય તે માગે બરાબર ખંત રાખી પ્રમાદ રહિત ચાલવા ચૂકવું નહિ તેનું નામ સ્પર્ધા કહેવાય, એ આપણે સહુએ આદરવા યોગ્ય બહુ સારો ગુણ છે. એ શુથી બીજા અનેક સદ્દગુણે સાં પડે છે. આપણામાંથી આળસાદિક પ્રમાદ દૂર થાય છે. ચંચળતા-સ્કૃતિ-જાગૃતિ વિશેષે આવતી જાય છે. કામ વખતસર અને સારું કરવા અધિક લક્ષ રહે છે એથી કામ સારૂં, નિયમિત અને સંતેષ ઉપજે એટલા પ્રમાણમાં બને છે. વળી આપણું મન, વચન અને કાયા સારા ઉધોગમાં નિયમિત, સારી રીતે જોડાયા રહેવાથી નબળા વિચાર, વાણી કે આચારને અવકાશ જ મળ નથી. વળી આપણે રૂડા દાખલા જોઈ તેનું અનુકરણ કરી કઈક બાળ જીવે સુધરી જાય છે, સારા માગે લાગી જાય છે, સુખી અને સફગુણ બની જાય છે, એ કંઇ જે તે લાભ નથી; તેથી ખરેખર સુખના અધીરજનોએ સ્વરને હિત થાય એવા સ્પર્ધા ગુણને આદર કરે ઉચિત છે અને જે વપરને હાનિકારક થઈ, દુઃખ અને દુર્ગતિકારક બની, પિતાની. પાયમાલીજ કરે છે તે ઇ-અદેખાઈ રૂપ મેટે અવગુણ અવશ્ય તજવા ગ્યા છે. ઇતિલામ
| (સ. ક.વિ.)

Page #6

શ્રી નેમિ ચરિત્રે પાંડવાદિકના નિર્વાણ સમધ
---
શ્રીકૃષ્ણના અવસાન પછી ખિન્ન ચિત્તવાળા તેના મધુશ્રી અલિસદ્ર પેાતાના પૂર્વ સાથી સિદ્દાર્થ –દેવની સમજાવટથી શ્રી નેમિશિષ્ય પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી તીત્ર તપતુ આસેવન કરી તુગિક ગિરિના શિખર ઉપર ઘણેા કાળ સ્થિત થઇ સંયમનું આરાધન કરી અને કાળ કરી પ્રશ્ન દેવલેાકમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
ભગવાન નેમીશ્વર પ્રભુ નિર્વાણ સમય નજીક જાણી શ્રી ગિરિનાર ગિરિ ઉપર પધાર્યા. ત્યાં દેવકૃત સમવસરણમાં બિરાજી અંતિમ ધ દેશના દીધી.
પછી પ્રભુ ૫૩૬ મુનિએ સાથે દાઢ માસનું પાોપગમન અનશન કરી અષાઢ શુદ્ધિ અષ્ટમીના દિવસે શૈલેશી-ધ્યાનમાં આરૂઢ થઈ સધ્યા સમયે નિર્દેશુ પામ્યા.
શાંબ પ્રદ્યુમ્નાદિક કૃષ્ણના પુત્રા, બ્રુની આઠ પટ્ટરાણી, ભગવંતના સાઈ પ્રમુખ બીજા ઘણાએક સાધુએ તથા રાજિમતી પ્રમુખ સાધ્વીએ પણ પરમ પદને પામ્યા.
શ્રી નમિનાથના નિર્વાણુ પાંચ લાખ વર્ષોં ન્યતીત થયે છતે બાવીશમા શ્રી નેમિનાથ પ્રભુનું નિર્વાણુ થયુ.
શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના નિર્વાણ પછી ૮૪ હજાર વર્ષો વીત્યા બાદ ચાવીશમા શ્રીમહાવીર પ્રભુનુ તિવાળુ થયું,
જે વખતે શ્રી નેમિપ્રભુ નિર્દેશુ પામ્યા ત્યારે પ્રાળ વૈરાગ્ય ચેાગે દીક્ષા ગ્રતુણુ કર્ર પૃથ્વીતળને પાવન કરતાં પાંચે પાંડવા અનુક્રમે હસ્તી કલ્પપુર ( પ્રાય: હાથસણી )માં પધાર્યા હતા. આ સ્થાનથી ગિરિનાર ગિરિ બાર જોજન થાય છે; જેથી પ્રભાત કાળે શ્રી નેમિપ્રભુને વંદન કર્યો પછી આપણે માસિક તપનું પારણું કરશુ એમ ૫૨૫૨ પ્રીતિ વદતા હતા એવામાં લેાકેાના મુખથી શ્રીનેમિપ્રભુનું નિર્વાણ સાંભળી તે પાંચે પાંડવ અત્યંત શેકાતુર થયા છતાં મા વૈરાગ્ય દશાને પામી શ્રી વિમળાચળે પધાર્યા અને ત્યાં એક માસનું અનશન કરી કેવળજ્ઞાન પામીને માથે ગયા, અને દ્રૌપદી દીક્ષા ! મુઘદેવલાકે ગઇ. ( સ. કૅ, વિ. )

Page #7

HTTPu.
R
सूक्त मुक्तावली.
(મોક્ષવર્ગ.) ( અનુસંધાન પર રરર થી. ) ૧ કુત્તિ માવના વિ. પ્રથમ અનિત્ય ભાવના.
(માલિની) ધણકણ તનુજીવી વીજ ઝાટકાર જેવી, સુજન તરૂણ મૈત્રી, સ્વપ્ન જેવી ગણેવી; અહ મમ મમતાએ, મૂઢતા કાંઈ માગે, અથિર અરથ જાણે, એ શું કોણ રાચે. ધરણિ તરૂ ગિરીદા દેખીએ ભાવ જોઈ, સુરધનુષ પરે તે, ભંગુર વાવ તેઈ; ઈમ હૃદય વિમાસી, કારમી દેડ છાયા,
તશય ભરતરાયા, ચિત્ત ચગે લગાયા. ૧૧ લક્ષ્મી અને જીવિત વીજળીના ઝબકારા જેવાં ક્ષણભંગુર-જોત જોતામાં અદશ્ય થઈ જનાર છે, વળી સવજન કુટુંબી રાર્થને મેળા તથા જુવાનીને સંગ સ્વનિ જે ક્ષણિક છે, તે પછી ખોટી માયા–મમતા કરી તેમાં શા માટે મુંઝાઈ રહે છે? વસ્તુની અસારતા અને ક્ષણિકતા વિચારી શાણા જાએ તે તે વસ્તુમાં રાચવું જોઈએ નહિ. પૃથ્વી, તરૂ-વૃક્ષ અને પર્વતાદિક પદાથો ઈન્દ્રધનુષ્યની જેવા સુંદર જણાતા છતાં તે બધા વિનાશશીલ છે. તેમની શોભા કારમી (કાયમ ટકી નહિ રહેનારી છે. વળી જળને ઠેકાણે સ્થળ અને સ્થળને ઠેકાણે જળ થઈ જાય છે. સુંદર ઘટાદાર વૃક્ષો પણ એક વખતે શોભા વગરનાં બની રહે છે, અને ડુંગર પણ છેટેથી રળીયામણા દીસે છે. એવી જ રીતે આ શરીરાદિકની ઉપરની શોભા પણ કારમી (જોતજોતામાં જતી રહેનારી ) છે, એમ સમજી ભરત ચક્રવર્તી એ વેરાગ્યને જાગ્રત કરી મોક્ષમાર્ગને સ્વીકાર કર્યો, તેમ સુજ્ઞ જનોએ પણ કાયાની માયા તજી, હિતકાર્યમાં મનને જોડવું જોઈએ. જેની સાથે આપણે ઘણે નિકટ સંબંધ છે, જેને માટે જીવ કઈ કઈ પાપારંભ કરી દિન રાત ચિન્તા કર્યા કરે છે અને જોતજોતામાં કાળ જેને કેળી કરી જાય છે તે કાયાજ ગમે તેટલી મમતા રાખ્યા છતાં આપણી થતી નથી તે પછી એથી જુડા ( દૂર-ળગા) રહેતા વજન હાથમી

Page #8

ત્રી ધમ પ્રકાશ. પ્રમુખ પદાર્થો તે પિતાના શી રીતે થઈ શકવાના હતા ? તે છતાં બ્રાન્તિવશ મૂઢ જીવ તે તે પદાથોમાં મમતા રાખી મરે છે. અનિત્ય, અશુચિ અને જડ એવા આ દેહાદિક ઉપરની મમતા તજી વૈરાગ્ય જગાવી, ધન્ય-કૃતપુન્ય જનજ તે દ્વારા નિત્ય (શાશ્વત છે, પવિત્ર અને સ્વાભાવિક ધર્મ પ્રાપ્ત કરી લે છે.
૨ બીજી અશરણ ભાવના. પરમ પુરૂષ જેવા, હયો જે કૃતાંત, અવર શરણ કેનું, લીજીએ તેહ અતિ; પ્રિય સુહૃદ કુટુંબ, પાસ બેડા જિઈ, મરણ સમય રાખ, જીવને તે ન કેઈ. સુરગણુનર કેડી, જે કરે ભક્ત સેવા, મરણ ભય ન દુચા, તે સુરેદ્રાદિ દેવા જગત જેન હરત, રોમ જાણું અનાથી,
વ્રત હિય વિછુ, જે સંસારમાંથી. ૧૩ વ્હાલા મિત્રો અને સ્વજનો પાસે બેઠા હોય તેમ છતાં કાળ જીવને ઝડપી જાય છે, તે વખતે તેને કઈ રોકી શકતું નથી, પરમ પુરૂને પણ કાળ સંખુરી જાય છે. તે પછી બીજા સાધારણ જવાનું તે કહેવું જ શું ? કાળ તે અવિશ્રાતપ પિતાનું કામ કરતા જ રહે છે. આબાળગેપાળ કેઈને કાળ છેડો નથી-છેડવાને પણ નથી. જેની સેવામાં કરે છે અને માનો હાજર રહ્યા કરે છે એવા ઇન્દ્ર અને ચકવતી જેવા પણ કાળના ઝપાટામાંથી બચી શક્યા નથી. (મતના ભયથી મુકત થઈ શકતા નથી.) જેમ નાહર બકરીને પકડી જાય છે, તેમ કાળ પણ
વને ઉપાડી જાય છે. તે કોઈને છેડતા નથી એ રીતે આખી દુનિયાને કાળવશ જાણી. મનમાં વૈરાગ્ય જગાડી, અહિંસાદિક ઉત્તમ વ્રત આદરી, આ દુઃખદાયક સંસારની ઉપાધિમાંથી અનાથી મુનિ છુટી ગયા. શ્રેણિક રાજા અને અનાથી મુનિને સંવાદ પ્રસિદ્ધ છે. જન્મ જરા અને મરણનાં દુઃખથી લોકો ત્રાસે છે–બહે છે ખરા, પણ તેટલા માત્રથી તથા પ્રકારને પુરૂષાર્થ ફેરવ્યા વગર તેવાં અનંત દુઃખમાંથી કેઈ છુટી શકતા નથી. જે એ દુઃખથી છુટવું જ હોય તે જેઓ પરમ પુરૂષાર્થ ફેરવી એ બધાં દુઃખમાંથી છુટી ગયા છે એવા અરિહંત, સિદ્ધ અને સાધુ જનનું તેમજ તેઓના કહેલા પવિત્ર ધર્મનું શુદ્ધ મનથી શરણ કરો. તેમનામાંજ અનન્ય (એ કતાર) શ્રદ્ધા રાખે, તેમના પવિત્ર ગુણેનું સદાય ચિન્તવન કરે અને તેવા પવિત્ર ગળ પ્રાપ્ત કરવા તમે લાયક બને તેવું શુભ આચરણ સેવતાં રહો. સારું કામ કરી લેવા વિલંબ-વાયદા ન કરે, કાલ કરવું હોય તે આજ કરે. એક ઘડીને પણ વિશ્વાસ રાખી ન રહે. રખે મનની બધી મનમાં જ રહી જાય, માટે ચેતે સમજે.

Page #9

સૂક્તમુક્તાવળો.
૩ ત્રીજી સરાર ભાવના.
(શાર્દૂલ વિક્રીડિત.)
તિર્યંચાદિ નિાદ નારકીતણી જે નીચી ચેાનિ રહ્યાં, જીવે દુ:ખ અનેક દુર્ગતિતણાં, કમ પ્રભાવે લહ્યાં; આ સંચાંગ વિયોગ રોગ મહુધા આ જન્મ જન્મ દુઃખી, તે સંસાર અસાર જાણી,ઇહુવા જે એ તજે તે સુખી.
(ઇંદ્રજા.)
જે હીન તે ઉત્તમ જાતિ જાયે, જે ઉચ્ચ તે મધ્યમ જાતિ થાયે; ન્યુ મેાક્ષ મેતા મુનીંદ્ર જાયે, ત્યું મ’શુસૂરિ પુરયક્ષ થાયે.
૨૪૩
૧૪
૧૫
૩ વશ જીવ તિર્યંચાદિ નીચી ગતિનાં તેમજ નરક અને નિગેાદ સ’બધી કમકમાટી ઉપજાવે એવાં અઘાર દુ:ખ વારવાર સહન કરતા સંસારની ચારે ગતિ સ'ળ'ધી ૮૪ લક્ષ જીવાયેાનિમાં વારવાર ભમતા ( પરિભ્રમણ કરતા ) રહે છે. એટલે તેમાં વખત વખત સયાગ, વિયેગ, આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ તથા જન્મ, જરા અને મરણ સંબંધી અનત દુ:ખદાવાનળમાં તે ખાપા જીવ સદાય પંચાયા કરે છે. એવા દુ:ખદાયી સંસારની અસારતા કેાઈક વિરલ જીવાનેજ ભાગ્યયેાગે તથા પ્રકારના જ્ઞાનીગુરૂની કૃપાથી સમજાય છે; અને જેમને સસાર–મેહ આછે થયેા હાય તે મહાનુભાવાજ વૈરાગ્યથી તેના ત્યાગ કરે છે—કરી શકે છે. બાકીના અજ્ઞાન અને વઘુ પડેલા જીવા તે બાપડા ચારે ગતિમાં અરાં પરાં અથડાયાંજ કરે છે, તેમના કેમે પાર આવી શકતા નથી. જીવ જેવી સારી કે નબળી કરણી કરે છે તેવી તે ઉત્તમ, મધ્યમ કે અધમ ગતિમાં જન્મ લેતા ક્રે છે. સત્ત વીતરાગનાં વચનાનુસારે ઉત્તમ પ્રકારની ક્ષમા-સમતાનું જ્યારે સેવન કરવામાં આવે છે ત્યારે હીન જાતિમાં જન્મેલ જીવ પણ મૈતા અને રિકેશી મુનિની પેરે પરમ પદને પામી શકે છે; પરંતુ ઉંચી ગતિમાં (દેવ માનવ ભવમાં) જન્મ્યા છતાં જે વિષયાદિકમાં લુબ્ધ બની, ક્રોધાદિક કષાયને વશ થઇ, મન વચન કાયાને મેાકળી મૂકી દઈ, વછંદી બની જઇ, માહાંધપડ્યે હિંસાદિક પાપનુ સેવન કરતા રહે છે તે મંગુઆચાર્યંની પેર દુનિમાં ઉપજે છે, જો કે પાછળથી તે પોતાની જૂલ સમજાતાં પસ્તાય છે ખરો, પરંતુ મૂર્ખ પણે કરેલી ભૂલની શિક્ષા બેગળ્યા વગર તેના છુટકા થતા નથી..

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૪ ચોથી એકત્વ ભાવના. પુયે અકેલે જીવ સ્વર્ગ જાયે, પાપ અકેલો જીવ નર્ક થયે; એ જીવ જા આવ કરે અકેલે, એ જાણીને તે મમતા મહેલો. ૧૬ એ એકલે જીવ કુટુંબ વેગે, સુખી દુખી તે તસ વિગે;
સ્ત્રી હાથ દેખી વિલ અકેલે, નમિ પ્રબુચ્ચો તિણથી વહેલ, ૧૭
જીવ જેવી સારી નરસી (ભલી ભુંડી) કરણ કરે છે તેનું તેવું સારું નરસું ફળ પણ પોતાને ભેગવવું પડે છે. જે તે શુભ ધમકરણ કરે છે તે તે પુન્યફળને ભેગવવા સ્વર્ગનાં સુખ પામે છે અને જે તે દુકૃત્ય કરે છે તે તે પાપ-ફળને ભોગવવા નરકાદિકનાં દુઃખ પામે છે. જેવી શુભાશુભ કરણ કરે છે તેવું સુખ દુઃખ તેનેજ જોગવવાનો પ્રસંગ આવે છે. એ વાત સહેજે સમજાય એવી છે. અહીં પણ જે સારાં સારાં પરોપકારનાં કામ કરે છે તેની તથા જેના વિચાર, વાણું અને આચાર પવિત્ર હોય છે તેની લેકમાં પુષ્કળ પ્રશંસા થાય છે અને જેનાં આચરણ અવળાં હોય છે તેની પુષ્કળ નિંદા થાય છે. આને જ પ્રગટ રેકડું ફળ માનવામાં આવતું હોય તો તે ભવિષ્યમાં થનાર મુખ્ય મોટા ફળની અપેક્ષાએ કેવળ ગૌણ વા અ૫ સમજવાનું છે. જેવા ફળની તમારે ચાહના હોય તેવું શુભ કે અશુભ આચરણ કરતાં તમારે એકલાએજ સંભાળ રાખવાની છે, કેમકે તેનું તેવું ફળ તમારે જ ભેગવવું પડે એમ છે, ખોટી મમતા રાખવાથી કશું વળે એમ નથી. કેઈની સીફારસ એમાં કામ આવે એમ નથી. ધન કુટુંબાદિકના સંગે કે વિયોગે મમતાથી જ જીવ પિતાને સુખી કે દુઃખી માની (કપી) લે છે, પરંતુ જે આત્મજ્ઞાન કે તત્વજ્ઞાનના ચેગે ખરા વૈરાગ્યથી તે ખેટી મમતા-મારાપણું મૂકી છે તે પછી તેને તેવા સંયોગ વિયોગમાં તેવા સુખ દુઃખની કલ્પના થતી નથી. મિ રાજાને સખ્ત માંદગી થઈ ત્યારે કંઈ ખખડાટ તેનાથી સહન થઈ શક્તા નહે, તે જાણું રાણેએએ વધારાના કંકણાદિક કાઢી નાંખ્યા અને ફક્ત એકેક વલયજ રાખ્યું, જેથી અવાજ થતું બંધ પડ્યો. તેનું કારણ વિચારતાં એકાકીપણામાં જ હિત સમજી તરત સર્વ પ્રસંગ તજી દઈને તે સુખી થયા.
૫ પાંચમી અન્યત્વ ભાવના જે આપણે દેડજ એ ન હોઈ, તે અન્ય કે આપણું મિત્ર કોઈ, જે સર્વ તે અન્ય ઈહું ભણજે, કેહે તિહાં હર્ષ વિષાદ કીજે, ૧૮ દેડાદિ જે જીવથકી અનેરા, થ્થાં દુઃખ કીજે તસ નાશ કેરાં, તે જાણીને વાઘણીને ધી, સુકેશળે સ્વાંગ ન સારકાધી. ૧૯

Page #11

સૂક્તમુક્તાવાળા.
નિત્યમિત્ર સમાન આ દેહની સેવા ચાકરી હમેશાં કંઈક પાપારંભ સાથે કરીએ છીએ તો પણ અંતે તે છેહ દઈ જાય છે તે પછી એથી અળગા રહેનારા પર્વ. મિત્ર સમાન સ્વજન કુટુંબી વિગેરે આપણને અવસાન વખતે કયાંથી સહાય આપી આપણું રક્ષણ કરી શકે? નજ કરી શકે. એ ઉપરથી એ નિશ્ચય કરવાને છે કે આપણુ આત્માથી જૂદા જે કઈ દેડ, લક્ષ્મી, સ્વજન મિત્રાદિકને સંગ વિગ બને તે બધા આત્માથી ન્યારા હોવાથી તે તે પ્રસંગે તે સંબંધી હર્ષ ખેદ કરે ઉચિત નથી. તેમ છતાં બની શકે તે તે તે પ્રસંગમાંથી કંઈ પણ બોધદાયક ગુણ મેળવી, વૈરાગ્ય જગાવી, આપણા આત્માનું અધિક હિત થાય તેમ કરી લેવું તે ઉચિત છે. જેવો સંગ-સંબંધ શરીર અને વસ્ત્રને છે તે જ સાચોગ-સંબંધ આત્મા અને શરીરને જાણ. જેમ વસ્ત્ર જીર્ણ થતાં કે ફાટી જતાં કે તેને નાશ થતાં શરીર જેવું ને તેવું બની રહે છે તેમ શરીર જીર્ણ થતાં, રેગાવિષ્ટ થતાં કે નાશ પામવા છતાં આત્મા તે જે ને તેવો ગમે તેવી ગતિ-રિસ્થતિમાં કાયમ રહે છે. આ રીતે જ્યારે દેહથી આત્મા જાજ સિદ્ધ થાય છે ત્યારે તેને વિગ થતાં ખેદ કે શેક કરે સુજ્ઞજનેને ઉચિત નથી જ. મેહ માયાથી કે મમતાથી તે ખેદ કે શેક કરનાર જીવ ફેગટ ચીકણું કર્મ બાંધી દુઃખી થાય છે. આત્માનું અધિક હિત થાય તેમ કરવા દેહાદિક ક્ષણિક વસ્તુ ઉપરથી મમતા તજી (ઓછી કરી) યથાશક્તિ તપ જપ સંયમનું સેવન કરવું જ ઉચિત છે, એમ સમજી સુશળ મુનિએ શરીરમમતા તજી, વિકરાળ વાઘણને અંતે જાતિસ્મરણ પૂર્વક બંધ થાય તેવું હિત–પ્રવર્તન કર્યું.
૬ છ અશુચિ ભાવના. કાયા મહા એહ અશુચિતાઈ, જિહાં નવ દ્વાર વહે સદાઇ; કસ્તુરી કર સુદ્રવ્ય સેહ, તે કાયયોગ મલીન હે. ૨૦ અશુચિ દેહિ નરનાર કેરી, મ રાચજે એ મળમૂત્ર શેરી;
એ કારમી દેહ અસાર દેખી, ચતુર્થ ચકી પણ તે ઉવેખી. ૨૧ આ કાયા મહા મલીન અશુચિથી ભરેલી જ છે. તેમાં પુરૂષને નવ દ્વારે અને સ્ત્રીને દ્વાદશ દ્વારે સદા અચિ વહેતી રહે છે. કસ્તુરી, કર, ચંદનાદિક સુગંધી વસ્તુઓ પણ એના સંગે દુર્ગધી બની જાય છે. ગમે તેવું સ્વાદિષ્ટ સુંદર ભજન કર્યું હોય પણ તે બધાનું પરિણ મન વિદિકમાં થાય છે. ગમે તેવું સુંદર કિંમતી વાવ પડયો ઓઢયા હોય તે બધાં કાંયાન મંગથી મલીન અને નમૂવા-નમાલાં થઈ જાય છે. મળ મૂત્રાદિક અશુચિથી જ ભરેલી આ સ્ત્ર પુરૂની કાયા અશુગથી જ પેદા થયેલી છે. તેને જળાદિક શાચથી શુદ્ધ કરવા પ્રયાસ કેવળ ભ્રમરૂપ છે. આ

Page #12

બી જૈન ધર્મ પ્રશ.
અશુચિમય કાયાની અસારતા યથાર્થ સમજી જે સમતાના કુંડમાં યથેચ્છ સ્નાન કરી પાપ મેલને બરાબર પખાળી-સાફ કરી નાંખી ફરી મલીનતાને પામતા નથી (પાપાચરણ માં પ્રવૃત્ત થતા નથી) તે અંતરઆત્મા પરમ પવિત્ર સમજવા. ખરા જ્ઞાની વિવેકી સાધુ-મહાત્માઓ તે ઉપરોક્ત ભાવનાન કરીને જ સદાય પિતાના આત્માને પવિત્ર કરે છે. અહિંસા, સત્ય, અર્થ, બ્રહ્મચર્ય અને અસંગતાદિક સદાચરણવડે જ ભાવ સ્નાન કર્યું લેખાય છે. તે સિવાય તે મછની પેરે દિનરાત જળમાં નિમજ્જન કરવા માત્રથી કશું વળતું નથી. શરીરમમતા અને હિંસાદિક પાપાચરણવડે તે આત્મા અધિકાધિક મલીનતા જ પામીને અર્ધગતિ (અવનતિ) ને પ્રાપ્ત થાય છે એમ યથાર્થ સમજી સનતકુમાર ચક્રવર્તીએ જેમ કાયાની માયા તજી, વૈરાગ્ય પામીને આત્મહિત સાધ્યું તેમ ભવ્યાત્માઓએ કરવું ઘટે છે.
| (સ. ક.વિ.)
भद्रबाहु मुनिना चार शिष्यनी कथा.
(પ્રજક–દફતરી નંદલાલ વનેચંદ મોરબીવાળા) મગધ દેશને વિષે રાજગ્રહ નામે નગર હતું, તે નગરને વિષે ચતુર વિદ્વાન અને ડાહ્યા એવા ચાર મિત્રે વસતા હતા. તેમાં અરસપરસ ગેમ હતે. એકદા સમયને વિષે પૃથ્વીને પાવન કરનાર ભવ્ય જીને તારનાર એવા ભદ્રબાહવામી એક ગામથી બીજે ગામ વિહાર કરતાં તેજ રાજગૃહી નગરીએ પધાર્યા. તેમની ધર્મદેશના સાંભળવા ચારે મિત્રો તેમજ બીજાં ભાવિક શ્રાવકે પણ ગયા. તે ચાર મિત્રો ધર્મદેશના સાંભળી વૈરાગ્ય પામ્યા અને દીક્ષા ધારણ કરી વિચારવા લાગ્યા. તેઓ ચારે ગુરૂ મહારાજની પાસે જ્ઞાનાભ્યાસ કરતા હતા. એમ કરતાં એકદા સમયને વિષે ચારે સાધુએ ગુરૂ મહારાજની આજ્ઞા લઈ જુદા જુદા વિચરવા માંડયું, પરંતુ ચારે મુનિઓએ એ નિયમ કર્યો કે દીવસના ત્રીજા પહેરે ગૌચરી અર્થે જવું અને બાકીના સાત પર કાયોત્સર્ગ વિગેરે ધર્મધ્યાનમાં ગુજારવા. આવા ઉન્ન નિ. યમને ધારણ કરી ભૂમંડળમાં વિચારવા માંડ્યું. ફરતાં ફરતાં એકદા સમયને વિષે તેઓ રાજગહ નગરમાં પધાર્યા. આ વખતે હેમંત ઋતુ એટલે ઠંડીને વખત ચાલતે હતે. હવે તે ચારે મુનિઓ સારગિરિ પર્વતની ગુફામાં રહી ધર્મક્રિયા કરે છે. એક દિવસ ત્રીજા પહેરે રાજગ્રહી નગરીમાં ઐયરીને માટે પધાર્યા. આહાર વહોરી લાવી ગોચરી પ્રમુખથી નિવૃત્ત થઈ પાછા પોતાની જગ્યાએ આવતાં ચાર માંડેલા એક મનિને વૈભારગિરિ પર્વત ઉપર પહોંચતાં એ પહેાર થઈ ગયે.

Page #13

ધનમિત્ર સાધુની કમા
ક
એટલે તેઓએ હંમેશના નિયમ પ્રમાણે કાર્યોત્સર્ગ ધારણુ કરી દીધા. બીજા સાધુને પાછા ફરતાં ઉદ્યાનમાં જ ચાથા પહેાર થઇ ગયા, જેથી તેમણે ત્યાંજ કાચા ધારણ કર્યાં, ત્રીજા સાધુને પાછા ફરતાં ઉદ્યાનની નજીક આવતાં ચેાથે પહેાર થઈ ગયા. જેથી તેમણે ત્યાંજ કાયાત્સગ કયા અને ચેાથા સાધુને ફરતાં ફરતાં નગરમાં જ ચેાથેા પહેાર થઇ ગયેા જેથી તેમણે ત્યાંજ કાયાત્સગ કર્યો. હવે વૈભારગિર પર્યંત પર જે સાધુ ધ્યાન ધરી રહેલા છે તેમને ઠં'ડીની વધારે અસર થવાથી તેઓ રાત્રીના પહેલા પહેરે મરણને શરણ થયા. બીજા સાધુ જે જ્ઞાનમાં રહેલાં છે તેમને પ્રથમના કરતાં થાડી ઠંડી લાગવાથી તેમણે રાત્રીના બીજા પહેારે કાળ કર્યો. ત્રીજા સાધુ જે ઉદ્યાનની નજીક રહેલા તેમને તેથી એછી ઠંડી લાગવાથી તેમણે રાત્રીના ત્રીજા પહેારે કાળ કર્યા અને ચાથા સાધુ જે ગામમાં જ રહેલા છે તેમને તેથી ઓછી ઠંડી લાગ વાથી રાત્રીને ચેાથે પહોરે કાળ કર્યો. એમ ચારે સાધુઓએ શીત-ટાઢને પરિષદ્ધ સહન કર્યો અને શરીર ઉપર કિંચિત્ પશુ મમતા નહીં રાખતાં સમાધિ સહિત આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને આરાધક થયા, અથા ત્ સ્વગે ગયા.
धनमित्र साधुनी कथा.
( પ્રયાજક-કૂતરી ન’દલાલ વનેચ'દ મારોવાળા. )
(
ઉજ્જયિની નગરીમાં ધનમિત્ર નામે શેઠ હતા. તેમણે ને તેના દીકરાએ વૈરાગ્ય પામી સાથે દીક્ષા લીધી. શુદ્ધ ચારિત્ર પાળતાં અન્ય સાધુ સાથે ગામ નગરે વિહાર કરે છે. વિહાર કરતાં કરતાં અટવીમાં જઇ ચડ્યા. જ્યાં તડકા વિશેષ અને પાણીની જોગ વાઇ નહી મળવાથી ખાળક સાધુ તૃષાથી આકુળ વ્યાકુળ થવા લાગ્યા. રસ્તામાં નદી આવી, તેમાં પાણી જોઇ તે ચેલાના સાધુ થયેલ પિતાએ પોતાના પુત્ર ઉપર માહુભાવને લઇ વિચાર કર્યો કે · ને હું આગળ જઉં અને પાછળથી ચેલે। આ નદીમાંથી પાણી પીએ તેા તે જીવતા રહે, પછી હું તેને આલેયણા આપી શુદ્ધ કરીશ.' એમ ધારી ગુરૂએ કહ્યું કે‘તુ ધીરે ધીરે પાછળ આવ, હું આગળ જાઉં છું. શિષ્ય પાછળ રહ્યા, તૃષાથી અકળાયેલ શિષ્યનું મન નદી પાસે આવવાથી ભગ થયું. નદી કાંઠે બેસી એક ખાએ પાણી હાથમાં લઇ ચારે તરફ જોવા લાગ્યા કે ‘ મને કાંઇ દેખતુ તે નહુ હાય ? ' તરતજ પોતાના જ્ઞાનાત્માથી વિચાર્યું કે-હુ આ શું કાર્ય કરૂ છું ? મને કાઈ દેખતુ નથી, પણ તીથંકર અને સિદ્ધ તે દેખે છે, તેનાથી કાંઈ પણ છાંનુ નથી. આ સચિત્ત પાણીના એક બિંદુમાં અસંખ્યાતા જીવ શ્રી જિનેશ્વર ભગવ ંતે કહ્યાં છે; તે તે અસંખ્યાતા જીવને મારીને હું મારા અસજમ
:

Page #14

706
ના
જીવતરની વાંટા શા માટે કરૂ? સયમ જીવતરમાં મવુ એજ ધ્યેય છે,’ એમ વિચારી આસ્તેથી પાણી નદીમાં પૂરું નાખી ડ્રાથ સુકાયા બાદ તેણે નદીના કીનારા પર ચારા કયાં. ત્યાંજ કાળ કરી તે દેવમાં ગયા, તેવારે અધજ્ઞાનથી જોયું તે માલુમ પડ્યું કે “તૃષા પરિસડુ સડુન કરવાથીજ દેવી હું પામ્યા છું, પરંતુ બીજા સાધુ તૃષાથી પીડાયા છતાં અટવીના પાર પામ્યા નથી, માટે તેમનું રક્ષગુ કરવા જાઉં...” એમ વિચારી તરત ત્યાં આવી નજીકમાં ભરવાડ લેાકેાના ગાય-ભેસેાના નેસડા રચાવ્યા, એટલે ત્યાંથી સાધુ છાશ લાવી તૃષા નિવારી રસ્તે પડ્યા. પણ તેમાંના એક સાધુના કાંબળેા દેવે પેાતાની શક્તિડે ખેંચી લઇ તેજ ગામની ભાગેાળે પડના મૂકયે. હવે દૈવ ત્યાંથી રવાના થઇ નદી કાંઠે પડેલા પોતાના મૃત કલેવરમાં પેસી બેઠા થયા અને આગળ ચાલતા સાધુતા સમુદાયમાં ભળી જઇ પેાતાના પિતા સિવાય દરેક સાધુને વદશા કરી; પશુ પેાતાના પિતાને વાંદ્યા નહિ. પિતાએ ખુલાસા માંગતા સાધુએ કહ્યુ` કે ‘ આપના મનમાં મને કાચુ પાણી પાવાની અભિલાષા થઇ હતી માટે તેનુ પ્રાયશ્ચિત્ત Àા, પછી હું આપને વાંદુ’પિતાએ પ્રાયશ્ચિત્ત લીધું કે તુરતજ દેવે કલેવરમાંથી નીકળી પ્રત્યક્ષ પ્રગટ થઇ ગુરૂ પ્રત્યે કહ્યું કે-હે મહારાજ! હું તૃષા પરિસંહ સહન કરી દેવની ઉચ્ચ પદવી પામ્યો છું. રસ્તામાં નેસડા આવ્યા હતા તે મારૂ કત્તવ્ય દ્વૈતુ, ત્યાં નિશાની તરીકે તમારા કાંબળા પડ્યો છે તે લઈ આવેા. ” સા એ ત્યાં જઇ જોયું તે નેસડે હતા નહીં, તેથી જાણ્યુ` કે નક્કી દેવનું કત્તવ્ય છે. સારાંશ એ છે કે, જેમ શિષ્ય તૃષા પરિગ્રહ સહન કરી ધર્મના આરાધક થયા તેમ મીન મુનિઓએ પણ વખત આવ્યે વવું.
सत्य सुखनं संशोधन.
=
સત્ય સુખ કયાં છે ? પ્રત્યેક વ્યક્તિ સતત અને અસ્ખલિત શ્રમથી, આખા જગત ઉપર જેનુ સંશાધન કરે છે. તે શુ છે ? જેના માટે મનુષ્યા રંગુન, મુંબઇ, કલકત્તા, કરાંચી, આફ્રિકા, વિલાયત, જાપાન, અમેરિકા, પ્રીજી ઇત્યાદિ દૂર દૂરના સ્થળે મુસાફરી કરે છે, તેા પશુ જેની પ્રાપ્તિ થતી નથી, એવું તે શું છે ? તે સત્ય સુખમાં એવી તે કઇ મહાન્ સત્તા છે કે દરેક મનુષ્યને તે શેાધ કરવાની ફરજ પાડે છે ? અને જેને લીધે, આમ તેમ દોડાદોડ કરતા પૃથ્વીના છેક છેડા સુધી મનુષ્ય ક્રૂરે છે, તેપણ ષ્ફિળતા સિવાય બીજું કશુ પ્રાપ્ત થતું નથી. આવા પ્રા ઘણી વખત ઘણે ાળે પૂછવામાં, તેમજ ૨સ ભરી રીતે ચર્ચવામાં આવે છે, તે પણ તેનુ પેન્ગ્યુ સમાધાન કવચિત્ જ મળી શકે છે.
આત્માનું સ્વાભાવિક વલણુ સપ, સુસંગતતા-સ્વાદ (Harmony) તરફ

Page #15

“સત્ય સુખનું સંશોધન.”
હોય છે. અર્થાત વિશ્વના કાનને યવસ્થિત અનુભવ કરી, તેની સાથે તન્મય થવાનું છે. સુસ ગતિ-એકતા-સંવાદ-વિશ્વબલ બાવના, એજ સત્ય સુખ છે. અસં. ગતિ-કલડ-મન-કુસંપારિકતા-એજ દુ:ખ છે. કુદરત અહોરાત્ર સુસંગતિને માટે જ યત્ન-કાર્ય કરે છે અને આ રીતે મનુષ્ય જે શોધવા યત્ન કરે છે, તે શોધી શકતું નથી, કારણ કે જે સ્થળમાં તે નથી, તે સ્થળમાં તેને તે શોધે છે. તે આંતરિક સાધનને બદલે બાહ્ય સાઇ દ્વારા ધે છે અને જ્યારે પિતાના પ્રયત્નમાં નિષ્ફળ જાય છે, ત્યારે તે નિરાશામાં બેલી ઉઠે છે કે, “સયસુખ જેવું આ જગતમાં કાંઈ છે નહિ.” જ્યારે મનુષ્ય આ પ્રમાણે સત્ય સુખને મેળવવાને યત્ન કરે છે, ત્યારે તે તે સુખ તેનાથી સદા અલગ-દૂર જ રહે છે.
કુદરતના કાનુની સાથે સહકારી થઈ અા ભાવે તન્મય થવું, આપણા ચરમ તીર્થકર શ્રી મહાવીરના વચન ઉપર શ્રદ્ધા રાખી સવતત્રતાથી વિમુખ ન થવું અને કોઈ પણ દષ્ટિએ અને સુખી જે સંતોષવું.” એજ માત્ર સ્થાયી સુખ અને સંતોષ પ્રાપ્ત કરવાનું ઉત્તમ સાધન છે. મનુષ્ય પાસે એકજ શાહી માર્ગ છે કે અંતર્યામી અને અનન્ત પ્રભુની સાથે એકતાને પૂર્વ અનુભવ કરે. જે પ્રમા
માં મનુષ્ય ઐકય પ્રાપ્ત કરે છે, તેજ પ્રમાણમાં તે તેની ગુઢ શક્તિઓ અને બળ મેળવે છે અને તેજ પ્રમાણમાં અશાતિને બદલે શાન્તિ, અસંગતિના બદલે સંગતિ અને ખરી તન્દુરસ્તી તેમજ સામને લેક્તા થાય છે.
મનુષ્ય માત્રને જીવનના અખતરાઓમાં દુઃખ અને કડવા અનુભવ પ્રાપ્ત થાય છે, અને તે શાન્તિને દખલરૂપ બને છે, કારણ કે મનુષ્ય તેિજ એમ કરવા દે છે.
દુઃખ અને શોક ઉત્પન્ન કરાવનારા સંચગે ઉપર તમે જાતે સત્તા મેળવો અને તેમને તમારા ઉપર કિંચિત્ માત્ર પણ વિજય મેળવવા ન આપે. જ્યાં સુધી તમે તેઓથી ભીતિવશ થઈ દૂર નાસશે, ત્યાંસુધી તેઓ તમને ચેટતા આવશે.
સરખા સંજોગોમાં ઉછરેલા બે માણસોમાં એક સુખી અને સંતેલી હોય છે, બીજે દુઃખી અને અસંતોષી હોય છે. તેનું કારણ શું? પ્રત્યુત્તર એજ આવી શકે કે પિતાના અંતર-આત્મામાં જ સુખનું ખરું સાધન છે, એવું એકને માલુમ પડ્યું છે; અને તે પ્રમાણે તે વર્તન ચલાવે છે. સઘળી ચિંતાઓ અને શોત્પાદક સંયોગો તેને ત્યજી જાય છે, કારણ કે તે આન્તર શાંતિ અને સામર્થ્યથી પૂર્ણ છે. તેથી કઈ પણ બનાવ તેના ચિત્તને વ્યગ્ર કરી શકતું નથી કે ડગમગાવી શકતો નથી, જ્યારે બીજામાં તો વિકારવૃત્તિઓ ઉભરાઈ જાય છે, તેથી જે અવસ્થામાંથી તે મુક્ત થવા ઇરછે છે, તેજ સ્થિતિમાં પુન: તે ફસાઈ જાય છે. એકજવાર કે જે આ બાબત સમજે અને ગ્રાહ્ય રાખે. તે આ જગતમાં કઈ-અસંતોષ ઘણા પ્રમાણમાં ઘટી

Page #16

જાય. જીવનની સઘળી સ્થિતિમાં સુખી રહેવાની પરમ શક્તિ પ્રાપ્ત કરવાને માટે રાયે કે કે–પ્રત્યેક વ્યક્તિએ સુખનું સાધન પોતાની જાતમાંજ જોવું જોઈએ. જે મનુષ્યને આ પ્રમાણે જ્ઞાન થાય છે, તે સંગે ઉપર–પરિસ્થિતિ ઉપર અમલ પ્રાપ્ત કરે છે અને પરિસ્થિતિ તેના પર કાંઈપણ અસર કરી શકતી નથી. તે સમજે છે કે, સગો -પરિસ્થિતિ ક્ષણિક અને નાશવંત (momentary) છે. વળી તેને ભાન થાય છે કે તેનામાં દૈવી શકિત રહેલી છે. ચિંતાથી ચિંતાવશ થયા વિના અને શોકથી ઉદ્વેગ પામ્યા વિના તે શાંતિથી અને સામર્થ્યથી પિતાનું જીવન યથાર્થ રીતે પરિપૂર્ણ કરે છે.
તમામ મનુષ્ય દુ:ખનો વિચાર કરતાં કરતાં સુખની આશા રાખે છે, કારણું કે, “લાખે નિરાશાના અંતરમાં અમર આશા છુપાઈ રહેલી હોય છે.” પણ વિચાર, શોકથી છવાયેલા હેય, ત્યારે સત્ય સુખની આશા રાખવી તે વ્યર્થ છે. આપણી આસપાસ વિટળાયેલા સુક્ષમ વાતાવરણમાં તેમજ બીજા સર્વેમાં આ એક નિયમ છે કે, સજાતીય સજાતીયને આકર્ષણ કરે છે. Like attracts like. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે સમાન ભાવવાળી વસ્તુઓ એક બીજા પ્રતિ આકર્ષાય છે અને મનુષ્ય પણ તેવાજ કુદરતી નિયમ પ્રમાણે શેકપૂર્ણ વિચારથી બીજા શોકગ્રસ્ત વિચારેને પિતા તરફ આકર્ષે છે. પરિણામે મનુષ્યની આસપાસ શોક અને નિરાશાની માટી અને જબરજસ્ત દીવાલ ખડી થાય છે. જે સ્થિતિ આમ જ છે, તે પછી શાકજનક અને દુ:ખમય વિચારોને તમારા હૃદયમાં સ્થાન આપતા નહિ! ઉઠે ! ખડા થાઓ, જાગૃત થાઓ, અને ઉદ્દેશ સિદ્ધ કરવા ઉઘુક્ત 2112211 ! Awake! Arise ! and stop not till the goal is reached ( Swami Vivekanand) ધૈર્ય રાખે, દુઃખના વાદળને દૂર કરે! ઈશ્વરી પ્રેમ મેળવવાને તમારા અંતઃકરણના બારણા ઉઘાડે ! સત્ય સુખનું સંશોધન નિર્મળ મને કરે-મળશે. અદ્વૈત ભા જન્મ પામશે.
સત્ય સુખનું ધન થતાં અને તે સુખવતી તમારા અંત:કરણને પિળ્યા પછી, એક પ્રકારને અજાયબ અને નૈસગિક પ્રેમ જન્મ પામશે અને તમારે સત્ય સુખની પ્રાપ્તિમાં પ્રેમમય બની જવું પડશે. એક વિદ્વાને કથન કર્યું છે કે –
This man pursues his weary calling; And wrings the hard like from the sky; While happiness knseem is falling; Down from God's Bosom silently ”
ગુલાબચંદ મુળચંદ બાવીસી.

Page #17

નામત સિક્ષણ પદ્ધતિના લાભાલાભ,
૨૫૧
सांप्रत शिक्षण पद्धतिना लाभालाभ.
શિક્ષણને પ્રભાવ જેમ જેમ વધતો ગયો તેમ તેમ દેશમાંથી અજ્ઞાન, વહેમ, રૂઢીઓ હઠવા માંડી. કન્યા વિક્રય, બાળલગ્ન, જ્ઞાતિવરા વિગેરે અનિષ્ટ રીવાજે ધીરે ધીરે દૂર થવા લાગ્યા. લોકોને નવા પ્રકાશને અનુભવ થવાથી પોતાની સ્થિતિનું ભાન થયું. તે સુધારવા પ્રયાસ અદરાયા. નવું જ્ઞાન, નવું સાહિત્ય, નવા ગ્રંથે, નવી શોધખોળ, નવી હિંમત અને ન જુ વધવા લાગ્યા. વિવિધ નવી શોધ થઈ ને નવા હુન્નરે દાખલ કરવા પ્રયત્ન થવા લાગ્યા. વેપાર માટે નવા સાહસો કરાયા અને પરદેશ ગમન થવા લાગ્યાં. પશ્ચિમની ઉચ્ચ કોલેજોમાં હિંદના પુત્ર અભ્યાસ કરી જ્ઞાનમાં તે દેશની પ્રજાથી પણ આગળ વધી ઉચ્ચ નંબરે પાસ થવા લાગ્યા. ગ્રેજયુએટ, કવિઓ, લેખક અને વક્તાઓને રાફડો ફાટ. લેકે સવાભાભિમાન, સ્વાતંત્ર્ય અને પોતાના જન્મસિદ્ધ હક શેમાં છે તે સમજવા લાગ્યા. ને તે મેળવવા ન્યાયની રીતે દઢ પગલાં ભરવા લાગ્યા. જે વિનાશકારી તોથી ભારતની પડતી થઈ છે તે અંદર અંદરનો દોષ અને કુસંપ વિસારી દેવાવા લાગ્યાં અને રાષ્ટ્રીય ભાવથી એકતાનું ભાન થવા લાગ્યું. આ બધા ફેરફારે નવી શિક્ષણ પ્રણાલીકાથી પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રીતે થયા છે, એ ખુશ થવા જેવું છે, એટલું જ નહીં પણ તે ભૂલી જવા જેવું પણ નથી.
સાંપ્રત શિક્ષણ પ્રણાલીકાના ગેરલાભ-લાભના પ્રમાણમાં ગેરલાભ ઘણું છે. પ્રથમ અને સૌથી મહત્વનો ગેરલાભ તે એ છે કે આ નવીન અને કહેવાતી ઉચ્ચ કેળવણીથી કેઈ સવતંત્ર ધંધે કરવાની લાયકાત નહીં આવતાં કેળવાયેલો નેકરીઆત વર્ગ માત્ર વધી પડે છે, તેથી વસ્તુત: દેશની આર્થિક સ્થિતિ સુધરતી નથી. એકાદ વિષયનું સાંગોપાંગ જ્ઞાન વિલાયત જઈ દ્રવ્યના મોટા ભેગે પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. આમ સર્વ વર્ગના લોકેથી બનવું કેવળ અશક્ય છે. આપણા જ દેશમાં એવી વ્યવસ્થા થવી જોઈએ. કેળવણી ઘણ મેંધી અને ખર્ચાળ થઈ ગઈ છે. શિક્ષણને અસહા બો ઉછરતી પ્રજાના શરીરને તાવી નાખે છે ને અકાળ મરણ ઉપજાવે છે. નવા કહેવાતા શિક્ષિત વર્ગને મેટે ભાગ પોતાને સુધરેલા માની તોછડાઈવાળે, વડીલો પ્રતિ તિરસ્કારની નજરથી જોનારો, બાહ્યાડંબરને વધારે પસંદ કરનારે, કેવળ વિતંડાવાદની વાત કરનાર અને પશ્ચિમની નવીનતા પર મોહી પડી તેને પરમ આદરથી પૂજનારે થાય છે, એટલું જ નહિ પણ દેશને કમનશીબે દેશની હત્રર કારીગરીને, દેશનાં ધર્મનાં રહસ્યોને, અને દેશના કેટ. લાક આચાર વિચારના તારતમ્યને સમજ્યા સિવાય તેને પણ એક તરફી મતથી

Page #18

૨૫૨
શ્રી જેન વમં પ્રકાશ.
ધિક્કારનારે ઉત્પન્ન થાય છે, એ અધિકતર કઇજનક છે. આ પરથી એમ ફલિત થાય છે કે ચાલુ કેળવણીથી છોકરાનાં માત્ર મગજ જ કેળવાય છે, પણ આત્મા નહીં. કેળવણી માત્ર શોભાસ્પદ જ છે; પણ સુખપ્રદ નહીં. બીજું બધું જ શીખવાય છે માત્ર મનુષ્યની ફરજે જ નહીં. બુદ્ધિ કેળવાય છે પણ સદ્દગુણ નહીં. હોંશી ખારી વધારાય છે પણ પ્રમાણિકતા નહીં. ટૂંકમાં કહીએ તે હાલની કેળવણીથી અંગ્રેજી ભાષાનું ભાષાજ્ઞાન માત્ર અપાય છે અને તેને બદલે માતૃભાષાનું અજ્ઞાન વધે છે. સંસારને લગતી વધારે ઉપયોગી બાબતો બાજુ પર રાખી વ્યવહારિક જ્ઞાનને વિસારી દેવાય છે. જ્ઞાનનો ઉપયોગ કરવાની કળા ખેડાતી નથી. વરક્ષણનું તથા ઉપજીવિકાને માટે જરૂરનું જ્ઞાન અપાતું નથી. ભણી ભણીને પરાવલંબી થવું પડે છે. શિક્ષણ અનેક રંગી લાંબુ પહેલું બહુ બને છે, પણ ઉંડાણમાં કાંઈ જ નહીં. ઉપર ચોટીલું કૃત્રિમપણું વધી જાય છે. જેમ બહુ તેલથી દીવો ઝાંખો બળે છે, બહુ ખાવાથી પેટમાં બાદી થઈ જાય છે ને બહુ વરસાદથી પાક બગડી જાય છે, તેમ આજ. કલની અતિ કેળવણી પજાનાં મન નિર્મળ થઈ જાય છે, એમ કહેવું શું સંદેહ ભરેલું છે? આરેગ્ય. ચારિત્ર્ય અને નીતિના શિક્ષણને તો તિલાંજલી અપાઈ છે. તેમજ ખેતી, વેપાર અને વિદ્યાહુન્નરની કેળવણીને વિસારી દેવામાં આવી છે. દેશની ઉન્નતિ અવનતિનાં કારણેને અટકાવવાનાં સાધન રૂપી દેશને ખરો ઈતિહાસ શીખવાત નથી. વિજ્ઞાનની માત્ર વાતો થાય છે. દેશમાં પ્લેગ, કોલેરા વિગેરે મહામારીથી દરસાલ અસંખ્ય મનુષ્યનું નિકંદન નીકળી જાય છે. તેના ઘરગથુ ઉપનું જ્ઞાન આપવાનું કેળવણીની કક્ષાથી બહાર માનવામાં આવે છે. સ્ત્રી માટે યોગ્ય વિચાર કરવાને હજુ કોઈને વખત જ મળ્યું નથી, તેથી અત્યારસુધી કુદરતી રીતે સંસારમાં ભિન્નભિન્ન કાર્યો કરવા સરજાયેલી બે ભિન્ન પ્રકૃતિઓને કુદરતથી વિરૂદ્ધ એક જ માગે કેળવણી અપાય છે. એ કેટલું અંધેર કહી શકાય? દરેકે દરેક ચીજને માટે પરદેશ પર આધાર રાખે પડે છે, એ કેટલી પરતંત્રતા? નથી શારીરિક સ્થિતિ સુધરી કે નથી આર્થિક સ્થિતિ સુધરી, ઉલટો દેશ દિનપ્રતિદિન નિર્ધન, નિ:સત્વ અને ઓશીઆળા થતા જાય છે. એકંદરે ચાલું કેળવણીથી દેશનું દળદર દૂર થયું નથી પણ વધ્યું છે. સેંકડે દશ પુરૂષ અને માત્ર એક જ સ્ત્રી લખી વાંચી શકે છે તે શું કેળવણી કહી શકાય ? ( આ પ્રમાણેની સ્થિતિ છે.)
સાહિત્ય પુ. ૮ અંક ૧૦ મો.

Page #19

જીવદયા નિમિત્તે વર્ગને હિતશિક્ષા विद्यार्थीने शिखामण.
વાત ગપાટા દૂર કરીને, ભણાએ રૂડી પર; સારી વિદ્યા સંપાદનથી, લડીએ લીલા લહેર. વિઘાનું બહુ માન જગતમાં, એ તે મનમાં ધાર; રમત આળસ દૂર કરીને, ભણે ધરીને યાર. વિનય વિના વિદ્યા નવી પામે, તે તે નિશ્ચય ધાર; વિનય વિવેક કરીને કહીએ, વિદ્યાને વિસ્તાર. થુંકથકી પાના ઉખેડે, કરે અપમાન અપાર; વિધા વધારવાનું છે. તે મૂરખ શિરદાર. થુંકથકી અક્ષર જે માંજે. પિનસીલ જે સાર; મેઢામાં ઘાલીને લખતાં, સમજે નહીં ગમાર. તાળ ટકેરા પુસ્તકે દેવે, આશાતના અપાર; તેથી જ્ઞાનાવરણી બાંધે, જ્ઞાન લહે નહીં સાર. જ્ઞાન જ્ઞાનીની ભકિત કરતાં, પામે જ્ઞાન અપાર; કઠિન કમને દૂર કરીને, લેવે ભવને પાર. તે માટે મન વચન કાયથી, ભકિત કરે ભરપૂર દેવચંદ્રની શિક્ષા ધારે, પંચમ ગતિ નહીં દૂર.
૬
૭
૮
નવા નિમિત્તે સ્ત્રીને હિતશિરા,
૧ પ્રભાતમાં ઉઠીને પ્રથમ પુંજણીવડે ચલે, પાણીઆરૂં, ઘટી, ખારણીઓ, પાણીના ઠામોની ઉતરેડ વિગેરે પુજવું, પછી બીજું કામ કરવું.
૨ સાવરણ સુકમળ રાખવી અને તેનાવડે પણ ઝાપટ દેતાં બહુજ વિચાર રાખવ-પ્રથમ નજરે જોયા પછી ઝાપટ દેવી.
- ૩ પાણી ગળવામાં પૂરી ચતુરાઈ વાપરવી, ઉતાવળ કરવી નહીં, સંખારો. હુંપાવા દે નહીં, સંખારાવાળું વસ્ત્ર બરાબર સાફ કરી તે પાણી જળાશય નખાવવું. સંખારો સુકવો નહીં.
૪ વાસણ, લાકડાં, છાણાં તમામ નજરે જોઈ પુંજીને વાપરવા.
૫ ઘી, તેલ, દુધ, છાશ વિગેરે પ્રવાહી પદાર્થ બધાં ગળીને વાપરવા. દરેક ચીજની ગળણી જુદી જુદી રાખવી, આ ચાળીને જ વાપરો. પ્રથમ ચાળેલો હોય છતાં વાપરતી વખત અવશ્ય ચાળ.

Page #20

૨૫૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૬ ધાન્ય છવાકુળ આવ્યું હોય તે તરતજ દુરસ્ત કરવું, તેમાંથી નીકળેલા છાની યતના કરવી, ધાન્ય મળેલ આવ્યું હોય તે તે પાછું જ મેકલવું, વાપરવું નહીં.
૭ ખાટલા, ગોદડાં, ગાડતાંમાં માંકડ વિગેરે જેઈ દૂર કરીને પછી તડકે નાખવાં, એમને એમ નાખવાં નહીં.
૮ ખાટલા તડકામાં ધકે લઇને ખંખેરવા નહીં, શીળે-છાયાએ ખંખેરવા.
૯ સંમુઈિમ મનુષ્ય પચંદ્રિય જી ૧૪ સ્થાનકે ઉપજે છે. તે સ્થાનકો સારી રીતે સમજીને ધારી રાખવા જેથી તે જીવની ઉત્પત્તિ ને વિરાધના અટકાવી શકાય.
૧૦ પેશાબની ખાળે વિગેરેની સ્થિતિ સમુઈિમ જીવો ન ઉપજે તેવી રાખવી. એઠવાડ રાખી મૂકે નહીં. જનાવરને પાઈ દે, જ્યાં ત્યાં થુંક, બળ, નાકનું લીંટ વિગેરે ન નાખતાં રક્ષા કે ધૂળમાં નાખવું અથવા તેનાવડે તરતજ ઢાંકી દેવું કે જેથી તેમાં પડીને કે ચૂંટીને બીજા અને વિનાશ ન થાય. ઉલટી થઈ હોય તે તે તરત રક્ષાવડે ઢાંકી દેવી. ( ૧૧ ઘરમાં સર્વત્ર જેમ બને તેમ છતા વધારે રાખવી, જયાં સવચ્છતા હેય છે, ત્યાં સામુર્ણિમ છની ઉત્પત્તિ થતી નથી.
૧૨ વાસી અન્ન ખાવાની કે રાખી મૂકવાની અને બાળકને ખવરાવવાની ટેવ પાડવી પડાવવી નહીં. ( ૧૩ બાળ અથાણું ખાવું નહિ અને કરવું પણ નહીં.
૧૪ ટાઢા-ઉના કર્યા સિવાયના દુધ, દહીં કે છાશની સાથે શ્રીદળ-કઠોળ ૫દાર્થ ખાવો નહીં અને ઘરમાં તેવું સાધન જ જોડવું નહીં.
૧૫ કંદમૂળનું શાક પિતે ખાવું નહીં તેમ રાંધવું પણ નહીં.
ભણી ગણીને પ્રવીણ થયેલ સ્ત્રીઓએ તેમજ શ્રીમંત વર્ગની સ્ત્રીઓએ આ બાબતે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવી. ઘરમાં કામકાજ કરનારા નેકરે હોય તે પણ જીવદયાને લગતા ઉપરના કામ ઉપર તે પિતેજ ખાસ ધ્યાન આપવું. જે સ્ત્રી ડાહી ગણાતી હોય છતાં ઉપર જણાવેલા કામે તરફ ઉપેક્ષા રાખે છે તે અન્ય જીનો વિનાશ કરે છે, એટલું જ નહીં પણ પોતાના કુટુંબ વર્ગનું પણ અહિત કરે છે. તેથી સ્ત્રી જાતિનું ખરું ડહાપણું જીવયેતના જાળવવામાં અને ઘર સવા રાખવામાં છે એમ સમજવું.

Page #21

અમદાવાદમાં ઇનામને મેલાવડે.
अमदावाद जैन श्वेतांबर मूर्तिपूजक बोर्डीगमा थयेलो
इनाम आपवानो मेलावडो,
તા. ૩ જી ઓકટોબર ૧૯૨૦ ને રાજ સવારના આઠ વાગે જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક બેડી ગના પાસ થયેલા બોર્ડરને ઈનામ આપવાને મેળાવડે રા. રા. મોહનલાલ લલુભાઈના પ્રમુખપણ નીચે ભરવામાં આવ્યું હતું. આ મેળાવઠામાં શેઠ જગાભાઈ દલપતભાઈ અને બીજા કેટલાક સંભાવિત ગૃહસ્થોએ ભાગ લીધું હતું. તેમ શેઠ ચીમનલાલ નગીનદાસ બોડીગના બેઈએ અને દિગંબર બેડીગના બોર્ડરોએ પણ ભાગ લીધો હતે. શરૂઆતમાં મંગળાચરણ થયા બાદ પધારેલા ગૃહસ્થને ઉપકાર પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રમુખ સાહેબે પ્રમુખ સ્થાન સ્વીકાર્યા બાદ બેગના ઓનરરી સેક્રેટરી વકીલ છોટાલાલ કાળીદાસે બેઠગ સ્થાપના થઈ ત્યારથી આજ સુધીના રીપોર્ટને સાર વાંચી બતા
વ્યા હતા. તે પછી બેડરને ઇનામ આપવામાં આવ્યા હતા. મી. મૂળચંદ આશારામ વૈરાટીએ કસરત અને ઉંચા પ્રકારનું જ્ઞાન મળે તેવી પુસ્તકશાળાની જરૂરીયાત વિષે વિવેચન કર્યું હતું. મી. વીરચંદ ગોકળદાસે કીર્તિને સારૂ નહિ પણ પરોપકારને સારૂ દાન કરવાની જરૂરીયાત જણાવી હતી. પ્રોફેસર સાંકળચંદ મફતલાલે અમુક વ્યક્તિએ સંસ્થા સ્થાપન કરી માટે તે જ વ્યકિતની આ બેડીંગ છે એમ માનવાનું નથી પણ સમગ્ર જૈન કોમની બેડીંગ છે એમ સમજી સહાય કરવાની આવશ્યક્તા છે તે ઉપર વિવેચન કર્યું હતું. ત્યારબાદ “જય જય ગરવી ગુજરાત નું ગીત બોર્ડરેએ ગાયા બાદ પ્રમુખ સાહેબને ઉપકાર માની મેળાવડે વિર્સજન થયું હતું.
આ પ્રસંગે નીચે પ્રમાણે રકમ બક્ષીસ તરીકે જાહેર કરવામાં આવી હતી. ૫૦૦-૦-૦ શા. માણેકલાલ જેઠાભાઈએ બીછાના તથા ફરનીચર સારૂ. ૧૦૧-૦-૦ શા. ચુનીલાલ ભગુભાઈએ ધાર્મિક શિક્ષણ ખાતામાં ૨૫૦-૦૦ શા. સોમાભાઈ બહેચરભાઈએ લાયબ્રેરી ખાતે દર વરસે રૂ. પ૦) લેખે
પાંચ વરસ સુધી. ૧૧-૦-૦ શા. દલસુખભાઈ જસરાજે ઈનામ ખાતે.

Page #22

૨૫૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રાસ..
આધુનિક જેનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન.
પર્યુષણ પર્વ વ્યતીત થયાને હજુ બહુ વખત થયે નથી. હજુ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણના “ઝંકારા' નાં દેલને શ્રવણેન્દ્રિયમાં અથડાતા બંધ થયા નથી. સ્વામીવાત્સલ્ય, સુપન, ઘેડીયાપારણ આદિનાં સમરણે હજુ તાજાંજ છે, તેથી અન્ય વિષયમાં પ્રવેશ કરતાં પહેલાં ધાર્મિક પ વિષે કાંઈક ઉલેખ કરવામાં આવે તે અસ્થાને યા અકાળે નહિ ગણાય. ધાર્મિક પ ધાર્મિક લાગણીને સતેજ રાખવાનું પ્રબળ સાધન છે. ચિત્રવિચિત્ર પ્રવૃત્તિઓથી ઘેરાયેલ આઠમી સહેજે ધર્મને વિસરી જાય; તેનામાં ધાર્મિકતા જાગતી રાખવાનું કામ આવાં પો કરે છે. પર્વોની
જનામાં બહુ દીર્ઘ દ્રષ્ટિ રહેલી છે. ધાર્મિક પ બે પ્રકારના હોય. એકમાં તપ, જપ, પૂજા આદિથી ધર્મની આરાધના કરવાનું જ લક્ષ્ય હેય. અન્યમાં ધર્મ નિમિત્તે આનંદ કરે અને એ જ ધર્મના અનુયાયીઓમાં પરસ્પર વાત્સલ્ય અને અનુરાગ વધે તેવી પ્રવૃત્તિઓ આચરવી તેવુંજ લક્ષ્ય પ્રધાન હોય. ક્રિશ્ચિયનેમાં ઈસ્ટર પ્રથમ પ્રકારનું પર્વ ગણાય; ક્રિસમસ નાતાલ અન્ય પ્રકારનું પર્વ ગણાય. મુસલમાનમાં રમજાન મહીનાના દિવસે પ્રથમ પ્રકારનું પર્વ ગણાય ઈદના દિવસે અન્ય વિભાગમાં આવે. જેનેતર હિંદુઓમાં ગોકુળઅષ્ટમી, દેવપોઢી અગિયારસ વિગેરે પ્રથમ વિભાગનાં પ લેખાય અને વિજ્યાદશમી, હેળી, દિવાળી, બળેવ વિગેરે ઘણું ખરું અન્ય વિભાગમાં આવે. આવી ગોઠવણ આપણી જૈન સંસ્થામાં છે કે નહિ? જૈન પર્વોમાં સાધારણ રીતે જ્ઞાનપંચની, કાર્તિક શુદિ ૧૫, મન અગિયારશ, ચૈત્ર શુદિ ૧૫, અશાડ શુદિ ૧૪, પર્યુષણ વિગેરે સમાવેશ થાય. દિવાળી મહાવીર નિવે ને દિવસ હેઈને તેને પણ જૈન પર્વ તરીકે લેખવામાં આવે છે. છેલ્લાં દશેક વર્ષધા મહાવીર જન્મદિવસને પર્વની કેટિએ પહોંચાડવાનો શુભ પ્રયત્ન આદરવામાં આવે છે. જે દષ્ટિબિન્દુથી પના વિબાગ પાડ્યા તે દ્રષ્ટિબિન્દુએ પર્યુષણ, જ્ઞાનપંચમી, મૌન અગિયારશ, અશાડ શુદિ ૧૪ વિગેરે પર્વોને સામાન્યતઃ ધર્મની આરાધનાના નિમિત્તક લેખી શકાય. જ્યારે કાર્તિક શુદિ ૧૫, ચૈત્રી પુર્ણિમા, મહાવીર જન્મદિવસ વિગેરે પર્વોની પ્રવૃત્તિ ધાર્મિક આનંદસાધક ગણી શકાય. પણ આવા પર્વેની જનામાં કેટલાક વાંધા દેખાય છે તે તરફ ધ્યાન ખેંચવા અત્ર ઉદ્દેશ છે. જે આનંદમૂળક પર્વો છે તેની ઉજવણ હજુ એવી રીતે થતી નથી કે નિયત ઉદેશ બરેબર સિદ્ધ થઈ શકતું હોય. કાર્તકી કે ચૈત્રી પૂનમને મહિમા જરા પણ અનુભવાતો હોય તે તે માત્ર તીર્થસ્થળમાં અનુભવાય છે, પણ અન્ય સ્થળોમાં આવી પૂર્ણિમાઓ અન્ય પૂર્ણિમાઓ કરતાં કાંઈ પણ વિશિષ્ટ મરણ મૂકી જતી નથી. વળી પૂર્ણિમાની ઉજવણી દિવસે કરવામાં આવે તેને તે કાંઈ

Page #23

આધુનિક જૈનનુ ળાવહીન ધાર્મિ`ક જીવન.
પછ
અજ સમજાતે નથી, જે ધાર્મિક ઉત્સવા દિવસેજ કરવાના ડાય તે પૂર્ણિમાના દિવસને પસંદ કરવાનુ કાંઇ પ્રયેાજન રહેતુ નથી, ઘણે ઠેકાણે શરૂપૂર્ણિમાની રાત્રિ ઉજવવાને રીવાજ પ્રચલિત છે. તે રાત્રે સ્વામીભાઇએ એકઠા થાય, ર્ગ બેરંગી અક્ષતની સ્વસ્તિક આદિ આકૃતિએ મેટી પાટ ઉપર આળેખે અને સાથે મળી સુદર પદ્ય, ભજના સ્તવના ગાય. આમાં પશુ એક વૈચિત્ર્ય તે એ જોયુ કે ઘણે ઠેકાણે દેવમંદિરના ચોકમાં શરદ્દપુનમના ચંદ્રમા શિતલ જ્યાતથી ધવલ વર્ષો વરસાવી રહ્યો હાય તેની ઉપેક્ષા કરીને જૈન બધુએ રગમ'ડપમાં એકઠા થાય છે, અને હાંડી ઝુમરની રેશનીનું સન્માન કરતાં ઉપર જણુાળ્યુ તે પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓમાં લીન થાય છે. આ બધુ આપણામાં રૂઢ થતી જતી અરસિકતાનું પરિ શુામ છે. દુનિયાની ભારેમાં ભારે રોશની ચદ્રિકાના ધવલ તેજ પાસે કિંમત વિનાની છે. આ રસપૂર્ભુ મત્ર પૂર્ણિમાને પતિથિ તરીકે સ્વીકારવામાં રહેલા છે. એ બાબતનુ' દુર્લક્ષ્ય કરવુ' રસિક પ્રજાને ઘટતું નથી. આવી પતિથિ ગણાતી પૂર્ણિમાની રાત્રે દેવમંદિરના ચાકમાં સગીતમંડળીએ એકઠી થવી જોઈએ, ગામ બહાર આવેલા મંદિરામાં રાત્રે દર્શન કરવા જવાના અને ભક્તિમય ઉત્સવા ઉજવવાના રીવાજ ઉભું થવા જોઇએ. ખાસ કરીને બાળક રાત્રિના ખુલ્લી જગ્યામાં ધર્મીમય, નિર્દોષ માનદ પામી શકે તેવી ચેોજનાઓ રચાવી જોઇએ. સામાન્યત: પણ આવા આનંદપ્રાપ્તિ અર્થે નિર્માયલા પ દિવસે જોઈએ તેટલે આનંદ આપી શકે તેવી રીતે ઉજવાતા નથી. જેટલી ધર્મ આરાધનાના પોંની જરૂર છે, તેટબ્રીજ આવા આન જનક પર્વની જરૂર છે. તેવા પર્વના પ્રસ ંગે સ્ત્રધર્મીના અનુયાયી એ સાથે મળે, ગાનતાન કરે, મધુર વાર્તા વિનાદ કરે, સાથે લેાજન કરે, ધા િક નાટક ચેટકમાં સામેલ થાય, સુંદર વરઘેાડા કાઢે, જાત જાતના ધાર્મિક રચનાએ કરે, નૃત્ય, ડાંડીયારાસના આદર કરે-આવી આવી ઘણી વસ્તુ .આનદમૂલક પર્વોમાં અવકાશ પામી શકે. આ વિષયમાં સુજ્ઞ જૈન ખધુએનું ધ્યાન ખેચવાની જરૂર છે.
પર્યુષણુ પની ઘટના વિષે કેટલુક ખાસ કહેવા જેવુ છે. જો કે પર્યુષણની મૂળ રચના વિચારતાં તેમાં તપ, જપ, પ્રતિક્રમણુ, દેવપૂજા આદિ ધાર્મિક ક્રિયાઓદ્વારા ધર્માંની આરાધના કરવાનાજ મુખ્ય આશય જણાય છે, તે પણ અત્યારે પર્યુષણુ જે રીતે ઉજવાય છે, તે જોતાં તે મિશ્રપ થઈ ગયુ' લાગે છે. આમાં ખાસ વાંધા જેવું તેા કાંઇ નથી. સ્વધર્મી ધુએ ધર્મ આરાધના કરે તેમજ આનંદ ઉત્સવ પશુ સાથે મળીને કરે તેમાં કશા દોષ કાઢવા જેવું હાઇ નજ શકે. પણ જે ઉત્સવા પ ત્રણ પવની આરાધનામાં દાખલ થયા છે તે આદરણીય છે કે નહિં તે જરાક વિચારવા જેવુ છે. સામાન્યતઃ સુપન અને ઘેાડીયાપરાના વિષયમાં આપણા ઘણા ધાર્મિ ક ઉસ્રાદ્ધ ખરચાય છે. આ ખન્ને ઉત્સવા મને પ જગુ

Page #24

૨૧૮
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
પર્વની રચના વિચારતાં સંગત લાગતા નથી. કળાની દૃષ્ટિએ વિવેકવિહીન અનુક રણ મેોટા દ્વેષ ગણાય, કારણકે તે વિવેકની તેમજ આત્મીયતાની ખામી સૂચવે છે. અંગે માતરમ્ ઉપરથી વન્યું વીર્મ્મૂ ઉપજાવનાર પ્રજા ગેાકુળ અષ્ટમીના શ્રીકૃષ્ણુના જન્માત્સવ ઉપરથી પર્યુષણુ પર્વમાં ભગવાન્ મહાવીરના જન્માત્સવનુ ઉલ્લાપન કરવા પ્રવૃત્ત બને એ અસ્વાભાવિક નથી, પણ આવુ અનુકરણ વિવેકવિહીન હાઇને હાસ્યાસ્પદ લાગે છે. પ્રથમ તે ગોકુળઅષ્ટમીના દિવસે શ્રીકૃષ્ણને જન્મ થયે ગાય છે; ભગવાન મહાવીરને જન્મ કાંઇ ભાદરવા સુદ ૧ ના દિવસે થયા નથી કે આપણે તે દિવસે સુપન દર્શન કરાવી પ્રભુને જન્માત્સવ કરી શકીએ? વળી પારણાના ઉત્સવ પણ ખાળકૂષ્ણુને પારણામાં ઝુલાવવાની પ્રવૃત્તિ જોઇને ઉભેા થયા જડ્ડાય છે. પર્યુષણ પર્વ માં મહાવીર જન્મ ઉજવાતાં ભાદરવા શુદ ૧ જ ભગવાન્ મહાવીરની જન્મ તિથિ છે એવી ભ્રમણા ઘણા મધુએમાં રૂઢ થાય છે. હું પણ આ ભ્રમણાથી ઘણા વર્ષો સુધી મસ્ત હતા. આ પ્રવૃત્તિમાં ખીન્ને દ્વેષ એ છે કે જે પ્રકારનાં વડેમાનું ખંડન કરવા જૈન ધર્મના સમયે સમયે પ્રાદુર્ભાવ થયે છે, તેજ વહેમને
આ પ્રવૃત્તિઓ મેટા પાયા ઉપર પાષતી આવી છે અને તેથી આ પ્રવૃત્તિએ જે સ્વરૂપે જોવામાં આવે છે તે સ્વરૂપે જૈન ધર્મના રહસ્યથી વિપરીત લાગે છે. સુપન કઇ કઇ જાતના વહેમેને ઉત્તેજન આપે છે ? લક્ષ્મીનું સુપન સાધારણ રીતે કાણુ લે છે ? જેને દ્રવ્યની અતિશય આકાંક્ષા હેાય અથવા તે જેના ઉપર લક્ષ્મી દેવીની તાજી કૃપા થયેલી હોય તે. વહાણુનુ સુપન કે લે છે ? જેને દરિયા સાથે વ્યાપાર હોય તે. ઘેડિયાપારણામાં સૌથી વધારે ભાગ કાણુ લે છે ? સંતતિ ચિત ગ્રહસ્થા. એ સુવિદિત છે કે પેાતાને સંતતિ થાય એવી આશાથી અથવા તે સંતતિની તીવ્ર આકાંક્ષાવાળી સ્વસ્રીની આગ્રહુમયી પ્રેરણાથી ઘેાડીયા પારણાં ઝુલાવવામાં અને કરે લાવવામાં આપણા સ ંખ્યાબંધ ધનિક ગૃહસ્થા અનગળ દ્રવ્ય ખરચે છે. આવા વહેમ, માન્યતાઓના ઉચ્છેદ અને કાઈપણ પ્રકારના ફળની આશા વિનાની જિનરાજની ભકિત–આ બન્ને આશય પ્રસ્તુત પ્રવૃત્તિઓમાં લુપ્ત થતા દેખાય છે. અલખત્ત, આ પ્રવૃત્તિએ બહુ આન'ના વિષય છે, બાળજીવાને મામાં અતિશય આહ્લાદ આવે છે; સુપન ઉત્તરે, જન્મ વંચાય, નાળીએર ધડાધડ ફુટવા માંડે, અને સાકર પવા સાથે મેળવી તેનુ સ્નેહી સંબંધી સ્વધમી જનેામાં અરપરસ લ્હાણ કરવામાં આવે—આવા આનન્દ્વપૂર્ણ પ્રસ ંગે કેમ ત્યજાય ? વળી ઘેાડીયાપારણાં ઘેર લાવવાનાં, રાત્રિજગા કરવાનાં, ધામધુમવાળા વઘેાડા કાઢવાનાં—આવા આનંદમય પ્રસંગા કાઢી નાખવાનુ કહેતાં-ખાસ કરીને તેવા સરકારમાં ઉછરેલુ' મન સહેજે આંચકા ખાય; પણ વિવેકથી વિચાર કરતાં જે વસ્તુ ત્યાજ્ય લાગે તે ત્યાજય કહે. ની તેા જોઇએજ. વળી ધાર્મિક પ્રવૃત્તિએ કાંઇ બાળ જીવેાની જરૂરિઞતા ઉપર રચી

Page #25

આધુનિક જૈનાનુ કળાવિહીન ધાર્મિ`ક જીવન.
૨૫૯
-
શકાય નહિ; તેની ઘટનાને ધામિક ઉન્નતગામી આશયાના આધાર જોઇએ. વૈચિત્ર્ય તેા ત્યાંજ રહેલું છે કે જે ભગવાન મહાવીરના ખરા જન્મ દિવસ છે તેની તે કોઇ ખબર લેતુ નથી અને જે દિવસે વ્યાખ્યાન વાંચતાં વાંચતાં જન્મ પ્રસંગનું વર્ણન આવે છે તે દિવસે આટલી બધી ધમાલ થઇ પડે છે. ચૈત્ર શુદ્ઘિ ૧૩ ભગવાન મહાવીરના જન્મદિવસ છે. આ દિવસ જાણે કે કેટલાક ધર્મસુધારકાને શુષ્ક ભાષણે! કરવાને માટે જ નિર્માયલા હાય એમ જૈન સમાજના માટે વર્ગ તેની ઉપેક્ષા કરી કાઢે છે. વસ્તુત: આ દિવસ કેમ સારામાં સારી રીતે ઉજવાય અને તેમાં આબાળ વૃદ્ધ નરનારીઓ કેમ પૂરો ભાગ લે તેને ખરેખર વિચાર કરીયેાજના કરવાની જરૂર છે. આસન્ન ઉપકારી ભગવાન મહાવીરના મંગળમય જન્મદિવસની જરા પણ ઉપેક્ષા જૈન નામધારી સજ્જન સન્નારીને ન ઘટે. ઉપરની ટીકા ઉપરથી એમ સમજવાનું કારણ નથી કે પર્યુષણમાંથી ઉત્સવાના સત્રથા બહિષ્કાર કરવા એવા મારા આશય છે; પણ હું એ જણાવવા માગું છું કે વર્તમાન કાળે પર્યુષણુ પર્વમાં જે ઉત્સવા ઉજવાય છે તે કેાઇ પ્રકારે સંગત લાગતા નથી અને તેથી તેના ત્યાગ કરીને જૈન ધર્મ તેમજ પર્યુષણની ભાવનાને સંગત ઉત્સવાની યાજનાને વિચાર કરવા ઘટે છે.
જો કે પ્રસ્તુત વિષય સાથે ખાસ સબંધ નથી તેપણુ પ ણુના સંબંધમાં એક એ ત્રીજી સૂચના પશુ અહીં કરી લઉં. કલ્પસૂત્રદ્વારા ભગવાન મહાવીરનુ જન્મ ચરિત્ર સાંભળવાના રીવાજ ખરેખર પ્રશસ્ય છે. જેના તાંતણે આપણે સા ખંધાયલા છીએ તે મૂળતંતુ મહાપુરૂષની જીવન વિભૂતિએ પ્રતિવર્ષ આપણી સમક્ષ રજુ કરવામાં આવે તે સર્વ પ્રકારે ઉચિત અને અ!વશ્યક છે, પશુ આ બાબતમાં માત્ર કલ્પસૂત્રને શામાટે વળગી રહેવુ' ? ખીજા પણ અનેક શિષ્ટ આચા ચાએ ભગવાન મહાવીરના જીવનપટને પેાતાની કલમથી ગુથ્યુ છે. હેમચંદ્રાચાર્યે પણ સુંદર મહાવીરચરિત્ર લખ્યુ છે. તા કહેવાના આશય એ છે કે મહાવીરચરિત્રને જુદા જુદા ગ્રંથાદ્વારા ઉપદેશ કરવામાં આવે તે ન્યાખ્યાતા તેમજ શ્રોતા ઉભયને મહુજ આનદ આવે, એકનું એક સાંભળવામાં રહેલા કટાળાના ખ્યાલ દૂર થાય અને સમયે સમયે નૂતનતા ધરતુ મહાવીર ચરિત્ર સૈા કેાઇને સવિશેષ આકર્ષક અને. વળી આખું મહાવીર ચરિત્ર માત્ર ચાર દિવસમાં ખલાસ કરવાનું હાય છે. આ પ્રશુાલિકામાં ફેરફાર કરવાની જરૂર છે. આથી વ્યાખ્યાન આપનાર સાધુના શ્રમના કૈાઇ વિચારજ કરતું નથી. એક બાજુએ તપ કરવાના હાય અને ખીજી માજુએ હંમેશનાં એ એ વ્યાખ્યાન આપવાનાં હોય, આ અસાધારણ પરિશ્રમ કહેવાય. શ્રોતાજન ગમે તેટલા શ્રદ્ધાળુ હોય તે પણુ કંટાળાના ચિહ્નો છુપાવી શકતા નથી. ચાલુ પ્રથામાં ફેરફાર કરીને શામાટે પહેલા દિવસથી મહાવીર ચરિત્ર નિરૂપણની

Page #26

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
આરંભ ન કરે ? ચાલુ પ્રથાના ઉપાસકોને આ નહિ ગમે ! વળી કોઈને પ્ર* થાય કે મહાવીરનો જન્મ તે ભાદરવા શુદિ ૧ના દિવસે વંચા જોઈએ તેનું કેમ? ભાદરવા શદિલની બ્રાન્તિ ભાંગવી જોઈએ, વિશેષ લાભ સમજાય તે ચાલુ પ્રથામાં ફેરફાર કરવો જોઈએ. એક બીજી સૂચના એ કરવાની કે પર્યુષણ માટે શ્રેયસાધક અને ધિકારી વર્ગ જેવી અથવા તો થીઓસોફીના ભાષણ કર્તાઓ જેવી ભાષ શ્રેણી થવાનીરચાવાની ખાસ જરૂર છે. જે શ્રદ્ધા, જે ઉત્સાહ, જે લાગણી જૈન ભાઈઓમાં પર્યુષણના પમાં પ્રગટે છે તેને પૂરે લાભ લેવા જોઈએ. શિષ્ટ પુરૂષ રચિત મહાવીર ચરિત્રવ ચાય તે તે આદરણીય છે, પણ અત્યારના વિદ્વાન આચાર્યોની વિદ્વત્તાને પણ ખરો લાભ પર્યુષણ દરમિયાન સમગ્ર શ્રાવકવર્ગને મળ જોઈએ. આ ભાષણે તે-વખત આ ઇવાનમાં આવ્યું તે બોલી ગયા–તેવા થવા ન જોઈએ, પણ તે ભાષણે ખુબ મહેનતથી તૈયાર થવા જોઈએ, તેની પાછળ ઉંડો અભ્યાસ, અવલોકન તથા મનન હોવાં જોઈએ. આવી ભાષણ ફતેહમંદ ત્યારેજ થાય કે જ્યારે ભાષણ આપનાર આચાર્યને તેની આખા વર્ષ ચિતા રહી હોય અને તૈયાર કરવામાં ખાસ મહેનત લેવાઈ હોય. આવી ભાષણશ્રેણી ઘર્મનાં મુખ્ય સિદ્ધા તેને વિસ્તારથી ચચી શકે, સ્વધર્મની અન્ય ધર્મો સાથે વિવેકભરી તુલના કરી શકે, કર્મ, આત્મા, પરભવ કે એવાજ કોઈ એક સિદ્ધાન્તનું સવિસ્તર વિવેચન કરી શકે, જેનસમાજના બંધારણની સમાલોચના કરી શકે, અને આપણે કયાં છીએ અને કયાં જવું જોઈએ તેને દિશાનિર્દેશ કરી શકે. આવાં ભાષણે તૈયાર કરવાનું કામ દરેક સાધુને માથે હાઈ નજ શકે, પણ મોટા સંઘાડાના (સમુદાયના) અધિપતિ હોય, વિદ્વાની કેટિમાં ખપતા હોય અને જેને અનુયાયી વર્ગને બહોળો સમૂહ હોય તેવા વિશિષ્ટ પદધારી સાધુઓને આ સમયમાં આ અતિ આવશ્યક અને ઉપયોગી કર્તવ્ય મને લાગે છે. આશા છે કે આ સૂચના જે વર્ગને માટે કરવામાં આવી છે તે વર્ગ ધ્યાનમાં લઈ અમલ કરવા પ્રવૃત્તિ આદરશે.
પરમાનંદ.
स्फुट नेध अने चर्चा.
આ અંકમાં આવેલ પરમાનંદના લેખમાં તેણે કાર્તિક શુદિ ૧૫ ને ચૈત્ર શુદિ ૧૫ ને માટે શુદિ ૧૫ ઉપર ભાર મૂકી તે ઉજવવાને જે પ્રકાર બતાવે છે તેમાં સમજ ફેર જણાય છે. ચૈત્ર શુદિ ૧૫ ને આસો શુદિ ૧૫ એ દિવસે બે શાશ્વતી આઝાઈની પતિના દિવસો છે, તેથી તે આરાધવા ગ્ય છે. આ શુદિ ૧૫ પણ

Page #27

કુટ
ધ અને ચર્ચા.
શરદ પુનમ તરીકે જેનેએ ઉજવવાની નથી. વળી કાર્તિક શુદિ ૧૫ એ અશાડ ચે. માસાના અડ્ડાઈને પ્રાંત દિવસ છે. તેથી આરાધનીય છે, તેમજ કાર્તિક સુદિ ૧૫ ને ચૈત્ર શુદિ ૧૫ મે સિદ્ધાચળ ઉપર કરેડ મુનિઓ સિદ્ધિપદ પામેલા હોવાથી તે દિવસ આરાધના કરવા એગ્ય છે. સિદ્ધક્ષેત્રમાં તેનું મહત્વ વધારે છે. લેખકે બતાવેલા બે પ્રકારના પર્વો પૈકી જેન પે પ્રાયે પહેલા પ્રકારના જ છે. પર્યુષણ પર્વમાં સ્વપ્ન અને ઘેડીયાપારણને અંગે દ્રષ્ટિગોચર થતે આશીભાવ ત્યાજ છે, એ તે શાસ્ત્રાધારે સ્વીકરણીય છે. એ પ્રચારને પ્રારંભકાળ ચેકસ થઈ શકો નથી. કલ્પસૂત્રની વિસ્તૃત ટીકાના વાંચનમાં એટલો વખત વ્યતીત થાય છે કે તેના વાંચનારા વિદ્વાન મહાત્માને કિંચિત પણ ઉપદેશને કે પ્રભુના ચરિત્રનું અનુ. કરણ કરવાનું કહેવાનો અવસર મળી શકતું નથી એ. ખરી વાત છે. લેખકના કેટલાક વિચાર બુદ્ધિપૂર્વક અને કેટલાક શાસ્ત્રાધારે ચર્ચવાયેગ્યા છે. આક્ષેપક શૈલીને. તેમાં ત્યાગ કરવા અમારી વિનંતિ છે. વિદ્વાન લેખકોને તેને માટે આભારી અભ્યથના છે. ચર્ચાઈને મુકરર થયેલી હકીક્ત એટલી દ્રઢ થાય છે કે પછી તેમાં સવાલ ઉત્પન્ન કરવાપણું રહેતું નથી. એ લેખ વાંચીને પોતાના વિચારમાં એકદમ ફેરફાર કરવાને બદલે તેની ઉપર વિદ્વાન મુનિ મહારાજા સમિપે ચર્ચા કરી નિર્ણય કર્યો પછી જે ફેરફાર કરવા યોગ્ય લાગે તેજ ફેરફાર કરે એવી અમારી સૂચના છે.
વિક્રમ સંવત તથા વીર સંવતની આ અંક સાથે પૂર્ણાહૂતિ થાય છે. વ્યાપારીઓ નવા ચોપડાઓ બંધાવી નવાં ખાતાંઓ દેરી નવા વર્ષના વ્યાપારની શરૂઆત કરશે. આ અસ્થિર અને ક્ષણિક સંસારમાં એક વર્ષ પૂરૂં જીવી નવીન વરસને પ્રથમ દિવસ જેવા ભાગ્યશાળી થયા, તે માટે મુબારકબાદીનાં ઘણાં પત્ર લખાયાં હશે. બાળકેએ ફટાકડા ફોડીને તથા સ્ત્રીઓએ ગ્રહ ઉજાળી તથા દીવાઓ કરી આ પર્વને મહોત્સવ કર્યો હશે. વ્યાપારીએ નવા વરસનો મેળ દેરતાં જુના વરસનાં સરવૈયાં કાઢ્યાં હશે. વીર સંવત પ્રમાણે જેનકેમનું નવું વર્ષ પણ એક સાથેજ શરૂ થતું હોવાથી વ્યાપારીઓની જેમ કોમના સ્ત્રી-પુરૂષ, બાળક બાળકીએનાં શુભ વ્યાપારમાં સર્વદા તત્પર જોન કેમે પણ પોતાનું સરવૈયું કાઢવું જ જોઈએ. ગત આખા વર્ષના કાર્યને સરવાળે તે સરવૈયું છે. કોમની પ્રગતિના આખા વરસને એકંદર સરવાળે જતાં કેમનું સરવૈયું તપાસી શકાશે. આ આખા વર્ષમાં ચાલુ પ્રણાલીકાનુસાર સંઘે નીકળ્યા છે, અઠ્ઠાઈ મહેથયા છે, સ્વામીવાત્સલ્ય થયા છે, તદુપરાંત મારવાડમાં જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સનું બારમું અધિ. વેશન થયું છે, અને “દેવ-દ્રવ્યની ચર્ચાએ ગંભીર સ્વરૂપ લઈ આખી કેમનું તે એકજ બાબતમાં લક્ષ્ય ખેંચી રાખ્યું છે. આ સિવાય ચાલુ જમાનામાં કેળવણીમાં

Page #28

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
કેટલા આગળ વધ્યા, ઉદ્યોગ હુન્નરમાં શું પ્રગતિ થઈ, જેમાં બાળકોની શારિરીક સ્થિતિ સુધરે તેવા શું પ્રયત્ન થયા, જૈન કેમમાં વધતું જતું મરણ પ્રમાણ અટકાવવા તથા જેન કોમની ઘટતી જતી સંખ્યામાં વધારો કરવા શા શા પ્રયત્ન થયા વિગેરે સમયને ઉપયોગી કયા કયા કાર્યો કરવામાં આવ્યા તેનું સરવૈયું મૂકવા જેના કેમ ભાગ્યશાળી થઈ હોય તેવું દેખાયું નથી. આ ખરેખર ખેદની વાત છે. દેવદ્રવ્યનો વિષય ચર્ચાવાની જરૂર છે, પણ જે ગંભીર સ્વરૂપ તેણે પકડ્યું છે, તથા કઈ કઈ સ્થળેથી જે આક્ષેપક અંગિત હુમલાઓ અમુક વ્યકિતઓ તરફથી કરવામાં આવેલા છે અને અત્યંત અસક્ય ભાષાઓ લેખમાં વપરાણું છે તેવી તે સવાલને અંગે જરાપણ જરૂર હોય તેમ અમને લાગતું નથી. કામના અગ્રગણ્ય સાધુ મુનિરાજોના લેખો દ્વારા ચચાતા વિષયને આક્ષેપક અને દ્વેષાશિમાં ઘસડી જવાય, અને તેમાં પણ અમુક મુનિ મહારાજ અગર આગેવાનેને હાથ હોય તે તે કેમની અધમ દશા સૂચવે છે. જેને કેમ પ્રતિવર્ષ આવાં વરસે કરતાં વધારે સારાં પ્રગતિ સૂચક સરવૈયાં મેળવવા ભાગ્યશાળી થાઓ તેવી શુભાશીષ સાથે અમો અમારા વાંચક બંધુઓને નવીન વર્ષના પ્રવેશ માટે મુબારકબાદી આપીએ છીએ અને દેવ, ગુરૂ, ધર્મમાં વિશેષ શ્રદ્ધાળુ થવા, ન્યાય-નીતિમાં વર્તવા તથા જેમ બને તેમ વિશેષ કોમની અને દેશની સેવા કરવા ઉઘુક્ત અને વિશેષ ઉત્સાહવંત થવા તેમને વિનંતિ કરીએ છીએ. પરમાત્મા નવીન વર્ષમાં સર્વને સન્મતિ આપો. *
સ કાર્તિક શુદિ ૧૫ નજીક આવતી જાય છે. જેમાસાની પૂર્ણાહૂતિને આ દિવસ છે. શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રમાં યાત્રાળુઓના મોટા મેળાને આ સમય છે. ચાર માસ સુધી બંધ રહેતી યાત્રાની કાર્તિક માસમાં શરૂઆત થાય છે, તેથી કુદરતી રીતે જ યાત્રાળુઓ આકર્ષાઈ મોટા પ્રમાણમાં દર્શનનો લાભ લેવા આવે તે સ્વાભાવિક છે. યાત્રાળુને વિશેષ સગવડ થાય-સ્ટેશનેએ હેરાનગતિ ભેગવવી ન પડે તે માટે પ્રથમથીજ રોગ્ય પગલાં લઈ સ્ટેશન ઉપર વધારે માણસની સગવડ કરવા અમારી શેઠ. આણંદજી કલ્યાણજીના વહીવટ કર્તા પ્રતિનિધિઓને વિનંતિ છે. આ વરસે સાધુસાવીઓનું પ્રમાણ પાલીતાણામાં વિશેષ હોવાથી, ચોમાસું કરનારાની સંખ્યા સારી હોવાથી, વળી ઉદાર ગૃહસ્થ શેઠ પોપટલાલ ધારશીભાઈ તરફથી ઉપધાન વહેવરાવવામાં આવે છે તેમાં સારી સંખ્યાને પ્રવેશ થયેલ હોવાથી અત્યારથી જ પાલીતાણામાં ધર્મશાળામાં જગ્યાને બહુ સંકેચ છે. તે જે ગૃહસ્થોએ ઉદારતાથી ત્યાં ધર્મશાળાઓ કરાવી છે તેમને અમારી નમ્ર વિનંતિ છે કે જે જે ભાગો તેઓની ધર્મશાળામાં ખુલતાં હોય તે ભાગો ગમે તે યાત્રાળુઓને વિના સંકોચે - તરતજ મળે તેવો તાકીદે બબસ્ત તેઓ કરશે. પાલીતાણા સ્ટેઈટ તરફથી

Page #29

ફુટ નેય અને ચર્ચા.
' છે
સ્વયંસેવકો રાખી કાંઈ આવી જાતનો પ્રયત્ન થતો અમારા સાંભળવામાં આવેલ છે, પણ તેમાં તેઓને શું આશય હશે તે સમજી શકાય તેમ નથી. ટેઈટ તરફી આવી કાંઈપણ હીલચાલ થાય અને તે બાબતમાં દબાણ થાય તે પહેલાં જ ઉદાર ગૃહસ્થાએ ચેતી પિતપોતાની ધર્મશાળાના મુનિ ઉપર યાત્રાળુઓને સગવડ કરી આપવાના હુકમે લખી મોકલવા તે વિશેષ ડહાપણવાળું તથા આદરણીય છે. જકાતની હેરાનગતિ પણ ઉભી જ છે, તે તે બાબતમાં પાલીતાણાના મે. ઠાકોર સાહેબને વિનંતિ કરી અમુક દિવસ માટે તે હેરાનગતિ અટકે તે પ્રયત્ન થવાની જરૂર છે. યાત્રાળુઓને સગવડ કરી આપવી તે ફરજ અને પુન્યનું કામ છે. આ સર્વ બાબતમાં તે તે વિષયને લગતા આગેવાને એગ્ય ફરજ બજાવશે એવી અમે આશા રાખીએ છીએ.
- મુનિરાજ શ્રી રામવિજયજી મહારાજના સદુપદેશથી અમદાવાદમાં ચાની હોટેલો બંધ થવાની હકીકત ગતાંકમાં અમે આપેલી છે. ચા અને ચાના હેટલેને બહિષ્કાર કરવાના ઠરાવે ત્યારપછી ઘણું ગામમાં થયાના સમાચાર મળ્યા કરે છે. ચા દેવીને બહિષ્કાર કરી તે દેવીને જળચરણ કરવા કેટલેક સ્થળે તે વરઘડા કાઢવામાં આવ્યા છે. ચાને જે અતિઘણે પ્રચાર અને ગામડે ગામડે પ્રવેશ થઈ ગયે હતું તેની સત્તા મેળી પડી છે, અને ઘણે સ્થળેથી તે તેને સદંતર બહિષ્કાર થયો છે. શુભ કાર્યની ચાલતી શુભ શ્રેણી–પરંપરા કેવી લંબાય છે અને સમસ્ત દેશને અને દેશવાસી લોકેને તે કેવાં ઉત્તમ ફળ આપનાર થાય છે તેને આ પ્રત્યક્ષ દાખલો છે. અમદાવાદ જેવા સ્થળમાં નાકે નાકે, પળ-પળે અને થળે સ્થળે જેનું નામ ગવાઈ રહ્યું છે એવા તે મુનિ રામવિજયજીના પ્રયાસથી દશેરાને દિવસે થે બેકડાઓને વધ પણ બંધ થયેલ છે. અમુક દિવસ અગાઉથી તે માટે તે મુનિરાજે જાહેર ભાષણ આપવા માંડ્યા હતા, અને જે વધ બંધ કરવામાં નહિ આવે તે હડતાળ પાડવાની સૂચના કરવામાં આવી હતી. ભદ્રકાળીને પૂજારી સમયે જ નહિ, હડતાલ પડી, અમદાવાદના કલેકટર વચ્ચે પડ્યા, અને શેઠ જમનાભાઈ, મંગળદાસ વિગેરેના પ્રયાસ તથા ઉદારતાથી લગભગ આઠસો વર્ષથી તે વધ બંધ કરવામાં આવે છે, અને તે માટે લાવવામાં આવેલા બોકડાઓને ધામધુમ સાથે પાંજરાપોળે મૂકવામાં આવ્યા છે. કલેકટરને તે માટે ઉદાર ગૃહસ્થાએ રૂા. દશ હજારની રકમ આપી છે કે જેનું વ્યાજ તે બ્રાહ્મ
ને ભોજન નિમિત્તે આપવામાં આવશે. પાછળથી ખબર મળ્યા છે કે પૂજારીએ વધ બંધ કરવાની કબુલાત કાયમ રાખી તે રકમ લેવાની ના પાડી છે અને તે રકમ

Page #30

૩૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
પાંજરાપેાળમાં આપી દેવામાં આવી છે. મુસલમાનના માલવીઓએ પણ આ ખાબતમાં બહુ સારી મદદ કયાનુ અમે સાંભળ્યુ છે. મુનિરાજ શ્રી રામવિજયજીની અમદાવાદની આ ચામાસાની પ્રવૃત્તિ ખાસ પ્રશસવા લાયક અને અનુકરણ કરવા લાયક છે. તે વિદ્વાન મુનિરાજના શુભ પ્રયાસથી જે હીલચાલેા અમદાવાદમાં, અને તેને લીધે અન્ય સ્થળામાં ચાલી રહી છે તે સર્વ કેઇને બહુ આનંદ કરાવે તેવી છે. જાહેર હિતની આવી અમલમાં મૂકાય તેવી પ્રવૃત્તિ સદા સર્વદા પ્રશંસનીય અને સન્માનનીય હાય છે.
*
અત્રેથી આસા દિ ૧૪ ને દિવસે આચાર્ય શ્રી આનંદસાગરજી મહારાજ વિગેરે નિવર્ગ ને આવતા વરસના શેષ કાળની વાંચતા ભાવનગરમાં રાખવાની વિનતિ કરવા સ ંઘના આગેવાન ગૃહસ્થા પાલીતાણે ગયા હતા. તેઓ પાલીતાળું ગયા તે પહેલાં રતલામના ગુહસ્થા તરફથી બહુ આગ્રહથી વિનંતિ કરવામાં આવી હતી, અને તે સ્વીકારાવાની તૈયારી જ હતી; પણુ અત્રેના ગૃહસ્થાના અત્યાગ્રહ પૂર્વકના આમંત્રણથી ફક્ત એક માસ માટે જ અત્રે વાંચના રાખવાની વિન ંતિ સ્વીકારવામાં આવી છે. એટલે માગશર શુદિ ૧૦ થી પાસ શિંદે ૧૫ સુધીની વાંચના અત્રે રાખવામાં આવશે. વાંચનાનેા પ્રસંગ ખાસ જોવા લાયક છે. ગુણગ્રાહી બંધુઓને ખાસ અનુમાઇન લાયક તે પ્રસંગ છે. ભાવનગર પાલીતાાની નજીક હાવાથી આ તરક્ આવનારા મધુઓને યાત્રાના અને વાંચનાના બે લાભ મળે તેમ છે, તેથી માગશર માસમાં વાંચના પ્રસંગે અહીં પધારવા અને વાંચનાનેા ડાવા લેવા અમારી સર્વને નમ્ર વિન'તિ છે.
*
#
મહાત્મા ગાંધીજીના શુભ પ્રયાસથી આખા હિન્દુસ્થાનનું રાજકીય વાતાવરણ હાલમાં ફેરવાઇ ગયુ છે, અને અસહકારની નીતિના પડઘા સત્ર સ ંભળાવા લાગ્યા છે. આ અસહકાર ચેાગ્ય છે કે અયેાગ્ય છે ? હિંદુસ્તાનને તેનાથી ફાયદો થશે કે નહિ ? હાલમાં હિંદુસ્તાનમાં આવા સવાલેાની જરૂર છે કે નહિ ? તે બધી ખાખતા અમારા વિચારક્ષેત્રની બહારના હાવાથી અમેા તેની કાંઇ પણ ચર્ચા કરવા ઈચ્છતા નથી, પણ જ્યારે આખા દેશ આવા પરિવર્તન કાળમાંથી પસાર થાય છે, આખા દેશ જ્યારે આવા સવાલેની ચર્ચામાં હળમળી રહ્યો છે, ત્યારે જૈન કામે પોતાની વૃદ્ધિ માટે, સ્વધમી ખંધુઓના ઉદય માટે કાંઇ પણ કર્યા વગર શાંતિથી બેસી રહેવું તે શું વ્યાજબી ગણાશે? ઘણુા હાનિકારક રિવાજ્ર દૂર કરવાના છે, નિરાશ્રીતને આશ્રય મળે તે માટે હુન્નર ઉદ્યોગનાં વૃદ્ધિ થાય તેવા પ્રયત્નો કરવાના છે, જીવ
*

Page #31

દયાને ઝુંડ સમસ્ત દેશમાં ફેલાઈ જાય તે માટે સતત્ પ્રયાસ કરવાનો છે, દેરાસર તથા પ્રાચીન મૂર્તિઓ સાચવવા માટે પ્રયત્ન કરવાના છે, તેમના બાળકોમાં વિશેષ કેળવણીનો પ્રચાર થાય તથા કામના બાળકોની ધાર્મિક ને વ્યવહારિક પ્રગતિ થાય તે માટે ઉદ્યમ કરવાના છે, જ્ઞાતિ બંધુઓ વિશેષ ઉદયવંત થઈ પ્રકાશી નીકળે તે માટે વિચાર કરવાના છે, તેવા સમયમાં એક જાણે કે “દેવ-દ્રવ્ય” ની ચર્ચા ઉપરજ જૈન કેમનું અસ્તિત્વ અવલંબી રહ્યું હોય તેવી રીતે તે સવાલને ચચી અન્ય સવાલો તરફ દુર્લક્ષ રાખવામાં આવે છે તે ખરેખર શોચનીય છે. વિદ્વાન્ અગ્રેસરોએ તથા મુનિરાજેએ જૈન કેમના ઉદય માટે ઘણું સવાલો વિચારવાની જરૂર છે. સમય તેની સૂચના કરે છે, દેશમાં ચાલતે પવન તે માટે પ્રેરણા કરે છે, તે પછી નિદ્રાને પરિહરી સાચે માગે વિશેષ પ્રયત્ન આદર તેમાંજ સાચી સેવા અને ધર્મને ઉદય છે. જેન બંધુઓ તથા વિદ્વાન્ મુનિરાજે ! જાગો ! ચેતે! અને યોગ્ય ઉદ્યમ કરી જૈન વજા વિશેષ પ્રસરે તે માટે પ્રયત્ન કરવાને આરંભ કરો તેવી અમારી આપ સર્વને નમ્ર વિનંતિ છે.
તા. ૭-૧૧-૨૦ ના “ જેન”માં મુનિરાજશ્રી વિદ્યાવિજયજી તરફથી આ માસિકના ગતાંકમાં આવેલ “ફટનેધ અને ચર્ચા ઉપર એક લેખ લખ્યા છે. આ લેખક ચર્ચા માટે આવતા હોવાથી તેની ઉપર આવતી ચર્ચા ઉપર ચર્ચા કરવાની પ્રાયશ: પ્રવૃત્તિ નથી, અને તેમ કરવાનો અમારે રિવાજ પણ નથી. પણ તે લેખની અંદર “મહાવીર વિદ્યાલયના રીપોર્ટના અંગે તેના ટાઈટલ પિજ ઉપર છાપવામાં આવેલા રા. પરમાનંદના લેખ ઉપર જે આક્ષેપક ટીકા કરવામાં આવી છે તે બાબત ધ્યાન ખેંચવા લાયક છે. અમારા સાંભળવા પ્રમાણે જ્યારે તે લેખ તે સ્થળે છાપવાને હતું ત્યારે તેજ મુનિરાજને તથા ન્યાયતીર્થ શ્રી ન્યાયવિજયજીને બતાવવામાં આવ્યું હતું, અને તે બંનેની સંમતિ પછી જ તે છાપવામાં આવ્યા હતું. જે આ હકીક્ત સત્ય હેય તે તે મુનિરાજને સંમતિ આપ્યા પછી આવી રીતે લખવાની શા માટે જરૂર પડી તેની અમને ખબર પડતી નથી. વળી “ લેખ એક બાજુ ખેંચી જઈને તેનો અર્થ કરવાને નથી.” એવું અમે લખ્યું છે તે વાત પણ વિદ્વાન મુનિએ જાણતાં કે અજાણતાં ધ્યાનમાં લીધી નથી. પરંતુ એ આખો લેખ અમે દેવદ્રવ્ય સંબંધી તેમના વિચારને મળતા થયા નહીં તેનું પરિણામ જ હોય તેમ જણાય છે. એટલે અમારી બધી હકીકત ભલે સોના જેવી હેય તેપણું તેમને હવે પીતળ જેવી લાગવા માંડી છે. ઈત્યલય.

Page #32
જૈન અને મહદ્દ જૈન. જૈન અને મહદ્ર જૈન, જૈન કેને કહેવાય? જે તીર્થંકરપ્રણીત આગમમાં શ્રદ્ધા હોવાને દાવો કરતે હેય, જેને જેનકુળમાં જન્મ થયે હોય, અને જે મંદિર ઉપાશ્રયમાં જવાને વિગેરે શ્રાવકેચિત સામાન્ય આચાર પાળતું હોય તેને સામાન્યતઃ જૈન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જે રીતે જૈન તેમજ જૈન ધર્મને આપણે અત્યારે સમજીએ છીએ તે રીતે આ લક્ષણ પણ યોગ્ય છે. પણ આ કાળ આદર્શ તેમજ ભાવનાઓના વિનિમયને છે, તેથી ઘણી વખત એવું જોવામાં આવે છે કે જેવી રીતે કહેવાતે બ્રાહ્મણ વ્યાપારમાં જોડાવાથી બ્રાહ્મણ મટી જાય છે, કહેવાતે વૈશ્ય લક્ષમીની આરાધના છેડીને સરસ્વતી દેવીનો ઉપાસક બની જતાં વૈશ્ય મટી જાય છે, તેમજ કહેવાતે જૈન ઘણુ વખત જૈનેતર ભાવનાઓને ગ્રાહક બનતાં જેને મટી જાય છે અને તેવીજ રીતે જે મનુષ્ય સંકેત અનુસાર જેને લેખાતું ન હોય તેનામાં જેન ભાવનાઓ ઓતપ્રેત થતાં જૈન બની જાય છે. આવા જેનને હું મહદ્ જેન તરીકે ઓળખવા માગું છું. ભગવાન મહાવીરે જૈન ધર્મને પુનરૂદ્ધાર કર્યો એટલે કે જેનના જે વિશિષ્ટ આદર્શ ગણાય તે સમાજજીવનમાં લુપ્ત થતા જતા હતા તેની સમાજશરીરમાં પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરી. આ આદર્શ શું? અહિંસા, સત્ય અને સંન્યાસ. જેને ભગવાન મહાવીરે ઉપદેશ કર્યો તેજ આત્મજીવનમાં તેમણે જીવી બતાવ્યું. તેમના જીવનની સમીક્ષા કરીએ તો ઉક્ત ત્રણ આદર્શો સવિશેષ પ્રત્યક્ષ થાય છે. યજ્ઞયાગાદિકમાં તેમજ અન્નવ્યવહારમાં હિંસાનું પ્રાબલય હતું; ભગવાન મહાવીરે હિંસાને હાસ કીધે અહિંસા ધર્મનો પ્રચાર કીધે. લેકમાં વહેમનું સામ્રાજ્ય હતું, તેઓના વિચારવાતંત્ર્યને વેદની બેડીથી જકડી લેવામાં આવ્યું હતું, પથ્થર એટલા દેવ પૂર જાતા હતા, બ્રાહ્મણવર્ગ સલાહકારક મટી સત્તા ભી બની ગયેલ હતું. આ સામે 1 મહાવીર જૈન વિદ્યાલય મુંબઈના રીપોર્ટના પુંઠા ઉપર આવેલા આ લેખ સંબંધી હાલમાં ચર્ચા ચાલતી હોવાથી તે અહીં પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છે. 2 મહ૬ જૈન શબ્દ મોટા જૈનના અર્થમાં વાપરેલ નથી પણ જેનેતર વર્ગમાં જે ભાવનાવાળાઓને તે સંજ્ઞા આપવામાં આવી છે. તંત્રી. For Private And Personal Use Only