Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna dharamadhyAna' (dharmadhyAna) zabda bahu pracalita che ane vizALa sAmAnya arthamAM lokomAM vaparAya che. mANasanA jIvanamAM anIti, durAcAra vagere vadhI jAya che tyAre vaDIlo, mitro tene "dharamadhyAna' tarapha vaLavA mATe bhalAmaNa kare che. keTalAka nivRtta mANasone pote samaya kevI rIte pasAra kare che te vize pUchavAmAM Ave che tyAre teo dharmadhyAnamAM samaya pasAra kare che tevuM kahe che. Ama loka-vyavahAramAM vividha prakAranI dharmapravRtti mATe "dharamadhyAna' jevo taLapado zabada sAmAnya arthamAM rUDha thaI gayo che; paraMtu jeTalI jeTalI dharmapravRtti che te badhIne "dharmadhyAna'nA pAribhASika prakAranI pravRtti nahi kahI zakAya. pAribhASika arthamAM "dharmadhyAna' e dhyAnano eka viziSTa prakAra che. eTale badhI ja dharmakriyAone "dharmadhyAna' tarIke oLakhAvavI te zAstrIya dRSTie yogya nathI. keTalAka mANaso vyavahAramAM aneka lokone vividha prakAranI dharma-* kriyAo ane bAhya tapa karatAM joIne evuM mAnavA prerAya che ke jaina dharmamAM dhyAnane bahu sthAna nathI. jaina dharma karatAM bauddha dharmamAM dhyAnanuM sthAna vadhAre mahattvanuM che evuM paNa keTalAka mAne che. paraMtu vAstavika rIte joIe to jaina zAstragraMthomAM dhyAnane ghaNuM ja mahattva apAyuM che. cha prakAranA AtyaMtara tapamAM dhyAnane sthAna apAyuM che. kAyotsarga dhyAnane tethI paNa savizeSa caDiyAtuM gaNavAmAM AvyuM che. eTale ghaNA lokone upavAsAdi bAhya tapazcaryA vizeSapaNe karatA joIne jaina dharmamAM dhyAnane mahattvanuM sthAna nathI apAyuM ema kahevuM te mAtra ajJAnamUlaka che. jaina dharmamAM sAmAyika - pratikramaNa, caityavaMdana vagere kriyAomAM paNa kAyotsarga dvArA dhyAnane saMlagna karI levAmAM AvyuM che. paraMtu samudAyamAM thatI e dhyAnanI prakriyA jeTalI zuddha rIte thavI joIe teTalI thatI nathI. Ama
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 jinatattva eka athavA anya kAraNe sukSma dhyAnanI paraMparA jevI cAlavI joIe tevI jaina dharmamAM hAla cAlatI nathI. ene lIdhe sAmAnya guhasthomAM dhyAnamArganI paraMparA ghaNe aMze lupta thaI gayA jevI sthiti che. sAdhusamudAyamAM dhyAnanI paraMparA haju paNa jovA maLe che ane aneka mahAtmAonA jIvanamAM Aje paNa dharmadhyAnanI prakriyA jIvaMta joI zakAya che. evA mahAtmAo prasiddhi ane prazastithI dUra hoya che. eTale dhyAnamArga dvArA sAdhanA karavA icchanArAono pote emanI pAse javuM joIe. pAtaMjala yogasUtra'mAM aSTAMga yoganuM mahattva vizada rIte samajAvavAmAM AvyuM che. yogamAM praveza karanArane mATe ahiMsAdi vrato kevAM upakAraka nIvaDe che tenuM mahattva paNa temAM darzAvavAmAM AvyuM che. aSTAMga yogamAM yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e krame yoganI uttarottara sAdhanA darzAvavAmAM AvI che. emAM batAvyA pramANe dhyAnanI sAdhanA karatAM pUrve yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra ane dhAraNA siddha karavAM atyaMta mahattvanAM che. zrI haribhadrasUrijIe yogadaSTisamuccayamAM ATha yogadaSTino kramika vikAsa darzAvyo che. vartamAna samayamAM amuka vargomAM jijJAsA ane rucine kAraNe athavA mAtra dekhAdekhIthI, Adhunika gaNAvAnI vRttithI dhyAnano pracAra vadhyo che ane keTalAka loko dhyAna dharavAno sIdho prayatna karatA ke karAvatA hoya che, paraMtu jIvanamAM jyAM sudhI yama-niyama na Ave tyAM sudhI dhyAnanuM bahu phaLa maLatuM nathI. eTale dhyAna dharanAranA potAnA jIvanamAM nIti, sadAcAra, vyasanamukti, vividha prakAranI vAsanAo ane eSaNAo upara saMyama ityAdi jyAM sudhI na Ave tyAM sudhI tene dhyAnanuM bahu sAruM pariNAma jovA na maLe te svAbhAvika che. kadAca kaMIka phaLa maLe to paNa te vadhu vakhata TakatuM nathI. jIvanamAM yama-niyama AvyA vagara dhyAna nathI dharI zakAtuM ema nahi. evI rIte dhyAna dharavAthI jIvanamAM krame krame yamaniyama AvyA hoya, bhautika jIvanamAM kaMIka sAruM pariNAma AvyuM hoya evuM jovA maLatuM nathI ema paNa nahi kahI zakAya. eTale yama-niyama ane dhyAna parasparAvalaMbI che ema eka dRSTie kahI zakAya. to paNa prathama yama-niyamamAM dRDhatA AvyA pachI ghareluM dhyAna vadhu sAruM ane vadhu sthira bane che ane uttama phaLa Ape che. emAM saMzaya
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna 199 nathI. sAcA ArAdhake te potAnA jIvanamAM prathama yama-niyamane eTale ke saMyama, nIti, tyAga, sadAcArane sthAna ApavuM joIe. badhAM indriyasukho rasapUrvaka bhogavavAnI tIvra lAlasA sahita dhyAna dharanAranA jIvanamAM khAsa pragati thatI nathI, dhyAna eTale cittanI ekAgratA. manuSyanuM citta atyaMta caMcaLa che. koI eka viSaya upara lAMbo samaya te sthira thaI zakatuM nathI ke sthira rahI zakatuM nathI. e mATe abhyAsanI satata jarUra che. je viSayamAM mANasane vadhu rasa paDe te viSayamAM mANasa vadhu magna banI zake che. vyavahArajagatamAM, kArakhAnAMomAM, dhaMdhAmAM, ramatagamatamAM, nANAMnI levaDadevaDamAM, vAhana calAvavAmAM, vidyAbhyAsamAM, rasoI banAvavAmAM ema anekavidha pravRttiomAM mANasanA cittane jagatanA bAhya ane rUpI padArthomAM magna thavuM jeTaluM saraLa che teTaluM amUrta, adRSTa ke kAlpanika padArthomAM cittane satata paroveluM rAkhavuM saraLa nathI. manuSyanuM rAgadveSathI bhareluM sAmAnya jIvana satata bahirmukha rahyA kare che. ethI enA cittanI ekAgratA bAhya padArthomAM vizeSa rahe che. sthUla indriyArtha managamatA padArthomAM enuM citta vadhAre rokAyeluM rahe che. bhautika AnaMdane meLavavA te vadhu prayatnazIla hoya che. tema na thAya tyAre mANasa nirAzA, saMtApa, kaSTa, pIDA, duHkha anubhave che. kyAreka vadhu ugratA Ave tyAre enA cittamAM krUratA ke nirdayatAnA bhAvo janme che, kyAreka evA bhAvone pariNAme te khUna, corI, lUMTa, prapaMca vagere prakAranAM moTAM apakRtyo paNa karI bese che. A prakAranI azubha ekAgratAmAMthI cittane nivRtta karIne zubha, sUkSma, pAralaukika viSayomAM parovavuM ane sthira karavuM e ghaNuM agharuM kArya che. evuM agharuM kArya karanArA paNa aneka saMto, mahAtmAo A jagatamAM che. cittanA sthira adhyavasAyane dhyAna kahevAmAM Ave che. adhyavasAyanA traNa prakAra che : (1) citA (ciMtana), (2) bhAvanA ane (3) anuprekSA. eka mata anusAra ciMtA ane bhAvanAthI janita evA sthira adhyavasAyane dhyAna kahevAmAM Ave che. ciMtAnA tattvaciMtA, svarUpaciMtA vagere prakAra ane bhAvanAnA jJAnabhAvanA, darzanabhAvanA vagere prakAra darzAvavAmAM AvyA che. koI paNa eka viSaya upara citanadhArA sthira thaI jAya che tyAre tene dhyAna kahevAmAM Ave che, paraMtu citta jyAre eka padArtha uparathI bIjA padArtha
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jinatatva upara ane bIjA padArtha uparathI trIjA padArtha upara sahaja rIte gati kare che tyAre tene bhAvanA, ciMtA ke anuprekSA kahevAmAM Ave che. eka mata pramANe citta jyAre ciMtA ane bhAvanA dvArA koI eka padArthamAM sthira thaI gayA pachI pAchuM phare che ane te vakhate padArthonuM je punaciMtana kare che tene anuprekSA kahe che. anuprekSA zabdanA AdhAre paNa Avo artha ghaTAvavAmAM Ave che. anuprekSAmAM sAmAnya rIte vairAgyanI anityAdi bAra bhAvanAonuM ciMtana savizeSa hoya che. evI anuprekSA paNa jyAre koI eka bhAvanAmAM sthira thaI jAya che tyAre te pharI pAchI dhyAnamAM pariName che. eTalA mATe keTalAka maharSio anuprekSAno paNa dharmadhyAnamAM samAveza kare che. dhyAnavicAra' nAmanA graMthamAM dhyAnanA nIce pramANe covIsa prakAra darzAvavAmAM AvyA che : (1) dhyAna, (2) parama dhyAna, (3) zUnya, (4) parama zunya, (5) kalA, (9) parama kalA, (7) jyoti, (8) parama jyoti, (9) bindu, (10) parama bindu, (11) nAda, (12) parama nAda, (13) tArA, (14) parama tArA, (15) laya, (17) parama laya, (17) lava, (18) parama lava, (19) mAtrA, (20) parama mAtrA, (21) pada, (22) parama pada, (23) siddhi, (24) parama siddhi. cittanI vividha avasthAo, dhyAnamAM javA mATe zvAsozvAsa, nADIo, dRSTi vagerenI prakriyA, dhyAnanA AlaMbanarUpa viSayo ane temAM cittanI lInatA, dhyAna vakhate zarIramAM utpanna thatA vividha prakAranA sUkSma nAdanuM zravaNa, karmakSayanI prakriyA, guNasthAnaka, paMcaparameSThinA rUpamAM potAnA AtmAnuM ciMtana, siddhAtmAonA guNanuM ciMtana ityAdi anusAra dhyAnanA A covIsa prakAranA paNa ghaNA judA judA peTAprakAra batAvavAmAM AvyA che. dhyAnano viSaya atyaMta vizALa, gahana, sUkSma che ane emAM aneka prakAranI anubhUtio rahelI che. zvAsozvAsanuM avalokana, cittamAM pasAra thatA vicAronuM avalokana, AtmAnI vibhinna avasthAonuM avalokana, parama samAdhi, nirvikalpatA, zUnyatAno anubhava vagereno samAveza dhyAnanA viSayamAM AvI jAya che. dhyAnano mArga atyaMta gahana che. anubhUtino e viSaya che. dhyAnano abhyAsa karanAra badhA ja dhyAtAonI anubhUti ekasarakhI na hoI zake.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna 201 temaja ekanA eka dhyAtAne amuka kakSA sudhI dhyAnanA dareka prasaMge ekasarakhI anubhUti na rahe. enA cittanA adhyavasAyonI taratamatA paNa ekasarakhI na rahe. dhyAnanI keTalIka anubhUti eTalI badhI sUkSma hoya che ke te zabdamAM saMpUrNapaNe varNavI zakAtI nathI. upAdhyAya yazovijaya lakhe che : nAgara sukha pAmara nava jANe, vallabha sukha na kumArI, anubhava viNa tema dhyAnataNuM sukha, koNa jANe naranArI? dhyAnanA AlaMbananA viSayo anusAra paNa dhyAnanI anubhUtimAM vaividhya rahe che. tevI ja rIte dhyAna sAthe dhyAtAnA dehanI AkRti ane prakRti anusAra paNa dhyAnanI anubhUtimAM vaividhya rahe che. cittanI zakti apAra che. eno saMpUrNa tAga meLavavAnuM azakya che. jJAnAvaraNIya karmanA kSayapakSama anusAra judI judI vyaktinI cittazakti juda judI kakSAnI hovAno saMbhava rahe che. bhagavAna mahAvIra svAmI ane enI pUrvenA kALamAM vrajaRSabhanArAcasaMghayaNanA prakAranAM zarIra hatAM. eTale dhyAna dharavAnI teonI zakti te samaye ghaNIbadhI vizeSa hatI. evI zaktinI kalpanA atyAre ApaNane camatkArabharelI, sahelAIthI mAnyAmAM na Ave evI lAgavA saMbhava che. jaina dharmamAM dhyAnanA mukhya be prakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) azubha dhyAna, ane (2) zubha dhyAna. azubha dhyAnanA be peTAprakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) ArtadhyAna ane (2) raudradhyAna. zubha dhyAnanA paNa be peTAprakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) dharmadhyAna ane (2) zukalaMbAna, ArtadhyAna ane raudradhyAnane dravya dhyAna tarIke, dharmadhyAnane bhAva dhyAna tarIke ane zukladhyAne paramadhyAna tarIke paNa oLakhAvavAmAM Ave che. AdhyAnanA cAra peTAprakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) aniSTa saMyoga, (2) iSTa viyoga, (3) rogacitA, (4) agra zauca athavA bhavArta (bhaviSyanI ciMtA).
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 raudradhyAnanA cAra peTAprakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) hiMsAnubaMdhI, (2) mRSAnubaMdhI, (3) steyAnubaMdhI ane (4) parigrahAnubaMdhI. jyAM sudhI jIvanamAM aham ane mamatva dhaNo mahattvano bhAga bhajave che, rAga ane dveSanI ugra pariNatI cAlyA kare che tyAM sudhI ArttadhyAna ane raudradhyAnanA prasaMgo vAraMvAra banyA kare che. jinatattva ArdradhyAna ane raudradhyAnamAM pravartanAra jIva aneka prakAranAM du:kha anubhave che ane cAra gatirUpa saMsAramAM tenuM paribhramaNa satata cAlyA kare che. azubha dhyAnamAM vartato jIva pAMcamA ke vadhumAM vadhu chaThThA guNasthAnaka sudhI pahoMcI zake che. evA azubha dhyAnamAM cittanI lezyAo paNa azubha eTale ke kRSNa, kApota ane nIla e traNa prakAranI saMbhave che. zubhadhyAnamAM dharmadhyAna ane zukladhyAna e anukrame caDiyAtAM dhyAna che. dharmadhyAna aihika jIvanamAM sukhazAMti pamADanAra ane paraMparAe zudhyAna tarapha laI janAra che. dharmadhyAnanA cAra peTAprakAra che : (1) AjJAvicaya, (2) apAyavicaya, (3) viSAkavicaya ane (4) saMsthAnavicaya. zukladhyAnanA paNa tevI rIte cAra peTAprakAra darzAvavAmAM AvyA che : (1) pRthakatva vitarka sapravicAra, (2) ekatva vitarka sapravicAra, (3) sUkSma kriyA apratipAti ane (4) ucchinna kriyAnuvRtti. je dhyAna dharmathI yukta hoya e dhyAnane dharmadhyAna kahI zakAya. paraMtu dharma zabda atyaMta vyApaka ane gahana che. jaina dharma anusAra darzana, jJAna ane cAritrarUpI dharma mokSamArgarUpa che. temAM paNa paMca parameSThinI bhakti, tadanusAra anuSThAno, ahiMsAdi pAMca mahAvrato, samiti ane gupti, dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAra prakAre ArAdhanA, kSamAdi dasa prakArano yatidharma ityAdi vividha viSayono samAveza dharmanA viSayamAM karAya che. karmakSaya karavAmAM upayogI ane navAM azubha karmabaMdhano thatAM aTakAvanAra je je sAdhana ke kriyA che te badhAMno paNa dharmanA viSayamAM samAveza thAya che. jyAM sudhI ArttadhyAna ane raudradhyAna jAya nahi tyAM sudhI dharmadhyAna jaladI AvatuM nathI. bIjI bAju jIvanamAM dharmadhyAnane lAvavAno jema jema
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna 203 dRDha puruSArtha karatAM jaIe tema tema ArtadhyAna ane raudradhyAna ochAM thavAM lAge. eTale ArtadhyAna ane raudradhyAna pUrepUrAM jAya pachI ja dharmadhyAna dharavA mATe rAha jonAra jIva jaladI dharmadhyAna upara ArUDha thaI zakato nathI. jaina dharmanI mAnyatA anusAra A pAMcamA ArAmAM, vartamAna kALamAM zukladhyAnano saMbhava nathI, kAraNa ke te mATe jarUrI evuM zarIra-saMhanana manuSya pAse nathI. eTale vartamAna kALamAM A bharatakSetramAM manuSya dharmadhyAnanI uccatama paraMparA ke dhArA sudhI AvIne aTakI jAya che. zukladhyAna vagara kevaLajJAna nathI ane kevaLajJAna vagara mukti nathI. to pachI mANase atyArathI zukladhyAna tarapha laI janAra dharmadhyAnanI dhamAlamAM paDavAnI jarUra zI ? - evo prazna kadAca koIkane thAya. teno javAba e che ke A duSama kALamAM mokSa nathI e vAta sAcI che, to paNa mokSanI paraMparA to jarUra che ja. eTale dharmadhyAna dvArA bhavanI, janmamaraNanI paraMparAne dhaTADIne mokSanI paraMparAmAM AgaLa gati karI zakAya che. zubhadhyAna dvArA potAnI bhava-paraMparA jIvoe ghaTADI hoya evAM aneka udAharaNo prAcIna samayanAM sAMpaDe che. manuSyajanmanI durlabhatA che. te maLyA pachI paNa samyagdarzana, samyajJAna, samyacAritrarUpI ratnatrayInI prApti tvarita thAya eTalA mATe dharmadhyAnanI AvazyaktA rahelI che. dharmadhyAnanA peTAprakAro nIce pramANe che : AjJAvicaya dharmadhyAna vicaya eTale vicAra. AjJAvicaya eTale AjJAno vicAra karavo. sarvajJa bhagavAne je vacano kahyAM hoya te vacanomAM saMpUrNa zraddhA dharAvavI ane te vacanone AjJAnI jema svIkAravAM teno artha AjJAvicaya thAya che. sarvajJa bhagavAnanAM vacano kyAreya paraspara-virodhI hotAM nathI. saMsAranA sarva jIvonA kalyANane mATe teo upadeza Ape che. emanI vANI dvArA saMsAranuM svarUpa samajAya che. emaNe cha dravyanuM svarUpa, siddhanuM svarUpa, nigodanuM svarUpa, cauda rAjalokanuM svarUpa je pramANe kahyuM che te pramANe ja che ema samajI temAM rasa, ruci ane harSollAsa sahita zraddhA dharAvavI joIe. e vacanone AjJArUpa mAnavAM joIe. bhagavAnanAM vacanone AjJArUpa mAnyA vagara game tevI karaNI karavAthI bahu phaLa maLatuM nathI. eTalA mATe 'bALAe
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 jinatattva dho' - "AjJAthI gharma" ema kahevAya che. sarvajJa bhagavAne nizcayadharma ane vyavahAradharma, utsarga mArga ane apavAda mArganI prarUpaNA karelI che. emaNe cAre prakAre nikSeponuM svarUpa kahyuM che; sAdhunAM pAMca mahAvrata ane zrAvakanA bAra vrata samajAvyAM che. emaNe pAMceya mahAvratanI bhAvanAo paNa samajAvI che. vItarAga bhagavAne potAnA kevaLajJAna vaDe je je vastunuM kathana karyuM che te pramANe vartavAthI du:khano nAza thAya che, karmano kSaya thAya che, bhavaparaMparAno aMta Ave che evI daDha zraddhA thavI joIe. dhyAnazatakamAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa jinezvara bhagavAnanI AjJAnI lAkSaNikatAo darzavatAM nIce pramANe lakhe che : suniuNa maNAinihaNaM, bhUyahiyaM bhuuybhaavnnmnngch| amiyamajiyamahatthaM - mahANubhAvaM mahAvisayaM / / jhAijjA niravajjaM jiNANamANaM jgppiivaannN| aNiuNajaNa duNNeyaM nayabhaMgapamANagamagahaNaM / / (sunipuNa, anAdi, anaMta, sarva jIvonuM kalyANa karavAvALI, satya nirUpaNavALI, mahAmUlI, amRta sarakhI mIThI, ajita, mahA arthavALI, mahA sAmarthyavALI, mahA viSayavALI, pAparahita anipuNa tivALA jIvothI durrIya tathA nayabhaMga-pramANa vagerethI ati gahana evI jagatanA pradIpa samAna jinezvaranI AjJAnuM dhyAna dharavuM.) bhagavAnanI vANI darekedareka manuSyane samajAya evuM hotuM nathI. jaina kuTuMbamAM janma thayo hovA chatAM ane jaina dharma maLyo hovA chatAM paNa bhagavAnanI vANImAM zraddhA na bese evA aneka dAkhalA jovA maLaze. enA kAraNo darzAvatAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa lakhe che : tatthayamaidobbaleNaM - tabihAriya virahao vA vi| NeyagahaNattaNeNa ya pANAvaraNodaeNa c| heudAharaNAsaMbhave ya - saIsuThujaM na bujhjhejjaa| savaNNumayavitahaM tahAvi taM ciMtae maimaM / / (1) matinI durbaLatAthI, (2) tevA prakAranA kuLaza AcArya na maLavAthI, (3) zeya padArthanI gahanatAthI, (4) jJAnAvaraNIya karmanA udayathI, (5) jinavacanane siddha karavA tene anurUpa hetu na maLavAthI, (6) kAlpanika
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna 205 athavA sAcuM udAharaNa na maLavAthI jinezvara bhagavAnanI vANI samajAtI nathI ke samajavAnI ruci thatI nathI.J. jeo ni:svArtha che, ni:spRha che, parahitaciMtaka che, lokakalyANanI bhAvanAvALA che, zuddha che, kapaTarahita che, samatAdhAraka che evA mahAtmAonAM priya vacano keTalAka mANaso AjJAnI jema uThAvavA tatpara bane che. koI saMtamahAtmA pANI mAge to temane pANI ApavA dasa jaNAM doDAdoDI kare, ane jene pANI ApavAno lahAvo maLe te potAnI jAtane dhanyabhAgya mAne. saMtanA vacanone teo AjJAnI jema dhAraNa kare che. evI rIte tIrthakara paramAtmAe arthAt jinezvara bhagavAne kahelAM vacano aneka jIvo AjJAnI jema jIvanamAM utAre che. emAM tAbedArI nathI, anicchA nathI, kaSTa nathI ane hoya toya te iSTa ane priya che, svahitakara che. ethI jIvanamAM kRtArthatA, dhanyatA ane ullAsa anubhavAya che. ajitazAMti stotramAM kahyuM che ? ja icchaha paramapamaya ahavA kirti suvittharDa bhuvaNe tA telakuddharaNe jiNavayaNe Ayara kuNaha. jo tame paramapada eTale mokSanI icchA karatA ho athavA traNa bhuvanamAM vistAra pAme evI kIrtine icchatA ho to traNa lokano uddhAra karanAra jinezvara bhagavAnanAM vacanono Adara karo.. apAyaricaya dharmadhyAna jinabhadragaNi kSamAzramaNa "dhyAnazatakamAM lakhe che : rAgadosakasAyA - svaadikiriyaasuvttttmaannaannN-| _ihaparaloyAvAe jhAijjA vjjprivjjo|| riAga, dveSa, kaSAya, Asava Adi kriyAmAM vartatA jIvane lokamAM ane paralokamAM kevAM du:kho paDe che tenuM ciMtana karavuM.) apAya eTale kaSTa athavA pIDA. jIvane vividha kAraNone lIdhe je duHkha anubhavavuM paDe che teno vicAra karatAM karatAM dharmadhyAna dharanAre potAnA zuddha, buddha, caitanyamaya, avinAzI, anaMta jJAnamaya, anaMta darzanamaya, anaMta cAritramaya evA AtmasvarUpanuM vAraMvAra citavana karavuM joIe.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinatatva mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga e Asava che eTale ke pApanAM dvAra che. tenAthI A lokamAM ane paralokamAM ghaNAM du:kha bhogavavA paDe che. Asava pugalarUpa che. anAdikALathI AtmAnI sAthe te lAgelAM che. mATe tenAthI mukta thavuM e AtmAno dharma che. krodha, mAna, mAyA ane lobharUpI kaSAyo bhavaparaMparA to vadhAre che, paraMtu aihika jIvanamAM paNa krodha dvArA prItino, mAna dvArA vinayano, mAyA dvArA mitratAno ane lobha dvArA sarva guNono nAza thAya che. kaSAyo AtmAnA adhyavasAyone bagADe che, ane azubha karmano baMdha karAve che. rAgadveSane lIdhe saMsAranA aneka jIvone keTalAM badhAM du:khono anubhava thAya che, sarvajJa bhagavAnanA mArganI prApti na thavAthI aneka jIvone bhavATavimAM keTaluM badhuM bhaTakyA karavuM paDe che tenuM ciMtavana karavA sAthe potAnA pUrvanA puNyanA udayathI manuSyabhavanI prApti ane samakitanI jhAMkhI thaI che, mATe have apramatta bhAvathI pote padgalika saMbaMdho ochA karatA jaI mokSamArga tarapha vadhavAnuM che, siddhagati meLavavAnI che evuM citavana karavuM te apAyaricaya dharmadhyAna. vipAkavicaya dharmadhyAna dhyAnazataka'mAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa lakhe che : payaiThipaesANubhAvabhinnaM suhAsuha vihattaM / jogANubhAva jaNi kammavivAgaM viciNtejjaa|| [prakRti, sthiti, pradeza ane rasanA vibhAgathI, bhinna bhinna yogAnubhAvathI (kaSAyothI) utpanna thayela zubha ane azubha karmanA vipAkano vicAra karavo.] A saMsAramAM vividha prakAranA jIvonI vividha prakAranI gati satata cAlyA kare che. jyAre potAnI buddhi ke tarka kAma na karI zake evI acAnaka sArI ke mAThI ghaTanAo bane che tyAre mANasa vicAra karato thaI jAya che. jo tenI pAse sAcI samajaNa hoya to tene khyAla Ave che ke koI adRSTa tattvane kAraNe A badhI ghaTanAo bane che. jaina dharma mAne che ke A adRSTa tattva te jIvonAM potAnAM zubhAzubha karma che. koI paNa jIva je kaMI zubhAzubha karma kare che te karmano vipAka ke udaya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna 207 jyAre thAya tyAre te bhogavavAno Ave che. karmanAM vicitra phaLa kevI rIte udayamAM Ave che arthAt teno kevI rIte vipAka thAya che tenuM ciMtavana karavuM te vipAkavicaya nAmanuM dharmadhyAna che. jyAre jyAre AvAM karmono vipAka thAya che tyAre sukha athavA du:kha je kaMI bhogavavAnuM Ave che te samaye A badhuM karmanA vipAkane kAraNe che evI samadRSTi dharmadhyAna dharanArAoe rAkhavI joIe. vipAkaricaya dharmadhyAna karanAre karmanA ATha mukhya prakArano tathA pratibaMdha, sitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdha ema cAra bhede baMdhAyelAM karmo vize ane te jyAre jyAre jenA jenA udayamAM Ave tyAre tyAre tene avazya bhogavavAM paDe che enuM ciMtana karavuM. karmanA udayathI koI mAtA thAya che, koI pitA thAya che, koI putra ke patnI thAya che, koI rAjA ke raMka thAya che, koI jaLacara ke kheyara thAya che, koI bhogI ke rogI thAya che. ema aneka prakAre karmanI gati saMsAramAM cAlyA kare che. tIrthaMkara paramAtmAnA jIvane paNa pUrve karelAM karmo avazya bhogavavAM ja paDe che. pArzvanAtha bhagavAnane upasarga sahana karavA paDyA hatA. mahAvIrasvAmI bhagavAnanA kAnamAM govALe khIlA ThokyA hatA. eka apekSAe AtmA ja karmano karyA che ane AtmA ja karmano bhoktA che, mATe karma bAMdhatAM pahelAM khUba ja vicAra karavo joIe. hasatAM hasatAM bAMdhelAM azubha karmo udayamAM jyAre Ave che tyAre raDatAM raDatAM yAtanApUrvaka bhogavavA paDe che e lakSamAM rahevuM joIe. eTalA mATe ja kahevAyuM che ke baMdha samaya ciddha cetIe re, udaye zo saMtApa?' mithyAtva (ajJAna), avirati, kaSAya ane yogane kAraNe jIvo aneka prakAranAM karmo bAMdhe che. keTalAka loko karmo evA tIvra rasathI bAMdhe che ke je nikAcita prakAranAM banI jAya che. evAM karma jyAre udayamAM Ave che tyAre te bhogavyA vinA chUTako hoto nathI. AtmA svabhAve zuddha, buddha, caitanyasvarUpa che, paraMtu kamane kAraNe tenuM svarU5 dabAyeluM rahe che. anaMtajJAna e AtmAno guNa che, paraMtu jJAnAvaraNIya karmathI teno jJAnasvabhAva dabAyelo rahe che. anaMtadarzana AtmAno guNa che, paraMtu darzanAvaraNIya karmane kAraNe AtmAno te guNa saMpUrNa pragaTa thato nathI. avyAbAdha, anaMta, akSaya sukhano anubhava karavo te AtmAno guNa che, paraMtu vedanIya karmane kAraNe tene tevo anubhava thato nathI. AtmAnA kSAyika samakita
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 jinatattva guNane mohanIya karma pragaTa thavA deto nathI. akSaya sthitirUpI guNa AyuSyakarmane lIdhe pragaTa thato nathI. AtmAno arUpI guNa nAmakarmane lIdhe pragaTa thato nathI. AtmAnA agurulaghu guNane gotrakarma Avare che. anaMtavIrya nAmano AtmAno guNa aMtarAyakarmathI dabAyelo rahe che. AtmAmAM anaMta zakti hovA chatAM A ATheya karma bhegAM maLIne AtmAne azakta, parAdhIna, gulAma jevo vivaza banAvI de che. karmanA prakAra, karmabaMdhanAM kAraNo, udIraNA ane udayanuM svarUpa, karmakSayathI pragaTa thatI AtmAnI vizuddhi ityAdinuM jema jema ciMtana thatuM jAya tema tema AtmA zuddha thato jAya. Ama karmavipAkanI ekAgra cittathI ciMtana karanAra ArAdhakano AtmA uttarottara vadhu nirmaLa thato jAya che. saMsthAnavicaya dharmadhyAna jinabhadragaNi kSamAzramaNa "dhyAnazatakamAM lakhe che : jiNadesiyAi lakkhaNa sNtthaannaasnnvihaannmaannaaii| uppAya Thii bhaMgAi pajjavA jeya dvaannN|| paMcatthikAya maiyaM logamaNAinihaNaM jiNakkhAyaM / NAmAi bheya vihiyaM tivihamaho loybheyaaii|| khiivalaya dIvasAgara naraya vimANa bhavaNAi sNtthaannN| dosAi paiTThANaM niyayaM logaii vihANaM / / uvaoga lakkhaNamaNAiNihaNamatthaMtaraM sriiraao| jIvamarUviM kAriM bhoyaM ca sayassa kmmss|| [cothA saMsthAnaviya dharmadhyAnamAM jinezvara bhagavAne kahela dravyonAM lakSaNa, saMsthAna, AdhAra, prakAra, pramANa ane utpAda-vyaya sthiti vagere paryAyonuM ciMtana karavuM. vaLI jinezvara bhagavAne kahelA anAdi anaMta evA paMcAstikAyamaya lokanuM nAmAdi bhedathI ATha prakAre tathA Urdhva, adha:, tistRloka ema traNa prakAre ciMtana karavuM tathA pRthvI, valayo, dIpa, sAgara, naraka, vimAna, bhavana, AkAza, vAyu vagerethI yukta evI zAzvata lokavyavasthAnuM ciMtana karavuM. vaLI AtmA upayoga lakSaNavALo che, anAdi anaMta che, zarIrathI bhinna che, arUpI che tathA potanA karmano karyA che ane bhaktA paNa che ema citavavuM.!
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna saMsthAna eTale padArthanuM svarUpa. jinezvara bhagavAne paMcAstikAyarUpa anAdi ane anaMta evA cauda rAjalokarUpa vizvanuM ane utpatti, vyaya ane dhruvayukta sarva padArthonuM je svarUpa samajAvyuM che tenuM ciMtavana karavuM te saMsthAnavicaya dharmadhyAna che. 209 jinezvara bhagavAnanAM vanacomAM saMpUrNa zraddhA vagara A prakAranuM dharmadhyAna prApta thavuM saraLa nathI. cauda rAjalokarUpa samasta vizvanA eka eka padArthanA savigata ciMtavanamAM jeTalo kALa pasAra thAya teTalo ocho lAge che. e ciMtanadhArA para caDhatAM ja AtmA uttarottara vizuddha thavA lAge che. hemacaMdrAyArye 'triSaSTizalAkApuruSacaritra'mAM (ajitanAtha bhagavAnanA caritramAM) saMsthAnavicaya dharmadhyAnanA padArthonuM savistara varNana karyuM che. hemacaMdrAcArye dharmadhyAnanA piMDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIta ema cAra prakAra darzAvyA che. dharmadhyAnanA A badhA bheo che, paraMtu te sAlaMbana dhyAna hovAthI game tyAre game te prakAre tenA svarUpanuM ciMtavana karavAmAM paraspara virodha ke bAdha Avato nathI. sarvajJa bhagavAnanAM vacanonuM AvI judI judI rIte dhyAna dharavAthI tattvano bodha thAya che. emanA upadezamAM rahelAM rahasyonuM ekAgratAthI, gahanatAthI ane niSThAthI ciMtavana karatAM cittamAM apAra zAMtino ane alaukika atIndriya sukhano anubhava thAya che. kathAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dravyAnuyoga e cAra prakAranA zrutajJAna dvArA vastunI utpatti, sthiti ane nAzanuM svarUpa, tenA krama ane paryAya, tenI anAdi-anaMta, anAdi-sAnta, Adi-sAnta vagere vyavasthAnuM jema jema jJAna thatuM jAya tema tema dhyAtAnA ajJAnano nAza thAya che ane eno AtmA vizuddha, nirmaLa thato jAya che. rAgadveSathI mukta thaIne samatA dhAraNa karavA mATe, eTale ke samatva prApta karavA mATe dharmadhyAnano abhyAsa Avazyaka che. dharmadhyAnanA vyavahAradhyAna ane nizcayadhyAna evA be prakAra paNa pADavAmAM Ave che. AjJAvicaya, apAyavicaya ane vipAkavicaya dharmadhyAnane vyavahAra dharmadhyAna ane saMsthAnavicaya dharmadhyAnane nizcaya dharmadhyAna tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che, joke A bheda paNa eTalA sUkSma che ke dharmadhyAna vyavahAramAMthI nizcayamAM ane
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 jinata nizcayamAMthI vyavahAramAM kyAre kevI rIte sarI paDe che tenI spaSTa bhedarekhA doravI muzkela che. dharmadhyAna sAlaMbana dhyAna che, ane zukladhyAna nirAlaMba dhyAna che. nirAlaMba dhyAnamAM javA mATe sAlaMbana dhyAnanA abhyAsanI prathama apekSA rahe che. dharmadhyAnanA abhyAsa mATe zAstromAM pAMca prakAranAM AlaMbana batAvavAmAM AvyAM che : (1) vAcanA - guru pAse vinayapUrvaka navo abhyAsa karavo, (2) pRcchanA - guru pAse je abhyAsa karyo hoya temAM je kaMI saMzaya thAya tenuM pUchIne guru pAsethI nirAkaraNa meLavavuM, (3) parAvartana - je kaMI abhyAsa karyo hoya tenuM vAraMvAra paThana karavuM, (4) anuprekSA - je abhyAsa karyo hoya tenAM rahasyonuM maulika ciMtana, anuciMtana karavuM ane (5) dharmakathA - dharmopadezane jIvanamAM dRDha kare e prakAranAM dharmadraSTAMto, udAharaNo, jIvanaprasaMgo vAraMvAra yAda karavAM. 'A pAMca prakAranAM AlaMbano uparAMta sAmAyika, pratikramaNa, guruvaMdana ityAdi cAritradharmanAM anuSThAno paNa dharmadhyAnanA AlaMbana tarIke mahattvanuM kArya kare che. koI eka maMtrano jApa karavAmAM Ave to tene dharmadhyAna kahevAmAM Ave ke nahi evo prazna keTalAkane thAya che. zAstrakAro ema kahe che ke maMtranA jApamAM gaNanA che eTale ke gaNavAnuM che. sattAvIza vAra, ekaso ATha vAra ke lAkha vAra ema judI judI saMkhyAmAM jugha judA maMtrano jApa che. AvI jyAM gaNanA che tyAM eka ja padArtha upara citta ekAgra na karI zakAya. eTale e daSTie maMtrajApano dhyAnamAM samAveza na thAya. paraMtu maMtrajApamAM gaNanA jo chUTI jAya ane citta sthira thaI jAya athavA ajapAjapa jevI sthiti thAya to te dhyAnamAM pariName che ema manAya che. dharmadhyAnamAM praveza karavAnI pAtratA prApta karavA mATe sAdhake jJAnabhAvanA, darzanabhAvanA, cAritrabhAvanA ane vairAgyabhAvanA e cAra prakAranI bhAvanAnA abhyAsathI potAnA cittane bhAvita karavuM joIe. jJAnabhAvanAthI zrutajJAna dvArA azubha vicArone ke azubha adhyavasAyone rokavAnI zakti khIlavA lAge che; sUtra ane arthanI vizuddhi vadhe che; bhava pratye eTale ke sAMsArika sukho pratye nirveda thavA lAge che; jIva-ajIva vagere padArthone pArakhavAnI tattvadRSTi khIle che. darzanabhAvanAthI cittamAM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhyAna 211 saMzayarahitatA, sthiratA ane upazama Ave che. cAritrabhAvanAthI krodhAdi kaSAyo pAtaLA paDavA lAge che; kSamAdi dasa prakAranA uttama dharmonI ArAdhanA thAya che; jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane viryAcAra e paMcAcAranI pavitratA sacavAya che ane mana, vacana ane kAyAnA yoga upara saMyama AvI jatAM jUnAM karmonI nirjarA thAya che ane navAM karmo ochAM ane haLavAM baMdhAya che. vairAgyabhAvanA dvArA nisaMgapaNuM ane nirbhayatA Ave che; mAna-sanmAnanI icchA jatI rahe che; AkAMkSA ane AzaMsA cAlyAM jAya che ane vairAgya mATenI anityAdi bAra bhAvanAonuM dRDhapaNe sevana thavA lAge che. dharmadhyAna mATe deza, kALa ane Asanano koI nizcita kaDaka niyama zAstrakAroe darzAvyo nathI, paraMtu potapotAnI svasthatA anusAra deza, kALa ane Asana svIkAravAno anurodha karyo che, kAraNa ke dharmadhyAna mana, vacana ane kAyAnA yoganI zuddhi upara vadhAre AdhAra rAkhe che. eTale sAdhake deza, kALa ane AsananI pasaMdagI potAnA yogonI zuddhi sacavAya e rIte potAnI prakRti ane cittanI svasthatA anusAra karavI joIe. vaLI jema jema dhyAnano abhyAsa vadhato jAya tema tema paNa deza, kALa ane AsanamAM pheraphAra karI zakAya che. emAM AgaLa vadhatAM vadhatAM evo paNa anubhava thavAno saMbhava che ke AraMbhamAM je deza, kALa ane Asana pratikULa lAgatAM hoya te pachIthI sAva anukULa lAgavA mAMDe. thoDIka kSaNomAM ja manuSyanuM citta dhyAnanI zubhAzubha paraMparAmAM keTalI jhaDapathI gati karI zake che tenA eka uttama udAharaNa tarIke prasannacaMdra rAjarSino prasaMga gaNI zakAya. kAyotsarga sahita dharmadhyAnamAM sthira thayelA e mahAtmAnA kAne thoDAka zabdo paDatAM teo Arta ane raudradhyAnanI tIvratAmAM eTalA badhA sarI paDyA che te ja kSaNe jo deha choDe to narakagati pAme. paraMtu thoDI ja kSaNomAM sva svarUpano khyAla AvatAM teo jhaDapathI azubha dhyAnamAMthI nivRtta thaI dharmadhyAnamAM pAchA AvI gayA. te kSaNe jo teo deha choDe to uttama devagati prApta kare, paraMtu teo to dharmadhyAnanI utkRSTa pariNati dvArA zaktadhyAna upara ArUDha thaI kevaLajJAna pAmyA ane te ja bhavamAM mokSanA adhikArI banyA. azubha adhyavasAyomAM paDI gayelA cittane temAMthI mukta karIne zubha uccatama adhyavasAyomAM prasthApita karavAnuM saraLa nathI. paraMtu
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jinatattva prasannacaMdra rAjarSie alpa samayamAM eTalo jabaro AdhyAtmika puruSArtha karyo ke narakagatine badale kevaLajJAna ane mokSanA adhikArI teo thaI gayA. jenA jIvanamAM dharmadhyAna AvavA lAgyuM hoya tenAmAM svAbhAvika rIte ja keTaluMka parivartana thavA lAge che. evI vyaktine jinezvara bhagavAna pratye ane emanAM vacano pratye kudaratI anurAga thavA lAge che. tIrthaMkara paramAtmAnAM guNakIrtana karavAnuM ene mana thAya che. zrutajJAna pratye ene bahumAna thAya che; saMyamamAM ruci thAya che; viSayavAsanA vagere vAsanAo krame krame chUTI javA lAge che; cittanI prasannatA vadhe che; viSama paristhitimAM svasthatA ane samatA rahe che; rAgadveSa ghaTavA lAge che; pakSapAtI ke anyAyI valaNa nIkaLI jAya che; sAdhu mahAtmAo pratye vinaya ane vaiyAvaccenA bhAva jAge che; cittamAM aneka zubha bhAvanAo thavA lAge che; svabhAvamAMthI niSpharatA cAlI jAya che; vANI saumya ane priya bane che, zarIra nIrogI, kAMtivALuM ane durgaMdharahita bane che; maLamUtra ochAM thaI jAya che ane te paNa durgadharahita bane che. hemacaMdrAcArya yogazAstramAM dhyAtAnAM A pramANe lakSaNa darzAvyAM che : (1) saMyamI, (2) AtmadarzI, (3) parISaha sahana karanAra, (4) mumukSu, (5) kaSAyajayI, (6) nirlepa, (7) niSkAma, (8) ni:spRha, (9) saMvegI, (10) samatAvAna, (11) karuNAyukta, (12) niSkapa, (13) AnaMdadAyaka, (14) ni:saMga, (15) sudhI (su - dhI = sArI buddhi dharAvanAra prAjJa) dharmadhyAnathI cittanI ekAgratA vadhe che; ethI anAsaktino, tyAgano, saMyamano, vairAgyano bhAva jAge che; azubha yogo rokAI jAya che; lazyAnI zuddhi thavA lAge che; azubha karmano baMdha rokAI jAya che; karmanI nirjarA thavA lAge che ane atIndriya divya sukhano anabhava thAya che, je svasaMvedya che. sAnukULa dezakALamAM manaSya dharmadhyAna parathI zukladhyAna tarapha jaI zake che, jAya che. dharmadhyAna dvArA jIva uttama gati avazya prApta kare che. dharmadhyAnathI dharmakriyAo zuddha ane saraLa bane che ane ArAdhanA phaLavatI bane che. dharmadhyAnathI Atmazuddhi, AtmazAMti ane AtmanizcalatA prApta thAya che.