Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાણી,
આમ સં'. ૭૯ ( ચાલુ ), વીર સં', ૨૫૦ ૨
વિ. સં. ૨૦૩ ૨ માગશર પણ
[/VVVVVVVVV
વેર શાન્તિ ) 1) કાંટો ભલે કાંટાથી નીકળે, હીરો ભલે ના
- હીરાથી કપાય પણ વેર તો પ્રેમ વડે જ ! ( શાન્ત થાય. જીવન એટલે પ્રેમ અને પ્રેમ એટલે ત્યાગ.
૮૧ પરખનું પાણી ” છે
પ્રકાશક : શ્રી જેન આમાનંદ સભા-ભાવનગર,
પુસ્તક : ૭૩] ડીસેમ્બર જાન્યુઆરી ૧૯૭૫-૭૬
[અંક : ર-૩
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
04, ૧ ઈ
અ નુ ક મણિ
કા
લેખ
લેખક ૧. મહાવીર વાણી ૨. દાંપત્ય જીવનને અંતિમ દિવસ .. શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા ૩. સ્વ. શાસ્ત્રીજીના ત્યાગ અને સ ઘર્ષમય જીવનની એક ઝલક -
શ્રીમતી લાલબહાદુર શાસ્ત્રી ૪. નહિ પુરુષ બળવાન
શ્રી સારંગ બારોટ ૫. મેરુદંડ જેવી વિદ્યાકિય શિસ્ત ..... શ્રી ઉમાશંકર જોષી ૬. દષ્ટિ બદલે
શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા ૭. . ૨૦૩૦ ને હિસાબ તથા સરવૈયુ ૮, સ્વર્ગવાસ નેધ ૯. સમાચાર સાર
આ સભાના નવા માનવંતા પેટ્રને - શ્રી પ્રવીણભાઈ ફુલચંદ—મુંબઈ
શ્રી મોતીલાલભાઈ વીરચંદ-માલેગાવ શ્રી ગીરધરલાલ જીવણભાઈ–મુંબઈ
ભૂલ-સુધાર અમારા કાર્તિક માસના અંકમાં શ્રી જૈને . એજયુ. બોર્ડની પરીક્ષા અંગેની જાહેરાતમાં (ટાઇટલ ત્રીજા પેજ ઉપર ) એક માનદ્ મંત્રીશ્રીનું નામ છપાવું રહી ગયેલ તે સુધારી નીચે મુજબ વાંચવા વિનતી.
લિ૦ ભવદીય : માનદ્ મંત્રીઓ
શાન્તિલાલ મગનલાલ શાહ મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા
સ્વર્ગવાસ નોંધ અમરેલી નિવાસી (હાલ મુંબઈ) મહેતા બાવચંદભાઈ મંગળજી તા. ૩૦-૧૧-૭૫ના રોજ કટક મુકામે સ્વર્ગવાસ થયેલ છે તેની નોંધ લેતા અમે ઘણા દીલગીર થયા છીએ તેઓશ્રી મળતાવડા સ્વભાવના અને ખૂબ ધાર્મિક લાગણીવાળા હતા તેઓશ્રી આ સભાના પેટ્રન હતા પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા તેમના આત્માને શાંતિ આપે તેવી પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ સભાના નવા માનવતા પેટ્રન શ્રી. પ્રભુદાસ મેાહનલાલ ગાંધી જીવનની ટુકી રૂપરેખા
ધમ અને કતવ્યનિષ્ઠ શ્રી. પ્રભુદાસ માહનલાલ ગાંધીને જન્મ તેના મૂળ વતન ભદ્રાવળ ગામે સ્વ. ગાંધી મેહનલાલ ગાંડાભાઇને ત્યાં સ’. ૧૯૭૯ના અષાઢ વદ ૭, તા. ૪૮-૧૯૨૩ના દિવસે થયા હતા. તેમની માતાનુ નામ સાંકળીબેન હતુ'. આખું'ચે કુટુંબ ધર્મના ર'ગથી ર'ગાયેલું' હાઈ બાલ્યવયે જ ધર્મ'ના સસ્કારી અને દેવ, ગુરુ પ્રત્યે અનન્ય શ્રદ્ધા શ્રી. પ્રભુદાસભાઈને પ્રાપ્ત થયા. અંતઃકરણનું' સાચાપણું એ સારી રીતભાતના ઊંચામાં ઊંચા ગુણ છે અને આ ગુણ તે શ્રી. પ્રભુદાસભાઈને ગલથૂથીમાં જ પ્રાપ્ત થયા છે. શ્રી પ્રભુદાસભાઇને એક નાનાભાઈ અને બેન છે, જેમના નામ ગિરધરલાલ અને કચનબેન છે.
શ્રી. પ્રભુદાસભાઈ એ પ્રાથમિક અભ્યાસ ભદ્રાવલની સ્કુલમાં કર્યાં. બાલ્યવયથી જ શ્રી. પ્રભુદાસભાઈમાં એક માટે ગુણ હતા ‘કાંતા હું રસ્તા શેખી કાઢીશ અગર રસ્તા કરીશ.' આવી શ્રદ્ધાવાળા બાળક જો પરદેશ જાય તે કુટુંબનું નામ જરૂર ઉજ્જવળ કરશે એવી માતા પિતાને ખાતરી હાવાથી પુત્રને માત્ર ૧૩ વર્ષની વયે જ મુબઇ ભાગ્ય અજમાવવા મેકલ્યા. શ્રી. પ્રભુદાસભાઇ દીધ છા છે. અભ્યાસ કરતાં ગણતર અનેકગણુ' છે, એટલે શરૂઆતમાં તે મુલતાની ડેરીમાં નાકરી કરી. પુરુષા'થી જ માણસ પેાતાનુ` ભાગ્ય રચતા હાય છે, એ વાત તેમના જીવનમાંથી જોવાની મળે છે. જે દુકાનમાં મામુલી પગાર સાથે તેમણે નાકરી શરૂ કરી એજ દુકાનમાં પેાતાના સતત પુરુષા અને ચતુરાઈથી આજે તે માલિક બન્યાં છે. સં. ૧૯૯૨માં તેએ મુ ંબઇ આવ્યા અને માત્ર ચાર જ વર્ષ પછી એટલે કે સ. ૧૯૯૬માં તેએએ મુલતાની ડેરી ખરીદી લીધી. પેાતાના ધંધાને મોટા પાયા પર ખીલબ્યા અને મલાડ તેમજ શાન્તાક્રુઝમાં પણ તેએ દૂધની ડેરી ધરાવે છે.
શ્રી. પ્રભુદાસભાઈના પ્રથમ લગ્ન સ્વ. શ્રી લીલાવતીબેન સાથે સ. ૧૯૯૬માં થયા હતા. તે એન એક નાના ખાળકને મૂકી માત્ર બે વર્ષ પછી જ અવસાન પામ્યાં. આ બાળક તે આજના તેના મેટા પુત્ર શ્રી. કપુરચ'દભાઇ, પિતાની સાથે જ કામ કરે છે. તેમના બીજા લગ્ન જેસરવાળા વારૈયા મેરાજ જીવાભાઇની સુપુત્રી ચ'પાલક્ષ્મી સાથે થયા હતા. તે બેનને ચાર પુત્રા શ્રી. પ્રતાપરાય, હસમુખભાઈ, અરવિંદભાઈ અને મનેાજભાઇ, મોટા અને પુત્રાના લગ્ન થઈ ગયા છે. ચાર પુત્રા ઉપરાંત ત્રણ પુત્રીએ અનુક્રમે કાંતાબેન, સુભદ્રાબેન અને જયશ્રીબેન. મેટી બંને પુત્રીઓનાં લગ્ન થઇ ગયા છે, શ્રી જયશ્રીબેન અભ્યાસ કરે છે. શ્રી, ચંપાબેન સાત સતાનો મૂકી,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પચીસ વર્ષોને ગૃહસ્થાશ્રમ ભેગવી '. ૧૯૨૨ માં સ્વર્ગવાસ પામ્યાં. શ્રી. પ્રભુદાસભાઈ પર આ બધા સંતાનની જવાબદારી આવી પડી, જે ઉત્તમ રીતે તેમણે અદા કરી. હવે તે સંતાને મોટા થઈ ગયા છે.
પત્નીના મૃત્યુ પછી સંસાર પ્રત્યેના ખેંચાણ અને આકર્ષણમાં સ્વાભાવિક રીતે જ એટ આવી જાય છે. તેથી જ શ્રી. પ્રભુદાસભાઈ એ પણ ધંધાદારી જે ઓછો કરી ધર્મપંથે પિતાનું ચિત્ત દોરચ્યું. સ્વસ્થ પત્નીનું ચિરસ્મરણ જળવાય રહે તેમજ લોકોને ધર્મકરણીને લાભ મળ્યાં કરે એવી દીર્ધદષ્ટિ પૂર્વક પોતાના વતન ભદ્રાવલમાં સ્વચંપાલક્ષ્મી જૈન ઉપાશ્રય કરાવ્યું. આપણા પૂર્વના તીર્થો તેમજ અન્ય અનેક તીર્થોની યાત્રા શ્રી. પ્રભુદાસભાઇએ કુટુંબસહ શ્રી. કાંતિલાલ પટણીની સ્પેશ્યલ ટ્રેઇનમાં કરી છે. સિદ્ધક્ષેત્ર તીર્થને તેમના ઘર આંગણે જ હોય ત્યાં અવારનવાર જાત્રા અથે જાય છે.
| જિનાગમ અને જિનબિંબને આ પંચમ કાળમાં સંસારરૂપી ભવસાગર તરવાના મુખ્ય સાધન માનવામાં આવ્યા છે. આવા સત્કાર્યો પણ શ્રી પ્રભુદાસભાઈના હાથે થવા પામ્યાં છે. તલાજાના ડું ગર પર સાચા સુમતિનાથ ભગવાનના મંદિર પાસે ૧૧ દેરીઓ તૈયાર થાય છે, તેમાં એક દેરી માટે આદેશ તેમણે લીધે છે. ભગવાન મલ્લિનાથ પ્રભુની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા થઈ તેમાં ભગવાન પદ્મપ્રભુની પ્રતિમાની સ્થાપના પણ તેમણે કરી છે. ભદ્રાવળના જૈન દેરાસરમાં ભ. શાંતિનાથજીની પ્રતિમા પણ તેમણે સ્થાપન કરાવી છે. ધન, મિલ્કત, કુટુંબ પરિવાર, સંબંધીઓ અને બધુ જ અહિં મૂકીને જ આપણે આ વિશ્વમાંથી વિદાય લેવાની છે, માત્ર પુણ્ય-પાપ બંનેજ આપણી સંગાથે આવનાર છે. આ વાત શ્રી. પ્રભુદાસભાઈ સારી રીતે જાણે છે અને તે મુજબ જ ઉચ્ચ જીવન જીવે છે. માત્ર લક્ષ્મી પ્રાપ્ત કરી લેવામાં જીવન ધન્ય નથી બની જતું, એ લમીને ધમ કાર્યોમાં સદુપયેગ થાય તેજ જીવન ધન્ય બને છે. - ધાર્મિક, શૈક્ષણિક અને સામાજિક સંસ્થાઓમાં પોતે ઉત્સાહપૂર્વક તન-મન-ધન પૂર્વક સહાય કરે છે. મુ બઈમાં તેઓ ઠેટમાં રહે છે અને શ્રી. શાંતિનાથજી જૈન દેરાસરના ટ્રસ્ટીઓવ્યવસ્થાપક સમિતિના તેઓ પણ એક સભ્ય તરીકે પોતાની અનન્ય સેવા આપે છે. સેવા, પૂજા, દેવદર્શન, વ્યાખ્યાન શ્રવણ તેમના જીવન સાથે વણાઈ ગયા છે. ઝઘડીઆ ગુરુકુળ, તળાજા કન્યા વિદ્યાલય, ૫ લીતાણા બેલભવન, સમાજસેવા દવાખાનું, સાહિત્ય મંદિરમાં ઉદાર હાથે સહાય કરી છે. પાલીતાણા કેશરિથાજી ધર્મશાળામાં એક રૂમનો નકરો તેઓ તરફથી આપવામાં આવેલ છે. આ ઉપરાંત તળાજા કન્યા વિદ્યાલય મહાવીર જૈન વિદ્યાલય તેમજ ઝઘડીઆ ગુરુકુળમાં એક એક સ્કોલર તેમના વતી રહે તેવી વ્યવસ્થા પણ કરી છે.
| સ્વભાવે તેઓ અત્યંત મિલનસાર, સાદા, નમ્ર અને વિવેકી છે. આવા એક ધમ અને કર્તવ્યનિષ્ઠ મહાનુભાવ શ્રી. પ્રભુદાસ મોહનલાલ ગાંધીએ આ સભાના પેટ્રન બની અમને ઉપકૃત કર્યા છે, તે માટે અમે આનંદ અને ગૌરવ અનુભવીએ છીએ અને શાસનદેવ તેમને તન્દુરસ્ત દીઘાયુષ્ય આપે અને સમાજ સેવાના અનેક કાર્યો કરે એવી શુભેચ્છા સાથે વિરમીએ છીએ..
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
卐
【囧图照图 阳离离离
वर्ष : ७३] वि. स. २०३२ भागशर-पोष ४. स. १८७५-२७९ डीसे-मन्यु. [ ४ : २-३
EXSEXSEX BEST FRIE
5
क
www.kobatirth.org
श्रीया मानध
图斑斑斑斑离·离树图图离离离离·离风珠閲风风·离离
卐
दुक्ख
हयं जस्स न होइ मोहो । माहा हओ जस्स न होइ तण्हा ।
तण्हा हया जस्स
न होइ लाहो ।
लोहो हओ जस्स न किंचणाई ||
महावीरवाणी.
રાખવાની વૃત્તિ
જેના ચિત્તમાં માહુ નથી, તેનું દુ:ખ હણાઈ ગયુ. જેનાં ચિત્તમાં તૃષ્ણા નથી તેના મેહ કપાઇ ગયા. જેની તૃષ્ણા કપાઈ ગઈ તેને લેભ થવાને સ`ભવ નથી અને જે પેાતાની પાસે કશુજ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધરાવતા નથી તેના લેાભ કપાઈ ગયા,
卐
大照出离:离离照照图图图图:因照
For Private And Personal Use Only
卐
卐
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાંપત્ય જીવનને અંતિમ દિવસ
શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા કોઈએ સાચું જ કહ્યું છે કે, The brain હું ત્રણ જ માસમાં વાળી દઈશ.” ચૌદશની records everything that a person has આખી રાત મારા મેળામાં મોટો તકિયે રાખી ever experienced, observed or lear- તેના ટેકે તે જાગતી બેઠી જ રહેલી. સવારમાં, ned through an ingenious recording અમાસના દિવસે મેં તેને દાતણ કરાવ્યું અને
mechanism અર્થાત્ માણસના મગજની સ્પજ કરી દરરોજની માફક નવમરણ પાઠ નિષ્કપટી યંત્ર રચના તેણે ક્યારેય પણ જે જે કર્યો, પણ તેને ભારે બેચેની હતી. અનુભવ્યું હોય, અવલોકન કર્યું હોય કે શીખેલું હોય, તેની નેંધ લઈ લે છે. ત્રીસ વર્ષ પહેલાં
સ્વભાવ અને પ્રકૃતિથી તે ભારે વ્યવહારૂ હતી. બનેલી આ ઘટના છે. તા. ૩જી જાન્યુઆરી ૧
તેરસના દિવસે તેની બેનના સાસરા જેતપુર ૧૯૪૬ ગુરુવારના દિવસે આ બનાવ બન્યો. તે ગુજરી ગયા, તથા મને જેતપુર જઈ આવવા દિવસ માગશર માસની અમાસને હતે. છેલ્લા 3
કહ્યું. મેં કહ્યું કે એક બે દિવસમાં જઈ આવીશ. ચારેક વર્ષથી મારા પત્નીને પ્રથમ હાર્ટ
એ તે દિવસે તેની તબિયત વધુ ખરાબ હોવાથી હું એન્સાની ઉપાધિ અને પછી જલંદરને વ્યાધિ
જ તેની પથારી નજીક જ બેસી રહ્યો. જમી લીધા શરૂ થયેલે. સારવાર અર્થે અમે પૂના, ચલાળા, બાદ બાર વાગે મને ઉજાગરો હોવાથી એકાદ પચ્છેગામ, હરકીશનદાસ હોસ્પીટલ, ભાટિયા
કલાક સૂઈ રહેવા માટે તેણે કહ્યું. હું બગીચામાં હોસ્પીટલ, ડે. મલગાંવકરની હોસ્પીટલ અને છે. સૂવા ગયા પણ મનમાં અકથ્ય વેદના થવા લાગી જસ્સાવાળાના કુદરતી સારવાર કેન્દ્રમાં રહી આ
Sી એટલે એક વાગે પાછો તેની પથારી પાસે જઈ રે રે થી ની માનીને બેસી ગયા. મારી એક બાજુ તેના ભાભી બેઠા વંથળી તેના પિતાના મકાનમાં જઈ રહેવાના હતા અને બીજી બાજુ મારા બેન હતા. મારા પસંદ કર્યું. મૃત્યુ પહેલાં છ અઠવાડિયા અગાઉ
કે પત્નીએ કહ્યું: “આજે તબિયત વધુ ખરાબ લાગે
છે અને વળી પાછી અમાસ છે.” એવા કટોકટીના અમે વંથળી ગયા હતા.
વખતે પણ મને મનમાં હતું કે માંદગી લંબ ણી માગશર વદિ ૧૪ બુધવારના દિવસે તેની છે, તેથી સારું થઈ જવું જોઈએ. સતી સાવિત્રીની તબિયત વધુ બગડેલી. શ્વાસ લેવામાં અવરોધ વાતનું એ સમયમાં મને સતત સમરણ રહેતું. થવાથી પથારીમાંજ બેસી રહેવું પડ્યું. તેના હું વિચારતે કે મૃત્યુ પામેલા પતિને પણ એ ભાભી અને મારા મેટા બેન અમારી સાથેજ સતીએ સજીવન કર્યો, તે મારી પત્નીને તે હતા. ચૌદશની રાતે તેઓ બંનેએ દર્દીની માત્ર માંદગી જ છે, એમાંથી હું તેને કેમ સારી પથારીવાળા ઓરડામાં સૂવા ઈચ્છા દર્શાવી, પણ ન કરી શકું? મને મિથ્યાભિમાન હતું કે સાવિત્રી મારા પત્નીએ ના પાડી. આમેય તેની લાંબી જે પતિવ્રતા હતી, તે મેં પણ એક પત્નીવ્રતનું માંદગી દરમિયાન હુંજ દિવસ રાત તેની પાસે પાલન કર્યું છે, તે પછી તે શા માટે સારી ન રહેતું. મને તે કહેતી. “અન્યની સેવા લેવામાં થાય ? તેની વાતને જવાબ આપતાં મેં કહ્યું મારા પર ત્રણનો ભાર વધે, જે હું ઈચ્છતી “તારી માંદગી શરૂ થયા પછી લગભગ પચાસ નથી. સારી થયા પછી તમારા બાણને બદલે તે અમાસે તે ગઈ, તેમાં કાંઈ ન થયું તે આજે
૨૦ ]
[ આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વળી શું થવાનું છે? પણ આ વાર્તાલાપ તે અંતિમ શ્વાસ લીધે. હું ત્યાંથી ઊઠી તુરત દીપક ઓલવાવાનો થાય ત્યારે પુષ્કળ પ્રકાશ આપે એરડાની બહાર આવ્યું. મારા વયેવૃદ્ધ પિતા એના જેવો હતો. તેના મૃત્યુ અગાઉ દશેક મિનિટ પણ તે વખતે અમારી સાથે જ હતા. અમારા પહેલાં મને થયું કે આજનો દિવસ તેના જીવનને લગ્ન વખતે જે જગ્યામાં લગ્ન મંડપ બાંધવામાં અંતિમ દિવસ દેખાય છે. મેં કહ્યું કે ઉકાળો આવ્યો હતે, તેજ સ્થળે બેસી મેં ધ્રુજતા હાથે તે કદી ચા-કેફી ન લેતી) પીશ તે જરા મારા મોટા ભાઈને અમરેલી અને મુંબઈ મોકલવા સ્કૃતિ આવશે. તેના ભાભી રસોડામાં ઉકાળે કરવા માટે તારના ફેર્મમાં લખ્યું કે “LILAVATI ગયા. મેં તેનું સૂકું ગળું ભીનું થાય એ માટે Died today. I bear this loss with એક ચમચી પાણી મેંમાં નાખ્યું, તે તે અંદર utmost calm and peace and appeal all ઉતરી ગયું. પછી તેને અસહ્ય બેચેની થતી જોઇ of you to do same-MANSUKHLAL.” એક બે વખત મોટેથી નવકાર મંત્ર બોલી તેની મારા સાંસારિક જીવનનો અંત આવે, પણ શાંતિ માટે કહ્યું, “આપણું સંતાનની જરાએ વ્યક્તિ માત્રને નિયતિ નિમિત કર્તવ્ય તે કરવા ચિંતા ન કરતી.” આગળ બેલવામાં મારી જીભ પડે છે. જીવન જે સ્વરૂપે પ્રાપ્ત થાય, તેજ પણ, થવાવા લાગી, ત્યાં તે ગુટક ત્રુટક અવાજે સ્વરૂપમાં તેને સ્વીકારી લેવામાં ડહાપણ છે. સ્ત્રી તે છેલ્લા શબ્દો બોલીઃ “તમે મારી આટલી વગે એના શબને અંતિમ વખતે પહેરાવવાના સેવા કરી એટલે સંતાનની કાળજી રાખશેજ, કપડાં પહેરાવ્યાં અને એરડામાંથી કંપતા પણ મને તમારી...” મારા બેન મારી પાસે જ હાથે અન્યની સાથે તેના મૃતદેહને હું બહાર હતા એટલે તેને બેલવામાં જ થાય છે એમ લા. સ્મશાનમાં જવા હું તૈયાર થયે, પ્રથમ મને લાગ્યું, પણ પછી જોયું કે તેને ત્યાં તે એક વડીલે મારા પિતાનું ધ્યાન દેવું અવાજ તરડાઈ ગયા છે. બીજી જ પળે તેને ચહ્યું કે, આ પ્રસંગે મારાથી સ્મશાનમાં સાથે તેજે હીન થતા લાગ્યા અને આ શું થાય છે તે ન જઈ શકાય. મારા પિતા તે ભારે શાણા અને સમજ, તે પહેલાં તે તેનું મસ્તક જમણી બાજુ સમજુ હતા. તેમણે પેલા વડીલને કહ્યું, “ચાર ઢળી પડ્યું, જે મેં મારા હાથ પર ઝીલી લીધું. ચાર વર્ષ સુધી જેની ખડે પગે સેવા કરી, તેનાં તેને આત્મા દેહ છોડી ચાલી ગયું હતું અને અંતિમ સંસ્કાર વખતે તેને (મને) જતાં કેમ મારા અંગે અંગમાં વીજળીને પ્રવાહ ફરી વળે અટકાવી શકાય?” સ્મશાનમાં સૌની સાથે હું હોય એમ મને લાગ્યું. એ વખતે મારા સમગ્ર ચાલતે ગયે અને ઉબેણ નદીના કાંઠે જે દેહને ચિત્ત તંત્રમાં ભારે પરિવર્તન થતું મેં જોયું. બચાવવા મેં આકાશ પાતાળ એક કર્યા હતાં, મારે દેહ પુરુષને રહ્યો છતાં મારું હૃદય એક તે જ દેહને કાષ્ટ પર બેઠવી ચિતા સળગાવવામાં માતાનું બની ગયું. મારા સંતાનની માતા મરીને આવી ક્ષબ્ધ અને શોકા હદયે ચિતાથી થોડે પાછી મારામાંજ સજીવન થઈ. પત્નીના પ્રાણને દર હું પોઠી વાળી બેસી ગયા. એક બાજુ વિનિમય મારા પિતાનામાં થયાનું એ વખતે મેં ચિતામાં મારી પત્નીને નિર્જીવ દેહ જવલિત થઈ સ્પષ્ટ અનુભવ્યું,
રહ્યો હતો, તે બીજી બાજુ મારી ભીતરની ચિતામાં કરુણતા એ હતી કે જે એરડામાં ૨૧ વર્ષ માટે સમગ્ર સંસાર ભસ્મીભૂત થઈ રહ્યો હતે. પહેલાં અમારી લગ્ન વિધિ પતી ગયા પછી અમે ચિતા ભડભડ કરતી પ્રજવલી રહી હતી અને શબ્દલ માતાની મૂર્તિ પાસે કંકુવાળી થાળીમાંથી તેની જવાળામાં પત્ની સાથેના દીર્ઘકાળ પર્વતના કેડીઓથી રમ્યાં હતાં, તેજ ઓરડામાં તેણે મરણ, સિનેમાના પડદા પરના દશ્યની માફક
દાંપત્ય જીવનને અંતિમ દિવસ ]
[ ૨૧
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
"
ચક્ષુ સમક્ષ ઊમટી પડ્યાં. લગ્ન પહેલાં અમે એક બીજાને કદી પણ મળેલાં નહીં. લગ્ન વખતે મને કાંડે બાંધવાનુ એક સુંદર ઘડિયાળ ઉત્તરમાં મળેલું, પણ મેં જીવનમાં કયારે ય ઘડિયાળ પહેરેલુ નહિં. લગ્ન પછી બીજે કે ત્રીજે દિવસે ઘડિયાળની ચાવી આપવાનુ` ભૂલી જવાથી તે અંધ પડી ગયુ અને મેં કબાટમાં મૂકી દીધુ મારા પત્નીની નજર મારા કાંડા પર પડતાં પૂછ્યું: ઘડિયાળ કેમ કાઢી નાખ્યું ? 'મે' કહ્યું કે ચાવી ન દીધી એટલે એ વાગે મધ પડી ગયું. કાલે યાદ કરીને એ વાગે ચાવી દઈ પહેરી લઈશ. તે સમજી ગઈ કે ઘડિયાળના કાંટા જેમ ફેરવવા માગીએ તેમ કરી શકે એ વાતની મને ખખર નહતી. મારું સામાન્ય જ્ઞાન બહુ ઓછુ અને નવું નવુ' જાણવા સમજવાની જિજ્ઞાસા પણ ન મળે. ઘડિયાળના કાંટા ફેરવી શકાય છે એમ મને સીધુ' કહે તે। મારામાં લઘુતાગ્ન'થી ઉત્પન્ન થાય, પણ તે ન થવા દેવા માટે તેણે મને કહ્યું: “ કોઇ ફાઇ ડિયાળમાં ગમે ત્યારે કાંટા ફેરવી શકાય તેવી રચના પણુ હાય છે, કદાચ તમને આપેલી ઘડિયાળમાં પણ એવી રચના હાય. ” પછી ઘડિયાળ લઇ ચાવીને મોગરા ઉંચા કરી તેણે બરાબર ટાઇમ સૂકી મને પહેરી લેવા કહ્યું. પછી તે મે' જાણ્યુ` કે બધા ઘડિયાળામાં આવી રચના હાય છે. અમારા ભિન્ન ભિન્ન આત્મા અવિભક્ત મન્યાં પછી, મારી આવી અનેક અજ્ઞાનતાઓને યાદ કરી તે ભારે મજાક કરતી. તેના જન્મ મુંબઈમાં અને ઉછેર પણ મુંબઇમાં એક ગભ શ્રીમ'તને ત્યાં થયેલે. મેં મુ ંબઇ તે નહિ પણ કન્રી કોઈ શહેર પણ જોયેલું નહીં. અનેક ખાખામાં હુ· અબુધ હતા. (આજે ૬૮ મા વર્ષે પણ છુ' આ સંદર્ભમાં જ તેનાં અંતિમ શબ્દોમાં મારા વિષેની ચિંતા તેણે વ્યક્ત કરેલી. તે સમજતી હતી કે તેના મૃત્યુ પછી મારી પરિસ્થિતિ પાંખ કપાયેલા પ`ખી જેવી બની જવાની. આ કારણે જ માંદગીમાંથી સારી થવા તેણે મહાભારત યુદ્ધ કર્યું"
)
૧૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મને કે તેને તેમાં સફળતા પ્રાપ્ત ન થઈ તે એક જુદી વાત છે. જે પ્રકારના અમારા લગ્ન થયેલા, તે પ્રકારના લગ્ન વમાન કાળે તા સ ંભવિત જ નથી. માજની તેના જેવી નારીને મારા જેવા પતિ પ્રાપ્ત થયેા હાય તે, એવા લગ્ન છૂટાછેડામાં જ પરિણમે. આ સ્ત્રીએ પતિ અંગે કદીએ ખળાપે નારાજી ન દેખાડતાં, હું જેવા હતા તેમાં જ સતાષ તેમજ આન આનદ માની લીધે અને પ્રસન્નતાપૂર્વક જીવી.
કે
તેના ચેહની સામે બેઠાં બેઠાં એ વખતે મેં ત્રણ દૃઢ સકલ્પ કર્યાં. અમારા સંતાનેાની સંભાળ રાખવાની ખાખતમાં તેણે અ ંતિમ સમયે મારામાં જે અપૂર્ણાં વિશ્વાસ દર્શાવ્યા, તે વિશ્વાસને પાત્ર બનવુ. મારા પત્નીની હયાતિમાં મારું મૃત્યુ થયુ' હાત, અને પાછળથી એક વિધવા નારી તરીકે જે રીતે તે જીવી હાત, તેજ રીતે મારે હવે શેષ જીવન જીવવુ. દેહનું મૃત્યુ થતાં આત્માના 'ત નથી આવતા, પણ તેથી તે આત્માને નવા દેતુ પ્રાપ્ત થાય છે એટલુ જ. એટલે તેના આત્માએ જે કોઇ નવા દેહ ધારણ કર્યાં હાય, ત્યાં તે આત્માને મારા કોઇપણ વન માટે આઘાત કે પરિતાપ થાય તેવું વર્તન ન કરવુ.
મને ખરેાબર યાદ છે કે જે પળે તેનુ મૃત્યુ થયું, તેજ પળે મારા સમગ્ર ચિત્ત તંત્રમાં પણ ભારે પરિવર્તન થયું. પુરુષની કઠોરતાને બદલે શ્રીની કામળતા અને કરુણાના ભાવ મારામાં પ્રગટ્યા. અત્યેષ્ઠિ સંસ્કાર પતી ગયા પછી ભગ્ન હૃદયે જ્યારે હું પાછા ફર્યાં. ત્યારે ' જુદો જ માણસ બની ગયા, ખીજેજ દિવસે વંથળી છોડી અમે અમરેલી જવા રવાના થયા. મારી સાત વર્ષની નાની પુત્રી અરુણા તે વખતે અમરેલી હતી. મુંબઇમાં હાસ્પીટલમાંથી યારે ઘેરે આવુ ત્યારે તે અચૂક મને પૂછતી બાને કેમ છે?” અને ‘બહુ સારું' છે, એક બે દિવસમાં ઘેરે આવી જશે' એ મારા હરમેશના જવાબ હતા. ખે
[ શ્માત્માનદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રસ્ત મને એજ વિચાર આવ્યું કે, અમરેલી ગમે છે. પહોંચીશ ત્યારે એ છોકરી મને પૂછશે કે “બાને વિરોf fમ ૮ પરસ્પર સંત કેમ છે?” તે તેને હું શું જવાબ આપીશ! આ વિચારે મારા હદયમાં ડૂમે ભરાઈ આવ્યું. ઘરમાં
મન દેવાનું મન મળેલાં હોય તે પછી વિયેગ હું સૌથી નાને, એટલે ઢીલ થઈ જઉં તે સૌને
૫ણ સાગ રૂપ જ લાગે છે, એમ મેં બરાબર બહુ લાગે, એટલે ભાંગેલા અને તૂટેલા હદયે
અનુભવ્યું છે. મને તે એમ પણ લાગે છે કે,
જીવનમાં સંયોગ કરતાં વિયેગનું જ વધારે મુલ્ય સરસ સ્વસ્થતા જળવી
છે. સંગમાંથી જીવનની પૂર્ણતા અવત રવી હતી. મારી પત્નીના મૃત્યુ કરતાં મને વધુમાં વધુ કઠિન છે, કારણ કે એમાં સ્થૂળતા, જોડાયેલી દુખ તે મારી નાની બંને પુત્રીઓ માટે હતું. વિકતાઓ અશક્તિઓ પોતાની આડે મારા કેઈ પાપના ઉદયે પત્નીને વિગ ભલે થયે, પણ આ નાની બાળાઓનું શું પાપ હતું?
અસંખ્ય અડચણો ઊભી કરે છે. તેથી જ કેઈએ
* સાચું જ કહ્યું છે કે, “છે મૂલ્ય પ્રેમના દર્દતણું, છોકરાઓ કરતાં કરીને માતાની વિશેષ
- અધિક તેના સર્વ આનંદથી પણ.” વિયેગને જરૂર હોય છે, તેથી જ તે કહેવાય છે કે “ઘડે
દુઃખ રૂપે ન માનતાં વિયેગને હવે હું તપ રૂપે ચડતે બાપ મરજો, પણ દળણાં દળતી મા ન
માનતે થઈ ગયે છું. બાકી તે દાંપત્ય જીવનમાં, મરજો.’ હું તુ માતા અતિ
તિ બંનેમાંથી એકનું મૃત્યુ થતાં, જે વિદ્યમાન રહે દિવ્યરે હજાર પિતાએથી એક માતા ચડી જાય
છે, તેની દ્વારા મૃત પ્રિયજન પણ અખંડિતપણે
: છે, એ કહેનારે જરાએ બેટી વાત નથી કરી.
જીવન્ત રહેતું હોય છે. વરસો પહેલાં ખલિલ મારા પત્નીના જીવને બદલે યમરાજે મારે જ
જિબ્રાનના એક પુસ્તકમાં “બહુ દૂર થયા વિના જીવ લઈ લીધે હેત, તે ત્યાંના દરબારમાં કઈ ખેટ તે આવવાની હતી. પણ યમરાજ એટલે જ
બહુ નજીક આવી શકાતું નથી” એમ વાંચ્યાનું
યાદ છે. તે વખતે તે તેને અર્થ મને ન સમજાયેલ, દૂર અને દયાહીન.
પણ હવે એ વાત સમજાય છે. મારા પત્નીની - મારા દેહને નહિ, પણ સમગ્ર ચિત્ત તત્રને હયાતિમાં તે એટલે સમય અમે સાથે રહેતા. લક થઈ ગયા જેવું મને લાગ્યું. અસ્થિર તેટલા જ સમય તેને મારી સમીપ રહેતી અનમનને સ્થિર કરવું એ પણ એક પ્રકારનો યોગ છે. ભવતે, પણ હવે તેના મૃત્યુ પછી તે તેને જીવ તપ છે, મનને નાથવાને ઉત્તમ ઉપાય જ્ઞાનની સતત મારા સંપર્કમાં રહેતે હું અનુભવું છું, ઉપાસના છે. એક નાના બાળકની માફક મેં ધાર્મિક આ વાત માત્ર મારી કલ્પના નથી. અલબત્ત, અભ્યાસમાં મારું મન પરોવ્યું, મારી બે પુત્રીઓ કેટલાક સત્ય ઇન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ દ્વારા સાબીત કરી નવ વર્ષની કેકિલા અને સાત વર્ષની અરૂણ જેને શકાતા નથી. કોઈ એ સાચું જ કહ્યું છે કે, કાદવ ઉછેરવાની મારી ફરજ હતી. તેઓ તે ઊલટા વચ્ચે જેમ કમળ ખીલે છે, તેમ દૈવી ભાવનાને મને સહાય રૂપ બની ગયા. આ બંને બહેને ઉદય પણ હંમેશા શેકની વચ્ચે જ થાય છે. મારા જીવનના આધાર રૂપ બની ગઈ. હું આજે મેહને નાશ થયા વિના જીવનને વિકાસ નથી પણ તેઓને ઘણી વખત કહે છે કે, તમે બંને સાધી શકાતે, એ વાત સાચી છે, પરંતુ દાંપત્ય આ ભવાની મારી પુત્રીઓ છે, પણ ગત જન્મમાં જીવનની સાચી સફળતા અને સિદ્ધિ પણ મેહના તે ખરેખર મારી માતા જ હશે.
નાશમાં જ રહેલી છે. આ ઘટના બન્યાને ત્રીસ વર્ષને સમય થઈ
tive જીવનને અંતિમ દિવસ ]
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વ, શાસ્ત્રીજીના ત્યાગ અને સઘર્ષમય જીવનની એક ઝલક
લેખક : શ્રીમતી લાલબહાદુર શાસ્ત્રી શાસ્ત્રીજી વિષે તે ઘણુ લખવ્યું છે અને હજી યે ફેઈબાને મુલાકાત માટે લઈ જવાના મનનાં હતાં, અને લખાશે, પણ જે પારિવારિક મુશ્કેલીઓ વેઠતાં વેઠતાં તેઓ એમની સાથે ગયાં એ ખરાં. હું જેલના ફાટક સામે એમણે પિતાના વ્યક્તિત્વને ઘડ્યું હતુ એ માત્ર મારા એક ચબૂતરા પર એકલી બેઠી રહી જેલરે મને માટે જ નહિ પરંતુ જનસાધારણ માટે યે આશ્ચર્ય માજીની સાથે જોઈ હશે એટલે જ્યારે બધાં શાસ્ત્રીજી જનક અને ઉદાહરણનીય છે. એમની ભૂતકાલીન મધુર પાસે પહોંચ્યાં ત્યારે એણે મારો નિર્દેશ કરીને
સ્મૃતિઓમાં ખોવાઈને હું સુખની અનુભૂતિ કરું એ શાસ્ત્રીજીને કંઈ પૂછ્યું અને પછી મને પણ સૌની સિવાય મારા શેષ જીવનમાં બાકી યે કંઈ નથી રહ્યું પાસે ત્યાં બેલાવી લીધી. વાતચીત પૂરી થયે સૌ જવા
જ્યારે આવી સ્મૃતિઓમાં ઉતરી જાઉં છું ત્યારે લાગે લાગ્યાં ત્યારે હું જાણી જોઈને જરા પાછળ રોકાઈ છે કે એ માત્ર યાદ જ નહિ, પ્રત્યક્ષ ચલચિત્ર સમી રહી. શાસ્ત્રીજીએ તક સાધી શાંતિથી નિશ્ચિત રહેવા જીવત પણ લાગે છે. આ જ સંદર્ભમાં હું મારા કહીને મને આશ્વાસન આપ્યું. વીતેલા દિવસોની એ યાદની એક ઝલક રજૂ કરું છું.
સજાની સાથે સાથે એમને દંડ પણ થયેલું. એની એનાથી શાસ્ત્રીજીનું ખરું રૂપ અને એમનું મહાન
વસૂલાત માટે એક દિવસ અચાનક પોલીસે જપ્તી વ્યક્તિત્વ પ્રકટ થાય છે.
લઈ આવી ચડ્યા. માજી ગંગાસ્નાન માટે ગએલાં ને કોઈ પણ સત્યાગ્રહ શરૂ થાય એ પહેલાં અન્ય ઘરમાં હું એકલી જ હતી. દરોગાએ ઘરમાં કોણ કોણ જાણકારીને આધારે અંગ્રેજો કે ગ્રેસના કાર્યકરોને બહુ છે એ પૂછતાં મેં કહ્યું કે બધાં ગંગાજી નહાવા ગયાં ચાલાકીથી પકડી લેતા. ગૌતમની ધરપકડ પછી છે. એટલે એણે મારી ઓળખ પૂછી. જ્યારે એમના પર મુક ચાલી રહ્યો હતો ત્યારે દર
‘પડોશમાં રહું છું.' તારીખે શાસ્ત્રીજી કેર્ટમાં જતા, એક દિવસ કેર્ટમાં જ એમને ગિરફતાર કરી લીધા અને પછી એમને યે “આપના પતિનું નામ શું છે ?” કેસ ચાલવા લાગ્યો. એની દર તારીખે અમે કોર્ટમાં
મેં તુરત જવાબ આપ્યો, ‘ચંદ્રિકા પ્રસાદ.” જતાં. પણ ત્યાં એમની સાથે કંઈ વાત કરવા મળતી નહિ, માત્ર એમનાં દર્શનને લાભ જ અમે લઈ શકતાં.
તેઓ ઘર નથી ?' ફેસલે સંભળાવવાને હવે એ દિવસે શાસ્ત્રીજીનાં ના, કાનપુર ગયા છે. કાલે આવશે.” બનેવી અને ફોઈબા પણ કોર્ટ માં આવેલાં, અગાઉથી મળવા માટે અરજી કરી રાખેલી, પણ ત્રણથી વધુ જણ
અચ્છા, તે પછી અમે કાલે ફરી આવીશું.” શાસ્ત્રીજીને મળી શકે તેમ નહોતા. મારા નણદોઈ અને તેઓ ચાલ્યા ગયા. માજી આવ્યાં ત્યારે મેં એમને ખાસ એમને મળવા માટે જ આવેલા એટલે તેઓ બધી વાત કહી અને અમે સઘળી ઘરવખરી બીજે મળે એ જરૂરી હતુ અને માજી યે મળવાનાં જ હતાં. સ્થળે ફેરવી નાખી. બીજે દિવસે પોલીસને ઘરમાંથી બાકી રહ્યાં હું અને ફોઈબા. મારી હાલત તે મારા ખાસ કંઈ હાથ લાગ્યું નહિ સિવાય કોણ સમજી શકે ? સંકોચને કારણે હું મારી સાઉથ મલાક જેલમાંથી શાસ્ત્રીજીને પત્ર આવ્યું ઈચ્છા વ્યક્ત કરી શકતી નહોતી. પ્રયન છતાં મારી કે તેઓને ફૈજાબાદ મોકલવાના છે. પત્રમાં એમના આંખમાં આંસુ રોકી શકાતાં નહોતાં, નણદોઈજી ને માજી જવાનો દિવસ પણ જણાવ્યું હતું. એ જ પત્રમાં
૨૪]
[ આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
એમણે વટાણાની પૂરી માટે લખેલું. એ એમને અહુ ભાવતી, આવા સ્થળાંતરને દિવસે ઘરનાં માણસોને મળવાની તથા કેદી માટે ઘેરથી ખાવાનુ લઇ જવાની પણ • શ્ટ રહેતી. એમને દૂર ફૈજાબાદ લઈ જશે એ જાણીને દુઃખ તે થયું જ, પણ જેલ સુધી એમને મળવા તે પછી સ્ટેશને વળાવવા જવા માટે એક્કાનું ભાડું કાંથી કાઢવું એની ચિંતામાં એ તો જાણે વિસરાઇ ગયું. વળી એમના માટે પૂરી બનાવવા સારૂ ઘરમાં એકે દમડીયે નરેતી. તે ગૌતમનાં પત્ની પાસે પૈસા માગી જોયા. પણ એમની પાસેયે કેટલાક પૈસા હાય છતાં જે એએક હતા એ એમણે અમને આપી દીધા. એક્કાના ભાડાનુ તો થઇ રહ્યું પણ મટરની પૂરી
?
ન ની શકી.
ઠીક ઠીક સમય વીતી ગયા, પણ ફાટક પર કોઈ દેખાયું નહિ, કંઇ કારણ સમજાતું નહતું, એટલામાં કોઇ સજ્જતે આવીને ધીમેથી પૂછ્યુ કે, ‘તમે શાસ્ત્રીજીને ત્યાંથી આવ્યાં છે ને ?' અમે હા પાડી એટલે એણે જણાવ્યુ, ‘તા તેા પછી જલ્દી સ્ટેશન પહોંચી જાઓ. તમે સૌ મળી ન શકે એટલા સારૂ
શાસ્ત્રીજીને જેલના પાછલા દરવાજેથી લઇ ગયા છે.
અમે બંને એમની પાછળ પાછળ પ્લેટફોમ પર પહોંચ્યાં. બારીમાંથી શાસ્ત્રીજી આમતેમ નજર નાખી રહ્યા હતા. અમે એમની નજીક પહોંચ્યું તે ગાડી
ઊપડી. એકદમ કૂદીને તે નીચે ઉતરી ગયા, સાથેના પોલીસે કહે, ‘અરે આ શું કરી છે, આપતુ તે કંઈ નહિ ખગડે, પણ અમારી નોકરી જશે.' જેમ તેમ કરી નિશ્ચિત દિવસે હું અને જજી મલાકા જેલ પહાંચીશાસ્ત્રીજી સાથે અમે યે ડબ્બામાં ચડી ગયાં. ટંડનજી અને એમની સાથેના એક આદમીએ તે શાસ્ત્રીજી સાથે વાત માંડી દીધી. મને કહે, 'તમે પછી વાત કરજો' અમારે કેટલીક જરૂરી વાત કરી લેવી છે, એ પતાવીને આગલા સ્ટેશને અમે ઊતરી જઈશ.'
ગયાં. જેલના ફાટક પર એક દાઢીવાળા સિપાઈ ચેકી ભરતા હતા એને જોતાં જ હુ એળખી ગઈ. એ દિવસે જપ્તી લતે આવેલા પોલીસામાં એ પણ હતા. મને જોઈને એ ચે એળખી ગયા હતા, કેમ કે પાસે ઊભેલા સિપાઈને એ કહી રહ્યો હતા કે, ‘જાણે છે, આ ણ છે ? એ છે શ્રીમતી ચંદ્રિકાપ્રસાદ ઉફે શ્રીમતી લાલ' હાદુર કૉંગ્રેસીઓનાં બૈરાં યે બહુ ચાલાક ખની ગયાં છે. એ દિવસે એણે અમને ખરા અનાવ્યા હતા !'
.
પેલા સિપાઈએ જાણી જોઇને તમને કહ્યું નથી લાગતું પણ મને બધી ખબર છે. હું યે અહીંતા એક સિપાઈ જ છું.’
ચાલતી રહી. સ્ટેશને પહેાંચતાં જોયું' કે બહાર જેલની બંધ ગાડી ઊભી હતી. એ જોઈ જીવ હેઠો બેઠો. શાસ્ત્રીયે એ ગાડીમાં જ હશે સમજી ત્યાં જઈ ઊભાં. એટલામાં ટંડનજી આવી ચડ્યા. અમને અહીં જોને પૂછ્યું, ‘કેમ વહુ, મુલાકાત થઈ ગઈ.' મેં ના કહેતાં એમણે કહ્યુ, તે અહીં કેમ ઊભાં છે? ત્યાં પ્લેટફાર્મ પર ચાલેા. હવે તો ગાડી ઊપડવાની તૈયારીમાં છે.'
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફાફામા સ્ટેશન પર ટંડનજીએ એ ટિકિટો લાવી આપી અને એક પત્ર લખી આપ્યા. જે સ્ટેશને જેમને એ પત્ર આપવાના હતા એના સંબંધમાં એમણે શાસ્ત્રીજીતે પણ કહ્યું. અમારા ખાવાપીવાને અને ઘેર પાછા પહોંચાડવાના સમુચિત પ્રબંધ એ ભાઈ કરી આપશે. પછી સ્ટેશન આવતાં ટંડનજી તે એમની સાથેના ભાઈ ત્યાં ઊતરી ગયા. ગાડી ઊપડી એટલે શાસ્ત્રી એ પૂછ્યુ, કંઈ ખાવાનું નથી લાવી અને પેલી મટરની પૂરી ચે યાદ કરી, હું આંસુ ાકી શકી નહિ. મારી પાસે પૂરા પૈસા યે નહોતા કે સ્ટેશન પરથી કંઈ ખરીદીને એમને ખવરાવું. પણ શાસ્ત્રીજીએ તુરત એ વાત પડતી મૂકી. બાકીના આખા રસ્તે દેશની તે સમાજની વાતે કરી અને એ પણ સમજાવ્યું કે ઈમાનદારી અને ધીરજની શક્તિ જ સૌથી મેાટી તાકાત છે. એના સહારા કદી છોડવો નહિ, પછી બનતાં સુધી વિસનાથગજ કે એવુ કાઇ સ્ટેશન આવ્યું. ત્યાં અમે ઊતરી ગયાં. ટ’ડનજીના પત્ર જેમને આપવાના હતા એ ભાઈ પણ ત્યાં હતા.
[ ૨૫
જલ્દી જલ્દી અમે સ્ટેશને પહેાંચ્યાં. શાસ્ત્રીજીની ગાડી ઊપડી ગઈ હશે તે ? મનમાં એની જ ગડમથલ
સ્વ. શાસ્ત્રીના ત્યાગ અને સઘર્ષમય જીવનની એક ઝલક
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધારીને માટે દૂધ-મીઠાઈનો પ્રબંધ કર્યો. ગાડી ગયા પછી મેં ખાઉં તે પછી આખી મોસમ તમે જે કરી ખાઈ અમારા માટે એગ્ય વ્યવસ્થા કરી. અલાહાબાદ સુધીની શકે. એ સિવાય તમારાથી ખવાય નહિ, ખરુંને? ખરેખર બે ટિકિટ કઢાવી આપી અને રાત્રે દસની ગાડીમાં શરમજનક છે કે પોતાના સ્વાર્થ માટે તમે બીજાનું ઈમાના અમને બેસાડીને પછી ઘેર ગયા. એકાદ વાગ્યે અમે પણ ભ્રષ્ટ કરે છે. હું આ કેરી નથી જ ખાવાને.” અલાહાબાદ પહોંચી ગયાં.
થઈ રહ્યું. હું રડવા લાગી. આટલા મહિનાઓ પછી
એમને મળી શકાયું, એમને કહેવા પૂછવા કેટકેટલું શાસ્ત્રીજી જ્યાં સુધી મલાક જેલમાં હતા ત્યાં
વિચારી રાખેલું, પણ બધું ઊંધું વળી ગયું. મને વધુ સુધી તે એમની ગેરહાજરી સાલવા સિવાય અમને
તે એ લાગી આવ્યું કે એમણે એમ કેમ માની લીધું ખાસ કંઈ દુઃખ નહોતું લાગતું. જેલમાં એમને કેમ
કે મને ખાવા મળે માટે હું એમના સારૂ કેરીઓ લઈ હશે, શું કરતા હશે, બીમાર પડશે તે ? વગેરે વિચારોની
ગઈ હતી. ચેરીછૂપીથી લઈ ગઈ એ ખરું, એ મારી બેચેની અમને નહોતી; પણ શાસ્ત્રીજીને ફેજાબાદ લઈ
ભૂલ, પણ એ કઈ ભાવનાથી લઈ ગએલી એનેયે ગયા પછી તે રાત-દિવસ કેઈ કામમાં જીવ લાગતો
એમને ખ્યાલ હતો છતાં તેઓ આમ કેમ ગુસ્સે થઈ નહિ. હમેશાં એમને જોવા જવાની-મળવાની ઈચ્છા છે
* બેઠા? અને આ વિચારોમાં મુલાકાતને એક કલાક થયા કરતી. પણ ફૈજાબાદ સુધી જવાની ગાડીભાડા વીતી ગયો છતાં હું ખાસ કંઈ વાતચીત કરી શકી જેટલા પૈસા યે ત્યારે નહેાતા. ઘર ખર્ચ પણ બહું નહિ, પાછા ફરતી વખતે શાસ્ત્રીજીએ પેલી કેરીઓ મુશ્કેલીથી નભતા હતા. ત્યાં ગાડીભાડું કયાંથી કાઢવું?
પાછી આપવા માંડી ત્યારે કોઈ બીજા કેદીને આપી કઈ પાસેથી ઉછીના પૈસા લાવું તે એ પાછાંયે
દેવાશે એમ કહીને ગૌતમજીએ એમની પાસેથી એ ક્યાંથી અપાવાના હતા ? વળી, શાસ્ત્રીજીને કોઈ પાસેથી
લઈ લીધી. પણ જા બાદથી પાછા આવ્યા બાદ ચારઉછીનું લેવું ગમતું નહિ. આમ લાચારીથી મનોમન
છ દિવસે એમને કાગળ આવ્યું. એમાં એમણે ધાસમસમી રહેતી ને ક્યારેક બે આંસુ પડી જતાં. છતાં
વેશમાં મને જે કંઈ કહેલું એ બદલ દુઃખ વ્યક્ત ઘરખર્ચમાં કાપ મૂકીને છએક મહિને મેં હૈજાબાદ
કરવા સાથે માફી માગી હતી. જઈ આવવા જેટલા પૈસા ભેગા કર્યા. જતી વખતે મેં સંતાડીને એ કેરીઓ જેલમાં લઈ ગઈ, અને જેવી એ આ વાત તે હવે બહુ જૂની થઈ ગઈ. પણ શાસ્ત્રીજી સામે ધરી કે એ તપી ગયા. “આ શું? તમે આજે ય જ્યારે એ યાદ આવે છે ત્યારે મનમાં એક એ સંતાડીને લાવ્યા? એ ન જ ખાઉં. અને હમણાં અજબ હલચલ મચી રહે છે. આની સાથે આવી ફાટક પર જઈને કહું છું કે તમે સંતાડીને આ કેરી બીજી અનેક વાતની યાદમાં મન લાચાર બની જાય છે. લઇ આવ્યાતે એ લોકોએ તમારી તપાસ કેમ નહતી પણ આવું બધું યાદ કરી કવીભૂત થઈને બે બુદ કરી ? હું જાણું છું કે તમે એ કેમ લાવ્યા છે જે હું આંસુ પાડવા સિવાય હવે રહ્યું છે કે શું ?
૨૬ ]
[ આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નહિ પુરુષ બળવાન
લેખક : શ્રી સારંગ બારેટ બે વર્ષની યાતનાઓ ભરી બેકારી પછી શ્રીકાંતને “આવો' જયવંતે કહ્યું. “બેલે”. વાવડ મળ્યા કે ભવાની મિલ્સમાં એને લાયક એક “આપણે બહુ લાંબા ગાળા પછી મળ્યા મને જગ્યા ખાલી છે. જગ્યા પિતાને માટે લાયક નહેાત ખબર ન હતી કે તું અહીં ઓફિસર તરીકે કામ કરે તે પણ શ્રીકાંતે પ્રયાસ કર્યો હેત, કારણ કે બેકારીની છે. હું તારે ત્યાં ખાલી પડેલી એક જગ્યા માટે આવ્યા નાગચૂડે એને એ તે હેરાન પરેશાન કરી મૂક્યો છું. શ્રીકાંતે જયવંતના ઠંડા વર્તનની નેંધ લીધા હતું કે એ હવે પિતાની લાયકાત વિશે વિચારતો બંધ વિના કહ્યું. થઈ ગયો હતોપોતાની આવડત પ્રદર્શિત કરી શકાય ‘હું, જુઓ...” એવી શક્યતા વાળી નોકરી છે અને પગારનું ધોરણ ‘તું મને કૃપા કરી બહુ વચનમાં સંબેધવાનું બંધ પણ પોતાની પાછલી કારકિર્દીને ઝાઝી ઝાંખી પડે એવું કરીશ ?” શ્રીકાંતે મિત્ર ભાવે કહ્યું નથી, એ જાણ્યા પછી શ્રીકાંતે કોઈ પણ ભોગે એ “ના, જુઓ, વાત જાણે એમ છે કે હું અંગત નોકરી મેળવવા નિશ્ચય કર્યો.
મિત્રોને ઓફીસમાં મળતું નથી, તેમજ અંગત લાગવગ એ બહુ જરૂરી વસ્તુ છે એ શ્રીકાંત હવે
છે તે સંબંધે નોકરી આપવામાં વચ્ચે આવવા દેતો નથી. સમજતો થયો હતો, એટલે સૌ પ્રથમ તો એણે નોકરી
જ
અર
ખરી વાત એમ છે કે અમારે ત્યાં કોઈ જગ્યા ખાલી આપવાને અધિકાર જે વ્યક્તિ પાસે હવે એના પર નથી, એટલે આપને મુલાકાત આપવાને કશો અર્થ જ સિફારસ પહોંચાડવાનો વિચાર કર્યો. અને ભવાની
ન ન હતું. છતાં કેબિનમાં બોલાવી રૂબરૂ ના પાડવું મને મિસમાં ખાલી જગ્યા આપવાનો અધિકાર કોની પાસે આપણા સંબંધને કારણે જ યોગ્ય લાગ્યું.” છે એની એણે તપાસ કરી. તપાસને અંતે એને સો બહુ ઉપકાર કર્યો શ્રીકાંત સામી વ્યક્તિનું ઉપરાંત ટકાની ખાતરી થઈ ગઈ કે નોકરી એને મળશે માનસ પારખી ગયો. જ; અધિકારીની જગ્યા એને એક બહુ સમયથી નહિ કઈ અંગત કામ હોય તે તમે મને ઘેર મળી મળેલે જૂનો મિત્ર સંભાળી રહ્યો હતે. શ્રીકાંતને ખૂબ શકશે. ટેલિફોન કરી કોઈપણ રવિવારે મારે બીજા આનંદ થયો. આવા સુયોગ બદલ એણે મનમાં ને રોકાણો નહિ હોય તે મુલાકાત થઈ શકશે. ડિરેકટરીમનમાં કોઈ સેંકડે વાર પ્રભુનો પાડ માન્યો અને માંથી તમને મારું સરનામું વગેરે મળી શકશે.” બીજે જ દિવસે મુલાકાત લેવાનો નિશ્ચય કરી એક “આભાર” શ્રીકાંતે કહ્યું અને ઊયો. ઊઠીને સરસ અરજી એણે ઘડી કાઢી.
બોલ્યોઃ “ પણ એ રીતે કોઈ અંગત કામ માટે ઘેર પિતાનું નામ અને કામ એક કાગળ ઉપર લખી
0 આવવાનું નહિ બને એની ખાતરી રાખશે.'
સાલ એણે પેલા અધિકારી મિત્ર જયવંત પર મોકલ્યું, ત્યારે આટલું કહીને એ ચાલ્યો ગયો. શ્રીકતિને ખાતરી હતી કે પાંચ દશ મિનિટમાં જ કોલેજનાં ચાર વર્ષો દરમિયાન ખૂબ જ ઘનિષ્ઠ એને કેબિનમાં બોલાવવામાં આવશે. પણ પૂરી પાંત્રીસ બની રહેલા જયવંતના આ માનસપલટા પાછળનાં મિનિટની તપશ્ચર્યા પછી જ એને પ્રવેશ મળે. મોટો કારણો છે અને એને મળેલા અધિકાર પર શાપ માણસ છે, કામમાં હશે એવું કલ્પી શ્રીકાંતે મન વરસાવતે શ્રીકાંત ગુસ્સામાં ઘેર પહેચો.
મનાવ્યું, પણ કેબિનમાં પહોંચ્યા પછી એને જુદો જ “કેમ કરી મળી ?' ડા દિવસ પછી બેકરીની - અનુભવ થયે.
ભાળ આપનાર મિત્રે શ્રીકાંતને પૂછ્યું.
નહિ પુરુષ બળવાન ]
| [ ૨૭
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
‘ કાણુ માણસ ? ’
‘ જયવંત કરીને છે એક '
www.kobatirth.org
‘ના યાર, ત્યાં તાકે છે કે, જગ્યા જ ખાલી ન હતી.’થયા. શ્રીકાંતના ટેબલ
'
‘પણ તે તપાસ કરી હતી કે નહિ ?'
'
• ગયા હતા. ત્યાં જે ‘ એપોઈન્ટમેન્ટ ' આપે છે એ માણસ તા મારા મિત્ર નીકળ્યા.
હ' ઓળખ્યા ઓળખ્યો. પછી શું થયું ? ‘ થાય શું, કહે કે અહિં તો જગ્યા જ નથી, ' ‘ તે એક જબરદસ્ત ભૂલ કરી. જયંવતને ઘેર જઇ તારે બસે પાંચસો દબાવવા જોઇતા હતા. એ તા એક નંબરના લાંચિયે। માણસ છે. કદાચ તું મિત્ર હાવાથી તારી પાસેથી લાંચ નહિ લઇ શકાય એ વિચારે જ એણે ના પાડી હશે, '
‘ કદાચ એમ પણ હોય. વિચિત્ર લાગ્યું. ’
માણસ શ્રીક્રાંતને મળી કહેતા હતા એમ જ ખાલી જ હતી ગઈ
પર એક મુલાકાતની ચિઠ્ઠી
આવી, નામ જયવંત હતુ' ! કામ તાકરી માટે અરજ ગુજરવાનુ હતુ. શ્રીકાંતે તુરત એને અ ંદર એલાવ્યો.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાત વર્ષ વીતી ગયા અને શ્રીકાંતની ધારણા સાચી પડી, એને મળેલી નાકરીમાં સાત વર્ષે એ ખૂબ ઊંચા દરજ્જે પહેાંચી ગયા. અને એ ઊઁચા દરજ્જે પહોંચ્યા ત્યારે એક દિવસ એક અકસ્માત
૨૮ ]
‘આવ જયવંત એસ, શું પીશ, ગરમ કે ઠંડું? જયવંત એસી શકયા નહિ, આંખ પણ ઊંચી ન કરી શકયા.
‘ભાઈ...’ જયવ’ત ‘ખેલ્યા, હાલત બહુ ખરાબ છે, ધરમાં પત્ની ખીમાર છે. દવાના પણ પૈસા નથી. હું જાણતા હતા કે તું મને અપમાનિત કરીશ છતાં આવ્યે છુ. કૃપા કરી...'
મે તને હજી સુધી અપમાનિત કર્યા નથી. તે એનું વન મને બહુ એવું શાથી માની લીધું ? મારી એક કુટેવ છે કે હું ખેલતા હાઉં ત્યારે વચ્ચે કાઈ ખાલે એ મને પસંદ નથી. હુ કહેતા હતા કે નાકરી તને મળી શકે તેમ છે, પણ જગ્યા જવાબદારીભરી છે એટલે તારે સંભાળવું પડશે. જૂની આદત મુજબ લાંચ લેવાને પ્રયાસ કરીશ તા મારે ન છૂટકે રજા આપવી પડશે.
સાંભળ્યું છે કે તને લાંચ લેવાના ગુના બદલ જ જૂની નેકરીમાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યા હતા. મારી આ શરત મંજૂર હોય તે। કાલથી તુ ક્રામ પર ચડી શકશે.'
‘મારે ત્યાં જગ્યા ખાલી છે. તુ અનુભવી છે એટલે તાકરી તને મળી શકે એમ છે પણ...'
ચેાડા દિવસ પછી એ જ ગયા, મળતાં જ ખેલ્યાઃ હુ થયું. ભવાની મિલ્સમાં જગ્યા કાલે જ મારા એક ઓળખીતાનું યાં નક્કી થયું. જયવંતને એણે એક હજાર રૂપિયા આપ્યા મને ખબર નહિ કે ત્યાં જયવંત સાહેબ બિરાજે છે, નહિ તે તને પહેલાથી ચેતવ્યા હોત. '
મેં
· ચાલો જે થઈ ગયું તે થઇ ગયું.' શ્રીક્રાંત કહ્યું : ‘આપણામાં નિરાશાવાદીઓની ઘડેલી એક કહેવત છે કે જે થાય છે તે સારા માટે જ થાય છે. કયારેક આ કહેવત સાચી પણ હાય છે. હુ' એક બીજી જગ્યાએ પ્રયાસ કરી રહ્યો છું. જો સફળ થઈશ તા ભવાની મિલ્સ કરતાં સારી જગ્યા છે અને આગળ વધવાના ચાન્સીઝ પણ ખૂબ છે.
હાં, અમે સાંજેકના
મને ઘેર મળજે. સરનામ્ર તને ટેલિફોન ડિરેકટરીમાંથી મળી રહેશે. મિત્રને મદદ કરવાની મારી જૂની આદત હજુ ગઈ નથી. ખસેા
• એમ ! ચાલે વીશ યુ સકસેસ, મળતા રહેજે.' પાંચસે લઈ જજે અને સૌ પ્રથમ પત્નીના ઈલાજની પેલા મિત્રે કહ્યું અને છૂટો પડ્યો.
ગાઠવણ કરજે. અરજી લાવ્યા છે ?'
'શ્રીકાંત...ભાઇ...તે મને મરતા બચાવ્યેા છે...!' જયવતની આંખમાં આંસુ હતાં. શ્રીકાંતે એના તરફ્ર ધ્યાન આપ્યા વિના કહ્યું.
જયવ તે ક ંપતા હાથે અને આંસુભરી આંખે શ્રીકાંતના ટેબલ પર અંજીનાં કાળિયાં મૂકવાં અને આંખ લૂછતાં લથડતી ચાલે કેબિનમાંથી બહાર નીકળી ગયા.
5
| આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મેરુદંડ જેવી વિદ્યાકીય શિસ્ત
લે. ઉમાશંકર જોષી. (ભાષાશાસ્ત્રના પ્રખર વિદ્વાન ડે, પ્રધભાઈ બેચરદાસ પંડિતનું તા. ૨૮-૧૧-૭૫ના રોજ દિલ્હી મુકામે અવસાન થયું તે પ્રત્યે અમે ઊંડા દુઃખની લાગણી અનુભવીએ છીએ, અને તેમના આત્માને પરમ શાતિ ઈચ્છીએ છીએ સ્વર્ગસ્થના કુટુમ્બીજને પર આવી પડેલ આપત્તિમાં અમે સમવેદના પ્રગટ કરીએ છીએ.
સ્વ શ્રી દિલ્હી યુનિવર્સિટીના ભાષા શાસ્ત્રના પ્રધ્યાપક હતા. તેમના અવસાનથી જૈન સમાજને અને સાહિત્યક્ષેત્રને ન પૂરાય તેવી ખોટ પડી છે તેમના જીવનને ટૂંક પરિચય આપતે રા. શ્રી ઉમાશંકર જોષી લેખ તા. ૨૧-૧૨-૭૫ના જનશક્તિ માંથી સાભાર રજુ કરીએ છીએ. -તંત્રી)
ડે. પ્રબોધ પતિનું નવેમ્બર, ૨૮, ૧૯૭૫ના બ્લેકના શિષ્ય એટલે પેરિસમાં ફ્રેન્ચ તે જાણી લીધું જ રોજ દિલ્હીમાં ટૂંકી માંદગી બાદ એકાએક અવસાન હેય, ફેન્યના અધ્યાપકનું કામ તેઓ કરે. પ્રબોધભાઈ થતા વિદ્યા જગત ઉપર મોટો ઘા પડ્યો બાવન વરસ સંસ્કૃતના અધ્યાપક બન્યા. ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાં એ કાંઈ ઉંમર નથી. પિતાના વિષયના દુનિયાના ભાષા સાહિત્ય ભવનમાં અધ્યાપન માટે બીજી નિમ વિદ્વાનોમાં માંગ મુકાવે એવી પરિણત વિદ્યાશક્તિને શું કને પ્રસંગ આવે ત્યારે મેં વિનંતી કરી કે હવે ફસલને સમય હતો ને દેશને એક નીવડેલે ગુજરાતીના અધ્યાપનમાં તે શહેરના બીજા સાથીઓની અગ્રિમ વિદ્યાપુરૂષ અકાળે ચાલ્યા ગયે એ લાગણી મદદ લઈ શકાશે. ભાષાવિજ્ઞાનનું એક પ્રશ્નપત્ર એમના સહેજ પણ સંબંધમાં આવેલ સૌ કોઈ હેય છે તેની જાણકારીવાળા વિદ્વાન મળે તે ભાષાઓ અત્યારે અનુભવે છે,
અને સાહિત્યના અધ્યયન માટેના ભવનમાં મેરુદંડ પ્રબોધભાઇના પિતાજી પં. બેચરદાસજીનું પ્રાકત જેવી અનિવાર્ય વિદ્યાકીય શિસ્તને લાભ મળવા માંડે વ્યાકરણ આપણા વૃદ્ધ વિદ્વાન રસિકલાલ પરીખ એમને નિમણુંક પત્ર અમેરિકાની યેઈલ યુનિવર્સિટીમાં આદિ ભણેલા ભાષા પ્રધભાઈને ગળથુથીમાં મળી. શ્રીમતી ધીરૂબેનને બંને ગયેલા હતા ત્યાં મળ્યો. માતા અજવાળી બહેન કહે છે, શાળા શિક્ષક પાસેથી અચાનક એક સમિતિના સભ્ય તરીકે હું એ દિવસે પ્રબોધભાઈનું વ્યાકરણ નબળું છે જાણીને મેં એને ત્યાં હતા. તેઓનું મન જરી મોળું હતું. મેં કહ્યું, કહ્યું કે, તારા બાપુ કોણ છે જાણે છે ને? વ્યાકરણ તમે ભાષા સિવાય કશામાં પડો એ અમને જ ન તને ન આવડે ? તે પછી પ્રબોધભાઈને એ વિષયમાં પિસાય, મધ્ય કાળની કૃતિઓ પણ અમે ભણાવીશું. પૂરા ગુણ મળવા લાગ્યા. સંસ્કૃત અર્ધમાગધી સાથે તમારી ઉપર એ ભાર નહિ. એમણે એ કામ સ્વીકાર્યું. બી એ. અને સંસ્કૃતભાષા વિજ્ઞાન સાથે એમ. એ. પછીથી ભાષા વિજ્ઞાનના અધ્યાપકની જગા ખેલવામાં કરી લંડનમાં છે. ટર્નર પાસે પી. એચ ડી. કર્યું. આવી. પણ આપણે તેઓને અહીં રાખી શકયા નહીં. પેરિસમાં જઈ ડે. પૂલ બ્લેક પાસે તાલીમ લીધી, ડેકકન કેલેજમાં ભાષાવિજ્ઞાનીઓના મંડળમાં તેઓ શકરપીઅર આજીવિકા માટે અભિનેતાનું કામ કરે અધ્યાપક તરીકે જોડાયા અને પછી દિલ્હી યુનિવર્સિટી અને વિશ્વ કવિની કામગીરી રાત ઉજાગર કરીને ભાષાવિજ્ઞાન વિભાગના વડા તરીકે અવસાન સુધી બજાવે, એમ આપણા દેશમાં હજી પચીસેક વરસ સેવાઓ આપી પહેલાં પણ એ સ્થિતિ હતી કે, ભાષાવિજ્ઞાની ભાષા ભાષા વિજ્ઞાને આ સદીમાં છેલ્લાં દસકામાં એક વિજ્ઞાનની સાધના મેળે મળે કરે, જીવે અધ્યાપન કાર્ય મહત્વની વિદ્યાશાખા તરીકે પ્રતિષ્ઠિત થયું છે. પૂનામાં કોઇ એક ભાષાનું કરીને. છે. નારાયણ કાલેલકર ઉનાળા અને શિયાળામાં વર્ગો ચાલતા તે દ્વારા હિંદમાં સિડ જેવી વિદ્યાકીય શિત)
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ અંગે જાગૃતિ કેળવાઈ તેમાં પ્રધભાઈને એક બેબર પેપર (અભ્યાસ નિબંધ) આપે અને જ્ઞાનની મહત્વનો ફાળો છે. વર્ગો અંગે મારા તંત્રીપદે ચાલતા સીમાઓ વિસ્તારે તે વિદ્વાન-એ વ્યાખ્યાને અર્થ ડે. માસિક “સંસ્કૃતિ માં નેધ મૂકવા સૂચવ્યું. ગુજરાતી પ્રબોધ પંડિત જેવાઓના દાખલાથી સમજતો .અમેરિકાના અભ્યાસીઓએ સારો પ્રતિભાવ પાડ્યો તેને આનંદ પ્રસિદ્ધ સામયિક લેઈક' આદિમાં એમના પેપર વ્યક્ત કરતાં હતા. સ્થૂલ બ્લેકના અવસાન વખતે પ્રગટ થતાં. જનજીભે બોલાતી ભાષાના સાક્ષાત અનુએમણે ઉષ્માભરી નેંધ આપી અમે સહાધ્યાપક હતા ભવની ભૂમિકા ઉપર ઊભા રહી પાછે પગલે તપાસ ત્યારે હું એમને વિનવું કે, ગુજરાતીમાં ભાષા વિજ્ઞાનના આદરવાની અને નહીં કે શબ્દનું અમુક રૂપ હતું. તોની તમારી સમજ પ્રચાર-પ્રસારવા માટે તેમાંથી અમુક નિયમને કારણે અમુક નવું રૂપ થયું
સંસ્કૃતિ ને ઉપયોગ કેમ ન કરો? એમણે કેટલાક એ રીતે ભૂતકાળમાંથી વર્તમાન તરફ આવવાની એમની લેખ આયા, જેમાંની સામગ્રી ગુજરાતી ભાષાનું પદ્ધતિને “એ” અને “ઓ' અગેના અને અન્ય લેખમાં
ધ્વનિસ્વરૂપ અને ધ્વનિ પરિવર્તન' પુસ્તકમાં પ્રગટ ખ્યાલ મળે છે. એમની નજર આગળ સતત વૈજ્ઞાનિક થઈ છે. તે પુસ્તકને દેશની સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કૃત આદર્શ રહે. નેહરુ સ્મારક વ્યાખ્યાન આપવા આવેલા કર્યું, સાહિત્યને વિશાળ અર્થ કરીને પુસ્તકની આચાર્ય ચોસ્કી સાથે બીજા દિવસના જાહેર વ્યાખ્યાન મૌલિકતાને કારણે દક્ષિણ ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાં પછી પ્રબોધભાઈને ત્યાં પાટીમાં ચર્ચાઓ થઈ ત્યારે આપેલા વ્યાખ્યાને “ભાષા વિજ્ઞાનના અર્વાચીન પ્રબોધભાઈ મને કહે “ચ્છી ભાષા વિજ્ઞાનના અભિગમ માંની સામગ્રી પણ પછીથી “ સંસ્કૃતિ માં આઈન્ટ ઈન છે” એમણે પ્રગટ કરવા આપી હતી. ૧૯૭૪માં વલ્લભ- ડો. પ્રધભાઈની બીજી લાક્ષણિકતા તે સાચા વિદ્યાનગરમાં સાહિત્ય સંમેલનના વિભાગીય અધ્યક્ષ વિદ્યાર્થીને શેધી કાઢવામાં રહેલી હતી. ગુજરાતી તરીકે આપેલું વ્યાખ્યાને પણ સંસ્કૃતિ'માં છપાયું છે, યુનિવર્સિટીમાં એ આવ્યા. અને એમની વિદ્યા માટેનું વ્યાખ્યાન વાંચવાને બદલે એમણે એની સમજાવટપૂર્વેક વાતાવરણ શૂન્ય જેવું હતું. તેઓ એવું નીપજે એ રજૂઆત કરી, એ પ્રવચને એવુ વિશદ અને સુરેખ સ્થિતિ હતી. પણ થોડા વખતમાં જ એમણે રંગ બન્યું કે, સાંભળનારાઓને એને આસ્વાદ રહી ગયે જમાવી દીધું. ગુજરાતી સાહિત્ય ભણવા આવેલા છે. સંમેલનમાં ભાષાવિજ્ઞાનીનું વ્યાખ્યાન રાસક લેખાયું, વિદ્યાથીઓમાંથી ભાષા વિજ્ઞાનને સ્વાદ વળગ્યા. રસિકતાના કોઈ પ્રયત્ન વિના જ નર્યા વિદ્યારસને કારણે. તેઓની પાસે દીક્ષા લેનારાઓમાં બેન મૃદુલા એડનવાલા
ભાષા વિજ્ઞાનને શુદ્ધ અભિગમ એ પ્રબોધભાઈની આગળ વધી હાલ અમેરિકામાં ભાષા વિજ્ઞાનનું મુખ્ય લાક્ષણિકતા હતી. આપણે ત્યાં તે વ્યુત્પત્તિ, અધ્યાપન કાર્ય કરે છે. ભાઈ શાંતિલાલ આચાર્ય ફિલલજી, એવા રૂપે પ્રાથમિક દશામાં એનું અધ્યયન ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં અધ્યાપક છે અને ચાલુ એમનું હતું. અનેક જાળાં પણ હોય જ. પ્રબોધભાઈની આ વિષયમાં કંઇને કંઈ પ્રદાન થતું રહે છે, ભાઈ પ્રતિભા અવાંતર વસ્તુઓમાં ગુંચવાઈ ગયા વગર યોગેન્દ્ર વ્યાસ ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાં અધ્યાપન કાર્ય વૈજ્ઞાનિક તથ્યને પકડવામાં પ્રગટ થતી. એમની નજર કરે છે પાછળથી સંપર્કમાં આવેલા છે. દયાશંકર મૂલગામી હતી. આ વૈજ્ઞાનિકોના ઉચ્ચાગ્રહને લીધે જેશી પૂનામાં ભાષા વિજ્ઞાનના રીડર છે. એમને હાથે જેટલું કામ થયું છે તે સંગીન કટીનું ત્રીજી એમની લાક્ષણિકતા તે વ્યાપક સંસ્કારિતા થયું છે અને એમની દ્વારા ભાષા વિજ્ઞાન ક્ષેત્રમાં જે અને મૈત્રીભાવની હતી. બીજા વિષયોના અભ્યાસીઓ જે અધ્યાપન-આજન આદિ સેવાઓ મળી તે બધી સાથે એમને મૈત્રી સંબંધ ગાઢ હતે. અનેક જ તે વિદ્યારે દેશમાં સંગીન પાયો નંખાય એમાં વિદ્યા વિષયમાં જ નહીં, વ્યવહારની અને મે ફાળો આપી શકી છે. ગ્રંથના ગ્રંથ લખ્યા કરતાં (અનુસંધાન પાન ન. ૩૪ ઉપર)
છે. ]
આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
**
www.kobatirth.org
‘દિષ્ટ મત્લા
~: લેખક
મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા
***
ગયા એકટોમ્બર માસમાં શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મ`ડળના કેટલાક સભ્યા સાથે સસ્થાના કાર્ય અર્થે મહુડી જવાનું મૃત્યુ, કારણુ ભાચાર્ય શ્રી સુબોધસાગરસૂરિજી સાથે સસ્થાને અ ંગે કેટલીક ચર્ચા કરવાની હતી. અને રાતના મહુડી પહેાંચ્યા અને શાંતિપૂર્વક સૂઇ રહ્યાં વહેલી સવારના ચાર વાગે તે ઉપરના ભાગમાં આચાર્ય શ્રી પેતે શિષ્યાને વાચના આપી રહ્યાં હતાં. સવારના પૂજા સેવા કરી અમે આચાર્ય શ્રીને વાંદવા ગયા. અનેક ભાઇઓ તથા બહેનો ત્યાં વક્રનાથે અને વાસક્ષેપ નખાવવા આવતા હતા.
"
અમે ત્યાં બેઠા હતા તેવામાં આચાર્યશ્રીના
៩
દર્શન અર્થે અમદાવાદથી એક દંપતી આવ્યું અને ઉડતી વખતે અમુક તિથિના દિવસે બ્રાયની બાધા આપવા માટે આચાર્ય શ્રીને વિનતિ કરી.
આચાય યશ્રીએ તેઓની સામે જોઇ માત્ર એ જ શબ્દો કહ્યાં “ દૃષ્ટિ મલે. ” શબ્દ તે માત્ર બે જ હતા, પણ તેની પાછળ રહેલા ઉપદેશ
અતિ અતિ ગભીર હતા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*** **** XXXXX
**
For Private And Personal Use Only
**
*****
એક પખવાડ્યુ. એવી વૃત્તિથી અલગન રહેતાવૃત્તિને સાષવાની છૂટ રાખી. અલમત્ત, આ વૃત્તિ તે અબ્રહ્મ-મૈથુન. આના અથ એ થયેા કે એક પખવાડિયું મૈથુન વૃત્તિનું દમન કરવું અને આજે પખત્રાડિયે એવા દમનથી મુક્ત રહેવું. પણ આવી રીતની બાધાથી મૈથુન વૃત્તિના કાંઇ મૂળમાંથી નાશ નથી તે. શ્રી કૃષ્ણમૂર્તિએ તેમના એક વ્યાખ્યાનમાં કહેલું કે, “ ઉપેક્ષા કે બચાવ ન કરતાં વૃત્તિને પ્રગટ થવા દેવી જોઇએ, અને એનુ' શાંત-નિલે પ અવલોકન કરવું જોઇએ. એવા નિલે પ અવલેાકનથી જ વૃત્તિમાં રહેલી ખાખતા સમજાય છે અને એ અકલાકન ચેતનાના
૫
ઊંડા
પડે સુધી ઊતરતાં વૃત્તિની સમગ્ર સમજ, લાગણી પૂર્ણ સમજ થાય છે અને એ વૃત્તિ આપે આપ નષ્ટ થાય છે. એને નષ્ટ કરવી પડતી નથી. વૃત્તિઓની આવી સમજણ એ જ સદ્ગુણ છે.''
વૃત્તિને પરિશુદ્ધ કરવામાં આચાર્યશ્રીએ જે બે શબ્દો કહ્યાં કે ' દૃષ્ટિ બદલે ' એ ભારે મહત્ત્વના છે. દૃષ્ટિ બદલાય એટલે વૃત્તિમાં આપાઆપ પરિવર્તન થાય, વિજય શેઠ અને વિજ્યા
વિજયજી મહારાજના સાંનિધ્યમાં પર્યુષણ કરવા હુ' સુજાલપુર ગયા હતા. ત્યાં એક દંપતીએ દરેક માસે એક પખવાડિયા માટે બ્રહ્મચય વ્રત પાળવાના હાથ જોડ્યા. મનમાં મને અચંબા, અજાયબી અને થોડી મૂઝવણુ પણ થઇ. આવી ખાધામાં, આ દ'પતીએ દરેક માસે એક પખવાડિયા માટે અમુક અંશે દુઃખકર-દુષિત વૃત્તિથી દૂર રહેવાના અને
ઇ. સ. ૧૯૫૮માં પૂ પન્યાસશ્રી પૂર્ણાન-દ-શેઠાણીએ લગ્નની પ્રથમ રાતે જ્યારે જાણ્યુ' કે તેમાંથી એકને અજવાળિયા પખવાડિયાનું અને બીજાને અધારિયા પખવાડિયાનું બ્રહ્મચર્ય વ્રત છે, ત્યારે ખનેમાંથી કોઈ ને જરા પણ અધાત કે દુઃખની લાગણી ન થતાં ઉલટો આન ંદ જ થયા હતા. એક ખીજા એક બીજા માટે ભેગનુ પાત્ર છે, એ વૃત્તિ જ આપે।આપ નષ્ટ થઈ ગઈ. ભાગ એ રાગના જ પર્યાય શબ્દ છે, એમ સમજનારા
દ્ધિ બદલે]
[૩૧
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બંનેને એવા રેગથી બચી ગયાને માત્ર આનંદ થઈ ગઈ હતી કે દરેક સ્ત્રી પુરુષમાં તેઓ માત્ર જ પ્રાપ્ત થયે. પતિની દષ્ટિ બદલાય અને પત્ની આત્માનું તત્વજ જોતાં. સંસારથી અલિપ્ત અને પ્રત્યે જે માતાના ભાવ જાગ્રત થાય તે, પછી ત્યાં નિર્લેપ એવા શુકદેવજીને પિતાએ જનકરાજાને અબ્રહ્મ સેવનની વાત જ ક્યાં રહે છે? તાત્વિક ત્યાં મોકલ્યાં હતાં, એવા હેતુથી કે જનકની દષ્ટિથી જોઈએ તે માતા અને પત્નીના દેહ વચ્ચે ભેદ જીવનચર્યા જોઈ તેઓ પણ સંસારમાં પડવા પણ ક્યાં છે? સ્ત્રી અને પુરુષના આત્મા વચ્ચે કોઈ લલચાય. શુકદેવજી જનક રાજાને ત્યાં હતા તેવામાં ભેદભાવ હેત નથી. ભેદ માત્ર દેહમાં છે જે એક વખત નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી અને ભક્તિ માર્ગના અનિત્ય અને નાશવંત છે. પરમ પુરુષ શ્રી રામ આચાર્ય શ્રી નારદજી ત્યાં પધાર્યા. જનકરાજા કૃણ તેમના પત્ની શારદામણિને માતારૂપે જોતાં ભારે ચકેર અને વિચક્ષણ હતા. તેમને વિચાર અને કહેતાં કે, “અમારા દૈહિક લગ્ન નથી, થે કે નારદજી અને શુકદેવજી બંને વિશુદ્ધ આત્મિક લગ્ન છે. અમારે આનંદ આત્માનંદ.” બ્રહ્મચારી તે છે, પણ આ બંનેમાંથી ઉત્કૃષ્ટ વૃક્ષના પાંદડામાં જેમ રેખાઓ છે અને અગ્નિમાં
કેટિનું બ્રહ્મચર્ય કેવું હશે? આવી બાબતમાં
સ્ત્રી જે રીતે પુરુષની પરીક્ષા કરી શકે છે, તેવી જેમ ઉષ્ણતા છે, તેમ આત્માની સાથે વાસના
પુરુષથી થઈ શકતી નથી, એટલે રાજાએ આ પણ સંલગ્ન છે. લેખંડ એ મુલાયમ ધાતુ નથી,
પરીક્ષાનું કાર્ય તેની રાણી સુનયનાને સેપ્યું. છતાં તેને અગ્નિમાં તપાવીને જેવો ઘાટ આપ હોય તેવો આપી શકાય છે. માણસ પણ સદ્ગુણે
રાણીએ બંને બ્રહ્મચારીઓને પોતાના મહેલે
આવવાનું આમંત્રણ આપ્યું અને હીંડોળા પર અને દુર્ગુણનું મિશ્રણ છે. બીજી વૃત્તિઓ નષ્ટ
બેસાડ્યા. તે પછી સ્નાન કરી અલંકારો સજી કરવી એ શક્ય છે, પણ કામવાસના એક એવી
સુનયના ત્યાં આવીને એકાએક બંનેની વચમાં વાસના છે કે જે માત્ર દમનના માગે નષ્ટ કરી
બેસી ગયા. નારદજીને સંકોચ થયે કે ગમે તેમ શકાતી નથી. એમ કરવાથી એ વૃત્તિ મૂળમાંથી આ
તે પણ આ એક નારી છે, અને મને તેના નષ્ટ ન થતાં કેઈ નવા સ્વરૂપે પ્રકટ થતી હોય છે.
છે. કપડાંને પણ સ્પર્શ થાય તે વિકારને કારણ
આ પ્રાથમિક અવસ્થામાં–શરૂઆત માટે બાધા, પ્રતિજ્ઞા, આપવા જેવ' થાય. તેથી સુનયનાથી ખસીન વ્રત, નિરાહાર વિ. જોકે મદદ કરી શકે, છતાં તે
તેઓ જરા દૂર બેઠાં. શુકદેવજીને તે આવીને મૂળમાંથી આ વૃત્તિને નાશ તે ત્યારે જ થાય છે
બેસી જનાર સ્ત્રી છે કે પુરુષ, તેનું ભાન પણ કે જ્યારે બ્રહ્મચર્ય સાધક, નારી માત્રમાં માતાનું
નહોતું. રાજાને પિતાને નિર્ણય જણાવતાં સ્વરૂપ જેતે થઈ જાય. દેહદષ્ટિએ (સ્થૂલ) બ્રહ્મ
સુનયનાએ કહ્યું કે ઉત્કૃષ્ટ કેટિનું બ્રહ્મચર્ય તે ચર્યનું પાલન શક્ય છે, પણ મન-વચન-કાયાથી
શુકદેવજીનું છે. તેને મનમાં સ્ત્રી અને પુરુષ વચ્ચે પાલન થતાં બ્રહ્મચર્યને જ આપણા શાએ શુદ્ધ
એ કે કોઈ પ્રકારને ભેદ નથી, અને આવી દષ્ટિ પ્રાપ્ત બ્રહ્મચર્ય તરીકે સ્વીકાર્યું છે. પૂ. ઉમાસ્વાતિ
થયા વિના સાધક આત્માભિમુખ બની શકતું નથી* મહારાજે તત્વાર્થ સૂત્રમાં (૭-૧૧) મૈથુનમાક્ષનું સૂત્ર આપેલું છે, ત્યાં મૈથુનને સાચે અર્થ ઈન્દ્રિયને બુઠ્ઠી કરી નાખવાથી અગર અકુદરતી કામરાગ જનિત કોઈપણ પ્રકારની ચેષ્ટા એજ રીતે તેને અશકત બનાવી તેના પર કાબૂ મેળવકરવામાં આવ્યો છે. શકદેવજીના સંબંધમાં કહે. વાનો માર્ગ પણ બેટ છે. સ્વરૂપવાન સ્ત્રી જોતાં વાય છે કે તેમની દષ્ટિ એટલી હદે આત્માભિમુખ સુરદાસજીનું મન વિકૃત બની જતું. પોતે આત્માથી
* આ પ્રસંગ પૂ. ડુંગરેજી મહારાજે તેમને શ્રીમદ્દ ભાગવત રહસ્ય' ગ્રંથમાં આપેલ છે.
[ આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ક્રિયાથી
હતા અને સમજતા હતા કે આ પરિસ્થિતિ ભારે અભ્યાસ થે મોકલ્યાં હતાં. ત્યાં ભાજનશાળાની દુઃખદ છે. એટલે રૂપ નજરે જ ન પડે એ હેતુથી એક દાસી સાથે પ્રેમમાં પડી ગયા, પણ પૈસા ન તેમણે જાતે પેાતાના અને ચક્ષુએ ફોડી નાખ્યા. મળે. દાસી સાથે લગ્ન કર્યાં અને ખાળકને જન્મપરંતુ અંધ થયા પછી પણ પેલું શેતાની મન તે વાના પ્રસગ નજીક આવ્યેા. પત્નીની પ્રેરણાથી, અંદર બેઠેલું જ હાય છે. કમ`બધ ત્યાંના રાજા જે પ્રતિદિન પ્રાતઃકાંલમાં પ્રથમ આશીતેમજ મન દ્વારા પણ થઈ શકે છે. તાંદુલિયા વાંદ આપવા આવે તેને સેના મહેાર આપતા, મચ્છ અધમ વિચારના કારણે પણ સાતમી નરકનુ` તેની પાસે જઈ પહેચ્યા. રાજાને કપિલની બધી આયુષ્ય આંધી શકે છે. ‘દૃષ્ટિ બદલા’ના તાત્ત્વિક વાત સાંભળી દયા આવી અને ઇચ્છા મુજબ માંગી અથ પણ એજ છે, કે મનનું શુદ્ધિકરણ કરી તેનુ લેવા કહ્યું. કપિલ વિચારમાં પડ્યાં કે શુ' માંગવું ? સાચામાગે' પિરવત ન કરેા. ઇન્દ્રિયાના દોષ નથી પ્રથમ તો સેના મહે રે, પછી વિપુલ પ્રમાણુમાં હાતા, કારણ કે તે તે મનની દાસીએ છે. મૌન સેતુ', પછી અધુ' રાજય અને છેલ્લે સમગ્ર રાજ્ય રાખવા માટે ઘણા હેાઠ સીવી લે છે, પણ આ જ માગી લેવા મનમાં વિચાર કર્યાં. પણ ત્યાં રીતે વર્તવામાં ઇન્દ્રિયાનો દુરુપયોગ છે, ઇન્દ્રિયા દૃષ્ટિનું પરિવર્તન થયુ' અને લાગ્યું' કે રાજા શ પર અત્યાચાર છે. વે, ઉપનિષદમાં ઋષિઓએ તે આજુબાજીના મોટા રાજ્યે મારું રાજ્ય તી આત્માને ઈન્દ્રની ઉપમા આપી છે અને ઇન્દ્રિયાને લેશે. પછી મનેામંથનને તે લાગ્યું કે બધું જ ઇન્દ્રાણીઓની ઉપમા આપી છે. સ્ત્રી હૈ મા. નકામુ છે, દુઃખરૂપ છે, માત્ર બહારથી જ સુખજેમ નદી પાર કરવા માટે હાડી સહાયરૂપ છે,રૂપ ભાસે છે. ભાગાનુ પિરણામ અંતે તા તેમ ભવસાગર રૂપી સમુદ્રની પાર જવા ઇન્દ્રિયા રોગ અને દુઃખ જ છે, સાચું આત્મિક સુખ પશુ સહાયરૂપ છે. અલબત્ત, આ ઇન્દ્રિયાન તે ત્યાગ-તપ-સંયમમાંજ છે. આમ દૃષ્ટિનુ દુરુપયોગ નહી' પણ સદુપયેળ થવા જોયએ. એશુદ્ધિકરણુ થતાં, પછી કશુ ન માંગતાં ત્યાગમાટે મનને તૈયાર કરવું જોઇએ. તેથીજ શ્રીમદ તપ-સંયમને મા` લઈ લીધા, આ રીતે, સાચી આનંદઘનજીએ કહ્યું છે કે, ‘મન સાધ્યુ તેણે સઘળુ દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય તેાજ માણસ સાચું' સુખ પ્રાપ્ત સાધ્યું'.' પરંતુ જન્મ-જન્માંતરની કઠોર સાધના કરી શકે. આપણા જીવ અનાદિકાળથી રઝળપાટ પછી જ મનને વશ કરી સકાય છે, અનેક જન્માનાં કરે છે અને જન્મ મરણના ચક્રમાંથી મુક્ત નથી થતે, તેનુ મુખ્ય કારણ આપણી દોષિત દૃષ્ટિ છે, વિષય કષાયેાની વિવિધ પ્રવૃત્તિમાંથી આપણે મુક્ત નથી થઈ શકતાં, કારણકે અનાદિકાળથી આવી પ્રવૃત્તિઓમાં આપણે સુખ માની બેઠાં છીએ. મૃગજળ માફક બધી છેતરિપ’ડી જ છે ને! ઇન્દ્રિયાને વિષયેાથી દૂર રાખી સયમ પાલન કઠિન નથી, પણ વિષયાનુ સ્વરૂપ સમજી લઇ તેના રસને પણ સદંતર નાશ થવા જોઇએ. આ સ્થિતિ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી, સૂતેલા સર્પની માફક જૂનાં સ'સ્કારો કોઈ નિમિત્ત
જે
દુષ્ટ અને અધમ સ'સ્કારી મન પર પડેલાં ડાય છે, તેનુ શુદ્ધિકરણ કર્યાં વિના ‘મન’સાહેબ એમ સહેલાયથી વશ થતાં નથી, એ વાત નિર ંતર ધ્યાનમાં રાખવી જોઇએ.
8
મળતાં જાગી ઊઠે છે.
મહત્ત્વની વસ્તુ એ છે કે જે કોઇ ક્રિયા કરવામાં આવે તે સ્વસ્થ અને પ્રસન્ન ચિત્તે થવી જોઇએ. એમ થાય તેાજ તેનું સંપૂર્ણ અને યથાર્થી ફળ મળે. મેટા ભાગના દુઃખા કર્માંજન્ય નથી હેાતા, પણ આપણી દોષિત દૃષ્ટિના કારણે જ વહેરી લીધેલા હોય છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં મેક્ષ પદ પામેલાં કપિલમુનિના પૂર્વ જીવનની એક વાત આવે છે. માતાપિતાએ કપિલને શ્રાવસ્તી નગરીમાં
દૃષ્ટિબિદલા]
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દૃષ્ટિ બદલાયા પછી પણ પૂર્વ સકારા
[૩૩
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણું પર હમલે કરે છે અને પરિણામે પેલી શું? તેનું આપણને ભાન નથી. જન્મ અને મરણ સપના ડ્રાફટનો રમત માફક ઠેઠ ઊંચે ચડ્યાં પછી પ્રાપ્ત કર્યા જ કરવા, સંયોગ અને વિયેગની ખીણમાં ફેંકાઈ જવું પડે છે પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિએ ઘટમાળ અનુભવ્યા જ કરવી, એથી વિશેષ દુઃખ ત્યાગ-તપ-સંયમને માર્ગ ગ્રહણ કરી ભીષણ તપ બીજું શું હોઈ શકે? અભ્યાસ અને પુરુષાર્થના આચર્યું. પણ ત્યાં એક ક્ષુદ્ર નિમિત્ત મળતાં પૂર્વ માગે આપણે આપણી દષ્ટિનું પરિવર્તન કરી સંસ્કારો જાગ્રત થાય. તેના રાજના પ્રધાને પર શકીએ છીએ. આત્મામાં અનંત શક્તિઓ છે, મનમાં તિરસ્કાર ઉત્પન્ન થયા અને ભાવ યુદ્ધ કશું જ અશક્ય નથી, પણ તે માટે આપણી પૂર્ણ મનમાં શરૂ થયું. એક પછી એક બાણ ભાથામાંથી તૈયારી હોવી જોઈએ. નરક, સ્વર્ગ અને મોક્ષ એ છેડવા લાગ્યા. બાણે ખલાસ થતાં માથાના બધું આપણે જાતે જ આપણા માટે ઉત્પન્ન કરીએ મુગટને ઉપયોગ કરવા જ્યાં મસ્તકે હાથ ગયે, છીએ, એ ગતિમાં કે અન્ય આપણને ધકેલી ત્યાં તે મુંડન કરાવેલું માથું હતું. તુરત જ શકતું નથી, સિવાય કે આપણા પિતાના જ કર્મો. સાચું ભાન થયું અને પશ્ચાત્તાપ થતાં તે જ સ્થળે તેથી જ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર (અ૨૦-૩૦)માં કેવળજ્ઞાન થયું.
માત્ર ઉપલયિ દષ્ટિએ નહીં, પણ વિષય- શr ન વેયરળી શrgr ને પૂ૩ સામઢી કષાયેને મૂળમાંથી જ નાશ થ જરૂરી છે. પણ જામકુંદા વેણુ, R ન વળ || વિષયકષાયોને અને રસવૃત્તિને જ્યાં સુધી મૂળ આપણે આત્મા જ નરકની વૈતરણી નદી અને માંથી જ નાશ નથી થતું, ત્યાં સુધી એવા કૂટ શામલી વૃક્ષ છે, આત્મા જ સ્વર્ગની કામ માણસનાં ભાગ્યમાં એકાન્ત દુઃખ અને સંતાપ જ દુધા ઘેનૂ તથા નંદનવન છે; અર્થાત્ દુષ્ટ આત્મા લખાયેલાં છે. સુખનો અનુભવ જે લાગે છે તે તે નરક જેવો છે અને શુદ્ધ થયેલે તે જ આત્મા આપણે ન ભ્રમ જ છે, અગર તે પછી સાચું સ્વર્ગ જેવું છે.
(અનુસંધાન પાના નંબર ૩૦ નું ચાલુ) વિદ્યાર્થીઓ પ્રત્યે આ વિદ્વાનમાં કમળ લાગણી હતી, સામાજિક, આર્થિક, રાજકીય, સાંસ્કૃતિક વનની એક જગત માન્ય મેધાવી વિદ્વાન અને સંસ્કારી અનેક બાબતોમાં એ ઉઠે રસ લેતા. ૧૯૩૦-૩૨ની સજજનથી અકાળ વિદાયથી આપણું જીવન અલૂણું લડત વખતે પિતાજી જેલમાં ગયેલા ત્યારે તે એ બન્યું છે. એમના અનેક પેપર, વ્યાખ્યાને, માંધો, બાળક હતા. પણ ૧૯૪૨ની લડત દરમ્યાન ગાંધીજીના અન્ય લખાણે, યોજનાઓ અંગે જાણકાર મિત્રો અપવાસ વખતે પુના જઈને પકડાયા. સામાજિક પ્રશ્નો અને શિષ્ય બધી માહિતી એકત્ર કરી એને સાચવવા અંગેના એમના નિરીક્ષણો હંમેશા વિચારપૂર્વકના અને અને અભ્યાસીઓના ઉપયોગમાં સુલભ કરવા માટે ઊંડાણવાળા જોવા મળતાં. સાંસ્કૃતિક રસ ઘસે હતે. ઘટતું કરશે અને વિદ્વત-સંસ્થાઓની એ કાર્ય માં મદદ ગયે મહિને યુનિવર્સિટીથી ઘણે દૂર “ચાણકય સિનેમા મળશે એવી આશા રાખીએ. એમને તરુણપ્રભ ઘરમાં પ્રબોધભાઈ, ધીરુબેન ને અચાનક યશવતભાઈ ઉપરના મહાનિબંધનું છાપકામ અધૂરી છે તે પૂરું શુકલ આવેલા છે અને હું મળી ગયા “ હિટલર ' ચિત્ર થઈ, ભારતીય વિદ્યાભવન તરફથી સત્વરે એ પ્રકાશિત જોવામાં, એ છેલ્લું મળવાનું હતું. એને તે ખ્યાલ જ થાય એમ ઈચ્છીએ. કયાંથી હોય ! દિવાળી પછી સંગીતના કાર્યક્રમ હતા. વૃદ્ધ માતાપિતા પં. બેચરદાસજી અને અજવાળીતેમાંથી સાંભળવા ન જઈ શકાય તે રેડિ ઉપર બેનને અને વિદુષી પત્ની બેન ધીરૂ બેનને કેશ તેઓ સાંભળતા અને શ્રી. ધીએન અધું સાંભળ્યા આશ્વાસન આપી શકે ? બાળક પાસે એજ વિદ્યા વગર સુઈ ગયા તે બીજે દિવસે કહેઃ તારે માટે એ તેજનો વારસો છે તે ખીલે અને પ્રબોધભાઈ જેવા ભાગ મેં ટેપ કરી રાખે છે, સ્વજને અને આ ભૂમિમાં વિદ્વાને પાકે એ જ પ્રાર્થના.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થરા
વેચાણ પિતા
પાકતી મુદતે મળનારી રકમ
દેના
૨૦ વર્ષ
૨. ૧૩૬.૪
૧,૦૦૦ ૨. ૧૯૨.૩૧
૫,૦૦૦ ૨. ૫,૩૬૪ ૨ | B. ૧૦,૦૦૦ ૨. ,૮૨૩.૦૮ | ૨, ૫૦,૦૦૦ - ૧૩,૬૪૬.૧૫ | ૨. ૧,૦૦,૦૦૦
ESSZ
૧૫ વર્ષ
|
૨. ૨૨૪૫ ૨, ૨૨૪.૫૨ ૨, ૧, ૨૨.૪૧ ૨ ૨,૨૪૫૨ ૨. ૧૧,૨૨૬.૦૭ ૨ ૨૨,૪૫ર.૧૩
૨, ૧૦૦ ૨, ૫,૦૦૦ ૨, ૫,૦૦૦
૫૦,૦૦૦ ૧ ૫૦,૦૦૦ ૧, ૧,૦૦,૦૦૦
૧૦ વર્ષ
|
ખરીદીને હવે ૨૦ વર્ષમાં આપનાં નાણું પાતાણાથી
અધિક કરો ! રૂ. ૧૩,૬૪૬.૧૫ હમણું રોકે અને રૂ. ૧,૦૦,૦૦૦ પાકતી મુદતે મેળવે દેના બેંક કૅશ સર્ટિફિકેટ, બાજુના કોઢમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે, આર્ષક વેચાણ કિંમતે ઓછી રકમનાં અને ઓછી મુદત માટે પણ મળે છે. જરૂરત પડતાં, દેના બેંક કેશ સર્ટિફિકેટ તેની ખરીદ તારીખથી એક વર્ષ બાદ ગમે ત્યારે વટાવી શકાય છે. આપ એની સામે બેંક પાસેથી લોન પણ માગી શકે છે. વિગતે માટે આપની નજીકની દેના બેંક શાખાની મુલાકાત લે.
છે. ૩૬૯૪૧ છે. ૧,૮૪૭,૦૩ ૨, ૩,૬૪.૦૭. ૨. ૧૮,૪૭૦,૭૫ ૨. ૩૬,૯૪,૭૦ ૨. ૫૫.૦૨
૫૫૦૧૮ ૨. ૨,૭૫,૮૯ ૨. ૫,૫૧૭૮ ૨. ૨૭,૫૦૮.૮૯ ૨. પપ,૦૧૩૭૮ ૨. ૬૧૮ ૨. ૬૦૨.૭૭ ૨. ૩,૦૧૩.૮૩ ૨. ૧,૨૭.૬૬ ૨. ૩૦,૧૩૮,૨૮ ૨ ૧૨૭૬૫૫ ૨. ૬૯.૮૬
છે. ૧,૦૦૦ ૨. * ૫૦૦૦ ૨ ૧૦,૦૦૦ ૨ ૫૦,૦૦૦ ૨, ૧,૦૦,૦૦૦ છે. ૧૦૦ ૧ ૧,૦૦૦ ૧ ૫,૦૦૦ ૧. ૧૦,૦૦૦ ૨, ૫૦,૦૦૦ ૨. ૧,૦૦,૦૦૦ ૨ ) ૧૦૦ ૨. ૧,૦૦૦
૫,૦૦૦ - ૧૦,૦૦૦ ૨, ૫૦,૦૦૦ - ૧,૦૦,૦૦૦ ૨ ) ૧૦૦
31 મહિના
|
૨, ૩,૪૯૩,૦૭ ૧ ૧૮૮૬૧૪. ૨. ૩૪,૯૩૦૦૧
{ ૫,૦૦૦ ૨. ૧૦,૦૦૦
૫૦,૦૦૦ છે. ,૦૦,૦૦૦ છે જ ૧૦૦
(
૩ વર્ષ
|
. ૭૬૪૧ છે. ૭૬૪૧૫ ૨, ૩,૮૨,જ ૨, ૭,૪૧૪૯ ૨, ૩૮,
૨૭,૪૫ છે૭૧,૪૧૪,૯૦
૧. " ૫,૦૦ ૨. ૧૦,૦૦૦ ૧ ૫,૦૦૦ | ૧,૦૦,૦૦૦
|
બેંક ડિપોઝિટ પરનું વ્યાજ તથા અન્ય માન્ય મૂડી રોકાણોમાંથી થનારી આવક વાર્ષિક રૂ. ૩,૦૦૦ ની મર્યાદા સુધી આવકવેરામાંથી મુક્ત રહેશે; બેંકમાં મૂકેલી ડિપોઝિટ અને અન્ય માન્ય મૂડી રોકાણ રૂ. ૧,૫૦,૦૦૦ સુધી સંપત્તિવેરામાંથી
મુક્ત રહેશે.
દેિના
(ગવર્નમેંટ ઓફ ઇન્ડિયા અંડરટેકિંગ) હેડ ઑફિસ હૉર્નમેન સર્કલ, મુંબઈ ૪૦૦
latan Butral DAGUR
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન આત્માનંદ સં. ૨૦૩૦ આસો વદી રૂ. પૈસા રૂ. પૈસા
ફડે અને જવાબદારીઓ
બીજા અંકિત કરેલા ફંડ:-ઘસારા, સીકીંગ, રીઝર્વ ફંડ વિ)
આ ફંડના પરિશિષ્ટ મુજબ
૧,૫૩,૫૧૫-૫૭
૧૧૪૨૨-૫
શ્રી પુસ્તક પ્રકાશન ફંડ ઉમેરે આવક ખર્ચ ખાતેથી ટ્રાન્સફર
૮૦૦-૦૦
૧૨૨૨૨-૫૦
બાદ સ્ત્રી મુકિત કેળવણી ખાતે લઈ ગયા
૧૦૦-૦૦
૧૧૨૨૨-૫૦
૧૧,૨૨૨-૫૦
જવાબદારીઓ :
ખર્ચ પેટે
૨૨૦૪-૩૮
૨૪૨-૯૫
અગાઉથી મળેલી રકમ પેટે ભાડા અને બીજી અનામત રકમ પેટે અન્ય જવાબદારીઓ
૯૬૨-૦ ૦
૧૨૯૮૭–૯૫
૨૨ ૩૯૭-૨૮
૮િ૭,૧૫-૩૫
કુલ રૂા. ઉપરનું સરવૈયું મારી/અમારી માન્યતા પ્રમાણે ટ્રસ્ટના ફંડે તથા જવાબદારીઓ તેમજ મિલ્કત તથા દહેગાને સાચો અહેવાલ રજુ કરે છે. ટ્રસ્ટીની સહી : શાહ જાદવજી ઝવેરભાઈ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સભા, ભાવનગર અમાસના રોજનું સરવૈયું
મિલ્કત
રૂ.
પૈસા ! રૂ.
પૈસા
૧.૦૧.૮૧-૮૦
૧,૦૧,૮૨૧-૮૦
૨૦૦-૦૦
૨૦૦-૦૦
૪૨૩૫-૦૦
સ્થાવર મિલકત : ગઈ સાલની બાકી રેકાણે : સીક્યોરીટીઝ : શ્રી મહાલક્ષ્મી મીલના શેર ડેડસ્ટોક અને ફરનીચર : ગઈ સાલની બાકી ચોક પુસ્તક સ્ટોક
ઉધાર ફંડના પરિશિષ્ટ મુજબ એડવાન્સીઝ : ભાવનગર ઈલેકટ્રીક કુ.
૪ર૩૫-૦૦ ૮૭૭૪-૯૩
-૧૩
૫૫-૦૦
૮૦૨-૩૦ ૫૪૫૯-૮૮ ૧૮૯૮-૬૪
૮૧૬૦-૮૨
૨૧૬૨-૫૭
૫૦-૦૦
કરોને પુસ્તો તૈયાર કરવા માટે
બીજાઓને વસુલ નહિ આવેલી આવક : ભાડું
બીજી આવક રેકડ તથા અવેજ ? (અ) બેંકમાં ચાલુ ખાતે
બેંકમાં વાંઝ ખાતે સ્ટેટ બેંક તથા દેના બેક
બે કમાં ફિકસ્ડ ડીપોઝીટ ખાતે દેના બેંક (બ) ટ્રસ્ટી/મેનેજર પાસે, નામ ભીખાલાલ ભીમજી પોસ્ટની
ટીકીટ
૨૨૧૨-૫૭
૧૯૫૪૩-૪ ૪૦૩૫૬-૫૩
૪૮૨-૬૦
૪૯૧-૩૧
૬૦૮૭૬-૪૨
૯૮૪-૬૮]
ઉપજ ખર્ચ ખાતું ગઈ સાલની બાકી ઉધાર ઉમેરો : ચાલુ સાલની તુટના ઉપજ ખર્ચ ખાતા મુજબ સરવૈયા શેરના
૨૦૦-૫૮
૭૮૪-૧૦ ૨૦-૦૮
કુલ રૂા.
૧,૮૭,૧,૪પ-૩૫ અમારા આ સાથેના આજ તારીખના રીપેટ મુજબ
Sanghvi & Co. વાટર્ડ એકાઉન્ટન્સ એડીટસ
તા. ૧૨-૭-૧૯૭૫
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન આત્માનંદ સં. ૨૦૩૦ના આસો વદી અમાસના રોજ પૂરા
રૂ. પૈસા | રૂ. પૈસા
આવક
૭૩૬૮-૦૦
ભાડા ખાતે ઃ (લેણી ને મળેલી ) વ્યાજ ખાતે ઃ (લેણી / મળેલી ) :
બેન્કના ખાતા ઉપર :
૩૪૫૬-૫૬
૩૪૧-૫૬
ડીવીડન્ડ :
દાન : રોકડ અથવા વતુરૂપે મળેલ :
૫૬૧
બીજી આવક :
પસ્તી વિયાણ આવક :
૧૬૧-૧૦
જાહેર ખબર આવક :
૪૫૦-૦૦
વાષક મેમ્બર ફી :
૨૦ ૦૦
૪૫૯-૫૫
અનામત પુસ્તક વેચાણ 1 પુસ્તક વેચાણ નફે :
૯૦૪-૩૦
અન્ય આવક :
૧-૨૫
રીઝર્વ ફંડ ખાતેથી લાવ્યા ?
-
-
૧૬૫૦-૭૬
-
કુલ રૂા. ટ્રસ્ટીની સહી -શાહ જાદવજી ઝવેરભાઈ
તારીખ ૧૨ જુલાઈ ૧૯૭૫
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
સભા, ભાવનગર
થતા વરસ માટે આવક ખર્ચના હિસાબ
મિલ્કત અ'ગેના ખર્ચ :
સંસ્થાના મકાન અંગેના :
વીમે :
વહીવટી ખર્ચ :
કાનુની ખેંચ' :
એડીટ ફી :
ફાળા અને ફી :
માંડીવાળેલી રકમ :
અન્ય લ્હેણા :
"મચ
પરચુરણ ખર્ચ :
www.kobatirth.org
રીઝવ' અથવા અ'શ્ચિત ફ'ડ ખાતે લીધેલી રક્રમા :
ટ્રસ્ટના હેતુઓ અંગેનુ ખચ :
બીજા ધર્માદા હેતુઓ :
વધારા સરવૈયામાં લઈ ગયા તે :
31.
For Private And Personal Use Only
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પૈસા રૂા.
૨૩૮-૧૦
૪૬૯-૨૦
કુલ રૂા...
અમારા આ સાથેના આજ તારીખના રીપોર્ટ મુજબ Sanghvi & Co. ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટસ ઓડીટસ
૨૩–૧૫
૭૮૩૪૭૭
પૈસા
૭૦૯-૩૦
૪૪૫-૦૧
૨૩૫-૦૦
૧૨૫-૦૭
*}e
૨૩–૧૫ ૨૯૧-૬૪
૨૭૮૮૬૩
૭૮૩૪-૭૭
૨૦૦-૧૨
૧૧૯૫૦-૭૬
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'
'
'
. '
સ્વર્ગવાસ ોંધ જૈન સંઘ સમસ્તના પરમ ઉપકારી પૂજ્ય આચાર્યશ્રી નંદનસૂરીશ્વરજી વિ. સં. ૨૦૩રના માગશર વદી ૧૪ ને બુધવાર તા. ૩૧-૧૨-૭૫ના રોજ ધંધુકા પાસે તગડી મુકામે કાળધર્મ પામ્યાના સમાચારથી અમે ખૂબ જ ઊંડા દુઃખ અને આઘાતની લાગણી અનુભવીએ છીએ.
સ્ત્ર. આચાર્ય શ્રી તિષશાસ્ત્ર અને શિલ્પશાસ્ત્રના પ્રખર અભ્યાસી અને જ્ઞાની હતા. નાનપણથી દિક્ષા લઈ ૬૨ વર્ષને વિશુદ્ધ દિક્ષા પર્યાય પાળી સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા છે. તેઓશ્રીએ જૈન સમાજ ઉપર તેમજ અન્ય સમાજ ઉપર ઘણા ઉપકાર કરેલા છે. જૈન સંઘની એકતા અને સંગઠ્ઠન બરાબર સચવાઈ રહે અને જૈન સંઘની એકતા નમૂનારૂપ બને તે માટે તેઓ સતત પ્રયત્નશીલ રહેતા. તેઓશ્રીના જ્ઞાન, ધ્યાન અને ગ્રતાદિ અન્યને દષ્ટાન્તરૂપ અને પ્રેરણા આપે તેવા હતા. તેમના સ્વર્ગવાસથી જૈન સમાજને ન પૂરી શકાય તેવી બેટ પડી છે. અમે તેમના આત્માને ચિરશાન્તિ મળે એવી પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
સ્વર્ગવાસ નોંધ આગમના જ્ઞાતા પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયજંબુસૂરીશ્વરજી બુધવાર તા. ૧૦-૧૨-૭૫ના રોજ કાળધર્મ પામ્યા, તે અંગે અમે ઊંડા શોકની લાગણી વ્યક્ત કરીએ છીએ.
સ્વ. આચાર્ય શ્રી આગમશાસ્ત્રના સારા અભ્યાસી હતા. તેઓએ અનેક ધાર્મિક ગ્રન્થની રચના પણ કરી છે. તેઓ ઘણુ શાન્ત અને સરળ સ્વભાવના હતા. તેમના આત્માને ચિરશાન્તિ મળે એવી પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
શ્રી મૂળચંદજી મહારાજની પુણ્ય તિથિ તપાગચ્છાધિપતિ સ્વ. પૂ. શ્રી મૂળચંદજી મહારાજની સ્વર્ગવાસ તિથિ અંગે સંવત ૨૦૭૨ના માગશર વદિ ૧૧ રવિવાર તા. ૨૮-૧૨-૭૫ ના રોજ આપણી સભામાં લાઈબ્રેરી હેલમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પંચકલ્યાણકની પૂજા ભણાવી હતી. ભાઈ–બહેને એ સારી સંખ્યામાં હાજરી આપી હતી. શ્રી વૃદ્ધિચન્દ્રજી જૈન સંગીતકળા મંડળના કલાકાર ભાઈઓએ રાગ રાગણીપૂર્વક પૂજા-હતવનાદિ ગાઈને સારી જમાવટ કરી હતી પૂજામાં પતાસાની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી. સમાચાર સાર
શ્રી રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈનું જાહેર સન્માન પરમ પૂજ્ય મુનિશ્રી પદ્મસાગરજી ગણિવર્યની નિશ્રામાં, મહાવીર જૈન વિદ્યાલય મુંબઈના સેન્ટ્રલ હોલમાં શ્રી. અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ તરફથી શ્રી. રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈનું તેમણે લખેલા “ગુરુ ગૌતમ સ્વામી’ ગ્રંથ અંગે સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું, તેમજ સુવર્ણચંદ્રક
૪૦ ]
| આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એનાયત કરવામાં આવ્યું હતું. શ્રી. રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈ એક સિદ્ધહસ્ત લેખક છે અને ગુરું ગૌતમસ્વામીને તેમને ગ્રંથ ચારે તરફથી આવકાર પાત્ર બન્યા છે. ગુજરાતી ભાષામાં શ્રી ગૌતમસ્વામીને જીવન પર પ્રકાશ પાડતે આ સૌથી પ્રથમ સળંગ ગ્રંથ છે.
મંડળના પ્રમુખ સાક્ષર રત્ન ડે, શ્રી રમણલાલ શાહે સૌને આવકાર આપતાં આજના સમારંભને ઉદ્દેશ અને મહત્ત્વતા સમજાવી હતી. સંસ્થાના એક ટ્રસ્ટી શ્રી. મનસુખલાલ મહેતાએ સન્માનનીય શ્રી. રતિલાલ દેસાઈને પરિચય આપ્યો હતે. અન્ય વક્તાઓમાં જૈન સમાજના જાણીતા સેવાભાવી કાર્યકર શ્રી. ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ, અમદાવાદથી આ સમારંભમાં ખાસ હાજરી આપવા આવેલા પંડિત શ્રી. દલસુખભાઈ માલવણિયા, પંડિત શ્રી ધીરજલાલ ટે. શાહ, મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના મંત્રી શ્રી જયંતીલાલ રતનચંદ શાહ, માલેગાંવવાળા જાણીતા જૈન કાર્યકર શ્રી, મેતિલાલ વીરચંદ, શીવપુરી પાઠશાળાના શ્રી. રૂપાલાલભાઈ, તેમજ કચ્છથી પધારેલા. પૂ. યતિશ્રી મુખ્ય હતા. શ્રી. રતિલાલ દેસાઈની વિધ વિધ ક્ષેત્રની સેવાઓની સૌએ પ્રશંસા કરી હતી. સંસ્થાના પ્રમુખ શ્રી. રતિલાલ દેસાઈને સુવર્ણચંદ્રક અર્પણ કર્યો હતે શ્રી. મનસુખલાલ મહેતાએ શ્રી દેસાઈને શાલ અર્પણ કરી હતી. સંસ્થાના મંત્રીઓ શ્રી. પોપટલાલ પાદરાકર તેમજ શ્રી. જયંતિલાલ દલાલે ભગવાન મહાવીરનું નાનું રંગીન આલબમ તેમજ ગૌતમસ્વામીનું ચાંદીનું પ્રતિક જે આબુરોડથી સાધ્વીશ્રી નિર્મલા શ્રીજી સાથે રહેતા શ્રી. પન્નાબહેન તરફથી ભેટ આવેલ હતા, તે અર્પણ કર્યા હતા, સંસ્થાના ટ્રેઝરર શ્રી. પોપટલાલ ભાંખરીઆએ સંસ્થા તરફથી પ્રગટ કરવામાં આવેલા ગનિક સ્વ. આચાર્ય બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી કૃત કેટલાક ગ્રંથે અર્પણ કર્યા હતા.
આ પ્રસંગે અનેક સ દેશાઓ આવ્યા હતા જેનું વાંચન સંસ્થાના કાર્યકર શ્રી. હીરાલાલ જુઠાલાલ શાહે કર્યું હતું. અનેક સંદેશાઓમાં અમદાવાદથી પરમ પૂજ્ય આચાર્ય વિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજ, પૂજ્ય આચાર્યશ્રી દુર્લભસાગરસૂરિજી, મુંબઈથી પૂમુનિશ્રી યશોવિજયજી મહારાજ, આબુરેડથી | સાધ્વી શ્રી નિર્મલા શ્રીજી એમ. એ. પૂ. સાધ્વીશ્રી મૃગાવતીશ્રીજી, પૂ. સાધ્વીશ્રી સદ્ગુણાશ્રીજી તેમજ અન્ય સાધુઓ તેમજ સાધ્વીજીઓના મુખ્ય હતા. સભા સંચાલનને કાર્ય તેમજ આભાર વિધિ સંસ્થાના ઉપપ્રમુખ શ્રી. ગૌતમલાલ શાહે કર્યા હતા શ્રી. રતિલાલ દેસાઈએ સન્માનને જવાબ ગદ્ગદિત સ્વરે આપતાં ધાર્મિક શિક્ષણ, ધાર્મિક શિક્ષક અને વિદ્યાર્થી બંધુઓને ઉદ્દેશી ઘણું મનનીય વક્તવ્ય કર્યું હતું.
પૂજ્ય મુનિશ્રી પદ્મસાગરજી ગણિવર્ય જેમની પ્રેરણા અને માર્ગદર્શનથી આ સમારંભનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, તેમણે પ્રસંગને અનુરૂપ પિતાનું વિદ્વતાપૂર્ણ વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું.
પુસ્તક પરિચય શતાવધાની પંડિત શ્રી ધીરજલાલ શાહ જીવન દર્શન પાના ૮૦ + ૨૧૦ + ૫ = ૩૪૦ ક્રાઉન આઠ પેજ ૬૦થી વધુ તસ્વીરે મૂલ્ય રૂા. ૧૦ સંપાદકે શ્રી શાંતિકુમાર જે. ભટ્ટ શ્રી. મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા, ડો. રમણલાલ સી. શાહ પી. એચ. ડી. ડે. રુદ્રદેવ ત્રિપાઠી પી. એચ. ડી. પ્રા. કુમારપાળ દેશાઈ એમ. એ. પ્રકાશક શ્રી જયંત એમ. શાહ અને શ્રી સુરેન્દ્ર એ.
સમાચાર સાર]
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિક
છેડા, મ'ત્રીઓ પ'ડિત શ્રી ધીરજલાલ શાહે સન્માન સમિતિ, પ્રાપ્તિસ્થાન પ્રજ્ઞા પ્રકાશન મ લધાભાઇ ગણપત બિલ્ડીગ, ચીંચ બંદર, મુખઇ ન. હું પ્રથમ આવૃત્તિ,
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રસ્તુત ગ્રંથ અત્યંત રમણીય સુશાસિત ખનેલા છે, ગ્રંથના મુખ્ય ત્રણ વિભાગેા પાડવામાં આવ્યા છે. પ્રથમ વિભાગમાં પતિશ્રીના જીવન પરિચય અને તેના સાથે તેમના જીવનની મહત્ત્વ પૂર્ણ ઘટનાઓ દર્શાવતી સાલવારી, તેમણે રચેલા ૩૫૮ પુસ્તકોની વર્ગીકૃત યાદી તથા તેમણે અવધાન અને ગણિત સિદ્ધિના કરેલા પ્રયાગાની ક્રમિક યાદીએ આપેલ છે. બીજા વિભાગમાં તેમના સાહિત્ય અને સંસ્મરણા સ''ધી બે લેખે મળ્યા છે, એકતા તેમના શૈશવકાળનાં સ'સ્મરણા અને બીજે ‘પ્રવાસ દર્શન ' આ વિભાગમાં પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયધમસૂરિજી, પૂ. મુનિશ્રી યશેાવિજયજી, પૂ. આચાર્ય શ્રી કીર્તિ ચંદ્રસૂરિજી, પૂ. મુનિશ્રી નથમલજી, પૂ. સાધ્વી શ્રી નિમલા શ્રીજી એમ. એ. તેમજ અન્ય સુપ્રસિદ્ધ સાક્ષાર રત્નાનાં લેખા ખાસ ધ્યાન ખેંચે તેવા છે. ગ્રંથના ત્રીજા વિભાગમાં સ’સ્કૃત પ્રશસ્તિઓનુ` સ'પાદન તથા તેના ગુજરાતી અનુવાદ આપવામાં આવેલ છે. હિંદી પ્રશસ્તિઓનુ ગુજરાતી ભાષાંતર આપવામાં આવેલ છે, તેમજ અ ંગ્રેજી પ્રશસ્તિ પણ સામેલ કરવામાં આવેલ છે. ગ્રંથની પડતર કિ"મત રૂપિયા સત્તરની છે તથા પ્રચાર અર્થે તેનું મૂલ્ય પ્રકાશકોએ માત્ર દશ રૂપિયા જ રાખેલ છે.
શતાવધાની પંડિતશ્રી ધીરજલાલ શાહનુ અપૂર્વ સન્માન
શતાવધાની પંડિત શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી શાહના સન્માનના એક સમાર’ભ તા. ૨૩-૧૧-૭૫ના બીરલા માતુશ્રી સભાગારમાં પદ્મશ્રી ઇન્દુમતી ચીમનલાલ શેઠના અધ્યક્ષસ્થાને ચેજાયા હતા, જે વખતે “શતાવધાની પ ંડિત શ્રી ધીરજલાલ શાહ જીવન દર્શન” નામના ગ્રંથ ગુજરાતના પ્રધાન મત્રી અને સમાર'ભના મુખ્ય મહેમાન શ્રી. બાબુભાઇ પટેલના હસ્તે તેમને અપણુ કરવામાં આવ્યા હતા. આ પ્રસંગે દેશની જુદી જુદી ૧૧૧ સામાજિક, ધાર્મિક અને શૈક્ષણિક સસ્થાએનાં ઉપક્રમે પતિશ્રીને એક સન્માન પત્ર એનાયત કરવામાં આવ્યું હતું. સમારંભની સાથે મનેારજન કાર્યક્રમ રાખવામાં આવ્યા હતા. આ સન્માનના પ્રત્યુત્તર ૫'ડિતશ્રીએ ગગતિ સ્વરે વાળ્યા હતા અને પાતાની સાહિત્ય સેવા અવિરતપણે ચાલુ રાખવાની ખાતરી આપી હતી
ભાવનગરમાં ગુણાનુવાદ સભા
શ્રી ભાવનગર જૈન સંઘના ઉપક્રમે ગુણાનુવાદ સભા:—સ્વ. આચાર્ય શ્રીનન્દનસૂરીશ્વરજી ના સ્વગમન અગે એક ગુણાનુવાદ સભા જૈન સંધ ભાવનગરના ઉપક્રમે તા. ૫-૧-૭૬ને સવારના સાડા નવ વાગે પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી હેમસાગરસૂરી આદિ મહારાજ સાહેબની નિશ્રામાં રાખવામાં આવી હતી. આ સભામાં મોટી સંખ્યામાં જૈન ભાઈ-બહેનાએ હાજરી આપીહતી. આ સભામાં શ્રી સ’ઘના મ`ત્રીએ શ્રી જેન્તીલાલ મગનલાલ શાહ તથા શ્રી હીરાલાલ ભાણજીભાઈ શાહે તેમજ જૈન સ'ધના અગ્રણી શ્રી ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શાહ તથા ભોગીલાલભાઇ માસ્તરે સ્વ. શ્રીના ગુણાનુવાદ અંગે વક્તવ્ય કરેલ. આચાર્ય શ્રી હેમસાગરસૂરીજી મહારાજે પણ સ્વસ્થ આચાર્યશ્રીના જીવન અને તેમના ઉમદા ગુણ્ણા વિષે વિવેચન કરી સ્વગસ્થ આચાર્યશ્રીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પી હતી. તે પછી નીચેના ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર કરવામાં આન્યા હતા. [ ટાઈટલ પેઈજ ૩ પર જુએ ]
૪૨ ]
[આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઠે રાવ શ્રી ભાવનગર જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક તપા સંધના આશ્રયે આજરોજ મળેલી સમસ્ત શ્રી સંઘની આ સભા, શ્રી જૈન સંઘના ગચ્છાધિપતિ પરમપૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રી સંવત્ ૨૦૩૨ના માગશર વદી ૧૪ ને બુધવાર તા. ૩૧-૧૨-૧૯૭૫ ના રોજ તગડી મુકામે કાળધર્મ પામ્યા એ આઘાતજનક સમાચાર પ્રત્યે ઊંડા દુઃખની લાગણી
સ્વર્ગસ્થશ્રી વિદ્વાન આચાર્ય શ્રી જ્યોતિષશાસ્ત્ર અને શિલ્પશાસ્ત્રના પ્રખર જ્ઞાતા હતા. તેઓ શ્રી તેમના આ જ્ઞાનને લાભ સમસ્ત ભારતના જૈન તેમજ જૈનેતર સમાજને આપતા હતા. તેઓશ્રી જૈન સમાજને આ યુગમાં એક સાચા માર્ગદર્શક હતા. તેમનું માર્ગદર્શન જૈન સમાજની એકતા માટે ઘણું જ ઉપયોગી નીવડતું. તેમના સમુદાયમાં પણ કડક શિસ્ત અને ઉમદા ચારીત્રની ભાવના, અને શ્રીસંઘ ઉત્કર્ષની ભાવના, એ તેમના વિશાળ બુદ્ધિશક્તિના દર્શન કરાવે છે. તેઓશ્રીને ૬૨ વર્ષને સુદીઘ" અને અન્યને દૃષ્ટાન્તરૂપ બને તે સુવિશુદ્ધ દિક્ષા પર્યાય અને તેમની સંધસંગઠનની ભાવના કાયમ માટે સૌને માટે પ્રેરણાદાયી બની રહેશે.
પૂજ્ય આચાર્યશ્રીના સ્વર્ગવાસથી સમસ્ત શ્રી જૈન સંઘને તેમજ પૂ. સાધુ સાધ્વી સમુદાયને એક ન પૂરી શકાય તેવી ખોટ પડી છે. તેમણે જૈન સમાજ ઉપર કરેલા ઉપકાર કદિ ભૂલી શકાય તેમ નથી.
સ્વર્ગસ્થ પૂજ્ય આચાર્યશ્રીને આત્મા જ્યાં હોય ત્યાં પરમ ચિરસ્થાયી શાન્તિ પામે એવી આ સભા અંતકરણથી શાસનદેવને પ્રાથના કરે છે.
સાભાર–સ્વીકાર ૧ શ્રી શાન્તિનાથ જિન પંચકલ્યાણક પૂજા –રચયિતા પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી નિત્યાન દવિજયજી કિં મત-પ્રભુ ભક્તિ.
૨ શ્રી સિદ્ધચક્રનિષ્ઠ શ્રી નવપદજીની પૂજા-રચયિતા ઉપર મુજબ. ૩ શ્રી દર્ભાવતી દર્શન-વિહાર.
૪ પૂ. શ્રીમદ્ વિજય જંબુસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીની ટુંકી જીવન ઝરમર-સંપાદકે પૂ. મુ. શ્રી નિત્યાનંદવિજયજી, પૂ મુ. શ્રી સિદ્ધાચલવિજયજી.
૫ શ્રી કૃષભાદિ ચતુવિ'શતિ જિન પંચકલ્યાણક પૂજા-રચયિતા પૂ. મુ. શ્રી નિત્યાનંદવિજયજી કિં રૂા ૧-૫૦
૬ આત્મસાધનાના અમર સોપાન-સંયોજક પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી જ ખૂસૂરીશ્વરજી મહારાજ. ૭ આદર્શ જીવનની ચાવીઓ-સં યાજક પૂ. આ. જંબુસૂરીશ્વરજી મહારાજ.
ઉપરના ૧ થી ૭ પુસ્તકોના પ્રકાશક આચાર્ય શ્રી જ'મૂવામી જૈન મુકતાબાઈ આગમ મંદિર શ્રીમાળીવા ગા-ડભોઈ (વડોદરા)
| (વધુ આવતા અ ક્ર)
For Private And Personal use only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ATMANAND PRAKASH Regd. B. V. 31 ખાસ વસાવવા જેવા કેટલાક અલભ્ય પ્રત્યે संस्कृत ग्रंथो ગુજરાતી પ્રથા 20-00 2. ન. 2 2000 12-00 3-00 2-00 * { [gષ દિકરી-ક્રિતીપ અંજી 2 बृहत्कल्पसूत्र भा.६वा 1 શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર 22-0 0 3 त्रिष्टिशलाकापुरुषचरित 2 શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર 3 શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. 2 महाकाव्यम् भा. 2, પ૦૦ 4 કાવ્ય સુધાકર 2-50 પર્વ 2, 3, 4 (મૂઢ સં રાત) 5 આદેશ જૈન સ્ત્રીરત્ન ભા. 2 પુસ્તકart -00 6 કથારત્ન કોષ ભા. 1 14-10 છે . તારે 2-00 છ કથારત્ન કોષ ભા. 2 12- 1 ५द्वादशार नयचक्रम् 20-00 8 આત્મ કાન્તિ પ્રકાશ 1-57 6 सम्मतितर्क महार्ण वावतारिका પ-૦૦ 9 જ્ઞાન પ્રદીપ ભા. (1 થી 3 સાથે) 12-00 7 तत्त्वार्थाधिगमसूत्रम् સ્વ. આ. વિજયકર્રસૂરિજી રચિત 8 प्रबंधपंचशती 10 ધમ કૌશલ્ય 9 स्त्रीनिर्वाणकेवलिभुक्तिप्रकरणे - 00 11 અનેકાન્તવાદ 10 श्री शान्तिनाथ महाकाव्यम् 12 નમસ્કાર મહામંત્ર मा. श्री भद्रसूरीविरचितम्. 13 ચાર સાધન 14 ભગવાન મહાવીર યુગના ઉપાસકો અંગ્રેજી મ. 15 જાણ્યું અને જોયુ 16 સ્યાદ્વાદમાંજરી 17-0 0 R. N.P. | 17 ભ, મહાવીર યુગનાં ઉપાસિકાએ 3-00 1 Anekantvada 18 પ્રત્યે આગમપ્રભાકર પુણ્યવિજયજી by H. Bhattacharya 3-00 શ્રદ્ધાંજલિ વિશેષાંક પાકુ બાઈડીંગ - 52 2 Shree Mahavir Jain Vidyalaya | કાચુ બાઈડીંગ 5-2 5 Suvarna Mahotsava Granth 35-00 20 00 8 નોંધ : સંસ્કૃતમાં 10 ટકા અને ગુજરાતીમાં તથા અંગ્રેજીમાં 15 ટકા કમિશન કાપી આપવામાં આવશે. પોષ્ટ ખચ અલગ. આ અમૂલ્ય ગ્રંથ વસાવા ખાસ ભલામણ છે. થી જૈન આ ત્મા નું દ સ ભા : ભા 1 ન ગ 2 ત’ત્રી : ખીમચંદ ચાંપશી શાહ, શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તંત્રી મંડળ વતી પ્રકાશક : શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર મુદ્રક : હરિલાલ દેવચંદ શેઠ આનદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ, ભાવનગર, For Private And Personal Use Only