Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जैन धर्म प्रकाश.
जो जनाः केयमविद्या ? कोऽयं मोहः ? केयमात्मवचनता? केयमात्मवैरिकता ? येन यूयं गृध्यथ विषयेषु । मुाथ कलत्रेषु । बुज्यथ धनेषु । स्निह्यय स्वजनेषु । हृग्यथ यौवनेषु । तुष्यथ निजरूपेषु । पुष्यथ प्रियसङ्गतेषु । रुष्यथ हितोपदेशेषु | दुप्पथ गुणेषु । नश्यथ सन्मात्सित्स्वप्यस्मादृशेषु सहायेषु । पीयय. सांसारिकमुखेषु । न पुनयुयमध्यस्यथ झानं । नानुशीलयर्थ दर्शनं । नानुतिष्ठय चारित्रं । नाचरथ तपः । न कुरुथ संयमं । न संपादयथ सद्भुतगुणसंजारनाजनमात्मानमिति । एवं च तिष्ठतां जवतां जो नद्र! निरर्थकोऽयं मनुष्यनवः । निष्फन्नमस्सादृशसनिधान । निष्प्रयोजनो नवा परिझा. नानिमानः । अकिश्चित्करमिव नगवदर्शनासादनं । एवं हि स्वार्थभ्रंशः परमवशिष्यते। स च भवतामझत्वमानदयति । न पुनश्चिरादपि विषयादिषु संतोपः। तन्न युक्तमेवमासितुं नवादृशां । अतो मुञ्चत विषयप्रतिबन्धं । परिहरत स्वजनस्नेहादिकं । विरहयत धनजवनममत्वव्यसनं । परित्यजत निःशेपं सांसारिकमनजांबाझं । गृहीत नागवती जावदीक्षां । विधत्त संझानादिगुणमासंचयं । पूरयत तेनात्मानं । नवत स्वार्थसाधका यावत्सन्निहिता जवतां वयं ।
उपमिति भवप्रपञ्चा कथा.
પુસ્તક ૩૦ મું.
શ્રાવણ. સં. ૧૯૭૦. શાકે ૧૮૩૬.
અંક ૫ મે.
परस्त्री गमन निषेधक पद.
કુલ મથુરરે વહાલા—એ રાગ પરસ્ત્રી તર)એ રે ભાઈ સ્વર્ગ અર્બળા નરકની ખાઈ વ્યભિચારીને રે પ્યારી, પર રમણીથી રમવા જારી. પર૦ ૧ મસીને કુચડે રે ભૂસે, નિજે કુળમાં વ્યભિચારી હશે પરસ્ત્રી સંગે રે હાની, પાપ થાય પૈસાનું પાણી. પર૦ ૨ तृति न १२भा ३ पावे, ते ५२२सी से शुचाये?''
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
જૈનધર્મ પ્રકાશે.
ભૂખ નવ ભાંગે રે ભાણે, શ્વાન એઠ ચાટી સુખ માણે. પર૦ ૩ નિત્ય નિત્ય નવલા રે વે, ચોરતણી પર પરઘર પિસે, સિજન મારે છે કે, હડકાયા કુતરાં પર હકે. પર૦ ૪ જપ નવ કરીએ રે એને, દશ અવસ્થા કામની જેને; દઈને રાજ રે ચરે, દંડ કરી કારાગ્રહ પૂરે. પર૦ ૫ કઈ નહિ પાસે રે રાખે, ઘર સેપે ન ભરોસા પાખે; ઠરીય ન બેસે રે ઠામે, ચકલે ચઉટે અપયશ પામે. પર૦ ૬
ન્યાત જાતમાં રે ભુંડે, ઘટે આબરૂ કહે સે કુ; ટેવ એ તજીએ રે ભુંડી, સાંકળચંદની શિક્ષા રૂડી. પર૦ ૭
मोह निवारण पद. બે ભાઈ મેહવિકળ સંસારી–એ ટેક) દુ:ખિત અનાદિ મેહકે કારણ, રાગ દ્વેષ ભ્રમ ભારી, હિંસા આરંભ કરત સુખ સમજે, મૃપા બોલ ચતુરાઈ પરધન હરત સમર્થ કહાવે, પરિગ્રહ વધત બડાઈ. વચન રાખે કાયા દૂર દેખે, મીટે ન મન ચપળાઈ વાતે હેત ઓરકી ઓર, શુભ કરણી દુખદાઈ. પગાસન કરે પવન નિરોધ, આત્મદ્રષ્ટિ ન જાગે; કથન કથીત મહંત કહાવે, મમતા મૂલ ને ત્યાગે, આગમ વેદ સિદ્ધાન્ત પાઠ સુનિ, હીયે આઠ મદ આને; જાતિ લાભ બલકુલ તપ વિદ્યા, પ્રભુતા રૂપ બખાને, જડસું રાચ પરમ પદ સાધે, આતમ શક્તિ ન સૂઝે; વિનય વિવેક વિચાર વ્યકે, ગુણ પર્યાય ન બૂઝે. જશવાલે જશ સુણ સંતોષે, તપવાળે તપ શે; ગુણવાળે પરગુન દે, મતવાળે મત પિશે. ગુરૂ ઉપદેશ સહજ ઉદયાત, મેહવિકળતા ટે શ્રી વિજય વિબુધ પય સેવક, અચલ અક્ષય નિધિ . ઢેડ ૮.
આ પદમાં મેહથી વિકળ-હાવરા બની ગયેલા, મુંઝાઈ ગયેલા કે ઉન્મત્ત થઈ ગયેલા સંસારી જીવનું ચિત્ર આળેખેલું છે. ત્રણ ગાયા સુધીમાં તેની મસ્તી ગાઈ બતાવી છે. (૧-૩)
ચેથી ગાથાથી હવશ થયેલા મહંત ગણતાનું ચિત્ર છે. (૪-૭)
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનાર મત વિવરણું
૧૩૫ જ્યારે સહજ શુભ (પુણ્ય) ઉદયથી ગુરૂમહારાજને સદુપદેશ મળી જાય છે ત્યારે જીવની અનાદિ મેહ વિકળતા છૂટી જવાને વખત આવી મળે છે. જે ભવ્યાત્મા સદ્દગુરૂને ઉપદેશ યથાવિધ શ્રવણ કરી તેનું મનન, નિદિધ્યાસન કરીને તેમાંથી સત્ય માર્ગ ગ્રહણ કરી લે છે તે પિતાના પ્રબળ પુરૂષાર્થથી સમસ્ત દેષને અંત કરી અને અક્ષય-અવિચળ સુખ સાધે છે. ૮
ज्ञानसार सूत्र विवरण | રર . મા– દામ
(લેખક-સન્મિત્ર કવિજયજી.) જે મહાશયે શુભાશુભ કર્મનું સ્વરૂપ યથાર્થ લખી તેમાં દ્વારિકા વગર ભવઉદ્વેગ યા વેરાગ્યવડે સર્વ સમભાવે રહે છે તે મહાનુભાવે ગમે તેવા ઉપસર્ગથી ડગ્યા વગર મેક્ષમાર્ગમાં આગળ પ્રયાણ કરે છે. એ ભવગિનું શાસકાર વર્ણન કરે છે.
यस्य गंभीरमध्यस्या-ज्ञानं वज्रमयं तलं ॥ रुद्धा व्यसनीलोपः पंथानो यत्र दुर्गमाः ॥ १ ॥ ભાવાર્થ– કર્મ વિપાકને સમ્યફ ચિંતવ મુનિ ભવથી ઉદ્ધિમ-ઉસી
છતે જેને તરી પાર જવા પ્રતિદિન પ્રયત્ન કર્યા કરે છે તેજ ભવસમુદ્રનું, રવરૂપ પ્રથમ કહે છે. જેને મધ્ય ભાગ બહુ ઉડે છે-જન્મ મરણદિઠ જન્ય અનત દુઃખરૂપ જલરાશિથી જે અથાગ ભરે છે તથા જેનું અજ્ઞાન રૂપ વજ. મયે તળું છે-અજ્ઞાન અવિવેક થા મિથ્યા ભ્રમના આધારેજ જેની સ્થિતિ ટકી રહેલી છે અર્થાત્ અજ્ઞાનના જોરથીજ ચાર ગતિ યા ૮૪ લક્ષ જવાનિમાં પુનઃ પુનઃ અવતરવા રૂપ સંસાર બ્રમણ થયાં કરે છે. તેમજ વળી આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ જન્ય અનેક કષ્ટરૂપી પર્વતેથી જેની વાટ વિષમ છે–આવી વિષમ સ્થિતિ. વાળા ભવમાં જીવને પરિભ્રમણ કરવું પડે છે, છતાં અજ્ઞાન વશવતી છે તેથી ઉદ્ધિ-વિરક્ત થતા નથી. ૧
पातालकलशा यत्र, भृतास्तृष्णामहानिलः ॥
પાસિંગા-વેસ્ટાર્ક વિતર્ત ૨ |
ભાવાર્થ-વળી જેમાં તૃષ્ણારૂપી તેફાની પવનથી ભરેલા ધાદિ કષાકૃપી ચાર મેટા પાતલકલશા વિવિધ વિકપરૂપી વેળાની વૃદ્ધિ કરે છે, અર્થાત સંસારી છે તૃષ્ણા તરંગમાં તણાતા છતાં વિષયકષાયને થઇ પડી, ચિત્તમાં
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
–
જૈનધમ પ્રકાશ
૧૩૬
સ'કલ્પ વિકલ્પોને પેદા કરી, પરમ દુ:ખના ભાગી થાય છે, તેમ છતાં અજ્ઞાનના :જારથી તુચ્છ વિષયતૃષ્ણાને તજી અને ક્લિષ્ટ કષાયેાને છતી સુખસમાધિ સાધવા અલ્પ પણ પ્રયત્ન સેવી શકતા નથી. એવા અજ્ઞાની જીવે આવ્યમતિથી અવળા ચાલી દુઃખદાવાનલમાં સ્વયં પચાય એમાં આશ્ચર્ય શું? ૨ स्मरौर्वाग्निज्वलत्यंत-यंत्र स्नेहेन्धनः सदा ||
यो घोररोगशोकादि- मत्स्यकच्छपसंकुलः ॥ ३ ॥
ભાવા વળી જેમાં કામાગ્નિરૂપી વડવાનલ મળી રહ્યા છે, જે સ્નેહરૂપી ધનથી સદા જાવલ્યમાન રહે છે, અને ભયંકર રેગ શેકાઢિ મચ્છ કચ્છપેાથી જે ચાતરમ્ વ્યાપ્ત દીસે છે, એમ છતાં અવિવેકી જીવે તેમાંજ તિ ધારણ કરી ઝપલાય છે, પણ પ્રત્યક્ષ દુઃખરાશિથી મુક્ત થવા કંઈપણુ પ્રયત્ન કરતા નથી. એથીજ આવા વિવેકશૂન્ય સ'સારી જીવેાની વારવાર વિડળના થયા કરે છે. ૩ दुर्बुद्धिमत्सरद्रोहै- विद्युदुर्वात गर्जितैः ||
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
यत्र सांयात्रिका लोकाः पतन्त्युत्पात संकटे || ४ ||
ભાવાળી દુદ્ધિ, મત્સર, અને વ્રેહરૂપી વિજલી, વટાલીયા અને ગ ંરવવડે જેમાં જળયાત્રા (શ્રમ) કરનારા લેાકેા વિવિધ ઉત્પતના સ ́ટમાં આવી પડે છે, છતાં જડ-યાત્રા' (પુદ્ગલ-પ્રેમ) તે તજી સ્વહિતાર્થે તન્મય પણે તીર્થં-યાત્રાદિક ધર્મકરણી કરતા નથી. આવા પુદ્દગલાની છવેને પરાધીનપણું અનેક આપદાઓ વેઠવી પડે છે. એમ સમજીને આત્મકલ્યાણુ સાધવાને સમ યજ્ઞ પુરૂષ શું કરે છે? તે શાસ્ત્રકાર પેતેજ જણાવે છે.
૪
ज्ञानी तस्माद भवांमधे नित्योद्विशोऽतिदारुणात् || તસ્ય સંતળાવાર્થ, યેયનેન હાંક્ષાંત ॥ ૬ ॥
આવા ભયંકર ભવસમુદ્રથી અત્યન્ત ઉદ્બેગ પામેલેા જ્ઞાની પુરૂષ તેને તરી પાર જવાના ઉપાય સ યત્નથી (કાળજીપી) આદરે છે. સમયજ્ઞ પુરૂષ આવા ભયંકર સ`સારને તરવા પ્રમાદને તજી રત્નત્રયીનું સમ્યગ્ સેવન (આરાધન) કરે છે, પ तैलपात्रधरो यह द्राघावेधोयतो यथा ॥
क्रियास्वनन्यचित्तः स्याद्भवमीतस्तथा मुनिः ॥ ६ ॥
ભાવાથ જેવી રીતે સ`પૂર્ણુ તેલના પાત્રને હાથમાં લઇ ચલતાર માસ તેમજ રાધાવેધને સાધનાર માણસ સાવધાનપણે વર્તે છે તેવીજ રીતે ભત્રભીરૂ મુનિ પણ નચારિત્ર ક્રિયામાં સાવધાન થઇ વર્તે છે. જન્મ મરણના અનંત દુઃખથી બીધેલાભવભી? મુનિજતા ધર્મકરણીમાં પ્રમાદશીલ થતજ નથી પ્રત્યક્ષ પુગલિક સુખ
1 લ તે તુ સમાનપણું હાવાથી જળયાત્રાનું જડયાત્રા થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનાર સૂત્ર વિવરણ,
શીલતા તજીને, નિજ દેહને દમવા મુનિજને તે કેમ ઉજમાલ થતા હશે? એવી શિષ્યની શંકાનું શાસ્ત્રકાર સમાધાન કરે છે. ૬
विपं विषस्य बन्हेश्व, वन्हिरेव यदोषधं ॥ तत्सत्यं भवभीताना-मुपसर्गेऽपि यत्रभीः ॥ ७ ॥
ભાવાર્થ—જેમ વિષનું ઔષધ વિષ છે, અને અગ્નિથી દગ્ધ થયેલાનું ઔષધ 'અક્સિજ છે તેમ ભવભીરૂ મુનિને ઉપસર્ગ સંબંધી દુઃખને ડર લાગતેજ નથી. જેમ કેઈને સાપ કરડ્યો હોય ત્યારે તેને લીંબડે ચવરાવે છે, અને અગ્નિથી દાઝેલાને અગ્નિનેજ શેક કરે છે, તેમ જન્મ મરણનાં દુઃખથી ત્રાસ પામેલા મુનિજ તે દુઃખને કાપવા માટે વિવિધ ઉપસર્ગ સંબંધી દુઃખને સમભાવે સહન કરે છે અને તેથી તેઓ ભવદુઃખથી મુક્ત થઈ શકે છે, એવી સંપૂર્ણ ખાત્રી થવાથીજ વિવિધ ઉપસર્ગ પરિસહાદિક સંબંધી દુઃખને સમયજ્ઞ મુનિએ સ્વાધીનપણેજ સમભાવથી સહન કરવા તત્પર રહે છે. ૭
स्थैर्य भवभयादेव, व्यवहारे मुनिव्रजेत् ॥ स्वात्मारामसमाधौ तु, तदप्यंतर्निमज्जति ॥ ८ ॥
ભાવાર્થભવભીરપણાથીજ વિવેકવાન મુનિ ધર્મ વ્યવહારને સ્થિરતાથી સેવે છે. જન્મ મરણના ભયથી જ સમય મુનિ વ્યવહાર માર્ગનું દઢ આલંબન લઈ નિશ્ચય માર્ગને સાધે છે, વીતરાગ પ્રણીત સ્યાદ્વાદ માર્ગનું સાવધાનપણે સેવન કરવા સમય મુનિ લગારે ચૂકતા નથી તેનું મુખ્ય કારણ ભવભયજ છે. એમ સાધ્ય દષ્ટિથી શુદ્ધ વ્યવહારનું સેવન કરતાં કરતાં જ્યારે પિતાના આત્મામાં સહજ સમાધિ જાગે છે-જ્યારે સાક્ષાત્ આત્મ-અનુભવ જાગે છે ત્યારે ભાવભય પણ અંતરમાં સમાઈ જાય છે. ૮
વિવેચન–પ્રથમના ચાર લેકમાં ભવરૂપી–સંસારરૂપી સમુદ્રનું જ વ્યાખ્યાન કરેલું હોવાથી અને આ સંસાર તેજ કારણથી ઉદ્વેગના સ્થાનરૂપ સિદ્ધ પતે હેવાથી પ્રથમના ચાર પ્લેટનું વિવેચન ભેળું કરવામાં આવ્યું છે.
આ સંસાર કે જેમાં ક્ષણિક-અપકાલીન સુખ પ્રાપ્ત થવાથી આ પ્રાણી આસક્ત થઈ રહ્યું છે તે સંસાર કેવો દુઃખથી ભરેલો છે તે પ્રથમના ચાર
લેકમાં બતાવવામાં આવ્યું છે. તેની અંદર સંસારને સમુદ્રની ઉપમા આપવામાં આવી છે. આ પ્રત્યક્ષ દેખાતે સમુદ્ર પણું એટલે બધે ભયંકર છે કે જેની અંદર હજારે ઉતારૂઓથી ભરેલી સ્ટીમરે જોતજોતામાં ગર્ક થઈ જાય છે
૧ અગ્નિથી દાઝેલાને અગ્નિના શેકને ઉપચાર કરવામાં આવે છે. અથવા ગરમ પદાર્થ લગાડવામાં આવે છે પણ બીજા શીત ઉપચાર ઉપયોગી થતા નથી,
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
જૈનધર્મ પ્રકાશ,
અને ખીજા પણ અનેક પ્રકારના ઉત્પાતા પવનાદિકની પ્રેરણાથી થાય છે. અંદર પડેલા મનુષ્યાદિકને ભક્ષ કરી જનારા અનેક કુર જળજતુએ તેમાં રહેલા છે. અનેક ખડકે પ્રવહુણુ કે સ્ટીમરાદિકને ભગ્ન કરી નાખનારા આવેલા હાય છે. પાણીમાં ગુપ્તપણે ફરતા બરફના પર્વતે મોટી મોટી સ્ટીમ સાથે અથડાઇ તેમાં ખાંકારા-ગાળડા પાડી દે છે અને તેને-તેની અંદર બેઠેલા ઉતારૂ તથા મેટી કિંમતના માલ સહીત તળીએ બેસાડી દે છે. સમુદ્રની અંદર અનેક જગ્યાએ એવા ભ્રમણે હાય છે કે તેની અંદર ને વાણુ સપડાઈ જાય તે પછી તેમાંથી નીકળીજ શકતુ નથી, ત્યાંજ તેના વિનાશ થાય છે. સમુદ્રમાં એક હૃતના અગ્નિ પણુ ગુપ્તપણે રહેલા છે કે તે જ્યારે ઉઠે છે–જાગે છે ત્યારે મોટા મોટા યાનપાત્રોને ભસ્મ કરી નાખે છે અને પુષ્કળ જળનુ પણ શેષણ કરે છે. સમુદ્રની અંદર ઉછળતા તરંગ હાલના આાંટિક મહાસાગરની જેમ મેટાં મેટાં વહેંણે ને સ્ટીમરેશને ઉંચે લઇ જઇને પાછી પછાડે છે. વનવર્ડ કરીને ભયંકર ગન્ત્રવ-ઘુઘવાટ તેમાં થયા કરે છે. કેટલીક વખત એવી અધી થઈ ાય છે કે કઈ માજી વહાણુ ચલાવવુ તે પણ સમજી શકાતું નથી. આવી રીતે આ સમુદ્ર પણ એવા ભયંકર છે કે તેની ભયંકરતાનું ખરૂં ભાન પાતે બેઠેલ વજ્રાણુ કે સ્ટીમર જ્યારે તફાનમાં સપડાય છે ત્યારેજ થઇ શકે છે. તેની ભયંકરતા કરતાં આ સંસારરૂપ સમુદ્રની ભયંકરતા અનેક ગુણી-અનંત ગુણી છે. આ સમુદ્ર તે બહુ કરે તે એક વાર પતાના ઉદરમાં આપણને ખેચી જઇ એકવાર પ્રાણવિનાશ કરે છે, પરંતુ સંસારરૂપ સમુદ્રમાં સપડાયેલા પ્રાણી. એના તા અનંતા જન્મ મરણ કરતાં પણ અંત-પાર આવતા નથી. સંસારરૂપ સમુદ્રમાં પ્રત્યક્ષ જણાતા સમુદ્રમાં દેખાતા ખડકે, પવના, તર`ગે, અગ્નિ, જળજતુએ, ગા રવ, અધકાર વિગેરેને સ્થાને શું શું છે. તે ઉપરના ચાર બ્લેકના અર્થમાં બતાવવામાં આવ્યું છે તેપણ ફરીને ટુકામાં બતાવવામાં આવે છે.
આ સંસાર સમુદ્રનુ વજ્ર જેવુ કઠીન અજ્ઞાનમય તળુ' છે; અર્થાત્ સંસાર અજ્ઞાનથી વ્યાપ્ત છે, તેમાં અનેક પ્રકારના વ્યસને-કટેરૂપ ખડકો-પવ તા છે કે જેનાવડે તેને માર્ગ વિષમ થઇ પડેલે છે; અર્થાત્ સંસારની અંદર રહેલા અનેક પ્રકારના કબ્દોથી પીડીત પ્રાણીએ શુદ્ધ-સીધા માર્ગે ગમનાગમન કરી શકત નથી. તેની અંદર વાંકેચુકે પણ સાધ્યસ્થાને-મેક્ષનગરે પહેાંચાડે તેવા માર્ગ બતાવનાર પ્રવીણુ કપ્તાનરૂપ ગુરૂ મહારાજાની ખાસ જરૂર છે, તે મળે તાજ પ્રાણી ધારેલા સ્થાને પહોંચી શકે છે, નહીં તે તેનુ વહાણુ કારૂપ ખડકો સાથે અપડાઈ ભગ્ન થઈ જાય છે ને તે સાંસારમાં ફ્ળે છે. વળી તેમાં જીરૂપ મેડા પવન ભરેલા પાતાળ ફળાઓ છે કે જેનાવડે વિષય કાય
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જ્ઞાનસાર સૂવ વિવરણ,
૧૩૯ ચિત્તમાં અનેક પ્રકારના સંકલ્પવિક૯પ ઉત્પન્ન કરી પ્રાણીને ભ્રમિત કરી દે છે. કામદેવરૂપ અગ્નિ તેમાં નિરંતર પ્રલિત છે અને તે નેહરૂપ ઇધનવડે દેદિપ્યમાન રહ્યા કરે છે. અર્થાત્ સંસારી છે નિરંતર કામાગ્નિથી બળેલા-દાઝેલાજ રહે છે, તેને કામાગ્નિ કઈ રીતે શાંત પડતજ નથી. વળી સંસારરૂપ સમુદ્રમાં એવા રોગ શેકાદિ ભયંકર જળજંતુઓ રહેલા છે કે જે પ્રાણીઓને આખા ને આખા ગળી જાય છે. પિતાનું ભક્ષ કરી દે છે અર્થાત્ જીવ ગ શેકાદિથી વ્યાપ્ત થઈ સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. વળી દુબુદ્ધિ, મત્સર, હ. વિગેરે વિજળી સંયુક્ત માઠા પવને તેમાં ઘુઘવાટ કરી રહેલા છે. પ્રાણી છે તે દેને આધીને વત પિતાની ખરી સ્થિતિ ભૂલી જાય છે અને ઉન્માર્ગે પ્રવર્તે છે. એ સમુદ્રમાં પ્રવહનુમાં બેઠેલા મનુષ્ય પણ નિરંતર ભયાકુળ જ રહે છે. તેને ઉત્પાત-સંકટમાં પડતાં વાર લાગતી નથી. આ પ્રમાણે સંસારરૂપ સમુદ્ર અર્થાત્ આ સંસાર વિષય, કષાય, અજ્ઞાન, ભેગતૃષ્ણા, રોગ, શેક, વ્યસને, દબુદ્ધિ, મત્સર અને દ્રોહાદિકવડે વ્યાપ્ત હેવાથી અપરિમિત ભયંકર છતાં પણ આ પ્રાણી તેમાં એ આસક્ત-લીન થઈ ગયા છે કે તેને તેમાં કાંઈ પણ ભય લાગતું નથી. નિર્ભય થઈને તે તેમાં પડ્યો રહે છે. પરંતુ જ્યારે તે તેની અંદર રહેલા કોઈપણ પ્રકારના ઉત્પાતને ભેગા થઈ પડે છે ત્યારે જ તેના ને. કાંઈક ઉઘડે છે, પરંતુ તે ઉઘડેલા નેત્રે પણ પુદ્ગળાનંદી જીવેના પાછા મીચાઈ જતાં વાર લાગતી નથી. જે જીવે અ૯પસંસારી હોય, માગનુસારીપણું પામ્યા હેય, સમકિત દષ્ટિ થયા હોય તેવા ખરેખરા ભવભીરૂ જનેના નેજ પાછા મીંચાતા નથી. તે તે પૂરેપૂરાં સાવધાન થઈ જાય છે અને સંસારને ખરેખરા રૂપમાં ઓળખી તેમાંથી છુટા થવા અહર્નિશ ચિંતવન કરે છે. તેમાંથી નીકળવાને ખરે માર્ગ શોધી કાઢે છે અને પછી તે માર્ગે ચાલવા અવિચ્છિન્ન પ્રયત્ન કરે છે. તેને માટે જ પાંચમા શ્લોકમાં કહે છે કે
આ પ્રમાણે ભવસમુદ્ર અત્યંત ભયંકર હોવાથી જ્ઞાની તેનાથી ઉદ્વિગ્ન ચિત્તવાળા થઈને તેને તરવાને ઉપાય સર્વ પ્રયત્નવડે ઈરછે છે. ”
આવી તીવ્ર ઈચ્છા થવાથી જ્ઞાનીઓ મેક્ષમાર્ગની શોધ કરે છે–સંસાર સમુદ્રથી કેમ પાર ઉતરાય ? તેને માટે બતાવેલા અનેક ધમધ્યપ્રણિત માર્ગોમાંથી સર્વજ્ઞપ્રણિત મેક્ષમાર્ગને શોધી કાઢી તેને અંગીકાર કરે છે અને તેના આરાધનમાં એવા અનન્ય ચિત્તવાળા થાય છે કે જેમ મૃત્યુના ભયથી તેલથી ભરપૂર ભરેલા પાત્રને લઈને આખા નગરમાં ફરનારે મનુષ્ય તેમાંથી જરા પણ દૌલબિંદુ બહાર ન પડવા માટે એકચિત્ત થઈ જાય છે અથવા તે રાધાવેધ સાધનાર ધનુષ્યધારી જે અવળા સવળા ફરતા ચક્રોમાંથી ઉપર રહેલી રાધા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪s
જૈનધર્મ પ્રકાર
નામની પુત્તલિકાના નેત્ર તરફ બાણ મારવા માટે એક ચિત્ત થઈ જાય છે. ૬
આવા ભવભીરૂ પ્રાણીઓ પરીસહુ ઉપસર્ગાદિ દુઃખ સહન કરવાથી સાંસારિક દુઃખોથી મૂકાય છે, તે ઉપર દષ્ટાંત આપે છે કે જેમ વિષથી વિષનું નિવાર થાય છે અને અશિથી અગ્નિ બુઝાય છે તેમ સમભાવે સહન કરેલા દુઃખ અનેક પ્રકારના પૂર્વ કર્મોનો ક્ષય કરી પ્રાંતે સર્વ દુઃખોથી મુક્ત કરે છે. ઔષધિવડે મારેલું વિષ સ્થાવર જંગમ વિષને હણે છે અને અગ્નિ સામે અશિ સળગાવવાથી પ્રથમને અગ્નિ બુઝાઈ જાય છે. આ બંને દષ્ટાંત અનુભવીને અનુભવગમ્ય છે. ૭.
આ પ્રમાણે આ સંસારમાં ઉદ્વિગ્નતા થવાની ખાસ જરૂર છે. જ્યાં સુધી તેમાં આનંદ આવે-ઉદ્વેગ ન આવે ત્યાં સુધી તેમાંથી છુટો પડવા-તેનાથી મૂકાવા કે પ્રયત્ન કરે ? કોઈ ન કરે. જેને તેમાં ઉગ ઉત્પન્ન થાય તેજ તે પ્રયત્ન કરે. ઉત્તમ મુનિ મહારાજ ભવભય પ્રાપ્ત થવાથી જ શુદ્ધ વ્યવહારમાં પ્રવર્તે છે અને તેમાં વધતાં વધતાં આત્મારામ સમાધિમાં તેઓજ નિમજજન કરે છે. અર્થાત્ વ્યવહારમાં આગળ વધ્યા પછી તેને આત્મસ્વરૂપના દર્શનમાંજ આનંદ આવે છે. તેને મેળવવાને જ તે પ્રયત્ન કરે છે અને તેની પ્રાપ્તિ થાય-આત્મસ્વરૂપ પ્રકટ થાય ત્યારે જ તે પિતાને કતકૃત્ય માને છે. ઉત્તમ મુનિ મહારાજાનાં આ સર્વ કાર્યનું બીજ ભવઉ ગજ છે. જે ભવઉગ ઉત્પન્ન થયે તેજ તેમાંથી છુટવા તેમણે પ્રયત્ન આદર્યો અને તેને પરિણામે આત્મસ્વરૂપ મેળવ્યું– કમાવરણથી વિમુક્ત થયા. એ પ્રમાણે સર્વ જીવેએ આત્મસ્વરૂપ મેળવવા માટે પ્રથમ આ સંસારના ખરા સ્વરૂપને જાણી તેમાં સર્વત્ર ભય, ભય ને લયજ સંકાંત થયેલે છે એમ સમજી તેનાથી ઉદ્વિગ્ન ચિત્તવાળા થવાની જરૂર છે. જો તેનાથી ઉદ્વિગ્નતા પ્રાપ્ત થશે તે પછી જરૂર તેમાંથી છુટવાને પ્રયત્ન કરશે અને તેના પરિણામે પ્રાણ ઉત્તમ સાધ્યને સિદ્ધ કરશે. ૮. તથાસ્તુ.
बाळकने महान् उपमा. નાગાબાવા, મુનિબાવા, એલીયા પીર, તપસી, અભિગ્રહધારી, ટેકધારી, બ્રહ્મચારી, મુંડીયા, મહાત્મા, નિર્દોષ
૧ નગ રહેનારા હોવાથી, ૨ મૌન રહેતા હોવાથી, ૩ કિંમતી ચીજ પણ માગો તે આપી દે તેથી, ૪ ખાવા ન ઘો તે ભુખ્યા રહે તેથી, ૫ એઇક ખવરાવે કે પીવરાવે તે જ ખાવાપીવાના અભિગ્રહવાળા, ૬ કલા-હડમાં આવે તે ધાર્યું કરનારા, છ બ્રહ્મચર્ય પાળનારા, ૮ માંથે મુંડા-વાળ વિનાના, ૯ દેખાવમાં શાંત મહાતમા જેવા-નિફટ હૃદયવાળા, ૧૦ વિષય ઉપાયની મંદતાવાળા હોવાથી તે અપેક્ષાએ નિવે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપસ્થાનક સત્તરમુ-માયામૃષાવાદ,
पापस्थानक सत्तरमुं - मायामृषावाद.
( કપટયુક્ત અસત્ય એલવુ તે)
સખી ચૈતર મહિને ચાલ્યા—એ દેશી.
સત્તરમ્' પાપનું ઠામ, પરિહરો સદ્ગુણ ધામ, જેથી વાધે જગમાં મામ ડા લાલ, માયા મેાસ ન કીજે. મૈં આંકણી.
માયાવ
એ તા વિષને વહીય વઘાર્યું, એ તે શસ્ત્રને અવળું ધાર્યું, એ તે વાઘનું બાળ વકાર્યું" હા લાલ. એ તે માટી ને મેાસાવાઈ, થઈ મહાટા કરેય ઠગાઇ, તસ હેઠી ગઈ ચતુરાઈ હો લાલ, બગલા પરે પગલાં ભરતા, ઘેાડુ બેલે જાણે મર, જગધધે ઘાલે ફીરતા હૈા લાલ. જે કપટી ખેાલે જાડુ, તસ લાગે પાપ અપુડું, પંડિતમાં ડાય મુખ ભુ હે! લાલ. દભીનું જાડુ મીઠું, તે નારીચરિત્રે દીઠુ, પણ તે છે દુર્ગાત ચીડુ હાલાલ. જે જૂઠે દીચે ઉપદેશ, જનરજનને ધરે વેશ, તેહના જૂઠા સકળ ફ્લેશ હે લાલ. તેણે ત્રીજો મારગ ભાખ્યા, વેશ નદે દભે રાખ્યો, શુભાષકે શમસુખ ચાખ્યો હ। લાલ. જાડુ એલી ઉત્તર જે ભરવુ, કપટીને વેશે રવુ, તે જમવારે શું કરવું છે લાલ, પડે જાણે તેપણ દભે, માથામાસને અધિક અચશે, સમકિત દૃષ્ટિ મન થલે હો લાલ. શ્રુતમર્યાદા નિરધારી, રહ્યા માયામાસ નિવારી, શુધ્ધભાષકની બલિહારી ડા લાલ. જે માયાએ જૂઠુ ન બેલે, જગ નહીં કાઈ તેહને તાલે, તે રાજે ગુજસ અમાલે હૈ। લાલ.
For Private And Personal Use Only
માયા ૩
માયાવ ४
સાયા
માયાવ
માયા
૧
માયા
માયા
E
માયા૦૧૦
માયા ૧૧
માયા ૧૨
હું ભવ્યજતે ! માયા-કપટ સહિત મિથ્યા ભાષણ કરવા રૂપ આ સત્તરમુ પાપાનક તમે જરૂર તા, જેથી જગતમાં તમે સારા યશ પામશે, આ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૨
જેનધર્મ પ્રકાશ..
પાપસ્થાનક કેટલું ઘર છે તે બતાવીને તેને સર્વથા ત્યાગ કરેજ ઉચિત છે એમ શાસ્ત્રકાર સમજાવે છે. ૧
મુખમાં રામ બગલમાં છુરી ” કુલટા નારીની પરે “કરવું કાંઈ અને કહેવું કાંઈ ” એ માયા-મૃષાવાદ કહેવાય છે. એ તે વિષને વળી વઘારીને ખાવા જેવું છે. અને ઉલટું (પિતાનેજ વાગે તેમ અવળું ) ધારવા જેવું છે. અને વાઘના બચ્ચાંને વકારવા જેવું છે. (અનિષ્ટ પરિણમી છે.) ૨
મુખે મીઠું બેલે અને મનમાં કપટ રમે એવી પાપ-રચના દુનિયામાં ખોટો દમામ દેખાડનારા કરે છે. આવા પ્રકારની પર્વચના (ઠગાઈ કરનાર પિતાના આત્માને ઠગે છે એટલે સરલ કોણીથી જે તેને શુભ ગતિ થઈ શકે તે શુભ ગતિથી પિતાને બાતલ કરે છે. આવી દેઢ ચતુરાઈને ધિક્કાર પડે. ૩
આવા કૂડકપટ કેળવનારા દંભી લકે બગલાની પેરે ધીમા ધીમા પગલાં ભરતાં દેખાય છે, પરંતુ તેમનું અંતર બહુજ કાળું (નિર્દય) હોય છે. પિતાને કલ્પિત સ્વાર્થ સાધી લેવા ધીમે ધીમે મીઠું મીઠું બોલે છે અથવા જાણે મડદાલ હોય તેમ ઝીણું સ્વરથી બહુજ થોડું (કામ પૂરતું) બેલે છે પરંતુ તેવા પાપી જને જગતને અવળા પાટા બંધાવે છે. તેમનું અંતર અત્યંત મેલું-મલીન હોય છે. ૪
જે કપટ કેળવી જૂઠું બોલે છે તે બમણું પાપ સેવે છે, એટલે તેને અને ધિક પાપ લાગે છે, તેથી તેને આત્મા ઉલટો વધારે મેલ થાય છે અને જ્યારે તેનું પાપ પ્રગટ થાય છે ત્યારે તેનું મુખ કાળું ધન થઈ જાય છે. પ ણ
કપટીની વાકયરચના કુલટા સ્ત્રોના કૂડા ચરિત્રના જેવી વિષમ પણ મુખે મીઠાશવાળી હોય છે, જે પરિણામે પ્રાણીના ખરા પ્રાણની ખૂવારી કરી મૂકે છે અને તેને પિતાને તે દુર્ગતિમાંજ ફેંકી દે છે. ૬ - જે કપિત સ્વાર્થ વશ બની લોકેને મિથ્યા ઉપદેશવડે ભરમાવે છે અને
કરંજન માટે મનગમતે વેશ ધારણ કરે છે તેને સઘળે પ્રપંચ મિથ્યા છેતેને દુર્ગતિદાયક થાય છે-કંઈ પણ હિતદાયી થતું નથી. એ દાંભિક વેશ ધારણ કરી સાધુની જેમ પૂજાવું, મનાવું, એ પરિણામે બહુ દુઃખદાયી થાય છે, તેથી તે વેશ તજી દઈ નિરંભ પણે ગૃહસ્થ-ધર્મ (યથાશક્તિ પ્રત-નિયમ) અંગીકાર કરી પાળવા ખપ કરે એજ ઉત્તમ છે. સરલ પરિણામીનુંજ કલ્યાણ થઈ શકે છે, માટે જેમ બને તેમ રહેણી કહેણી શુદ્ધ-અવિરોધી રાખવાને ખપ કરે. ૭
પિતાથી શુદ્ધ સાધુ માર્ગ યથાશે પાની નહીં શકાય એમ ને જણાય ત્યારે ઉપર જણાવ્યું તેમ ગુરૂ મહારાજને પોતાની હકીકત નિવેદન કરીને તેમની સંમતિથી ગૃહસ્થ ધર્મ આદરી તેને નિષ્કપટપણે પાળવે અથવા તે સંવર પક્ષી પારું આદરવું એટલે ઉપદેશમાળાદિકમાં કદા મુજબ શુદ્ધ મુનિને દાસ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપસ્થાનક સત્તરમું -માયામૃષાવાદ.
: ૧૪૩
થઇ રહેવું. તેમની સેવા-ભક્તિ પ્રેમ સહિત કરવી. તેમને બહુમાનપૂર્વક પ્રતિદિન વદન કરવું; પણ પેતે તેમની પાસે વઢાવવું નહિ. શુદ્ધ પ્રરૂપણા ( દેશના ) વડે ભવ્ય જનને શુદ્ધ મુનિમાર્ગ મતાવવા. કેઇને ચારિત્ર લેવા ઇચ્છા થાય તે તેને શુદ્ધ મુનિ પાસે તે અંગીકાર કરવા કહેવું. પાતાના અત્રગુણુ પ્રગટ કરવામાં સ`કેચ લાવવેા નહિં, માન તજવાથી 'આ'કહેલે મા પાળી શકાય છે તેથી તે પણ દુષ્કરજ કહેલે છે. અને એવી રીતે સ્વગુણુ હાનિ અને અન્ય ગુણુ ઉત્કર્ષ 'તરલક્ષથી જોનાર તેમ જ શુદ્ધ ભાષણું કરનાર ભવ્યાત્મા પશુ પેાતાના પરિણામની વિશુદ્ધિથી અનુક્રમે મેક્ષના અધિકારી થઈ શકે છે. ૮.
* *
બાકી જૂહું મેલીને પેટ ભરવું અને કપટભાવથી સાધુ વેશે ફરવું તે કરતાં તે મરવું જ સારૂ' છે. ૯.
મનમાં પેાતાની પૂર્તતા જાણુતા છતાં મેહના પ્રમળ ઉદયથી જીવા આવું અનિષ્ટ, આચરણુ તજતા નથી એટલું નહિં પણુ દુષ્ટાશયથી દશ-પરવચના કરી મનમાં ફૂલાય છે, જે દેખી સમતિષ્ટિ જન મનમાં ત્રાસે છે. ૧૦
ઉપાધ્યાયજી મહારાજે અધ્યાત્મ સાર ગ્રથમાં દુરંત દુઃખદાયી ૬‘ભ સજવા બહુ જોર દઈને કહેલું છે તે લક્ષમાં રાખી, શાસ્ત્રમર્યાદા મુજબ ભાંચરણુ તજીને યથાશક્તિ વ્રત નિયમ અ ંગીકાર કરી કાળજીપૂર્વક જે પાળે છે 'અને આત્માથી જતેને શુદ્ધ-સાચા માર્ગ બતાવે છે તેની લિહારી છે. ૧૧.
જે કપટ કેળવીને જૂહું ખેલતા નથી પણું નિભપણે જેવુ... હાય તેવુ કહે છે, તેવા ` સરલ અને સત્યવાદીના તાલે કેણુ આવી શકે ? તેવા સરલ સ્વભાવી અને જગતમાં ઉત્તમ યશ કીર્ત્તિને પામે છે અને અનુક્રમે જન્મ મરણને અત કરી અવિચળ-મક્ષ પઢવી પણ તેજ પામી શકે છે. તથાસ્તું !
e
સુ. ક.વિ. વિવેચન--ભવ્યજનાને પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરવા માટે તેને સદ્ગુણુના સ્થાનની ઉત્તમ ઉપમા આપીને કાં ઉપદેશ આપે છે કે-હે . સદ્ગુરુધામ! તમે આ સત્તરમું પાપસ્થાનક તજશે તે તમારી જગતમાં લાજ વધશે. આમ કહેવાના તાત્પ એ સમજવા કે ને નહીં તો-માયાવડે અસત્ય ભાષણ કરશે તે તમારી લાજ વધવાને બદલે ઘટશે. કેમકે આ પાપસ્થાનક વધારે આકરૂ છે. આમાં એ પાપોનુ' મિશ્રણ છે. એક ા ઝેર ને વળી તેને વધાર્યું હોય,' મૂળ શસ્ત્ર તે વળી તેને અવળું પકડયુ હોય અને મૂળ કુર પ્રાણી ને વળી તે વક્રતું હોય ત્યારે જેમ તે વધારે હાની કરે છે તેમ એક તે! માયા કે જે મિથ્યાત્વના ઘરની છે, જેમાં મિથ્યાત્વના વાસ છે, તે મને વળી તેમાં અસત્ય ભળ્યુ એટલે પછી જોઇ ત્યાં તેની પ્રુથ્વી ! પાપખ'ધ-કર્મ ખ’ધમાં કોઇ પ્રકારની ખામી રહેશે નહી. ૧-૨,
માયામષાના એ જબરજસ્ત દુર્ગુણ છે. તેનું મામેટા ગણાતા પુષોના
For Private And Personal Use Only
ون
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૪૪
જૈનધમ પ્રકાશ
અંત:કરણમાં પણ પ્રવેશ કરેલે હૈાય છે અને તેના પ્રવેશ થતાંજ તેવા માણસની ખરી ચતુરાઈ તે પાતાળમાંજ પેસી જાય છે અર્થાત્ તેની ચતુરાઈને તદ્ન અવળાજ ઉપયોગ થાય છે. માયામૃષાવાદી પુરૂષની બાદા ચેષ્ટા બધી પરને ઠગવા માટે હાય છે. જેમ બગલું જળાશયના કિનારા ઉપર શાંત થઈને ઉભું રહે છે, માછલું લાગમાં આવે તેનીજ રાહુ જુએ છે, અને લાગમાં આવે કે તરતજ તેને પકડી લે છે; તેમ આ માયામૃષાવાદી પણ ભેળા માણસને છેતરવાના લાગજ શોધ્યા કરે છે. થે થાડુ-ધીમે ધીમે ખેલે છે કે જેથી લોકે તેને ભલેા માણસ લેખવે છે; પણ જગતના ધધામાં તે તે જ્યાં ત્યાં માથુ' મારે છે, દ્રષાદિકની લાલસાથી છાનીમાની ઢોડાદોડ કરે છે અને મનમાં અનેક પ્રકારની ઘડભાંજ કર્યાં કરે છે. પરંતુ જ્ઞાની કહે છે કે-જે પ્રાણી કપટવર્ડ અસત્ય એલે છે તેને અત્યંત પાપ લાગે છે અને પંડિત પુરૂષામાં તે ભેાંઠો પડે છે. ત્યાં તેની ઇજત વધતી નથી પણ ઘટે છે. ૩-૪-૫,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આવા દંભીના ભાષમાં કાંઇક મીઠાશ રહેલી હાય છે, તેથી બીજા તેમાં સહેજે સાય છે-લલચાય છે. તેના દૃષ્ટાંત તરીકે પ્રત્યક્ષ શ્રી વ છે કે જે પેાતાના પતિની પાસે અનેક પ્રકારના છળકપટ કરી, આંખમાં આંસુ લાવી, પેાતાના એરમાન પુત્રાદિ ઉપર અથવા સાસુ નણુદ કે દેરાણી વિગેરે ઉપર અભાવ ઉત્પન્ન કરાવે છે. તેનામાં ખોટી દયા ઉપજાવવાની અદ્દભુત શક્તિ હોય છે તેથી ભાળે ભર્તાર તેની કપટ જાળમાં ફસાય છે અને પેાતાના અંતરંગ સ ધીએ સાથે કલેશ કરે છે, દ્વેષ કરે છે અને તેનું અશુભ ચિંતવે છે. આ હુકીકત શ્રીચિરત્રમાં દેખાય છે. તેવા મીડાશવાળા બૂડાને શાસ્ત્રકાર ક્રુતિની હુડીની ઉપમા આપે છે. તે ડુડી દુર્ગતિમાંજ સીકારાય તેમ છે. અર્થાત્ તેવા કપટી પ્રાણીએ દુર્ગતિના ભાજનજ થાય છે. ૬.
જે મુનિએ અસત્ય ઉપદેશ આપે છે, ખાટે માર્ગે ચાલે છે અને ઉપરથી સત્પાત્ર મુનિની જેવા ડાળ બતાવે છે; લેક 'જનને માટેજ મુનિવેશ ધારણ કરે છે અને પેાતાનુ બહુમાન કરાવવા કેટલેક લેશ-દુઃખ પણુ સહન કરે છે, તેને એ સર્વ કલેશ નિરર્થક છે, કેમકે તેનું ફળ તેને કાંઇ મળતું નથી અને માયાવીપણાનુ` માઠું ફળ ભોગવવુ' પડે છે. આવા વેષધારીએ નથી મુનિપણામાં ને નથી શ્રાવકપણામાં તેણે તે ત્રીજો માજ કાચા છે. વેશ આરાધી શકાતા નથી–ભજવી શકાતા નથી ને 'ભથી વેશ ાડતા નથી. પરંતુ તેથી બહારથી રૂઝાયેલ અતઃશૂલ્ય જેમ વધારે હાની કરે છે તેમ તેમને તેવી કૃતિથી ઘણું નુકશાન થાય છે. એવે વખતે તે ખરી વાત કહી દેવી. પાતાની અશકિત જાહેર કરી હેવી અને પેાતાની ચાગ્યતા પ્રમાણેજ ખદ્ધાર દેખાવ માપવે તેજ લાભકારક છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપસ્થાનક સમું-માથામૃષાવાદ
૧૪૫
એવા શુદ્ધ ભાષકો શમ સુખનું-શમામૃતનું આસ્વાદન કરી શકે છે. ૭-૮.
જૂઠું બેલીને, ખેટે વેશ ધારણ કરીને પેટ ભરનાર–આજીવિકા ચલાવનાર અને મુનિશે ફરીને અન્ય ગુણ જ પાસે વંદાવનારના જીવતર કરતાં તેનું મૃત્યુજ શ્રેયસ્કર છે. કારણ કે તેનું જીવન તેને ઘણું હાની કરનારૂં છે, મૃત્યુ તેટલું હાનીકારક નથી. કેટલાક સમજુ માણસે પિતાની આવી સ્થિતિ જાણી શકે છે-સમજી શકે છે છતાં પણ આશ્ચર્યકારી માયામૃષાની પ્રેરણાથી તે પિતાની ખરી સ્થિતિ જાહેરમાં મુકી શકતા નથી તે મિથ્યાત્વને જ પ્રભાવ છે. તેનામાંથી સમકિત પણ ચાલ્યું ગયું છે–તેણે સમકિત વમી નાખ્યું છે એમ સમજવું. મરણ કે સમતિ દષ્ટિ એ ખોટે ડોળ કરે જ નહીં, તે સ્થંભી જાય-અટકી જાય-આગળ પગલું ન ભરે અને પિતાની ખરી સ્થિતિ જાહેર કરી દે. સમકિત 'ગુણની બલિહારી છે. તે તે અપૂર્વ ગુણ છે. ૯-૧૦. ( શુદ્ધ ભાષક મહાત્માઓ તે શ્રતની મર્યાદા પ્રમાણે જ વર્તે છે. માયાદે - કહિ પણ સેવતા નથી. એઓ તે નિરંતર શુદ્ધ અંતઃકરણપૂર્વક યથાર્થ ભાષાસત્ય ભાષાજ બેલે છે અને તેને અનુસરતું-તદનુરૂપજ વર્તન રાખે છે. વર્તનમાં કાંઈક ને ભાષામાં કાંઈક એમ પૃથક્તા ધરાવતા જ નથી, તેમજ ચિત્તમાં કાંઈક ને ભાષામાં કાંઈકે તેમ પણ રાખતા નથી, એ તે મનમાં, વચનમાં ને કાયામાં એક સ્વરૂપવાળા-એક સરખા દેખાવવાળા-એક સરખા ભાવવાળા જ હોય છે. એવા શુદ્ધ ભાષકની બલિહારી છે. તેમને ધન્ય છે. ૧૧.
કર્તા પ્રાંતે કહે છે કે-જે પ્રાણ માયાવડે કદિપણ જૂઠું બોલતા નથી, તેમની તેલે આ જગતમાં બીજું કઈ આવી શકે તેમ નથી. તેઓ ભલા યશવાળા અને અમૂલ્ય ગણાય છે. તેમને જરાત બધું માને છે, પૂજે છે અને તેઓ પરમ સુખને પાપ્ત કરે છે. જે વસ્તુ તજવી મુશ્કેલ હોય તેને તજવાથી લાભ પણ તેના પ્રમાણમાં વિશેષ હોય છે. આ પાપસ્થાનક જેમ તજવું મુશ્કેલ છે, તેમ તેને તજવાથી લાભ પણ અત્યંત પ્રાપ્ત થાય છે. સરલતા ને સત્ય ભાષાની ખુબી, તેનું માહાભ્ય, તેની અસર, તેનું ફળ ઓરજ છે. તે માપી શકાય તેમ નથી. અપાર છે, ઉત્તમ જનોને અંગીકાર કરવા ગ્ય છે અથવા તે તેને અંગીકાર કરે છે તેજ ઉત્તમ પુરૂષની ગણનામાં ગણાય છે-ગણાવા એગ્ય છે અને તેજ ખરૂં આત્મહિત કરી શકે છે. વક્રતા નાશ પામ્યા સિવાય આત્માને રસ્તે સીધેસરલ થતજ નથી, માટે વક્તા સ્વરૂપવાળી માયા અને તેમાં ભેળવેલા ઝેર જેવું મૃષાવચન એ બંને ઉત્તમ જનોએ અવશ્ય તજવા ગ્યા છે. કર્તાએ સુજસ બે પિતાનું યશેવિજય નામ સૂચવ્યું છે.
તબી. . *
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧૪૬
જૈનધર્મ પકા
सारभूत तत्त्व-उपदेश. " चला विभूतिः क्षणभंगि यौवनं, कृतान्तदन्तान्तरवर्ति जीवितं । तथाप्यत्रज्ञा परलोकसाधने, अहो नृणां विस्मयकारि चेष्टितं ।।"
लोभमूलानि पापाभि, रसमूलाश्च व्याधयः । ।
स्नेहमूलानि दुःखानि, त्रीणि त्यक्त्वा सुखी भव ॥" લક્ષમી અસ્થિર છે, વૈવને જોતજોતામાં વહી જાય છે, જીવિતને કશે ભરૂસે નથી-જીવિત યમની દાઢ વચ્ચે આવી રહેલ છે. છતાં પણ મનુષ્યને પરભવનું સાધન કરી લેવામાં કેટલી બધી ઉપેક્ષા વર્તે છે?' 'અહો ! જેનું કેટલું બધું 'વિસ્મયકારી વર્તન છે? હે મનવા ! હારે સુખી થવું હોય તે સમજે કે સર્વ પાપનું મૂળ લભ છે, વ્યાધિનું મૂળ રસદ્ધિ (લેલુપતા) છે અને દુઃખનું મૂળ સ્નેહ-રાગ છે. સઘળાં દુઃખનાં ઉપાદાનકારણુંભૂત એ ત્રણ વાનાંને ત્યાગ કરીને તું સુખી થા.
વળી સમજ કે નિત્ય મિત્ર સમાન આ શરીરને સદાય પિષણ આપ્યા છતાં પરિણામે એ પિતાનું થવાનું નથી, અવશ્ય પડવાનું જ છે, તે પછી તેના ઉપર બેટી મમતા બાંધી શા માટે અનેક ઔષધ ભેષજ કરી કલેશ હોરે છે? બધાબાહ્ય અભ્યતર રોગમાત્રનું નિકંદન કરી શકે એવા ધમરસાયણનું પાન તું શા માટે કરતે નથી ? જે ને તત્ત્વ સમજાયું જ હોય તે તેનું જ પાન કરી લે, જેથી હને સર્વ રીતે આરામ પ્રાપ્ત થાય. વળી વિચારી જોતાં હુને સમજાશે કે પશુઓનાં શરીરનાં અંગઉપાંગ અને મળ આદિ બધાં જીવતાં અને મૂવા પછી પણ જેમ કંઈને કંઈ ઉપયોગમાં આવે છે, તેમ મનુષ્ય દેહનું કંઈ ઉપયોગી થઈ શકતું નથી. તે પછી આ ક્ષવિનાશી દેહદ્વારા કંઈ પણ આત્મહિત સાધી લેવામાં તું કેમ ઉપેક્ષા કરે છે? આ મનુષ્ય દેહથી સ્વહિત સાધી લેવા ઉપેક્ષા કરવી હને લાછમ નથી જ. માટે હવે પ્રમાદ પટળને પરિહાર કરીને સ્વહિત માર્ગ જલદી આદરી લે અને એમ કરતાં બની શકે તેટલા પ્રમાણમાં પરહિત કરવામાં પણ ઉજમાળ પા. ખરા સુખી થવાને એજ માર્ગ છે. ઇતિશમ
સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી
પર
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સુત જ એ સજજતા આદરવા કરવો જોઈતો પ્રયત્ન
૧૪૭
सज्जन अने दुर्जननो पटांतर समजी सुज्ञ जनोए सज्जनता आदरवा करवो
जोइतो प्रयत्न.
મન, વચન અને કાયામાં પુન્ય-અમૃતથી પૂર્ણ છતાં અનેક ઉપકારની કેટિઓવડે જગત્ માત્રને પ્રસન્ન કરતા અને પરના લેશમાત્ર ગુણને પર્વત જેવા મહાન લેખી પિતાના હૃદયમાં પ્રમુદિત થતા એવા કેટલાક સજજને જગતીતળ ઉપર અવતરેલા હોય છે. સજ્જનોની એવી ઉત્તમ નીતિ-રીતિ હોય છે કે તેઓ પારકા ( છતા-અછતા ) દે લેશમાત્ર બોલતા નથી, અને પિતાનામાં ગમે તેવા સદ્દગુણે વર્તતા હોય તેમ છતાં તે પ્રગટ કરતા નથી. તેઓ પરસ્ત્રીને માતાતુલ્ય, પદનને પથ્થરતુલ્ય અને સર્વ જીવને આત્મતુલ્ય લેખે છે. તેઓ સ્વપરને સુખદાયી એવી અમૃત વાણી વદે છે અને સ્વેચિત વ્યાપાર વણજમાં નેક નિષ્ઠાથી વર્તે છે. તેઓ જે કંઈ શુભ પ્રતિજ્ઞા કરે છે તે સુખે નિર્વહી શકાય એવું ડહાપણ વાપરીને કરે છે અને તેને પ્રાણાન્ત પર્યન્ત નિર્વાહ કરી ચૂકે છે. તેઓ પરની દાક્ષિણ્યતા માત્રથી નહિ પણ સ્વાત્મ પ્રેરણાથીજ પરહિત કરવા પ્રવર્તે છે. અને પરહિતને સ્વહિત તુલ્ય લેખે છે. ક્રોધાદિક કષાયનાં કારણેને તેઓ ઠક્ષતાથી સમતાદિક સાધન વડે દૂર કરે છે. કલેશ-દેટા રિસાદથી તેઓ
હજ કાયર હેાય છે. નાહક કોઈ જીવને કષ્ટ-દુઃખ થાય એવું પિત કરવા કે કરાવવા કદાપિ' પ્રવર્તતા નથી. ટૂંકાણમાં સ્વપર આત્માને મલીન કરનારાં કા
-પા સ્થાનકેથી પિતે દૂર રહેવા બનતા પ્રયત્ન કરે છે. અનુકંપ બુદ્ધિથી અન્ય છ બધી રીતે સુખી થાય તે પ્રયાસ સેવે છે અને ગમે તેવા દુર્જન ઉપર પણ દ્રષબુદ્ધિ-વેરભાવ નહિ લાવતાં તેમને તેના કર્મવશવત વિચારી પિતે સમભાવે રહે છે. પરહિત કરતાં પ્રત્યુપકાર (બદલા) ની ઈચ્છા-પૃહા રાખતા નપી. સક્ષેપથી આ વિકટ પણ એકાન્ત હિતકારી માર્ગ સજજનોનો છે. તેવી દુર નીતિ-રીતિ સેવનાર સર્જનની બલિહારી છે. તેમના વિહિત માર્ગમાં સહાય (સરલતા) કરનારી તેમજ તેની અનુમોદના કરનારની પણ બલિહારી છે. છેવટે તેમના માર્ગમાં નિંદાદિક કરવાવડે અથવા બીજી રીતે અવરોધ-અંતરાય (વિ) ઉભા નહિ કરતાં સમભાવે રહેનારની પણ બલિહારી છે. કેમકે આવા દુર્ધર વધારી સજજનના સન્માર્ગમાં અવરોધ (વિજ્ઞ) કરનારને ઘણું સંસાર પરિભ્રમણ કરવું પડે છે તેમ છતાં તેના દુઃખને અંત આવતું નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૮
જૈનધર્મ પ્રકારા. સાજનથી બધે વિપરીત સ્વભાવ (નીતિ-રીતિ) દુર્જનને હોય છે. અનુભવ ઉપરથી સ્પષ્ટ રીતે શાસ્ત્રકારે જણાવ્યું છે કે
લહ ઘણહ કમાણસહ, એ તિત્રિ ઈક્ક સહાઉ (એ); જિહાં જિહાં કરે નિવાસડે, તિહાં તિહાં રેડે ઠાઉ (ઓ).
અર્થાત્ લૂણ, ઘૂણ, અને કુમાણસ (દુર્જન) એ ત્રણેને સ્વભાવ એક સરખે છે. તેઓ જે જે ઠેકાણે નિવાસ કરે છે તે તે સ્થાનને જ નાશ કરે છે. તેઓ પારકું સારૂં સહન કરી શકતાજ નથી. તેને લઈને જેમ બને તેમ પરનું બગાડવાજ છે છે. નારદની પરે કલેશ-કંકાસ તેમને અતિ પ્રિય લાગે છે. પર નિંદા કરવા તેમજ બીજા ઉપર અછતા આળ ચઢાવવાને તેમને જાતિ સ્વભાવજ હોય છે. પરને પીડા ઉપજાવીને અથવા પીડા ઉપજતી દેખીને તે રાજી થાય છે. ગુણપાત્રને અનાદર કરી કેવળ દેષ પાત્રને તે ગ્રહણ કરે છે અર્થાત્ દૂધમાંથી પણ પિરા કાઢવાને તેમને સ્વભાવ હેય છે. આવી નિંઘ દુર્જનતા દરેક ભવ્ય જીવે અવશ્ય પરીહરવા ગ્ય છે. દુર્જનતાથી આયંદે ફાયદે કશે નથી પણ ટેટે પારાવાર થાય છે. છતાં મંદભાગી જને તે તજતા નથી. સજજન પુરૂષે તે તેવા નચ-દુર્જનેમાંથી પણ ગુણજ ગ્રહણ કરે છે. તેમને પિતાની આત્મજાગૃતિના નિમિત્તરૂપ લેખે છે અને સ્વર્તવ્યમાં સાવધાન રહે છે. ગમે તેવી વિપત્તિમાં પણ સ્વકર્તવ્યકર્મથી ચૂક્તા નથી, અને પિતાની પ્રકૃતિને બગડવા દેતા નથી પણ ઉલટા દિનપ્રતિદિન તેની ઉજવળતા-નિર્મળતા સાધવાજ લક્ષ રાખે છે. આવી ઉત્તમ સજજતા શિખવા-આદરવાને આપણે સહુને સબુદ્ધિ જાગૃત થાઓ એ જ મહાકાંક્ષા. -
ઇતિમ - સન્મિત્ર કપૂરવિજય”.
वावो तेवं लणो.
Thought is another Name for faine, Choose, then, thy destiny & wait, For love brings love, hate brings hate.
Ella, wheeler wilcox. Beautiful thoughts crystallize into babits of grace, and kinda ness, which solidify into genial and suny circumstances.
આ બહુ જાણીતી અને મશહુર થયેલી હકીકત છે-દરેક માણસ સંપૂર્ણ ખાત્રીથી આ વાત જાણે છે કે જમીનમાં જે વાવવામાં આવ્યું હોય, તેજ પાછું તેને મળે છે, તેમાં કોઈ દિવસ કશે ફેરફાર થતું નથી. જાર વાવનારને જારની
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લાવો તેવું લણો.
૧૮ પ્રાપ્તિ થાય છે, અને ઘઉં વાવનારને ઘઉની જ પ્રાપ્તિ થાય છે. જાર વાવનારને ઘઉં કઈ પણુ વખત મળતા જ નથી. આ સત્ય હકીકત આપણા મનની બાબતમાં ભૂલી જવાય છે તે જ ખરેખરૂં પેદજનક છે. આપણું મન તે પણ એક ક્ષેત્ર જેવું છે. તેમાં પણ જેવું વાવીએ, વિચારરૂપી જે ધાન્ય મહેનતથી તેમાં વાવીએ, તેવી જ જાતની નિષ્પત્તિ પછીથી તેમાં થાય છે. આ બાબતમાં જરા પણ સંદેહ જેવું નહિ હોવા છતાં મનની ઉન્નતિની બાબતમાં તે ભૂલી જવાતું હોવાથી અત્ર તે બાબત તરફ લક્ષ ખેંચવા અપ પ્રયાસ કરવામાં આવે છે. - - જમીન ઉપર મહેનત કરીને સુધાન્યની વાવણી કરનાર પછીથી તેજ સું ધાન્યની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. કેદરા વાવનાર કોદરા અને ઉત્તમશાળી વાવનાર શાળીનીજ પ્રાપ્તિ કરે છે. તેવી જ રીતે પ્રત્યેક મનુષ્ય પિતાના મનરૂપી ક્ષેત્રમાં સુવિચારોરૂપી સુધાન્યના બીજ વાવે તે તે તેની પ્રાપ્તિ કરે છે, જ્યારે કુવિચારોહલકા વિચાર-દુષ્ટ વિચારોના બીજ વાવનાર મનુષ્ય તેના જીવનક્રમમાં પછીથી તેવાં જ ફળ મેળવી શકે છે તેમાં જરા પણ સંદેહ જેવું નથી.
જ્યારે લાંબા વખત સુધી મનરૂપી ક્ષેત્રમાં આપણે અસંતોષ અને દુઃખનાં બીજ વાવ્યા કરીએ-તેવાજ વિચારે સેવ્યા કરીએ, ત્યારે પછી તેમાંથી સંતોષ અને સુખરૂપી ફળ કેવી રીતે મળે? મનમાં જેવા વિચારે : લાવીએ, જેવી ભાવના કરીએ, જે લાઈન ઉપર મનને દેવીએ, તેનાજ પરિણામરૂપે તેવાંજ ! ફળની નિષ્પત્તિ થાય તેમાં જરા પણ શંકા જેવું નથી. આ દિવસ સંતેષના વિચાર સેવનારદુઃખની પ્રાપ્તિ માટે શંકા કર્યા કરનારને પ્રાંતે ફળરૂપે અસંતેષ અને દુઃખજ ઉત્પન્ન થાય તેમાં નવાઈ જેવું નથી. તેવી જ રીતે નાદુરસ્ત તબીઅતના વિચાર કરનાર, વારંવાર તબીઅત બગડી જવાની ભાવને ભાવનાર મનુષ્યને ઉત્તમ તંદુરસ્તીની પ્રાપ્તિ શી રીતે થઈ શકે ? “આ ખાવાથી મારી તબીઅત બગડી જશે” “ આ વસ્તુ તે મને હેરાન કરશે” તેવા તેવા નુકશાન કરનારા-તંદુરસ્તીને પ્રતિકુળ વિચારો સેવનાર મનુષ્યને નુકશાન નહિ કરનારે ખોરાક પણ તબીઅત બગાડનારજ નીવડે છે, માટે પ્રથમથી જ સુવિચારોરૂપી ઉત્તમ બીજ મનરૂપી ક્ષેત્રમાં વાવવાની જરૂર છે. હમેશા સંતેષ-સુખનાજ વિચાર કરવા પ્રત્યેક કાર્યથી પરિણામે સુપજ થશે તેમ નિશ્ચિતપણે માનનાર અને તદનુસાર વર્તનાર પ્રાંતે સુખી જ થાય છે, અને તેથી વિરૂદ્ધ વિચાર કરનારાઓ માટે તેવા બીજમાંથી ઉત્પન્ન થતું દુઃખજ તેમને પ્રાપ્ત થાય છે તેમાં સંદેહ જેવું નથી.
પિતાના આખા ક્ષેત્રમાં જાર વાવનાર ખેડુત પછીથી ઘઉં અગર, શાળીની આશા રાખે છે તે ખરેખર મૂર્ખ ગણાય છે. તેવી જ રીતે આપણે પણ ભીતિના, દુઃખના, શંકાના વિચારોરૂપી બીજ આપણા મન ક્ષેત્રમાં વાવીએ, અને પછીથી
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫
જૈનધર્મ પ્રમાણ.
ચાલુ સુખ શા માટે મળતું નથી ? દુઃખ કેમ પડે છે? તેવાં વિચાર કરી ઉત્તમ સુખની પ્રાપ્તિ માટે રાહ જોઈએ તે ખરેખર આપણે પણ તે ખેડુતની જેમ મૂર્ખમાંજ ગણવા લાયક ઠરીએ. ખેડુતની વાવણીની માફક જ આપણા વિચારેરૂપી બીજમાંથી તદનુસાર ફળ નીપજે છે. કુદરતને આ કાયદામાં કદી ફેરફાર કરી શકતું નથી. જેવાં વિચાર સેવતાં હોઈએ તેના પરિણામરૂપે ઉત્તમ અગર અધમ ફળની પ્રાપ્તિ અવશ્ય થાયજ છે.
જેવી રીતે કોદરા વાવનાર ખેડુત ખાને પાક નીપજાવી શકતું નથી, તેવીજ રીતે નાસીપાસી, દિલગીરી, કે શેકના વિચારો સેવનાર માણસ પછીથી ફતેહ કે આનંદ મેળવી શકતા નથી. જે તે ઉંચાં બીજ વાવે, આબાદી-સુખવિશ્વાસ અને સંતોષરૂપી બીજે મનરૂપી ક્ષેત્રમાં વાવે તે પછી તદનુસાર બીજ પ્રમાણે પાક મેળવે તેમાં નવાઈ નથી, પણ કુસંપના, ખેદના બીજ વાવનારને તે તેવાંજ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વાત સંપૂર્ણ રીતે ધીરજથી મનમાં વિ. ચારી જવાથી તરત જ સમજાય તેવી છે. - સંપ તે એક જાતની સત્તા છે અને કુસંપ-કલેશ-કંકાસ તે એક જાતની નબળાઈ છે. સંપનાં બીજ વાવનાર, તેના વિચારે સેવનાર, સંપને આદર કરનાર સત્તારૂપી ફળ પ્રાપ્ત કરે છે, ત્યારે કજીઓ, કંકાસ વિગેરેને આશ્રય કરી પિતાની માનસિક ભૂમિમાં તેવાં બીજે વાવનાર નબળાઈ પ્રાપ્ત કરે છે. જેવું બીજ વાવીએ તેવું જ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી જ સંપની સાથે રહેવાને-સંપનાં વિચાર કરવા અને કુસંપ-લેશના વિચાર પરિહરવાને સદાને માટે ચોક્કસ નિર્ણય રાખે. અપૂર્ણતાના-સંશયન-કલેશ કંકાસના વિચારો તે નકામાં રોપા જેવા હોવાથી સારા પાકને રોકી રાખે છે, અને સુનિપજ થવા દેતા નથી, તેથી તેવા નકામા રોપાઓ મનરૂપી ક્ષેત્રમાંથી સદાને માટે નિદી નાખી દૂર ફેંકી દેવા તેજ ખાસ જરૂરનું છે. કે હમેશને માટે યાદ રાખવાનું છે કે કુદરતના કાયદાઓ જેવા બાહ્ય વસ્તુઓ માટે છે તેવાજ મનને માટે–આંતરિક સ્થિતિ માટે ઉપયોગી છે. જેવી રીતે બહા વર્તન બાહ્ય શરીરાદિ ઉપર અસર કરે છે તેવી જ રીતે માનસિક વિચારીનું વર્તન શરીર અને મન બંને ઉપર સરખી અસર કરે છે. મનમાં-મગજમાં ઉત્પન્ન થયેલા દરેક વિચારે બીજરૂપે પ્રણમી તેવીજ જાતને પાક ઉત્પન્ન કરે છે, પછીથી તે કાંટા અગર ગુલાબરૂપે કે નકામા રે પા તરીકે અગર ઉત્તમ ધાન્યરૂપે બીજાનું સાર ઉગી નીકળે છે. ... આપણું વર્તન તે આપણા માનસિક વાવેતરના પાકરૂપજ છે. જેવું તેમાં વાવશે તેવાજ ફળ પ્રાપ્ત કરવા તમે શક્તિવાન પશે. જો તમે આબાદી, સુખ,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાવે તેવુ લણો.
સ‘ભુતાના વિચારા સેવા, તેવાંજ ખીજ વાવે, તે તે પ્રમાણેજ સુખ-આમાઢીના પાક તમે મેળવશે, અને તેથી વિરૂદ્ધ દુઃખના, હલકાઇના, નાસીપાસીના, અપૂર્ણતાના વિચારો સેવશે તો તેના પરિણામરૂપે ગરીબાઇ-હલકાઇ અધમતાજ તમને પ્રાપ્ત થશે તે નિઃસશય સત્ય છે. સારાંશ કે મનુષ્યજીવન તેની વિચારશ્રેણીનેજ અનુસરે છે.
142
દુનિયાના સર્વાં માન્ય એક સરખી રીતે અનુસરાએલા એ કોઇ પણ નિયમ હાય તે તે તેજ છે કે સરખે સરખાને ઉત્પન્ન કરે છે-સખે સરખાનુ આકષ ણ થાય છે. આ નિયમાનુસાર પશુ જેવા વિચારા સેવા, જેવાં ખીજ તમારા મનમાં વાવા, જે વિચારાતે પ્રધાનપદ આપી તમે અનુસરા, તેવીજ તમારી સ્થિતિ થશે, તદનુસારજ તમારૂં વન થશે અને તેવાંજ ફળ તમે મેળવશે.
'
દરેક વિચાર એક બીજરૂપેજ છે. તે તેની પ્રમાણેજ ખરાખર માનસિક રીપે નીપજાવે છે. એ વિચારરૂપી ખીજમાં તમે વિષ-ઝેર ભેળવશે તેા તેની ફળપ્રાપ્તિ માં તમને તેવુ' વિષજ મળશે, કે જેનાથી તમારૂ' સુખ-આબાદી-સાય સા નાશ થઈ જશે. જે માણસ હંમેશા સ્વાનાજ વિચાર કર્યા કરે છે, પરાપાર બુદ્ધિ પરિહરે છે, તેને તેના જીવનમાં પછીથી કાંટારૂપે હલકા ફળજ પ્રાપ્ત થાય છે. સ્થાપના વિચારે તેને આગળ વધવા દેતા નથી, અને અંતે તેના હલકા વિચારે તેને પણ તદ્દન અધમ અવસ્થા દેખાડી દે છે; તેથી તેવાં નકામા સ્વાપી વિચારાના ખીજ કદી પણ મનરૂપી ક્ષેત્રમાં વાવતા નહિ. પરાપકાર-યા-અન્યને માટે સ્વભાગના ઉચ્ચ વિચારી સેવનાર-પરના કાર્ય માટે સદા તૈયાર રહેનારના માનસિક ક્ષેત્રમાં ઉત્તમ બીજ વવાવાથી તેને ઉત્તમ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે; માનસિક ઉન્નતિ તે અવશ્ય મેળવે છે.
For Private And Personal Use Only
3.
-
દરેક મનુષ્ય એટલું અવશ્ય જાણુવુ ોઇએ કે જે આખાદીના, સુખના, શાંતિના પાઠની નિષ્પત્તિ કરવી હોય તે તેમણે નાસીપાસી, સંદેહ, ગરીબાઇ, અશાંતિના ખીજું કદી પણ વાવવા નહિ. કુદરત તા જેવુ તેને તમે આપે છે, તેવુ જ તે પાછુ તમને આપે છે. અશાંતિ, સ ંદે, ગરીબાઇ, હલકાઈના બીજ વાવ નારને કુદરત ફળરૂપે કદીપણું સતાષ, આનંદ કે સુખશાંતિના ફળ આપતી નથી. જેવાં બીજ વાવે તેવાંજ ફળ નિશ્ચયપૂર્વક મળે છે. જે તમારે સુંદરતા, પ્રેમ, મધુરતાના મીઠા પાકની ઇચ્છા હોય તે માયાળુપણું, પ્રેમ, સહૃદયતાના બીજ વાવ, જેપી તેવાંજ ઉત્તમ ફળ મેળવવા તમે ભાગ્યશાળી નીવડશે., ધિક્કાર, ઈર્ષા, વૈર, કડવાશના બીજ વાવનારને તે પ્રાંતે અવશ્ય તેવાંજ મૂળ મળે છે, તેમાં મંચ જેવુ જરા પણ નથી,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૨
નવ પ્રકાશ,
આનંદ, બળ, વીર્ય મેળવવાનું ઉત્તમોત્તમ સાધન એક છે, અને તે તેવા ઉત્તમ વિચારના બીજ મનરૂપી ભૂમિકામાં વાવવા તેજ છે, જેવી રીતે ઉત્તમ ધાન્ય વાવનાર ખેડુત ખાત્રીપૂર્વક માને છે કે તેને ઉત્તમ ધાન્યજ મળશે, તેવી જ રીતે સુવિચારના, સદગુણના બીજ વાવનારને અવશ્ય ઉત્તમ વર્તનના ફળની પ્રાપ્તિ થશે. શરીર તે મનના પડછાયા રૂપજ છે, બીજું કાંઈ નથી. જેવું મ નમાં વિચારશે, જેવી ભાવના રાખશે, જેવાં વિચાર સેવશે તદનુરૂપજ, શારીરિક બાહ્ય ક્રિયાઓમાં દેખાવ દેખાશે. આ કુદરતી કાર્યમાં કલ્પના અગર સંદેહનું કાંઈ ચાલતું નથી. સરખું સરખાનેજ -આપે તે સિદ્ધાંત નિઃસંશય સત્યજ છે. વળી સૃષ્ટિનું એક એવું બંધારણ છે કે કઈ પણ માનુસ પિતાને નુકશાન-ઈજા યા વગર અન્યને કશી પણ ઇજા કરી શકતું નથી; પરનું અ-- હિત ચિંતવનાર–પરને નુકશાન કરવાનું ચિંતવનાર માણસ પ્રથમ તે પિતાના જ મનરૂપી ક્ષેત્રમાં તેવાં માઠા બીજ વાવે છે અને પોતાને જ નુકશાન-હરત કરે છે. જો તમે પિતાનું જ ભલું કરવા ઈચ્છતા હે તે પહેલાં અન્યનું ભલું કરવાના વિચાર કરજે. અન્યના હિત ચિંતવનથી, પરોપકારથી, દયાળુ વિચારથી પિતાનું પણું ભલુંજ થાય છે. તમારી જાત ઉપર ઘા માર્યા વગર પાડેશીને કોઈ દિવસ તમારાથી ઈજા કરાશેજ નહિ, આ નિયમ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે. તમારા દુશમનને પણ ચાહે, તમને ધિકકારે તેને પણ આશિર્વાદ આપો, તમને નિંદે તેનું પણું ભલું કરવાની ભાવના રાખે, અને તમારી ઉપર વેર રાખનાર--તમને હરાન કરનારના પણ ભલા માટે પ્રાર્થના કરો. આવાં ઉત્તમ બીજના વાવેતરપી તમને પણ આનંદ, સંતોષ, દયાળુ પાડ્યું અને આબાદીના સુંદર ગુણોને પ્રકાશ મળશે
પિતાની માઠી સ્થિતિ માટે આજે ફરીયાદ કરનાર–મનમાં મુંઝાનાર ! તમારે ચે કસ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે ગઈ કાલે તમે જે વાવ્યું છે, તેના ફળરૂપે તેવી સ્થિતિ આજે તમે ભેગે છે તેમાં ફેરફાર થઈ શકે તેમ નથી. મુશ્કેલ સ્થિતિમાંથી-હલકી-અધમ સ્થિતિમાંથી બહાર આવવા ઇછા વર્તતી હોય તે આજે સારાં બીજ વાવે, સુવિચારો સે, એટલે આવતી કાલે તે બીજના ઉત્તમ ફળની નિષ્પત્તિ તમે જોઈ શકશે. અધમ સ્થિતિમાંથી-માનસિક અને શારીરિક હલકી સ્થિતિમાંથી તમારે ઉદ્ધાર થશે. જે કાંઈ તમે કરશે, જે વિચારશ્રેણી તમારા મગજમાંથી પસાર થશે તે બીજરૂપજ થશે, અને તદનુરૂપજ ફળ મેળવશે જીવનમાં મળતા કાંટા, નિંદણુ જેવા હલકા ફળની ઘણું માસે ફરીયાદ કરે છે, પણ તેનાં માનસિક ક્ષેત્રમાં ચાલતી વિચારીનુંભાવનાનું છે તેઓ પૃથક્કરણ કરશે તે તરત જ તેમને માલુમ પડશે કે સ્વહસ્તે ના હુલી જાના બીજા ફળે જ તેને પ્રાપ્ત થયા છે. આપ કે તેમાં
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સિવિજ્ઞસાધુ યોગ્ય નિયમકુમકમ્. દેષપાત્ર નથી. હલકા બી સ્વહસ્તેજ વાવ્યા પછી તેની ફળપ્રાપ્તિ વખતે ફરીયાદ કરવી તે તે પ્રત્યક્ષ દેખાતી મૂખાઈજ છે. જો તમે આત્મગ, માયાળુપણું, સુખ, પ્રેમના બીજ વાવ્યા હોય, તેવા ઉત્તમ વિચારો સેવ્યાં છે, તે તમને કદીપણું દુઃખ, અસંતોષ મળશે જ નહિ.
ઉપર પ્રમાણે હોવાથી જીવનની સુવાસ ભેગવવા, મીઠાશ ચાખવા, મધુરતા આસ્વાદવા મનરૂપી ક્ષેત્રમાં ઉત્તમ બીજની વાવ કરવાનેજ જરૂર નિશ્ચય રાખજે, હલકા, અધમ વિચાર પરિહર છે. દુર્ગુણેને દર કરે, એટલે તેના ઉત્તમ ફળ રૂપે તમારું જીવન તમને બહુ સુંદર લાગશે અને ઉત્તમ બીજના ઉત્તમ ફળ ભોગવવા તમે અવશ્ય ભાગ્યશાળી થશે.'
કાપડીયા નેમચંદ ગીરધરલાલ..
प्रजुश्रीसोमसुंदरसूरिपादैरुपदिष्टं संविज्ञसाधु योग्यं नियमकुलकम्.
૧. ત્રણ ભુવનને વિષે એક (અસાધારણુ) પ્રદીપ સમાન શ્રી વીર પ્રભુને અને નિજ ગુરૂનાં ચરણકમળને નમીને સર્વ વિરતિવંત-સાધુજને રેગ્ય (મુખે નિર્વહી શકાય એવા ) નિયમો હું (સેમસુંદર સૂરિ) કહીશ.
૨. યોગ્ય નિયમનું પાલન કર્યા વગરની પ્રવજ્યા ( દીક્ષા) ફક્ત નિજ ઉદર પૂરણ કરવા રૂપ આજીવિકા ચલાવવા માત્ર ફળવાળી કહી છે. અને એવી દીક્ષા (તે) હોળીના રાજા ( ઇલાજી) ની જેવી સહુ કોઈને હસવા ગ્ય બને છે.
૩. તે માટે પંચાચાર (જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર-તપ-વીર્ય-આચાર ) ના આરાધન હત લેચાદિક કહ નિયમે ગ્રહણ કરવા જોઈએ કે જેથી ( આદરેલી ) પ્રત્રજ્યા સફળ થાય.
જ્ઞાનાચાર સંબંધી નિયમ ૪. જ્ઞાન આરાધન હેતે મહારે હમેશાં પાંચ ગાથાઓ ભણવા-કંકાગ્ર કરવી અને પરિપાટીથી ( ક્રમવાર) પાંચ પાંચ ગાથાને અર્થ ગુરૂ સમીપે ગ્રહણ કરે.
૫. વળી હું બીજાઓને ભણવા માટે હમેશાં પાંચ ગાથાઓ લખું અને . ભાણુનારાઓને હમેશાં પરિપાટીથી (કમવાર) પાંચ પાંચ ગાથા આપું. (.ભખવું–અર્થ ધરાવું વિગેરે ) · From Peace, Power of Plenty,
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૫૪
www.kobatirth.org
જૈનધમ પ્રકાશુ.
૬. સિદ્ધાંત-પાઠ ગણુવા વડે વર્ષ રૂતુમાં પાંચસે, શિશિર રૂતુમાં આઠસે, અને ગ્રીષ્મ તુમાં ત્રસે ગાથા પ્રમાણુ સજઝાય ધ્યાન સદાય કર્યા કરૂં, ૭ પરમેથ્રી.નવ પદ ( નવકાર મહામંત્ર ) નુ` એકસા વાર હું સદાય રટણ કરૂ. દર્શનાચારના નિયમા ”
t
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હવે દાનાચારમાં નીચે મુજબ નિયમો હું સમ્યગ (થપાય) ભાવે શ્રદ્ધણું કહ્યું, ૮ પાંચ શક્રસ્તવવર્ડ સદાય એક વખત દેવવદન કરૂં અથવા બે વખત, ત્રણ વખત કે પહેારે પહેરે યથાશક્તિ આળસ રહિત દેવવંદન કરૂ
૯ દરેક અષ્ટમી ચતુર્દશીને દિવસે સઘળાં દેરાસરા જીહારવાં તેમજ સુધ ળાય મુનિજનેને વાંઢવા. ત્યારે બાકીના દિવસે એક દેરાસરે (તે) અત્રશ્ય જાવુ. ૧૦ હંમેશાં વડીલ આધુને નિશ્ચે ત્રણવાર ( ત્રિકાળ) વંદન કરૂ અને ખીજા ગ્લાન (વ્યાધિગ્રસ્ત) તેમજ વૃદ્ધાદિક મુનિજનાનું વૈયાવચ્ચ યથાશક્તિ કરૂ, “ ચારિત્રાચાર સબંધી નિયમા ”
૧૧ હવે ચારિત્રાચાર વિષે નીચે મુજબ નિયમા ભાવ સહીત અંગીકાર કરૂ છુ. ઈર્ષ્યા સમિતિ (૧)--વડી નીતિ, લઘુ નીતિ કરવા અથવા આદ્ધાર પાણી વહેારવા જતાં ઇÊસમિતિ પાળવા માટે ( જીવ રક્ષા અર્થે) વાટમાં વાર્તાલાપ વિગેરે કરવાનું હું વળ્યું ત્યાગ કરૂ.
૧૨ યપાકાળ પુજ્યા પ્રમાર્યાં વગર ચાલ્યા જવાય તે, 'ગ પડિલેહણુા પ્રમુખ સ'ડાસા પડિલેદ્યા વગર બેસી જવાય તેા અને કટાસણા (કાંબળી) વગર બેસી જવાય તેા ( તત્કાળ ) પાંચ નમસ્કાર કરવા (ખમાસમણુ દેવા ) અથવા પાંચ નવકાર મંત્રનેા જાપ કરવા,
૧૩. ભાષા સમિતિ (૨)—ઉઘાડે મુખે (મુહપત્તિ રાખ્યા વગર ) એટલુ જ નહિં. તેમ છતાં ગલતથી જેટલીવાર ખુલ્લા મુખે એલી જાઉં તેટલીવાર (કર યાવહી પૂર્ણાંક ) લેગસના કાઉસ્સગ કરૂ
૧૪ આહાર પાણી કરતાં તેમજ પ્રતિક્રમણુ કરતાં કેઈ મહત્વના કાર્ય વગર કોઈને કાંઇ કહું નહિ એટલે કે કાઇ સંગાતે વાર્તાલાપ કરૂં નહિં. એજ રીતે આપણી ( સુખે નિવહી શકાય અને ઉપયોગમાં લઈ શકાય એટલી ખધી) ઉપધિની પડીલેહજ઼ા કરતાં હું કદાપિ બેાલુ' નહ.
૧૫, એષણા સમિતિ (૩)-ખીજા` નિર્દોષ પ્રાણુક ( નિર્જીવ ) જળ મળતાં હાય ત્યાં સુધી પેાતાને પ્રયોજન ( ખપ ) છતાં ધણુ ( વાળુ` જળ) હું' અહલ્
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંવિજ્ઞસાધુ યોગ્ય નિયમમુલકમ્. કરૂં નહિ. વળી અણગળ (ગાળ્યા વગરનું જળ હું લઉં નહિ અને 'જરવાણી તે વિશેષે કરીને લઉં નહિ. '' ૧૨. આદાન-નિક્ષેપણસમિતિ (૪)–આપણી પિતાની ઉપાધિ પ્રમુખ પુંછ પ્રમાઈને તેને ભૂમિ ઉપર સ્થાપન કરૂં તેમજ ભૂમિ ઉપરથી ગ્રહણ કરૂં. જે તેમ પુંજવા પ્રમાર્જવામાં ગફલત થાય છે ત્યાં જ નવકાર મહામંત્રને ઉચ્ચાર કરૂં (નવકાર ગણું ).
૧૭. દાંડે પ્રમુખ પિતાની ઉપાધિ જ્યાં ત્યાં (અસ્તવ્યસ્ત ઢંગધડા વગર) મૂકી દેવાય છે તે બદલ એક આયંબિલ કરૂં અથવા ઉભા ઉભા કાઉસગ્ગ મુદ્રાએ રહી એક સે શ્લેક વો સે ગાથા જેટલું સક્ઝાય ધ્યાન કરૂં.
૧૮. પારિઠાવણિયા સમિતિ(૫)–લઘુનીતિ વડી નીતિ કે ખેળાદિકનું ભાજન પાઠવતાં કોઈ જીવને વિનાશ થાય તે નિવિ કરૂં અને અવિધિથી (સદેષ) આહાર પા પ્રમુખ વહેરીને પાઠવતાં એક આયંબિલ કરૂં.
૧૯. વડીનીતિ કે લઘુનીતિ કરવાના કે પરઠવવાના સ્થાને “આવુજાહ જસુગ” પ્રથમ કહું, તેમજ તે લધુ-વડી નીતિ પાણી લેપ અને ડગલ પ્રમુખ પાઠવ્યા પછી ત્રણ વાર “સિરે” કહું.'
૨૦. મન-વચન-કાય ગુપ્તિ (૬-૭-૮)-મન અને વચન રાગમય-રાગાકુળ થાય તે હું એક એક નિવિ કરૂં. અને જે કાયકુચેષ્ટા પાય-ઉન્માદ જાગે તે ઉપવાસ અથવા આયંબિલ કરૂં.
મહાવ્રત સંબંધી નિયમો. ૨૧. અહિંસા ઘતે—બે ઈંદ્રિય પ્રમુખ જીવની વીરાધના (પ્રાણ હાનિ) મારા પ્રમાદાચરણથી થઈ જાય તે તેની ઇઢિયે જેટલી નિવિઓ કરૂં, સત્યવતે-ભય, ધ, લોભ અને હાસ્યાદિકને વશ થઈ જઈ જા બેલી જાઉં તે આંબિલ કરૂં.
૨૨ અસ્તેય તે—પઢમાલીયા (પ્રથમ ભિક્ષા) માં આવેલા જે વૃતાદિક પદાર્થ ગુરુ મહારાજને દેખાડ્યા વગરના હેય તે હું કહું નહિ (વાપરૂં નહિ) અને દાંડે, તર્પણ વિગેરે બીજાની રજા વગર લડું-વાપરૂં તે આયંબિલ કરું:
૨૩. બ્રહ્મવતે–એકલી સ્ત્રી સંગતે વાર્તાલાપ ન કરૂં અને સ્ત્રીઓને (સ્વ તંત્ર) ભણાવું નહિ. પરિગ્રહ પરિવાર તે એક વર્ષ એગ્ય ( ચાલે તેટલીજ ) ઉપાધિ રાખું, પણ એથી અધિક ન જ રાખું. * ૨૪ પાત્રો અને હાચલી પ્રમુખ પંદર ઉપરાંત નજ રાખું. રાત્રિ ભેજન વિરમણવ્રત-અશન, પાન, ખાદિમ અને સ્વાદિમ રૂપ ચાર પ્રકારનાં આહારને (લેશ માત્ર) સંનિધિ (સંચય?) ગાદિક કારણે પણ રાખું–કરૂં નહિ
૧ રક્ષાવાળું પાણી.
છે
કે :
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫
જૈનધર્મ પ્રકા. - ૨૫ મહાન રોગ થયેલ હોય તે પણ કવાથ ન કરૂં-ઉકાળો પીઉં નહિ, તેમજ રાત્રિ સમયે જળપાન કરૂં નહિ. અને સાંજે છેલ્લી બે ઘડીમાં ( સૂર્યાસ્ત પહેલાની બે ઘડીના કાળમાં ) જળ પાન પબુ કરૂ નહિ તે પછી બીજા અશનારિક આહાર કરવાની તે વાત જ શી ?
- ૧ જાના બિ િને નેજ શિત કાવરે સાથ જાપાન કરી લહ. અને સૂર્યાસ્ત પહેલાંજ સર્વ આહાર સંબંધી પરગણાનું કરી લઉં અને અણાહારી જધને સંનિધિ પણ ઉપાશ્રયમાં રાખું-ખાવું નહિ
તપ આચાર સંબંધી નિયમો ” ર૭ હવે તપ આચાર વિશે કેટલાક નિયમે શકિત અનુસાર ગ્રહણ કરું છું. છું. છઠ્ઠ (સાથે બે ઉપવાસ) આદિક તપ કર્યો છે તેમજ વેગ વહન કરતે હૈઉં તે સિવાય મને અવગ્રાહિત () ભિક્ષા લેવી કહ્યું નહિ ,
૨૮. લાગલાનાં ત્રણ નિવિએ અથવા બે આયંબિલ કર્યા વગર હું વિગઈ (દૂધ, દહીં, ઘી પ્રમુખ) વાપરું નહિ અને વિગઈ વાપરૂં તે દિવસે ખાંડ પ્રમુખ સંબંધી વિશિષ્ટ ( સાથે ભેળવી નહિ વાવવાના ) નિયમ જાવાજીવ સુધી પાળે.
૨૯. ત્રણ નિવિ લાગેલાણ થાય તે દરમીયાન તેમજ વિગઈ વાપરવાના દિવસે નિવિયામં ગ્રહણ કરે નહિ-વાપરૂં નહિ. તેમજ બે દિવસ સુધી લાગત કે તેવા પુષ્ટ કારણ વગર વિગઈ વાપરું નદ્ધિ.
૩૦. પ્રત્યેક અષ્ટમી અને ચતુર્દશીને દિવસે શક્તિ હોય તે ઉપવાસ કરું, નહિ તો તે બદલ બે આબિલ અથવા ત્રણ નિવિઓ પણ કરી આપું.
૩૧. પ્રતિદિન દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ અને ભાવગત અભિગ્રહ ધારણ કરવા કેમકે અવિચ ન ધારીએ તે પ્રાયશ્ચિત્ત આવે એમ છતા૫માં ભાખ્યું છે. .
“વીર્યાચાર સંબંધી નિયમ” ૩ર. વીચાર સંબંધી કેટલાક નિયમે યથાશક્તિ છે ગ્રહણ કરું છું. સદા-સર્વદા પાંચ ગાથાદિકના અર્થ હું ઘણું કરીને મનન કરે.
; ૩૩આખા દિવસમાં સંયમ માર્ગમાં (ધર્મ કાર્યમાં ) પ્રમાદ કરનારાઓને હું પાંચ વાર હિતશિક્ષા ( શિખામણ ) આપું અને સર્વ સાધુઓનું એક માત્રક (પરંઠવવાનું ભાજન) પાઠવી આપું.
૩૪. પ્રતિદિવસ કર્મક્ષય અર્થે વીશ કે વિશ લેગસ્સ કાઉસગા કરું, અથવા એટલા પ્રમાણમાં સઝાય ધ્યાન કાઉસગ્યમાં રહી સ્થિરતાથી કરૂં .
એ અમુક વસ્તુ, અમુક સ્થળે, અમુક વખતે અને અમુક રીતે મળે તે જ ભિક્ષા વખતે તેવી–એવા પ્રકારની વિશિષ્ટ પ્રતિજ્ઞા ધારવી તે,
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
* *
સવિનસ 5 નિયમલકમ.
પછી ૩૫. નિદ્રાદિ પ્રમાદવડે મંડળીને ભંગ થઈ જાય મંડળીમાં બરાબર વખતે હાજર ન થઈ શકું) તે એક આંબિલ કરૂં. અને સહુ સાધુ જનની એક વખત વિશ્રામણ-વૈયાવચ્ચ નિ કરું. -
૩૬: સંઘાદિકને કશે સંબંધ ન હથે તેપણું લઘુ શિષ્ય (બાળ) અને ધ્યાન આપુ મગુખનું પડિલેહણ કરી આપું તે તેના બેંn પ્રમુખ મળની કુંડીને પરઠવવા વિગેરે કામ પણ હું યથાશક્તિ કરી આપું.
" “ સામાચારી વિષે નિયમ." ૩૭. વસતિ (ઉપાશ્રય-સ્થાન) માં પ્રવેશતાં નિસહી અને તેમાંથી નિકળતાં આવસ્યહી કહેવી મૂવી જાઉં તેમજ ગામમાં પેસતાં કે નસરતાં પગપુ જેવા વિસરી જાઉ તે (યાદ આવે તેજ સ્થળે)નવકાર મંત્ર ગાણું:”” * * *
૩૮-૩૯. કાર્ય પ્રસંગે વૃદ્ધ સાધુઓને “હે ભગવાન્ ! પસાય કરી અને લઘુ સાધુને “ઈચ્છકાર” એટલે તેમની ઈચ્છા અનુસારે જ કરવાનું કહેવું ભૂલી જાઉ, તેમજ સર્વત્ર જ્યારે જ્યારે ભૂલ પડે ત્યારે ત્યારે ‘મિચ્છાકાર એટલે મિચ્છામિ દુક્કડે એમ કહેવું જોઈએ તે વિસરી જાઉ તે જ્યારે મને પિતાને સાંભરી આવે અથવા કંઈ હિતસ્વી સંભારી આપે ત્યારે તત્કાળ હારે નવકાર મંત્ર ગણી - ૪૦. વૃદ્ધ (વકીલ) ને પૂછયા વગર વિશેષ વસ્ત્ર (અથવા વસ્તુ) લઉં દઉં નહિ અને હોટાં કામ વૃદ્ધ (વડીલ)ને પૂછીને જ સદાય કરું, પણ પંડ્યા વગર કરૂં નહિ.
૪૧. જેમને શરીરને બાંધે નબળે છે એવા દુર્બળ સંધયણવાળા છતાં પણું જેમણે કંઈક વાગ્યથી ગૃહસ્થવાસ છાંડ્યો છે તેમને આં ઉપર જણ વેલા નિયમે પાળવા પ્રાયઃ સુલભ છે.
* ૪૨. સંપ્રતિ કાળે પણ સુખે પાળી શકાય એવા આ નિયમોને જે આદર પળે નહિ, તે સાધુપણા થકી અને ગૃહસ્થ પણ થકી -ઉભયથકી ભ્રષ્ટ થયે જાણ
૪૩. જેના હૃદયમાં ઉક્ત નિયમ ગ્રહણ કરવાને લગારે ભાવ ન હોય તેમને આ નિયમ સંબંધી ઉપદેશ કરે એ સિરાસર વગરના સ્થળે કુ ખેદવા જે નિરર્થક-નિષ્ફળ થાય છે.
૪૪. નબળા સંઘયણ, કાળ, બળ અને દુષમા આરે, એ આદિ હીણો આલંબન પકડીને પુરૂષાર્થ વગરના પામર જીવો આળસ-પ્રમાદથી બધી નિયમજૂરોને છડી દે છે. - પ. ( પ્રતિકાળે ) જિનકલ્પ યુછિન્ન થયેલ છે. વળી પ્રતિમા૫ પણ અત્યારે વર્તતા નથી તથા સંઘયાદિકની હાનિથી શિદ્ધ વીરફ છે (પાળી શકાતે ) નથી,
* ૧
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૮
જૈનધર્મ પ્રકાશ, : ૪૬. તે પણ જે મુમુક્ષુઓ આ નિયમના આરાધન-વિધિવડે સમ્યગુઉપયુકત ચિત્ત થઈ ચારિત્ર સેવનમાં ઉજમાળ બનશે તે તે નિયમ (નિ) આરાધક ભાવને પામશે
૪૭ આ સર્વે નિયમને જે ( ગુમાશ) વૈરાગ્યથી સમ્યગ રીત્યા પાળે છે–આરાધે છે તેમની ગ્રહણ કરેલી દીક્ષા સફળ થાય છે એટલે તે શિવ સુખ ફળને આપે છે. ઇતિશમ્ ઈતિ શ્રીસંવ સાધુ યોગ્ય નિયમ કુલક ભાષાંતર સમાપ્તમ્
મુ. ક. વિ. चंदराजाना रास उपरथी नीकळतो सार.
અનુસંધાન પૃષ્ટ (૧૦૦) થો.
- પ્રકરણ ૧૬ મું. | હેમરથ રાજાએ વીરમતીને એક સાધારણ આ જાણી તેના હાથમાંથી આભાનગરીનું રાજ્ય આંચકી લેવાની બુદ્ધિથી પિતાના દૂતને એક પત્ર લખી આપીને વિરમતી પાસે મોકલ્યા. તે પત્રની અંદર વીરમતીના તિરસ્કારરૂપે લખ્યું કે-“હે રંડે તે જે રજપુતને છેડ્યો છે તે તારું રાજ્ય લેવા સત્વર આવે છે તેથી સાવચેત થઈને તૈયાર રહેજે.” આવી મતલબનો લેખ લખીને દૂતને આપે. તે ઘણી જમીન ઉલ્લઘીને વીરમતી પાસે આવ્યું. વીરમતી સભા ભરીને બેઠી હતી ત્યાં આવી તેણે પત્ર હાથે હાથ આપ્યો. વીરમતી તે પત્ર વાંચતાં નખશિખ સુધી ધે વ્યાપ્ત થઈ ગઈ. તેના રોમેરોમ ખડા થઈ ગયા. તે બોલી કે-“હે દૂત! તું તારા રાજાને જઈને કહેજે કે જો તું માણસ હોય તે હે રંડાપુત્ર! તારા બેલવાને નિર્વાહ કરજે અને શિઘ અહીં આવજે. વળી જે તું પાણી ના હોય અને તારી માતાનું સ્તનપાન કર્યું હોય તે મારી નજરે તાકીદે ચડજે, જે ક્ષત્રીપુત્ર હોય તે વહેલો આવજે અને જે કેડે શેરલેહ (તરવાર ) સાચું બાંધો હોય તે તારૂં પરાક્રમ બતાવજે. તું પાછલા દિવસે ભૂલી ગય લાગે છે કે જે વખતે ભંડે હાલે ભાગી જવું પડ્યું હતું. પણ હું તે વાત ભૂલી ગઈ નથી. વળી તે હજુ આ વીરમતીને દીઠી નથી ત્યાંસુધી તને રણની વાતે મીઠી લાગે છે પણ તેની મીઠાશની ખરી ખબર અહીં આવવાથી જ પડશે. તને આભાનગરી લેવાનો કોડ છે તે તે પૂરે પડતે પડશે; પરંતુ તારૂં હિમાલય રાકી લઉં તે તે તું મને ખરી વીરમતી જાણજે. કીડીને પાંખ આવે તે તેના મૃત્યુને માટે જ થાય છે તેમ આ તારૂં ચેષ્ટિત સમજજે. વળી તું મારા મનમાં તે એક ચપટીમાં રોળી નાખવા
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાષ ઉપરથી નીકળતે સાર
જેવો છું એટલું યાદ રાખજે.” ઈત્યાદિ અનેક કટુ વચને કહીને દૂતને રજા આપી.
દૂતે હેમરથ રાજા પાસે જઈને બધી વાત કરી, તે સાથે પિતાની સલાહ પણ બતાવી કે- એ સ્ત્રી વતાવવા જેવી નથી. પરંતુ અભિમાનમાં આવેલા હેમરથ રાજાએ તેનું કહ્યું માન્યું નહીં અને એકદમ લડાઈ કરવાના નિર્ણય પર આવી લશ્કરની તૈયારી કરી. મદમાતા હાથીઓ, હેકારવ કરતા ઘડાઓ, પૃથ્વીને ચૂર્ણ કરતા રશે અને શૂરવીર સુભટોને લઈને હેમરથ રાજા શીધ્ર પ્રયાણ કરી આભાર નગરી સમીપે આવી પહોંચે. તેના મનમાં એમ હતું કે એક રંડી પાસેથી આભા આંચકી લેવી તેમાં શી મેટી વાત છે, ઘેડે આંચકી લઈશ. મારી પાસે તે અબળા શી ગણતીમાં છે? તેની શી તાકાત છે?” આમ વિચારી તે ઉતાવળો આવ્યા. પણ આભા પાસે આવ્યા પછી તે તેની ધારણા મનની મન માંજ રહી ગઈ. અહીં વીરમતીને ખબર પડ્યા કે “હેમરથ નજીક આવી પહોંચે છે, પણ તેની તેણે કાંઈ દરકાર કરી નહીં. પછી બહુ નજીક આવ્યું ત્યારે તેણીએ સુમતિ પ્રધાનને બોલાવીને કહ્યું કે “હે પ્રધાન ! આ હેમરથની સામાં લડવા જતાં મને શરમ લાગે છે તેવા એક સામાન્ય રાજા સામે હું શું લડવા જાઉં, તેથી હું જવા ઇચ્છતી નથી. પરંતુ તારે વાંસા પર મારો હાથ છે, તારો જયજ થવાને છે, માટે તું આ પણું સૈન્યને લઈને તેની સામે જા. તું કઇ વાતની ચિંતા કરીશ નહીં. તારે વાળ વાંકે થવાનું નથી. માટે તું કે ધા દઈને સામો જા અને તેને એકદમ ઘેરી લે.”
વિરમતીના વચનથી સુમતિ મંત્રીએ પોતાના સ્થાનમાં જઈને સર્વ સામતિને એકઠા કર્યા અને કહ્યું કે-“આ હેમરથ રાજા મોટું લશ્કર લઈને આવ્યા તે ચઢી આવ્યું છે. તે આપણી નગરી લઈ લેશે. તેને તે એ કઈ માએ જ ક્ષત્રો પુત્ર છે? જે હેય તે તૈયાર થઈ જાઓ. કેમકે તમારી જેવા શુરા સામતે છતાં જે આપણી નગરી તે લઈ લેશે તે પછી આપણે મહું શું બતાવશે? વળી આમાં તમારે વીરમતી સામું જોવાનું નથી; આપણે તે પિતાને મુળ સામું જોવાનું છે. વળી ચંદરાજા કુકડા થઈ ગયા છે તેથી શું? તે તમારી સેવા જાણ્યા વિના રહેવાના નથી.” આ પ્રમાણેના મંત્રીના વચનથી સે તૈયાર થઈ ગયા અને બોલ્યા કે “જેણે ચંદરાજાનું લુણ ખાવું હશે તે તે આ વખત લુણહરામ થવાના નથી.” આ પ્રમાણે સર્વની એક સરખી સંમતિ થવાથી સુમતિ મંત્રીએ તરતજ સૈન્ય તૈયાર કરાવ્યું અને ડક ઘા દેતે સર્વ સંન્ય સહીત નગરીની બહાર નીકળે.
પછી પરસ્પર બને લશકર એકડા મળતાં પૂર જેલથી લડાઈ ચાલી, તેમાં અનેક રવીએ પિતાનું શરીરપારું બતાવ્યું, કેટલાક કાયર થઈ ભાગી ગયા
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે ધર્મ પ્રકાશ.
અનેક હાથી, ઘોડા તથા સુભટને સંહાર થઈ ગયે. આ યુદ્ધનું વર્ણન રાસ કર્તાએ ઘણું વીસ ભરેલું આપ્યું છે. તેની બહુ આવશ્યક્તા ન હોવાથી અહીં તે સંબંધી વિસ્તાર, ફરવામાં આવતું નથી. પ્રાંતે સુમતિ મત્રીવાળા સૈન્ય અને ત્યંત જેર બતાવીને તેમના સંસ્યને પાછું હડાવ્યું, તેનું સેવ ભાગ્યું, પરાસ્ત થયું. તે વખતે આભાના સામંત હેમરથને પકડીને બાંધી લીધું અને સુમતિ મંત્રી પારો રજુ કર્યો.
મંત્રી જ્ય મેળવી કે ઘા દેતે આભા નગરીમાં પ્રવેશ કરી વીરમતીની પાસે આવ્યા અને તેની પાસે હેમરથને ખડો કર્યો. વીરમતી તેને જોઈને બેલી કે-“ અરે બળવાન ! તારા બળની પરીક્ષા જોઈ લીધી ? તને મારી સાથે લડવાની ઈચ્છા થઈ પણ વિચાર ન કર્યો કે તું તે કાયમને મારે દાસ છે ! જે ! મારા મંત્રીએ પણ તારે પરાજય કર્યો. હવે કહે કે–સ્ત્રી તે તું કે હું ?, તે આજ સુધી શું આભા નગરીના મેદાન નહતા જોયા કે આજ તેમાં આવવાની ઇચ્છા થઈ? પણ યાદ રાખજે કે તું હાથી તે હું સિંહ છું-તું ચાલે તે હું બાજ છું. અને મારી સીમાનું જરા પણ અતિક્રમણ કરીશ તે હું સહન કરી શકવાની નથી. તારા જેવો નિર્લજ કોણ હેય કે જે ફેગટની કેડે તરવાર બાંધીને ફરે.” આ પ્રમાણે ઘણા તીરસ્કારના શબ્દોથી તેનું અપમાન કર્યું. પછી કેઈપણ પ્રકારે વીરમતીને સમજાવીને મંત્રીએ હેમરથને છોડાવ્યો અને તેને અશનવસર નાદિ આપી રાજી કર્યો. વિરમતીએ તેને કહ્યું કે “આજથી તું મારી આજ્ઞા અખંડ ધારણ કરજે.” હેમરશે કબૂલ કર્યું કે-“હે માતાજી! હું તમારી આજ્ઞા હવે કદિ પણ લેપીશ નહીં” પછી વીરમતીએ તેનું રાજ્ય તેને પાછું આપીને રજા આપી, એટલે તે સ્વસ્થાને ગયે.
અન્ય શિવકુંવર નામનો નાટકીઓ બહુ જ્ઞાનકળાના ભંડાર જે ત્યાં આવ્યું. તેની સાથે પાંચસો માણસ જુદા જુદા પાર્ટી (ભાગ ) બજાવ. મારાં હતાં. તે નાટકીઓ બહુ પ્રસિદ્ધિ પામેલ હ. તેણે રાજસભામાં આવી વીરમતીને પ્રણામ કર્યા એટલે વીરમતીએ પૂછ્યું કે-“હે નટવર ! તમે કઈ બાજુથી આવે છે ? ' શિવકુંવર બે કે-“હે વીર નૃપતિ વલભી ! હું ઉત્તર પંથથી અનેક રાજાઓને રીઝવતે અને લાખ પસાય લે લે આભા નગરીની અત્યંત પ્રશંસા સાંભળીને અહીં આવ્યા છે. જેવા મેં આભા નગરીના લખાણ અને સાંભળ્યા હતા તેવીજ આજે મેં તે નજરે જોઈ છે. હે સલુણી ! તું અને તારી સભા દીઘાયુ થાઓ ! હવે જો આપની આજ્ઞા હેય તે હું તમારી પાસે નાટક માંડું અને તમને પ્રસન્ન કરીને મારા હારિદ્રને દૂર ફેંકી દઉં.” રમતીએ નાક કરવાની આજ્ઞા આપી, એટલે શિવકુંવરે તરતજ તમામ સાજે
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
સંશજ રસ ઉપરથી નીકળતો સાર
૧૬. તૈયાર કર્યું અને નાટકીયા પણ બધા પિતાપિતાને ભાગ ભજવવા તિયાર થઈ ગયા. - હવે શિવકુંવર નવી નવી તરેહના નાટકે કરશે અને રાજાની જય બોલશે. વીરમતીના હૃદયમાં તે શબ્દ કટારના ધા જેવા તીણું લાગવાથી તે દાન આપશે નહીં એટલે કુર્કટ થયેલ ચંદરાજા દાન આપશે. આ હકીકત ખાસ ધ્યાન દઈને વાંચવા ગ્ય છે, તે હવે પછીના પ્રકરણમાં વાંચશું. હમણો તે એ વીર રસવાળા પ્રકરણમાંથી સાર ગ્રહણ કરવા યોગ્ય શું છે તે વિચારીએ. રાસ તે વારંવાર વાંચીએ કે સાંભળીએ છીએ અને હેમરથની હાર તેમજ વીરમતીની જીત સાંભળી મનમાં રાજી પણ થઈએ છીએ, પરંતુ તેનું અવાંતરે કારણું શું છે તે ઉપર લક્ષ આપેલું ન હોવાથી તે ધ્યાનમાં આવતું નથી. અહીં પ્રથમ તે જ વિચારવાનું છે.
પ્રકરણ ૧૬માનો સાર પાછલા પ્રકરણના પ્રાંત ભાગમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે “વીરમતીનું પુણ્ય હજુ પહોંચતું છે, તેથી તે ( હેમરથ) જીતી શકવાને નથી.” આ વાય આ પ્રકરણમાં સિદ્ધ થયેલું આપણે જોયું છે. વીરમતી જેકે ક્ષત્રીયાણી હોવાથી શૂરવીર હતી પણ તે શસ્ત્ર બાંધી જાણતી ન હતી. તેમજ સુમતિ મંત્રી પણ મંત્રીપણું કરી શકે તે હતા, તેણે યુદ્ધ કરવાનું કાર્ય કદિ કર્યું હતું પરંતુ અવાતર કારણ તરીકે વીરમતીને પુણ્ય અને બાહ્ય કારણ તરીકે પુષ્કળ સેન્સે તેને જય મેળવી આપે છે, પ્રાણ એકલે બાહ્ય કારણે ઉપર મુસ્તાક રહે છે, પરંતુ જે અવાંતર કારણ સહાયક હોતું નથી તે તે કદિ પણ ફતેહમંદ થઈ શકે નથી. જેમ બાહ્ય ઉપચાર અનેક પ્રકારના કરવામાં આવે પણ અંતરંગમાં રહેલા વ્યાધિ, ઉપર અસર કરનાર આષધ ખાવામાં ન આવે તે વ્યાધિનું નિવા રણ થઈ શકતું નથી, તેમ અહીં પણ સમજવું. તેવી જ રીતે અનેક પ્રકારની બાહ્ય ધર્મ ક્રિયાઓ કરવામાં આવે પણ જે અંતરંગ ભાવ, શુદ્ધ શ્રદ્ધા ન હોય તો તે પૂર્ણ ફળદાયક થઈ શક્તી નથી. નિમિત્તે કારણે બળવાન હવા સાથું ઉપાદાન કાર
ની પણ શુદ્ધતા થવાની અપેક્ષા છે. સામાયિક, પિસહ, પ્રતિકમણ, દેવપૂજા, તીર્થ યાત્રાદિ અનેક પ્રકારની ઘર્મ કરણ ઘણું ઉત્તમ છે, શ્રેષ્ઠ છે, ફળદાતા છે, પરંતુ તે સઘળી અંતરંગ વિશુદ્ધિવાળા પ્રાણીને, તેવી વિશુદ્ધિ વિનાના પ્રાણ કરતાં અનંત ગુણ વિશેષ ફળ આપનારી થાય છે. વિધિપૂર્વક અને શુદ્ધ ભાવ સંયુકત કરેલું એક સામાયિક પણ મેક્ષ આપવા સમર્થ છે. એક વખત કરેલી જિનભક્તિ પ્રાણીનું કલ્યાણ કરી શકે છે અને ખરી રીતે એકવાર તીર્થયાત્રા કરનારને ફરીને તીર્થયાત્રા કરવી પડતી નથી, પરંતુ તેવી બધી જિનોક્ત ધમ કરણમાં અંતઃકરણની વિશુદ્ધિની અત્યંત આવશ્યકતા છે. આ પ્રકરણમાં ખાસ રહસ્ય એજ વિચારવાનું છે,
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૨ :
જૈનધર્મ પ્રકાશ આ પ્રકારના પ્રારંભમાં વીરમવી પાસે હેમથને દૂત આવે છે. કૂત મકલતી વખતે તે હેમરથ એમ સમજે છે કે એક સ્ત્રી પાસેથી રાજ્ય અચકી લેતાં શી વાર લાગવાની છે? એક સપાટે રાજ્ય આંચકી લઈશ. પરંતુ પુણ્યબળ સિવાય એક પામર પાસેથી પણ કાંઈ ઝુંટવી લેવાતું નથી તે આવું મોટું રાજ્ય એકદમ કેમ મળી જશે ? તેને તેણે વિચાર કર્યો નથી. દૂત વીરમતી પાસે આવે છે. હેમરથને પત્ર તેને આપે છે, તે વાંચી વીરગતી કે ધમધમે છે. તેના તરફનો ઉત્તર સાંભળી દૂત તે ઠરી જ જાય છે. તેથી જ તે પિતાના રાજા પાસે પાછે જાય છે ત્યારે તેને વીરમતી સામા ન થવાની સલાહ આપે છે. અભિમાને ઘેરાયેલ હેમરથ તેની સલાહ ઉપર ધ્યાન આપતું નથી. દરેક અભિમાનીની તેજ સ્થિતિ હોય છે. અભિમાનના આવેશમાં આવેલ મનુષ્ય પોતાના હિતાહિતને, કૃત્યકૃત્યને, શુભાશુભને ઓળખી શકતો નથી, તેના ને છેદાઈ જાય છે. શ્રી યશોવિજ્યજી કહે છે કે –
આઠ શિખર ગિરિરાજ તણું આડા વળે; ના વિમળા લેક તિહાં કેમ તમ ટળે.
પાપસ્થાનક સઝાય. આઠ મદરૂપી આઠ મોટા શિખરે જ્યાં જ્ઞાનરૂપ સૂર્યની આડાં આવે ત્યાં નિર્મળ પ્રકાશ અવેજ નહીં, એટલે પછી અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર શી રીતે નાશ પામે ? નજ પામે.” અહીં હેમરથ રાજાએ દૂતની સલાહ ન માની અને આભા નગરી ઉપર ચડી આવ્યું. પરંતુ “અભિમાનનું ઘર ખાલી હોય છે તે કહેવત પ્રમાણે પરિણામે તેણે હાર ખાધી અને ઉલટે હલકે પશે. અહીં વીરમતીને ખબર પડી કે, હેમરથ ચાલ્યો આવે છે ત્યારે તેણે તે વાત ગણકારી જ નહીં, કાર
કે તેની પાસે ત્રણ પ્રકારના બળ હતા. વિદ્યાબળ, સૈન્યબળ, અને પૂબળ. તેથી તે કોઈ પ્રકારે ચિંતાતુર થઈ નહીં. તેણે મંત્રીને બેલા અને લશ્કર તૈયાર કરી તેમની સામા જવા આજ્ઞા કરી. તે સાથે કહ્યું કે તારે બીલકુલ ચિંતા કરવી નહીં. તારો જયજ થશે એમ તારે ખાત્રી રાખવી.”
મંત્રીને વીરમતીના વિદ્યાબળની ખાત્રી હતી તો પણ તેણે બધા સામંતને એકઠા કર્યા, તેમાં તેને એમ કહેવું પડયું કે આ વખતે વીરમતી સામું જે વાનું નથી. પણ અંદરાજાનું આ પણે લુણ ખાધું છે તે તરફ જોવાનું છે. ચંદરાજા કુક થઈ ગયા છે પણ તે આપણી હકીકત જાણ્યા વિના નહીં રહે.” નિમકહલાલ સામંતે એક અવાજે ચંદરાજાની આણ સ્વીકારીને લડવા તૈયાર થઈ ગાથા, પછી લડાઈ થઈ જેનું પરિણામ આપણે ઉપર વાંચી ગયા છીએ. હેમરથ રાજા પકડાયે ને તેને વીરમતી પાસે રજુ કર્યો. તે વખતના વિરમતીના
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર
૧૬૩ વાકે ધ્યાન દેવા લાયક છે તે ઉપરથી બે પ્રકારે ધડ લેવા ગ્ય છે. એક તે અભિમાની માણસ કેવા વાક્ય બોલે છે તે જોવાનું છે અને બીજું અભિમાનીને પણ કેવા વાળે સાંભળવા પડે છે તે જોવાનું છે. આ જગતમાં અભિમાન કોઈનું રહ્યું નથી. મોટા મોટા મહદ્ધિક રાજાઓ રાવણ, દુર્યોધન ને જરાસંધ જેવા પણ ચાલ્યા ગયા, જેના નામ નિશાન રહ્યા નહીં, એટલું જ નહિ પણ તેનું માન ૫ણ જાળવ્યું રહ્યું નહીં. “આ જગતમાં શેરને માથે સવાશેર હોયજ છે ” એ કહેવત યાદ રાખવી. વળી પિતે અભિમાનમાં આવી જઈ કેઈને હલકા માનવા નહીં. કારણ કે આપણે જેને હલકા માનીએ તેનામાં પણ વખતે કાંઈક મહત્વ હોય છે. હેમર૫ પિતાની સ્થિતિ સમજી જઈ સમાના ભણે છે એટલે કે જેટલી જોઈએ તેટલી નમ્રતા બતાવે છે. મંત્રી વીરમતીને સમજાવી તેને છોડાવે છે. અભિમાની માણસે સામે માણસ નામે એટલે પિતાની સાધ્યસિદ્ધિ થયેલી માને છે, તેથી પછી તેને વધારે હેરાન કરતા નથી. ઉત્તમ પુરૂને ક્રોધ પણ પ્રણામ પર્યત જ હેય છે. અહીં વિરમતી હેમરથને તેનું રાજ્ય પાછું સેપે છે અને હેમરથ વીરમતીની આજ્ઞા કાયમ પાળવા બંધાય છે. જુઓ ! કેટલો પ્રયાસ કર્યો, કેટલા માણસેના પ્રાણ લેવરાવ્યા, કેટલે વખત છે, કેટલું માન ગુમાવ્યું અને શું પરિણામ મેળવ્યું પરિણામને વિચાર કર્યા વિના જે કાર્ય કરવામાં આવે છે તેનું છેવટ આવું જ આવે છે.
અહીં હંમરથનું પ્રકરણ સમાપ્ત થાય છે. વીરમતીના અભિમાનીપણામાં આ કારણથી વૃદ્ધિ થાય છે. હવે નવું પ્રકરણ શરૂ થાય છે. તેમાં શિવકુંવર નાટકીયાનું પાત્ર વધે છે. એ એક અદ્દભુત નાટકકાર છે. અનેક રાજાઓને રીઝવીને તે અહીં આવેલ છે. અહીંના રાજ્યની અંતરંગ સ્થિતિથી તે પૂરે જાણીતે થયેલ નથી. રાજગાદી ઉપર વીરમતીને બેઠેલી જોઈ, જો કે તે તેને આશિર્વાદ આપે છે અને નાટક કરવા માટે તેની આજ્ઞા માગે છે, પરંતુ તેના ખ્યાલમાં આભાનગરીને રાજ ચંદ છે એમજ છે, તે તે પિતાના નાટકને પરિણામે ચંદ રાજાને જ જય બલવાને છે કે જે જયનું પરિણામ વીરમતીના, ગુણાવળીના અને ચંદ રાજા વિગેરેના સંબંધમાં જુદી જુદી રીતનું આવવાનું છે તે આપણે હવે પછીના પ્રકરણમાં વાંચશું. અહીં આ પ્રકરણમાંથી તે વગર વિચાર્યું કાર્ય કરવું નહીં અને અભિમાનના આવેશમાં આવવું નહીં એટલું જ રહસ્ય ગ્રહણ કરવાનું છે તે ગ્રહણ કરવું અને શિવકુંવર નાટકીઆનું નાટક જેવા સાવધાન થઈ જવું. આટલું કહી આ પ્રકરણ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જે ધર્મ પ્રકાશ મા -- * ~ ~-~~~-~ ~ - ~ ભાઈ શ્રી નાનાલાલ મગનલાલનું આગમન અમારી સભાના સભાસદ ભાઈ શ્રી નાનાલાલ ઇન્ડીયન મેડીકલ સર્જનની લાઈનને અભ્યાસ કરવા વીલાયત ગયેલા તે સુમારે ચાર વર્ષ ત્યાં રહી દરેક પરીક્ષામાં પહેલી જ વખતે પસાર થઈ આઈ. એમ. એસ. ની માનવંતી ડીગ્રી મેળવી ગઈ તા. 10 મી એ મુંબઈ ઉતર્યા હતા. તેઓ તા. 12 મી એ ભાવનગર આવી ચાર દિવસ રહી શ્રી સિદ્ધાચલજીની યાત્રાને લાભ લઈ તા. 17 મી એ મુંબઈ તરફ રવાને થઈ ગયા છે. ત્યાંથી બેંગલોર ખાતે તેમની નીમનેટ થયેલી હોવાથી ત્યાં જવાના છે, અને તરતમાંજ પિતાનો ચાર્જ લેવાના છે. ભાઈ શ્રી નાનાલાલ દશાશ્રીમાળી જૈન છે, ભાવનગરના વતની છે, પ્રકૃતિએ શાંત છે, માત્ર 25 વર્ષની નાની વયમાં ઘણો સારો અભ્યાસ છે. એમણે મેળવેલી ડીગ્રી ઘણી ઉંચા દરજજાની છે. તે સાથે મોટી રકમને પગાર અપાવનારી છે. તેમને હદે ઘણે ઉંચે ગણાય છે. આપણે કોમમાં તેમજ કાઠીયાવાડ ને ગુજરાતમાં આમણે આ પહેલવહેલીજ ડીગ્રી મેળવી છે. તેઓ ભાઈ શ્રી નરોતમદાસ ભાણુજીની ઘણું ઉદારતા ભરેલી સહાયથીજ આ મોટા ખર્ચે મેળવી શકાય તેવી ડીગ્રી મેળવવા ભાગ્યશાળી થયા છે, ભાઈ શ્રી નાનાલાલને જેટલી મુબારકબાદી ઘટે છે તેટલેજ તેમના સહાયક ભાઈ શ્રી નરોત્તમદાસને ધન્યવાદ ઘટે છે. લાંબા વખત સુધી દૂર દેશમાં સ્વધર્મ જાળવીને રહેવું અને બીલકુલ પ્રમાદી થયા સિવાય અભ્યાસમાં મંડ્યા રહેવું તે દઢ મનના માણસથીજ બની શકે છે. આવી મોટી ડીગ્રી મેળવીને આવ્યા છતાં તેમની નિરભિમાની વૃત્તિ એટલી બધી ઉત્તમ છે કે તેમણે મુંબઈ ખાતે તેમજ ભાવનગર ખાતે આપવાને ઈચછેલા માનપત્રને ઘણો આગ્રહ છતાં પણું સ્વીકાર કર્યો નથી. આવી વૃત્તિ તેમના બીજા ગુણોને પણ વિશેષ દીપાવે છે. તેઓ મેળવેલી ડીગ્રી લાંબા વખત સુધી ભગવો અને પોતાના કાર્યમાં ફતેહમંદ થવા સાથે વિશેષ પ્રકારે ધર્મારાધન કરી પિતાના આત્માનું કલ્યાણ કરો અને અન્યને સહાયક બનીને ઉત્તમ માર્ગે ચઢાવવામાં સાધનભુત બને એમ ઈચ્છી આ ક લેખ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે. શેઠ રતનજી વીરજીનું અત્યંત ખેદકારક મૃત્યુ. જૈન કેમમાં અગ્રેસર, ભાવનગરના શ્રાવક સમુદાયમાં શાંતતા ને ઉદારતા માટે પંકાયેલા, અમારી સભાના વાઈસ પ્રમુખ શેઠ રતનજી ભાઈ અશાડ વદી 8 મે પંચત્વ પામ્યા છે. તેમના મરણથી આખી જૈન કોમામાં ઘણું દિલગીરી ફેલાણી છે. તેમણે પિતાની 'દગીમાં અનેક ઉત્તમ કાર્યો કરેલાં છે તે સંબંધી વિસ્તારથી હકીકત હવે પછીના અંકમાં આવનાર છે, હાલ તે માત્ર એક પુરૂષ રત્નની પહેલી ન પુરાય તેવી ખોટની નોંધ લઈ તેમના પરિવારને શાંત્વન આપીએ છીએ અને તેમના અમર આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ. For Private And Personal Use Only