Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 89 hindI-bhakti-sAhitya meM guru kA svarUpa evaM mahattva ___ DaoN. kizorIlAla raigara guru vaha tattva hai jo ajJAna kA nAzakara paramAtma-pada se hamArA sAkSAtkAra karAtA hai| siddha evaM nAthoM ke sAtha hindI ke bhaktikAlIna santa kaviyoM kabIra, nAnaka, ravidAsa, dAdUdayAla, caranadAsa, svAmI zivadayAlasiMha, mIrAM, sAMI bullezAha, tulasIdAsa Adi ke kAvyoM meM nihita guru-mahimA ko lekhaka ne nipuNatA se saMyojita kiyA hai| Alekha se guru kI utkRSTatA kA sahaja hI bodha hotA hai| -sampAdaka manuSya janma lete hI sIkhane kI ora pravRtta hotA hai| saMsAra meM vaha jo kucha bhI grahaNa karatA hai, . sIkhatA hai| isake lie use guru kI AvazyakatA hotI hai| vaise to saMsAra ke jIvoM kI prathama guru usakI janmadAtrI 'mA~' hotI hai, kyoMki baccA janmate hI mA~ ke samparka meM AtA hai| ataH mA~ hI use saMsAra rUpI pAThazAlA meM pahalA pATha par3hAtI hai| lekina jaba bAta adhyAtma yA bhakti kI AtI hai to vahA~ guru kA artha eka viziSTa rUpa meM liyA jAtA hai| veda, upaniSad, bauddha, jaina, siddha, nAtha sAhitya meM guru kI mahattA para vistRta prakAza DAlA gayA hai| sAmAnya artha meM 'guru' vaha hai jo jIva ko sAMsArika baMdhanoM se dUra kara use aMdhakAra se prakAza kI ora le jaaye| hindI sAhitya ke madhyakAla meM bhakti kI jo pAvana saritA pravAhita huI usameM DubakI lagAkara kaI bhakta saMsAra sAgara se pAra ho gye| savAla uThatA hai ki sAMsArika mAyA-moha meM DUbe jIva ko pAra lagAne vAlA kauna hai ? niHsandeha vaha guru hI hai| cAhe bhakti kI saguNa dhArA ho yA nirguNa dhArA, donoM paMthoM meM hI guru ke svarUpa aura usake mAhAtmya para vyApaka rUpa se prakAza DAlA gayA hai| hindI ke nirguNa sAhitya kI paramparA siddha, nAthoM se prArambha hokara saMtoM taka AtI hai| siddhoM meM sarahapA, zabarapA, luhapA, DombhipA, kukkuripA Adi kaI prasiddha siddha kavi hue haiN| siddha kaI guhya vidyAoM ke jJAtA the| unako sIkhane ke lie samartha guru kI atyanta AvazyakatA paDatI thI, kyoMki vaha adhyAtma patha para Age le jAtA hai| sarahapA ke bAre meM prasiddha hai ki unhoMne guru-sevA ko mahattva diyaa|' sAdhanA kA mArga atyanta jaTila hotA hai, usameM bhaTakane se bacane ke lie sAdhaka ko guru ke pAsa jAnA hI par3atA hai| siddha kavi luIpA ne kahA hai - luI bhaNaI guru puccheu jaann| isI taraha nAtha sAhitya meM bhI guru ke mAhAtmya kA vistRta varNana hai| bhaktimArga meM ajJAnI jIva ko paramAtmA se milAne kA saccAmArga guru hI batA sakatA hai| guru jIva ke andara paramAtmA ke prati prema paidA karake unase ekAkAra hone kA mArga batAtA hai, kyoMki guru kI kRpA se hI bhakta Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavANI 10 janavarI 2011 antarhRdaya ke kapATa khulate haiN| 'AdigraMtha' meM isa saMbaMdha meM kahA gayA hai- guru parasAdI pAIeM aMtari kapaTa khulAhI / ' 90 guru arjunadeva ne to yahA~ taka kahA hai ki jIvAtmA ko prema-bhakti kA AdhAra bakhzane ke lie paramAtmA svayaM sAdhu yA guru ke rUpa meM prakaTa hotA hai - 'aMdha kUpa te kaaddhnhaaraa| prema bhagati hovata nistArA | sAdha rUpa apanA tanu dhAriA / mahA agati te Api ubAriA / / " zAstroM meM guru ko brahmA, viSNu evaM maheza ke rUpa meM mAnakara sAkSAt paramabrahma kahA hai| isI bAta ko kabIradAsa jI ne guru ke pada ko paramAtmA se bhI bar3hakara batAte hue kahA hai - 'guru govinda doU khar3e, kAke lAgUM paayaa| balihAri guru Apane, govinda diyo batAya / / " (kabIra) vAstava meM guru paramAtmA se bhI bar3hakara hotA hai, kyoMki guru kI kRpA se hI paramAtmA kA sAkSAtkAra ho sakatA hai| anyathA jIva saMsAra rUpI sAgara meM bhaTakatA rahatA hai| guru saMsArarUpI tAle kI kuMjI hai| unake jJAna kI ke binA saMsAra kA ghumAvadAra tAlA nahIM khula sktaa| usako guru arjunadeva ne isa rUpa meM prakaTa kiyA hai - 'jisa kA griha tini dIA tAlA kuMjI gursupaaii| anika upAva kare nahIM pAvai binu satiguru saraNAI / / " tAtparya yaha hai ki saMsAra sAgara se utarane ke cAhe kitane hI prayAsa kara lo, guru kI kRpA aura usakI zaraNa meM gaye binA sAMsArika jIvoM kI mukti nahIM ho sktii| isalie 'Adi graMtha' meM to guru nAnaka sAhaba spaSTa kahate haiM - 'o satiguru prasAdi' arthAt usa akAla puruSa kA sAkSAtkAra guru kI kRpA se hI ho sakatA hai jo 'oMkAra' rUpa hai| guru kauna ho sakatA hai ? isake saMbaMdha meM rAdhAsvAmI satsaMga ke guru mahArAja sAvana siMha ne kahA hai"guru se saMtoM kA abhiprAya apane samaya kA jIvita guru hai| pichale samaya meM ho cuke mahAtmA pUrNa hone ke bAvajUda hamArI koI sahAyatA nahIM kara skte| . hameM aise pUrNa saMta-satguru kI jarurata hai, jo hamArI liva antara meM nAma se jor3a sake aura jisake dhyAna dvArA hama apane mana aura AtmA ko antara meM ekAgra karake paramAtmA ke zabda yA nAma se jor3a skeN| "" isa saMbaMdha meM dariyA sAhaba ne spaSTa kahA hai - Jain Educationa International 'jiMdA guru nice go, vA guru sanadI hajUra / vA sanadI ke dekhate, jama bhAge bar3I dUra || ' For Personal and Private Use Only (dariyA)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI 91 arthAt samaya kA jiMdA satguru hI samartha evaM sakSama guru hotA hai| jinako dekhate hI kAla bhI bhAga jAtA hai| isa bAta ko aura bhI acchI taraha se svAmI zivadayAla siMha ne ina zabdoM meM bayAM kiyA hai. - bina guru vakta bhakti nAhi parave, bina bhakti sataloka na jaave|| vakta guru jaba laga nahiM milaI / anurAgI kA kAja na sara hai / / (sAra bacana, svAmI jI mahArAja) saMta kabIra ne to apanI sAkhiyoM, padoM aura ramainiyoM meM guru ke svarUpa evaM usake mahattva ko vistRta rUpa se rekhAMkita kiyA hai| unhoMne 'sataguru savA~na ko sagA, sAdhi saheM na dAti', dvArA spaSTa kahA hai ki sataguru ke samAna isa saMsAra meM koI nikaTa sambaMdhI nahIM, kyoMki vaha jisa parama tattva kI khoja karatA hai usako pUrNa rUpa se ziSya meM uMDela detA hai| isalie kabIra guru para bAra-bAra balihArI hone kI bAta karate haiN| guru ziSya ko saMsAra ke aMdhAnukaraNa se mukta kara svayaM jJAna kA dIpaka hAtha meM lekara brahma tattva taka pahuMcatA hai| isa saMbaMdha meM kabIra kI yaha sAkhI dekhie - 'pIcheM lAgA jAha thA, loka veda ke sAthi AgeM thaiM sataguru milyA, dIpaka dIyA haathi||' (kabIra) unhoMne Age kahA hai ki guru se bheMTa hone para ziSya ke hRdaya meM jJAna kA prakAza ho jAtA hai| sadguru sacce zUravIra haiN| jisa prakAra raNabhUmi meM sUra apane virodhI pakSa ko bANoM ke prahAra se parAsta kara detA hai, usI prakAra saccA guru zabda rUpI bANa se ziSya ko AtmasAkSAtkAra karavAkara sArI moha-mAyA se mukta kara detA hai| 'kabIra jJAna gudaDI' meM guru kI mahattA ko vistAra se prakaTa kiyA gayA hai - gurudeva bina jIva kI kalpanA na miTai, gurudeva bina jIva kA bhalA nAhIM / gurudeva bina jIva kA timara nAsai nahIM, samajhi bicAri le mane mAhIM / rAha bArIka gurudeva teM pAiye, janma aneka kI aTaka kholai| kahai kabIra gurudeva pUrana milai, jIva aura sIva taba eka tolai // (kabIra jJAna gudar3I) Jain Educationa International kabIra ke anusAra guru yoga kI 'unamana' avasthA taka pahuMcAtA hai tathA mana kI caMcala vRttiyoM ko dUra kara use sAMsArikatA se dUra karatA hai| inhIM bhAvoM ko kabIra isa sAkhI meM prakaTa karate haiM haMse na bole unamanIM, caMcala melhayA maari| kahe kabIra bhItarI bhiMdyA, sataguru ke hathiyAra / / (kabIra) kabIra ne kahA hai ki sadguru ne premarUpI tela se paripUrNa evaM sadA prajvalita rahane vAlI jJAnavartikA se For Personal and Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavANI | 10 janavarI 2011 yukta unheM divya dIpaka pradAna kiyA hai, jisake prakAza se saMsAra rUpI bAjAra meM upayukta rIti se samasta krayavikraya kara liyA hai| ataH aba ve isa bAjAra meM punaH nahIM aayeNge| kahane kA tAtparya yaha hai ki sataguru kI kRpA se AvAgamana se mukti milatI hai - dIpaka dIyA tela bhari, bAtI darda adhaTTA pUrA kiyA bisAhuNAM, bahuri na AMvauM httttaa| (kabIra) guru mahimA ko aura bhI spaSTa karate hue kabIra kaha rahe haiM - saMsAra ke mAyA rUpI dIpaka para jIva rUpI anekAneka pataMge Akara naSTa ho jAte haiM, kintu aise virale hI haiM jo guru ke jJAna aura unakI kRpA se ubara jAte haiM mAyA dIpaka nara pataMga, dhami amiivai pddt| kahai kabIra guru gyAna deM, eka Adha ubrNt|| (kabIra) kabIra kI dRSTi meM guru saccA aura jJAnI honA cAhie, kyoMki jisa ziSya kA guru bhI aMdhA va ajJAnI hai tathA ziSya bhI pUrNa rUpeNa aMdhA, mUr3ha hai to ve donoM hI lakSya taka nahIM pahuMca skeNge| unhoMne kahA hai - 'jA kA guru bhI aMdhaLA, celA kharA, niraMdhA aMdhai aMdhA TheliyA, dUnyUM kUpa pddt||' / (kabIra) unhoMne ise eka jagaha para aura bhI spaSTa karate hue kahA hai ki - nA guru milyA na sipa bhayA, lAlaca khelyA daav| dUnyUM bUDe dhAra maiM, cadi pAthara kI naav|| (kabIra) dUsarI ora jina logoM ke citta bhramamukta haiM, unheM yadi sadguru mila bhI jAyeM to kyA lAbha hogaa| aise bhramita loga jJAna prApta nahIM kara sakate, kyoMki yadi vastra ko raMgane se pUrva puTa dene meM hI vaha naSTa ho jAye to sundara raMga dene meM samartha majITha becArA kyA kara sakatA hai - sataguru milyA ta kA bhayA, je mana pAr3I bhoLA pAsi binaMThA kappar3A, kA karai bicArI col|| (kabIra) kabIra ne kahA hai ki sadguru saccA zUravIra hai jo ziSya ko apane prayatnoM se usI prakAra yogya banA detA hai, jaise lohAra lohe ko pITa-pITa kara sughar3a aura suDaula AkAra pradAna karatA hai tathA ziSya ko parIkSA kI agni meM tapA-tapAkara svarNakAra kI bhAMti isa prakAra yogya banA detA hai ki ziSya kasauTI para kharA utArakara sone ke Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 janavarI 2011 jinavANI samAna apanI zuddhatA prakaTa kara brahma tatva ko prApta kara le - sataguru sAMcA sUrivAM, tAtaiM lohiM luhAra | kasaNI de kaMcana kiyA, tAha liyA tvsaar|| (kabIra) saMta kabIra kI taraha anya nirguNa saMtoM ne bhI guru kI mahimA kA sAMgopAMga bakhAna kiyA hai| guru ravidAsa kI vANI se isa kathana ko aura bhI puSTatA milatI hai| saMta ravidAsa ne kahA hai ki ekamAtra guru hI hameM sacce prema kI dIkSA dekara bhavasAgara se pAra karatA hai| guru jJAna kA dIpaka pradAna kara use prajvalita karate hue ziSya se paramAtmA kI bhakti karavAtA hai tathA use AvAgamana ke cakra se mukta karatA hai - guru gyAna dIpaka diyA, bAtI daha jalAya / ravidAsa hari bhagati kArane, janama marana vilamAya || ( ravidAsa) isI taraha mAyA rUpI dIpaka ko jalatA dekhakara jIva rUpI pataMgA aMdhA hokara usa para TUTa par3atA hai aura usameM jala maratA hai| ravidAsa jI samajhAte haiM ki guru kA jJAna prApta kie binA koI bhI vyakti isa mAyAjAla se mukta nahIM ho sktaa| saMsAra rUpI sAgara ko pAra karane ke lie guru rUpI patavAra kA sahArA atyAvazyaka hai - sAgara dutara ati, kidhuM mUrikha yahu jAna | ravidAsa guru patavAra hai, nAma nAma kari jAna / / ( ravidAsa) 93 ravidAsa kI mAnyatA ke anusAra guru paramAtmA taka pahuMcane ke sabhI rahasyoM ko jAnatA hai, kintu koI vyakti sacce guru ke caraNoM meM na jAkara SaDdarzana, veda, purANoM ko par3hakara tattvajJAna kI bAta karatA hai to vaha adhUrA hai| prANAyAma karanA, zUnya samAdhi lagAnA, kAna phar3avAnA, gerue vastra lapeTe rahanA sadguru ke lakSaNa nhiiN| sadguru to antara kI rUhAnI khoja karAkara ziSya ko paramAtmA se milAtA hai| isa sambandha meM yaha pada draSTavya hai - guru sabhu rahasi agamahi jaaneN| - DhUMr3he kAu ghaTa sAstrana maMha, kidhuM kou veda bakhAne / / Jain Educationa International sAMsa usAMsa car3hAve bahu bidha, baiThahiM sUMni samAdhI....... kahi ravidAsa milyo guru pUrau, jihi aMtara hari milAne || (ravidAsa) ravidAsa kahate haiM ki sataguru sabhI pichale janmoM ke pApoM ko naSTa kara ziSya ko saccA rAstA dikhAte haiN| tathA kanaka-kAminI ke bIca magna rahane vAle sAMsArika logoM ko rAstA dikhAkara unakA uddhAra karate haiN| saccA guru sAMsArika sukha-duHkha, lAbha-hAni, jIvana-maraNa, harSa-zoka kI cintA kie binA niSkAma bhAva se karttavya pAlana karatA hai tathA kamala ke patte ke samAna jala meM rahate hue bhI jala se achUtA rahatA hai| vaha karuNA aura For Personal and Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 jinavANI | 10 janavarI 2011 | kSamA kI sAkSAt pratimUrti hotA hai tathA sadaiva paropakAra meM lagA rahatA hai| yahA~ taka ki vaha rAga-dveSa se Upara uThakara guru kahalAne kI bhI icchA nahIM rkhtaa| isalie ravidAsa aise sataguru ke darzana para balihArI jAte haiN| unake caraNa dhote haiM tathA caraNoM meM zIza jhukAte haiM, kyoMki sataguru mila jAtA hai to vaha janma-janma ke karma baMdhana ko kATa DAlatA hai| isa vANI meM ravidAsa ne bhAvAtireka hokara inhIM bhAvoM ko prakaTa kiyA hai - Aja divasa leuM balihArI, mere griha AyArAjArAma jI kA pyaaraa| AMgana bagar3a, bhuvana bhayo pAvana, harijana baiThe harijasa gaavn| karau DaMDota arucarana pakhArauM, tana-mana-dhana saMtana prvaarauN| kathA kareM arU aratha vicAreM, ApatareM aurati ko taareN|| __(ravidAsa) ravidAsa kA kahanA hai ki sataguru kA milApa hone para jo sukha prApta hotA hai use zabdoM meM bayAM nahIM kiyA jA sktaa| guru se bheMTa hone para jIva ke prArabdha karma kaTa jAte haiM tathA usakA vajra kapATa khula kara use premAbhakti prApta ho jAtI hai|rvidaas kahate haiM - 'ravi pragAsa rajanI jUthA, gati jAnata sama sNsaar| pArasa mAnoM tAMbo chue, kanaka hota nahIM baar|| parama parasa guru bheTIe, pUraba likhata lilaatt| unamana mana mana hI mile, chuTakata bajara kpaattaa|' (ravidAsa) jIva saMzaya meM par3akara sAMsArika baMdhanoM meM lipaTA rahatA hai, use sataguru hI mukta kara sakatA hai| dAdUdayAla isa saMbaMdha meM kahate haiM sataguru milaiM na saMsAra jAI, ye baMdhana saba deI chudd'aaii| taba dAdU parama gati pAvai, so nija mUrati mAhiM lkhaavai|| __ (dAdUdayAla) saMta caranadAsa ke anusAra bhI sataguru jagata kI samasta vyAdhiyoM se mukti dilAtA hai, Izvara-bhakti meM prema utpanna karatA hai tathA jIva ko sabhI duHkhoM se dUra karatA hai - "guruhI ke paratApa sUM, miTai jagata kI byAdhA rAga doSa duHkha nA rahai, upaje prema agAdha||' (caranadAsa) guru sadaiva ziSya kA hita sAdhane vAlA, usakA mitra tathA rahasya kI bAteM batAne vAlA hai| svAmI zivadayAla siMha jI isa bhAva ko ina zabdoM meM prakaTa karate haiM - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 || 10 janavarI 2011 || jinavANI guru hai hitakArI tere| guru bina koI mitra na hai 2 / / guru phaMda chur3Avejama ke| guru marma likhAveM sama kai|| bhaujala se pAra utaareN| china-china meM tujhe sNvaareN|| (sArabacana, svAmI zivadayAlasiMha) premamArgI sUphI saMtoM ne bhI guru kI mahattA kA bakhAna bahuta hI AdarapUrvaka vyApaka rUpa meM kiyA hai| unakI mAnyatA hai ki binA guru ke nirguNa brahma kA rahasya prApta nahIM kiyA jA sktaa| jAyasI bahuta hI prasiddha sUphI saMta hue haiN| unhoMne 'padmAvata' meM guru ke mahattva kA bakhAna isa prakAra se kiyA hai - guru suA jehi paMtha dekhaavaa| bina guru jagata ko niraguNa paarvaa|| (padmAvata, jAyasI) isI taraha sUphIsata sultAna bAhU ne murazida (guru) ko rahamata kA daravAjA batAte hue kahA hai - murazada mainUM hajja makke dA, rahamata dA daravAjA huuN| karAM tavAfa duALe kibaLe, hajja hove nitta tAjA huuN|| (sulatAna bAhU) sAIM bullezAha ne guru ko sAkSAt khudA ke rUpa meM mAnate hue kahA hai - maulA AdamI baNa aayaa| oha AyA jaga jgaayaa|| (sAIM bullezAha) isa choTe se kalameM meM sAIM bullezAha ne guru kI mahattA kA pUrA bakhAna kara diyA hai ki usa AdamI rUpI sataguru ne saMsAra ko jagAyA hai| saMtamata meM guru ko atyadhika pramukhatA dI gaI hai, kyoMki guru ziSya ko simaraNa kI vidhi sikhAkara nAmadAna detA hai| binA guru ke sumirana karane vAle vyakti ko sAvadhAna karate hue kabIra kahate haiM ki - jo nigurA sumirana kare, dina meM sau sau baar| nagara nAyakA sata kare, jarai kauna kI laar|| (kabIra) sadguru mokSa-mukti kA dAtA hotA hai| AdigraMtha' meM isa sambandha meM kahA gayA hai gagana madhya jo ka~vala hai, bAjata anahada tuur| daLa hajAra ko kamaLa hai, pahu~ca guru mata suur|| (caranadAsa) kahane kA tAtparya yaha hai ki sadguru ke batAye mArga dvArA hI usa parama puruSa taka pahuMcA jA sakatA hai| dariyA sAhaba bhI yahI bAta kahate haiM - Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 jinavANI 10 janavarI 2011 anahada kI dhuni kare bicaaraa| brahma dRSTi hoya ujiyArA| eha jo koha guru jJAnI buujhe| sabda Anahada Apuhi suujhe|| (dariyA) saMtamata meM parama puruSa taka pahu~cane kA antarmukhI rUhAnI abhyAsa sadguru hI sikhAtA hai, jisako gurumaMtra, nAma-dAna yA guru kA zabda kahA jAtA hai| sUphI saMta ise 'kalame kA bheda' diyA jAnA mAnate haiN| vAstava meM rUhAnI abhyAsa se guru kA zabda hI sAkSAt guru ke rUpa meM prakaTa ho jAtA hai| sadguru ke die gae nAma meM bar3I zakti hotI hai| ise mahArAja sAvana siMha ne isa prakAra samajhAyA hai - sataguru kA bakhzA simarana kevala laphja hI nahIM hotaa| isameM sataguru kI zakti aura dayA zAmila hotI hai, jisa kAraNa yaha simarana zIghra phaladAyaka hotA hai| isa simarana ke dvArA mana sahaja hI andara ekAgra ho jAtA hai| sataguru dvArA bakhzA gayA simarana bandUka meM se nikalI golI ke samAna prabhAva DAlatA hai, jabaki mana-marjI se kiyA gayA simarana hAtha se pheMkI gaI golI ke samAna vyartha calA jAtA hai| (saMtamata siddhAMtaH mahArAja sAvana siMha jI, rAdhAsvAmI satsaMga, byAsa, pR 145) kahane kA tAtparya yaha hai ki sataguru sAkSAt parama puruSa ke rUpa meM hote haiM, jo ziSya ko nAmadAna dekara usakI rUhAnI yAtrA meM mArgadarzana karate haiN| aise ziSya kA hI paradA khulatA hai tathA phira usakI AvAgamana se mukti ho jAtI hai| nAnaka satiguru bheTie, pUrI hove jugti| hasaMdiAkheLaMdiyA painaMdiyA khAvaMdiyA vice hovai mukti|| (nAnakadeva) sataguru zabda ke rUpa meM ziSya ko aisI amRta jar3I kA pAna karavAtA hai, jise pIkara ziSya saMsAra sAgara se pAra utara jAtA hai| sataguru ke zabda se kAla bhI DaratA hai| isa bAta ko saMta kabIra ne aura bhI spaSTa karate hue kahA hai "guru ne mohiM dInhI ajaba jdd'ii| sojar3I mohiMpyArI lagatu hai, amRta rasana bhrii| (kabIra) isI taraha unhoMne aura bhI kahA hai - sataguru eka jagata meM guru haiM, so bhava se kddihaaraa| kahe kabIra jagata ke guruvA, mari-mari leM autaaraa|| (kabIra) kabIra, ravidAsa va anya nirguNa saMtoM ne apane dehadhArI guru ko paramAtmA ke rUpa meM mAnA hai| inake padoM meM sthAna-sthAna para apane guru kI prazaMsA meM amolaka vacana kahe gaye haiM jo yaha siddha karate haiM ki bhakti meM guru kA pada sabase bar3A hai| saguNa bhakti meM bhI sataguru ko vizeSa mahattva diyA gayA hai| mIrA, saMta ravidAsa ko apanA guru Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 | 10 janavarI 2011 ] jinavANI mAnate hue kahatI haiM ki unakI kRpA se hI unako Izvara ke darzana hue haiM - mIrA ne govinda milAyAjI, guru miliyA raidaas| (mIrAM) isI taraha raidAsa saMta miLe mohi sataguru, dInhIM surata shdaanii| (mIrAM) spaSTa hai ki 'surata zabda' kA jJAna guru kRpA se hI hotA hai| unhoMne eka pada meM sataguru kI mahattA ko darzAte hue kahA hai ki nava-vivAhita AtmA jaba prabhu ke dhAma pahu~catI hai to anya suhAgina AtmAe~ usase pUchatI haiM ki tU itane samaya taka ku~ArI kyoM rahI ? AtmA kahatI hai ki use abataka sataguru nahIM mile the| sataguru hI usake lie vara DhU~r3ha kara, vivAha kA lagana nizcita karake usakA hAtha prabhurUpI vara ke hAtha meM de sakate the| arthAt prabhu kA milApa taba taka nahIM ho sakatA jaba taka saccA sadguru nahIM milatA - suratA savAgaNa nAra, kuMvArI kyU~ rhii| sataguru miliyA nAMya, kuMvArI bIrA yUM rhii|| sataguru begi miLAya, china meM sAtvA soddiyaa| jhaTapaTa lagana LakhAya, byAva bego chodd'iyaa|| (mIrAM) mIrAM ne sataguru ko isa bhavasAgara se pAra utArane vAlA kahA hai, kyoMki sataguru se jo nAma milatA hai, usa durlabha padArthako pAkara saMsAra sAgara se pAra utarA jA sakatA hai - pAyo jI maiM to rAma ratana dhana paayo| bastuamolaka dI mere sataguru, kirapA kara apnaayo|| sata kI nAva khevaTiyA sataguru, bhavasAgara tara aayo|| (mIrAM) gosvAmI tulasIdAsa bhI sadguru ko harirUpa hI mAnate haiN| unhoMne apanI suprasiddha kRti 'rAmacarita mAnasa' meM guru kI vaMdanA karate hue kahA hai - baMdau~ guru pada kaMja kRpA siMdhu nararUpa hri| mahAmoha tama puMja jAsu bacana ravikaTa niktt|| __ (rAmacarita mAnasa, tulasIdAsa) tulasIdAsa ne guru ke caraNakamaloM kI raja ko saMjIvanI jar3I ke samAna mAnA hai jo saMsAra ke samasta rogoM ko naSTa karatI hai| guru ke caraNoM kI vaha dhUli bhakta ke mana ke maila ko dUra karane vAlI aura usakA tilaka karane se guNoM ke samUha ko vaza meM karane vAlI hai - sukRti saMbhu tana bimala bibhuutii| maMjula maMgaLa moda prsuutii|| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 jinavANI | 10 janavarI 2011 || jana-mana maMju mukura maLa hrnii| kiTaM tilaka guna gana basa krnii|| (rAmacarita mAnasa, tulasIdAsa) unhoMne guru ke caraNa nakhoM kI jyoti ko maNiyoM ke prakAza ke samAna batAyA hai, jisake smaraNa karate hI hRdaya meM divya dRSTi utpanna hotI hai tathA ziSya ke ajJAna rUpI aMdhakAra kA nAza hotA hai| zrI guru pada nakha mani gnjotii| sumirata divya dRSTi hiya~ hotii| daLana moha tama so sprkaasuu| bar3e bhAga ura Avaha jaasuu|| (rAmacarita mAnasa, tulasIdAsa) unake anusAra guru kRpA se hI ve rAmacarita mAnasa' likha pAe haiN| saMkSepa meM kahA jA sakatA hai ki hindI ke bhakti-sAhitya meM guru ke svarUpa aura usakI mahimA kA vistAra se citraNa huA hai| cAhe siddha sAhitya ho yA nAtha sAhitya yA phira saMta-sAhitya, sabameM guru ko paramAtmA hI mAnA gayA hai| vaha samaya kA dehadhArI vyakti hotA hai, svayaM paramAtmA se milA hotA hai tathA apanI kRpA se vaha ziSya ko nAmadAna dekara usake samasta pApoM kA vinAza karatA hai tathA saMsAra ke AdhyAtmika, Adhibhautika evaM Adhidaivika sabhI tritApoM kA zamana karatA hai tathA apane ziSya ke saMsAra ke sabhI baMdhanoM ko samApta kara use aMdhakAra kI kArA se chuTakArA dilAtA hai| sataguru apane nAmadAna se ziSya ko rUhAnI yAtrA karavAtA hai tathA aMdara kI dhuna va prakAza se paricita karavAtA hai| saMta kabIra, nAnaka, ravidAsa, dAdU, caranadAsa, svAmI zivadayAla siMha Adi sabhI nirguNa saMtoM, sUphI kaviyoM jAyasI, sAIM bullezAha, sultAna bAhu tathA saguNadhArA ke tulasIdAsa, bhakta kavayitrI mIrAbAI ne sataguru kI mahimA kA bhAvAtura hRdaya se bakhAna kiyA hai, jo siddha karatA hai ki sataguru kI mahimA ananta hai| vaha saMsAra sAgara ko pAra kara sakatA hai, kyoMki guru hI sAkSAt paramAtmA ke rUpa meM deha dhAraNa karatA hai| sandarbha: hindI sAhitya kA itihAsa : saM. DaoN. nagendra, pR. 63 2. AdigraMtha pR. 425 AdigraMtha, pR. 1005 AdigraMtha pR. 205 saMtamata siddhAMta va mahArAja sAvana siMha, rAdhAsvAmI satsaMga byAsa, pR. 12 esozieTa prophesara evaM adhyakSa, hindI vibhAga, jayanArAyaNa vyAsa vizvavidyAlaya, vizvavidyAlaya sTApha kaoNlonI, rejIDensI ror3a, jodhapura-342011 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only