Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પુસ્તક ૨૮ મું.
www.kobatirth.org
૧ વૈરાગ્યશતક (સમલૈકી )
श्री
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ये जीवेषु दयालवः स्पृशति यान् स्वल्पोपि न श्रीमदः श्रांता ये न परोपकारकरणे हृष्यंति ये याचिताः । स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनोदयमहाव्याधिप्रकोपेषु ये ते लोकोत्तरवार चित्रचरिताः श्रेष्ठाः कति स्युर्नराः ॥
જે જીવને વિષે દયાળુ છે, જેને દ્રવ્યના મદ સ્વપ પણ પશ કરતો નથી, જે પરાપકાર કરવામાં થાકતા નધી, જે યાચના કર્યા. સતા ખુશી થાય છે, યવનના ઉયરૂપ વ્યાધિના પ્રકોપ થયે સતે પણ જે સ્વસ્થ રહે છે; એવા લોકોત્તર આત્મયકારી મનહર ચિરત્રવાળા શ્રેણ કેટલાક જ મનુષ્યા હૈાય છે અધાંત બહુ અપ હેાય છે.’
સુક્તમુક્તાવલિઃ
માધ. સંવત્ ૧૯૬૯, શાકે ૧૮૩૪
પ્રગટ કર્યો.
શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા. ભાવનગર. अनुक्रम शिंका.
હું અંગ્રેજી બીવન કેવાં મેલાં ?
૭ ભાવપૂજામાં
જૈન વર્ગ માં ભણેલાની સખ્યા કેટલી છે?
પશે. મનસુખભાઇ ભગુભાઈ ૬ ૫'. શ્રી ગંભીરવિજયજીને, સ્વર્ગવાસ " કેટલીક આશ્ચર્યકારક વે,
મુદ્રાલેખાનુ` વિવેચન,
મૂલ્ય રૂા. ૧)
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
REGISTERED No. B. 156.
શ્રી “સરસ્વતી’. છાપખાનું—ભાવનગર. યોસ્ટેજ રૂા ૦-૪-૦ ભેટ સાથે
For Private And Personal Use Only
અંક ૧૧ મે.
૩૩૫
૩૩૮
૩૪૩
૩૯
૩૫૩
૩૬૦
૩૬૪
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સભા તરફથી હાલમાં તૈયાર થયેલા ગ્રંથા
શ્રી ક ગ્રંધ ટીકા વિભાગ ૨ જો. (૫ મા-૬ ઠ્ઠા કર્મ ગ્રંથ તથા સંસ્કૃત ૪ કમ ગ્રંથ) “તો પચાશક. ટીકા સહીત. -
મોર
ફટકો પરિશિષ્ટ પર, સવિસ્તર પ્રસ્તાવન સાથે.
કરી પ્રમેયરત્નકેષ ન્યાયને લઘુ પણ ઉપયોગી ગ્રંથ આથી જ્ઞાનસાર સટીક ( શ્રી યશેવિજયજી ઉપધ્યાય કૃત ૩૨ અષ્ટક ) . બન્નેપો પશિકા સટીક. અર્થ યુક્ત, તથા તીથૅના કલ્પો અર્થ યુક્ત હાકમાં છપાતા ગ્રંથા કરી પ યનું ( માગધી-અપૂર્વ ગ્રંથ ) છતાં મયડી. શ્રો મલગિરિજી કૃત ટીકાયુક્ત ર શાંસુધારસ પગભી વિજયજીણ કૃત મુક્ત લી. પાલનાથ ત્રિ, સંસ્કૃત ગ્રંથબંધ, શ્રી નંદઘનજીના ૧૦ પદે વિવેચન યુક્ત કોકુલચમા ાંતર, ( અત્યંત રસીક કથા શ્રી પ્રકરણો વિગેરેના સ્તવનાદિકને સુગ્રહ ( ીજી આવૃત્તિ ) રીત વાર્તા અને લદ્દની સરસ્વતીને સ ંવાદ કે ગ્રહોને ભેટ આપવા માટે ) ( તૈયાર થયેલા ગ્રંથો
૯ શ્રી. અધ્યાત્મસાર ટીકા, ૫. ગભીરવિજયજી કૃત. શ્રી અધ્યાત્મસાર સટીકનું' ભાષાંતર.
છ ો ઉપદેશ પ્રાસાદના ૬ સ્થભ મૂળ.. ( તૈયાર થતા ગ્થા.)
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯ શ્રી ભ્રષમિતિભવપ્રપ ચા કથ નુ ભાષાંતર. ટી ઈદ્રચાર્ય ચરિત્ર, કાં પરિશિષ્ટ પર્વનું ભાષાંતર, ઉપર જણાવેલા પ્રથમના છગ પૈકી કર્મગ્રથ વિભાગ ૨ જે અને મેયરપ વધા ધનપાળ પાશિકા બહાર પડેલ છે. બાકીના ત્રણ ગ્ર‘થે જ તૈયાર થઈ ગયા છે. ફક્ત કાઢી થવા માટે અને બધાવવા માટે બાયાં છે. ૭-૯-૧૧ નગરવાળા ગ્રન્થે। કાઇપણુ ગૃહસ્થની સહ્રાય શિવાય છે. લવા માંડલ છે. જ્ઞાનદાન દેવાના ઈચ્છક ઉદાર દિલવાળા ગૃહસ્થાએ ઇચ્છા જણા સુની વાતૈયાર ગ્રંથો મળવા મુરકેલ છે, અને શુદ્ધ રીતે છપાવી આપવાણુ તેટલું જ મુશ્કેલ છે.
ઝાકાને સૂચન
મનસુખભાઈના ઝીકા માટે તૈયાર થઈને વારનવાર મહારગામ રહેવાનું થવા પર એક હું જેમ અા નિયશીન બહાર પાડવામાં આવશે.
For Private And Personal Use Only
આવવાથી, તથા તત્રીનું કુકર પાડવામાં ઢીલ થયું
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મરહમ શેક મનસુખભાઈ ભગુભાઈ
જૈન વેતાંબર કોન્ફરન્સના છઠ્ઠા અધિવેશનના પ્રમુખ.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश.
तत्र च गृहस्थैः सजिः परिहर्तव्योऽकट्याण मित्रयोगः, सेवितव्यानि कल्याणमित्राणि, न बड्वनीयोचित स्थितिः, अपेक्षितव्यो लोकमार्गः, माननीया गुरुसंहतिः, नवितव्यमेतत्तत्रैः, प्रवर्तितव्यं दानादौ, कर्तव्योदौरपूजा जगवतां, निरूपणीयः साधु विशेषः, श्रोतव्यं विधिना धर्मशास्त्रं, नावनीयं महायत्नेन, अनुष्टेयस्तदर्थो विधानेन, अवलम्बनीयं धैर्य, पालोचनयायतिः, अवलोकनीयो मृत्युः, नवितव्यं परलोकप्रधानः, सेवितव्यो गुरुजनः, कर्तव्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तद्रूपादि मानसे, निरूपयितव्या धारणा, परिहर्तव्यो विक्षेपमार्गः, प्रयतितव्यं योगशुधौ, कारयितव्यं जगवद्जुवन बिम्बादिकं, लेखनीयं नुवनेशवचनं, कर्तव्यो मङ्गलजपः, प्रतिपत्तव्यं चतुःशरणं, गर्हितव्यानि मुष्कृतानि, अनुमोदयितव्यं कुशवं, पूजनीया मंत्रदेवताः, श्रोतव्यानि सच्चेष्टितानि नावनीयमौदार्य, वर्तितव्यमुत्तमझातन, ततो चविष्यति नवतां साबुधर्मानुष्ठाननाजनता ॥ ... उपमितिनवप्रपञ्चा कथा.
પુસ્તક ૨૯ મું,
માધ. સં. ૧૯૬૯. શાકે ૧૮૩૪.'
અંક ૧૧ મે,
जे अँह नमस्तत्वज्ञाय.
शतक. समश्लोकी. (खेम-१७ म शाहु.)
(२अनुसधान पृट २८७ थी.) ३! ३ ! तमसमान सासनयनो! (41२ वापर, viधी टी-लाख-भीम-२५५२ प्र५'नु शान मे यय-२भ्य हा ५९५ ये आये. छते. मिनी ! જુએ કામથી વિદ્વલીભૂત જને! હા મૂઢતા કોમી,ની,
૭૫
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૩૩
www.kobatirth.org
અનુષ્ટુપ્
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ચાલાકી ! સધળી જતી! શિીલતા આવે અરે! અગમાં, જ્ઞાનશ્રી ! પણ નાશી જાય કુમતિ ને ધૃષ્ટતા, સ્વલ્પમાં; રે! એ ધર્મ પલાયમાનજ થતા, ને પાપનું આવવું, ૨! રે! શાકથી! કેમ, સુજ્ઞ જનને ! એ ચેાગ્ય છે સેવવુ ? ૭૬
અનુષ્ટુપ્—કયાં કફ઼ા ! મુખ સ્ત્રીનુ ?-સુધાને નિધિ ! ચદ્ર કયાં? માનતા એકય ! અનેનુ, કામાતુર જતે જ ત્યાં.
લસતતિલકા-અજ્ઞાનથી રિયૂથ પડે જ પાશે,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાહાત્મ શક્તિ નવ જાણી પતગ દીપે; હું જાણુનાં પણ અરે ! કરિકણું લેાલ, ભાગે તજી નહિ તથાપિ કચેાજ મેહુ ?
->જ્ઞાન એજ ખરો મિત્ર ! કામ એજ પુ ખરે ! અહિંસાજ ખરો ધર્મ ! સ્રીજ વૃદ્ધપણુ અરે !
ધિક્! કંદ! જય વિજયી એ ! બાહુબળ આવ્યુ` રે! હારૂ હેતુ' અરે ! હવેથી જગમાં જેનાર છે કેાણુ રે? દેખી ચેલનરૂપ મિત્ર મળને આવી જરા રાક્ષસી, મોઢામાંજ પડેલ ખાણુક્રમને જે છેડતા નિહું ધસી,
૨! ૨! માહુ હતાશ ! હાફ' સઘળું ધિકકાર એ વીને! બાંધીને ભ્રુવસાયર મહિં મને ક્યા અરે ! નિશ્ચયે ! પામ્યા હુ. ગુરૂવાણીરૂપ ફલક તે પાર પામ્યા ધરી, તારૂ કશાય દાપિ હાય કનુ દેખાવ સામે ચડી,
૨ કપ ! તુ' વ્યર્થ ધારણ કરે શા કારણું માણુને ? બ્રૂટીની કળા પણ સ્ત્રીએ શુ દાખવા? દાઢ્યને !
For Private And Personal Use Only
७७
૭.
તૃષ્ણા તારિ તરંગ ભાગથકી જે વાંકા તરૂએ નવે, વાંકું એવુ જ વાક્ પ્રપંચ કારી કાશ ભુથી પન્નુવે; ીએાનાં મનમાં સમાય નહિં તે! તે મ્હાર આવી વસે ! ફ્! ૨! કાણુ વિચારશીલ ! એહવી સ્ત્રી સેવવા ઇચ્છશે ? ૮૧
૭૯
८०
૮૨
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૭
વૈરાગ્ય શતક વિરાગ્યબુજિની! વિકસ્વર કરે ને ચંદ્રને ઢાંકતે, '
દીપે ! એક વિવેકસૂર્ય હૃદયે ચાલે તમારું શું છે ? ૮૩ ઉપજાતિ–વેણે મીઠાં અન્યની સાથે બેલે, ને અન્યને સ્પર્શ કરે કટાક્ષે;
એ અન્યને ચિત્તથકી રમાડે, ધિક્કાર સ્ત્રીનાં ચલચિત્તમાટે. ૮૪
યાચા ને વચનક જ રચતાં પાદે અરે ચાલવાં ! ને કેપથી લાલચેળ મુખને જેવા અને સ્વામિનાં ! હે ધાતા ! ક્ષણવાર એ હૃદયમાં કૃપા નહિ બાંધી તે!
તે શું આ ! શ્રમ એ સમીપ પણ તું પાપે નહિ હવે ! ૮૫ વસંતતિલકા-રક્ષા કરે ધનતેણે જ વિમૂઢ ચિત્ત !
રેલેભથી જન! કરે કંઈએ પ્રયત્ન ! તે લાખ ક્રેડથી નહિ કદિ પ્રાપ્ય આયુ!.
રે કાળ ! નાશ કરી દે નહિ શંકતે તું. બંધ! ક્રોધ તું અન્ય સ્થાન કરને! તારા નિવાસાર્થ રે ! ભાઈ! માન ! અરે ! તમે પણ ખસે માયા તમે જાવ રે! રે! રે ! લેભજ મિત્ર તું ઝટ ખસ ઈચ્છા પ્રમાણે કહિં,
પામ્યો શાંત રસે હવે ગુરૂત વાવડે રે! અહિં. ઉપજાતિ-વેરાગ્ય ચંબિત ન ચિત્ત હોય, ત્યારે વૃથા દાન તપેજ થાય;
લાવણ્ય અંગે નવ અંગનાનાં, ત્યારે બ્રમે કામતણું નકામાં. - ૮૮ . વસંતતિલકા-સર્વે કળા ભણી ગયા કદિ તે થયું શું?
તપ્યાં અરે બહુ િકદિ તે થયું શું? કિર્તિ કલંક વિણ જે કદિ તે થયું શું?
અંતર વિવેકકળિ જે ન ખીલી રહી (શું)? જાકે લેભ કરાળ મેટું કરતે હંકાર ગુજારે, કામ ક્રેજ લાલ નેત્ર ધરતે માયા નો એહવે;
જ્યાં એ મહજ કેસરી વિચરતે સ્વેચ્છા પ્રમાણે અરે ! તે સંસાર મહાટવીમહિ રહી થાયે સુખી કોણ છે?
અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ, પ્રકાશ.
इंग्रेजी चौद महा मुद्रालेखोनुं विवेचन.
( અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૩ થી ) ( લેખક-સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી. )
વિચારીને વદે વીર! વાણી એવું અવિચારી વચન તમે કદાપિ ઉચરશો નહિ કે જે તમે પાછું ગળી શકે નહિ-વિચારીને એવું જ વચન વદે કે જે તમારે પાછું ખેંચી લેવાની જરૂર પડે જ નહિ.”
અવિચારી વચન પ્રાણીઓને કેટલું અહિત-નુકશાન કરે છે તેનું ભાન ભાગ્યેજ બોલનારને તે વખતે હોઈ શકે છે. એ તો જ્યારે તેનું કયું પરિણામ પિતાને તેમજ પરને થયેલું જોવામાં આવે છે ત્યારે તેને કંઈક ખ્યાલ કદાચ આવી શકે છે. ઉપદેશમાડામાં કહેલું છે કે “દુર્જનના મુખરૂપી ધનુષમાંથી એવાં વિષમ વચનરૂપી બાણ છેટે છે કે તે વાગતાં જ મામાનાં મર્મરથાને વીંધી નાંખે છે. ” એવાં અવિચારી-વિષમ વચનોનો પ્રહાર કદાપિ કેઈ પણ શાણા માણસે કોઈના ઉપર કર જોઈએ નહિ. તેથી બહુજ ખરાબ પરિણામ આવે છે. કહ્યું છે કે બીજા બધા ઘા રૂઝાઈ શકે પરંતુ વચનને ઘા (માર) રૂઝાઈ શકે નહિં.” બીજાં બધાં શલ્ય કરતાં વચનનું શલ્ય વધારે વ્યથા કરે છે. બીજો શલ્ય કાઢી શકાય છે ત્યારે વચનનું શલ્ય કોઈ રીતે કાઢી શકતું નથી. માટેજ શાસ્ત્રકારે “વિચારીને જ બીજને પથ્ય અને પ્રિય એવુંજ સત્ય વચન બેલવા” વારંવાર ઉપદેશ કરે છે. તે વાતને લક્ષમાં રાખી વિવેકસહિત તાળીને સામાને હિતકર અને પ્રિય એવું સત્ય વચન જે શાણા માણસે બેલે છે તેમને બધી રીતે શક્તિ મળે છે. પરંતુ એ ઉપયોગી વાત તરફ દુર્લક કરી જે રવેચ્છા મુજબ સામાને અપ્રિય લાગે અને અહિત કરે એવું અવિચારી વચન વદે છે તેમને પાછળથી તેનું અનિષ્ટ પરિણામ જોનાં પશ્ચાત્તાપ કરવાનો વખત આવે છે. માટે જ “પાણી પહેલાં પાળ બાંધવાની પરે” દીર્ઘદર્દીપણું દાખવીને સ્વપને અશાન્તિ-હંગ ન ઉપજે, પરંતુ સુખ શાંતિ પ્રસરે એવુંજ હિત, મિત, મધુર અને વિચારીને ડહાપણભરેલું રાજ વચન શાંતિથી બોલવાની ટેવ પાડવી એ યુક્ત છે. તેમ કરવામાં અનેક લાભ સમાયેલા .
સદવર્તન ૯ તમારી વાભાવિક શક્તિઓને નકામી ખચી નહિ નાખતાં જેમ તે શક્તિની સારી રીતે ખીલવણી થાય તેમ કરવા ખ્યાલ રાખે. જોકે જ્ઞાની મહાત્મા
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંગ્રેજી ચૌદ મહામુ લેખોનું વિવેચન.
૩૩૯ પરૂપના સ્વાનુભવ પ્રમાણે દરેક આત્મામાં અનંત શક્તિઓને ગુપ્ત સંગ્રહ રહેલે. છે અને તેના ઉપર જ્યાં સુધી ગાઢ આવરણ આવી રહેલા હોય છે ત્યાંસુધી તે અદ્રશ્ય જ રહે છે–પ્રગટ થતા નથી. પરંતુ જેમ જેમ ઉપર વળેલાં આવરણ ઓછાં થતાં જાય છે તેમ તેમ અંદર ગુપ્ત રહેલી આત્માની સ્વાભાવિક શક્તિઓ પ્રગટ થતી જાય છે. એટલું જ નહિ પણ જે જ્ઞાની-મહાત્માઓના હિતકારી વચનાનુસારે તે પ્રગટ થયેલી શક્તિઓને ગેરઉપગ નહિ કરતાં તેને સદુપગ કરવામાં આવે છે તે હજુ ગુપ્ત રહેલી શક્તિ વધારે ને વધારે પ્રમાણમાં પ્રગટ થતી જાય છે એ નિર્વિવાદ વાત છે. એજ હેતુથી આપણે આપણને પ્રાપ્ત થયેલી શુભ શક્તિઓને કેઈપણ બેટે રસ્તે ગેરઉપયોગ નહિ કરતાં તે શક્તિઓ બહુ સારી રીતે ખીલી નીકળે તેવી રીતે સાવધાનપણે તેને સદુપયોગ જ કરે જોઈએ-એ ભૂલવું જોઈએ નહિ. પૂર્વે પણ અનેક મહાત્માએ એજ રીતે વર્તીને આત્માની અનંત શક્તિઓ (અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શન, અનંત ચારિત્ર અને અનંત વીર્ય પ્રમુખ), પ્રગટ કરી શક્યા છે. વર્તમાન કાળે એવુંજ સદ્વર્તન સેવનારા સત્પુરૂપે આત્માની અનંત શક્તિઓને પ્રગટ કરી શકે છે, અને ભવિષ્યમાં થનારા ભવ્યજને પણ તેવાજ ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્રબળથી આત્મશક્તિઓને પ્રગટ કરી શકશે. એ સદાય સ્મરણમાં રાખી આપણે પણ ઉત્તમ દિશામાં પ્રાપ્ત શક્તિને પ્રવાહ વાળીને એટલે આપણું ઉત્તમ પ્રકારનું ચારિત્ર ઘડીને આપણામાં હજુ ગુપ્ત રહેલી અનંત શક્તિઓને પ્રગટ કરવા પૂર્ણ પ્રયત્ન કરે જોઈએ. આનું ખરું રહસ્ય સદ્વર્તન જ છે. અને એજ જ્ઞાનપ્રાપ્તિનું ઉત્તમ ફળ છે.
આજ્ઞાધીનતા અથવા આત્માર્પણ” ૧૦ તમારી જીંદગીનાં બધાં કામ સર્વોત્કૃષ્ટ સત્તાને આધીન રહો કરો. મતલબ કે જે કંઈ મનથી, વચનથી કે કાયાથી કરે, કરાવો કે અનુમે તે બધું પરમ કૃપાળુ પરમાત્માના પરમ હિતકારી ફરમાનને લક્ષમાં રાખીને વિવેકથી કરે, પણ છાચારીપણેજ કેવળ ન કરે. કોઈપણ કાર્ય કરતાં કારવતાં વીતરાગ પરમાત્માના પરમ વચનાનુસારે કૃત્યાકૃત્ય, હિતાહિત, લાભાલાભ અથવા ગુણદોષને પૂરતે વિચાર કરતા રહ્યા. પરને પીડાકારી પાપ કાર્યથી પૂર્ણપણે ડરતા રહે અને પરોપકારવાળાં પુન્ય કાર્યોમાં પૂર્ણ પ્રેમથી પ્રવૃત્ત થતા રહો. કહ્યું છે કે---
પરોપકારઃ પુણ્યાય પાપાય પરપીડન” એટલે પરોપકારનાં કાર્ય કરવાથી તમને પુન્ય હાંસલ થશે. ત્યારે પરને પીડા ઉપવવાથી–પરિતાપ કરવાથી તમને પાપબંધ થશે. વળી કહ્યું છે કે--
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
" आपदां कथितः पंथाः इद्रियाणामसंयमः ।
तज्जयः संपदा मार्गे, येनेष्टं तेन गम्यताम्" । ઇટ્રિયેને વશ થઈ રહેવું, વિવિધ વિષયોમાં આસક્તિ કરવી, યાવત્ રાગ પાદિક વિકારને તાબે થઈ જાવું, એ આપદા પામવાને ઘેરી માર્ગ છે, ત્યારે તેજ ઇંદ્રિયને વશ કરી રાગદ્વેષાદિક વિકારોને જીતી લેવા એ સુખ સંપદા પામવાને શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે, એમાંથી તમને પસંદ પડે તે માર્ગ પકડે. તમને સુખ વ્હાલું હોય તો સમાગે સંચરે, અને દુઃખજ હારી લેવું હોય તે અવળે માર્ગ આદર. તમારું પિતાનું ભવિષ્ય સુધારવું કે બગાડવું એ બધા તમારા પિતાનાજ હાથમાં રહેલું છે. જો તમારું ભવિષ્ય કાયમને માટે સુધારી લેવું હોય તે ખેટ લાલચ તજીને તમારા ખરા હિતની ખાતર સવળે માર્ગેજ પ્રયાણ કરવા નિશ્ચય કરે, અને જે જે શુભ કાર્યો સમાચરે તે બધાં અભિમાનરહિત સ્વકર્તવ્ય સમજીનેજ કરે. તેના ફળ માટે અધીરા થશે નહિં. ધીરજ ધારી તમારાં ર્તકર્મમાંજ મા રહેશે તો તમારે શુભ પ્રયાસ સફળ થયા વગર રહેશેજ નહિં. રહસ્યાર્થ એ છે કે તમારું વતન સુધારવા અને તેને ઉંચા પ્રકારનું બનાવવા પરમશિષ્ટ પુરૂષને અનુસરો અથવા તેમનાં પવિત્ર વચનોને પૂરતું માન આપજો, અને પોતાના હૃદયમાં ઉચ્ચ ભાવના (Jalal) સ્થાપીને તેવા થવા માટે પ્રાપ્ત થયેલી સકળ શુભ સામગ્રીની જરૂર રાહુપગ કર્યા કરજે.
શ્રેય સાધન. ' ૧૧. તમારી ચાલુ જીદગીમાં તમારું પિતાનું અને પરનું જેટલું શ્રેય થઈ શકે તેટલું કરવા ખાસ લક્ષ રાખો. તેમ કરવામાં લગારે સંકોચ રાખતા નહિ.” આ ક્ષણિક-૯પકાળ ટકવાવાળી જીંદગીમાં જે કંઈ શ્રેયઃ-સુકૃત કરી લીધું તેજ સાર છે, તે જ પોતાનું ભવિષ્યનું ભાતું છે, બાકીની તે બધી વેઠજ છે, એમ સચોટ સમજનારા શાણા જન પર શ્રેય સાધી લેવામાં વિલંબ કરતાજ નથી. જે કાલે કરવાનું હોય તે આજેજ કરી લેવું અને આજે કરવા ધાર્યું હોય તે અબઘડી કરી લેવું ઉચિત છે. કેમકે આ ક્ષણિક છંદગીને માટે કાલનો તે શું પણ એક ઘડીભરને પણ વિશ્વાસ રાખી શકાતો નથી. તેથીજ જેમ વેળાસર ચેતી લેવાય તેમ સારું છે. જાણે મને કળે એટલી ઝાલીને પકડી લીધો છે એમ ધારી ચીવટથી સુકૃત કરી લેવાય તે આખી જીંદગીમાં કંઇક સુકૃત-શ્રેષ્ઠ સુકૃત કરી શકાય છે, અને જે વાયદામાંજ બધો વખત વીતાવવામાં આવે છે આખી જીંદગી રદ થઈ જાય છે. એવા દીર્ઘસૂત્રી કે એદી–આળસુ લેકને પાછળથી બહુ બળાપે
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંગ્રેજી ચૌદ મહા મુદ્દા લેખનું વિવેચન.
૩૪ કરે પડે છે, અને તેમ કરતાં છતાંપણ પછી કાંઈ વળતું નથી. “દવ બળે ત્યારે કુ ખેદ શા કામને” માટેજ શાસ્ત્રકારે ચેતાવે છે કે—
“જરા જાવ ન પડેઈ, વહી જાવ ન વદ્ગઈ !
જાવ ઇંદિયાઈ ન હાયંતિ, તાવ ધર્મો સમાયરે છે ?” મતલબ કે “જ્યાં સુધી જરા અવસ્થાથી તમારું શરીર જર્જરિત થઈન જાય, જ્યાં સુધી વ્યાધિ વધી ન જાય અને જ્યાં સુધી ઇન્દ્રિયો ક્ષીણ પડી ન જાય ત્યાં સુધીમાં બની શકે તેટલું સુકૃત કરી લેવું ઉચિત છે. જો તમે મળેલી અમૂલ્ય તક ચુકી જાશે તે પાછળથી તેવી અમૂલ્ય તક તમને ફરી મળવી મુશ્કેલ છે. તેથી એક ક્ષણ પણ પ્રમાદ કર્યા વગર સ્વશ્રેય સાધી લેવું ઘટે છે. જે સ્વશ્રેય સારી રીતે સમજી સમાચરે છે તે જ પરમાર્થથી પરનું પણ શ્રેય કરી શકે છે. જે પિતાનું શ્રેય કરતું નથી તે પરનું શ્રેય શું કરશે ? પોતેજ હબતો સતે બીજાને કેમ તારી શકશે ? એમ સમજી સદ્દગુરૂ સમીપે વિનય–બહુમાનપૂર્વક શ્રેય સાધી લેવાને સમ્યગ માર્ગ જાણી પ્રમાદરહિત તે પ્રમાણે વર્તવા સદાય ખપ કરે ઉચિત છે.
ચાંચલ્ય, સાદાઈ અને કરકસર ” ૧૨. જે જે વસ્તુ તમારી જીંદગીમાં તમને સુખ શાંતિ આપવાવાળી હોય તે તે વસ્તુથી તમે નિયુક્ત થઈ ન જાઓ તેવી સંભાળ રાખે એટલે તમને ખાસ જરૂરની વસ્તુઓ તમારી પાસે કાયમ બની રહે એવી કાળજી રાખે; અને તેટલા માટે પ્રશંસવા યોગ્ય સાદાઈ અને કરકસરના નિયમનું પાલન કરતા રહે. આ ડહાપણભરેલાં વચન વ્યવહારતંત્ર ચલાવનારને ઘણું ઉપયોગી છે. દીર્ધદર્શ પણે ગમે તે પ્રકારને વ્યવહાર સેવતાં એ બધા અક્ષરે અમૂલ્ય શિખામણરૂપે કહેવાયેલા છે. રહસ્યાર્થ એ છે કે ખાનપાન, વિષય ભંગ અથવા વ્યાપાર વણજ વિગેરે કઈ પણ કાર્યમાં એવી દરઅંદેશી વાપરતા શિખે કે તે તે કાર્યનાં પરિણમે તમને હાનિ વેઠવી ન પડે, પશ્ચાતાપ કરે ન પડે કે નિરાશ થવું ન પડે. અને એટલા માટેજ શાસ્ત્રકારોએ કથન કર્યું છે કે--
“ સત્તા વિધતિ = ત્રિા, વિવેક પૂરમાપવાં ઘણા
वृणुते हि विमृश्यकारिणं, गुणलुब्धाः स्वयमेव संपदः ॥" મતલબ કે કોઈ પણ કાર્ય સહસા–વગર વિચારેધમાં આવીને કરવું નહિ પણ લાંબે વિચાર કરીને પિતાથી બની શકે-નભી શકે એવું હોય અને તે પરિ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાર.
માટે લાભકારી હોય તેજ તે કરવું, નહિં તે તેને આરંલાજ ન કરે. કેમકે છે એવા વિવેક-વિચારગર માં આવી કંઈ ન કરવાનું કાર્ય કરી નાંખવામાં આવે તે તેથી પરિણામે પિતાને તેમજ કવચિત્ વીજાઓને પણ બર્ડ સેરવું પંડ, શારે આપદા આવી પડે અને તેથી ય ભારે થઈ પડે. માટેજ ગામી-વિવેકી પુરૂ હરેક કાર્ય કરતાં વિચારીને જ પગલું ભરવા ભલામણ કરે છે. જે વ્યજ વિચારી પગલાં ભરે છે એટલે હિતાહિરા, લાભાલાભ થા કૃત્યાયને પૂરો ખાસ કરીને કોઈ કાર્ય કરે છે, તેને સકળ સંપદા તેના ગુણમાં લાભાઈ સહેજે આવી મળે છે. આ નીતિના વાક્યમાં ઘણા ગંભીર અર્થ સમાયેલું છે. જે શુભાશય રાજજનો તે પ્રમાણે વિચારપૂર્વક વિવેકથી વ છે તે ભાગ્યશાળી લે કે પિતાનું ભવિષ્ય સુખે સુધારી શકે છે. સન્નીતિથી ચાલનારા સહ કોઈ સદાય ગુખી રહે છે.
અપ્રમાદ' ( સુધી) - ૧૩ તમારી જીંદગીની છેલ્લી ક્ષણ સુધી મહેનત-ઉદ્યોગ સેવ. આળસુ -એરી થઈ નકામા બેસી રહેશે નહિં. નકામા બેસી રહેનારા આળસુ-નિરૂદ્યમીને તેની જીંદગી અકારી-કેવળ બેજારૂપ થઈ પડે છે. તેમને એક ઘડી કે એક દિવસ વર્ષ જે ભારે લાગે છે ત્યારે મહેનતુ-ઉદ્યાગી-કામગરા માણસને લેવડી લાંબી જીદગી સુખરૂપ લાગે છે, આનંદમાં પસાર થઈ જાય છે. તે તેને લગારે કંટાળાભરેલી લાગતી નથી. સતત્ ઉદ્યમી માણસજ દુનિયામાં મોટાં મહત્વનાં કાર્યો કરી શકે છે. પરંતુ નિરૂદ્યમી–આળસુ માણસે તેમ કરી શકતા નથી. તે બાપડા બીજાના મુખ સાથે જોઈ, બીજા ઉપર વિશ્વાસ રાખી, બીજી આશા રાખી, પરતંત્ર બની પિતાનું જીવિત પૂરું કરે છે. મહેનત-સતત મહેનતથી ખંતપૂર્વક કઈ પણ કર્તવ્ય કર્મમાં મચ્યા રહેનારા માનવીઓ કેવાં કેવાં આશ્ચર્યકારક કામ કરી શકે છે તે દુનિયાને અનુભવ કરનારા ભાઈ બહેનને અજાયું નથી. જે જે નવી શોધખોળે થયેલી છે, થાય છે અને ભવિષ્યમાં થશે તે સર્વે સતત ઉદ્યમને આભારી છે. પુરૂષાર્થને કશું અસાધ્ય નથીજ એ પુરૂષાર્થ કરી જાણ નારાને સ્વાનુભવથી સમજાય છે, તેથી જ તેઓ પોતાના કાર્ય પાછળ તન મનથી રાચ્યા રહે છે. પરંતુ જે માણસ નકામા બેસી રહેવા ટેવાયેલા હોય છે તેમને કંઈ પણ કામ કરવું' બોજારૂપ થઈ પડે છે એટલે તેમને કામ કરતાં ભારે કંટાળા આવે છે. એવા આસુ લોકોનું જીવિત પાતા તે શું પણ દુનિયાને પણ કેવળ બોજારૂપ થઈ પડે છે. ત્યારે રાત; ઉદ્યમી જનનું જીવિત પિતાને તાજ પરને સહાયરૂપ–સુખરૂપ-આનંદરૂપ હોવાથી ભારે કિંમતી થઈ પડે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવપૂજામાં સ્તવન કેવાં બોલવાં.
૩૪૬
- “ ધીરજ અને ખંત, ” ૧૪ ધીરજ-હિમ્મત અને મહેનતથી માણસે મોટા પહાડને પણ ઉ લૂધી જાય છે. ” એટલે ગમે તેવાં વિના દૂર કરી નાંખી આલેક તેમજ પર લેક રાબંધી સ્વસાધ્ય સિદ્ધ કરે છે. જો કે જાતમહેનતથી માણસ ઘણું કામ કરી શકે પણ જે જાતમહેનત સાથે ધીરજ હૈય, અધીરજ ન હોય, હિંમત હિય, ડરપોકપણું ન હોય તે તે ધારેલું કાર્ય બહુ ફતેહમદીથી નમુનેદાર કરે શકે છે. મહેનત કરતાં છતાં જે ધીરજ ન રહે, ફળ મેળવવા આતુરતા-ઉતા વળ થઈ જાય તે જે ફળ કળ પરિપાકાદિક વગર મળી શકતું નથી તે મેળવ્યા વગરજ પિતાની મહેનત અધવચ તજી દઈ માણસ ઉભયબ્રણ થાય છે. કહ્યું પણ છે કે “ઉતાવળે આંબા પાકે નહિ ', “ રૂતુ વગર ફળ થાય નહિ,” “ભૂખ્ય છતાં એ હાથે જમાય નહિ.” એ બધી કહેવતે આપણને ધીરજ રાખી ઉઘર કરવા સૂચવે છે. કરેલે ઉદ્યમ અવસર પામી ફળીભૂત થાય છે. ફળ માટે અધીરાઈ કરવાથી કશે ફાયદો થતો નથી. પરંતુ તેથી નુકશાન તે ઘણું જ થાય છે. એમ સમજી સુજ્ઞ વિચક્ષણ જન સદાય સ્વકર્તવ્ય કરવામાંજ મચ્યા રહે છે તેઓ તેના ફળ માટે એટલી કાળજી રાખતા નથી, છતાં તેમના શાંતિભરેલ સતનું ઉદ્યમથી ફળ તે તેમને ઇચ્છા વગર આપોઆપ આવી મળે છે. વળી એવી રીતે ઉત્તમ પદ્ધતિસર કામ કરવાથી તેઓ અનેક લોકો પગી કાર્યો કરી શકે છે, જે દેખી અનેક જને એવા ઉત્તમ સદ્દગુણો શિખીને સહુ કોઈને ઉપકારક થઇ પડે છે. ઈતિશ....
भावपूजामां स्तवन केवां बोलवां ?
પ્રશ્ન-સ્તુતિ, સ્તોત્ર, સ્તવનાદિકવડે ભાવપૂજા થાય છે તે તેત્રાદિક કેવ હેવાં જોઈએ?
ઉત્તર-સ્તુતિ સ્તોત્રાદિક પ્રભુના લક્ષણ લક્ષિત શરીર સંબંધી, કિયા (આચા ચારિત્રાદિક સગુણે) સંબંધી, ગુણાસંબધી વર્ણનવાળાં, ગભીર અર્થ–ભાવ વાળાં, વિચિત્ર વર્ણ યુક્ત અલંકારવાળાં, પરિણામની વિશુદ્ધિ કરવાવાળાં, વૈર ગ્યરસ અને મોક્ષાભિલાષને પિષનાર, જેમાં પોતે કરેલ પાપ નિવેદન કરવા
૧ પશક સંબધી લેખમાંથી–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ, માર્ગશીર્ષ. ૧૯૬૯,
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ. આવેલાં હોય, જે ઉપગહિત અકાપણે ઉચ્ચારવામાં આવેલાં હોય, જેનાં અનેક ઉત્તમ અર્થ થઈ શકતાં હોય અને જે મહામતિવંત પુરૂએ ગુંથેલાં-ચેલાં હોય તેવા તેત્રાદિકવડે પ્રભુની સ્તવના કરવી.
વળી સ્તવન ભાવપૂજામાં કેવાં બોલવા તે માટે દેવવંદન લાધ્યમાં કહ્યું છે કે –
એમ પર શરું માધ્યગુર દેવર ગુજ એટલે ગભીર ઉંડા આશયવાળા મધુરશદ કવનિવાળા, અને મોટો અર્થ જેમાં રહેલું છે તેવા સ્તવન ભાવપૂ. માં પ્રભુ સન્મુખ બેલવાં.
ઉપરના બંને વાકયે ભાવપૂજા કરતી વખતે આપણે સ્તવન કેવાં બેલવાં તે બરાબર સમજાવે છે. સ્તવન કેવાં બોલવાં તે બાબતમાં ઘણી અજ્ઞાનતા હાલ જોવામાં આવે છે, તેથી આ સ્થળે તે બાબત તરફ ખાસ લક્ષ ખેંચવા આ પ્રવૃત્તિ થયેલ છે.
ગુજરાતી ભાષાની ખીલવણી થયા પછી અનેક જૈન કવિઓએ પોતાને રૂચે તેવી બાબતમાં પિતાની કવિત્વ શકિત ચલાવી છે, અને ઘણાં સ્તવનો બના
વ્યાં છે. તેમને જે અધિકાર પસંદ આવ્યું તે અધિકારની મહત્વતા બતાવવા તેમણે પિતાની કવિત્વશકિતને ઉપયોગ કર્યો છે. આ સ્તવનમાં કેટલાંક તે બહુ સામાન્ય છે, કેટલાંક મધ્યમ અર્થ ગૌરવવાળાં છે, ત્યારે કેટલાંક તે બહ ગીર અર્થવાળાં ઉંડા આશયવાળાં હોઈ સામાન્ય દૃષ્ટિએ સમજવા પણ મુશ્કેલ પડે તેવા છે. હવે તે સ્તવને કી ક્યા સ્તવને દેરાસરમાં પ્રભુ સમક્ષ બોલવાં? અને કયા ન બેલવાં ? તેજ વિચારવાની જરૂર છે. દરેક સ્તવનમાટે કત્તને આશય તેમના બનાવેલ સ્તવને દેરાસરમાં પ્રભુ રામ બોલવાં એ જ હોય અને તે માટેજ એ બનાવેલાં હોય તેમ લાગતું નથી. સ્તવન નામમાત્રથી તે પ્રભુ સમક્ષ ભાવપૂજામાં બેલી શકાય તેમ સમજવાનું નથી. દરેક સ્તવન તેના કર્તાએ જુદા જુદા આશયથી બનાવેલાં હોય છે, અને તે આશયને વિચાર કરી તે પ્રમાણે સ્તવને બેલવાં તેજ હિતકર અને શ્રેયકર છે.
મુખ્યતાએ સ્તવનના ચાર વિભાગ કહી શકીશું. (૧) પ્રભુની સ્તુતિ, પ્રભુની મહત્વતા દર્શાવનારાં સ્તવને, (૨) ઉપદેશ અને આત્મ નિંદાયુકત પ્રભુમાવતા દર્શાવનારાં સ્તવને, (૩) તીથોનું માહાસ્ય સૂચવનારાં રતવનો અને (૪) તિથિએને ઉપયોગિતા સૂરાવનારાં સ્તવને. ઘણાં ખરાં સ્તવનોને આ ચાર વિભાગમાં સમાવેશ થઈ શકે છે, અને સ્તવન સંબંધી વિચાર કરતાં આ ચારે વિભાગનાં સ્તવનેની તરતજ ખબર પડે તેવું છે. તે વિભાગ માટે દાખલા તરીકે
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉપૂજામાં સ્તવન કથા ગાલા
પહેલા વિભાગમાં ચાવીશીઓમાંથી ઘણાં સ્તવને આવી શકે તેવાં છે. દાખલા તરીકે યશવિજયજીની આખી વીશી આ વિભાગમાં જ આવી શકે છે. વળી તદુપરાંત “પ્રથમ જિનેશ્વર પ્રણમીએ, જસ સુગધી રે કાય?” “શાંતિ જિનેશ્વર સાહિબારે ‘શ્રીપાજી પ્રગટ પ્રભાવી વિગેરે સાવને પ્રભુ મહાસ્ય દર્શાવવાપૂર્વક પ્રભુ તુતિ માટેનાં છે.
(૨) શ્રી આનંદધનજીની, દેવચંદ્રજીની, મેહન વિજયજીની વિગેરે ચાવીશીઓ બીજા વિભાગમાં આવી શકે છે. અને તેવાં સ્તવનો બહુ છે. દાખલા તરીકે જ્ઞાનાદિક ગુણ સંપદારે,” “તાર તાર પ્રભુ મુજ સેવક ભણી, જગતમાં એટલું સુયશ લીજે - “બાળપણે આપણ સનેહી, સેળમાશ્રી જિનરાજ, ઓળગ સુણો આમ તણી, લલના. વિગેરે. આમાં ઘણું સ્તવને પહેલાં અને બીજા વિભાગ બંનેમાં આવી શકે તેવાં પણ છે. આ બે વિભાગનાં સ્તવને ખાસ દેરાસરમાં બોલવા લાયક હોય છે. ત્રીજા અને ચોથા વિભાગનાં સ્તવને જાણીતા છે. તીર્થાદિકનું માહાસ્ય દર્શાવનાર શત્રુંજયના બહુ સ્તવને પ્રચલિત છે, અને તિથીઓની ઉપયોગીતા દર્શાવનાર પાંચમ, આઠમ, અગ્યારશ વિગેરેના સ્તવને પણ મશહુર છે.
હવે આ સ્તવેને બનાવવામાં કત્તઓનો મુખ્ય ઉદેશ શું હોવો જોઈએ? તેને વિચાર કરતાં આ સ્તવને જુદા જુદા ચાર આશયની અપેક્ષાએ બનાવવામાં આવ્યા હોય તેમ લાગે છે. કેટલાંક દેરાસરમાં પ્રભુ સમક્ષ બેલવા માટે, કેટલાક આત્માને ઉપદેશ મળે તે સારૂ સ્વાધ્યાય કરતાં ચિંતવવા માટે, કેટલાક પ્રતિકમણમાં બેલવા માટે, ત્યારે કેટલાએક સ્તવને તીદિક ઉપર બેલવાં માટે બનાવ્યાં હોય તેમ જણાય છે. તેથી દરેક સ્તવન કયા આશયને ઉદ્દેશીને બનાવવામાં આવેલ છે તેને વિચાર કર્યા પછી જ તે તે સ્થળે તે બોલવાં તેજ યોગ્ય છે. દરેક સ્તવન માટે અત્રે પૃથક પૃથક્ વિવેચન કરવાની જગ્યા નથી, પણ સ્તવને બોલનારે તેને વિચાર કરીને બોલવાની જરૂર છે.
- તિથિના માહાસ્ય દર્શાવનાર તથા તીર્થોની ઉપયોગિતા અથવા મેટાઈ બતાવનારાં સ્તવને ભાવપૂજા કર્યા પછી પ્રભુ સમક્ષ બોલી શકાયજ નહિ, તે ખાસ કરીને ધ્યાનમાં લેવા લાયક છે. તે રતવને તે સ્વાધ્યાયમાટે અને પ્રતિકાણ માટે નિમાણ થયેલાં છે, અને તે સ્થળે બોલાવાથી તે બહુ બોધદાયક થવા સાથે ઉપયોગી થઈ પડે તેવાં છે, બાકી પ્રભુ સમક્ષ “પંચમી તપ તુમે કરો રે હો પ્રાણી” અગર “હાંરે મારે ઠામ ધર્મના સાડા પચવીશ દેશ” અગર “સુત શિદ્વારથ ભૂપનરે ” અગર “છીરે સિદ્ધાચળ ભેટવા ” અગર “ એક દિન પુંડરીક ગણધરૂ” અગર “સિદ્ધાચળગિરિ ભેટયારે ધન્ય ભાગ્ય હમારા'
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ પ્રકાશ,
વિગેરે ાવના ખેલવાં તે વિચાર કરતાં તરતજ અસમજસ લાગે તેવું છે. પ્રભુની સામે જાણે કે આપણે (સ્તવન બેલનાર ) તે સ્તવના ખેલતાં ઉપદેશ આપતા હાઇએ તેમ લાગે છે. જે ઉપદેશ પ્રભુએ આપણને આપ્યા છે, અને જે ઉપદેશ સપૂર્ણ રીતે પાળી જે પાર ગત થયા છે, તેમની સમક્ષ આપણે તે ઉપદેશ આપવા બેસીએ, તેવાં ઉપદેશવાળાં સ્તવના મોટા રાગ કાઢીને બેલીએ તે કેટલુ· બધુ' અયુક્ત છે તે ખાસ વિચારવાની જરૂર છે. વળી સિદ્ધાચળનાં કેટલાક સ્તવમાં તે તીર્થ માહાત્મ્ય દર્શાવતાં તેમાં ફળનિરૂપણુ કરેલ હોય છે, તે રતવને તે! માત્ર સ્વાધ્યાયમાટે, સમજણ માટેજ કત્તાએ બનાવેલાં સમજવાં, પણુ પ્રભુ સમક્ષ તે ખેલવાના હાયજ નહિ, કારણ કે પ્રભુ તો તે ફળ જાણેજ છે; પણ અન્ન એવા આપણને સમળવવા માટે તે ફળના તેમણે નિર્દેશ કરેલ છે, અને તે સ્તવને તેના કર્તાએ તે ફળ આપણને સમજાવવા નાવ્યાં છે. ઉપર પ્રમાણે સ ખાખતાના વિચાર કરી પછીજ તવને બેલવામાં પ્રવવુ તેજ ચેાગ્ય છે.
વળી સ્તવન શબ્દના અર્થના વિચાર કરતાં પણ પ્રભુ સમક્ષ કેવાં સ્તવના બેસવાં તેની ખબર પડે તેવું છે. સ્તવન શબ્દ નુ ધાતુ ઉપરથી થયેલ છે. અને
સ્તુને અ સ્તુતિ કરવી, વખાણ કરવા, મહત્વતા દર્શાવવી, પૂયનું પૂજનીકપણું” પ્રગટ કરવુ તેજ છે. અને તેથીજ સ્તવન બેલતાં જેમાં પૂયની સ્તુતિ, મહત્વતા દર્શાવવામાં આવ્યા હોય તેજ સ્તવના બેલી શકાય અગર તેજ સ્તવના કહી શકાય તે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાની જરૂર છે.
**
પ્રાચીન આચાર્યાએ સૂત્રરૂપે વરાગ્ય હર... ” નું સ્તવન આપણી પાસે નઝુના તરીકે મૂકેલ છે. તે આખું સ્તવન બહુજ ઉત્તમ છે, એધદાયક છે; પ્રભુના ગુણુની સ્તુતિ, તેનની મહત્વતા, તેમના નામેાચ્ચારણ માત્રથી પણ થતા લાભ અને પ્રભુ પાસે તેમના જેવા થવાની માગણી, તેમની સેવાથી મેક્ષપ્રાપ્તિ પ્રતની માગણી તેજ ભાવે દર્શાવેલા છે. જેવા ભાવે જેમાં દર્શાવવામાં આવ્યા હાય તેજ સ્તવને ભાવપૂર્જા કર્યા પછી પ્રભુ સમક્ષ બોલવા તેજ યુક્ત છે.
ઉપર મથાળે જે બે વાકયો ટાંકવામાં આવ્યાં છે, તે પણ પ્રભુની સમક્ષ કેવાં સ્તવને બેલી શકાય, તે રૂપષ્ટતાથી સમાવે છે. જેમાં પ્રભુની સ્તુતિ હોય, વાગ્યસની ઉત્પત્તિ થાય તેવી સમજણ જેમાં આપવામાં આવી ાય, અ ગાવતા જેમાં ડ્રાય, પ્રભુના ઉત્તમાત્તમ ગુણાનુ જેમાં વર્ણન હોય તેજ સ્તવના પ્રભુ સમક્ષ બેલવાં તે ચેગ્ય છે.
વળી સ્તવને કેવાં મેલવાં અને કેવી રીતે મેવાં તે બાબતમાં ચા મેન્દુમાં શ્રી હરિભદ્ર સુરીશ્વરજી ચૈત્યવંદનના અધિકારમાં કહે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવપૂજામાં સ્તવન કેવાં બોલવાં.
४७
स्थानकालक्रमोपेतं, शब्दानुगतं तथा । अन्यासंमोहजनक, श्रद्धासंवेगस्चकम् ॥ १ ॥ प्रोल्लसद्भावरोमाञ्चं, वर्धमानशुभाशयम् ।
अवनामादिसंशुद्धमिष्टं देवादिवन्दनम् ।। २ ।। युग्मम्.
ત્યવંદનને સ્થાનમાં યોગ્યકાળ વખતે, શબ્દ, અર્થને યોગ્ય અને અન્યને સાંભળીને પ્રીતિ ઉપજે તેવું જ, બીજાને બાધા ન ઉપજે તેવું, શ્રદ્ધા અને વૈરાગ્યભાવ જેમાં રહેલ હોય, જેમાં રોમાંચ ખડા થાય તેવા ભાવ ભરેલા હોય, શુભ આશયની જેમાં વૃદ્ધિ થાય તેમ હોય અને વંદનાદિકની કિયાએ કરીને જે શુદ્ધ હોય તેવું દેવવંદન-સ્તવન હાય.”
આ બંને ગાથા બહુ ઉપયોગી અને વિચાર કરવા લાયક છે. ચૈત્યવંદન કરવાને યોગ્ય સ્થાન હોય ત્યાં ચૈત્યવંદન કરવું અથવા ચૈત્યવંદન કરવા બાબત મુદ્રા સાચવવાના જે નિયમે કહ્યા છે તે ખરેખર સ્તવન બેલતાં સાચવવાં જોઈએ. જે પ્રમાણે શરીરની સ્થિતિ જુદી જુદી રીતે રાખવાની કહી છે તે પ્રમાણે ભેગને નિયમ સાચવી સ્તવન બેલવાં અને તે પણ ગંભીર અર્થવાળાં બેલવાં. તે સાથે ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાલાયક તે છે કે આપણું શિવાય બીજા જે કઈ સ્તવન બેલતા હોય તેના ભાવમાં ખલેલ ન પડે, તેને બાધા ન થાય, તેની સ્થિરતા તુટી ન જાય તેવી રીતે સ્તવન બોલવાં. એટલે કે બહુ મોટો રાગ કાઢીને–અન્ય બોલતા હોય તેને ઢાંકી દઈને સ્તવન ન બેસવાં, પણ મધ્યમ સ્વરથીજ બોલવાં અને કોઈના ચિત્તમાં વ્યાક્ષેપ ન થાય તેમ બોલવાં અને જે જે બોલવાથી શ્રદ્ધા વધે, સવેગનું પોષણ થાય તેવાં સ્તવન બેલવાં. આવાં શ્રદ્ધા અને સંવેગની વૃદ્ધિ કરનારાં સ્તવને તે ઉપર દર્શાવેલા પ્રથમના બે વિભાગના સ્તવને જ હોઇ શકે છે. બીજ સ્તવને અન્ય વખતે ભત્પાદક થઈ શકે, પણ પ્રભુ સમક્ષ ભાવપૂજામાં તે શ્રદ્ધા તથા સંવેગને વધારનારા થઈ શકે નહિ. માટે તેવાં સ્તવન બોલવાં યોગ્ય નથી.
ઉપરની સર્વ હકીકતથી સ્પષ્ટ થાય છે કે પ્રભુનાં સ્તવનો–જેમાં પૂજ્યની સ્તુતિ-મહત્વતા–આત્મગહીંયુક્ત ઉપદેશ વિગેરે આવેલાં હોય, તેવાં રતવને પ્રભુ સમક્ષ બોલવાં. તિથિ વિગેરેનાં સ્તવને સ્વાધ્યાય તથા પ્રતિકમણમાં બેલવા માટે જણાય છે. અને તીર્થોનાં સ્તવને તે તે તીર્થ ઉપર બેલવા માટે, અને પ્રતિ કમણ વખતે અગર સ્વાધ્યાય માટે છે એમ સમજાય છે. ભાવપૂજાના ખપી દરેક જૈન બંધુએ આ હકીકત ખાસ લક્ષમાં રાખી ચગ્ય અવસરે ગ્ય સ્તવનેને ઉપગ કરી તે સ્તવનથી જે ઉત્તમ ફળ પ્રાપ્ત કરવાનું છે તે પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રય નશીલ થવું જરૂરનું છે. આ બાબત તરફ દરેક બંધનું ખાસ લક્ષ ખેંચવામાં આવે છે
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૪૮
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
હવે સ્તવન બોલવાના સંબંધમાં કેટલીક ખાસ જરૂરની બાબતે તર! પ્રસંગને અનુરાતું લક્ષ ખેંચવામાં આવે છે.
સંગીત એ એક એવી મધુર વસ્તુ છે કે તેનાથી ઇચ્છિત કાર્ય તત સફળ કરી શકાય છે. શોકના વખતમાં તે આનંદ કરાવનાર-શોક ભૂલાવનાર છે, અને બોલનાર-સાંભળનાર બંનેને એકરૂપ કરી નાંખે છે. તે સંગીત મધુર રવરે ઉચ્ચાર વાથી બહુ આનંદદાયક નીવડે છે અને તેથીજ ભાવપૂજામાં રતવનો કહેવાની આવ શ્યકતા છે. તેનાથી પ્રભુના ગુણ ગાતાં પ્રભુમાં તલ્લીન થવાય છે, અને રાવણ જેમ સંગીતની ધૂનમાં મહાન પુન્ય ઉપાર્જન કર્યું છે તેવી જ રીતે સંગીતની ધૂનમાં સ્તવન બોલનાર ઇચ્છિતાર્થ મેળવી શકે છે. તેથી ભાવપૂજા કરતી વખતે મુખ્ય ધ્યાન તેજ રાખવાનું છે કે સ્તવન શાંત ચિત્તથી-મનને સ્થીર રાખીને બોલવું મધુર શદવડે બોલવું, અને મનને આડું અવળું દેડવા દેવું નહિ, તેજ કાર્યસિદ્ધિ થઈ શકે છે. જો મન થીર ન હોય તે રતવન બોલતાં ભાવની વૃદ્ધિ થતી નથી, માટે બહુજ શાંત ચિત્ત ભાવપૂજામાં પ્રવર્તવાની જરૂર છે.
જે રતવનનો રાગ કબર આવતો ન હોય, તે રતવન બોલવાની કદી પણ પ્રવૃત્તિ કરવી નહિ. દરેક રતવન તેને રાગ બરોબર જાણ્યા પછી જ બેલવાં. રાગ જાણ્યાવગર સ્તવન બોલવાથી તેમાં ભાવ ઉત્પન્ન થતા નથી.
વળી સ્તવનો ચોપડીમાંથી વાંચીને બેસવાથી ચિત્ત ચેપડીમાં જ રહે છે; તથાપ્રકારના ભાવની વૃદ્ધિ થતી નથી, માટે જે સ્તવન બોલવાં તે મોઢે કરીને, સાચા રાગથી ચિત્તને બીલકુલ ડામાડોળ કર્યા વિના, પ્રભુ ઉપર એક દષ્ટિ રાખીને ઉલ્લસાયમાન ભાવપૂર્વક બોલવાની ખાસ જરૂર છે.
જે સ્તવનોના અર્થ ન આવડતા હોય તેના અર્થ શીખ્યા પછી જ તે સ્તવને બોલવાં. અર્થ નહિ જાણવાથી અને અશુદ્ધ રીત મેઢ કરવાથી ઘણી વખત સ્તવન બોલનારાઓ અર્થનો અનર્થ થઈ જાય તેવું બોલે છે. એક તેત્રમાં “છે પ્રતિમા મનોહારી, દુઃખહરી શ્રી વિરજિસંદની તેમ છે. તેમાં અર્થ નહિ સમજનાર કોઈ મનુષ્ય “અહી” ને બદલે “દુઃખકરી ” બેલે તે તે કેટલું બધું અનર્થ ઉપજાવનારૂં છે તે વિચારવાની જરૂર છે. વળી અર્થ નહિ સમજવાથીજ ઘણી વખત જગત્ યાધાર કૃપાવતાર એ કલેક બેલીને જ પ્રભુ પાસેથી બેલનારા ચાલ્યા જતા દેખાય છે. અગર ભક્તામરની પ્રથમની બે ત્રણ ગાથા બોલે છે. પણ તે લોકો તે ત્યારપછી જે મહાન ભાવો તે તેમાં દર્શાવેલા છે તે સાંભળવા પ્રભુની નિમંત્રણા કરવાવાળા છે. એક માણસને પોતાની હકીકત સાંભળવાનું કહે પછી તેને કાંઈ પણ કહ્યાવગર ચાલ્યું જવું એ જેમ અયુક્ત
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેને વર્ગમાં ભણેલાની સંખ્યા.
૩૯
છે, તેવું જ અર્થ જાણ્યાવગરનું ઉપરોક્ત સ્તોત્રના અમુક ગ્લૅકેનું બોલવું અને પછી ચાલ્યા જવું તે નકામું છે. તેવીજ અશુદ્ધતા અર્થ જાણ્યા વગર બેલાતા ઘણું સ્તવનોમાં જોવામાં આવે છે, માટે સ્તવનોના અર્થ જાયાવગર તે બેલવાની કરી પણ પ્રવૃત્તિ કરવી નહિ.
ઉપર કહેલ છે તે પૈકી એક બાબત તરફ અત્રે ફરી લક્ષ ખેંચવામાં આવે છે કે એ ચ સ્તવન બોલનારને જરા પણ ડેળાણ થાય, તેનું ચિત્ત ભાવમાંથી ખસી જાય, તેના ભાવની શ્રેણી તુટી જાય, તેવી રીતે મોટો રાગ કાઢીને કોઈ દિવસ સ્તવને બોલવાં નહિ. હાલમાં તે પ્રવત્તિ બહુજ વધી ગઈ છે. અને દેરાસરમાં શાંતિને બદલે ગડબડાટ–ઘંઘાટ થઈ રહે છે, પણ હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ કહે છે તે બાબત ઉપર ખાસ ધ્યાન આપી શાંત ચિત્તથી ધીમે સાદે સ્તવન બલવાની જરૂર છે, જેથી બીજને અંતરાય થાય નહિ.
ઉપર પ્રમાણે દરેક બાબતને વિચાર કરી સ્તવને બોલવાની જરૂર છે. પ્રાચીન આચાર્જન કવિઓએ સ્તવને બનાવીને આપણી ઉપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે. તે ઉપકારને બદલે તે તે સ્તવનેને યોગ્ય સ્થળે યોગ્ય ઉપયોગ કરવાથી વળી શકે છે. તેથીજ ભાવપૂજા, સ્વાધ્યાય, પ્રતિકમણ, કે તીથાદિક સ્થળે ઉચિત હોય તેવાં સ્તવનોને બરાબર વિચાર કરી, ઉચિત સ્થળે ઉચિત સ્તવને બેલી, મનને શાંત-સ્થિર રાખી, સ્તવનને અર્થ તથા રાગ જાને, તે મેઢે કરીને, અન્યના ચિત્તને ડેળાવ્યા વગર, મધુર રાગથી, પ્રભુમાં તલ્લીન થતાં સ્તવન બેલવાં તેજ યુક્ત છે, તેજ મનુષ્ય ભવનો લ્હાવે છે, અને તેવી રીતે જ સ્તવને ઉચ્ચારવાથી પૂજાનું મહાન ફળ મળી શકે છે. દરેક જેનબંધુનું તે બાબત તરફ ખાસ લક્ષ ખેંચી હવેથી સ્તવને બોલવામાં દેખાતી અજ્ઞાનતા દૂર થશે તેમ ઈચ્છી આ વિષય સંપૂર્ણ કરવામાં આવે છે.
કાપડીયા નેમચંદ ગીરધરલાલ.
जैन वर्गमां भणेलानी संख्या केटली छे ?
જેન કોમ વચ્ચે હસ્તી ધરાવતાં ભારે અભણપણાં વિષે વસ્તીની ગણતરીના છેલ્લા આંકડાઓ ઉપરથી પડતું ધ્યાન ખેંચનારૂં અજવાળું અને
તેવી સ્થિતિ સુધારવા માટે ભગીરથ પ્રયત્ન કરવાની અગત્ય.
જૈન કમ એક વેપારી અને ધંધાદારી કેમ છે અને તે બીજી હિંદુ અને એલામી કોમો કરતાં પ્રમાણમાં ઠીક કેળવાયેલી છે. તદન પછાત દશા ભગવ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૫૦
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
-
-
-
-
-
-
નારાઓ કરતાં સારી હાલત ધરાવવાને લીધે સરખામણીમાં જેનકમ ઠીક દેખાવ કરી શકે, પણ તે છતાં તે જ્યાંની ત્યાં પડી રહે અને બીજી પછાત દશા ભેગવતી કોમ. જીવતોડ પ્રયાસ કરીને આગળ વધે, ત્યારે પછી જેન કોમની કેળવણી સંબંધી સ્થિતિ ઘણી દયાજનક થઈ પડે તેમાં કાંઈ નવાઈ નહીં. સને ૧૯૧૧ નાં વસ્ત્રમાં કરવામાં આવેલી વસ્તીની ગણતરી આ બાબતમાં સારું અજવાળું પાડે છે. તે બતાવી આપે છે કે–પિતા વચ્ચે કેળવણીને પ્રચાર ઘણે સારે હોવા માટે મગરૂરી લેતી જૈન કેમ બીજી કેમોના જેટલી નહીં તે પણ ઘણી પછાત છે. એટલે કે જ્યારે બીજાઓ કેળવણીમાં આગળ વધે છે ત્યારે જૈનો તેટલા આગળ વધતા નથી. એ ગણતરી દરમીશન મેળવવામાં આવેલી વિગતે બતાવે છે કે-જેમાં દર હજારે ૪૭૫ પુરૂ અને ૯૯પ એ તદન નિરક્ષર સ્થિતિ ભોગવે છે. એક હજારે માત્ર પપ સ્ત્રીઓ લખી વાંચી જાણતી હોય અને લગભગ અર્ધ પુરૂષ અભણ હેય એ સ્થિતિ જોગવનારી જૈન કેમને પણ કેળવણીના સંબંધમાં પછાત દશા ભેગવનારી કેમ તરીકે જ ઓળખાવવામાં આપણે કદાચજ ભૂલ કરેલી લેખાશે. ગયા દાહકામાં જૈન કોનફરન્સ આદિ સાધનો વડે કેળવણીના પ્રશ્ન જૈનકોમનું સારું ધ્યાન ખેંચ્યું છે, તે છતાં પૂરી દશાથી તેઓ પૂરતાં વાકેફગાર નહીં હોવાને લીધે મુખ્ય ધ્યાન ઉંચા પ્રકારની કેળવણી ઉપરજ અપાય છે. અને તેની સાથે એમ માની લેવામાં આવે છે કે જૈન બાળકે પ્રાથમિક કેળવણી વગરના તે રહેતાં જ નથી. પણ ખરી સ્થિતિ આપણે ઉપર જોયું તેમ તદન ઉલટી જ છે. દર સેંકડે ૪૭ પુરૂષ અને ૫ સ્ત્રીઓ ગુજરાતી કે મરાઠી ભાષામાં એક યુકે પત્ર લખવા કે વાંચવાની શક્તિ ધરાવતી નથી, તે સ્થિતિ ખાસ ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે. ઈલાકાને લગતી વધુ વિગતોમાં ઉતરતાં જણાય છે કે-મુંબઈ ઈલાકામાં જેની કુલ વસ્તી ૪૮૯૫ર જેટલી નેંધાયેલી છે, જેમાંના ૨૧૨૩૦૯ બ્રીટીશ મુલકમાં વસે છે, અને બાકીના ર૭૭૬૪૩. દેશી રાજ્ય અને પિલીટીકલ એજન્સીઓમાં વસે છે. જેમ દેશી રાજ્યોમાં તેમ બ્રીટીશ મુલકમાં ભણેલા અને અભણ સ્ત્રી પુરૂની કરવામાં આવેલી નોંધ ઉપથી જોવાને બની આવે છે કે પુરૂમાં અર્ધ કરતાં વધુ ભાગ તદન અભણ હાલત ભગવે છે, જ્યારે સ્ત્રીઓમાં તે ભારે પ્રમાણમાં અભણ હતી ધરાવે છે. એ સ્થિતિ બ્રીટીશ મુલકમાં તેમજ દેશી રાજ્યોમાં લગભગ સરખીજ છે. ૨૫૪૦૦૦ પુરૂષોમાં ૧૨૦૦૦ ભણેલા છે જ્યારે ૧૨૮૦૦૦ અભણ છે. પણ ૨૩૫૦૦૦ સીઓમાં તે માત્ર ૧૪૪૭ સ્ત્રીઓ જ ભણેલી છે. અને ૨૨૦૮૦૪ અભણ છે. ૨૩પ૦૦૦ શ્રાવીઠાઓમાંની ૨૨૦૦૦૦ શ્રાવકાઓ પોતાની ભાષા પણ લખી વાંચી જાણતી ન હોય તે પછી તેઓ વ્રત, ઉપવાસ આદિ ગમે તેવી સખ્ત
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન વર્ગમાં ભણેલાની સંખ્યા. કિયાએ કરવા છતાં પણ સ્વધર્મની ખરી સમજ કેમ મેળવી શકે? તે એક દેખીતે સવાલ છે. હવે તે આંકડાઓને વધુ અભ્યાસ કરતાં જૈન બાળકોમાં અત્યારે કેટલું અભણ પણ છે તેને ખ્યાલ આવે છે અને તે બહુ ખેદ ઉપજાવનારે થઈ પડે છે. દશ વરસની અંદરની વયનાં ૧૧૬૧૭ર બાળકોમાંનાં માત્ર ૬૧૨૫ શીખેલા છે, જ્યારે ૧૧૦૦૪૭ બાળકો અજાણ પડ્યા છે. આમાંથી પાંચ વરસની અંદરની વયના સુમારે અરધો અરધ બાળકે બાદ કરીએ તે પણ બાકીના અરધા સંખ્યાના બાળકે અભણ પડ્યાં છે. તેને માટે જેન કમ મગરૂરી કેમ લઈ શકશે? જૈન કમમાં પ્રાથમિક કેળવીને પ્રચાર સારો છે અને તેને માટે કાંઈ ખાસ શ્રમ ઉડાવવાની જરૂર નથી એવી માન્યતા ઘણુ આગેવાને ધરાવે છે. પણ તે માન્યતા આ રીતે આધારવગરની જણાય છે, અને ખરું જોતાં જૈન બાળકો હજુ ઘણાં મેટા પ્રમાણમાં અભણ પડ્યાં છે. દશથી પંદર વરસની વયનાં જૈન બાળકની કુલ સંખ્યા પર પરર જેટલી છે તેમાં પણ માત્ર ત્રીજા ભાગ જેટલાં એટલે કે ૧૭૮૩૨ એકરા શીખેલા છે, જ્યારે ૩૪૬૯૦ અભણ છે. પંદરથી વીશ વસ સુધીનાં યુવાન સ્ત્રી પુરૂ આખા ઇલાકામાં ૪૩ર૧૫ જેટલા છે, તેમાંનાં ૧૮૦૩ શીખેલા અને ૨૫૧૨૨ અભણ છે. બાળ અને યુવાન પ્રજાની આ સ્થિતિ જૈન કે મને માટે ઘણે ખેદ ઉપજાવનારી છે. અને જે તે સ્થિતિ સુધારવાનો છેડો તરતમાં ઉપાડી લેવામાં નહીં આવે તે ભવિષ્ય ઘણું ખરાબ આવેલું જેવા તૈયાર રહેવું પડશે. વીશ વરસની ઉપરની વયના ૧૮૦૦૦ અભણ સ્ત્રી પુરૂષોને તે હવે શિક્ષણ આપવું લગભગ મુશ્કેલ જ છે. પણ બાળ અને યુવાન પ્રજાની કેળવણી સંબંધી હાલત સુધારવાની જરૂર ઘણું મટી છે. અને તેના સંબંધમાં ગફલત કરી પરવડે તેમ નથી.
આ આંકડાના સંબંધમાં કદાચ એક દલીલ એવી કરવામાં આવશે કે દક્ષિમાં વસતા જે જે ખેતીવાડીને બંધ કરે છે, તેઓ જ માત્ર અભણ છે અને ગુજરાત, કાઠીયાવાડમાં અભણ પણું જુજ છે. પણ તેને જવાબ આપણે એજ આંકડાઓમાંથી મેળવી શકીએ તેમ છે. અમદાવાદ શહેરમાં જૈનોની કુલે વસ્તી ૧૬૦૮૬ની છે તેમાંના માત્ર ૩૯૫૭ શીખેલ છે અને ૧૨૧૨૯ અભણુ છે. મુંબઈ શહેરમાં ૨૦૪૦ જેને છે તેમાંના ૧૧૬ર૭ શીખેલા છે અને ૮૮૩૩ અભણ છે. મુંબઈ જેવા સેથી આગળ વધેલાં શહેરમાં પણ દસ વરસની અંદરના ૯૩૦ છોકરા અને ૯૦૩ હેકરીઓ, દશથી પંદર વરસની વયના ૫૪૨ છોકરા અને ૩૧૨ કરીએ, અને પંદરથી વીશ વસ સુધીની વયના પ૫૮ એકરા અને ૬૦૫ છોકરીઓ અભણ છે. તે બીના મુંબઈના આગેવાનોએ ખાસ લક્ષમાં રાખવા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩યર
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
જેવી છે. તે ઉપરાંત જિલ્લાઓ તપાસતાં લગભગ દરેક જીલ્લામાં અભણ જેની સંખ્યા મોટી હસ્તી ધરાવે છે. જે જીલ્લાઓના જેને એનીને ધધો નથી કરતા પણ વેપાર જગાર કરે છે. તેવામાં પણ અાપણું પુષ્કળ છે. અમદાવાદ જીલ્લામાં ૧૯૪૬૧, ખેડામાં ૩૮પ૭, સુરતમાં પરસ, કફમાં પ૩૫૪૫, કાઠીઆવાડમાં ૬૮૦૮૩, મહીકાંઠામાં ૫૫૧, પાલણપુરમાં ૧૬૧૩૦ અને રેવાકાંઠામાં ૮૪૦ જેને અભણ દશા ભોગવે છે અને તે સઘળા જુદી જુદી નાની મેટી વયના છે. ખેતીને ધંધો કરનારા જેને પણ સ્વભાષાથી અજ્ઞાન હોય એ સ્થિતિ જૈન કોમને અફસ ઉપજાવનારી છે, પરંતુ જે જીલ્લાઓમાં વસનારા જેને વેપાર વણજ અને નેકરી ધંધો કરનારા છે તેમાં પણ ભણપણું ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેની હદનું હોય તે ચલાવી શકાય તેવું નથી. ખેતીને ધંધો કરનારા કે વેપાર કરનારા સે કેઈ જેને આપણા વિધમી બંધુઓ છે, અને તેઓને ઉદ્ધાર કરવાની ફરજ આપણા ઉપર સંથી પ્રથમ રહેલી છે. જેને કોમ સાર્વજનિક કામ માટે નાણું કાઢી આપવામાં ઘણી જાણીતી છે, પણ તે છતાં અગાઉ આપણે ઘણી વખત બતાવી ગયા છીએ તેમ સઘળી સખાવતને ખરા માર્ગે વલણ આપવાનું હજુ બની શક્યું નથી. કેળવણીને લગતી જૈન સંસ્થાઓ સ્થાપન થતી જાય છે, પણ તેટલેથી હજુ ખરી હાજતના એક નાના અંશને જ પહોંચી વળાચેલું માની શકાશે. તે માટે સંથી પહેલાં તે જૈન નામ ધરાવનારું એક પણ બાળક પ્રાથમિક કેળવણીથી બેનસીબ ન રહે તેવી ગોઠવણ કરવી જરૂરની છે.
જૈન. (મુંબઈ સમાચાર તા. ૨૫ જાન્યુઆરી) ઉપર જણાવેલે લેખ ખાસ ધ્યાન આપવાલાયક હોવાથી અહીં દાખલ કરવામાં આવ્યું છે. ઉદાર દિલને શ્રીમંત ગૃહસ્થોએ અને પરોપકાર પરાયણ પાવાળ જૈન વિદ્વાનોએ આ બાબત પર ખાસ ધ્યાન આપી આપણા જૈન કાળા અને બાળકીઓ પ્રાથમિક કેળવણીથી નસીબ તે નજ રહે તે દૃઢ પ્રયત્ન કરવાની આવશ્યકતા છે. આશા છે કે આ હકીકત ઉપર અવશ્ય દરેક જન બંધુ ધ્યાન આપશે અને આ બાબતમાં શું શું પગલાં ભરવા તે સંબંધી ચર્ચા ચલાવશે. અમારા વિચાર પ્રમાણે તો આપણી જન કોન્ફરન્સ બીટા સવાલ તારતમાં બાજુ પર મૂકી આ સવાલ હાથ ધરીને આપણા વના દરેક સ્ત્રી પુરૂવને પ્રાથમિક કેળવણ લઈ શકે તેવી દરેક સગવડ કરી આપી અજાણ એવું ફરમારેલું ઉપનામ દૂર કરવા પ્રયત્ન આદરે જોઇએ.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રોડ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ
૩૩
शेठ मनसुखभाइ भगुभाइ.
અમદાવાદનિવાસી આ વીર પુરુષનો જન્મ સંવત ૧૯૧૧ ના શ્રાવણ શુદિ ૧૧ શે વિશા પોરવાડ જ્ઞાતિમાં એવા ધર્મિણ માતા પિતાને ત્યાં થયો હતો કે જેના ધર્મચુસ્તપણાને માટે હજુ પણ લેકે એક મુખે વખાણ કરે છે. પુત્રમાં પ્રાપ્ત થયેલ ધર્મિષ્ટ પણાને માટે તેમના માતા પિતાની સ્થિતિનું દિગદર્શન જરૂરનું છે. શેઠ મનસુખભાઇના પિતા ભગુભાઈ અને માતા પ્રધાનબાઈ બંને અનેક પ્રકારના ધર્મકાર્ય કરવામાં નિરંતર તત્પર રહેનારાં હતાં. એમના વડીલાએ સિદ્ધાચલજી ઉપર હાથીપળ પાસે ચેમુખજીનું દેરાસર બંધાવેલું છે અને તેમના પિતા ભગુભાઈએ અમદાવાદમાં રામજીમંદીરની પોળમાં દેરાસર બંધાવેલું છે. શ્રી શત્રુંજયઉપર ઘેટીની માગને રસ્તે એક કુંડ બંધાવ્યું છે અને બીજા પણ કેટલાક કુંડને જીણોદ્ધાર કરાવેલ છે. શેડ મનસુખભાઈ જન્મ્યા તેજ વર્ષમાં તેમણે શ્રી સિદ્ધાચળનો સંઘ કાઢ હતો અને ત્યાર પછી શ્રી સિદ્ધાચળની નવાણુ યાત્રાને લાભ લીધે હિતે. ટુંકામાં શેઠ મનસુખભાઈએ શ્રી સિદ્ધાચવા તીર્થની જે ભક્તિ કરી છે તેના બીજ તેમના વડીલથી જ તેમનામાં આરોપિત થયેલાં હતાં,
આવા ગુણિયલ માતા પિતાને ત્યાં જે પત્ર ઉત્પન્ન થાય તે સદ્દગુણી અને ધર્મચુસ્ત નીવડે તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી. તેમના માતા પિતા શેઠની માત્ર ૨૦-૨૧ વર્ષની વયમાંજ સદ્દગત થયાં હતાં. તેથી ઘણી નાની ઉમરમાંજ સંસાર વ્યવહારને બજે તેમને શિર આવી પડ્યું હતુંપરંતુ તેને સારી રીતે નિર્વાહ કરવા સાથે વ્યાપાર ઉદ્યોગમાં તેને બહુ આગળ વધ્યા હતા. દ્રવ્ય સંપત્તિમાં પણ ઘણો વધારો કર્યો હતો કે જેથી તેઓ કંડાધિપતિ કહેવાને લાયક થયેલા છે. વ્યાપાર સંબંધી હિંમતમાં શેઠ મનસુખભાઈને નરવીર શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ સાથે સંબંધ સહાયક થયેલ હતું અને માનવંત પુરૂષ દાદાભાઈ નવરેજ સાથે પણ તેઓ બહુ સારે સંબંધ ધરાવતા હતા. વ્યાપારના સંબંધમાં મીલ ઉદ્યોગ તરફ તેમની દૃષ્ટિ પહેલેથી જ વળી હતી, અને તેમાં તેઓએ વિશેષ પ્રગતિ કરી છે અને ફતેહમદી પણ મેળવી છે. મીલેનર પુરૂષમાં તેઓ સર્વમાં અગ્રણી ગણાયેલા છે.
મીલ સંબંધી હદ ઉપરાંતને વ્યવસાય છતાં તેઓ પોતાના ધર્મકાર્યમાં કિંચિત્ પણ ખલિત થતા નહોતા. દરરોજ સામાયિક, દેવપૂજા, ગુરૂ વંદન અને નવસ્મરણ ચઉસરણદિક પાઠ વિગેરે અવિચ્છિન્ન કાર્ય કરતા હતા. તીર્થયાત્રા,
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લીમ અને વાસી વારાહ્યાદિ કા નિરંતર અગ્રણે તારીકે ભાગ લેતા
ડી. દ્વારા કાર્ય પર તે ધાર્મિક કેળવણી પરત્વે અને પુસ્તકેદાર ઉપર તે પહેબને અપ્રતિમ પ્રેમ હતો. તેમના શરૂ કરેલા દરેક કાર્ય તરફે
કર એનો એ અમ પ્રાક્ષ ધાર થાય છે. શ્રીમાન્ વિજયનેસરના પરિચયમાં આવ્યા ત્યારથી તે તેમના ધાર્મિક ભાવ અત્યંત વૃદ્ધિ પામ્યા હતા. એ ગુરૂમહારાજ તરફ એમના અબ્રામ મ હતા. એમનું વચન તપ કી પણ માન્ય કરો નહીં અને એમના નિરંતરના ઉપદેશથીજ શ્રી
જય તીર્થના હક જાળવવાના સબંધમાં તેમજ તેને અંગે સ્થપાયેલી શેઠ ગાદજી કલ્યાણજીની પેઢીની વ્યવસ્થામાં સતત્ પ્રયવાન કા હતા. એવા સાહસિક પુરૂષના સતતું પ્રયત્નથી જ આપણે એ તીર્થના કે વિગેરેનું સંરક્ષણ કરી શક્યા છીએ. એ કાર્યમાં મમ કોડ લાલભાઈ દલપતભાઇની અને એમની રામ લક્ષમણ જેવી જેડી હતી. પરંતુ દેવના કોપથી સુમારે ૭-૮ માસ શયા એ જેડી શેઠ લાલભાઈના અકસ્માત થયેલા સ્વર્ગવારથી ખંડિત થયેલી હતી. અને તેમનો વિરહ શેઠ મનસુખભાઇના હૃદયમાં અંત સુધી બહુ સજ્જડ મેદ ઉત્પન્ન કરાવનાર થઈ પડે હતે.
શ્રી શત્રુંજય તીર્થ ઉપરાંત ગીરનારજી તીર્થનું કામ પણ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું અને તે તીર્થના સંબંધમાં પણ તેઓ સાહેબ બહુ સારું લક્ષ આપતા હતા. તે વીર્થના હક સંબંધી કેટલેક નિર્ણય કરવા માટે તરતમાંજ તેઓ જુનાગઢ પધારવાના હતા પરંતુ કાન ગતિ દુરતિક હોવાથી તે ધારણા મનની રન જ રહી ગઈ છે અને આપણને તે તીર્થને સંબંધમાં પણ એમની ન "પૂરી શકાય તેવી ખામી આવી પડી છે.
એમણે લમી મેળવવામાં જ માત્ર પ્રયાસ કર્યો છે એમ નથી, પરંતુ તેને સદાય કરવામાં પણ કાંઈ બાકી રાખી નથી. એમના કરેલા સત્કાર્યમાં દ્રવ્ય વયની એકંદર નોંધ મળી શકી નથી. તેથી જુદા જુદા કાર્યને અંગે તેમણે શું છે વ્યય કર્યો છે તે એકંદર નહીં જણાવતાં તેમની મુખ્ય મુખ્ય બાબતે અવે જગાવી શકાય તેમ છે.
જિનમંદિરના જીર્ણોદ્ધારને અને તેઓ સાહેબે થી અમદાવાદ ખાતે ખાસ કરીને કેટલાક દેરાસરોને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો છે અને બહારગામ ખાતે હજાર બે હજાર કે તેથી નાની મોટી રકમે પુષ્કળ આપી છે. અમદાવાદ ખાતે કરાવેલ જીર્ણોદ્ધારમાં મુખ્ય રકમે અપાયેલી નીચે પ્રમાણે જાણવામાં આવી છે..
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક મનદુખમાઈ ભગુભાઈ,
ર૭૦૦૦ એકેયા (મોરીયા) પાર્શ્વનાથજીના દેરાસરમાં. ૩૭૦ ૦૦ સંભવનાથજીના ભાંગરામાં. ૬૮૦૦૦ ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથના માં. દિપ કાર્ટુગની પાછળના દેરાસરમાં. ૨૦૧૦ ચંપાના દેરાસરમાં. ૩૦૦ ૨ ચમુખજીના દેરાસરમાં,
૨૦૦ ગાયના દેરાસરમાં. આ સિવાય રાજપરના દેરાસરમાં પણ મોટી રકમ આપી છે. શ્રીકલમાં નવું દેરાસર બંધાવી પ્રતિષ્ઠા કરીને સુમારે રૂ. ૨૫૦૦૦ ઉપરાંત ખર્ચ કર્યો છે. એ પ્રસંગે અનેક દુઠીઆ મૂર્તિપૂજક થયા છે.
શ્રી કુંભારીઆજી તીર્થે ધર્મશાળામાં રૂ. ૧૦૦૦૦) લગભગ ખર્ચ કર્યો છે. અન્યત્ર પણ ધર્મશાળાને ઉપાશ્રયો માટે નાની મોટી કેટલીક રકમ આપી છે.
છપનીઆના ભયંકર દુષ્કાળમાં રૂ. ૩પ૦૦૦) પાંજરાપોળના જનાવરના રક્ષણ માટે આવ્યા હતા ને છેલા અડસઠના દુષ્કાળ પ્રસંગે રૂ. ૨૫૦૦૦) આપ્યા હતા. આ દુષ્કાળને પરાગે જ્યારે બે ત્રણ લાખ લગભગના ખર્ચ શિવાય જનાવરો બચી શકે તેવું નથી એમ જણાયું હતું ત્યારે પોતે ગમે તેટલા ખર્ચે પણ જનાવરા બચાવવાની હામ ભીડી હતી. અને તે સંબંધમાં “આપણે ખાઈએ ને ઢેર ખ્યા રહે એ બને જ નહીં એવા કષ્ટ શબ્દો કહીને કાર્યવાહકેને ઉત્તેજન આપ્યું હતું. તે સાથે કુંડ થઈને વસુલ થતા સુધી લાખ લાખ રૂપીઓની રકમ સુધી આપતાં પાછી પાની કરી નહોતી. તદુપરાંત જીવદયાના કાર્ય પરત્વે અનેક વખતે પુકળ ખર્ચ કરતા હતા, પરંતુ તેની એકદર નેધ રાખવામાં આવી નથી.
શ્રી શત્રુંજયની રોપાની ટેપ વખતે રૂ. ૧૦૦૦૦) તેમણે આખ્યા હતા અને એ તીર્થે જ્યારે જ્યારે યાત્રા નિમિત્તે પધારતા હતા ત્યારે ત્યારે સારી રકમ ભંડાર વિગેરે ખાતામાં આપતા હતા.
એઓ સાહેબને સાધારણુ ખાતું જ્યાં બને ત્યાં તરતું કરવાની ખાસ ચીવટ હતી અને તેથી જ શ્રી શંખેશ્વરજીને તીર્થને વહીવટ હાથમાં લીધે ત્યારે પિતાના કુટુંબનીજ એક સારી રકમ ખાસ સાધારણ ખાતે આપી તેના વ્યાજમાંથી તે ખાતાને કાયમ નિર્વાહ થયા કરે એવી ગેઠવણ કરી આપી હતી.
જેન કોન્ફરન્સ તરફ તેઓ પ્રીતિ ધરાવનારા હતા. તેમને અભાવ માત્ર બેટા ડળઘાલુઓ અને અસદાચરણી કે કહેવા પ્રમાણે અમલ નહિ કરનારા વક્તાઓ અને આગેવાન થઈ પડનારાઓ પ્રત્યે હતો. યોગ્ય પુરૂષને ચગ્ય માન અને ગ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જનધામ પ્રકાશ.
કાર્યમાં ચગ્ય મદદ આપવા તેઓ તત્પર હતા. મુંબઈ ખાતે પ્રથમ કોન્ફરન્સ નીભાવકુંડ કરવામાં આવ્યું ત્યારે તેઓ સાહેબેજ એક વર્ષને બદલે ત્રણ વર્ષના ખર્ચની ટીપ કરવા સલાહ આપી હતી. પોતે તે વખત એક હજાર રૂપીઆ તેમાં આપ્યા હતા અને ત્યાર પછી અમદાવાદ ને ભાવનગરની કોન્ફરન્સ વખતે પણ હાર હજારની રકમ આપી હતી.
અમદાવાદ ખાતે પાંચમી જૈન કેન્ફરન્સમી ારે તેઓ સાહેબે સખાવત કરવામાં અગ્ર ભાગ લીધો હતો અને તે પ્રસંગે વિશે પ્રમાણે સખાવત કરી હતી. પ૦૦૦૦ પોતાના પિતાશ્રીના નામથી કેવા માટે આપવાના કહ્યા હતા.
તેને અંગે હાલમાં શ્રી જૈન સાનવર્ધકશાળા ઉદ્દે જન સ્કુલ ચાલે છે, અને તેની અંદર સંખ્યાબંધ જૈન બાળકે ગુજરાતી અને અંગ્રેજી અભ્યાસ સાથે ધાર્મિક યાસ પણ કરે છે. આ
મુકુલનું કામ બહુ સંતે કારક ચાલે છે. પ૦૦૦૦ પોતાની માતુશ્રી પ્રધાનબાઇના નામથી વર્ગને ધાર્મિક કેળ
વણ આપવા માટે કહ્યા હતા. તેને અંગે જૈન કન્યાઓ અને
શ્રાવિકાઓને કેળવણી અપાય છે. તે ખાતું પણ સારું ચાલે છે. ૫૦૦૦૦ શેઠ જમનાભાઇના પ્રથમના પત્નીના નામથી જીર્ણ પુસ્તક દ્વારમાં
આપવાના કહ્યા હતા. આ રકમમાંથી નીચે જણાવેલા બહાર
પડી ચુક્યા છે. સિદ્ધ હેમચંદ્ર વ્યાકરણ હદવૃત્તિ ન્યાસસહીત. ખંડ ખાવ
ન્યાયાલોક. પ્રમાણે
પ્રમાણમિમાંસા ભાષા રહસ્ય
અનેકાંત જયપતાકા થાદ્વાદરહય
હરિભદ્દી અષ્ટક-સટીક, આ શિવાય હાલમાં તાર્થ વૃત્તિ અને યાદ રત્નાકર છપાય છે. આ ના પુસ્તક વગર કિંમતે આ સાથ્વી વિગેરેને તેમજ પુસ્તક ભંડાર માટે ભેટ આપવામાં આવે છે. આ બાબતના ખર્ચમાં કરેલી રકમ ઉપર આધાર ન રાખતાં જેટલો ખર્ચ થાય તેટલા કરવાને તેની ઉત્કંઠિત હતી, અને શ્રી વિજ્યનેમિસુરિની પ્રેરણું પણ એ કાર્ય પર સતત શરૂજ હતી. ૨૦૦૦ પાંચમી કોન્ફરન્સના પ્રમુખ બાબુસાહેબ શતાબચંદજી મહારે.
પેલા જૈન મદદ કુંડમાં આપ્યા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ.
૩પ૭ આ સિવાય બીજો પણ તે પ્રસંગે કેટલેક વ્યય કર્યું હતું કે જે નોંધપર આવેલ નથી.
ખાસ કરીને જેન બંધુઓની આગંતુક ઉપાધિ ટાળવાને પણ તેઓ તત્પર હતા અને તેથીજ એક ઔષધાલય અમદાવાદ ખાતે સ્થાપવામાં આવ્યું છે, જેની અંદર પાસ થયેલા અને અનુભવી ચાર ડાકટરે રાખવામાં આવે છે અને જન ઉપરાંત દરેક માણસને તે દવાખાનાને મફત લાભ આપવામાં આવે છે. આ પધાલયને વાર્ષિક ખર્ચ સુમારે રૂ. ૧૦૦૦૦ ને છે–સરાસરી પ૦૦ માણસે દરરોજ એ દવાખાનાને લાભ લે છે.
આ દવાખાનાની અંદર એલેપેથીક દવા બીલકુલ વાપરવામાં આવતી નથી. હોમીયોપેથીક અને બાયોકેમીક દવાઓ વપરાય છે, કે જે ઘણે ભાગે નિર્દોષ છે. સાધુ સાધ્વીઓ અને પિયા પેયના વિવેકવાળા શ્રાવકો બહુધા આ દવાખાનાને લાભ લે છે. શેડ સાહેબને પિતાને અપેય પદાર્થને દઢ તિરસ્કાર હોવાથી તેઓ સાહેબે આ દવાખાનાની સ્થાપના સાથે જ તે વિચાર અમલમાં મુકેલ છે.
છઠ્ઠી જૈન કોનફરન્સ ભાવનગર ખાતે મળી ત્યારે તેઓ સાહેબ પ્રમુખ તરીકે ત્યાં પધાર્યા હતા અને તે વખતે તેઓ સાહેબને અપ્રતિમ માન મળ્યું હતું. કેન્ફરન્સની બેઠકમાં ભાવનગરના નામદાર મહારાજા સાહેબે અને ત્યાંના મુખ્ય દિવાન સાહેબે વારંવાર હાજરી આપી જૈન સમુદાય તરફ પ્રેમની લાગણી બતાવી આપી હતી. એ પ્રસંગે તેઓ સાહેબે ભાવનગર જૈનબેડીંગના નિર્વાહ માટે રૂ. ૨૦૦૦૦ ની રકમ જાહેર કરી હતી, જે પાછળથી રૂ. ૨૫૦૦૦ ની કરી આપી હતી. આ રકમના અને શેઠ રતનજીભાઈ વીરજી ભાવનગરનિવાસીએ કાઢેલી રૂ. ૧૫૦૦ની સદરહ બેડીંગના નિવાહ માટેની રકમના વ્યાજમાંથી એ બેગને ખર્ચ હાલમાં ચલાવવામાં આવે છે. એ બેડીંગને લાભ જૈન બંધુઓ લે છે અને ત્યાં રહીને અભ્યાસ કરનારા ટુડન્ટોની પરીક્ષાનું પરિણામ પણ બહુ સારૂં અવે છે.
શેઠજી સાહેબ મનસુખભાઈએ દર વર્ષે દિવાળીના તહેવાર ઉપર કોઈ પણ તીર્થની યાત્રા કરવા જવાને પ્રચાર શરૂ કર્યો હતે. દરેક વખતે જુદા જુદા તીર્થની યાત્રાને લાભ તેઓ લેતા હતા. છેલ્લી દિવાળીમાં તેઓ સાહેબ કચ્છમાં યાત્રા કરવા પધાર્યા હતા અને ત્યાંથી વળતાં ઉના અને દીવની પંચતીર્થીની યાત્રાને લાભ લીધો હતો. આ વખતે ભદ્રેશ્વરમાં, અંજારમાં અને ઉનામાં ધર્મશાળા, ઉપશ્રય અને દેરાસર વિગેરેમાં સુમારે સાત આઠ હજાર રૂપી આપ્યા હતા. આ પ્રમાણે દરેક યાત્રા પ્રસંગે સખાવત કરતા હતા પરંતુ તેની એકંદર નોંધ ન મળી શકવાથી અને પ્રગટ કરી શક્તા નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પટ
જેમ પ્રકાશ
આ શિવાય જૈન બંધુઓને કંપ! મદદ પણ તેઓ રાહેબ છુટે હાથે કરતા હતાં. તેમની પાળે આવેલ કોઈ પણ માસ નિરાશ જતા નહેતો. કેટલાએક સંસ્કૃતિમાં આવી પડેલા આબરૂદાર ગૃહસ્થાને ખાનગી સહાય આપી તેમની ચાલુ સ્થિતિ કાયમ જળવાઇ રહે તેમ કરી આપ્યું હતુ. અને કેટલાએકને હાથ ઝાલી તેમને ઉચ્ચસ્થિતિએ પહોંચાડી લક્ષાધિપતિએ પણું અનાવી દીધા હતાં, કે જે અત્યારે તેમના અંતઃકરણથી ઉપકાર માને છે અને તેમના વિર હથી અંતઃકરણથી અત્યંત દિલગિર થયેલા છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આશ્રય ોધવા આવેલા અનેક જૈનમધુને તેઓ સાહેબે ધંધે લગાડી દીધેલા છે. મીલા વિગેરેનુ સાધન તેઓ પાસે પુરતુ હોવાથી ઉદ્યમ કરી શકે તેવા જેબઆને તરતજ ખાતાપીતા અને સુખી સ્થિતિવાળા કરવાને તે
તત્પર રહેતા હતા.
સરકારી માનપાનની અભિલાષા તા સાહેબને તદન નહીં હોવાથી સર કારની અંદર જાહેર થાય તેવા કાર્ય માંજ દ્રવ્ય વ્યય કરવા એવી તેમની ઇચ્છા નહાતી અને તેથીજ પુષ્કળ દ્રવ્યને સત્કાર્યમાં વ્યય કર્યાં હતાં તેએ સરકાર તરફથી તેવું માન મેળવી શકયા નથી, પરંતુ તેના મદલામાં જૈનસમુદાયે તેએ સાહેબને દાનવીરની જે ઉપમા આપી છે તે કાંઇ ભેઠી ગણાય તેમ નથી. એ સાહેબને એક પુત્રી મળી તુ નામે હતા. તેમને એક પુત્ર શ્કેલ છે કે જે હાલ ૨૬ વર્ષની વયના છે. તેમનું નામ અકુભાઇ ઉર્ફે મણી લાલુ છે. ખાવી ન્હેનના સંવત ૧૯૫૦માં થયેલા મરણ પછી શેઠજીએ દીવાળીના શુભ પ્રસગમાં અન્ય વ્યાવહારિક કાર્યમાં ભાગ લેવા હંધ કરી. યાત્રા કરવા જવાનું શરૂ કર્યું હતું..
રોડ સાહેબને એક પુત્ર નામે માણેકલાલ ૧૮ વર્ષની વયના છે. તે ખાનગી ઇંગ્લીશ અભ્યાસ કરે છે. ધર્મચરત છે. આગળ ઉપર સારી આશા
પે તેવા લાયક છે. તેમની માતુશ્રી તેમને તદન બાલ્યાવસ્થામાં મુકીનેજ મૃત્યુ પામ્યા છે, છતાં શેન્કએ તે વખતે પેાતાની ૪૦-૪૧ વર્ષની લચ છતાં ફરીને વિવાહ કરવાના વિચાર માંડી વાળી સાથેા દાખલે બેસાડ્યો છે.
શૅના લઘુમકું નામે જમનાબાઈ છે, તે હુ દ્રિક સ્વભાવવાળા અને ઉદાર વૃત્તિવાળા છે. તેમને માથે પાલતા તમામ કાર્યને ભાર આવી પડયા છે. પરંતુ ચી. માણેકલાલ અને બકુભાઈ થોડા વર્ષ માંજ તેમના માથાપરના આજે
છે કશે એવા સંભવ છે. આ લઘુળ વડીલ ધુ પ્રત્યે એવા વિનોત ભાવવાળા છે કે તેમનુ દાંત અન્ય જનને અનુકરણીય છે. તેમની વય સુમારે પર વર્ષની છે. તેમના પત્ની પશુ ઘણા સુશીલ અને ધર્મપરાયણ વૃત્તિવાળા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રોડ મનસુખભાઇ ભગુભાઇ,
રૂ
શ્રી ભાંચણી તીના વહીવટ કરવા માટે નીમાયેલી કમીટીમાં શેઠ જમ નાભાઈ પ્રમુખ તરીકે કામ કરે છે. એ તીર્થના વહીવટ અહુજ વ્યવસ્થિત ચાલે છે. અને તેની વાર્ષિક આવક ગણુ વધી પડેલી છે. તેની અંદરથી દરવર્ષાં પુષ્કળ રકમ અન્ય જિનમ દિાના જિણોદ્વારમાં આપવામાં આવે છે. આ તીની વર્ષગાંઠ મહા શુદિ ૧૦ ની છે. તે દિવસે ચેડજી તરફી દર વર્ષે મોટુ સ્વામીવત્સળ કરવામાં આવે છે.તે પ્રસંગે ધનબંધુએ એ તીર્થની યાત્રાના લાભ લેવા આવે છે. જ્ઞાતિના હિત માટે પણ તે સાહેબે સારો પ્રયાસ કર્યાં છે. પેાતાની વીશા ધારવાડ જ્ઞાતિમાંથી ફરજીયાત ગણાતા કેટલાક ખર્ચો કમી કરાવ્યા છે અને તેવા ઠરાવો અમલ કરવામાં તેઓ સાહેબે પહેલ કરી છે તેમજ કરાવી છે.
ભાવનગર કૉન્ફરન્સ વખતે તેએ સાહેબને ત્રણ ચાર માનપત્ર મળેલા છે. તે શિવાય અન્ય પ્રસગે પણ માનપત્ર મળેલા છે તે ખાસ કરીને વાંચવા લાયક છે. એએ સાહેમના સદ્દગુણાનું ગાન કરી અન્ય શ્રીમાન્ ગૃહસ્થાને તેમ થવાનું સૂચવવું, અથવા સ્વતઃ તેવા વિચાર થાય તેમ કરવું એ આપણી ફરજ છે. અને તે ક્રૂરજને અગેજ આ ટુ* ચિરત્રનું આલેખન કરવામાં આવ્યુ છે. આ વીર પુરૂષ આ સભાના પણ પેન હતા. સભા તથા સભાના મેમર ઉપર ′ પ્રેમ રાખતા હતા. તેમના સ્વત્રંગમનથી સભાને પણ ન પૂરી શકાય તેવી મેટી ખામી આવી પડી છે, પણ ભાવી આગળ ઉપાય નથી.
આ વીર પુરૂષે છેલ્લી જૈન સમુદાયની સેવા અમદાવાદ ખાતે માગશર વિદ ૫-૬-૭ એ ત્રણ દિવસે મળેલા આખા હિંદુસ્થાનના શ્રી સધની મીટીંગ વખતે અજાવી છે. એ સ’બધી વધારે વન અહીં લખવાની આવશ્યકતા નથી. કારકે તે પ્રસગ હુજારા જૈન ધુએએ દૃષ્ટિએ જોયેલા છે. એ સેવા ખાવીને પછી જાણ્યે આ જીઈંગી સબંધી પેાતાનુ કાર્ય સમાપ્ત થયુ હોય તેમ માત્ર ૩--૪ દિવસની સાધારણ ધરની માંદગીમાં એએ સાહેબ દેહુમુક્ત થઈ પરલોક સિધાવ્યા છે.
માગશર વદ ૧૨ શનીવારની રાત્રિના ૮ કલાકે એએ સાહેબના થયેલા અચાનક મૃત્યુથી આખી જૈન કામ અત્યંત દિલલંગર થઈ છે. જૈન શાસનરૂપી મહેલના એક મજબુત સ્થંભ ત્રુટી પડ્યા છે. જૈન સમુદાયમાંથી એક અમુલ્ય જવાહીર રૃમ થયું છે, જેમની ખેાટ અત્યારે કોઇ પૂરી પાડી શકે તેવુ... જણાતુ નથી. આ પ્રસગની દિલગિરીન' વન જેટલુ લખાય તેટલુ ઘેાડુ છે. તેથી વધારે ન લખતાં ટુકામાંજ તેની સમાપ્તિ કરવામાં આવે છે.
શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઇની પ્રાથમિક ઉદારતા. દાનવીર શેઠજી મનસુખભાઈ ગુજરી જતાં તેમની યાગિરિ કાયમ રાખવા
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધમ પ્રકાશ.
માટે અમદાવાદ ખાતે એક મીટીંગ મળી હતી. તેમાં શેઠ મનસુખભાઈ મારક ફડ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. તેની અંદર પાણલાખ લગભગ કમ થઈ છે. તેમાં શેઠ જમનાભાઈએ પોતાની તરફથી પણ તેટલી રકમ આપવા જાહેર કર્યું છે. આ રકમ હજુ વધવાની છે. તેમાંથી કાયના વ્યાધિવાળાઓને માટે એક સેનીટેરીયમ બંધાવવું ઠર્યું છે. તેમાં પણ ધર્મભ્રષ્ટ ન થવાય તેવી દરેક યોજના કરવામાં આવનાર છે.
શાપરીયાળી ખાતે રહેતા તેનોના અર્થમાં આપેલી જીવદયા ખાતે શેડ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીની ઘણી ટી રકમ રેકતી હતી. તે ખાતું તમામ રકમ આપીને શેઠ જમનાભાઈ તરફથી ચુકતે કરાવવામાં આવ્યું છે. આ રકમ
- કલેથી બે ગાઉ ઉપર આવેલા એરીસા ગામમાં પ્રાચીન દેવાલય સાથે કેટલાક જિનબિ નીકળ્યા છે. અને બીજ નીકળવા સંભવ છે. ત્યાં સદરહ જમીન વેચાણ લઈ, અંદર તપાસ કરાવી, નવીન ચૈત્ય બંધાવી, નીકળેલા બિંબ પધરાવવા માટે રૂ. ૨૫૦૦૦) સુધી આપવાની ઈચ્છા શેઠ જમનાભાઈએ જણાવી છે. તે સંબંધી પ્રયત્ન શરૂ છે.
આતે હવનું પ્રાથમિક ઉદારતા છે. હજુ શેડ મનસુખભાઈની યાદગિરિ કાર રાખવાને અને બીજી પણ કેટલાક ઉત્તમ કાર્યો થવા સંભવ છે. ઉદા. રતાને માટે શેઠ જમનાભાઈ સારો દાખલો બેસાડશે એવી ખાત્રી થાય છે.
पूज्यपाद पंन्यासजी श्री गंभिरविजयजीनो स्वर्गवास.
. (લખનાર-મક્તિક.) પિસ વદ ૮ની ભયંકરે રાત્રીએ આ મહાત્મા માત્ર ત્રણ દિવસને વ્યાધિ જોગવી અરિહંત નામોચ્ચારણ કરતા કાળધર્મ પામી ગયા એ સમાચાર સાંભળી સર્વ જૈનબંધુઓને બહુ ખેદ થ છે. ભાવનગરની જૈન પ્રજાએ તેઓના વ્યાધિ દરમ્યાન અને અવસાન પછી ગુરૂ ભક્તિ બહુ સારી બતાવી આપી છે. આબાલ વૃદ્ધ સર્વ બંધુઓ અને અનેક અન્ય દર્શનીઆ તેઓના છેલ્લા દર્શન કરવા આવી તે તરફને તેમને પૂજ્યભાવ તેઓએ બતાવી આપ્યો છે. અગ્નિસંસ્કાર દાદાI ! આ સંબંધી વિશેષ હકીકતો હવે પછીના અંક્યાં આપવામાં આવશે.
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ગંભીરવિજયજીને સ્વર્ગવાસ.
૩૬ વાડીમાં કરવા જતા સાથે પંદર જેટલા જૈનની શેક સ્વારી ચાલતી હતી અને સર્વના મુખમાંથી ગુરૂમહાત્માના ગુણાનુરાગને ઉગારે નીકળતા હતા. બગીચાને મધ્યભાગમાં જ્યારે સુખડની ચિતા પર અગ્નિ મૂકવામાં આવ્યું ત્યારે અનેક મનુષ્યમાં જે શેક અને ભક્તિની છાયા પ્રગટી હતી તેને ખ્યાલ નજરે જોયા વગર. આવી શકે તેમ નથી.
આવી રીતે એક પ્રતિષ્ઠિત મહાત્મા જેઓ અસલ બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મી સંવત ૧૯૨૫માં યતિધર્મમાં દીક્ષા લઈ છેવટે સંવત્ ૧૯૩૧માં આત્મારામજી મહારાજની સાથે વડી દીક્ષા રાજનગરમાં પ્રાપ્ત કરી ૩૮ વરસ સુધી વિશિષ્ટ ગુણોથી સંયમ ન.નાથના કરવાં ભાગ્યશાળી થયા હતા તેઓ દેહમુક્ત થયા છે. એમનું ચારિત્ર ખાસ ધડે લેવાલાયક હતું અને સ્થવર કલ્પી સાધુઓને ખાસ અનુકરણ કરવા ગ્ય હતું. અનેક પ્રકારની ગ૭ મર્યાદામાં રહી તેઓ અંત અવરથા સુધી સર્વ કિયાએ અતિશુદ્ધપણે પિતાના હાથથીજ કરતા હતા. કોઈ પણ ક્રિયા કરવામાં જરા પણ ઉતાવળ કર્તા નહતા. અને બહુજ ધીરજથી સામ્ય સ્વરૂપ લયમાં રાખી સંયમના અનેક ગુણ ધારણ કરતા હતા. તેઓની કિયા એટલા વિશિષ્ટ સ્વરૂપમાં જોવામાં આવતી હતી કે જ્યારે જ્યારે તેઓને ક્રિયા કરવામાં ઉદ્યક્ત થયેલા દેખતા ત્યારે ત્યારે તેઓની એકાગ્રતા પ્રત્યક્ષ જણાઈ આવતી હતી.
કિયામાં એકાગ્રતા સાથે જે ગુણ અન્યત્ર મળ મુશ્કેલ જણાય છે તે તેઓની વિશુદ્ધ ક્રિયાનું રૂપ હતું. સર્વ ક્રિયા કરતા અને સંયમ યોગ કરતા તેઓ જરા પણ નિરાદરપણું, ઉતાવળ કે ધમાધમ કરતા કદિ જોવામાં આવતા નહિ. ચારિત્ર ગુણ તેઓના હૃદયમાં એટલે અસર કરી ગયે હતું કે જાણે તેનું એક સાક્ષાત સ્વરૂપ હેય એમ તેઓની દરેક કિયા વખતે પ્રત્યક્ષ રીતે વ્યક્ત થતું હતું. એ ઉપરાંત ક્રિયા સાથે જે જ્ઞાન હોવું જોઈએ તે તેઓમાં અદ્વિતીય રૂપે અંત આવ
સ્થા સુધી ઉપસ્થિત હતું. આગમને અતિ ઉત્તમ બધ હવા સાથે જે વાંચ્યું હતું તે સ્થળસહિત તેઓને સમૃતિમાં હતું અને અનેક શંકા સમાધાન તેઓ એટલા સંતેષ સાથે અને અસરકારક રીતે કરતા હતા કે એવું ઉપસ્થિત જ્ઞાન અન્યત્ર બર ક્વચિત્ જોવામાં આવે છે. પૂર્વ કાળના અનેક મહાત્માઓની તેઓ પ્રસાદીરૂપે હાઈ જાણે ખાસ ચારિત્ર ગુનો દાખલે બતાવવા માટે જ ભૂતળપર વિહાર કરી અન્ય ભવ્યજનેને માર્ગ પર લાવવા યત્ન કરી રહ્યા હોય એમ તેઓના જીવનનો પ્રત્યેક દિવસ, પ્રત્યેક કલાક અને પ્રત્યેક ક્ષણ બતાવી આપતા હતા. પીસ્તાલીશ આગમ અને બીજા અનેક ગ્રંથનું તેઓએ એટલું ઉત્તમ રીતે અધ્યચન કર્યું હતું કે જ્યારે જ્યારે તાત્વિક પ્રશ્ન તેઓ આગળ કરવામાં આવતા ત્યારે
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩ર
જેના કારત. ત્યારે બહુ સંવકારક રીતે દલીલપૂર્વક અને આધાર સહિત તે સંબંધમાં તેમના તરફથી જવાબ મળતું હતું, એટલું જ નહિ પડું એવા પ્રશ્ન કરનાર તરફ એટલા આનંદથી અને માયાળુપણે તે વર્તતા હતા કે જરૂર એવા શાસ્થળે પૂછવાની વૃત્તિ જિજ્ઞાસુને પ્રેરણા કરીને થયા વગર રહે નહિ. એની સાથે વળી તેઓની વ્યાખ્યાનકળા ઘણીજ ચાતુર્યયુક્ત અને અસરકારક હતી. દ્રવ્યાનુયોગના અતિ ગંભીર વિષ પર જ્યારે તેઓ વ્યાખ્યાન વાંચી, ભગવતીસૂત્ર કે સુયગડાંગ જેવા તત્વજ્ઞાનથી ભરપૂર આગમના પ્રત્યેક વિષયનું સમર્થ પણે પ્રતિપાદન કસ્તા ત્યારે સાધારણ બુદ્ધિવાળા કતાઓ પણ આશ્ચર્ય પામતા અને જેઓ એ વિષયના અભ્યાસી અથવા જિજ્ઞાસુ હોય તેને એટલે આનંદ ઉપજાવતા હતા કે તેનો ખ્યાલ બહુ વખત તેમને શ્રવણ કર્યા વગર મળ મુશ્કેલ છે. કમળ મધુર કંઠ અને પ્રત્યેક વિષયને તદ્દન સહેલ કરી આબાલવૃદ્ધ સમજી શકે, પ્રત્યેક વગના અધિકારી મહા ગહન વિષયમાં પણ રસ લઈ શકે અને તેને ભાવ હદયમાં ઉતારી શકે એવી તે મહાત્માની શૈલી હતી અને વૃદ્ધ ઉમર થયા પછી પણ તેઓની અદભુત વ્યાખ્યાન કળા પૂર વનમાં અંત અવસ્થા સુધી રહી હતી. તાત્ત્વિક વિના વ્યાખ્યાન જેટલીજ સુંદર રીતે ધર્મ કથાનું વ્યાખ્યાન તેઓશ્રી લતા હતા અને તે દરમ્યાન પણ સ્ત્રી પુરુષ બાળ વિગેરે સર્વ મંદધિકારી તથા ઉત્તમ અધિકારીનું ચિત્ત એક સરખી રીતે આકર્ષતા હતા.
એ સર્વ ઉપરાંત તેમાં સમતા ભાવ એટલે ઊંચા પ્રકારને હતો કે ગમે તેવા નિકટ પ્રસંગોએ ધર્મ નિમિત્તે પણ તેમના ચિત્ત પર પ્લાનિ કે કે જોવામાં આવ્યા નથી. ગચ્છનાયક તરીકે ફરજ બજાવવામાં એવા અનેક પ્રસંગે આવે છે કે જ્યારે ગઈમર્યાદા ખાતર ઉપર ઉપરથી પણ ઉગ્ર રૂપ ધારણ કરવું ગ૭ અને શાસનના હિતમાટે ખારા આવશ્યક હોય, પરંતુ એવા પ્રસંગમાં પણ આ મહામા પિતાના શાંતમૂર્તિ ગુરુ મહારાજ શ્રી વૃધિચંદજી મહારાજને પગલે રાલી એટલી શાંતિ દાખવતા હતા કે ઉગ્ર સ્વરૂપ બાહ્ય રીતે ધારણ કરીને જે પરિણામ નીપજાવી શકાય તે તેઓ પિતાને શાંત કરવભાવથીજ ઉપજવી શકતા હતા. તેઓ પાસે જતા પૂર્વ કાળના શાંત મહાતમાઓનું તેઓ સ્વરૂપ હોય, શાંત રવરૂપ પિતજ હૈય, વિરપ્રભુની વાનકી હોય એવું ભાન થતું હતું. અને હવે જ્યારે તેઓને અભાવ થયે છે ત્યારે તેવા ઉત્તમ જ્ઞાન કિયા ઉભથના સોગમાં ઇષ્ટ સાધનાર, ગળનાયક તરીકે કામ કરનાર અને અનેક જન પર અનેક પ્રકારના ઉપકાર કરનારની ભાવના મૃતિ આપણા હદય ચક્ષુ સન્મુખ આવે છે અને શાસ્ત્રની ભવિષ્ય સ્થિતિ માટે અતિ ખેદ કરાવે છે.
ખાસ કરીને ખેદ થવાનું કારણ એ છે કે તેઓ જે શાંતિ, અને ઉદ્યોગ
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી ગભારવિજયજીને સ્વર્ગ વાસ,
૩૬૩
તથા ત્યાગને ચિતાર બતાવી પૂર્વ કાળના મહાત્મા પુરૂષોનુ` સ્મરણ કરાવતા હતા તે પંક્તિના સાધુએ બહુ અલ્પ થતા જાય છે. ભાવી ખળવાન છે, મરણ નિશ્ચિત હકીકત છે અને ઉક્ત મહાત્માની વય વૃદ્ધ હેવાને લીધે અમુક પ્રકારને દિલાસા મળે છે, પરંતુ સર્વ હકીકત છતાં તેએશ્રીની જે ખેાટ પડી છે તે હાલ તુરંત તે પૂરાય એવાં કોઇ ચિહ્ન જણાતાં નથી.
મરહુમ મહાત્માએ શ્રી મદ્યાવિજયજીના જ્ઞાનસાર અને અધ્યાત્મસાર ગ્રંથા પર સ`સ્કૃતમાં ટીકા લખી છે, શ્રીમાન્ વિનયવિજય ઉપાધ્યાયના શાંતસુધારસ ગ્રંથપર પશુ ટીકા લખી છે અને નયકર્ણિકા પર નેટ સસ્કૃતમાં લખી છે. પૂજ્યપાદ પેાતે કવિ હાઇ અનેક સ્તવના અને પદ્મોના કર્તા હતા અને એક ચાવીશી અને ત્રણ મૂક્તએ તેઓએ બનાવેલી હાવાનું મારા ધ્યાનમાં છે. બાકી આખા વખત પુસ્તક વાંચવાનો ને લખવાના તેના ઉદ્યમ ચાલુ હતા. કોઇ પણ વખતે તેએા પાસે જવાનુ અને ત્યારે તે એક યા બીજા પ્રકારની ક્રિયા અથવા વાંચન લેખનમાં પ્રવૃત્ત જેવામાં આવતા. આળસનું તે પાસે નામ નહેતું. ઉપરાંત પેાતાના શિષ્યાને અભ્યાસ બહુ સારી રીતે કરાવતા, શંકા સમાધાન બહુ સુંદર રીતે કરતા અને સંયમ યોગ અને ધ્યાનમાં આખા વખત પસાર કરતા હતા. તેઓએ ચાગવહુન કરી પન્યાસ પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી અને પેાતાની મહુત્વતા સાથે શાસ્ત્રોક્ત રીતે ગચ્છનાયક તરીકે તે પદવીને તે ખરાખર ન્યાય આપતા હતા. શ્રાવકને પણુ અભ્યાસ કરાવતા હતા. આ વિષયના લખનારને અને મીન જિજ્ઞાસુઓને તેઓએ આનદઘનજીનાં પદે એવા સુંદર બેધ સાથે સમ જાવ્યાં છે કે તેની વાનકી મગજમાંથી ખસતી નથી. તેને શાસ્ત્રખાધ અને શૈલીનું જ્ઞાન એટલું વિશિષ્ટ હતુ` કે તે પદ્યના અર્થોં કરતા ત્યારે તેના પ્રત્યેક પ્રસંગે તે ખરાખર જોવામાં આવતુ હતુ. પદ્મના અર્થમાં તેઓએ શુ' વિશિષ્ટતા ખતાવી છે તે અન્યત્ર પદ્યની ઉપદ્માતમાં બતાવવામાં આવશે.
આવું આદર્શ જીવન જેણે શરીર ક્ષીણતાના કારણથી ભાવનગર અથવા તેની આસપાસના ભાગમાં છેલાં પંદર વરસથી લાભ આપ્યા હતા તેને અંત આવ્યે છે. ભાવનગર પર તેના ખાસ ઉપકાર હતા અને સ'ઘના અનેક વિકટ પ્રેસગાએ તેના ઉપદેશ અને સલાહથી એકત્રતા જળવાઇ રહી છે. ભાવનગર જેવું સાધારણ સ્થિતિના અને મધ્યમ સ્થિતિના જૈનાની વસ્તીવાળું શહેર જૈન કામમાં હાલ જે દરજજો ભાગવે છે તે પૂજ્યપાદ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી અને મરહુમ મહાત્માના અનેક પ્રકારના સીધા અને આડકતરા ઉપકારને લઇનેજ છે એમ સામાન્ય અવલોકન કરનાર પણુ કહી શકે છે. આવા મહાત્માનું ઋણ ભાવનગરના બધુએ
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૬૮
જૈનમ પ્રકાશ.
ભૂલી ન જતા ભવિષ્યની પ્રજા પર આ મહાત્માની છાપ રહે તેવા આકારમાં તેઓ શ્રીના પવિત્ર નામને એગ્ય યાદગીરી રાખવા જરૂરી પગલાં ભરશે એવી આશા છે. ' યાદગીરીના પ્રસંગમાં વણિગ બુદ્ધિ રાખવી એગ્ય નથી. હાલ જે પ્રબંધ થયા છે તે પૂજ્યશ્રીના ઉપકારને અનુરૂપ અથવા નામને યેગ્ય નથી એમ મારું માનવું છે. વિશિષ્ટ પ્રસંગે એ તે વિશિષ્ટ રૂપમાં યાદગીરી કરવી જોઈએ. એક સુંદર જ્ઞાનમંદિરની વચ્ચે મહાત્માને (આરસ) બસ્ટ મૂકી બાજુમાં ઉપકારનું વર્ણન થાય તો તે ભવિષ્યની પ્રજાને અને સાધુઓને બહ રીતે લાભ કરનાર નીવડે. મરહમ મહાત્માનું ઉચ્ચ જીવન તેઓની સદ્ગતિ બતાવે છે તેથી તેઓના આત્માને શાંતિ ઇચ્છવાના વ્યવહાર ઉપરાંત આપણે સર્વ તે આદર્શ જીવન જેવું જીવન ગાળવા ગ્ય થઈએ એટલી ભાવના રાખવી.
केटलीक आश्चर्यकारक टेवो.
ઘણું મનુષ્યના સંબંધમાં સાંજના કાર્યની સમાપ્તિ વખતે થાક લાગી જતો હોય, આખા દિવસના કાર્યથી અતિશય શ્રમ ઉપજ્યા હોય તેવું દેખાય છે, આ માત્ર એક જાતની ટેવજ છે. ગમે તેવા કાર્ય પછી પણ મનમાં થાકને નહિ ગાનાર કેઈ દિવસ થાકતા નથી. માટે મનને કોઈ પણ કાચથી શ્રમિત થઈ જવાની ટેવથી દૂર રાખવું તેજ ઉત્તમ છે. કોઈ પણ વખતે ગમે તેવા કાર્ય માટે મનને સદા તૈયાર રાખવાની ટેવ પાડી તે શ્રેયસ્કર છે.
રૂતુના જરા ફેરફારથી શરીર તંદુરસ્તીમાં ફેરફાર થઈ જ, માંદા પડી જ તે પણ એક જાતની ટેવ જ છે, અને તે બહુ હેરાન કરનારી ટેવ છે. રૂતુ અથવા અન્ય બાહ્ય કોઈ પણ પ્રસંગે મન ઉપર જરા પણ અસર ન થાય તેવી ટેવ પાડવી, મનને તેટલું બળવત્તર કર્યું, અને તે પ્રયત્નથી તેવી શારિરીક પ્રકૃત્તિ દૂર થશે.
1-મઈમની યાદગીરી કાયમ રાખવા ભાવનગર સંધ તરફથી હીલચાલ ચાલછે. તેમના અંત અવસ્થાને દિવસે તેમના નામથી ગંભીર વિજ્યજી પુસ્તકાલય” સ્થાપવાની ભાવનગરના સંધે શઆત કરી છે. અને તે દિવસે તે ફંડમાં રૂ. ૩૦ ૦૦) ઉપરાંત ભરી ગયા છે, અને હજુ તે ફર ચાલુ છે. પૂજ્ય મહાત્માના નામ સ્મરણાર્થે સ્થાપવામાં આજના આ પુરવાલયમાં જે કો! જૈન બંધુ ઉદારતાથી કોઈ પણ રકમ મોકલી આપશે, ને આભારસહિત રવીકારવામાં આવશે. વાડી મા નિમિતિ પાવાપુરી ' તીર્થની રજનો સાથે અદાઈ મહાસ પણ ભાગરમાં કરવામાં આવનાર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
*
www.kobatirth.org
કેટલીક આશ્ચર્યકારક વે,
૩૫
પોતાને ન પસંદ પડે તેવા ખેારાક મળે કે તરતજ ઉદાસીનતા દેખાવી, મનનું મુંજાઇ જવું, તે પશુ એક જાતની ટેવજ છે. તેવી ટેવ પાડવાથી જ્યારે જ્યારે અનિચ્છીત ખારાક મળે છે ત્યારે ત્યારે મન અંદરથી તેની વિરૂદ્ધ પોકાર ઉડાવે છે, તેથી જાણે કે તેવા ખોરાકથી શરીરમાં વ્યાધિ થઈ જતા હોય તેમ લાગે છે. આ કાંઈ ખારાકથી ઉત્પન્ન થતા વ્યાધિ નથી, પણ તેવી ટેવને લીધે મનમાં તેને માટે ઉપજતા અણુગમાંથી ઉત્પન્ન થતા તે વ્યાધિ છે. તેથી આવી ટેવ દૂર કરવા તેવા ખારાક પસંદ થાય તેવી રીતે મનને વાળવુ. જ્યારે જ્યારે તે ખેારાક મળે ત્યારે ત્યારે સતાષસહિત તેનેા સ્વીકાર કરવે, અને તે તમને પચશેજ તેવા નિશ્ચયપૂર્વક તેના ઉપયોગ કરવા અને તેથી ખારાક ઉપરના કટાળાવાળી ટેવ દૂર થશે.
*
*
*
*
જ્યાં જ્યારે આપણી ઇચ્છાનુસાર કાર્ય થતાં ન લાગે ત્યારે ત્યારે ઉશ્કેરાઇ જવું, ખાટું લગાડવુ, વિદ્ધતા દર્શાવવી, તે પણ એક જાતની કુટેવજ છે, અને તેનાથી આનંદી સ્વભાવને નાશ થાય છે. ગમે તે વખતે ગમે તેવું થાય પણ સતાષ રાખવા, ધીરજ રાખવી અને સર્વ કાર્યાંમાં પ્રીતિ ઉપજાવવાની વૃત્તિ રાખવાથી તે નકામી ટેવ દૂર થઇ શકે છે.
તા
*
*
સૂર્યૌંદય થયા પછી પણ ઘણા મેડા ઉઠવાની, સવારના ઘણા ભાગ ઉંઘમાં કાઢવાની ઘણાને ટેવ હુંાય છે, પણ તેનાથી અભ્યાસ વિગેરેની વૃદ્ધિ થઈ શકતી નથી. સવારના શાંત સમય જે ઉંઘમાં પસાર કરે છે તેને આખા દીવસ લગ ભગ નકામે જાય છે. તે વખતમાં માનસિક સ્થિતિ જેવી મનાવવી હોય, અભ્યાસ જેવા કરવા હાય, તેવા થઇ શકે છે. અન્ય વખતમાં જે કાર્ય કરતાં ઘણા વખત લાગે છે તે સવારમાં બહુ ઘેાડા વખતમાં થઇ શકે છે. આ ટેવ દૂર કરવાનો ઉપાય તેજ છે કે રાત્રે સૂતી વખતે હંમેશા સવારે જે ટાઈમે ઉઠવુ હાય તેને નિય કરીને સૂવુ. હંમેશા તેવી રીતે નિર્ણાંય કરવાની ટેવથી મન એવુ સ્થીર થઇ જશે કે તે નિત વખતે સ્વાભાવિક રીતેજ ઉંઘ ઉડી જશે.
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
*
*
*
**
જે સયાગોમાં પોતે ટેવાયલા ન ાય તે સચેાગો પ્રાપ્ત થતાં ઘણા મનુષ્યા ગભરાઈ જાય છે, મુંઝાઇ જાય છે, અને તેમને કાંઈ ગમ પડતી નથી. નવા નવા સંયેગાને અનુકુળ થવાની મનને ટેવ નહિ પાડવાનું આ પરિણામ છે. ગમે તે પ્રસગે ગમે તેવા સાગામાં મુકાયા હેાઇએ, તે પણ તેને અનુકુળ થવાની મનને ટેવ પાડવી. મનને તેટલું બળવાન મનાવવું કે સ સ યેાગેામાં તેને
*
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધામ પ્રકાશ.
-
આનંદજ લાગે. તેનાથી ગભરાઈ જવાને રવભાવ નાશ પામશે, અને સર્વ બે માં મનની ખાઈ થવાથી સંતોષવૃતિની વૃદ્ધિ થશે.
મનુષ્ય જીવન આવી આવી ઘણી જાતની વિચિત્ર--મકાર્યકારક ટેથી ભરપૂર હોય છે. મનુષના આખા દિવસની પ્રવૃત્તિના કાને સરવાળો તપાજતાં તેમજ લાગશે કે તેમાંથી ઘણાખરા કાચ તેની ટેનાં પરિણામ રૂપે કાયેલા હોય છે. મનુષ્ય પિતાની તેવી ટેવ પ્રમાણે અનુસરવાને બંધાયેલ નથી. પાતાની તેવી ટેવે ઉપર કાબુ રાખે, અને પિતાની ઈચ્છાનુસાર તેને પ્રવર્તી વવી તેજ ઉત્તમ છે. પણ તે ટેવ મનુષ્ય ઉપર સામ્રાજ્ય ભગવે, તેને આધીન થઈને સાંસારિક પ્રવૃત્તિ કરવી પડે તે મનુષ્ય જીવનની નબળાઈ છે. ટેન ગુલામ થવાથી બહુ જાતના નુકશાન થાય છે, અને આગળ પ્રગતિ (Progress) થતી અટકે છે. તેવી કે મનને બળવાન કરવાથી દૂર કરી શકાય છે. દરેક જાતની દેવે મનના અંકુશમાં રાખવાથી ઓછી થઈ શકે છે. મન જો ટેવને આધીન રહે તા નુકશાન થાય છે, અને મનના સામ્રાજયમાં ટે–તેવી વૃત્તિઓને સોંપવામાં આવે તે ફાયદો થાય છે. આખા દિવસના પિતાના કાર્યને સાળ તપાસી ટેવને આધીન થઈને જે કાંઈ પ્રવૃત્તિઓ થતી હોય, અને જેનાથી એકંદર નુકશાન થાય તેમ લાગતું હોય, તેવી ટેવ દુર કરવા મનને દઢ બનાવવું, મનને જોરવર કરવું, અને પિતાને તેવી ટે દૂર કરવી જ છે તે નિર્ણય રાખવે તે જરૂરનું છે. તેમ કરવાથી નકામી દુખત્પાદક વિચિત્ર ટે દૂર થશે.
N. G. Kapedia.
જે કાર્ય ફરજ તરીકે આપણે કરવાના નથી તેમાં માથું મારવા કદી પણ પ્રયત્ન ક િનહિ. અમુક કાર્ય કરવાની શરૂઆત કરતાં પહેલાં તે કાને આપણે ધર્મ છે કે કેમ તેને વિચાર કર.
નકામાં વિચારમાં મનને જોડવા દેવું નહિ. આ કહેવું સહેલું છે પરંતુ કરવાનું બહુ મુશ્કેલ છે. પરંતુ જ્યારે જ્યારે મન ભટકતું માલુમ પડે અથવા મનમાં દુષ્ટ વિચાર આવે ત્યારે ત્યારે તે તે વિચારમાંથી મનને ખેચી લઈ શુભ વિચારો તરફ ધીમે ધીમે તેને દેવાની ટેવ પાડવી.
1
I'rom Eternal Progress.
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કપડવંજમાં એક જૈન બહેનનું ભાષણ અમને જણાવવામાં આવે છે કે ચાર્ય શ્રીમાનું વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી કપડવજમાં પધાર્યા તે વખતે શેઠ મણીભાઈ ચાઈની દીકરી ડેન ચંપાએ એક સારું ભાષણ કરીને તેમને આવકાર આપ્યું હતું. ભાષણમાં મુનિ મહારાજની પધરામણીથી થતા લાભો દર્શાવવામાં આવ્યા હતા તથા હોલમાં અપાતી પિટીયા જ્ઞાનની કેળવણી કરતાં વધારે ઉપયોગી કેળવણી આપવાની સૂચન કરવામાં આવી હતી. વળી કપડવંજની પાઠશાળા માટે ત્યાંના આગેવાન ગુહને તે વધારે ઉપગી સરધા નીવડે તેથી તેને નેનાવવા આગ્રહ કર્યો હતો, અને આ કેળવણીની આવશ્યકતા દર્શાવી હતી અને નદીક્ષિત મુનિજ શ્રી વિજય જેઓએ ઇંગ્લીશ સારે અભ્યાસ કર્યો છે અને જેઓ અન્ય દર્શન હેવા છતાં જૈન સાધુ થયા છે તેમના નાગતિ વેરાગ્યમાં આનંદ દેશહિતે
-
(
5''
:
.
'
-
કે
, '*
*
*
*
*
*
* *
*',
-
* *
* * *
* * *
*
.
*,* **,,:
'
'
આઠમી કરન્સ મુલતાનમાં આપણી મહાન કેન્ફરન્સ, જેનું છેલ્લું અધિવેશન ત્રણ વર્ષ પહેલાં પૂનામાં થયું હતું, અને જે ત્યારપછી કેટલાક પ્રતિકુળ સોગને લીધે બીલકુલ થયુ જ હતું, તેની બેઠક મુલતાન મુકામે કરી છે. કોન્ફરન્સ માટે માહે ૧૩, ૧૪, ૧૫ તા. ૧૯, ૨૦, ૨૧, ફેબ્રુઆરીના દિવસે મુકરર કરવા માં આવ્યા છે. કોન્ફરન્સ માટે જરૂની કમીટીઓ વિગેરે નિમાઈ ગઈ છે. રાસેશન કમીટીના પ્રમુખ તરીકે શેઠ બેલીરામ બલદેવદાસ, તથા ચીફ સેક્રેટરી તરીકે જવાહરલાલ જેની, અને પ્રમુખ તરીકે અમૃતસરવાળા એક ગ્રાહકની માએ સુલતાનમાં તે તારીખે પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પણ છે. આ કેફને સીધી વિશેષ સામાચાર હવે પછીના અંકમાં પ્રગટ કરવામાં આવશે
"મ
:-
- -
-
*** *
.
*
1
.
ભાવનગર પાંજરાપોળ લેટરી બીજા ડે ઈગ માટે મધકાર ટીકીટે ખપે છે. લગભગ અડધી ટીકીટ ખપી ગઈ છે. વૈશાક માસમાં બીજું ડ્રોઈંગ નીકળવાનું છે. વાર્થ અને. પરંમાર્થ. બને રાચવાય તેવું આ કાર્ય છે, ઈચ્છા હોય તેણે તાકીદે ટીકીટ મંગાવ્યા
વી. ટીકીટ એકનો રૂ. ૧) બેસે છે. મોડું કરવાથી પછી ટીકીટ મળવાને સંભવ નથી.
જેટલા
For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ગ્રાહકોને ખબર મેટ તરીકે છે. પવાની બુક ધનપાળ પંચાશિકા તયાર થઈ ગઈ છે - 7 બુક વાર્તા તથા લમી-સરસ્વતીને સંવાદ, જે, બહુજ ઉ૫ છે. અને દરેક બધુને ખાસ વાંચવા લાયક છે, તે છપાઈ ગઈ છે, અને બંધાય [, પંદર દિવસમાં તૈયાર થઈ જશે. જે કેના લવાજમ આવી ગયા છે તેને કલી આપવામાં આવશે. જેના લવાજમ હજુ સુધી આવેલ નથી, તેને તે ને બુકો વી. પી. થી મોકલવામાં આવશે. આવતે અંક બહાર પડ્યા પહેલા પ. પી. નું કાર્ય શરૂ કર્વામાં આવશે. જે હકનું લવાજમ આવ્યું નથી મને વિનંતિ કરવાની કે વી. પી. આથી તરત તેમણે સ્વીકારી લેવું. બાર પર મહીના સુધી ચાહક હી વી. પી. આવે ન સ્વીકારવું તે અયોગ્ય છે, અને ના ખાતામાં હકનું નુકશાન થાય છે, માટે વી. પી. વીકારવા ગ્રાહકેને અગાઉથી ચેતવણી આપવામાં આવે છે. છપાઈને બહાર પડેલ છે. प्रमेयरत्नकोष. શ્રી ચંદ્રપ્રભસૂરિને રચેલે આ નાને પણ ઘણો ઉપયોગી સાયને ગ્રંથ છે. ભાવનગરનિવાસી બધુ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદની આર્થિક સહાયથી અમારી તરફથી છપાવીને બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. ન્યાયના અભ્યાસ મુનિ મહાજ તેમજ પુરતક ભંડાર ખાતે ભેટ આપવાનું છે. બુકના આકારે છપાવી ધાવેલ છે. અન્ય ગૃહથિ માટે કિંમત માત્ર ચાર આનાં રાખેલ છે. પિટેજ છે કે આને લાગે છે.. મંગાવવાના કે પત્ર લખી મંગાવી લે. છપાઇને બહાર પડેલ છે. કર્મગ્રંથ ટીકા વિભાગ 2 જે. (પાંચમ છેડ઼ે કમથ ટીકા ને સંત ચાર કર્મગ્રંથ મૂળ. ) આ બીજો વિભાગ પણ શેઠ રતનજી વીરજી અને જીવણભાઈ જેચંદની આર્થિક સહાયથી જ બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. અત્યંત ઉપયેગી છે. સંસ્કૃતના અભ્યાસી સાધુ સાધ્વીઓને તેમજ પુસ્તક ભંડાર ખાતે ભેટ આપવાનો છે. અન્ય છક માટે કિંમત માત્ર રૂ. 2) જ રાખે છે. પિસ્ટેજ ચાર આના લાગે છે. હટ મંગાવવાના ઈચ્છક મુનિરાજ વિગેરેએ અમારી ઉપર લખવું. For Private And Personal Use Only