Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
RGISTERED B. N. 156
શ્રી
ભાગતી વાવવા.
શ્રી સીમંધર પ્રભુની વિનંતિ રૂપ સ્તવનના સાર અનૌત્તમ નમાળા
તાલ યાત્રાના અનુભવ
શ્રીપાળ રાતના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર દેશ
અનુપ્યું . મલુકચનું ખેદકારક મૃત્યુ...
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
कर्तव्यं जिननंदनं विधिपरे पीसन्मानसः । सचारित्रविजूपिताः प्रतिदिनं सेव्याः सदा साधवः ।। श्रोतव्यं च दिने दिने जिनवचो मिथ्यात्व निर्नाशनं । વાનાવો,વ્રતપાલનું ૨ સતતં યાો તિ: આવો ॥ 2 ॥ “ વિધિને વિષે તત્પર અને હર્ષથી ઉચિત મનવાળા શ્રાવકોએ પ્રતિદિન ધને વદન કરવું, સત્ ચારિત્રવડે સુશાલિત એવા મુનિરાજેની સદા સેવા કરવી, મિથ્યાસંચાલન શ્રી જિને વના નારા કરનાર જિનવચન પ્રતિદિન સાંભળવુ અને દાનાદિક ( દાન, શીલ, તપ અને ભાવના )ને વિષે તથા અહિંસાદિક વ્રતને પાળવામાં તિર તર આસક્તિ રાખવી.
સુક્તમુક્તાવલિ, અક ૪ થા,
પુસ્તક ૨૬મું.
અષાઢ, સવત્ ૧૯૬૬. શાકે ૧૮૩૨
પ્રગટકર્તા
શ્રી જૈનધમ પ્રસારક સંભા, ભાવનગર,
જાવનાર આનંદ. પીન્ટીંગ પ્રેસમાં છાપ્યું.
યક મૂલ્ય ૩ ૧)
પાસ્ટેજ ચાર નો
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા.
આ રસીવર જયુબીલી પુસ્તક પચીસમા પુસ્તકની ભેટ “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાને યુ બલી અંક જે ઘણું જ સુંદર પુસ્તક છે તે રાખેલ છે. આ અંક ઘણા ઉંચા ચકચકત પેપર ઉપ છપાવવામાં આવેલ છે. તેનું કદ શિયલ આઠ પેજી ૨૦ ફારમથી પણ વધારે થયું છે તેની અંદર સભાને ર૭ વર્ષને રીપોર્ટ, જ્યુબીલી સભાનું સવિસ્તર પ્રેસીડી> વજુદા જુદા વિકાને તરફથી ભિન્ન ભિન્ન વિષય ઉપર લખાઈ આવેલા ઉત્તમ લેખે કેટલાક સાક્ષ તરફથી આવેલા પ, ૨૪ વર્ષના જૈન ધર્મ પ્રકાશના પુસ્તકને અંદર આવેલા વિષયેની એકંદર અનુક્રમણિકા વિગેરે આપવામાં આવેલ છે. ઉપર રાંત પર પકારી મુનિ મહારાજ શ્રી વઢિચંદજી, ભાવનગરના નામદાર દરબા શ્રીને, મુખ્ય દીવાન સાહેબને, સભાના પેટને બાબુ સાહેબ રાય બહાદુર બુરિ હેજી દુધેડીઆ તથા શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈને એમ કુલ પાંચ ફેટા નાંખવામાં આવેલ છે. એની સિક્તા વાંચનારજ જાણી શકે તેમ છે. " આવું મોટું અને સુંદર પુસ્તક અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહકોને રપ મા પુસ્તકની ભેટ તરીકે આપવામાં આવેલ છે. વેચાણ લેનાર માટે કિંરૂા. બા રાખેલ છે. પિસ્ટેજ
ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાષાંતર ભાગ ચોથો. - આ આખો ગ્રંથ એટલે બધે રસિક અને વાંચવા લાયક છે કે જેને માટે વધારે પ્રશંસા લખવાની આવશ્યકતા નથી. દરેક વિષયને કર્તાએ અનેક સૂત્રે અને Jથેના આધાર સાથે પુષ્ટ કરેલા છે, અને તેના પર દરેક વ્યાખ્યાનમાં ઉદાહરણે (દાંત) આપી વિશેષ દઢ કરેલ છે. વાંચતાં આનંદ ઉપજવા સાથે બે મળે તેમ છે. પુસ્તકના પહેલા ભાગની બીજી આવૃત્તિ હવે પછી કાઢવામાં આવશે. બીજા તથા ત્રીજા ભાગની દરેકની કિંમત રૂા. ૧-૮-૦ રાખેલ છે. જે ભાગ દોઢ ગણું મોટે થયેલ છે. રાયેલ આઠ પિજી પ૬ ફરમની પાકા મજબુત અને સુશોભિત 'પંઠાવાળી આ બુકની કિંમત રૂા. ર રાખવામાં આવી છે. પિસ્ટેજ જુદું.
બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ( ગુજરાતી ). સદરહુ બુક છપાઈને આવી ગઈ છે. જેઓને ખપ હોય તેઓએ તાકીદે મ. ગાવી લેવી. કિંમત રૂા. -૨-૬. શાહ તથા ઈનામ માટે રૂા. -ર-૦. આ બુક ના અક્ષરે ઘણું મેટા અને સુંદર છે. ભણવા વાંચવા માટે બહુ અનુકૂળ પડે તેવી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैनधर्मप्रकाश.
ततः प्रसन्नहृदया गुरवस्तेच्यो गृहस्थावस्थोचितं साधुदशायोग्यं च प्र. तिपादयन्ति धर्ममार्ग । ग्राहयन्ति तपार्जनोपायं महायत्नेन । यत जो जमाः सघर्मसाधनयोग्यत्वमात्मनोऽनिवपरिर्जवद्भितावदिदमादौ कर्तव्यं जबनि। यत सेवनीया दयाबुता । न विधेयः परपरिनवः । मोक्तव्या कोपनता। वननीयो पुर्जनसंसर्गः । विरहितव्यानिकवादिता । अज्यसनीयो गुणानुरागः । न कार्या चौर्यबुधिः । त्यजनीयो मिथ्यानिमानः। वारणीयः परदारानिलापः । परिहर्तव्यो धनादिगवः । विधेया मुःखितःखत्राणेला । पूजनीया गुरवः । वंदनीया देवसयाः । सन्माननीयः परिजनः। पूरणीयः प्रणयिलोकः । अनुवर्तनीयो मित्रवर्गः । न नापणीयः परावर्णवादः । गृहीतव्याः परगुणाः । खजनीयं निजगुणविकत्थनेन । स्मर्तव्यमणीयोऽपि सुकृतं । यतितव्यं परार्थे । संनापणीयः प्रथमं विशिष्टलोकः । अनुमोदनीयो धार्मिकजनः । न विधेयं परमोघट्टनं । नवितव्यं सुवेपाचारैः। ततो चविष्यति नवतो सर्वसाधर्माधानयोग्यता।
नपमितिनवप्रपञ्चा कथा.
५२३ २६ भु.
मा. स. १८६६. ... शा. १८७२... २५
४ थे.
भगिनी भावना.
રાગ સાહણી વિશ્વની નારી મળે છે તે અમારી બહેન છે; દેવાંગના કે માનુષી તે તે અમારી બહેન છે. જેના તરફ કુષ્ટિ કરી તે, માડી અમને બક્ષજે; મીઠી હવે છે આંખ અમીની, તે અમારી બહેન છે. ક્યાંહી નજર નીચે મળે કે, ક૯૫ના કે સ્વપ્નમાં, આ જન્મમાં પર જન્મમાં તે તે અમારી બહેન છે. આત્મસત્તાએ અમારી ઑનથી જૂદા નથી; રૂપાદિયુક્ત તે દેહથી તે તે અમારી બહેન છે..
વિ૦ ૨
વિવ
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
તા, ૩૦૫-૧૯૧૦૮
જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
નિર્દોષ પ્રેમની વીરપસલી ત્યાં મળે ત્યાં આપીશું; કલ્યાણ તેનું ભાવીશુ કાં? તે અમારી હૅન છે. કલ્યાણી ભગિની આત્મ મધનમાં ખના અમ ભાગિની; એ ભાવના રસ ઝીલીશુ કે તે અમારી વ્હેન છે,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિશ્વ પ
વિ॰ ૬
મહાપાધ્યાય શ્રીસદ્ યો.વિજય વિરચિત श्री सीमंधर प्रभुनी विनति रूप स्तवननो सारांश.
वीरजक्ति.
( પીઃ અધ)
હું જિનેશ્વર પ્રભુ! આપ મ્હારી વિનતિ સાંભળીને અવધારેા ! આપની આજ્ઞા મ્હારે પ્રમાણુ છે અને આપની સેવાક્તિ મને પ્યારી લાગે છે. ૧
જે મુગ્ધ-અણજાણ લેકે ગુરૂના સ્વામય ઉપદેશમાં સપડાયા છે. તેમને આપના સત્ય ઉપદેશ રૂચે તેજ તેમના છૂટકારા થઈ શકે એમ છે. ૨
જેનામાં સમ્યગ્ એધ, શ્રદ્ધા અને આચરણ જણાતાં નથી એવા કુગુરૂ અંધપર પરાથી કુળાચારનેજ ધર્મ માની લઇ મુગ્ધ જનો પાસે તે કરાવી તેમને ધોળે દહાડે લૂટે છે. તેને પે!કાર કેાની પાસે જઈને કરવા ? ૩
સમ્યગ્ દર્શન,જ્ઞાન અને ચારિત્ર પ્રમુખ સદ્ગુણ વિના જે પેતેિજ ભવસમુદ્ર તરવા શકત થયા નથી તે અન્ય જનેાને શી રીતે તારી શકશે એ વાતને અણજાણતા સુગ્ધ જને ટિયાગથીજ કુગુરૂના ક્દમાં પડીને કેવળ પાપબંધન કર્યા કરે છે. કંઈ પણ સ્વહિત સાધી શકતા નથીજ. ૪
કામકુ’ભ, કલ્પવૃક્ષ, કામધેનુ અને ચિંતારત્ન સદશ ધર્મ અમુલ્ય છતાં કુશુ. રૂએ કેવળ સ્વાર્થ સાધવાને તેનુ મૂલ્ય પરહે છે. આતે કેવા ગજબ ? પ
જે કેવળ સ્વાર્થ નાજ ઉપદેશ આપે છે અને ધર્મનાં શાસ્ત્ર મેળવે છે એવા જે પરમાર્થના ચાર છે તેમનાથી ધર્મ' શી રીતે રક્ષણ થઇ શકે? કેમકે તે પોતેજ ધસાર છે, એવા કુર્ગુરૂએ! રચ માત્ર વિશ્વાસ કરવા ચેગ્ય નથીજ. ૬
મારી તે સહુ માનુ તુલ્ય ગણાયું, છેટી ગયું પુત્રી; જે હાય સમવર્ષ માં મુજ તાં, તેને ગણ નિગે. ”
For Private And Personal Use Only
રા. લાલનની નીચેની ભાવના કરાં મને આ ભાવના વધારે પ્રિય, અને અભિન્ન સ્વધમાં વધારે અલ્પ સમયમાં લાવનારી લાગે છે, ખીજાને જે લાગે તે. અસ્તુ.
rk
વીરભિક્ત.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી રીમંધર પ્રભુની વિનતિ રૂપ સ્તવનનો સારાંશ. ગૃહ પણ વિપયરસમાં મગ્ન છતા કુગુરૂઓને કુબોધથી મિથ્યા અભિમાનના પુરમાં તણાતા જાય છે. આવી ધિંગામસ્તીથી ખરો માર્ગ દૂર રહે છે. ૭
કલેશ અને કદાઝથી ભરેલા કુગુરૂઓ સ્વમતનું સ્થાપન કરતા છતા શ્રી વીતરાગ પ્રભુનાં હિતકર વચનને આજકાલ છોક એળવે છે. ૮
કઈક કપટી કુગુરૂઓ સ્વદેષનું ગોપન કરવા માટે અને કઈક વળી રવમતનું રઘાપન કરવા માટે ધર્મ વિરૂદ્ધ બેલતા સતા મંદમતિપણથી સત્ય વાત કહેતા, નથી. ૯
એવી રીતે કઈક ઠેકાણે ભેદ પડતી વાત સાંભળીને લોકોનો વિશ્વાસ ઉઠી જાય છે, અને સત્ય ધર્મને અણપામતા તે બાપડા સાચા ધર્મને માટે જ્યાં ત્યાં ટૂંઢતા ફિરે છે. ૧૦
શુદ્ધ ધર્મની સમજ. એમ ખરા ધર્મની શોધ કરતાં કરતાં કેઈક સ્થળે એક સદગુરૂ મળી આવ્યા. તે સદગુરૂ કેવળ કરૂણાબુદ્ધિથી શેધકને સત્ય ધર્મ વિવેક પૂર્વક સમજાવે છે. ૧૧
જેમ કસ્તુરી મૃગ પિતાનીજ નાભિમાં રહેલી કસ્તુરીના ગંધને મર્મ અસુજાણ તે ગંધ લેવાને ખાટી દેડાદોડ કરે છે તેમ તમે પણ તમારા આત્મામાંજ રહેલા ધર્મના મર્મને અણજાણતા તે ધર્મને માટે જ્યાં ત્યાં બેટી દડદડ કરતા દેખાઓ છે. ૧૨
જેમ તે મુગ્ધ મૃગલ કસ્તુરીની વાસના લેવા માટે વનમાં સર્વત્ર ભૂલે ભટકે છે, તેમ જગતમાં મિથ્યાશિથી અંધ બનેલા લેકે ધર્મને માટે જ્યાં ત્યાં હુંતા ફરે છે. ૧૩
જન્મથી અંધ હોય તે અર્થને દેખી જ શકે નહીં તેને તે શો ઉપાય? પણ મિથ્યાષ્ટિપણાથી જે અર્થનો અનર્થ માને, ધર્મને અધર્મ માને, અધર્મને ધર્મ માને, માર્ગને ઉમા માને, ઉન્માર્ગને માર્ગ માને, સાધુને અસાધુ માને, અસાધુને સાધુ માને જીવને અજીવ માને અજીવને જીવ માને; મુકતને અમુક્ત માને અને અમુતને મુક્ત માને—તેવા વિપરીત દષ્ટિવાન લકજ અધિક દોષપાત્ર છે. ૧૪
મિથ્યાષ્ટિપણાથી અંધ બનેલા લેકે પિતાની પ્રશંસા કરે છે, પારકા ગુણેને ગેપ છે, લેશ માત્ર ગુણને ગ્રહણ કરતા નથી, પરમ હિતકારી જિનવાણીને સાંભળતા નથી, અને ભેળા લોકોને કેવળ વાર્થમય મિથ્યા ઉપદેશ આપે છે. ૧૫
પરંતુ જેમને સૂર્ય સદશ સદ્દગુરૂ મળે છે તે સમ્યક્ જ્ઞાનના પ્રકાશથી નેહ તિમિર (અંધકાર)ને દૂર કરી સમ્યગ્ન દર્શન (સમકિત)ના ગે પિતાના આત્મામાંજ જ્ઞાનાનંદથી ભરપૂર એવા શુદ્ધ-સત્ય ધર્મની પ્રતીતિ કરી શકે છે. ૧૬
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
G
www.kobatirth.org
જૈન ધર્મ પ્રકારો
જેમ કાઈ પણ જાતના કલ'ધી રહિત એવી નિર્મળતા એ સ્ફટિક રત્નને સ્વભાવ છે તેમ ક્રોધાદ્રિક પ્રબળ કષાયના અભાવવાળે આત્માને સહુજ શુદ્ધ સ્વભાવ એજ ખરો ધર્મ છે એમ શ્રી વીરપરમાત્માએ પ્રકાશેલુ છે. ૧૭
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેમ સ્ફટિક રત્ન ઉપર રાતુ' ફૂલ મુકવાથી તે રાતું અને શ્યામ મુકવાથી તે શ્યામ જણાય છે તેમ જગતમાં જીવને પુણ્વપાપના ચેગથી રાગદ્વેષના પિરણામ
થાય છે. ૧૮
રાગદ્વેષમય પરિણામ એ આત્માને શુદ્ધ સ્વભાવ-ધર્મ નથી પણ વિભાવ હાવાથી મહા વ્યાધિરૂપ છે. આચારાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે-રાગદ્વેષયાગેજ સર્વ ઉપા ધિ સભવે છે. રાગદ્વેષ ઉપાધિ રૂપજ છે. તેથી તે શુધ્ધ ધર્મ રૂપ નથીજ. જે પ્રશસ્ત રાગદ્વેષ હોય તેા કારણે કાચીપચારથી વ્યવહારધર્મ કહેવાય પણ નિશ્ચય ધર્મ તે નહીજ. ૧૯
જે જે અંશે રાગદ્વેષ રૂપ ઉપાધિની છાશ થવાથી નિરૂપાલિકપણું થાય તે તે વ્યવહાર નયના મતે આત્માને સહુજ શુધ્ધ સ્વભાવ પ્રગટ કરવામાં સહાયકારી હોય, તે માટે શ્રેયા ગુણુસ્થાનકથી માંડી ચાદમા ગુણસ્થાનક પર્યંત ધર્મજ કાવાસ ૨૦
44
એમ સમજી શુભ જ્ઞાન દા આદરી રાગદ્વેષ કયાય રહિત નિજ સ્વભાવમાં જ રમીએ અને રાગદ્વેષાદ્રિક વિભાવ ( ખાટી ) પરિણિત સેવીને સ'સારમાં ને ભેટકીએ. મતલબ કે રાગદ્વેષના ત્યાગ કરી સમતા રસમાં મગ્ન થવાથી મુક્તિ પમાય છે અને તેથી વિરૂધ્ધ વર્તવાથી જન્મમરણનાં દુઃખ પમાય છે. ૨૧
આત્મજ્ઞાન-વિચાર
23
જ્યાંસુધી આત્મદ્રવ્યનું શુધ્ધ સ્વરૂપ જાણ્યું નથી ત્યાંસુધી શી રીતે સ્વતિ સાધી રાણીએ ? માટે પ્રથમ આત્મતત્ત્વનાજ વિચાર કરવા જરૂરતો છે. આત્માને યથા આળખવાથીજ સ્વકતવ્ય રામજીને તેને થાયેાગ્ય સેવી સ્વહિત સાધી શકાશે. ૨૨
આત્માને નહીં ઓળખવાથી શરીરાદિક જડ વસ્તુમાં મિથ્યા અભિમાન– રાગદ્વેષ કરનાર જે જન્મમરણનાં દુઃખ પામે છે તે દુઃખ તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રભાવથી દૂર થઇ શકે છે; કેમકે આતમ જ્ઞાનથી ખરાને ખરૂ અને ખાટાને ખેડુ જાણી તેને વિ વેક કરી શકાય છે. તેવા તત્ત્વજ્ઞાન વિના તેા પશુવત પ્રવૃત્તિ થાય છેએમ સમજવું.૨૩
જે ઉંચી અધ્યાત્મ દા--મહરહિત પ્રવૃત્તિ તેજ ચારિત્ર છે. કર્મ શત્રુને હ ઠાવે તેજ ખરૂ ચારિત્ર છે એમ સમયો કહે છે; અને એવા દુષ્ટ કર્મના સંચાર શુધ્ધ અધ્યાસ દર્શામાં સપવિકલ્પના પ્રભાવથી સભવતા નથી. ૨૪
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૧
શ્રી સીમંધર પ્રભુની વિનતિ રૂપ તવનને સારાંશ. ભગવતી સૂત્રમાં આત્મભાવ-સમતારૂપજ ચારિત્ર કહ્યું છે. દ્રવ્યથી ત્યાગરૂપ ચારિત્ર કહ્યું છે તે કારણમાં કાર્યના ઉપચાર કરી વ્યવહારથી કહ્યું છે. ૨૫ આચારાંગ સૂત્રના પાંચમા અધ્યયનમાં ‘ મુનિભાવવડેજ સમકિત અને સમ કિત એ મુનિભાવજ ’ એમ જે ફરમાવ્યું છે તે ( કારક સમકિત ) નિજ શુધ્ધ સ્વભાવમાં રા.ભાવથી રમણ કરવા વડેજ ઘટે છે. ૨૬
જ્ઞાનદશા ( અધ્યાત્મ પરિણતિ ) વિના કોઇ ગમે તેટલુ' કષ્ટ કરે, સયમ સેવે કે દેહને દમે તે પણ જન્મમરણાદિક દુઃખના અંત આવી શકે નહીં. ૨૭
જે છાપડા નિર્મળ જ્ઞાન દશા વિના ઉગ્ર વિહાર તપ જપ કરણી કરવા રૂપ બાહ્ય યતના કરે છે તે લેખે પડતી નથી; જ્ઞાન સહિત અથવા જ્ઞાની પુરૂષોની નિશ્રાએ કરેલી સયમકરણીજ લેખે પડે છે. ૨૮
રાગ દ્વેષરૂપ અતર મળ ગાળવા ઉપશમ-જળમાં ઝીલે અને એમ કરી સમતા ગુણને આદરી પપરિણતિને ટાળે તાજ શ્રેય છે. ર
‘હું અને મારાપણાની બુદ્ધિ ’ વડે આત્મા જડવત્ આચરણ કરે છે. પો તાના અંતર શુદ્ધ સ્વરૂપને કઈ વિચાર પણ કરી શકતા નથી. ૩૦
શરીરાહિક જડ વસ્તુમાં મમત્વબુદ્ધિને ધારતાં મન ખોટી દોડાદોડ કરતુ ત્યાં ત્યાં ભટકે છે અને તેવી મમત્વબુદ્ધિ તજી આત્મવિચારણા કરી સમભાવને સેવતાં અંતે અક્ષયપદ પ્રાપ્ત થાય છે. ૩૧
આચારાંગ સૂત્રના ત્રીન્હ અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે સયમની મર્યાદા જાણીને શુધ્ધ મને તે મુજબ આચરવાથી ચારિત્ર ટર્ક; પણ મનના ભગે એટલે ભગ્ન રિાને બાહ્ય ક્રિયા કરતા છતા સયમ ન સ’ભવે, ૩૨
અતર ઉપયેગ વિના જે ખાદ્ય લક્ષથી ધર્મકરણી કરવામાં આવે તે મમત્વ ભાવથી નકામી થાય છે એમ જ્ઞાની પુરૂષ કહે છે. ૩૩
જેમ જેમ જડ વસ્તુઓમાં અહુંકાર અને મમકાર સેવાય છે તેમ તેમ અજ્ઞાનતાના બ્લેરથી ઘણાં ચિકણાં કર્મ બધાતાં જાય છે. ૩૪
વ્યવહાર નયથી આત્મા આઠે કર્માંના તેમજ ગૃહાદ્રિકનેા કર્તા કહેવાય છે, અને અશુધ્ધ નિશ્ચય નયથી રાગદ્વેષાદિકને કર્તા કહેવાય છે. ૩૫
શુધ્ધ નિશ્ચય નયથી તે આત્મા પાતાના શુધ્ધ સ્વભાવને- નિમંળ ગુણ્ણાના જ કર્યાં છે, પણ રાગદ્વેષાદિક-પરપરિણામને કર્તા શુદ્ધ નિશ્ચયથી નથીજ. ૩૬
આવી રીતે આત્મ સ્વરૂપ સદ્ગુરૂએ સમજાવ્યાથી શિષ્ય તર્ક કરે છે કે ને આત્મા પરભાવના કર્તા ડરતા નથી તે દાન દેવું અને લેવુ એ આદિક ક્રિયા કેમ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. કરવી ઘટે? તેને સશુરૂ સમજાવે છે કે આત્મા પરભાવને અકતાં જણાવ્યે તે ગુઢ નિશ્ચય નયના અભિપ્રાયે જાણવો. બાકી દાન હરણાદિકનું ફળ આત્મા જ પામી શકે છે; બીજા તે કેવળ નિમિત્ત માત્ર છે. ૩૭
અન્ય જીવને કઈ વસ્તુનું દાન દેતાં દેનાર પિતાને ધર્મ કે પિતાનું સુખ દઈ તે નથી તેમજ તે દાન લેનાર દાન દેનારના ધર્મ કે સુખને હરી લેતો નથી. આમાને લાવ–ધર્મ-સુખ આત્મામાં જ રહે છે અને વરતુનું દેવું હોવું એ બધું વ્યકારષ્ટિથી કહેવાય છે. ૩૮
મન વચન અને કાયાવડે જે પુદગલ હોય છે તે પુગલ જીવનાં નથી. તે સવંધી જીવ જુદોજ છે અને જીવથી કાયા પણ જુદી છે. ૩૯
જે અનપાનાદિક પુદ્ગલ પિતાનાંજ નથી તે તે અન્યને કેમ દેવાય એમ સુમિ રીતે જોતાં તે પર પ્રત્યે દાનહરદિક સંભવતાં જ નથી. ૪૦
પરંતુ દાનહરણાદિક અવસરે થતા શુભ કે અશુભ અધ્યવસાયવડે આતમાં પોતે પોતાને જ પોતાને ભાવ-ધર્મ-સુખ સમપે છે કે અપહરે છે; અથાત્ તેવટે પિતેજ લાભ કે ગેરલાભ મેળવે છે અને મુખથી કંઈ ગેરસમજથી અન્યથા બેલે છે કે હું અમુકને દઉં છું. હું પરોપકાર કરું છું વિગેરે. ૪૧
અહંકારથી અન્યથા બહાનાર નવાં કર્મ બાંધે છે. જે નિરભિમાનતાથી કેવળ સાક્ષીભાવે રહી સ્વકતવ્ય કર્મ કરે છે તેજ બરું સુખ પામે છે. સ્વ કર્તવ્ય કર્મ રામજીને સાક્ષીભાવે રહેનારજ સુખી થાય છે. અર
શુભ કે અશુભ અધ્યવસાયથી જે રાગદ્વેષ રૂપ વિચિત્રતા થતી દેખાય છે તે વિચિત્ર ભાવ ટળે ત્યારેજ આતમરાય સહજ નિરૂપાધિક એકાંતિક અને આત્યંતિક એવું અક્ષય સુખ ચાખવા શકિતવાનું થાય છે. ૪૩
જે પારકી આશ રૂપી વિષવેલી શુભાશુભ કર્મ રૂપી વિચિત્ર ફળવડે પેરે કહે છે તેને શુધ્ધ અનુભવજ્ઞાનરૂપી અગ્નિથીજ પાળી શકાય તેમ છે. ૪૪
શ્રી આચારાંગ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે જે રાગદ્વેષ રહિતપણે શુધ્ધ આત્મધ્યાને ડરાવે છે તે જરૂર આત્મ શક્તિને પ્રગટ કરે છે. ” ૪પ
જે નિર્વિકલ્પ ઉગ રૂપસહજ સમાધિ મસ્ત ૨ નાવી રાખે એવી આત્મ હિરા (વેલાવ રમણતા) તેજ શુધ્ધ નિકાય દયા છે એમ ગુરૂ બતાવે છે. તે (કરાર બારી રાખવા એગ્ય છે.) ૪૯
કરે પણ અંતર લક્ષ વિના કેવા સ્થળ બુદ્ધિથી અન્યના પ્રાણને આ ધાર રાખે છે તે તેની વ્યવહારનયશી ઢયા લેખાય છે. પરંતુ જેને સમ્યગૂ દર્શન
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સીમંધર પ્રભુની વિનતિ રૂપ સ્તવનનો સારાંશ. ૧૦૩ જ્ઞાન અને ચારિત્ર રૂપ પિતાના ભાવપ્રાણની કશી ખેવના નથી તેવા બાહાદષ્ટિ જીવની વ્યવહાર દયા શું કામની છે ? ૪૭
જેમ લોકોની વસતિ વિના નગરની ભૂમિ ઉજડ જેવી લાગે છે અને જેમ જીવ વિના કાયા શબરૂપ નકામી થઈ જાય છે, તેમ આત્મલક્ષ રાગદ્વેષાદિક દૂર કરવા રૂપ અધ્યાત્મ ઉપયોગ વિના પરદા નટ જેવી નિસત્વ સમજવી. માટે પ્રથમ પરિણતિ સુધારવાની જરૂર છે. એટલે કે સ્વપરિણતિ સુધારવા માટેજ સવંત્ર સાવધાન રહેવાનું છે. ૪૮
શાસ્ત્રમાં તત્વજ્ઞાનમય અનુભવેગ પરમ હિતકારી કો છે. અનુભવગમાં સર્વ આચાર-કિયા સમય છે. તેવડે મુનિજને સર્વ પ્રકારના મેહને ટાળી શકે છે. માટે અનુભવયોગ આત્માથી જ એ અવશ્ય સેવવા યોગ છે. ૪૯
સૂત્ર અક્ષર ગણવા રૂપ કર્મયોગ સરસ શેલડી સરખે કહ્યા છે, અને તેને અનુભવ કરવા રૂપ જ્ઞાનયોગ શેલડીના રસ સમાન વખાણે છે. ૫૦
પારકી આશા તજી નિસ્પૃહપણે આત્માને-સ્વસવરૂપને અનુભવ કરે એજ સાર છે, અને એથી જ સંસારને તાપ શમે છે. પ૧
વ્યવહાર માર્ગ સંબંધી પુષ્ટિ એમ નિશ્ચય સ્વરૂપ સાંભળીને કેઈક વીતરાગ રેલીને અણજાણ કહે છે કે સારભૂત એવું જ્ઞાન જ સેવવું જોઈએ; ત પચ્ચખાણની કશી જરૂર જ નથી. એવી રીતે કિયા ઉત્થાપનાર વ્યવહારને લેપે છે. પર
એમ કિયામાર્ગ તજતાં ધર્મમયદાને લેપ થાય છે. તેવી રીતે ધર્મમર્યાદા લેપનારે યાદ રાખવું જોઈએ કે કારણ વિના કાર્ય નીપજતું જ નથી. પ૩
વ્યવહારમાર્ગને ઉવેખી જે એકલા નિશ્ચય માર્ગનું આલંબન લેવા જાય છે તે જિનઘનેજ લેપે છે, એમ તે આપડા સમજતા નથી. ૫૪
જે સત્ય શોધક સુભગ સજજન છે તે તે નિશ્ચયને હૃદયમાં સ્થાપી વ્યવહારને સાધન રૂપ સમજીને સારી રીતે સેવે છે, અને એમ સાધ્ય દષ્ટિથી વ્યવહારનું સેવન નાર અવશ્ય ભવસમુદ્રને પાર પામી શકે છે. પપ
જેમ અશ્વ ઉપર આરૂઢ થઈ જનાર જલદીથી ધારેલે સ્થળે જઈ પહોંચે છે તેમ વ્યવહાર શૈલીને સેવનાર સાધુ શીધ્ર એક્ષપદ પામી શકે છે. પદ
પછી જેમ મહેલ ઉપર ચઢતાં તે અશ્વનું કામ પડતું નથી તેમ વ્યવહારના ખળે નિશ્ચય-સાધ્ય વસ્તુ પામ્યા પછી તે ક્રિયા-વહેવારની જરૂર રહેતી નથી, પણ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૪
જન ધર્મ પ્રકાશ. પરંતુ જે મૂળગા વ્યવહારને પાળતાજ નથી તે નિશ્ચય-સાધ્યને શી રીતે પામી શકશે? અરે એવા પુણ્યહીનને કેને આધાર? ૫૮
જે અગ્નિને સખ્ત તાપને સહુન કરતાં લગારે શ્યામપણે ધારે નહિ તે જ ખરૂં કાંચન કહેવાય, તેમ જે શુદ્ધ કિયાકલાપને સેવવા રૂચિ જગાડી તેમાં તલ્લીન બનાવે તે ખરી જ્ઞાનદશા કહી શકાય. ૫૯
જેમ શુભ–મજબુત આલંબન વિના વિષમી વાટમાં માણસ ગબડી પડે છે તેમ શુભ-શુધ્ધ કિયાની સહાય વિના મુગ્ધ જને સંસારમાં રઝળી મરે છે. ૬૦
- ભરતાદિકના દાખલા દઈને જે કિયામાર્ગને લોપે છે, શુભ વ્યવહાર માર્ગને ઉત્થાપે છે તે જિનમતનું રહસ્ય જાણતાજ નથી, અથવા તે તે જાણી જોઈને લોકને બેટે વિષમ માર્ગે દોરી જઈ ધર્મને ઘાત કરે છે. ૬૧
મુખ્યપણે ઘણા નું કલ્યાણ વ્યવહારમાર્ગનું યથાવિધ સેવન કરતાં જ થાય છે. તે રાજમાર્ગ તજી જે છીંડીનો માર્ગ તાકે છે–આદરે છે તે સ્વપ છે કણમાં પાડવારૂપ અનુચિત કાર્ય કરે છે. દર
આવશ્યક સૂત્રમાં ભરતાદિકના અલંબન લઈ ક્રિયાકાંડ ઉત્થાપવા મના કરી. છે, તેમજ જે શુભકિયા સંબંધી ફળનો સંદેહ ધરે છે તે બહુલ ભવીનાં લક્ષણ છે. નિકટ ભવી તે સંદેહ રહિત શુભ કિયાને સેવે તેમજ અન્ય યોગ્ય જનોને પણ એ વિશુદ્ધ શ્રદ્ધા કરાવે. ૬૩
શુદ્ધાશુદ્ધ વ્યવહાર સંબંધી વિવેક ઉપર મુજબ વ્યવહાર પક્ષનાં વચન સાંભળી કેઈ એક મતવાદી એકાંત વ્યવ હારને જ આદરે છે, પરંતુ તે વ્યવહાર શુધ્ધ અને અશુદધ એમ બે પ્રકારને કહ્ય છે, એ શાસ્ત્રને મર્મ સમજતા નથી. એ ખરે મમ હે પ્રભુ! આપથીજઆપના સિધ્ધાંતથીજ પામીએ. આપજ ત્રિભુવનમાં દીપક સમાન છે. આપજ ખરા આધારભૂત છે. આપ ચીરંજી!
શાસ્ત્રમાં જેનો નિધિ કરેલ નથી, અને અશઠ એવા ભવભીરૂ આચાર્યાદિકથી જે સેવિત છે તેજ શુદ્ધ વ્યવહાર બાદ રાજનેવટે માન્ય થયેલ હોય છે. એવે વ્યવહાર અવશ્ય સેવ્ય છે. દર
સ્વકપોલકલિપત હેવાથી વંડ, ભ - સંસારને પાર પામી શકાય નહીં એવો અંધપરંપરાવડે પિષાએ ચા વ્યવહાર ત્યાજ્ય છે. ૬૭
પાસથ્યાદિ શિથિલાચારી સાધુઓ જે ફાં આવા બન સેવ્યાં, જેવાં કે નિયા સ્થિરવાસ, ચિરાભક્તિ (દ્રવ્યપૂજા), સાદડી રાહ આપેલાં વસ્ત્રાદિક લેવા અને
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સીમંધર પ્રભુના વિનતિરૂપ સ્તવનના સારાંશ.
૧૦૫
નિષ્કારણુ ઘી દૂધ દહીં વગેરે વિગઇ! વાપરવી એ સર્વ આચારણુ સાધુપણાને શેાભાકારી નથી. પણ દૂષણકારીજ છે, એમ જાણી જે તેવા આચારણથી વેગળા રહે તેમનુ જ કલ્યાણ છે. ૬
ઃ
નિર્બળ સ`ઘયણાક્રિકના દોષથી નિર્મળ ચારિત્ર તેા પળી શકેજ નહીં' એમ કહી સ્વદોષને છુપાવી પાસથ્યાદિક કદાગ્રહને પોષે છે. ૬૯
પંચારાકમાં શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરિ સ્પષ્ટ જણાવે છે કે કાળ સ`ઘયણુ વિગેરે કારણથી સાધુ ઉત્તર ગુણમાં હીનતા પામે, પરંતુ મૂળ ગુણને તે ગુરૂ મહારાજની આજ્ઞામાં વર્તી સાચવી શકે. ૭૦
દ્રવ્ય ભાવ પરિગ્રહના માહ મમત્ત્વને લીધે કેવળલિંગધારી સાધુ કુમતિને વશ થઇ આપવડાઈ અને પરનિંદા કરતા ફરે છે, પણ વિષય કષાયાદિક પ્રમાદ તજવા કઈ પણ ખપ કરતા જણાતા નથી. ૭૧
અજ્ઞાની એવા તે સ્વહિતની ઉપેક્ષા કરી શ્રધ્ધાભ્રષ્ટ અને છે, અને ચારિત્ર પાત્ર એવા મુનિજનેાના સદ્ગુણ સાંભળી દુર્જનતાથી ખીજાય છે. છર
તે પારકા લેશ માત્ર દોષ હાય તેને મેરૂ સમાન દાખવે છે, પાપી દુર્જતે સાથે ગેષ્ટિ કરે છે, અને સતજને સાથે અ'તર રાખે છે. ૭૩
ઉપદેશમાળામાં જણાવ્યુ` છે કે જે સૂત્ર વિરૂધ્ધ માર્ગે ચાલે છે, ઉસૂત્ર પ્રપે છે, અને ખાલી આપબડાઈ કરે છે તે અતિ આકરા મિથ્યામતિ છે, જ
સામાન્ય ગૃહસ્થ પણ કંઇક પાપથી ડરતા રહે છે, અને સહસા વગર વિચાર્યું જુઠ્ઠું' એકલતા નથી; પર’તુ સાધુવેષ ધારીને જે હડતુ. જુઠુ ખેલે છે તે સ્વાર્થઅંધ બની પરચાર્યશ્રષ્ટ થયેલ હાવાથી કઇ પણ પાપથી ડરતાજ નથી. ૭૫
જે નિઃશુક-નિર્દયપણે છકાય (સર્વ જીવો)ની વિરાધના કરતા છતા સાધુવેષ રાખેછે તેમને ઉભય ભ્રષ્ટ થયેલા સમજવા, કેમકે તે મુનિમાર્ગથી પ્રગટપણે વિરૂદ્ધ વત છે અને ગૃહસ્થધર્મ પણ પાળતા નથી; કેવળ નિર્ધનની જેવી તેમની સ્થિતિ દયા મહી જણાય છે. છઠ્ઠું
સુસાધુ ભક્તિ, જિનપૂજા અને દાનાદિક શુભ કરણીને કપટરહિત કરતે શ્રા વક ઘણા સારા છે, પણ કપટ સહિત સાધુવેષ ધરનાર ભલે! નથી; કેમકે દ‘ભીતે ધર્મ કયાંથી સ’ભવે એમ સર્વજ્ઞ ભગવાન્ કહેછે. ૭૭
એવા વેલધારી કપટી સાધુ જે અશુધ્ધ વ્યવહાર પ્રવર્તાવે તે ધર્મ વિરૂધ્ધ જાહીને કદાપી આદરવા નહિઁજ; અશઠ ગીતાર્થ પુરૂષાએ કધેલા અને સેવેલા શુધ્ધવ્યુ. કારજ સર્વથા સેવવા યાગ્ય છે. ૭૮
અપ. સન્મિત્ર કર્પૂવિજયજી.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीमत् चिदानंदजीकृत प्रश्नोत्तर रत्नमाला.
विवेचन संपत. (५ भिरवि०४५७ ).
અનુસંધાન છછ ૮૧ થી, ૨૯ થી પ૭ સુધીના ૨૯ પ્રકનના ઉત્તર આ અંકમાં સમાવવામાં આવ્યા છે તે ઉત્તરની ગાથાએ નીચે પ્રમાણે – परनव साधक चतुर बहावे, मूरख जे ते बंध वढावे ; त्यागी अचळराज पद पावे, जे बोजी ते रंक कहावे. नत्तम गुणरागी गुणवंत, जे नर बहत नवोदधि अंत ; जोगी जस ममता नहिं रति, मन इंहि जीते ते जति. समता रत सायर सो संत, तजत मान ते पुरुप महंत ; सूरवीर जे कंझप वारे, कागर कामआणा शिर धारे. अविवेकी नर पश समान, मानव जस घट आतम झान; दिव्य दृष्टि धारी जिनदेव, करता तास इंसादिक सेव. ब्राह्मण ते जे ब्रह्म पिगणे, छत्री कमरिपु वश आणे ; वैश्य हाणि वृद्धि जे लखे, शुध गदा अन्नद जे जखे. अथिर रूप जाणो संसार, थिर एक जिन धर्म हितकार ; इंजि सुख जिबर जळ जाणो, श्रमण अतिति अगाध वखाणो. १४. इच्छा रोधन तप मनोहार, जप उत्तम जगमें नवकार ; संजम आतम थिरता नाव, जवसायर तरवाको नाव. १५. उती शक्ति गोपवे ते चोर, शिवसाधक ते साध किशोर ; अति उर्जय मनकी गति जोय, अधिक कपट नारीमें होय. १६.
૨૯ પરભવ સાધક ચતુર કહાવે–આળકને સ્તનની સહજ વાસના પરભવની સિદ્ધિ કરી આપે છે તે અને તેની જેવા અનેક પુરાવાથી પરભવની પ્રતીતિ કરીને આ ક્ષણિક દેહ તન્યા બાદ જે પરભવમાં પોતાને અચુક પ્રયાણ કરવાનું છે તેને માટે પ્રથમથી શુભ સાધન કરી રાખવા બાટી રહે તેનેજ પરે ચતુર સમજ કેમકે તે પોતાની ચતુરાઈનો સદુપયોગ નાનું હિત સાધવામાં કરે છે. વળી કેટ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશ્નાત્તર રત્નમાળા.
૧૦૩
લાક મુગ્ધજને! લેાકર જન કરવા માટેજ સ્વચતુરાઇ ખતાવેછે પરંતુ તે તેના સદપયાગ નથી પણ દુરૂપયોગ છે.
૩૦ સુરખ જે તે અંધ બતાવે—મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યાગ, દુઃપ્રણિધાન કે રાગદ્વેષાદ્રિક દોષ જેવડે જીવ વિવિધ કર્મબંધન કરી સ’સારચક્રમાં ભમ્યાજ કરે છે તે આત્મગુણના વિરોધી દાષાને સેવનાર અને આાભગુણને હણનાર આત્મદ્રોહી મૂર્ખ છે. ‘બુદ્ધિ પામીને તત્ત્વના વિચાર કરવા જેઇએ’ એ મહાવાકયને અવગણી બુદ્ધિના અવળે ઉપયોગ કરનાર દુર્બુદ્ધિ વિવેકહીન મૂખજ ગણાય. દુર્લભ એવા માનવદેહને પામીને વીતરાગપ્રણીત વ્રતનિયમ પાળવા એ મહા વાક્યની ઉપેક્ષા કરી તુચ્છ અને ક્ષણિક એવાં વિષયસુ ખમાંજ મગ્ન થઇ જવું' તે મોટી મૂર્ખાઇ છે. લક્ષ્મી પામીને પાત્રદાનવડે તેને લ્હાવા લેવે એ મહાવાકયના મ ભૂલી જઇ પામેલી લક્ષ્મી કેવળ એશઆરામમાંજ ઉડાવી દેવી અથવા કૃપણુતા દોષથી તેના ઉપર ખેાટી મમતાબુદ્ધિ રાખીને તેના કઈ પણુ સ-પાગ ન કરવા એ પણ સાંઇ નહીં તે ખીજું શું? અને જિવા પામીને ૫રને પ્રીતિ ઉપજે એવુ' પ્રિય અને પથ્ય વચન બેલવું એ મહાવાક્યને લેાપી જેમ આવે તેમ જીભની લવરી કરવી એ ઉન્મત્તતા નહીં તે ખીજી' શું ? આ ઉપર જ ણાવેલાં મહાવાક્યામાંજ મહુધા બધા સાર સમાયેલેા છે, જે તેના સાર સમજીને તે મુજબ વર્તન કરે છે. તેને સ‘સારચક્રમાં વધારે વખત રઝળવુ પડતું નથી. તત્ત્વ રહુસ્ય સમજીને તત્ત્વ શ્રદ્ધા નિશ્ચલ રાખી જે તવરમણુતા આદરે છે, એટલે કે જડ ચેતનને સારી રીતે સમજી લઈ સ્વચેતન દ્રષ્યમાં રહેલી અનંત અગાધ શક્તિ-સા મની દઢ પ્રતીતિ કરી જે પેાતાના આત્મામાંજ સત્તાગત રહેલી અનંત અપાર શક્તિને પ્રગટ કરવાની પવિત્ર બુદ્ધિથીજ વીતરાગ વચનાનુસાર પ્રવૃત્તિ કરે છે તે ભાગ્યશાળી ભવ્ય જનને અહુ ભવભ્રમણ કરવુ' પડતુ'જ નથી, પણ ઉપર જણાવ્યું તેથી અવળી રીતે આપમતિવડે જશ કીર્તિની ઇચ્છાથી કે ગતાનુગતિકતાથી કે ખીજા કોઈ જાતના બદલાની ઇચ્છાથી દાનાદિક ધર્મક્રિયા કરે છે તે મૂર્ખ આત્મક્રુિત સાધી શકતા નથી, માટે મેક્ષાથી જતેાએ જે કઇ ધર્મ અનુષ્ઠાન કરવું તે કેવળ આત્મ કલ્યાણ હેતેજ કરવુ, કેમકે એવા પવિત્ર આત્મલક્ષથી આત્મા નિર્મળ થાય છે અને વિપરીત લક્ષથી આત્મા મઠ્ઠીન થાય છે, એમ સમજી વિવેકબુધ્ધિવડે વિચારી સ્વહિત આદરવું.
૩૧ત્યાગી અચળ રાજપદ પાત્રે-સવેકવર્ડ તત્ત્વાતત્ત્વના નિચ્ચય કરી જે સત્ પુરૂષ તજવા ચેાગ્ય તજી દે છે અને આદરવા યોગ્ય આદરી લે છે, તે અંતે અવિથળ એવી મેક્ષપઢવીને પામે છે, જે કારણેા સેવવાથી જીવને નાહુક
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
そ
ન ધર્મ કા
ભવામણુ કરી અનંત દુઃખ સહેવાં પડે છે તે અંધાં કારણેા તવા યોગ્ય છે, અને જે કારા સેવીને જીવ સકબ ધનથી મુક્ત થઈ તે પરમપદને પામે છે તે સેવ્યુ છે, મતલબ કે સર્વ પાપસ્થાનકા સમજીને પરિહરવા ચેગ્ય છે, અને વિતરામ સર્વજ્ઞકથિત સર્વ ગુણસ્થાનકા અનુક્રમે સેવવા યેાગ્ય છે, એમ વિવેકયુક્ત ત્યાગ-વૈરાગ્યને સેવનાર અનુક્રમે અક્ષય સુખનેા ભાગી થઇ શકે છે. પોતપોતાના અધિકાર ગુજા ધર્મસાધન કરી અનુકમ ઉંચી પાયરી ઉપર ચઢનાર સુખે સ્વઉન્નતિને સાધી અક્ષય અખાવત સુખને પામી શકે છે.
૩૨ જે લાલી તે રક કહાવે-ગમે તેટલી ભાગસામગ્રી પ્રાપ્ત થયાં છતાં જે લેાભાંધ થઇ અધિકાધિકની તૃષ્ણા કર્યાં કરે છે તેજ ખરખર દીન-દુઃખી છે, અને પ્રાપ્ત સામગ્રીમાં સતુષ્ટ રહી જે પ્રસન્નતાથી પરભવને માટે સત્ સાધન સેવવા ઉજમાળ રહે છે તેજ ખરેખર સુખી છે. ‘૬ રૃા વો વ્યાધિ । તોવાત परमं सुखम् ’ એ એ મહા વાકયે! ઉપરની વાતને પુરેપુરો ટેકે આપે છે. એમ સમજી શાણા જતાએ સતાષવૃત્તિ ધારવી ઉચિત છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૩ ઉત્તમ ગુણુરાગી ગુણવત,જે નર લહત ભવાદધિ અંતઃ—જે પાતે સદ્દગુણી છતાં બીજા સદૂગુણીના રાગી હોય છે તેવા પુરૂષ જલદીસ’સારનેા અત પામી શકે છે. જે પોતે ગુણી હાઇ બીન્તના સાને સહન કરી શકતા નથી અને તેથી તેમના ઉપર અકૃત્રિમ પ્રેમ ધરવાને બદલે દ્વેષ ઇર્ષા કે મત્સર ધારણ કરે છે તે પોતે સ્વગુણથી શ્રુત (ભ્રષ્ટ) થઇને ભવ અટવીમાંજ લટકે છે. મતલબ કે દ્વેષ દેષથી ગમે તેવા ગુણ વિષ્ણુએ છે અને ઉત્તમ ગુણાનુરાગથી ગુણુદ્દીન પણ ઉન્નતિને પામે છે, શ્રીમદ્ યરોવિજયજી ઉપાધ્યાયે ૧૮ પાપસ્થાનકની સઝાય પૈકી દ્વેષની સઝાયમાં દ્વેષદેોષથી થતી મા ાનેિ અને ગુણાનુરાગથી થતે એકાંત આત્મલાભ સારી રીતે સમજાવેલ છે; તેથી તે સબધી વિશેષ મનન કરી ક્રૃષ્ણ વાસુદેવની પેરે સદ્ગુણ ગ્રાહી થવાના ખપ કરવા ઉચિત છે.
૩૪ ોગી જસ મમતા નહિ રતિ—જેને રચમાત્ર પશુ પર પુગલિક વસ્તુમાં મમતા વર્તતી નથી તેજ ખરા તેગી કહેવાય છે. ઉત્તમ પ્રકારના ચેગ મળથી જેમણે મમતા ગાળી નાખી છે તેજ મોટાના અધિકારી ચઈ શકે છે. મમતા મૂર્છા એજ ખરેખર પરિગ્રહ રૂપ છે, અને પરિગ્રહવર્ડ ઉન્મત્ત બનેલા બાપડા જીવેની કેવળ દુર્દશાજ થાય છે; તેમાં પણ સાધુવેષ ધારીને પરિગ્રહને ધારે છે તેમની તે સત્ર મહુા વિટંબના થાય છૅ, કપકે તે સાધુના વેષે જગતને ડગે છે એટલે ધડગ ખની જગતને ધૂતે છે અને સર્વજ્ઞ ભગવાનની પવિત્ર આજ્ઞાને ભગ કરે છે. સર્વજ્ઞ ભગવાને સાધુને દ્રવ્યભાવથી નિચપણ ધારવા ફરમાવેલું છે. દ્રવ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રનેત્તર રત્નમાળા,
吧
થી સુવર્ણ વિગેરે અને ભાવથી મૂર્છા હિરવા પ્રભુએ ફરમાવેલુ છે, તે મુજબ પ્ર તિજ્ઞા કર્યા છતાં પુનઃ પ્રતિજ્ઞાભ્રષ્ટ થઈ મમતા ધારવી એ અત્યંત અનુચિત છે. કહ્યું છે કે “મમતા થિર સુખ શાકિની, નિર મમતા અનુકૂળ; મમતા શિવપ્રતિકૂળ છે, નિરમમતા અનુકૂળ
""
રૂપ મન ચિંદ્ર જીતે તે જતિ—મનને અને ઇન્દ્રિયવર્ગને વશ કરી વીતરાગ પરમાત્માએ ફરમાવેલી દશ શિક્ષાને સારી રીતે સમજીને જે આરાધે છે તેજ ખરા યતિ છે, અને એથી ઉલટા ચાલી એટલે મનને અને ઇન્દ્રિયને મેકળાં મુકી જે કેવળ સ્વચ્છ તપણે આજ્ઞા વિરૂદ્ધ વર્તે છે તે તે કેવળ યિતનામને કલક લગાડનાર છે, એમ ચાક્કસ જાણુવું: જે ઉત્તમ પ્રકારની દશ શિક્ષા સા ભગવાને આત્માના એકાંત હિતને માટે ફરમાયેલી છે તે આ પ્રમાણે છે—
૧ ક્ષમાગુણુધારી સહનશીલ થવું. ૨ મૃદુતા-કામળતા આદરી સદ્ગુણી પ્રત્યે નમ્રતા ધારવી. ૩ ઋજુતા એટલે સરળતા આદરી નિષ્કપટવૃત્તિ સેવવી. ૮ લેભ તજીને સતે ષવૃત્તિ સેવવી. ૫ યથાશક્તિ ખાદ્ય અભ્યંતર તપવડે આત્મવિશુદ્ધિ કરવી. ૬ સયમ ગુણવડે આત્મ નિગ્રહ કરવા અને સવજંતુઓને આમા સમાન લેખો કોઇના પ્રતિ પ્રતિકૂળ આચરણ નજ કરવું. છ પ્રિય અને પથ્ય એટલે હિતકારી એવુજ સત્ય વચન બેલવું. ૮ અવ્યાયાચરણ તજીને પ્રમાણિકપણે એટલે શુદ્ધ અંતઃકરણથી વ્યવહાર સેવવા નહિ. હું મમતાદિક પરિગ્રહને અનરૂપ સમજી-નિર્ધારી નિમન્ત્રપણું-નિસ્પૃહપણુ' સેવવુ'. ૧૦ મન વચન અને કાયાની પવિત્રતા જાળવી રાખીને ગમે તેવા વિષયભાગથી વિરકત રહેવુ. ઉક્ત દશ મહા શિક્ષાને યથાર્થ રીતે અનુસરનાર યતિ જગતને મહા આશીર્વા દરૂપ છે, અને તે પરમ પવિત્ર માને ઉલ્લધી કેવળ આપમતિથી સ્વાદપણે ફરનાર યતિએ તે જગતને કેવળ શ્રાપ રૂપજ છે.
૩૬ સમતા રસ સાયર સે। સંત—રાગ દ્વેષ અને મેહુજન્ય સમતાદિક વિકારને તજી જે સદા સમતા રસમાં ઝીલ્યા કરે છે તેજ ખરેખર સત પુરૂષે છે. એવા સમતાવત સાધુએ ખરેખર વિધવદ્ય છે. દુનિયામાં એવી કઈ વસ્તુ નથી કે જેની તેમને ઉપમા આપી શકાય. તેથી તેવા સજ્જતા—સેવવધ સ'ત સાધુને ઉપમાતીત કહેવાય છે. જ્ઞાનસારમાં કહ્યુંછે કે “જેમના સમતારસ સ્વયંભૂ રમણ સમુદ્રની સાથે સ્પર્ધા કરે છે અને નિર'તર વૃદ્ધિ પામતા જાય છે એવા મુનીશ્વરાને જેની સાથે સરખાવી શકાય એવી કેાઇ ઉપમા આ ચરાચર જગતમાં જણાતીજ નથી.તેમ છતાં ચંદ્ર, સૂર્ય, સાયર, ભારડ પ્રમુખની જે ઉપમા આપવામાં આવે છે તે એકદેશીય સમજવી.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૩૭ તેજત માન તે પુરૂષ મહંત-જે માન માનવીઓમાં સામાન્ય નિયમ મુજબ જોવામાં આવે છે, અને જેના વેગે જેને બધા જોખમમાં ઉતરવું પડે છે, તેમજ જેથી પરિણામે નરકાદિક દુર્ગતિમાં પણ જવું પડે છે. તે દુઃખદાયી માન–અભિમાનને જે તે હેટા મહંત પુરૂષ છે. અભિમાન તજવાને ઉપાય નાતાજ છે. જ્યાં સુધી આપણે પર્ણતા પામ્યા નથી, ત્યાંસુધી અભિમાન કેમ કરી શકાય? તેમજ પૂર્ણતાને પામેલાને અભિમાન કરવાની શી જરૂર હોય? મતલબ કે
છે કે અપર્ણને અભિમાન કરવાને અવકાશજ રહે નથી. તેમાં પણ જે તાવથી પર્ણતા પામેલા છે તે તે કદાપિ પણ અભિમાન કરતાજ નથી, એટલું જ નહિ પણ અભિમાન તજીને નમ્રતા ગુણને સેવવાથી જ પર્ણના પમાય છે, અને જે અપણ છતાં અભિમાન-મિથ્યા અમિમા સેવે છે તે પર્ણતા પામી શકતા નથી, એ ટલું જ નહીં પણ હોય તે પણ હારીને પાયમાલ થઈ જાય છે. માટે સહુથી શ્રેષ્ઠ માર્ગ એ છે કે જેમ જેમ ગુણની વૃદ્ધિ થતી જાય તેમ તેમ નમ્રતાની વૃદ્ધિ થવી જોઈએ—જેમ જેમ નમ્રતા અધિક તેમ તેમ ગુણવૃદ્ધિમાં ગતિ શીઘ અને જેમ જેમ તેમાં ખામી તેમ તેમ ગુણવૃદ્ધિમાં પણ ખામી સમજવી. “લઘુતા ત્યાં પ્રભુતા” અને “પ્રભુતાથી પ્રભુતા દૂર' એ નિયમ છે. તેથી જ રાવણ અને દુર્યોધન જેવાના પણ બેહાલ થયા, અને રામચંદ્ર તથા પાંડવોને અસ્પૃદય થયો.
૩૮ સૂરવીર જે પ વારે-જે કામવિકારને નિવારે અને વિષયવાસનાને નિર્મૂળ કરે તે જ ખરેખર શુરવીર એટલે બહાદુર છે, અને જે કામવિકારને વશ થઈ સ્વ૫ર હિતથી ચૂકે છે તે ડરપેક યા કાષર છે. લાખો માણસની સામે રહી રમાં યુદ્ધ કરનાર કઈક સુભટો હોય છે, પણ એક અબળા-સ્ત્રીના નેત્રકટાક્ષને
છે અને અનેક સ્થળે માર તથા અપમાન પામે છે તેમજ પ્રાંત મલીન વાસનાથી મરીને નિચ ગતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. માટે દરેક સ્ત્રી પુરૂ કામવિકારને વશ કરી સ્વમર્યાદા સાચવવા સાવધાન રહેવું જોઈએ. કામવિકારને વશ કરનાર પુરૂષનુંજ શીલરત્ન દીપી નીકળે છે. શીળરત્ન એજ મનુષ્યજાતનું ખરું ભૂષણ છે. સંતોષી સ્ત્રી પુરૂજ શીલરત્નને આદરી શકે છે. પર્વે એવાં અનેક સ્ત્રી-પુરૂષ ર હતાં. તેમનાં પવિત્ર નામ અદ્યાપિ પર પ્રભાતમાં ગવાય છે. તેવા પવિત્ર
પુરૂષોનું અનુકરણ કરી મન વચન કાયાની શુદ્ધિથી શીળરને સાચવવા અને અનુકશે વિષયવાસનાને નિર્મળ કરવા આત્માથી સજજનેએ યત્ન કરે જોઈએ.
૩૯ કાયર કામ રાણા શિર ધારે–વિયવિકારને વશ થઈ વિવેક
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશ્નાત્તર રત્નમાળા,
૧૧૧
કાયર
રત્ન ગમાવી નાંખી જે વમર્યાદાથી ચૂકે છે તેજ કાયરનુ લક્ષણ છે. આવા માણસા સ્વપરનુ' જીવન ખગાડે છે. કામાંધ બની પેાતેજ મર્યાદા મુકી ખીજાને પણ ઉન્માર્ગે દોરે છે અને એમ કરીને ઉભયના અધઃપાત કરાવે છે. કામાંધ બનેલી માતા પોતાના પતિને કે પુત્રને ગણતી નથી. પેાતાના કલ્પિત સ્વાર્થ સાધવાને તેમના કિંમતી પ્રાણને હરી લે છે, અને ગમે તેવા નીચ નાદાનની સાથે પણ ગમન કરે છે. તેમજ કામાંધ અનેલેા પુત્ર પોતાની કુળ મચંદાને મુકી માતા, ભગિની કે પુત્રીની સાથે પણ ગમન કરતાં ડરતા નથી~~~~ તેને કાયર એટલા માટે કહીએ છીએ કે તે મૂર્ખા પાંતાના પ્રમળ દોષના કારણથી પેાતાને ભવિષ્યમાં થનારી આપદાથી બચવાને ક‘ઇ પણ પુરૂષાર્થ ફારવત નથી. તેવા કામાંધ સ્ત્રીપુરૂષોને પ્રમળ કામિવકારથી આ લેાકમાં પણ અનેક પ્રકારના અન સંભવે છે, અને ભવાંતરમાં નરકાદિકનાંમહા ત્રાસદાયક દુઃખની પર’પરા તેમને બહુ પેરે વેદવી પડે છે. તેમ છતાં મનુષ્યજન્મમાં સ્વપરહિત સાધી લેવાની સાનેરી તક ગમાવેલી પાછી મળી શકતી નથી. કદાચ ઘણુંકાળે ઘણા કબ્જે મનુષ્યજન્મ મળે તે પણ સાંઢની જેમ સ્વચ્છંદપણે સેવેલા વિષયભાગથી પુષ્ટ થયેલી વિષયવાસના જાગૃત થતાંજ જેવાને તેવાજ જીવ વિષયવમળમાં પડી જાય છે, માટે જેમ બને તેમ સમજી શાણા માણસોએ ઉત્તમ સાધનવŠ વિષય પાસથી છુટી નિર્વિકારીપણું પ્રાપ્ત કરવા પ્રબળ પુરૂષાર્થ ફારવવા પુરતા પ્રયત્ન કરવા જોઇએ.
૪૦ અવિવેકી નર પશુ સમાન--જેનામાં વિવેક જાગ્યા નથી તેમજ વિવકરત્ન પેદા કરવા પુરતા પ્રયત્ન કરતા નથી તે મનુષ્ય છતાં પશુ જેવાજ ગણાય છે. કેમકે આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ રૂપ સંજ્ઞા ચતુષ્ટય તે ઉભયને સમાનજ છે. જેથી કૃત્યાકૃત્ય, હિતાહિત, ભયાભય, પેયાપેય કે ગુણદોષ યથા સમજી શકાય એવે વિવેક ઘટમાં પ્રગટ થાય તાજ મનુષ્યજન્મની સફળતા છે. પશુ માં પ્રાયઃ એવુ· વિજ્ઞાન હેાઈ શકતુ' નથી, ત્યારે મનુષ્ય ધારે તે બુદ્ધિબળથી તત્ત્વાતત્ત્વના વિચાર કરી, નિશ્ચય કરી અતત્ત્વને તજી તત્ત્વને ગ્રહણ કરી શકેછે. જો બુદ્ધિ મૂળ પામ્યા છતાં તેના ઉપર કહ્યા મુજખ ઉપયેગ નહિ કરતાં નાના પ્રકારની વિષયવાસનાને પેાષવા માટેજ તેના અવળા ઉપયેગ કરવામાં આવે, તેમજ દુર્લભ માનવદેહ, લક્ષ્મી અને વાણીને પણ તેવાજ માઠા ઉપયાગ કરવામાં આવે તે તે પામેલી શુભ સામગ્રીને હારી જાયછે, અને તેવી શુભ સામગ્રી અન્ય જન્મમાં પણ એવા ઉ ઘમ નિહું કરવાથી ફ્રી મેળવવી મુશ્કેલજ છે, માટે ઉત્તમ સ્ત્રીપુરૂષોએ મેહુ અજ્ઞાન અવિવેકને તજી જેમ અને તેમ શીઘ્ર સત્સ`ગ મેળવી નિર્મળ જ્ઞાન અને વિ.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
વેક પ્રાપ્ત કરવા અચુક પ્રયત્ન સેવવા, જેથી આ માનવભવ સફળ થઇ શકે.
૪૩ માનવ જન્મ થટ આતમજ્ઞાન—જેના હૃદયમાં વિવેક જાગૃત ઢે તેજ બરા માનવ છે. કેમકે તેમનાજ જન્મ સફળ છે. આત્મજ્ઞાનવડે સ્વપરના, જડ ચૈતન્યને, ત્યાજ્યાત્યાજ્યના કૃત્યાત્યને, હિતાહિતના. ભઠ્યાલયના, પેયાથૈયા તેમજ ગુણદોષના નિશ્ચય થઇ શકે છે. એવી રીતે તત્ત્વ નિશ્ચય થવાથી નિ શંકપણે સ્વપર હિત સાધી શકાય છે, અને તેમાંથી ચલાયમાન નß થતાં સુખે સા ધ્ય સિધ્ધિ મેળવી શકાય છે. આથી સમજી શકાશે કે આત્મહિત સાધવા માટે આત્મજ્ઞાન કેટલું અધુ ઉપયાગી છે. આત્મામાં જે અન`તી શિત સત્તાગત રહેલ છે તેની પૂરેપૂરી શ્રધ્ધા કરાવનાર આત્મજ્ઞાનજ છે, અને એવી દૃઢ આત્મ શ્ર થતાંજ સત્તાગત રહેલી આત્માની અનતી શિતને વ્યકત (પ્રગટ) કરવાને નિઃશ’ ણે સાધનો ક્રમ સેવી શકાય છે, એટલે અનુક્રમે આત્મરમણતા ચેગે અવિ ળ એવું મેાક્ષસુખ મેળવી શકાય છે.
૪૨, દિવ્યદૃષ્ટિધારી જિન દેવ, કરતા તાસ દ્રાર્દિક સેવ-જે રાગદ્વેષ અને મેહાકિ દોષને દૂર કર્યાં છે અને પરમ શાંત દશાના જેમને સા ત્ અનુભવ થયા છે એટલે જેમને પરમ દિવ્ય સૃષ્ટિ પ્રગટ થઇ છે અને તે ઇંદ્રાદિક દેવે જેમની સેવા કરવા ઉજમાળ રહેછે એવા જિન અરિંત તીર્થંકર વાનજ ખરા દેવ છે, એટલે તેજ દેવાધિદેવ છે એવે નિશ્ચય થાય છે, એમ ૨ ધ્ધિથી તત્ત્વ નિશ્ચય કરી કલ્યાણ અર્થા જનાએ ઉકત જિનેશ્વર ભગવા આત્માની સંપૂર્ણ વિભૂતિના સાક્ષાત્કાર કરવાને માટે દઢપણે (નિશ્ચયપણે) અવ ચે છે. જેમને સપૂર્ણ સ્વરૂપ સાક્ષાત્કાર થયેલ છે એવા જિનેશ્વર ભ અનન્ય ભાવે અવલખનાર પણ આવે રાક્ષાત્કાર અનુભવી શકે એમાં કઇ → જેવુ' નથીજ.
૪૩ બ્રાહ્મણ જે તે મૃત પીછાણો-બ્રહ્મા એ પરમાત્મા તેનુ સારી રીતે સમજે તે બ્રાહ્મણ; અથવા ણ જે જ્ઞાન-જન્મ્યાતિ, તેમાંજ સ્નાન નમાં નિમગ્ન રહે, અજ્ઞાનાચરણ ન કરે તે બ્રાહ્મણ; અથવા બ્રહ્મ પ્રક્ષા સંતાષાદિક સદ્ગુણી, તેમનુ' સદા સેવન કરે તે બ્રાહ્મણ. ઉપર કહેલા શબ્દ ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે સમ્યગ્ જ્ઞાન અને સયંર્ આચરણ એ ઉભય સેવવાથી બ્રાહ્મણુ થવાય છે, જેમાં સરયુગ રાાન પણ નથી, અનેસમ્ય છુ પણ નથી તે ખરા બ્રાહ્મણ નથી. આવા ઉત્તર આથી અન્યત્ર ! સવ ાતિમાં બ્રાહ્મણા પણ છે. તેમા રા તિમાં ચડાળામાં પણ કે બ્રાહ્મણ જાતિમાં પણ ચંડાળા છે, અને ચડાલામાં પણ બ્રાહ્મ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તે
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. બઈ સે તે ગઈ” હવે રહી તેની સંભાળ લેવાની છે તેમાં જેટલી ઉપેક્ષા એટલી જ કભી હાનિ સમજી લેવાની છે. સમજીને વધારે શું કહેવું!
- ૪૬ શુદ્ર ભણ અભક્ષ જે બે—જેને ભક્ષ્યાભઢ્યને કંઈ પણ નિયમજ નથી. જે પરજના કિંમતી પ્રાણુને વિનાશ કરી-કરાવીને રાક્ષસોની જેમ માંસ
ક્ષણ કરે છે, સુરાપાન કરે છે, મૃગયાની રમતમાં સંખ્યાબંધ જીવને સંહાર કરે, કરાવે છે અને એવાજ અનર્થકારક કાર્યોમાં ક્ષણિક કપિત સુખ-સ્વાર્થ ખાતર થતી પારાવાર જીવહિંસાની લગારે દરકાર કરતા નથી તેવા નીચ નાદાન જનેને જ્ઞાની પુરૂ શુદ્ધ જનેની કેટિમાંજ લખે છે. ઉત્તમ પુરૂષે તે સ્વપ્નમાં પણ પરજીવને પીડા કરવા ઈછે નહિં. શાણા સજજન પુરૂ તો સહુને પ્રાણ પિતાના પ્રાણ સમાન કે તેથી પણ અધિક લેખીને પિતાના પ્રાણથી પણ પરપ્રાણની અધિક રક્ષા કરે છે, અને તેથી જ તેઓ મિથ્યા મોજશોખને વશ નહિં પડતાં જેમ વપરનું અધિક શ્રેય સારા તે દિનપત થન કર્યા કરે છે.સજન પુષે કદાપિ પણ નીતિ–ન્યાય-પ્રમાતારો માર્ગ મૂકીને અનીતિ-રાજા-અપ્રમાણિકતાને આદરતા નથી અને
ની ઉતમતા સમાયેલી છે, ત્યારે શુદ્ધ જને પિન કલ્પિત તુચ્છ સ્વાર્થ માતા અને બાણ લેતા પણ ડરતા નથી. એવા રામનાર્ય આચરણ કરનાર શુદ્ર જેને પાતાનો ભવ અને પરભવ બગાડે છે અને હાનિયાને શ્રાપ રૂપ થઈ અનેક અશાની જ ઉના ચઢાવી દુઃખભાગી કરે છે.
૧. અધર રૂપ સંબર---- ૨, સંસારની માયા, સંસારનું સુખ કાન ખર-શાશ્વત છે, મ ક ાતમાં તે ક્ષણમાં બીજી ગતિમાં કર્મવશ
ભરથાન કરે છે. નાલા પઢી જેમ જીવને કર્મ જ્યાં ખેંચી જાય ત્યાં જવુંજ છે, જેમાં તેનું કઈ લે નહિ. એટલે કે કમાશ જેને સંસારમાં અનિયત વાર છે, તેમાં પણ જેવી પતિ તેવી તે એ વાતને અનુસારે સારી મતિથી
કરણ કરનારની ગુદા ગતિ-દેવ મનુષ્ય રૂપ છે અને ફડી સતિથી અશુભ કરી કરનારી માઠી ગીત-નક તિરારૂપ થાય છે. પણે જ્યાં સુધી તેના મૂળ રૂપ ૨. દેશ હાદિક કાળ ફાય પામ્યા નથી ત્યાં સુધી સંતાપરિબમણું કરવું પડે છે, અને ત્યાં સુધી વિકારને વશ થઈ સની સાલમાં મુંઝાય અને પરિણામે mનિ હાથી નેતા કલ્પિતક સુખમાં સુખ કે. બી. મધુબિંદુના તે તમાં છે મારે. આવી રીતે હા આનાના રશી એક ભવમાં બીજા પર અને જા ત્રો માં કરા કરી પિતાની છેલ્લી -
શિરો . . 'ન ર
ક અ ા રિ હજારમાં કંઈ પણ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશ્નોત્તર રત્નમાળા.
૧૧૫ સ્થિર, સાર અને હિતકર વસ્તુ પ્રાપ્ત થઈ શકતી હોય તે તે જિનેશ્વર ભગવાને ભાખેલા ધર્મજ છે. મતલબ કે દરેક આમદ્રવ્યમાં જાતિવંત રત્નની જતિની જેમ સત્તાગત વ્યાપી રહેલ શુદ્ધ સનાતન જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રાદિક ધર્મ સદા સ્થિર, સારરૂ૫ અને એકાંત હિતકર છે; તેમજ ઉક્ત આત્મધર્મને વ્યક્ત–પ્રગટ કરવા માટે સર્વ પરમાત્માએ નિર્મિત કરેલાં સાધન પણ પ્રવાહરૂપે સદા વિદ્યમાન વર્તે છે. નિર્મળ સ્ફટિક રત્નની જેમ આત્માને મૂળ સત્તાગત સ્વભાવ નિષ્કષાય એટલે ક્રોધાદિક કષાય વર્જિત છે, પણ જેમ ઉપાધિ (ઉપર મુકેલાં રાતાં કાળાં ફૂલ) સબઘથી સ્ફટિક પણ રાતું કાળું માલુમ પડે છે, તેમ આત્મા પણ પુણ્ય પાપના યેગથી રાગદ્વેષરૂપ પરિણામને પામે છે, એટલે સકષાયી જણાય છે. જેમ સ્ફટિક રત્ન ઉપર મુકેલ કુલરૂપ ઉપાધિસંબંધ દૂર કરવાથી સફટિક રત્ન જેવું ને તેવું ઉજવળ પ્રતીત થાય છે, તેમ આત્માની સાથે લાગેલાં પયપાપથી થયેલ રાગદ્વેષ રૂપ પરિણામને દૂર કરવાથી આત્મા નિર્મળ–નિષ્કષાય પ્રતીત થાય છે. જ્યારે માં ” સર ઉદ્ધિ " હિત નિર્મળ–નિરાવરણ-નિષ્કષાય-નિર્વિકલ્પ બની રહે છે, ત્યારે તંગ વિનાના રત્નાગરમાં રનની રાશિની જેમ અનંત ના જ અને ૨ રાદિક સદ્દગુણોનો સમૂહ આમાના સંપૂર્ણ પ્રદેશમાં ઝળકી રહેલ છે તું પ્રગટ થાય છે. આત્મપ્રદેશમાં સદા સત્તાગત વ્યાપી રહેલા સદૂગુણસમુદાયને જે રાગાદિક એ આવા પ્રગટ થવા દેતા નથી તે રાગદ્વેષાદિકને સમૂહગા હર - રકા અદા સાવધા પણે સર્વદેશિત સત્ સાધનોને સેવવા--હૃદ્યમ કરે એ આથી - જનોનું મુખ્ય કર્તવ્ય છે, અને એજ જિનેશ્વર પરમાત્માએ પપેલી શુદ્ધ સનાતન શિલી છે.
૪૯ ઇતિસુખ છલર જ જાણે--જેમ એક મહાસાગર અથવા અગાધ જળ સરોવર પાસે છિલ્લર જળવાઈ ખાબોચીયું કંઈ હીસામાં નથી, તેમ શુદ્ધ નિષ્કષાય આત્માના અતીંદ્રિય રવાભાવક સુખ પાસે ઈદ્રિયજન્ય વિષયસુખ ફરતુ ચીયા જેવું અલ્પ અને તુચ્છ છે એમ જાણવું. આત્માનું શુદ્ધ સ્વાભાવિક રખ નિરાધિક–ઉપાધિ વર્જિત છે ત્યારે ઇન્દ્રિયજન્ય રાખ સપાલિક એટલે ઉપાધિયુકત છે. આત્માનું સહજ સુખ નિર્વિકલ્પરૂપ છે, અને ઈદ્રિય પૃષ્ઠ વિકપરૂપ છે. આત્માનું સુખ સ્થિર-ચિરસ્થાયી છે અને ઈદ્રિયસુખ અસ્થિર લર્ણિક છે. આત્માનું સુખ સંપૂર્ણ છે, અને ઇંદ્રિયસુખ અપૂર્ણ છે. આવું સુખ આવે છે અને ઈદ્રિયસુખ કૃત્રિમ-કપિત છે. આત્માનું સુખ એકરૂપ છે અને હરિ પ ક છે. તેમજ આત્મસુખ શાશ્વત છે, અને હરિ તું. જ છે. ઉs હંફ જઇ માં આ પ્રગટ પટાંતર સમજીને નમ: મા .
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
''ૐ
જૈન ધર્મ પ્રારા
ર
અને એઆત્માનુ' સહજ શુદ્ધ અખંડ અક્ષય વિકલ્પ નિરૂપાધિક અકૃત્રિમ એકાંત અજરામર એવુ શાશ્વત સુખ સંપ્રાપ્ત કરવા માટેજ અહેનિશ ઉદ્યમ કરવા ઘટે છે, ષિમુખતા ગાડુ તજી મનને સ્થિર કરવાથી તે મેળવવુ' સુલા છે.
૫૦ શ્રમણ આંતકિ અગાધ વખાણે.—-શ્રમણુ કહીએ તપસ્વી મુનિરાજ તેમનાવડે અનુભવાતુ જે સહજ અદ્રિય આત્મિક સુખ તેજ ખરેખર અગાધ——— પાર-નિઃસીમ છે અને ઇંદ્રિયજન્ય વિષયસુખના આશી એવા અવિરતિ જનાનું ક્ષણિક અને કલ્પિત સુખ તે છેલ્લર જળ સમાન અલ્પ અને તુચ્છ છે એÆ ઉભયને પરસ્પર સરખાવતાં સમજાશે. એમ સમજી ઉભયમાં જે અધિક હિતકર પ્રતીત થાય તેવા સુખને માટેજ ઉદ્યમ કરવા ઉચિત છે.
૫૧ ઇચ્છાધન તપ સનાહાર.--ભિન્ન ભિન્ન વિષયમાં ટન કરતી ઇન્દ્રિયાને અને મનને દમી તે તે વિષયામાં થતા રાગદ્વેષાદિક વિકારેને નિવારવા માટે આત્મનિગ્રહ કરવા એજ ખરેખર સુદર મનેાઠુર તપ છે, અને ઉકત અનિછુ વિકાશને ખારવા માટેજ સમર્થ જ્ઞાની પુરૂષોએ નાના પ્રકારના બાહ્ય અને અ *તર તપ કરવા ઉપદેશ આપેલા છે, એ ઉભય પ્રકારના તપનુ સ્વરૂપ વિસ્તાર ક અનેક સ્થળે બતાવેલું છે, ત્યાંથી સમજી ખની શકે તેટલા તેને આદર કરવા ધ કરવા જરૂરનો છે. તપથી વિકાર માત્ર ખળી જાય છે, અનેક પ્રકારની લબ્ધિ કે અને સિદ્ધિઓ સપજે છે, તેમજ પિરપૂણૅ કમળના ક્ષય કરીને આત્માને ઉત્પળ કરી અક્ષય અન ́ત એવા શાશ્વત મેાક્ષસુખના ભાકતા બનાવે છે, માટેજ તેમાં પણ પ્રયત્ન કરવા જરૂરના છે.
પર જપ ઉત્તમ જગમાં નવકાર.—જેથી ઉત્તમ કેટિવાળા આત્માનું સમરણ થાય તે જપ કહેવાય, તેવા જપ જગમાં નવકાર મહામત્ર જેવા કાઇ ચીઝે ઉત્તમ નથી, કેમકે નવકાર મહામત્રમાં અરિ‘તાકિ પચ પરમેષ્ઠીનેા સમાવેશ થાય છે, તેમાં જે અરિહંત અને સિદ્ધ ભગવાન અનતગુણુના આકર છે. આચાર્ય મહારાજ નિર્મળ અખંડ બ્રહ્મચર્યાદિક ૩? ગુણવટે, ઉપાધ્યાય મહારાજ ઉત્તમ પ્રકારના વિનય સહિત સત્ત્શાસ્ત્રના પડનાડનારૂપ ૨૫ ગુણાવડે અને મનુષ્યલેકવર્તી નિગ્રંથ મુનિસમુદાય અહિંસાદિક ઉત્તમ ૨૭ ગુણવડે જગન્નયને પાવન કરે છે, તેમના સમાવેશ થાય છે, તેમજ જે અનત જ્ઞાન દર્શન અને ચારિ વાર્દિક ધર્મવ અરિહું હાર્દિક વિભૂષિત છે તેવા શુદ્ધ આત્મધર્મને પણ નવકાર સહુ માં સહેજ સમાવેશ થાય છે. માટેજ આત્મ સાક્ષાત્કાર કરવા પ્રબળ ઇગવાળા ભવ્યજનોએ ઉક્ત મહામત્ર વાર વાર જપવા ચાગ્ય છે; એથી આત્માની શબ્દ ઉતિ સાધી શકાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રશ્નાત્તર રત્નમાળા.
૧૧૭
૫૩ સજમ આતમ સ્થિરતા ભાવ, ભવસાયર તરવા કે નાય— આત્મપ્રદેશમાં રત્નજ઼્યાતિની જેમ સહજે વ્યાપી રહેલા જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રાદિક સદ્ગુણુસમુદાય, તેમાંજ અકૃત્રિમ પ્રેમભાવે ૨મણુ કરવુ તેજ સયમ છે. જેમ ઓટવડે લસાગર સુખે તરી શકાય છેતેમ ઉકત સયમને સેવવાવડે આત્મા સુખે જન્મ જરા અને મરણ સંખથી અનંત અને અગાધ દુઃખરૂપ જળથી ભરેલા આ સસારસમુદ્રના પાર પામી શકે છે. હિંસા, અસત્ય, અદત્ત, અબ્રહ્મ અને પરિગ્રહથી નિવર્તી ઇંદ્રિયા ઉપર કાબુ રાખી, મન વચન અને કાયાના કુત્સિત (માડા) વ્યાપારને તજી, અહિંસાદિક ઉત્તમ સાધનસંતતિને પરમાર્થ ભાવે સેવવી, એ આસ્થિરતારૂપ સંયમગુણુની આરાધના માટેજ છે અને તેથીજ ભવસમુદ્રને તરો મેાક્ષપુરી માં પહેાંચવું સુલભ થાય છે; એથી વિપરીત હિંસા અસત્યાદિક અસંયમને અન ન્યભાવે સેવવાથી આત્મભાવ અત્યંત અસ્થિર થઈ મલીનતાને પામે છે, અને તેથી તે અરડુટઘટિકાના ન્યાયે લવચક્રમાં ભટકયાજ કરે છે,
૫૪ છતીશક્તિ ગોપવે તે ચાર.ઉકત સયમ ગુણને સેવવા માટે અને અસયમથી નિવર્તવા માટે જે પેાતાની છતી શકિતના સદુપયેાગ ન કરે, તેના ગેરઉપયાગ કરે તેજ ખરેખર ચાર સમજવેા, લેાકપ્રસિદ્ધ ચાર અન્યને અધારામાં છેતરી પરદ્રવ્ય સહુરે છે, અને તે ગુપ્ત સ્થળે ગોપવે છે, અને આ આત્મચાર તો પેતાનાજ અંતઃકરણને છેતરી આત્મસાધનની અમૂલ્ય તકથી પેાતાનેજ વંચિત રાખીને અજ્ઞાનવર્ડ પાતે પોતાનું જ સર્વસ્વ ગુમાવી દે છે, અને તે અમૃલ્ય તક ગુમાવી દીધાથી પુનઃ મહાપશ્રિમે પણ તે ખાટને પૂરી પાડી શકતા નથી. આનું નામ આત્મ
નચક્તા.
૫૫ શિવસાધક તે સાધકિાર..—પ્રમાદ તજી અપ્રમત્તપણે સિંહની જેમ શૂરવીર થઇ સયમ આચરણવડે જે મામા સાથે છે તેજ ખરા સાધુની ગણનામાં આવે છે. ખાકી સાધુવેષ ધારણ કરી પવિત્ર સયમાચરણુ સેવવાને અ ઇલે જે અસયમવડે વેષવિડંબના કરે છે તે સાધુનામને કલ'કિત કરે છે. ઉત્તમ પુરૂષ! જે જે પ્રતિજ્ઞા કરે છે તેના પ્રથમથીજ પુરતા વિચાર કરી જેના સુખે નિર્વાહુ થઇ શકે એમ હાય તેવીજ પ્રતિજ્ઞા પેતે અંગીકૃત કરે છે, અને તે પ્રાણાંત સુધી પાળે છે, તેમાં કદાપિ પણ પાછી પાની કરતા નથી; તેવી રીતે સકળ મુમુક્ષુ જને એ સચમ પાળવારૂપ જે પ્રતિજ્ઞા પાતે સંઘ સમક્ષ અગીકૃત કરી છે તેને વિવેકથી જીવિત્ત પર્યંત નિવાઁદ્ધ કરવા,તેમાં લગારે પ્રમાદ ન કરવા એ તે મહાશયાનું મુખ્ય કર્તવ્ય છે, અને એમાંજ સ્વપરનું ર્હુિત સમાયલ' છે.
૫૬ અતિ દુય મનકી ગતિ જોય—જેમ બધી ઇંદ્રિયામાં જિહ્વા ઇં
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. દિય જીતવી મુશ્કેલ છે, સર્વ તેમાં જેમ બ્રહાચર્ય પાળવું દુષ્કર છે, તેમ યોગમાં મનગ જીત કઠણ છે. મન જીતવું કઠણ છે, એ વાત ખરી પણ તેને જીતવાના શુભ ઉપય શાસ્ત્રમાં બતાવેલા છે, તેને ગુરૂગમ્ય બોધ મેળવીને મનને સ્થિર કરવા પ્રયત્ન કરે જરૂર છે. પારાની જેવા ચપળ મનને મારવા માટે બહુ પુરૂષાર્થની જરૂર છે, અને તેનું ફળ પણ કંઈ ઓછા મહત્વનું નથી. કહ્યું છે કે “મન પારદ મૂછિત ભયે, અંતરંગ ગુણવૃંદ; જાગે ભાવ નિરાગતા, લગત અમૃતકે બિંદ.” એટલે મનરૂપી પારે, નિરાગતારૂપી અમૃતને સ્પર્શ થતાં મૂર્ણિત થઈ
જ્યારે મરી જાય છે ત્યારે આત્માના અંતરંગ ગુણને સમુદાય સજીવન થાય છે. મતલબ કે મનને પુ જય કરવાથી જ સકળ સદ્દગુણો પ્રગટ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. તેને થીજ અતિ ચપળ મનને વશ કરવાની આવશ્યકતા સિદ્ધ થાય છે. વળી કહ્યું છે કે મનને મારવાથી ઇંદ્રિયો સ્વતઃ વશ થાય છે, અને તેમ થવાથી કર્મશત્રુઓનો ક્ષય થઈ જાય છે, માટે મનને જ મારવું જરૂરનું છે. વળી મન જીત્યું તેણે સઘળું બન્યું એમ આનંદઘનજી કહે છે, આથી વધારે શું જોઈએ ? - પ૭ અધિક કપટ નારીને હેય-પુરૂષ કરતાં સ્ત્રી જાતિમાં સ્વાભાવિક રીતે અધિક કપટ હોય છે. આ એક સામાન્ય નિયમરૂપે વાત છે, બાકી તે અપવાદરૂપે પુરૂષથી પણ ન્યૂન કપટવાળી અથવા નિષ્કપટ પ્રવૃત્તિવાળી સ્ત્રીએ પણ મળી આવે એ વાત સુસંભવિત છે. કપટબહુલ સ્ત્રીઓનાં ચરિત્ર નેંધવા જવા પડે તેમ નથી. કેમકે એવાં ચરિત્રવાળી સ્ત્રીઓ જ બહુધા નજરે પડે છે, તેમજ શાસ્ત્રથી પણ એ વાતને પુષ્ટિ મળે છે. તેવીજ પુષ્ટિ શાસ્ત્રથી અપવાદરૂપે ગાયેલી સ્ત્રીઓ માટે પણ મળે છે, પરંતુ એને પ્રગટ પુરા મળે એવી નિષ્કપટ આચરણને સેવનારી સ્ત્રીઓ અત્યારે ભાગ્યે જ મળી શકે છે. તે પ્રગટ પુરા નહિ મળવાનું અથવા બહુજ એ મળવાનું કારણ સ્ત્રીઓને જાતિસ્વભાવજ જણાય છે. કહ્યું છે કે “અસત્ય ભાષણ, સાહસ ખેડવું, માયા-કપટ સેવવું, મૂર્ણપણું–અજ્ઞાનાચરણ, અતિ લેભ–તીવ્ર વિષયાભિલાષ, નિર્દયતા (વિષય ભેગરૂપ સ્વાર્થમાં અંતરાય થતાં સ્વાર્થ સાધવા માટે હૃદયની કઠોરતા) અને અશુચિતા–અપવિત્રતા એ ગણાવેલ દે સ્ત્રી જાતિમાં સવાભાવિક હોય છે. ઉકત બાબતમાં અપવાદરૂપે પ્રાયઃ એવીજ ઉત્તમ સતીઓ કે મહાસતીઓ હોઈ શકે કે જે ઉત્તમ પ્રકારની શીલ સં. પત્તિથી વિભૂષિત છે, તેમજ જેમણે સ્વપતિમાં કે સ્વગુરૂમાંજ સર્વસ્વ આપેલું છે.
અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नवाणु यात्रानो अनुभव.
( અનુસ′ધાન પૃષ્ટ ૯૩ થી ).
એ તીર્થજળને પ્રભાવ અચિંત્ય છે. તેનુ આંતિરક ફળ તે લખી શકાય તેમ નથી. ખાકી બાહ્ય ફળ પણ બહુ ઉત્કૃષ્ટ છે. શાંતનુ રાજાએ પુત્રા સહિત શત્રુ”જયામાં સ્નાન કરવાથી પૂર્ણ લાભ મેળવ્યેા છે, અને ચંદરાજાએ સૂર્યકુંડના જા થી તિર્યંચપણું ત્યજી દઇ મનુષ્યપણું પ્રાપ્ત કર્યું છે.
૧૧ સ્નાન કરી શક્તિના પ્રમાણમાં શ્રેષ્ઠ વસ્ત્ર પહેરી પૂજાનાં ઉપકરણેા મેળવવાં; તેમાં ખાસ સૂચના પુષ્પમાળાના સ'ખ'ધમાં કરવાની છે. પુષ્પાને સાયવડે વિંધીને તેના દ્વાર બનાવવામાં આવે છે એ ક્રિયા શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ છે. પ્રત્યક્ષપણે જીવવિરાધના—જીવને થતી કિલામણા નજરે જોવામાં આવે છે. વળી સડેલાં, ખરેલાં, બગડેલાં પુષ્પ હારની અંદર સહેલાઇએ સમાવી દેવામાં આવે છે. આ સબંધમાં આ માસિકમાં શાસ્ત્રધાર સાથે ખાસ લેખ લખવામાં આવેલ છે. માટે એવા હાર ન ચડાવતાં કાચા સૂત્રવડે શિથિલ ખંધનથી ગુંથેલા દ્વારા ચડાવવા અથવા છુટાં ખુલે લઈને જિનબિંખ ઉપર સુજ્ઞેાભિત લાગે તેમ ગાઠવવાં,
૧૨ પૂજાનાં ઉપકરણા લઈને પૂજા કરવા જતાં મૂળનાયકની પૂજા કરવામાં માણસાની પુષ્કળ ગીરદી હાવાથી વિવેક જળવાતા નથી. માટે તે નિમિત્તે ધમાધમ કે ઉતાવળ ન કરવી, સ્રીપુરૂષોના સમૂહમાં ન ઘુસવું; પરંતુ શાંતિના સમય હાય ત્યારે મૂળનાયકજીની પૂજાભક્તિ કરવી.
૧૩ ધૂપપૂજા કરનારા અજ્ઞાન બધુ અગરવાટ સળગાવીને પ્રભુના મુખ સુધી લઇ જાય છે, જેથી તેની રક્ષા (રાખ) પણ પ્રભુની ઉપર ખરે છે; પર’તુ ખરી રીતે તેા અગ્ર પૂજા ગર્ભગૃહ (ગભારા)ની ખહારથીજ કરવા ચેાગ્ય છે. વળી પ્રભુને ધૂમાડા આપવાના નથી, પરંતુ ધૂપની સુગંધ આપવાની છે, તે તેા છેઠે રહીને ધૂપ કરવાથી સહેજે અની આવે તેમ છે; માટે અગરવાટ લઇને પૂજા કરવાની જગ્યાએ ઉપર તે નજ ચડવું.
૧૪ મુખ્ય વૃત્તિએ તે દરેક બિ'ખની પૂન્ત કરવી એ આપણું પાતનુ કામ છે, નોકરવનું કામ નથી, છતાં બધાં બિંખની પૂજા કરવામાં પહોંચી ન શકાવાથી નાકરવર્ગથી કામ લેવામાં આવે છે; પરંતુ તેનાપર પૂરતુ ધ્યાન આપવાની
જરૂર
છે. પ્રભુના શરીર કે સુખ ઉપર કર્કશ સ્પર્શવાળી વાળાકુ'ચીના નામે ઉપયોગ કરવા નહિ; માત્ર કોઇ જગ્યાએ કેશર ભરાઈ રહ્યું હોય તે ત્યાંજ તેના ઉપયેગ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૭
જૈન ધર્મ પ્રકાશ. કરે. પ્રભુને પખાળ થયા બાદ તરતમાંજ સંગલુહણા કરવા, પાણી સૂકાઈ જવા દેવું નહિ, અને સુગંધી તેમજ શાભિતા કેશરવડે કમસર નવે અંગે પૂજા કરવી. આ બધી હકીકત તે કાર્યમાં જોડેલા ગોઠીઓના ધ્યાન પર લાવવી અને તેને બરાબર ઉપગ થાય છે કે કેમ તેને માટે પૂરતી દેખરેખ રાખવી.
૧૫ નવાણુ યાત્રા કરનાર એક વખત આ તીર્થે અવશ્ય ડુંગરપૂજા કરે છે. તે હકીકત કર્તવ્ય તરીકે પ્રથમ લખાઈ ગઈ છે, પરંતુ તેમાં ખાસ ઉપગ એ રાખવાને છે કે માર્ગમાં પર્વતના કેઈ કોઈ ભાગ ઉપર જળવડે પાષાણ જોઈ તેના પર કેશર ચંદન લગાવી, રૂપને વરગ છાપી, પુખે મુકવામાં આવે છે. આ કિયા થઈ રહ્યા પછી બે ઉપદ્રવ થાય છે. એક તે તદ્દન ખુલ્લી જગ્યામાં આ પૂજા કરેલી હોવાથી સૂર્યની ગરમી લાગતાં પુષ્પ તમામ કરમાઈ જઈ તેને વહેલા વિનાશ થાય છે. બીજું જળની અંદર નાખેલા દુધથી ત્યાં કીડીઓ પુષ્કળ થાય છે, અને તે તે દિવસે તેમજ બીજે દિવસે ઉપયોગ રહિત ચાલનારા યાત્રાળુઓને પગ નીચે કચરાઈ જાય છે. માટે આ બંને પ્રકારની વિરાધના ન થવા સારૂ ચાલવાના રતાની બાજુમાં કુદરતી રીતે પર્વત સાથે જોડાએલ કઈ પથ્થર કે જે વૃક્ષાદિકની છાયામાં હોય તેના પર જળવડે સ્નાત્રાદિક સર્વ કરવું, જેથી વાસ્તવિક ડુંગરપૂજા થશે અને વિરાધનાનું કારણ રહેશે નહીં.
ઉપર જણાવ્યા સિવાય બીજી પણ નાની મોટી અનેક સૂચનાઓ જુદે જુદે વખતે ધ્યાનમાં આવે છે તે તે પ્રસંગે પાતુ પ્રગટ કરશું.
સિદ્ધગિરિનું પ્રમાણ ભરતક્ષેત્ર અને ઐરવતક્ષેત્ર આશ્રી કાળનું અનવસ્થિતપણું છે, તેની અંદર એક કાળચકમાં એક ઉત્સર્પિણી અને એક અવસર્પિણીને સમાવેશ થાય છે. ઉત્સપિણીમાં સર્વ ભાવ વૃદ્ધિ પામે છે અને અવસર્પિણીમાં હાનિ પામે છે. તે બંનેના છે છે આરા (વિભાગ) હોય છે. આ સિદ્ધાચળ પ્રાયે શાશ્વત હોવાથી સર્વકાળે એક સરખો રહેતું નથી. તેનું પ્રમાણ ઉત્સપિડીમાં વધતું આવે છે અને અવસર્પિણીમાં ઘટતું આવે છે. હાલમાં અવસર્પિણી કાળ વર્તે છે. તેના છ આરામાં આ ગિરિરાજનું પ્રમાણ નીચે પ્રમાણે કહેલું છે–
પહેલા આરામાં વિસ્તારમાં ૮૦ જન. ચોથા આરામાં પ૦ જન. બીન આરામાં , ૭૦ જન. પાંચમા આરામાં ૧૨ જન. ત્રીજા આરામાં ' , ૬૦ જન. છઠ્ઠા આરામાં છે હાથ.
પાંચમા આરાને અને આ ભરતક્ષેત્રની બીજી સર્વે અશાશ્વત વસ્તુઓ વિ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવાણુ યાત્રાના અનુભવ.
૧૧
નાશ પામશે ત્યારે પણ આ તીર્થ છ હાથ પ્રમાણુ રહેશે, તે પ્રમાણ ઉત્સર્પિણીમાં ઉપરનાજ ક્રમથી ઉત્તરાત્તર વૃદ્ધિ પામતું જશે.
ઉપર બતાવેલું પ્રમાણ માત્ર તેના ભૂમિપરના વિસ્તારનુ` છે. ભગવ ́ત શ્રી ઋષભદેવજી જયારે વિચરતા હતા ત્યારે ત્રીજા આરાને અંતે આ ગિરિ મૂળમાં ૫૦ ચેાજન વિસ્તારવાળા, ઉપર દશ ચેાજન વિસ્તારવાળા અને ઉંચાઇમાં આઠ યાજન હતા. તે પ્રમાણે ત્યાર પછીના કાળમાં નીચેના વિસ્તારના પ્રમાણમાં ઉપરનેા વિસ્તાર ને ઉંચાઇ સમજી લેવી.
આ તીર્થે થયેલા ઉદ્દાર.
મનુષ્ય લેકમાં ૧૫ કર્મભૂમિ છે, કે જ્યાં ઉત્પન્ન થયેલા મનુષ્ય. માક્ષ માર્ગની આરાધના કરી શકે છે. તે પંદર કર્મભૂમિની અદર મેક્ષમાર્ગની આરાધના કરવામાં પરમ આલંબનભૂત સિદ્ધાચળ તી આ એકજ કર્મ ભૂમિમાં છે, તેને લીધેજ આ ભરતક્ષેત્ર સવક ભૂમિમાં મુખ્યપણાને પામેલ છે. આ ગિરિરાજની ઉપર ઃ આ અવસર્પિણીકાળમાં પ્રથમ ભરત ચક્રવર્તી શ્રીનાભ ગણધરની સાથે પધાર્યાં, અને તેમણે પ્રથમ ઉદ્ધાર કર્યાં. તેમણેજ ત્રિલેાક્યવિભ્રમ નામના પ્રાસાદ ૮૪ મ’ડપવાળા કરાવ્યા, અને તેમાં શ્રી ઋષભદેવ ભગવતની મણિરત્નમય ચતુર્મુખ મૂર્ત્તિ પધરાવી. આ ઉદ્ધાર સંબંધી તેમજ ભરત ચક્રવતીએ સર્વ તીર્થોપર પ્રથમ કરાવેલા જિનમ'દ્વિરા સબધી સવિસ્તર હુકીકત શ્રી શત્રુંજય મહાત્મ્યના પાંચમા સગમાં છે, તેથી તે સર્ગ સાદ્ય'ત વાંચી જવા; એથી અનેક પ્રકારની માહિતી મળવા સાથે ખીજા પણ બહુ લાભ પ્રાપ્ત થશે.
ભરતચક્રીએ ઉદ્ધાર કરાવ્યા પછી ચેાથા આરાની અંદર અસખ્ય નાના મોટા ઉદ્ધાર થયા છે, પરંતુ તે સમાં મુખ્ય ગણુના કરવા લાયક ૧૧ ઉદ્ધાર થયા છે, એટલે ભરત ચક્રી સુદ્ધાં કુલ ૧૨ ઉદ્ધાર થયા છે, તે નીચે પ્રમાણે—
૨ જો–ભરતચક્રીના આઠમા પાટપર થયેલા દર્શાવીય રાજાએ કર્યાં. એ આઠે પાટ ભરતચીની જેમ આરીસાભુવનમાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા હતા.
૩ જો-શ્રી સીમ‘ધરસ્વામીએ વર્ણવેલા આ તીર્થના મહાત્મ્યને સાંભળીને ઈશાનેન્દ્ર કરાવ્યા. તેણે હસ્તિની દેવીના ઉપદ્રવનું પણ નિવારણ કર્યું. ૪ થે-ચેથા દેવલેકના ઇંદ્ર માટે, કરવ્યા.
૫ મે-પાંચમા દેવલેકના ઇંદ્ર બ્રહ્મત્ત્વે કરાવ્યેા.
૬ ઠ્ઠા–એ વિદ્યાધર મુનિએએ કહેલું એ તીર્થનું મહાત્મ્ય સાંભળી ભુવનપતિના ઈંદ્ર ચમરેકે કરાગ્યે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૨૨
જૈન ધર્મ પ્રફાશ.
૭ મે–શ્રી અજિતનાથજીના બંધુ સગરચઢીએ કર્યાં,
૮ મે-શ્રી અભિનંદનસ્વામી એ તીર્થે પધારતાં તેમની દેશનામાં એ તીર્થનુ મહાત્મ્ય સાંભળીને વ્યતરે એ કરાવ્યે!.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯ મેા-શ્રી ચદ્રપ્રભુના તીમાં શ્રી ચંદ્રશેખરમુનિના ઉપદેશ સાંભળીને તે મુનિના પુત્ર ચદ્રયશાએ કર્યાં.
૧૦ મા-શ્રી શાંતિનાથજીના પુત્ર ચકાયુધ પેાતાના પિતાની દેશના સાંભળી સંધ કાઢીને ત્યાં આવ્યા, અને ઇંદ્રના કહેવાથી જિનમંદિરાદિકની જીણુતા જાણીને તેમણે ઉદ્ધાર કર્યાં.
૧૧ મે-શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીના તીમાં રામચન્દ્રે અને લક્ષ્મણે કર્યાં. ૧૨ મેાશ્રીનેમિનાથજીની પાસેથી આ તીર્થને મહિમા સાંભળી કુષ્ણુ સહિત પાંડવા આ તીથૅ યાત્રા કરવા આવ્યા; તે પ્રસંગે તેની જીણુતા જોઈને તેમણે તેમના પિતા પાંડુરાજા જે દેવ થયેલા હતા તેની સહાયવડે ઉદ્ધાર કર્યાં.
આ પ્રમાણેના મુખ્ય ખાર ઉદ્ધાર ચાથા આરામાં થયા પછી પાંચમા આરામાં આજ સુધીમાં માત્ર ૪ ઉદ્ધાર થયા છે તે નીચે પ્રમાણે—
૧૩ મે ઉદ્ધાર મહુવાનિવાસી જાવડશા નામના શેઠે શ્રી વાસ્વામીની સહાયતાથી વિક્રમ સંવત્ ૧૦૮માં કર્યાં. તે ઉદ્ધાર સંબધી વર્ણન બહુ ચમત્કારિક હાવાથી ખાસ વાંચવા લાયક છે. ( જુએ શ. મ, પૃષ્ઠ ૧૦૧ થી ૫૧૧)
૧૪ મો ઉદ્ધાર શ્રી કુમારપાળ રાજાના વખતમાં શ્રીમાળી જ્ઞાતિના મહુડ મત્રીએ સ’૧૨૧૩માં કર્યાં. આ ઉદ્ધારનુ વર્ણન પણ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ્યાર્દિકમાંથી વાંચવા ચેગ્ય છે. હાલ જે જિનમંદિર વિદ્યમાન છે તે આ બાહુડમ`ત્રીનુ' કરાવેલું છે, એમ કહેવાય છે.
૧૫ મે ઉદ્ધાર સમરાશા નામના એશવાળ જ્ઞાતિના ગૃહસ્થે સ`વત્ ૧૩૭૧માં કર્યાં. તેમનુ દ્રવ્ય ન્યાયેાયાર્જિત હેાવાથી અને વિધિમાં વિશુદ્ધતા હાલાથી એ ઉદ્ધાર પણ બહુ પ્રતાપી નિવડચા.
૧૬ મે ઉદ્ધાર કરમાશા નામના પોરવાડ જ્ઞાતિના ગૃહસ્થે સવત્ ૧૫૮૭ માં કર્યાં છે. એમનો પધરાવેલા મૂળનાયકજીના બિબ અત્યારે વિદ્યનાન છે, અને તેમના પ્રતાપ ને પ્રભાવ સર્વત્ર વિસ્તાર પામેલે છે.
આ પાછળના ત્રણ ઉદ્ધાર સ'અ'ધી વિશેષ હકીકત લક્ષ્ય થયે તે પ્રગટ કરવા ઇરાદે છે. આ પાંચમા આરાના બાકી રહેલા સુમારે સાડા અઢાર હજાર વર્ષમાં
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતા સાર.
૧૨૩
ન
હુંવે પછી પ્રતિમા આશ્રી અથવા જિનભુવન આશ્રી કેટલા ઉદ્ધાર થશે અને કાણુ. કરશે તે કઇ જગ્યાએ લેખિત ન હેાવાથી કહી શકાતુ' નથી. માત્ર એક પાંચમા આરાની પ્રાંતે છેલ્લેા ઉદ્ધાર કરનાર વિમળવાહન રાજાની હકીકત શત્રુ...જય મહાăાહિકમાં લખાયેલી દૃષ્ટિએ પડે છે. એ ઉદ્ધાર શ્રી દુઃપ્રસભસૂરિ મહારાજના ઉપદેશથી વિમળવાહન રાજા કરાવશે; પર’તુ ત્યાર પછી બહુ ચેડા વર્ષમાંજ પાંચમે આરા પૂરા થવાને હેાવાથી તે વધુ વખત રહી શકશે નહીં.
આ તીર્થના મહાત્મ્યાદિકના સ'મધમાં જેટલી હકીકત લખીએ તેટલી લખી શકાય તેમ છે. અનેક શાસ્ત્રામાં તેનુ' વર્ષોંન આવે છે. શ્રી શત્રુંજય મહાત્મ્યમાં ભરતચક્રીના ઉદ્ધારની હકીકત બહુજ વિસ્તારથી આપવામાં આવી છે; તેની અંદર ભરતચડ્ડીએ કરેલી ગિરિરાજની, શ્રી ઋષભદેવજીની અને નેમિનાથ ભગવતની
સ્તુતિએ ખાસ વાંચવા લાયક છે. સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓએ તે તે કઠે કરવા લાયક છે. · આ વિષયની જુદી છપાનારી બુકમાં એ ત્રણે સ્તુતિ મૂળ લેાક તથા ભાષાંતર સાથે આપવામાં આવનાર છે.
આ તીર્થે શુભ ભાવથી યાત્રા કરનાર પ્રાણીનાં અનેક પ્રકારનાં પૂર્વે કરેલાં પાપ નાશ પામી જાય છે. દાન, શીળ, તપ ને ભાવ એ ચારે પ્રકારના ધર્મનુ' અહીં બહુ સહેલાઇએ આરાધન થઈ શકે છે. અત્યુત્તમ તીર્થં હાવાથી મુનિવનું આગમન રહ્યાજ કરે છે, તેથી તેમને દાન આપવાની જોગવાઈ સહેજે મળી આવે છે. ઉત્તમ શ્રાવકે પણ અનેક આવતા હાવાથી અને પ્રકારનું સુપાત્રદાન અહીં દઈ શકાય છે. બ્રહ્મચર્ય સહેજે પળે છે. યથાશક્તિ તપસ્યા પણ થઈ શકે છે અને શુભ ભાવની વૃદ્ધિને માટે તે આ તી પરમ આલંબન-સાધનભૂત છે. માટે જ્યારે જ્યારે સાંસારિક વ્યવસાયમાંથી અવકાશ મળે ત્યારે ત્યારે અથવા તે અવકાશ મેળવીને પશુ અવશ્ય આ તીર્થની યાત્રાના પરમ લાભ મેળવવે. કિં મહુના !
श्रीपाळ राजाना रास उपरथी नीकळतो सार.
( અનુસંધાન પુ. ૨૫ માના પૃષ્ઠ ૩૪૮ થી).
શ્રીપાળ રાજા નવ પદ્મના ધ્યાનમાં લીન થયા તેનુ' સ્વરૂપ રાસના કર્તાએ દ રેક પદની ભક્તિરૂપ પાંચ પાંચ ગાથાવડે કહેલું છે. એનુ` મૂળ સ્થાન નવપદ મહાત્મ્યગર્ભિત પ્રાકૃત પ્રકરણ ૧૨૪ ગાથાનું છે તે જણાય છે. અત્ર રાસ ઉપરથી દરેક પદ્યનુ' વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. પ્રથમના પ્રકરણની જેમ આ પ્રકરણમાં
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
મ હકીકત ને પછી તેને સાર આપવામાં આવશે નહીં, કારણકે આ પ્રકરણમાં હકીકતજ સારરૂપ છે.
પ્રથમ અરિહંત પદનું વર્ણન. ત્રીજે ભવે જેમણે વીશ સ્થાનકે પિકી એક અથવા તેથી વધારે પદના આરાધનવડે તીર્થકર નામકર્મ ઉપાર્જન કર્યું છે અને જે ચદ સ્વમવડે સૂચિત મનુવ્યપણું પામી ચારે નીકાયના દેના ૪ ઈવડે પૂજિત થાય છે, ૫૬ દિશાકુમારિક અને અસંખ્ય ઇંદ્ર જેમને જન્મત્સવ કરે છે એવા અરિહંતને હું પ્રણામ
જેના પાંચે કલ્યાણકેએ જ્યાં નિરંતર અધિકાર રહે છે એવા સાતે નરકમાં પણ ઓછો વત્તો પ્રકાશ થાય છે અને જેઓ સર્વ જીવેથી અધિક ગુણના તેમજ અતિશન ધારણ કરનારા છે એવા શ્રી અરિહંતને નમસ્કાર કરીને હું મારાં અનેક ભવસંચિત પાપને ટાળું છું.
અહીં તીર્થકરના ૩૪ અતિશય સંક્ષેપ બતાવવામાં આવે છે. તેની અંદર ૪ અતિશય તે પ્રભુના જન્મથી જ હોય છે, ૧૧ અતિશય ઘાતિકર્મના ક્ષયની પ્રભુને જ્યારે કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે તેની સાથે ઉત્પન્ન થાય છે અને ૧૯ અતિજે તે સમયે દેવકૃત પ્રગટ થાય છે.
જન્મથી જે ચાર અતિશ હોય છે તે આ પ્રમાણે
૧ ભગવંતનું શરીર મળરહિત, રેગરહિત, સુગંધયુક્ત અને અદ્ભુત રૂપવાળું હોય.૨. શરીરની અંદરનાં રૂધિર ને માંસ ગાયના દૂધ જેવા ઉજ્વળ તેમજ દુર્ગધરહિત હોય. ૩ આહાર ને નિહાર અદશ્ય હોય. ૪ શ્વાસે શ્વાસ કમળ સરખો સુગંધી હોય.
ઘતિકર્મના ક્ષયથી થનારા ૧૧ અતિશય આ પ્રમાણે–૧ એક જન પ્રમાણ સમવસરણમાં ત્રણ ભુવનના દેવે, મનુષ્ય અને તિર્થ સમાઈ શકે. ૨ પ્રભુની વાણી દે, મનુષ્ય અને તિય સર્વે પિતપતાની ભાષામાં સમજે. ૩ ભગવંત વિચરે તેનાથી ફરતાં રપ યોજન પ્રમાણ ક્ષેત્રમાંથી પૂર્વોત્પન્ન રોગાદિ નાશ પામે. ૪ જાતિવરવાળા ને પણ પરસ્પર વેરભાવ નાશ પામે. ૫ ભગવંત વિ. ચરે ત્યાં દુભિક્ષ દુષ્કાળ ન હોય. ૬ સ્વચક પરચકને ભય ન હોય. ૭ મારી મરકીને ઉપદ્રવ ન હેય. ૮ ઇતિ એટલે ધાન્યાદિકના વિનાશકારક જીવજંતુઓની ઉત્પત્તિ ન હોય. ૮ અતિવૃષ્ટિ ન હોય. ૧૦ અનાવૃષ્ટિ નહેય. ૧૧ ભગવતની પાછી ઉતમય ભામંડળ (કતિસમૂહ) જળહળતું રહે
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.
૧રપ દેવકૃત ૧૯ અતિશયે આ પ્રમાણે–૧ મણિ રત્નમય સિહાસન સહચારી હાય, ૨ ત્રણ છત્ર મસ્તકે હોય, ૩ ધર્મધ્વજ નિરંતર આગળ ચાલે, ૪ ચાવીશ જેડા ચામર અણુવિજ્યા વિંજાય, ૫ ધમચક અકાશમાં રહ્યું સતું આગળ ચાલે, ૬ મસ્તક ઉપર અશેક વૃક્ષ પ્રભુના શરીરથી બાર ગણું ઉંચું સાથે રહે, ૭ પ્રભુ પૂર્વ સન્મુખ સિંહાસન પર બિરાજે ત્યારે ચતુર્મુખ દેખાય, ૮ રે... કનક તથા ૨ત્નમય ત્રણ ગઢ હોય, ૯ ભગવંત ચાલે ત્યારે સુવર્ણમય નવ કમળ પગ નીચે આગળ પાછળ ચાલતા રહે, ૧૦ કાંટા અમુખ થઈ જાય, ૧૧ સંયમ લીધા પછી કેશ નખ ન વધે, ૧૨ ઓછામાં ઓછા કેડેગમે દેવતાઓ સેવામાં રહે, ૧૩ સર્વ ડતુ સુખદાઈ હૈય, ૧૪ સુગંધી જળની વૃષ્ટિ હોય, ૧૫ જળસ્થળનાં ઉપજેલાં પાંચ વર્ણનાં પુપની ઢીંચણ પ્રમાણ વૃષ્ટિ હેય, ૧૬ પક્ષીઓ પ્રદક્ષિણા દેતા જાય, ૧૭ વાયુ સાનુકૂળ હેય, ૧૮ વૃક્ષે નીચા નમીને પ્રણામ કરે, ૧૯ આકાશમાં દેવદુંદુભી વાગે.
ભગવંતના આઠ પ્રાતિહાર્ય પિકી શેક વૃક્ષ, સુરપુષ્પવૃષ્ટિ, ચામર, સિંહાસન, દુંદુભી અને છત્રત્રય એ છ પ્રાતિહાર્યને આ ૧૯ અતિશયોમાંજ સમાવેશ છે. ભામંડળરૂપ પ્રાતિહાર્ય કર્મક્ષયથી થતા ૧૧ અતિશમાં છે, અને દિવ્ય ધ્વનિ જે દેવતાઓ પૂરે છે તે વાણીના ગુણને અંગે સમાયેલી જણાય છે.
આવા ૩૪ અતિશયયુક્ત પરમાત્મા તેમના આત્મગુણની પરમ નિર્મળતા થવાથી તેમજ દેશના વડે પરમ ઉપકારના નિમિત્તભૂત હેવાથી ત્રણ જગતના જીને વદનિક છે, તેને હું ત્રિવિધ ત્રિવિધ નમસ્કાર કરું છું.
જે પ્રભુ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થયા ત્યારથી જ ત્રણ જ્ઞાનવડે અલંકૃત હોય છે, જેટલું દેવભવમાં મતિ, શ્રત ને અવધિજ્ઞાન હોય છે. તેટલું નાશ ન પામતાં-અવરાઈ ન જતાં સાથેજ આવે છે. વળી એ પ્રભુ અનેક પ્રકારની બાહ્ય સદ્ધિના સ્વામી છતાં પણ જે વખતે પિતાનું ભેગકર્મ ક્ષીણ થયેલ જાણે છે ત્યારે એક ક્ષણ માત્ર પણ સંસારમાં ન રહેતાં સર્વ સંગ ત્યાગીને ચારિત્ર ધર્મ અંગીકાર કરે છે. તે વખતથી તેમને ચોથું મન:પર્યવજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. વાસ્થાવસ્થામાં પ્રાયે મનપણે રહી ઘાતકર્મને ખપાવવા માટે જ્ઞાન, ચારિત્ર અને બાહ્યાયંતર તપવડે પ્રબળ પ્રયાસ કરી તેને સર્વથા ક્ષય કરી કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે, પછી તીર્થકર નામકર્મને ઉદય થવાથી ભવ્ય, સુલભબોધી અને પરિત્તસંસારી જીવને દેશના આ પવાવડે સંસારસમુદ્રને પાર પમાડે છે, અને પિતે ભવને અંતે નિર્મળ ધ્યાનથી રિલેશી કરણવ અયોગી અવસ્થા પ્રાપ્ત કરી સિદ્ધિસ્થાનને મેળવે છે, એવા વીતરાગ પરમાત્માને હું શુદ્ધ અંતઃકરણ વડે નમસ્કાર કરું છું.
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૬
જૈન ધર્મમાં પ્રકાશ. અરિહંત દેવને સર્વે શુભ ઉપમા આપી શકાય છે, પરંતુ શાસ્ત્રકાર ખાસ કરીને મહાપ, મહામાહણ, નિર્યાત્મક અને સાર્થવાહની ઉપમા આપે છે. ૧ જેમ શેવાળ તેને આઠે પડેલી ગાયોનું સ્થાપના ભયથી રક્ષણ કરી તેને સ્વસ્થાને પહો. ચાડે છે, તેમ ભગવંત ભવ્ય રૂપ ગાયેના સમુદાયનું જન્મ જરા મરણના ભયથી રક્ષણ કરી મોક્ષરૂપ જે તેનું સ્થાન ત્યાં નિર્વિદને પહોચાડે છે, તેથી તે મહાપની ઉપમાને એમ છે. ૨ વળી તેમના ઉપદેશથી અનેક ભવ્ય જીવો મુનિપણું અંગીકાર કરી છકાય જીવોની ત્રિવિધે વિવિધ રક્ષા કરે છે, ત્રણ જગમાં અમરપડહ વજડાવે છે; તેથી એવા સર્વત્ર માહણ (ન હ) શબ્દને નિર્દોષ કરાવનારા પરમાત્મા મહામાહણની ઉપમાને ચગ્ય છે. ૩ નિર્ધામક એટલે વહાણને
ડેલ-કતાન જેમ વહાણની અંદર બેઠેલા મનુષ્યનું સમુદ્રના ઉપદ્રવથી રક્ષણ કકરી તેમના ધારેલા બંદરે પહેચાડે છે, તેમ અરિહંત પણ ભવસમુદ્રમાં પડેલા ભવ્ય અને તેમની ભવસ્થિતિ પરિપકવ થયે તેમાંથી ઉદ્ધાર કરી, શુદ્ધ માર્ગમાં જેડી દઈ, ચારિત્રરૂપ પ્રવાહમાં બેસાડી, ઘાતિકર્મરૂપ ઉપદ્રવનો સર્વથા ક્ષય કરી સિદ્ધરથાનમાં પહોચાડે છે, તેથી તેઓ અપૂર્વ નિમકની ઉપમાને યોગ્ય છે. ૪ વળી જેમ વાહ પિતાની સાથે આવેલા સામાન્ય વેપારીઓના માલ વિગેરેનું રક્ષણ કરી, અબી બંગાવી તેમને તેમના ધારેલા બંદરે પહોંચાડે છે, તેમ ભગવંત ૫ણ ભવાટવીમાં પડેલા અને તેમાં રખડતા રઝળતા ભવ્ય ને શુદ્ધ માર્ગના ઉપ• • દેશવ ધર્મ પાડી ભવાટવી એળગાવી મોક્ષરૂપ નગરે પહોંચાડે છે, તેથી તેઓ સાહની ઉપમાને ચગ્ય છે. આ ચારે ઉપમા જેમને પુરેપુરી રીતે ઘટે છે એવા અરિહંત દેવને હું વિવિધ વિવિધ નમસ્કાર કરું છું.
વળી જે પરમાત્મા ઉપર બતાવી ગયેલા આઠ પ્રાતિહાર્યોવડે નિરંતર અલંગ ફો હોય છે, જેમની વાણી પાંત્રીશ ગુણવડે શેભતી હોય છે અને જે સર્વ જગના
ને ઉપદેશ આપે છે તેવા અરિહંત પરમાત્માને હું અને વચન કાયાવડે
અહીં પ્રસંગોપાત્ અરિહંતની વાણીના ૩૫ ગુણ બતાવવામાં આવે છે–૧ જે હેકાણે જે ભાષા બેલાતી હોય તે ભાષા અર્ધમાગધી સહિત બેલે. ૨ એવે ઉંચે સ્વરે દેશના આપે કે જેથી એક જન પ્રમાણ સમવસરણમાં બેઠેલા સર્વ જીવે એક પારખી રીતે સાંભળે. ૩ શામીક તુચ્છ ભાષા ન બેલે–પ્રઢ ભાષા બેલે. ૪
ઘની જેવી ગજવવાળી ગંભીર વાણી બોલે. એ સાંભળનાર દરેક શબ્દ શિશ નિજ સમજી શકે તે બેલે સાંભળનારને સંતોષ ઉપજે, માનભરેલી લાગે એ વીસરલા બોલે. છ સર્વે સાંભળનાર એમ સમજે કે પ્રભુ અમને ઉદ્દેશીનેજ લે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળ રાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતે સાર
૧૨૭ એવી સર્વને બહુમાન ઉત્પન્ન કરવાવાળી વાણી બેલે. ૮ પુષ્ટ અને વિસ્તારવાળા અર્થ સહિત બેલે. ૯ પૂર્વાપર અવિરધી વાણી બોલે—જેમના બલવામાં પૂર્વાપર વિરોધ આવે જ નહીં. ૧૦ મહત્વ ભરેલાં વચને બેલે કે જેથી સાંભળનારા અનુમાન કરે કે આવાં વચને મોટા પુરૂનાં મુખમાંથીજ નીકળે. ૧૧ સાંભળનારને સંદેહ ન રહે તેવી સ્પષ્ટ વાણી બોલે, ૧૨ એવા અર્થનું વ્યા
ખ્યાન કરે કે જેમાં કેઈ દૂષણ કાઢી શકે જ નહીં. ૧૩ સૂક્ષ્મ અને કઠણ વિષય પણ એવી રીતે બેલે કે જેથી સાંભળનારના હૃદયમાં તરત રમી જાય. ૧૪ પ્રસ્તાવિચિત બેલે. ૧૫ દ્રવ્ય નવતત્ત્વાદિકના સ્વરૂપને પુષ્ટ કરતા સતા અપેક્ષાયુકત વિવક્ષિત વસ્તુ કહે. ૧૬ વિષય, સંબંધ, પ્રજનને અધિકારી સહિત બોલે. ૧૭ પદરચનાની અપેક્ષાએ બેલે. ૧૮ નવતત્વ ને દ્રવ્યનું સ્વરૂપ પટુતાવાળું કહે. ૧૯ એવું સ્નિગ્ધ અને મધુર બોલે કે જેથી સાંભળનારને ધૃત ગેળ કરતાં પણ વધારે મીઠાશ આપે. ૨૦ એવી ચતુરાઈથી બેલે કે જેમાં પરમર્મને ઉઘાડવામાં ન જણાય. ૨૧ ધર્મ અર્થ પ્રતિબદ્ધ બોલે. ૨૨ દીપકની જેવો પ્રકાશકારી ઉદાર અર્થે કહે. ૨૩ પરનિંદા ને આત્મપ્રશંસા રહિત બેલે. ૨૪ સાંભળનાર તરતજ સમજી જાય કે આ સર્વગુણસંપન્ન છે એવું બોલે. ૨૫ કર્તા, કર્મ, કિયા, લિંગ, કારક, કાળ ને વિભક્તિ સહિત બેલે. ૨૬ સાંભળનારને વિમય થાય, આશ્ચર્ય ઉપજે એવું બિલે. ૨૭ સ્વસ્થ ચિત્તે અતિ ધીરતાથી લે–ઉતાવળું ન બોલે. ૨૮ વિલંબ રહિત બેલે. ર૯ મનની ભ્રાંતિ વિના બેલે. ૩૦ વૈમાનિક ભવનપતિ વિગેરે દે મનુષ્ય તિર્યંચ સર્વ પિોતપોતાની ભાષામાં સમજે તેમ બોલે. ૩૧ શિષ્યને–ગણધરોને વિશેષ બુદ્ધિ ઉપજે એવું બેલે. ૩ર પદના અર્થને અનેક પણે વિશેષિત કરીને બેલે. ૩૩ સત્વ પ્રધાન વાણી બેલે. ૩૪ પુનરૂક્તિ ન કરે. ૩૫ સાંભળનારને ખેદ શ્રમ કિંચિત્ પણ ન ઉપજે તેમ બોલે.
આવી અનેક ગુણસંયુકત વાણના બેલનાર, જગતના ઉપગારી, અત્યુત્તમ ઐશ્વર્યતાને પામેલા, સર્વગુણસંપન્ન, સર્વદેષરહિત, પુણ્યપ્રકૃતિના બળવડે જન્મથી જ દેવ દેવેંદ્રાદિકથી પૂજાતા–સ્તવાતા, પુષ્પના સુવાસની જેમ અદ્યાપિ પણ જેમના ગુણોની સ્તવના થયા કરે છે, એવા અરિહંતને હું નમસ્કાર કરું છું, તવું છું, તેમની ભકિતમાં લીન થાઉં છું
આ પ્રમાણે શ્રીપાળરાજાએ અરિહંત પદની સ્તુતિ કરી અને તેના શુદ્ધ સ્વરૂપને હૃદયમાં ભાવવા લાગ્યા.
અપૂર્ણ
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સી પરિસ્થથી હાનિ હર હર મુવિ ળફ થવા લાગે છે અને હાલના શાવકો સુદર્શન, કડ થવા જાય છે, પરંતુ તે મુનિ મહારાજાએ મરણમાં રાખવાની જરૂર છે કે
થવું તો દૂર રહ્યું પણ સિંહગુફાવાસી થવું તે પણ મુકેલ છે. તે છે કે શા કાકાના સાવ એક વચનથી પાછા વળ્યા અને માત્ર માનસિક ચતુર્થ વ્રતના ભંગથી - પાશે આલેયણ લઈ શુદ્ધ થયા.સાંતકાળના મુનિએ પિતાના સત્વને તેલ કર્યા
લાય સાથીઓનો કે શાલિકાઓને વિશેષ પરિચય કરે છે–વાત કરે છે-વાંધા પતાવે છે, પરંતુ તેમાં પિતાના આત્માને જ સાથે ટે વાં પડે છે તેને વિચાર કરતા નથી હોવા પ્રસંગમાં ત્રિવિધેત્રિવિધ અંગીકાર કરેલું ચતુર્થ વ્રત કેવી સ્થિતિમાં રહે છે તેને રહે વયમેવ વિચાર કરી લે, અને ભગવંતની આજ્ઞા એ સંબંધમાં શું છે અને અનુસરવું. તે સાથે અશાહ સમ એ ગાથાને અર્થ પણ વિચારવો.
હવે આપણું શવક ભાઈઓ જેઓ મિત્રાદિકની સ્ત્રીઓના વિશેષ પશ્ચિયમાં - - - રહે છેવસે છે તેમણે ઇદિને થનધનાટને પોતાના આત્માની સાક્ષીએ
2 કર. તારે લગાના ઇંદ્રિારૂપી અશ્વને કાબુમાં રાખવા માટે કેટલું આત્મ. રાજા દશમે તેને પાણી વિચાર કરો. તે સાથે પરસ્ત્રીના અંગોપાંગ નિરખ છે એ અશુદ્ધિાર કર્યો છે કે હવે તેને પ્રતિજ્ઞા રશે પુરી જેવું. આ શીળગુણથી
એનું પહેલું પગથીયું છે. આ કાયદાથી સુદર્શન શેડ થવાય તેમ નથી. ન બોન કરનારી પતિની સ્ત્રી સાથે એકાંત છતાં તેમણે જે વિશુદ્ધિ જાળવી . . .. હાંએ : કાવલી પાક લેશ દાવડગ્યા નહીં તે તો તે એ.
! કે ઉપદે ધ્યાનમાં લઈ મિત્રાદિકની એનો પણ વિ. . . ચતુ ન કરશે. કરો તે એક જ નુકશાનનને, પણ બહુ જાતિપુરા કરવા. હા એટલું જ દાન મા તો બસ છે. વધારે હવે પછી.
શેડ ચાર મહિને ખેદકારક મૃત્યુ આ વિધાન જેનબા ! - ૧ ( શ્રી સિદ્ધાચળ તીર્થની યાત્રા માટે
કઈ પણ કારની વ્યસ્થાને અને વાવ કર્યા સિવાય પરમાત્મા સન્મુખ દૃષ્ટિ રાઅને ધર્મચર્ચા કરતાં કરતાં મા ને તજી દીધું છે. એમની વિદ્વત્તા માટે છે. સત નથી. શ્રાવકમાં એમી જેડના કાપશાસ્ત્રના અભ્યાસી ને અનુભવો જડવા સુર કે લે છે. એમના આ તીર્થસ્થળ ઉપવાસની તાપસ્યા સાથે થયેલા અકમાંનું મૃ. ને એક નવુ જ શિક્ષણ આપ્યું છે. દેહ તે વિનર છે પણ તેની આ સ્થિતિ
ને કેવી રીતે થાય છે તેના ઉપર બહ આધાર રહે છે. આ મૃત્યુ ખરેખરી તેમની - મહાનું ને સંગતિગમનનું ભાન કરાવે છે- વી આપે છે. અમને પંચત્વથી - " ને ન પુરાય તેવી માગી આવી પડી છે; પરં તુ કહાની ગતિ દુરતિમ છે, “ તે પ્રાપ્ત નિરૂપાય છે. અમને પણ એને અભાવ બહુ ખેદરૂપ થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર. -
ડાકોર
કે.
6
:
ની
O T 1 1 NR Z
N
M 0.4
1
1
-
, '
, , , * ૧
- - 1
: '
1 ૦.
જ. :* - *
) | ' વ
1: છે, .y
!
.
: *: **
શ્રી જામનગરનિવાસી શ્રાવક હીરાલાલ મા સરાજે છપાવેલા સંસ્કૃત ગદ્યપદ્યાભક નીચે જણાવેલા ગ્રંથે અમારે ત્યાંથી મળી શકે છે. પરંતુ તેની કિંમત હદ ઉપરાંત વધારે રાખેલી હોવાથી તેમને હોવાથી તે પ્રતે મુનિ મહારાજ વિગેરેને ભેટ તરીકે એકલવામાં આવતી નથી. આ
વાર હવાથી માતાના રાષ્ટ્રપતિએ અસનીય હે ૧ પંચસંગ્રહ ટીકા, ભા.૧-૨-૩૦ દરેક ભાગના
૭-૮-૦ ૨ શ્રી ઉત્તરાધ્યયન ટીકા વિધિ પક્ષી જયકીર્તિસૂરિ વિરચિત ૩ શ્રી શત્રુંજ્ય મહાસ્ય મૂળ કલેકઅપ ૪ શ્રી શીલ પદેશવાળા વૃત્તિ (દેશીલતરાગિણી) ૫ શ્રી ઉપદેશમાળા વૃત્તિ. શ્રી રામવિજ્યજી કૃત, ૬ શ્રી આત્મપ્રબોધ ગ્રંથ ૭ દાનાદિકુલક વૃત્તિ. ૮ શ્રી કલપસુત્ર સુખધિકા ટીકા. ૯ સુકિત મુકતાવળી (પ્રસ્તાવિક લેકે ૧૦. ગિતમપૃચ્છા વૃત્તિ. ૧૧ ગાતમકુળક લવૃત્તિ. શ્રી જ્ઞાનતિલક ગણિત
૬૦ ૧૨ સમ્યકત્વ કેમુદી.
૧-૧૨-૦ ૧૩ શ્રી વિમળનાથ ચરિત્ર. શ્રી વર્ધમાનસુરિ કત. ૧૪ મલયસુંદરી ચરિત્ર. પદ્યબંધ. ૧૫ મૃગાવતી ચરિત્ર. પદ્યબધ. ૧૬. યશોધર ચરિત્ર. કલેકબંધ.. ..
--- ૧૭ ધમિલ ચરિત્ર. પદ્યબંધ શ્રી જયશેખર સુરિત. ૧૮ શ્રીપાળ ચરિત્ર, સંસ્કૃત ગદ્યબંધ-જયકીર્તિકૃત.. ૧૯ શ્રીપાળ ચરિત્ર. લેકબંધ સત્યરાજ ગણિત.
૦૬૨ રિ૦ અબડ ચરિત્ર. ૨૧ મહીપાળ ચરિત્ર. લેકબંધ. રર નરવર્મા ચરિત્ર
–– 3 : ર૩ ઉત્તમ કુમાર ચરિત્ર. પદ્યબંધ.
૦-૧૨ ૦ ૨૪ રહિણેય ચરિત્ર. .૨૫ નાભાકરાજ ચરિત્ર,
૩૦-૬-૦ ૨૬ કામઘટ કથા, - ૨૭ ઘર્મવિલાસ, લેકબદ્ધ.
૧-૦-૦ - ૨૮ સાધુનિકૃત્ય સામાચારી. કલેકબદ્ધ
. ૮-૧૨-૦ - ૨૯ યુકિતપ્રકાશ સટીક. સ્યાદ્વાદકલિકો. હારિભદ્દી અષ્ટક મૂળ. ૦-૧૨-૦ - ૩૦ અ 5 વ્યાખ્યાન.
૦-૫–૦ ૩૧ ચોમાસી વ્યાખ્યાન તથા હળીકાખ્યાન
૦-૮-૦ ૩૨ પાક્ષિક સૂત્રાવચરિ.
૦–૮-૦ - ૩૩ શ્રમણ સૂત્રાવચેરિ.
વિશ્વ કલેકબંધ,
';
*
૧-૮-૦
:
-
૮s
-
A
'
છે
o
as
It 6
છે
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' 0-5-8 જફર ખબર. અમારા તરફથી વેચાણ બુકોનું લિસ્ટ બહાર પડ્યા પછી નીચેની બુકે વેરેમાં વધી છે. જોઈએ તેણે મંગાવવી. આડ અકપકુમ ભાષાંતર વિવેચન સહિત. ગુજરાતી. 1-4-0 - શાસ્ત્રી નિભાનું ભાગ 1 લે. ૌતમ સ્વામીને રાસ, અર્થ સહિત ગુજરાતી. 0-1-0 અાપદનો નકશે સંગીત કપડા સાથે. 0-6-0 વાપરીને નકશે. 3 >> angro શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાન રસીકવર જ્યુબીલી અંક. ગુજરાતી ૦-૧ર૦ દાંતના રાત્રિ. પધધ. અંક 1-2. (કલકત્તાના)દરેક અંકના 0-11 0 માર્ગ દર્શક. ગુજરાતી. 0-12-0 ધાડ તરંગ ભક્તિમાતા. ગુજરાતી. કલિક ચરિત્ર, ( બનારસનું સંસ્કૃત. - 1-4-0 પતિતર્ક વિભાગ 1 લે. , 3-0-0 કોન કો ભાગ 1 લે.. , ગરૂ કથા. . 0-4-0 વજન પદ સંગ્રહ ભાગ 1-2-3-4 ગુજરાતી. દરેકના દુક હૃદય નેત્રાંજન. (પાકા ડાળી) ગુજરાતી. 1-8-0 નો દરવાજો જેવાની દિશા. ' . 0-8-0 સંસકૃત. 3-4-0 0 0 0 0-4-0 0-8-0 0 to = " ગુજરાતી. o-4-0 સંaષ્ટ્ર કાવ્ય : તા અહિ . વિચારાદિ ચાર ક! શા સા. શાસ્ત્રી. --0 પર પ્રતિકમણું ગુજરા અર્થ માંત.( સેવચંદ રાયચંદ જાળી) 0-12-2 ઉપર જણાવેલી કિંમત ઉપરાંત છે. હું રાજવું. ૩ર. જુને. 4 ઝવેરી કાઈ વરચંદ, પ ઝવેરો લાદાદા કથાસા. પાદર, For Private And Personal Use Only