Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
ભાવનગર દાદાસાહેબ શ્રી મહાવીર જિનમંદિરનું રમ્ય દ્રશ્ય
ooooooooook
પુસ્તક ૬૮ મુ]
[ અંક ૬ ઢો
ચૈત્ર
ઇ. સ. ૧૯૫૨
૨૫ મી માર્ચ
વીર સ’. ૨૪૭૮
વિ. સ. ૨૦૦૮
પ્રગટકત્ત
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ મૂકારા.
|
ચૈત્ર
ને પ્રકાશ. બહારગામ માટે બાર અક ને પોસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૩-૪-૦ પુસ્તક ૬૮ સુ’
ઈ વીર સં. ૨૪૭૮ અંક ૬ ડો .
વિ. સં. ૨૦૦૮ अनुक्रमणिका ૧ વીરમંગળ ગીત ... ...(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ છે સાહિત્યચંદ્ર ”) ૧૦૭ ૨ વીર ન • •
( શ્રી રાજમલ ભંડારી ) ૧૦૮ ૩ સંસ્કૃતિને અત
e ( શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી ) ૧૦૯ ૪ શ્રી મહાવીર જિન સ્તવન ... ... ( મુનિરાજ શ્રી ચકવિજયજી ) ૧૧૦ ૫ શ્રી સિદ્ધચક્યત્રાદ્ધાર... e ..( ૫. શ્રી ધુર-ધરવિજયજી ગણિ ) ૧૧ ૬ શ્રી મહાવીર જીવન : સ્વ૯૫ વિવેચન ( શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ ‘સાહિત્યપ્રેમી’) ૧૧૪ ૭ ચમકારમય મહાવીર જીવન ... ( શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ ‘સાહિત્યચંદ્ર ) ૧૨૦ ૮ ભગવત મહાવીરની ભાવના ... ( શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચેકસી ) ૧૨૩ ૯ વીરરમરણ અને આપણું કર્તવ્ય ...( મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી ) ૧૨૬ ૧૦ તરું ...
••• ••• .. (શ્રી કાંતિલાલ જ, દોશી ) ૧૨૮ ૧૧ છે તેરમા વર્ષની શુભેરછાઓ ...
| નવા સભાસદો ૧ શ્રી કાંતિલાલ કીસનદાસ શેઠ
માલેગામ લાઇફ મેમ્બર ૨ શ્રી સૂર્યકાન્ત બાબુ માઈ ઝવેરી મુંબઈ ૩ શ્રી મોહનલાલ ચત્રભુજ શાહ મોમ્બાસા ( આફ્રિકા) R BE = નવપદના આરાધન માટે BEST
શ્રી સિદ્ધચક્ર સ્વરૂપદર્શન [ સચિત્ર ] આ પુસ્તકમાં નવે દિવસની વિધિ, નવે પદનું વિસ્તૃત વિવેચન, શ્રી સિદ્ધચક્રમંત્રોદ્ધાર પૂજાવિધાન વિગેરે ઉપયોગી હકીકતનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે; છતાં મૂલ્ય માત્ર આઠે આના. શ્રી સિદ્ધચક્ર નવપદ-આરાધન વિધિ [ સચિત્ર ]
( ખંડ ૧-૨-૩ ) નવે પદોનું સુંદર સ્વરૂપ, નિત્ય ક્રિયાવિધિ, ચેસઠ પ્રકારી પૂજા, કાર નવપદજીની અને પૂજાસત્તરભેદી પૂજા, નવપદજીના સ્તવના, સ્તુતિઓ, CE) ચૈત્યવંદના, થાચા, સિદ્ધચક્રય ત્રાદ્ધાર પૂજાવિધાનની સમજ વિગેરે અનેક ઉપયોગી વસ્તુઓના સંગ્રહ, છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા અઢી.
- લખા:-શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. 9 BH BS BGBS BRS BHIM BSB BBત્ર
4933033013013!
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પુસ્તક ૬૮ મ અંક ૬ઠ્ઠો
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
: ચૈત્ર :
For Private And Personal Use Only
વીર્ સ, ૨૪૭૮ વિ. સં. ૨૦૦૮
વીર મંગલ ગીત.
( કવિ—સાહિત્યચંદ્ર માલચ હીરાચ, માલેગામ ) ( સિદ્ધાચલ શિખરે દીવારે—એ દેશી. )
મમ હૃદયકમલમાં પેઢી જા, હે વીર પ્રભુ ! તુજ હુલરાઉ; લાડીલા શાંત તે ઊંઘી ત. હું વીર પ્રભુ૦ ૧ સમક્તિ પારણિયુ' માંધ્યું છે,હૈ વીર૦ શુભભાવ તળાઇ બિછાવી છે. હું વી૨૦ ૨ શુક્રમની દોરી બાંધી છે, હે વીર॰ તુજ ગુણથી શુથી સાધી છે. હું વીર૦ ૩ તુજ રૂપ અનૂપ નિહાળું છું, હું વીર॰ ક્ષણક્ષણ હું વારી જાઉ છું. હું વીર૦૪ વ્રત–નિયમ રમકડા ખાંધું છું, હું વીર૦ આચાર તરગ નચાઉં છું. હે વીર૦ ૫ સુમતિ ગારી ગુણ ગાવે છે, હું વીર॰ આસવ રાખી મન ભાવે છે, હું વીર૦ ૬ ફૂડી મતિ દૂર નસાવે છે, હું વીર૦ ચંચલતા ચિત્ત મિટાવે છે. હું વીર૦ ૭ મન તાહરું ધ્યાન ધરાવે છે, હું વીર॰ પ્રભુ વીરકુંવર મન ભાવે છે. હે વીર૦ ૮ મન–મંદિરમાં પધરાવે છે, હે વીર॰ માલેદુ લાડ લડાવે છે. હું વી૨૦ ૯
60000000000
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
m
ommmmmssanerum. Peromeremovemomosomnom
uman-0000000000000mamAIBanawal
Jeromeone - mosomeosma drawal
वीर-वन्दन
।
onsomnirwaemobe
:
-OMM
me
- meme
युगों के तप के फल साकार, अहिंसा के विश्रुत आगार, प्रेम के पन्थ-प्रदर्शनकार, दया के जीवन धन रखवार। घटा कर के जगती का भार, चेतना का देने उपहार, क्षमा का करते हुवे प्रसार, कभी आये थे हो साकार ॥१॥ प्राणियों की सुन मूक पुकार, व्यथा का करने को संहार, घृणा का करने को प्रतीकार, ऐक्य का करने को विस्तार । अभयदा शकि-प्रदर्शनकार, कभी तुम प्रकटे नर-तनु-धार, आदि-मध्यान्त-हीन-आकार, तुम्हारा कौन पांसंका पार ? ॥२॥ दिव्य मानवता का चीत्कार, डूबता उतराता मझधार, प्रगति का धिरता था जब द्धार, बन रहा तम-मय जय ससार। धर्म बनता था अत्याचार, रोक हृत्तंत्री की झंकार, लोक का करने का उद्धार, तभी प्रकटे सिद्धार्थ-कुमार ॥३॥ योग का कीलित अन्तर्धार, मुक्त था जिनका लख अवतार, जिन्हें लखकर बलशाली मार, छिपा था सागर मध्य अपार । कलाओं का महान् उपकार, हुवा जिनका करके सत्कार, नहीं उपमेय मध्य संसार, दीखता उनका है लाचार? ॥४॥ विश्व की मानवता के प्यार, प्रकृति की ऋजुता के आधार, गुणों के श्रोतों के आगार, कर्म-बन्धन के मोचनहार । पूर्ण-जीवन के अन्तिमद्वार, सांधनाओं के फल साधार, भगवती करुणा के अवतार, हमारा वन्दन हो स्वीकार ॥५॥
राजमल भण्डारी-आगर.
ain mmam
Dooomnamasumommemommonl Poesroomsoomeme-00000000
mier
e 400pmommenomenomenomenosan weapoormoonmoortoon
.....
alenti
n emamaramparna
sore
--
--
-..-
housati
o n.
maemonumessm
e
n.
.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ELS46
BESIDERSTERESTEMBERRIEBષR થી સંસ્કૃતિના અંત છે EHSHISHIR RASRUTHURT
લેખક–શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી દેશી શ્રી અરવિંદ ઘોષના જીવનદર્શનને વ્યક્ત કરતા “દક્ષિણા' નામના સૈમાસિક પુ. ૧, અંક ૨ ના પૃષ્ઠ ૯૩મે “ સંસ્કૃતિને અંત” એ મથાળાના લેખમાં મનનીય વિચારે બતાવ્યા છે. સંસ્કૃતિ એટલે શું ? હાલમાં સંસ્કૃતિ કેવી સ્થિતિમાં છે? તેને અંત આવવાને છે કે વિકાસ થવાને? વિગેરે વિષય ચર્ચવામાં આવેલ છે. તેમાં બતાવ્યું છે કે-સંસ્કૃતિને ખરે અર્થ એ છે કે-માનવરૂપી કરણનું સંસ્કરણ. આ માનવકરણ પ્રભુને વ્યક્ત કરવા માટે જાયેલું છે અને તે હેતુને માટે તેને તૈયાર કરવાનું છે. એ હેતુ છે–પૃથ્વી ઉપર શરીરમાં મૂર્ત થયેલ જીવનની અંદર ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ કેર્ટનો આધ્યાત્મિક ચેતનાની સ્થાપના કરવી, શરીરધારી બનેલું જીવન એટલે માનવનું શરીર, પ્રાણુ અને મન આ ત્રણને બનેલ માનવ વ્યક્તિરૂપે તેમજ સમષ્ટિરૂપે એક કરણું બની રહેલ છે. અને એ કરણ મારફતે ઉપરની શર્વ જ્યોતિ પિતાને આવિર્ભાવ કરવાની છે. અત્યારે આ કરણ-માનવજીવન તમસથી ભરેલું છે, અજ્ઞાન છે, સાંકડું છે, દુર્બળ છે. વર્તમાન સંસ્કૃતિ એ હજારો વર્ષોના વિકાસનું પરિણામ છે—હાલમાં વર્તમાન માનવજીવન વેદનાથી ભરપૂર છે. આની સાથે સરખાવી શકાય એવી, આના જેવી તેમજ આના જેટલી ભયંકર પરિસ્થિતિ માનવ જાતિના ઈતિહાસની અંદર કદી આવેલ નથી. આજે માણસને દુઃખને કાંઈ ઈલાજ જડતો નથી, યા તે જડશે એવી આશા પણ તે સેવી શકતો નથી, એ માટેની તેનામાં હિંમત પણ નથી. શું એટમ બેબ જેવી વિજ્ઞાનની શોધ માનવજાતિએ આજ સુધી સાધેલી સંસ્કૃતિનો વિનાશ કરશે? એક યુગને પૂરે કરી ન યુગ આરંભવા માટે એક પ્રલયની જરૂર તો છે જ. શું હાલનો વિજ્ઞાનવાદ, ભૌતિકવાદ, યંત્રવાદ, સામ્યવાદ આવા પ્રલયની પૂર્ણ તૈયારીરૂપે છે? શું અધ્યાત્મવાદ આવા પ્રલયને અટકાવી નહિ શકે? આપણે ભારતીય ધર્મ, આપણી ભારતની સંસ્કૃતિ, આપણું ભારતનો ઇતિહાસ આવા પ્રલયની નહિ પણ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિની આપણને આશા આપે છે. આવા અનેક ઝંઝાવાત થયા છતાં આપણે આ ધર્મ અને સંસ્કૃતિ જળવાઈ રહ્યાં છે. ઊલટું ઉત્તરોત્તર તેમાં વિકાસ થયે છે. વર્તમાન કાળમાં જ મહાત્મા ગાંધીજી, શ્રી અરવિંદ ઘોષ, શ્રી ૨મણ મહર્ષિ જેવા અધ્યાત્મવાદને પિષતાં પયગંબરે ભારતમાં અવતયાં છે. આપણી ન કામમાં પણ એવા સમર્થ અધ્યાત્મ જ્ઞાનને પોષતા ઘણુ સાધુ-મહારાજે જોવામાં આવે છે. તેમના ઉપદેશમાં–વ્યાખ્યાનમાં ન અધ્યાત્મવાદ જ નીતરે છે. આપણા આચાર્ય મહારાજે સંકુચિતતાને ગણ કરી પ્રભુ મહાવીરે
( ૧૦૯)માં
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
બજાર
ફ
www.kobatirth.org
૧૧૦
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ ચૈત્ર
બતાવેલ અહિંસા, સંયમ અને સત્યના સનાતન અધ્યાત્મવાદ પદ્ઘત્રિત થાય—તેને પાષણ મળે, એવી જાતિ સમાજમાં લાવવા કટિબદ્ધ થાય, તે આ ચેગ્ય સમય છે. સંસ્કૃતિ અને ધર્મ ઉપર વર્તમાન કાળે જે આક્રમણ કર્યું છે તેના પ્રતીકાર કરવાને આવા ઉપદેશની જરૂર છે. પરમાત્મા આવી શક્તિ અને બુદ્ધિ આપણુને સાને આપે એ જ અભ્યર્થના. ૐ શાંતિ.
G
44
-: શ્રી મહાવીર જિન સ્તવન :
( લાખ લાખ દીવડાની આરિત ઉતારો–એ દેશી. ) આજ હુને સ્વપનામાં આવ્યા'તા વીરજી, (૨ )
કારજ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કે'તા'તાં મુક્તિની વા...૮; સિદ્ધિના કત સાહામણેા. ૧
કુંડલ'તા કાનમાં ને મુગટા માથમાં, ( ૨ )
કંઠે તેા હીરલાને હા...૨; સિદ્ધિના કંત સેાહામણા. ૨ માજુમ ધ બેરખા ને કાં'તા કડલા, (૨)
નિમિત્ત ઉપાદાન
આગે’તે જમ્મૂના રૂ.′; સિદ્ધિના કંત સેાહામણેા. ૩ એની'તી વાતડી, ( ૨ ) કે'તા'તા સાચવજે એ...ઉ; સિદ્ધિના કંત સેાહામણેા. ૪ કાજ સધે એ છે મારગડ્ડા, (૨)
કારણથી
છાંડે તે ઉન્માદી લા...ક; સિદ્ધિના કત સાહામા. ૫ સિદ્ધિમાં કારણ અનેક છે, (૨) સમજ ગોણ-મુખ્ય લે...દ, સિદ્ધિને કત સાહામણૂા. ૬ નિમિત્ત વિનાના ઉપાદાનની વાર્તા, ( ૨ )
ખરતણી લાતા તું જા...ગુરુ સિદ્ધિના કત સાહામણેા. ૭ સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન ચારિત્ર વાટ છે, ( ૨ )
મુક્તિની રુચક પ્રમા...; સિદ્ધિના ક ંત સાહામણા. ૮ મુનિરાજશ્રી રુચવિજયજી,
4
For Private And Personal Use Only
040404
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
#દ # રીસિવાર નમોનમઃ |
Us
મી શ્રી સિદ્ધચર્ય દ્વાર પર
પં. શ્રી ધુરન્ધરવિજયજી ગણિ, શ્રી સિહચા-નવપદનું વિશિષ્ટ આરાધન વર્ષમાં બે વાર આ માસમાં અને ચૈત્ર માસમાં કરવામાં આવે છે. પૂર્ણિમાને દિવસે નવ આયંબિલ પૂર્ણ થાય એ રીતે એળીને આરંભ કરી નવ આયંબિલ થાય છે. આ આરાધનને પ્રભાવ અચિત્ય છે, એ આજ અનેકના અનુભવસિદ્ધ હકીકત છે, દઢ શ્રદ્ધાવાળા આત્માઓને આ આરાધન ધારેલી કાર્યસિદિ અપાવે છે. એ પ્રસિદ્ધ આરાધનામાં મુખ્યતા કોઈની હોય તો તે “ શ્રી સિલચકયંત્રહાર'ની છે.
* શ્રી સિદ્ધચકર્યોહાર' એ શું છે? અને તેની મુખ્યતા કઈ રીતે છે? એ આરાધકોએ ખાસ જાણવું જરૂરી છે, અને તેને લાભ લેવા તત્પર થવું એ પણ એટલું જ આવશ્યક છે.
આ શ્રી સિદ્ધચક્રજીની આરાધનામાં આરાધકોને વેગ પૂરનાર અનેક સાધનોમાં પ્રધાન સાધન કોઈ હોય તે તે શ્રીપાલ રાજાનું ચરિત્ર છે. તે ચરિત્ર પ્રાકૃતમાં પૂજયપાદ રત્નશેખરસૂરિજી મહારાજે રચ્યું છે કે જેમને સત્તા સમય પન્દરમાં સૈકાને પૂર્વાધ છે. તે પ્રાત સિરિસિરિવાલકહા ' ને આધારે સંસ્કૃત-ગુજરાતી-હિન્દીમાં અનેક નાના મોટા ચરિત્રા પ્રસિદ્ધ થયા છે. અને એ રીતે શ્રીપાલ રાજા અને મયણાસર્જરીની વાત વિખ્યાત છે.
ઉંબર રાણા તરીકે શ્રીપાલ મયણાસુન્દરીને પરણે છે. લોકોમાં અનેક પ્રકારની વાતે ચાલે છે. કોઈ કાઈનો દોષ કાઢે છે જ્યારે બીજાઓ જુદુ જ કહે છે. એ સર્વ વાતોમાં જે જેન ધમની અવહેલના થાય છે એનું દુઃખ મયણાસુન્દરીના હદયમાં પુષ્કળ છે અને તેને કાઈક ઉપાય થવો જોઈએ. રાજકુમારી મયણાસુન્દરી, શ્રીપાલ કંવરને લઈને શ્રી મુનિચન્દ્રસૂરિજી મહારાજ પાસે જાય છે અને પિતાના સ્વામીને જેઢ દૂર કરવા માટે ઉપાય પૂછે છે. ગૃહસ્થોના રોગ દૂર કરવા માટે કોઈપણું ઉપાય બતાવવો એ સંયમ ધમની વિરુદ્ધ હેવાથી પ્રથમ તે આચાર્ય મહારાજે ના કહી પણ ધર્મ-ભાવના અને અનેક આત્માનું કલ્યાણ વિચારીને બાહ્ય-આવ્યન્તર સર્વ વ્યાધિઓનું શમન કરવામાં સમર્થ એવું શ્રી સિદ્ધચક્રજીનું વિધિપૂર્વકનું આરાધન બતાવ્યું. એ આરાધન સુન્દર ભાવપૂર્વક શ્રીપાળકુંવરે અને મયણાસુન્દરીએ આરાયું ને પ્રત્યક્ષ લાભ અનુભ. કુંવરને કોઢ દૂર થયો ને જેન શાસનને જયજયકાર થશે.
એ આરાધન કઈ રીતે કરવામાં આવેલું તેનું વર્ણન “સિરિસિરિવાલ કહા ગાથા ૧૯૬ થી ૨૦૫ સુધીમાં છે. તેમાં શ્રી સિહચક્રજીને યંત્ર મંડલરૂપે કઈ રીતે આલેખ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
૧૧૨
તેનું વ્યવસ્થિત વન છે, એ શ્રી સિદ્ધચક્ર મહાયંત્રમાંડલનુ પૂજન વિશિષ્ટ ક્ષ આપનાર છે.
-
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ મહાયંત્રમંડલની રચના કઇ રીતે કરવી અને તેનું પૂજન કયા ક્રમ અને શા શા દ્રવ્યાથી કરવું તે હકીકત વિદ્યાપ્રવાદ નામના દશમા પૂર્વમાં હતી, પણ પૂના ઉચ્છેદ થયે। ત્યારે તે વિધાન પણુ ગયું હેત છતાં શાસનના અને ભવ્યાત્માઓના ભાગ્યે પર પરાગત •તે જળવાઈ રહ્યું, શ્રી રત્નશેખરસૂરિ મહારાજે શ્રીપાલચરિત્રમાં તે ઉદ્દયુ એટલુ જ નહિં પણ “ શ્રી સિદ્ધચક્રયાહાર ' નામે વ્યત્રસ્થિત જુદા મન્થની રચના કરીને તેમાં તેને જાળવી રાખ્યું. સાથેાસાથ શ્રી સિદ્ધચક્રમહાયંત્ર મંડલના ચિત્રપટા પશુ પર'પરાગત જળવાઈ રહ્યા છે. આજ પણુ આપણી પાસે એ મહાયંત્ર અને તેને પૂજનવિધિ વિદ્યમાન છે. આરાધક વગતે આ પૂજનવિધિનેા પરિચય ઘણા સમયથી એછા હતા, તેનું મુખ્ય કારણ એ હતુ. ૩/ પૂજનવિધની પ્રત મળતી ન હતી, છૂટાછવાયા જુદા જુદા વિધાતા મળતા હતા પણ તેની પ્રામાણિકતા માટે કાષ્ઠ પૂરાવા ન હતા.
[ ચૈત્ર
મહાપ્રભાવક અને
હમણાં હમણાં તે સિદ્ધચક્રયÀાહાર પૂજનવિધિ 'ની પ્રતિ મળી આવી છે ને તે વ્યવસ્થિત સ ંશાધનપૂર્વક પ્રગટ પણ થઇ છે. તેની પ્રામાણિકતા માટે · સિરિસિરિવાલકઠા ’ • શ્રીપાળ રાસ' વગેરે પ્રામાણિક ગ્રન્થા છે. આ વિધાનને સંવાદ તે તે ગ્રન્થામાં મળ છે તેને અપ્રામાણિક માનવા માટેનુ કાઇપણુ કારણ મળતું નથી માટે સ્મા વિધાનને પ્રમાણભૂત માનવું એ જ હિતાવહ છે.
અહિં તે યત્રાદ્ધાર અને તેના પૂજનવિધિનેા પરિચય દર્શાવવામાં આવે છે.
મુખ્યત્વે આ યશદ્વારમાં નવ વલયેા છે, મધ્યમાં અષ્ટદલકમળને તેની કણકા તરીકે અર્થે સ્થાપન કરવું તેને કારથી વીંટવુ અને તે સર્વને દ્વીકારથી વીંટવા. તે ક્રૂરતા અનાહત કરવા તે તેને ફરતા સેાળ સ્વરે લખવા, આટલા આલેખનને કર્ણિકા કહેવામાં આવે છે.
For Private And Personal Use Only
અષ્ટપત્રમાં સિદ્ધાદિ આઠ પદેા સ્થાપન કરવા, તે અષ્ટદલકમળ ફરતું ષડશલવલય કરવુ તેમાં અનાહતથી યુક્ત આઠ વર્ગો એકાન્તરિત આલેખવા અને વચમાં ખાલી પડેલ લમાં સસાક્ષર મંત્ર લખવેા. આ બીજા વલયને સ્વરાદિ અષ્ટ વર્ગ વલય કહેવામાં આવે છે. તેને ક્રતુ ત્રીજી' વલય લબ્ધિ પદેનુ કરવું તેમાં આઠે દિશમાં આ પત્ર આલેખી તેમાં આદ અનાહતા સ્થાપન કરવા, મધ્યમાં રહેલી ખાલી જગામાં ત્રણ ભાગ કરી દરેક ભાગમાં બબ્બે લબ્ધિ પદેા લખવા, એટલે એક ગોળાકારમાં ૧૬ લબ્ધિષદે આવે અને ત્રણ ગાળાકારમાં થઇને ૪૮ લબ્ધિષદે આવી જાય. એમ ત્રીજી વલય કરવું. તે વલયને ત્રિરખ ફ્રી કારથી વીંટીને છેડે જો કાર લખવા, તેને ફરતી આઠ ગુરુપાદુકાઓ સ્થાપવી, અહિં સુધી યંત્રમાં આારાષ્પવર્ગ આવે છે ને ત્યારબાદ યંત્ર પ્રત્યે ભક્તિભાવ ધરાવતા અધિષ્ઠાયક આદિ દેવ દેવીઓના વયા આવે છે. તેમાં સર્વ પ્રથમ આઠ દિશામાં આઠ જયાદિ દેવીઓનું વલય, તેને ફરતું શ્રા સિદ્ધચક્રના અધિષ્ઠાયક અઢાર દેવતાનું વલય, તેને
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૬
]
શ્રી સિદ્ધચકયંત્રોદ્ધાર.
૧૧૩
કરતું સોળ વિવાવલય, તેને ફરતું યક્ષ-યક્ષિણીવલય, તે વલયોની ચાર દિશામાં ચાર દ્વારપાલ અને ચાર વીર અને દશ દિશામાં દિપાલ સ્થાપન કરવા. ત્રિરેખહીંકાર પછી જે વલયો શરૂ થાય તેની રેખાઓ એ રીતે આલેખવાની છે કે-જેમાંથી કલશને આકાર
જાતે જાય, તે કલશને બન્ને બાજુ ખેરુ કર, કળશના મૂળમાં નવગ્રહે અને કંઠે નવ નિધિ સ્થાપન કરવા. કળશની બહાર નીચે નાગકણમાં ક્ષેત્રપાલની સ્થાપના કરવી. એ રીતે યંત્ર-આલેખન પૂર્ણ થાય છે.
ઉપર પ્રમાણે આલેખન થયા બાદ જુદા જુદા વિશિષ્ટ વિધિપૂર્વક આ સર્વનું પૂજન કરવાનું છે. તે પૂજનવિધિ શ્રી સિદ્ધચકયંત્રહાર પૂજન વિધિમાં યવસ્થિત છે.
યંત્રમાં આવતા જુદા જુદા પૂજનની સંખ્યા આ પ્રમાણે છે. ૧ નવપદ પૂજન
૯ વિદ્યાદેવી પૂજન ૨ અષ્ટવ પૂજન
૧૦ યક્ષ-યક્ષિણી પૂજન ૩ સપ્તાક્ષર મંત્રપદ જન
૧૧ દ્વારપાલ-વીર પૂજન ૪ અનાહત પૂજન
૧૨ દિપાલ પૂજન ૫ લબ્ધિપદ પૂજન
૧૩ નવગ્રહ પૂજન ૬ ગુરુપાદુકા પૂજન
૧૪ નિધિ પૂજન ૭ અધિષ્ઠાયક પૂજન
૧૫ ક્ષેત્રપાલ પૂજન ૮ જયાદિ દેવી પૂજન
૧૬ શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર પૂજન ૧ આ પ્રમાણે સર્વે મળી પૂજન સંખ્યા ૨૨૫ થાય છે. એ સંખ્યા પણ એક અપેક્ષાએ નવની જ છે ને નવને અક અખંડિત છે તેમ આ પૂજન ૫ણુ અખંડિત છે. આ પૂજન અને તેના યંત્રને આરાધક આત્માએ ગીતાર્થ પાસે સમજવા અને સમજપૂર્વક પૂજન કરવા તત્પર બની તેને લાભ મેળવવા અને આત્મ-ક૯યાણ સાધવામાં ઉજમાળ બનવું. XEKIKEKEKEKEKEKEKEKEIKEIKEIKom
રાસ સાહિત્યને ઉત્કૃષ્ટ નમૂનો એક વાર વાંચો શરૂ કર્યા પછી પડતા મૂકે નહિ ગમે
XIKIKEKEIKK.
શ્રી સીમંધર શોભાતરંગ (સચિત્ર)
અવશ્ય વસાવે. પૃ. ૨૦, રંગીન ફોટાઓ, પાકું બાઇંડીંગ છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા છે.
લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર જીવન : સ્વ૯૫ વિવેચન
લેખક –શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ “સાહિત્યપ્રેમી ... સુરેન્દ્રનગર
દેવાધિદેવ ભગવંત મહાવીરના જીવન વિશે થોડુ' લખતાં પહેલાં તેમના મરણરૂપ મંગલાચરણ કરું છું.
મંગલાચરણ (વસંતતિલકા). यस्योपदेशनपदान्यवगत्य नित्यं, मुक्तिश्रियं तनुभृतः सपदि श्रयन्ते । स्वर्भूभुवः कमलकोशविकासनैक-प्रद्योतनः स जयाजिनवर्धमानः ॥ १ ॥
- જેના ઉપદેશ પદેને સમ્યફ પ્રકારે આરાધીને આ જગતના ઘણા છ મુક્તિરૂપી લક્ષ્મીને ત્વરિત પ્રાપ્ત કરે છે, તેવા સ્વર્ગલેક, મૃત્યુલોક અને પાતાલલેક એ ત્રણ લેકરૂપ કમલકેશને વિકસાવનાર પ્રોતનરૂપ( પ) જિનેશ્વર વધમાન પ્રભુ (મહાવીરસ્વામી) સદા જય પામે.
શુભ કાર્યારંભે શિષ્ટ પુરુષોને વંદન કરવું એ શિષ્ટાચાર છે, આ આર્ય પ્રણાલિકા છે, નિર્વિધને કાર્યની સમાપ્તિ અર્થે આ વ્યવહાર વીકાર્ય છે, માટે જ કહ્યું છે કે-“ઘર્ષ પ્રતિ મૂ૪મૂતા ધંરના” ધર્મમાર્ગમાં જીવને આગળ વધવામાં મૂળભૂત જે કઈ પણ કારણ હૈય તે તે ભાવથી મહાપુરુષને વંદન કરવું તે જ છે. વંદનને ભાવ પ્રગટવાથી આત્મક્ષેત્રમાં ધર્મનું બીજ વવાય છે, જેને પરિણામે જીવ ધર્મશ્રવણ અને ધર્માચરણ તરફ દેરાય છે, બુદ્ધિ નિર્મળ થાય છે. વિવેક ઉદ્દભવે છે અને આત્મા સ્વાત્મલક્ષી બને છે. સ્તુતિ, પ્રાર્થના કે વંદનને પ્રભાવ આવે અવર્ણનીય છે.
ગુણ ગુણનું આરાધન કરે છે અને એ સમયને ધન્ય માને છે.
સ સારમાં પૂજનીય મહાત્માઓની પૂજાવિધિ અનેક પ્રકારે પ્રવર્તે છે. વિદ્યમાન અને અવિદ્યમાન મહાત્માઓની પૂજાવિધિમાં સંસાર પેતાના રાગ પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન સામગ્રીઓ યોજે છે. જયંતિ ઉજવવી, કથા-કીર્તને કરવા, ગુણાનુવાદ ગાવા, તપશ્ચર્યા કરવી કે #તભાવે એકાંતમાં ગુણનું સ્મરણ કરવું. આ સર્વ અવિદ્યમાન મહાત્માઓની પૂજાવિધિ છે, ભાવસ્મરણ છે.
વિદ્યમાન મહાત્માઓને પરિચય સંસારી જીવો ગમે ત્યારે કરી લાભ મેળવી શકે છે, પરંતુ અવિઘ મહાત્માઓને પરિચય વિકટ છે. ને તે શોધવામાં સાધન-સંપત્તિની જરૂર પડે છે. પ્રભુને જન્મકલ્યાણુકને દિવસ એ નિમિત્તને સાધનરૂપ છે. આવા પ્રસંગના સાધનની પ્રાપ્તિમાંથી ગુણ છવો ગુણને ગ્રહણ કરે છે અને એ સમયને ધન્ય ગણે છે.
પ્રભુનું જન્મકલ્યાણકચેત્ર શુકલ ત્રયોદશીને દિવસ એ વીર પ્રભુનું જન્મકલ્યાણક છે. દરેક તીર્થંકર દેવના
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
અંક ૬ ) શ્રી મહાવીર જીવન :: સ્વાવિવેચન પાંચ કલ્યાણ કે શાસ્ત્રકાર ગણાવે છે. ચોવીશે તીર્થકરોના ૧૨૦ કલ્યાણુક સર્વ જીવોને આરાધ્ય છે. જેના જીવનથી જગતનું કલ્યાણ થાય તેને કયાક કહેવામાં આવે છે. સંત
ષોનો જન્મ જગતના કયાણને માટે છે. અવિદ્યાના અંધારામાં અથડાતા જગતને પ્રકાશ આપવા માટે છે, જે જીવાત્માએ કમની અનંત રાશિ કાપીને તીથFકરનામાગેત્ર ઉપાર્જન કર્યું છે તેવા પ્રતાપી જીવોના જન્મને જ ક૯યાણક કહેવામાં આવે છે કે જેના પ્રતાપથી નારકીના છ પણ બે ઘડી શાતા અનુભવે છે. આવું તીર્થંકર પદનું માહામ્ય છે.
સામાન્ય કેવળી, ગણુધરે, શ્રુતકેવળી કે બીજા સંતપુરુષોના જન્મને માટે કલ્યાણક શબ્દ વપરાતું નથી. જો કે આ સર્વ મોક્ષમામી આત્માઓ છે, પરંતુ તીર્થંકર પંદવીની ખાસ વિશેષતા છે. તેથી જ આપણે તીર્થકર દેવની જયંતિ ઉજવીએ છીએ કેમકે ચાદ રાજકને સુખ આપનાર સંતનો આ જન્મદિવસ છે. માટે જ કહ્યું છે કે “રઢુિં કાળë ઢોકોને સીતા તં ëિ કારમાળfë ” પ્રભુના જન્મથી ચાર રાજલકને મળતું સુખ એ જ એમના જન્મની મહત્તા છે.
તીર્થકર દેવનું ખાસ મહાગ્ય સામાન્ય કેવળી અને બીજા સ તો કરતાં તીર્થકર દેવની વિશેષતા એ છે કેતીર્થકર જન્મથી જ જ્ઞાનવાન છે અને પુણ્ય પ્રકૃતિમાં સર્વથી અધિક છે. જૈન શાસ્ત્રમાં ' ચાર પ્રકારના જિન કહ્યા છે. ૧ ઋતજિન ૧૦-પૂર્વધરથી ૧૪ પૂર્વધર સુધીના મુનિએ. ૨ અવધિજિન-અવધિજ્ઞાનવાળા મુનીશ્વર. ૩ મન:પર્યવજિન તે વિપુલ-જુમતિ મન:પર્યવ શાનધારક વિશુદ્ધધર શ્રમણ નિર્ચ થે. ૪ કેવળીજિન-તે સામાન્ય કેવળી ભગવંતે. આ ચારે જિનના અધિષ્ઠાયક તીર્થંકરદેવ દેવાધિદેવ કહેવાય છે. અષ્ટ પ્રાતિહાર્યરૂપ પૂજાને જેઓ લાયક છે તે જ તીર્થકર કહેવાય છે. ત્રીશ પ્રકારના અતિશય અને એક હજાર આઠ ઉત્તમ લક્ષણોથી વિભૂષિત હોય છે. એમની સામાન્ય કેવળી કરતાં વિશેષતા છે. ત્રિપદીની રચના જે ગણધર મહારાજા કરે છે તે તીર્થંકરદેવના ઉપદેશમાંથી જ થાય છે: સામાન્ય કેવળીના ઉપદેશથી તેમ બનતું નથી. તીર્થ કરપણું એ એક ભવની કમાણી નથી ત્યારે પણ અનેક ભવનો પરિપાક છે. એક અવસર્પિણીમાં કેવળી ભગવંતો અસંખ્યાતા હોય છે, તીયકરો માત્ર ૨૪ ચોવીશ જ હોય છે એ વિશેષતા છે. શ્રોતાના મનનું સમાધાન થાય એવા જ વચને તીર્થકરોના મુખમાંથી નીકળે છે એ એમને વચનયોગ છે. આ પુણ્ય પ્રકૃતિ સામાન્ય સંતમાં હોતી નથી. વળી તીર્થંકર દેવનો જન્મોત્સવ ભાવપૂર્વક દેવતાઓ કરે છે, તેમજ તીર્થંકર દેવ ચારે તીર્થની સ્થાપના કરે છે. બીજા સંતોથી આ કાર્ય થતું નથી. નીચેના લેકમાં “તીરા:” શબ્દ વપરાયો છે, તે સર્વે શ્વર તીર્થકર દેવને જ માટે છે, જે આપણા કથનને પુષ્ટિ આપે છે.
सुरासुरनराः सर्वे, येनैते स्ववशीकृताः। निर्जितो यः स कामोऽपि, ते यतीशाः सुखप्रदाः ॥१॥
અર્થનાવળી ૪૦૪
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કપ
મા ન ધર્મ પ્રમાણ
[ ચત્ર પ્રભુ મહાવીરના જીવનના વિશિષ્ટ પ્રસંગે. આમ કયાણક શબ્દ સાધારણ કેવળીને નહીં પણ તીર્થકર દેવને જ ઘટે છે. તે મુજબ ચૈત્ર સુદ ત્રયોદશીએ વીરપ્રભુનું જન્મ કલ્યાણક છે, ને તે ઉજવાય છે. લોકોત્તર પુરુષના જીવનના પાંચ વિશિષ્ટ પ્રસંગને જ કલ્યાણુક કહેવામાં આવે છે. ૧ ચ્યવન પ્રસંગ–આષાઢ સુદ ૬
મરીચિના ભવને મદ, ઉત્સવપ્રરૂપણા, કમબંધનું કારણ, દેરાણી જેઠાણીને સંબંધ, બ્રાહ્મણ કુળમાં ઉત્પન્ન થવું ને ત્યાંથી ક્ષત્રિય કુળમાં આવવું, ગર્ભસંક્રમણ આશ્વિન વદ ૧૩, માતા ત્રિશલાદેવીને આનંદ, રાજમાં થઈ રહેલી વૃદ્ધિ, દસખા, સ્વપ્ન પાઠકને પૂછેલા ભાવ, ગર્ભનું અકંપ્યપણું, ગર્ભમાં પ્રભુએ કરેલ નિશ્ચય, માતાપિતાની ભક્તિનું પડેલું પ્રતિબિંબ. ૨ જન્મ પ્રસંગ-ચૈત્ર શુક્લ ત્રયોદશી
૯ માસ અને ૭ દિવસ ગર્ભમાં વાસ, ઈદ્ર મુકેલો ઉપયોગ, દેવ દેવીની ભક્તિ, છપ્પન કમારિકાકૃત સ્નાનોત્સવ, પ્રભુ પિતાની શકિતને ચમત્કાર બતાવે, માતાપિતા જન્મોત્સવ ઉજવે, રિદ્ધિસિદ્ધિની વૃદ્ધિ થતાં વર્ધમાન નામ પાડવામાં આવે, બળની પ્રાપ્તિ થતાં મહાવીર કહેવાય. ૩ દીક્ષા પ્રસંગ–માગશર વદ ૧૦
રાજ્યને અને ગૃહસ્થાશ્રમને લીધે અનુભવ, અઠ્ઠાવીસ વર્ષની યુવાવસ્થામાં સંસાર પર પ્રગટેલો વૈરાગ, માતાપિતાની ભક્તિને લીધેલો પૂરો લાભ, ૨ વર્ષ બંધુભાવ બતાવવા સંસારમાં રહેવાને કરેલું નિરધાર, પ્રભુનું ત્યાગી જીવન-એ ખાસ આપણું લક્ષ ખેંચે છે. સંસારમાં રહીને પ્રભુએ ત્યાગભાવ જ કેળવ્યા છે. જયારે સંસારના પ્રપંચમય વ્યવહારમાં નિર્મોહી જીવન વ્યતીત થાય તે જ ખરું ત્યાગી જીવન કહી શકાય, રાજસુખની અનેક ભાલચેની જેના પર તૃણ જેટલી પણ અસર થતી નથી એવા મહારથીઓ જ દીક્ષા પર્યાયને શોભાવે છે.
સંસાર પરનો અનાસકત ભાવ એ પ્રભુના જીવનને મૂળ રંગ છે, બે વર્ષ સંસારમાં વધારે રહ્યા તે અનાસકત ભાવે જ, પ્રારબ્ધના ક્ષય અથે જીવન વહન કરવું એ જ જ્ઞાનીને ઉદેશ હોય છે. સંસાર વ્યવહારની છોળે સાચા સંતને વિકૃતિ ઉત્પન્ન કરતી નથી. સંસારની વચમાં રહીને જીવન વહન કરવામાં ત્યાગવૃત્તિની ખરી કસોટી છે. વિરાગ્યની છેલ્લી ભૂમિકા પ્રાપ્ત થતાં કરડે સોનામહોરનું દાન આપી રાજરિદ્ધિ અને વહાલું કુટુંબ છોડી પ્રવજ્યા રવીકારે છે. એટલે કે પ્રભુએ તમામ વસ્ત્રો, અલંકારોને ત્યાગ કરી પંચમુકિવડ દેશને લેચ કરી “રનો વિદા” એ પદથી સિદ્ધ ભગવાનને નમસ્કાર કરી “શનિ સામાયં વાવષે નો પ્રચક્રણામિ કાવલીવા” એ શબ્દો ઉચ્ચાર કરી ચારિત્ર ધર્મને રવીકારે છે. યતિ ચારિત્ર, પંચ મહાવ્રત, પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુણિમાં પર્યાવ સિત થાય છે. આ પાંચ મહાવ્રત ચારિત્રને સામાયિક ચારિત્ર એટલા માટે કહેવામાં
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૬ ઢો].
શ્રી પરથી શ્રી મહાવીર જીવનઃ વલ્પ વિવેચન.
..
૧૧૭
આવે છે કે તેને પાયે સમભાવ ઉપર જ રચાયેલ છે. આ ચારિત્ર વહનમાં જગતના સર્વ જીવોને પિતા સમાન ગણવાના હોય છે. કોઈપણ જીવને કષ્ટ આપવાનું નથી કેમકે
હિં કવિ ' સર્વ ને જીવન પ્રિય છે, દુઃખ કાઇને વહાલું નથી. પ્રભુએ આ ચારિત્ર સ્વીકારી જ્ઞાનમાર્ગે પ્રયાણ કર્યું.
કર્મની વેદી પર મૂકાયેલો આત્મા. કર્મના હમ માટે પ્રભુને બાર વર્ષ ને ૧૫ દિવસ અધોર તપશ્ચર્યા કરવી પડી હતી તેમાં ૩૪૯ દિવસ માત્ર લૂખા સૂકા આહારના જ હતા; બાકી ૪૧૬૫ દિવસે ઉપવાસમાં ગાળ્યા હતા. પ્રભુના તપની બલિહારી છે, ૯ ચાતુર્માસિક તપ, ૧ છમાસિક તપ, ૧ પાંચ માસ અને ૧૫દિવસને અભિમહ તપ, છદ્વિમાસિક તપ, બાર માસિક તપ, ૭૨ ધમાસિક, બે ત્રિમાસિક, બે દેઢ માસિક, ઉપરાંત બાર વાર મિકખુપડિમાનું વહન કરતાં ૨૨૯ ની તપશ્ચર્યા કરી હતી. આ પ્રભુને છઘસ્થ અવસ્થાને ભયંકર તપ કે જેને પરિણામે ચાર ઘનઘાતી કર્મને નાશ છતાં અનંતલબ્ધિરૂપ કેવલ્ય ગાન, કેવલ્ય દર્શન પ્રાપ્ત થયું. આ વખતે પ્રભુનું બારમું ચાતુર્માસ ચંપા નગરીમાં હતું.
પહેલું ચાતુર્માસ–અસ્થિક ગામ બહાર લપાણિ યક્ષના દેવળમાં, ત્યાં કષ્ટ ઘણું પડયું. બીજું ચાતુર્માસ–રાજગૃહી નગરીને નાલંદા પાડામાં, અહીં ગોશાલકને ભેટ થયા. ત્રીજું ચાતુર્માસ–ચંપા નગરીમાં કર્યું, બબ્બે માસની તપશ્ચર્યા કરી. ચોથું ચાતુર્માસ–પૃછાચંપામાં કર્યું, અહીં ચાતુર્માસિક તપ આદર્યો હતો. પાંચમું ચાતુર્માસ તથા છઠું ચાતુર્માસ-ભદ્રિકા નગરીમાં, માસી તપ પૂર્ણ કર્યું. સાતમું ચાતુર્માસ-મગધ દેશમાં આલંભિકા નગરીમાં કર્યું. આઠમું ચાતુર્માસ–ફરીને રાજગૃહીમાં ચારે માસના ઉપવાસ સાથે કર્યું. નવમું ચાતુર્માસ-અનાર્ય દેશમાં કર્યું, ત્યાં અત્યંત કષ્ટ વેઠયું. દસમું ચાતુર્માસ–શ્રાવતી નગરીમાં કર્યું, અહીં સંગમને ભયાનક ઉપદ્રવ સહન કર્યો.
અગિયારમું ચાતુમાંસ–વિશાલા નગરીમાં કર્યું, ચંદનબાળાને અભિમ પૂર્ણ થશે. જ શું કલ્યાણકકેવલ્યની પ્રાપ્તિ વૈશાક શુદ ૧૦.
પ્રભુને ઉપદેશ. કેવલ્ય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પછી પ્રભુએ જગતને બોધ દેવો શરૂ કર્યો, સંપૂર્ણ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સિવાય તીર્થકર ઉપદેશનું કામ કરતા નથી. ઉપદેશની સફળતા સાચા જ્ઞાન પર જ અવલંબે છે, તીર્થંકર દેવની વાણી સર્વતોમુખી હોવાથી સર્વ જીવોને આરાખે છે. ભારતવર્ષમાં આજે અંધકારને યુગ ચાલતો હતો, બૌદ્ધ ધર્મની પ્રબળતા હતી પરંતુ તે ધર્મમાં શિથિલતા દાખલ થઈ ગઈ હતી તેમજ આ વખતે બ્રાહ્મણ ધર્મ પણ કૂફા હતે. ધર્મને નામે પશુઓના બલિદાન અપાતાં હતાં. મૂક પ્રાણીઓને ભેગથી જનતા ધ્રુજી રહી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
આ
ન ધર્મ પ્રકાશ
ચિત્ર
હતી. પ્રભુ મહાવીરે આ દિશામાં ઉપદેશ શરૂ કર્યો, “ જીવો અને જીવવા દો ” આ મંત્ર બરાબર સમજાવ્યો. મેં પ્રાણીને જીવવાનો હકક સરખો છે, કેઇના હક્ક ઉપર ત્રાપ મારી શકાય નહીં. સુખ ભોગવવાની ઇચ્છા રાખનારે સુખનું દાન કરવું જોઈએ. બીજા જીવોને સુખી કરે તે જ સુખી થાય. દુઃખ આપીને સુખની ઈરછા કઈ રાખી શકે જ નહીં. જે આપણને જીવન વહાલું છે તે સર્વ જીવોને તે વહાલું હોવું જોઈએ. નિરપરાધી જીવોને દુઃખ કરનાર ધાર નર્કમાં જાય છે અને ત્યાં તેનાં ફળ ભોગવે છે. પાપથી છ સુખી થઈ શકે નહીં, ઝેર ખાવું અને બચવાની આશા રાખવી એ કાર્ય જ અસંભવિત છે. પ્રભુને આ બધ આર્યાવર્ત માં ફેલાય અને અહિંસાને દિગ્વિજય થયો.
પ્રભુના બેધમાંથી અભ્યાસ અથે નીચેના મુદ્દા તારવી શકાય. ૧ જે છ આત્માના સ્વભાવરૂપ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રને સમ્યફ પ્રકારે સેવે છે તે
જીવ સંસારને પાર કરી શકે છે. ૨ જીવને તરવાને માર્ગ પ્રથમ દૃષ્ટિએ ત્યાગ માર્ગ છે. ૩ તપના તાડન વિના કર્મરૂપી દોષ છૂટતો નથી. ૪ જેઓ જ્ઞાન અને ક્રિયાને સમ્યફ પ્રકારે સુમેળ સાધે છે તે જ મોક્ષને પામે છે. ૫ જ્યાં એકાંત ભાવ છે ત્યાં અજ્ઞાન છે, કે જેનાથી રાગ અને દ્વેષ વધે છે. રાગ
દેવ વધવાથી સંસાર વધે છે જેથી રાગ દ્વેષથી મુક્ત થવું એ જ કર્તવ્ય છે. ૬ મુમુક્ષુ જીવોને અધ્યવસાય છવને ધર્મ સાથે જોડવાને જ હોય છે. ૭ હું અને મારું એ સંસારની વૃદ્ધિરૂપ આવૃત્તિ છે. ૮ અજીવ આવરણે આત્માનું શુદ્ધિકરણું રહ્યું છે. ૯ અહિંસા, સંયમ અને તપ આ ત્રણ દરવાજામાંથી મોક્ષે પહેચાય છે. ૧૦ જ્યાં શુભાશુભ વિકલ્પ નથી ત્યાં નિર્જરા છે.
પ્રભુ મહાવીરને જીવનવિકાસ એ દીર્ધકાલીન છે. દરેક જીવાત્માને આત્મવિકાસ સરખે નથી. કેટલાક જીવાત્માઓ સ્વભાવથી જ આત્મવિકાસને પામે છે ત્યારે કેટલાક સ્વભાવથી જ આત્મવિકાસને પામતા નથી, આ એને સ્વભાવ-દોષ છે. કોઈ કોઈ જીવાત્માઓ હજી વિકાસને પંથે વળ્યા નથી. ત્યારે કેટલાક લાયકાતવાળા છતાં સાધનને અભાવે વિકાસને પામી શકતા નથી. કેટલાક જીવે દીર્ધકાલીન વિકાસગામી ત્યારે કાઈ કે છો ક્ષણકાલીન વિકાસગામી હોય છે. પ્રભુ મહાવીરના ૨૭ ભવ અને કાળચક્રનો વિચાર કરતાં તેમજ કર્મના સમુદાયને ઉદય જોતાં પ્રભુ દીર્ઘકાલીન વિકાસગામી ગણાય છે કે જે બીજા તીર્થ કરો કરતાં વધારેમાં વધારે છે. ક્ષણકાલીન વિકાસગામી જવોમાં માતા મરુદેવાનું જ નામ મૂકી શકાય. બીજા મોક્ષગામી છે તે અધપુદ્ગલપરાવર્તની અંદર થોડા જ કાળમાં ત્રીજે ભવે, પાંચમે ભાવે,
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર જીવન ઃ : સ્વ૮૫વિવેચન
૧૧૯
આઠમે ભવે કે પંદરમે ભવે મોક્ષે ગયા છે. ત્યારે પ્રભુને ૨૭ ભવ અને લગભગ અર્ધપુદગળ કાળ એ ઉતરતા કાળની હૈયાતી સૂચવે છે. આજે તે એ માની વાત જ થઈ શકે નહીં.
જયક્તિઓ ઉજવવાથી કે જન્મચરિત્રે વાંચવાથી થતાં લાભે
મહાપુરુષોના જીવન ઉપરથી આપણામાં સહિષ્ણુતા, ભદ્રતા, સુશીલતા આવે છે, તેમજ કર્તવ્યનું ભાન પણ થાય છે. ત્યાગની મહત્તા, દયા, ક્ષમા અને સ્વાશ્રયના પાઠ આ પાઠકના જીવનમાંથી સાંપડે છે. આજની જડવાદી દુનિયામાં પ્રભુનું જીવન પ્રેરણાત્મક છે, આજે પરમાર્થ દષ્ટિ ઘટી છે, વિવેક ભૂલાય છે તેવા સમયમાં પ્રભુ મહાવીરનું જીવન એક મૂક ઉપદેશકનું કામ કરે છે, તેમજ કેટલીક નવીન સૂરણું પણ આપે છે, મહાપુરુષો શાથી થયા? મહાપુરુષ એટલે શું? મહાપુરુષોએ આત્મસાધના માટે શું કર્યું? આપણે આત્મસાધના કરીએ તે બને કે નહીં ? શું એ અશકય છે ? મનુષ્યની શક્તિનું માપ ખરું કે? વગેરે ચિતાર મહાપુરુષોના જીવનમાંથી મળે છે.
ઉપસંહાર આ લેખમાં પ્રભુના જીવન વિશે યથાશક્તિ લખવા પ્રયત્ન કર્યો છે, આ વિશાળ જીવનને ગમે તેટલું વિસ્તારી શકાય છે, પરંતુ તેમાં તેનું માપ રાખવું પડે છે. પ્રભુના જન્મકલ્યાણકને દિવસે કાંઈક સક્રિય કાર્ય કરવું જોઈએ. સંગઠનનો સમય આવી પહોંચ્યો છે. જેથી ગામો ગામ અને દરેક શહેરમાં જેનોના ત્રણે સમદાયે સાથે મળીને જય ઉજવવી જોઈએ. વિભક્ત દશાએ જૈન પરિસ્થિતિને ધણી ગૂંચવી દીધી છે, અને તેને અનુભવ પણ સને મળી ગયા છે. હવે વખત પલટાય છે. કુસંપના ફળો આપણે સૌએ ભોગવ્યા છે. સંપથી, ઐકયથી કે યોગ્ય સંગઠ્ઠનથી આપણે આપણું સમાજને આગળ લાવી શકશું એ પણ આપણે જાણીએ છીએ તે પ્રભુના જાતિના દિવસે એ જ નિર્ણય કરીએ કે જેનેના ત્રણે ફીરકા એક જ પિતાના પુત્ર છે. એક જ અહિંસાત્મક ધર્મના આરાધક છે અને સમભાવથી જ મોક્ષને માનનારા છે, ત્રણે એક જ પંથના પંથી છે. મુસાફરીના માર્ગમાં સૈ સોની રુચિ પ્રમાણે સની પાસે ભલે જૂદુ ભાથું હેય પણ થેય એક જ અને અવિચ્છિન્ન છે. તે પછી આપણે સૌએ આજે એક જ ધર્મવિજ નીચે ભેગા થઈએ, પ્રભુને ગુણાનુવાદ ગાઈ પાવન થઈએ એ જ અભિલાષા.
TI
నిరిగాం
અe
Be we w આત્મિક આનંદ અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે
અવશ્ય વાંચે ઉપાધ્યાયક્ત
જ્ઞાનસાર છે કીંમત બે રૂપિયા. લખ–શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
!!!!!
ચમત્કારમય મહાવીર જીવન
( લેખકઃ—સાહિત્ય', માલચંદ હીરાચ', માલેગામ )
પ્રભુ મહાવીરના જીવનમાં અનેક ચમકારા ભરેલા છે. અને ચમત્કારા વાંચી અનેક અર્વાચીન વિદ્વાને તરત જ અચકાય છે. સામાન્યત: જીવનમાં જે ઘટના બને છે તેવી જ ઘટના હાય તે। જ તે વિશ્વાસપાત્ર ગણાવવી જોઇએ એવી બુદ્ધિવાદી જનતાની માન્યતા હૈાય છે. પાતાની બુદ્ધિમાં જે ઘટના નહીં એસે તે ઘટના બનવી અશકય છે એવી માન્યતા તેમના મનમાં ધર કરી બેસેલી હેાય છે. એકાદ જાદુને ખેલ કરનાર જ્યારે એકની પાછળ એક વિલક્ષણ કૃતિઓ કરે છે ત્યારે આપણે આશ્ચર્યચકિત થઇએ છીએ. પણ વચર્માની કડીઓનેા ઉકેલ મેળવી લેતા તે ચમત્કાર મટી સામાન્ય ઘટના બની જાય છે અને ચમત્કારના પડો દૂર થઈ જાય છે. નદુઈ ચમત્કારા બતાવનારની પેલ ખુલ્લી થઇ જાય છે ત્યારે પ્રભુ મહાવીર જેવા મહાન આત્માએ સંબંધી પણ ચમત્કારાની વાત આવતાં તેમને પણ સામાન્ય કાટીના માનવાની પ ંક્તિમાં ગણવાની તેમને ઇચ્છા થાય છે. અને તેને લીધે જ પ્રભુ મહાવીરનું ચરિત્ર લખનારાઓએ ચમત્કારની વાતા પાછળથી ઉમેરી દીધી હાવી જોઇએ એવી માન્યતાને તે પ્રચાર કરતા જણાય છે. પોતાના ધર્મગુરુની મહત્તા વધારવાની લાલચે ચરિત્રકારએ ખેાટી વાતા ઉમેરી દીધી હરશે એવી કલ્પનાના તે ભાગ બની જાય છે !
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બાલ્યાવસ્થામાં ભયંકર સર્પને હાથે ઝાલી ગાવી દેવા, દેવતાએ વિશાલકાય રૂપ ધારણ કરતાં તેને મુડીવડે દાખી દેવા, મેરુપર્યંતને પેાતાના બાલ અંગૂઠાવડે હલાવવે એવી વાતે બધી ખાટી જ હોવી જોઇએ. એ તે ભક્તોએ પેાતાના ગુરુની અવાસ્તવ સ્તુતિ કરેલી હો વિગેરે વિચાર-પ્રવાહો બુદ્ધિવાદી પડિતામાં વહેતા રહેલા છે. બની શકે તા એવી કલ્પનાને આપણે ઉકેલ મેળવવાના પ્રયત્ન કરીએ.
નાટકના સ્ટેજ ઉપર જ્યારે જુદા જુદા અદ્ભુત દેખાવા રજૂ થાય છે ત્યારે અદૃશ્ય ભાગમાં અનેક માના એ ઘટના સફળ કરવા માટે અનેક જાતની સામગ્રી લઇ એ દેખાવને પેષણ આપે છે. એકાદ બે માનવાને એમાં હાથ નથી પણ કેટલીએક વખત સેંકડા માનવાના જુદા જુદા રૂપમાં પ્રયત્ને તેમાં કામમાં લાગેલા ડાય છે. એ બધાએના એકત્ર મેળ એટલે જ એ સ્ટેજને દેખાવ હેાય છે. એટલે અદશ્ય ભાગમાં જે ઘટનાઓ થાય છે તે બાણુ દેખાવથી તે અદૃષ્ટ જ રહે છે. તેને હિસાબમાં લેવામાં આવે તે જ સ્ટેજની ઢેખાતી ધટનાઓને સાચે ઉકેલ મળી આવે. પ્રભુ મહાવીરની જીવન ઘટનાઓને પણ આપણે એવી જ રીતે વિચાર કરવા જોઇએ.
માનવ જીવનતી પાછળ અનંત ભવાની બ્રટમાળ હાય છે. માનવે કરેલા અનેક કર્માના મહાકાય પતા જેટલા સમૂહ એકત્રિત થયેલા ડાય છે. એ સમૂહ અત્યંત જાવક્ષ્ય અને કા પ્રવણુ હોય છે. એમાંના કેટલાએક ભાગ યાગ્ય સમય પાકવાની રાદ્ધ જોઇ રહ્યો
૧૨૦
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચમત્કારમય મહાવીર જીવન.
૧૨૧
હેઈ સુપ્ત અવસ્થામાં પડી રહેલે હોય છે. આત્માની શક્તિની કોઈ મર્યાદા બાંધી શકે નહીં. તે અનંત હોય છે એ દીવા જેવી વાત છે. ફક્ત એ શક્તિ ખીલવવા માટે યોગ્ય દિશાએ પ્રયત્ન થવો જોઈએ. પ્રભુ મહાવીર જેવા મહાન આત્માઓ જે એની છેલી સિદ્ધિઓ પહોંચેલા હોય છે તેમના અનંત જન્મોથી પ્રયત્ન કરેલ શકિતઓ એકત્રિત થયેલી એ સ્વાભાવિક વસ્તુ છે. એ શક્તિઓને આવિષ્કાર થતા સામાન્ય માનવદષ્ટિને અદભૂત લાગે એમાં શંકા નથી. મતલબ કે દરેક ઘટનાની પાછળ જેને આપણે દૈવી શક્તિ કહીએ એ સતત કાર્ય પ્રવૃત્ત હોય છે. એ વસ્તુ વીકાર્યા પછી પ્રભના બાલ્યાવસ્થામાં જણાતા ચમત્કારો એ તદન નાની વસ્તુ સિદ્ધ થાય છે. મહાવીર પ્રભુની શક્તિ તો એથીએ અનંતગણી હોય એ સ્પષ્ટ સિદ્ધ થાય છે.
બુદ્ધિવાદી પંડિતો જ્યારે કોઈ પણું વરતુને નિર્ણય ઉચરે છે ત્યારે ફક્ત સ્થૂલ જણાતા દેહ કે સામાન્ય પંક્તિને માનવની જ ભૂમિકાને વિચાર કરે છે. ચર્મચક્ષુથી દેખાતી વાતે જ સત્ય હોય એમ માનવા પ્રેરાય છે. પણ દરેક જીવમાત્રને સ્થૂલ જણાતા શરીર કરતા પણ વધુ પ્રભાવશાલી વૈક્રિય શરીર હોય છે. મન શરીર ઉપરાંત બુદ્ધિનું મહાન તત્વ તેની પાછલ પ્રબલ રીતે કામ કરે છે એ વસ્તુ ભૂલવી જોઈએ નહીં. અંતિમ સિદ્ધિની નિકટ આવેલા આત્માઓ એ બધી આ મસમૃદ્ધિ સાથે વિરાજિત થયેલ હોય છે. એ જરૂર વિના પિતાની અતુલ શક્તિનો આવિષ્કાર કરવા લલચાતા પણ નથી. કારણ એમના માટે એ સામાન્ય રમત જેવી વરતુ હોય છે. એમને દરેક વસ્તુથી ક્ટા થવાનું હોય છે અર્થાત મુક્ત થવાનું હોય છે. એટલે આપણી દષ્ટિમાં જે અદ્દભુત ચમત્કાર જણાય છે તે એવા મુક્તિનિકટ આત્માઓને જરાએ વધુ પડતી વસ્તુ નથી. એવા ચમત્કારોને અસત્ય માનવાને લલચાનારા આત્માઓએ પિતાની જ બુદ્ધિનું અપવ જોવાનું છે.
સામાન્ય રીતે જગતમાં આપણે જોઈએ છીએ કે-એક જ ગુરુ પાસે ભણનારા અનેક વિદ્યાર્થીઓ જુદા જુદા ગુણો ધરાવતા હોવાને લીધે જુદા જુદા ક્ષેત્રોમાં ચળકી નિકળે છે. એક વકીલ થાય છે તે બીજો ન્યાયાધીશ થાય છે. એક સૈનિક થાય છે તો બીજે ડોકટર થાય છે. એક સુતાર થાય છે તે બીજે ગવઈયે થાય છે. એક ગણિતમાં અપૂર્વ સિદ્ધિઓ મેળવી નવા સિદ્ધાંતો સ્થાપન કરે છે તે બીજે સામાન્ય સરવાળે ગણતા અનેક ભૂલ કરી બેસે છે. એક મુસદ્દી થાય છે ત્યારે બીજે મેટર ડાઈવર થાય છે. એક મહેલોમાં આનંદ ભોગવે છે ત્યારે બીજે ફૂટપાથ ઉપર ગુજારો ચલાવે છે. આ બધું થાય છે એમાં એકમાત નથી પણ કીબંધ કાર્યપ્રવૃત્તિ છે. સૃષ્ટિના કર્મસિદ્ધાંતને એ સ્પષ્ટ આવિષ્કાર છે. એ બધી અપૂણેની હકીકત છે. જે આત્માને બધા જ બંધને શિથિલ થયા હોય તેને અનેક સિદ્ધિઓ મળવી એ વિલક્ષણ કે અસ્વાભાવિક ઘટના નહીં પણ શંખલાબદ્ધ ઇતિહાસ છે. એ દૃષ્ટિથી જોઈએ ત્યારે પ્રભુ મહાવીરના જીવનની આસપાસ જે ચમત્કારોની ગુંથણું જણાય છે તેમાં આશ્ચર્ય માનવાની જરાએ જરૂર નથી અને એમાં અસત્યનો અંશ હશે એવી કેઈએ પણ કલપના કરવા જેવી વસ્તુ પણ નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૨૨
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ,
[ ચૈત્ર
આત્માનો પૂર્ણુતા મેળવવાને અર્થાત્ આત્માની સુપ્ત અનંત શક્તિએ જાગૃત કરી બધા બંધનાથી મુક્તિ મેળવવાના દરેક આત્માને હક્ક છે. એ મેળવવામાં જેટલી શિથિલતા જીવ દાખવશે તેટલે તેને વિલંબ થશે. એટલે વિલંબ કે શીઘ્ર તિ એ આપણા હાથમાં જ છે. પ્રભુ મહાવીરના છેલ્લા સુપ્રસિદ્ધ સત્તાવીસ ભવાના ઈતિહાસ જોતાં એ આત્માએ કેવી ઉતિ મેળવી તેમજ અનેક વખત વિકારવશ થઈ પાતાની સિદ્ધિઓને કેવી દૂર અને સુદૂર ધકેલી મૂકી એને અભ્યાસ કરતા જીવાત્મા ઉપર ાપાર્જિત કર્મો કેવું સામ્રાજ્ય ભાગવે છે એ ખુલ્લુ પડી જાય છે. અડુ'કાર આવે છે. અને અનતા જન્મ મૃત્યુના ફેરામાં ઉપન્ન કરી દે છે. ધ આવે છે અને અત્યંત દૃઢ નિકાચિત કા બંધ થાય છે. ઘણાએ શુન્ન કર્મામાં પણ વચમાં વચમાંથી એકાદ સ્ફુલિંગ પ્રજ્વલિત થઇ કની જ્વાલા પ્રગટ થાય અને આત્મસિદ્ધિ દૂર તે દૂર ધકેલી મૂકે એવા બનાવે એ મહાન્ પવિત્ર આત્માના કડીબંધ ઈતિહાસ ઉપરથી જણાય છે. આપણી દૃષ્ટિ જો વિકૃત હોય તે આપણને નિર્મળ સત્ય સમાતા વિલ ંબ થાય માટે આપણી દૃષ્ટિ પૂત્ર–દૂષિત નહીં હાવી જોઇએ અને તેની સાથે જ સત્ય જાણવાની વિકારરહિત ભાવિક શુદ્ધ વૃત્તિ હોવી જોઇએ કાઇ આત્મા સબંધી વિચાર કરતી વેળા પ્રસ્તુત જીવનને જ નહીં પણુ અનાદિ કાળથી ચાલતી જન્મપર પરાના ઇતિહાસ નજર સામે ધરવે જોઇએ, તે જ સાચી કલ્પના આપણે મેળવી શકીએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રભુ મહાવીરના જીવનમાં જે અદ્ભુત જણાતી ઘટના જણુાય છે તે ઉપજાવી કાઢવાની ક્રાને કાંઇ પણ જરૂર ન હતી. તેમજ એવી ચમત્કારની ઘટનાઓના ઇતિહાસ પ્રસિદ્ધ કર્યાં ન હેાત તા પ્રભુનું ચરીત્ર શી' પડી ગયું હેત એમ પણ નથી અને જે મહાનુભાવાએ એ ચિરત્ર લખ્યું છે તેમને દરજ્જો જોતાં અને એમના અન્ય ગ્રંથે જોાં એ એકાદ શબ્દ પણ અસય લખે એવુ માનવાને જરાએ કારણ નથી; ઉલટુ' એવી કલ્પના કરવી એ એક મહાન પુરુષાત્તમની આશાતના કરવા બરાબર છે, એને જરૂર વિચાર કરવા જેઇએ,
મતલબ ક્રુ-પ્રભુ મહાવીરના જીવનમાં જે અદ્ભુત રમ્ય ઘટના પ્રભુના આત્માની સ્વાભાવિક સિદ્ધિઓને પરિપાક છે માટે એ શ્રદ્ધેય સરલ ષ્ટિથી જ જોવુ એ ઉચિત છે. પ્રભુ મહાવીરતી જન્મજયંતિના વિભૂતિ તરફથી શુભ પ્રેરણા મળે એટલું કહી વિરમું છું.
For Private And Personal Use Only
વર્ણવી છે એ વસ્તુ તરફ આપણે પ્રસંગે એ મહાન
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ ભગવંત મહાવીરની ભાવના. .
લેખક શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી પ્રતિવર્ષ ચૈત્ર શુકલ ત્રયોદશી આવતાં જ, અંતિમ શાસનપતિ શ્રી મહાવીર પ્રભુને જન્મદિન યાદ આવે. એ નિમિત્તે વિવિધ કાર્યક્રમો જુદા જુદા પ્રદેશમાં જાય અને આ પવિત્ર દિનની ઉજવણી થાય. આ જાતના જયંતિ મહોત્સવ-ઊગતી પ્રજામાં ચેતના પ્રગટાવે, પિતાના ધર્મપ્રણેતાના પવિત્ર જીવનમાં અવગાહન કરવાની તક પ્રાપ્ત કરાવે અને ઈતર સમાજમાં જૈનધર્મ સંબંધી જ્ઞાન પ્રસારવામાં કારણરૂપ બને–એ અથે જરૂરના છે.
પણ જે યુગમાં આપણે જીવી રહ્યા છીએ અને દિવસે દિવસે જે રીતે શેવળ આગળ વધે છે એ જોતાં આપણાથી ન તો પ્રભુના ગુણકીર્તન કરી બેસી રહેવાય કે ન તે પોપટની માફક તેઓશ્રીના જીવન અંગે રટના કરી જવાય. હવે યુગ હાકલ કરે છે કંઈક નક્કર કાર્ય કરવાની. માત્ર જૈનો જ નહીં પણ ઇતર પ્રજાજને પણ ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવે પોતાના જીવનમાં અહિંસાનો સંદેરા પ્રસારવામાં, સત્યના મૂલ્યાંકન કરવામાં, ચાવૃત્તિના પરિવારમાં, બહાચર્ય જેવા ઉત્કૃષ્ટ ગુણની સાધનામાં અને આરંભસમારંભમાંથી બચી જઈ અલ્પ સાધનોથી જીવનનિર્વાહ કરી, અન્ય માનવામાં જ માત્ર નહીં પણ સારી પ્રાણીસૃષ્ટિમાં “જીવો અને જીવવા દો ને કીંમતી નાદ ગુંજત કરવામાં, ઉપદેશદ્વારા જે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે તેને બરાબર અભ્યાસ કરી શક્તિ અનુસાર પ્રસારવામાં કટિબદ્ધ થઈએ એવી આશા સેવે છે.
ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવની ભાવના શું હતી? “સવિ જીવ કરું શાસનરસી” એ જ કે બીજી કંઈ? જો એ જ હતી અને એ વાત દીવા જેવી સ્પષ્ટ છે કે આજના સમયમાં આપણી દરેકની ફરજ શી હેઈ શકે ?'
અહીં એ સંબંધમાં કહેવાનું કે-પ્રભુ શ્રી મહાવીર કૈવલ્ય-પ્રાપ્તિ પછી જે ઉમદા રહસ્ય પિતાને લાગ્યું, એ જનસમૂહમાં વિસ્તારવા, કેવી કે બાંધી ની કળી પડ્યા એ તરફ દષ્ટિપાત કરીશું તે-અરે! કર્મો ખંખેરવા કેવા વિષમ સ્થળોમાં વિચર્યા એ જોઇશું તેધડીભર સ્તબ્ધ થઈ જવાશે. સહજ ભાવના પૂરશે કે આજના અનુકૂળતાભર્યા યુગમાં સાધનો સંગીન સામગ્રી વારસામાં પ્રાપ્ત થયેલી છતાં–આપણે કંઈ જ કરતા નથી. ઉપરછલકા દેખાવમાં જ પ્રભાવના માની રહ્યા છીએ. તેઓશ્રીએ સંયમ સ્વીકાર્યા પછી જે જે પ્રદેશમાં વિહાર કર્યો છે તેના નામો પણ પૂરા જાણતા નથી ! શ્રી કલ્પસૂત્ર તેમજ શ્રી ભગવતીસૂત્ર આદિ અંગમાં આવતાં વર્ણન પરથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર નામના હિંદી પુસ્તકમાં પુરાતત્ત્વવેત્તા પં. શ્રી કલ્યાણુવિજયજી ગણિએ જે નેધ તૈયાર કરી છે એ વાંચતાં હરાઈ જેનની છાતી કુલે તેમ છે અને એનાથી અભ્યાસી હૃદયને અતિ આહૂલાદ જમે તેમ છે. એ સ્થાનેના નામ કાળ અને ભૂંસાઈ જવા આશ્વા છતાં, પરિવર્તન પામ્યા છતાં, એ
ની ( ૧૨૩ )
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪ શ્રી ન થમ પ્રાય.
[ચિત્ર અંગેના વર્ણન પરથી અને આસપાસના ઉલેખ અનુસાર આજે પણ અકેડા સાંધી શકાય છે. ગણિ મહારાજશ્રીએ અંકેત મેળવી અકારાદિના કમ મુજબ લંબાણ કાષ મંથના પ્રાંતભાગે આપેલ છે. એ દિશામાં વધુ માહિતી મેળવવા સારુ, એક સમયને એ પ્રદેશ કેમ નામશેષ થઈ ગયા, ત્યાં આજે કેવા ચિહે અસ્તિત્વમાં છે એ જાણુવા સારુ આપણે જામત થવાની જરૂર છે.
જેની પાછળ ઇતિહાસની શંખલા મજબૂત રીતે સંકળાયેલી છે એ સ્થાન, એ ધર્મ કે એ સાહિત્ય આજે વિદ્વાનમાં અતિ મહત્વનું સ્થાન મેળવે છે. એ સારા વિશ્વનું આકર્ષણ કરી શકે છે. શાંતિની પ્રબળ ભૂખ લાગી છે એવી આજની દુનિયાને ખરેખર એ અમીરસના પાન સમ નિવડે તેમ છે. અહીં તે માત્ર એ નામોની યાદી આપેલ છે. એ કયાં આવ્યા અને એ અંગે આપણે સાહિત્યમાં કઈ સેંધે મળે છે એ જાણવાની જિજ્ઞાસુએ તો એ પુસ્તક વાંચવું જરૂરી છે.
૧ અંગ ૨ અ૭ ૩ અનાર્યદેશ ૪ અપાપા ૫ અબાધ ( અબાહા ) ૬ અંબસાલચય. છ અચે.વા. ૮ અવનિ ૯ અથિયા૫ ૧૦ અહિચ્છત્ર ૧૧ આમલકપા ૧૨ આલંભિકા વ આલભિયા ૧૩ આવર્તાયામ ૧૪ ઉજયિની ૧૫ ઉત્તરકાસલ ૧૬ ઉતરવાચાલા ૧૦ ઉત્તરવિદે ૧૮ ઉદલપુર ૧૯ ઉનાગ ૨૦ ઉલ્લકાતીર ૨૧ જુપાલિકા (ઋજુવાલિયા) ૨૨ અભપુર ૨૩ કનકખલ ૨૪ કણુગપુર ૨૫ કદલીસમાગમ ૨૬ કયંગલા ૨૭ કર્ણસુવર્ણ ૨૮ કર્માયમ ૨૯ ક બુકા ૩૦ કલિંગ ૩૧ કાકલ્દી ૩૨ કાંચનપુર ૩૩ કાપિય
૪ કલાક નિવેશ ૩૫ કાશી ૩૬ કિરતદેશ ૩૭ કુંડમામ ૩૮ કેસ ૩૯ કુનાલ (કુણાલ) ૪૦ કુમારસંનિવેશ ૪૧ કુરુ ૪૨ કરુજાંગલ ૪૩ કુશા ૪૪ કૂપિક સંનિવેશ ૪૫ કૂર્મગ્રામ ૪૬ કેકય ૪૭ કોટિવર્ષ ૪૮ કેમિલા ૪૮ કલાકસંનિવેશ ૫૦ કેશલ ૫૧ કેસલા પર કૌશામ્બી ૫૩ કૌશિકી ૫૪ ક્ષત્રિયકુપુર ૫૫ ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત ૫૬ ગંગા ૫૭ ગજપુર ૫૮ ગંડકી ૫૯ ગુણશીલ ૬૦ ગોકુળ (વ્રજગમ) ૬૧ ગેબરગામ ૬૨ ચપ ૬૩ ચેદી ૬૪ ચરક સંનિવેશ. ૬૫ છમ્માણિ ૬૬ જંબુસંડ ૬૭ અંભિયગામ ૬૮ તામ્રાકસંનિવેશ ૬૯ તાલિસિ ૭૦ તુંગિક નિવેશ ૭૧ તંગિયાનમરી ૭૨ તસલિગામ ૭૩ ધૂણુગ સંનિવેશ જ દક્ષિકેલ ૭૫ દક્ષિણ બ્રાહ્મણૂકંડપુર ૭૬ દક્ષિણાયાલા ૭૭ દશાર્ણ ૭૮ દશાર્ણપુર ૯ ભ્રમિ ૮૦ ઠારવતી ૮૧ નંગ લાગાંવ ૮૨ નન્દીગ્રામ ૮ નદીપુર ૮૪ નાલંદા ૮૫ ૫ત્તક લક ૮૬ પંચાલ ૮૭ પાડલિખંડ ૮૮ પાઢા ૮૯ પાવા ( આ નામની ત્રણું નગરીઓ હતી) ૯૦ પાલકમ્રામ ૯૧ પુંડ્રવર્ધન ૯૨ પુરિમતાલ ૯૩ પૂર્ણ કળશ ૯૪ પષ્ટ ચંપા ૯૫ પઢાલગ્રામ ૯૬ પિતનપુર ૯૭ પોલાસપુર ૯૮ પ્રતિષ્ઠાનપુર ૯૯ બનારસ ૧૦૦ બકસાગ્રામ ૧૦૧ બ્રાહ્મણગ્રામ ૧૦૨ ભંગિ ૧૦૩ દિયા ૧૦૪ ભદિલનગરી ૧૦૫ ભેગપુર ૧૦૬ મગધ ૧૦૭ મત્સ્યદેશ ૧૦૮ મદુરા ૧૦૯ મર્દના સંનિવેશ ૧૧૦ મધ્યમાં ૧૧૧ મલયગ્રામ ૧૧૨ મલયદેશ ૧૧૩ મલદેશ ૧૧૪ મહાપુર ૧૫ માકર્દી ૧૧૬ માલવ ૧૧૭ માપુરી ૧૧૮ મિથિલા ૧૧૯ મિંઢિયા ૧૨૦ મૃમમામ ૧૨૧ કૃતિકા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવંત મહાવીરની ભાવના.
૧૨૫ વતી :૧૨૨ મેંઢિયગાંવ ૧૨૩ મકાનગરી ૧૨૪ મેરાકસંનિવેશ ૧૨૫ મોસલિ ૧૨૬ માર્ય સંનિવેશ ૧૨૭ રાજગૃહ ૧૨૮ રાઢા લાઢા) ૧૨૯ રૂપવાલુકા ૧૩૦ રાહીનગર ૧૩૧ હાર્મલા ૧૭૨ નંગ ૧૩વજભૂમિ ૧૩૪ વ૬ ૧૫ વસ ૧૬ વરણું ૧૩૭ વર્ધમાનપુર ૧૦૮ વાણિજ્યમામ ૧૩૯ વાળુકારામ ૧૪૦ વિજયપુર ૧૪૧ વિદેહ ૧૪૨ વિરાટ ૧૪૩ વિશાખા ૧૪૪ વિતભય ૧૫ વીરપુર ૧૪૬ વૈશાલી ૧૪૦ શરવણમામ ૧૪૮ શાંડિલ્ય ૧૪૯ શાલિશીર્ષ ૧૫. શ્રાવસ્તી ૧૫૧ તામ્બિકા ૧૫ર સાકેત ૧૫૩ સાનુકહિયગ્રામ ૧૫૪ સાહંજની ૧૫૫ સિલ્વદેશ ૧૫૬ સિદ્ધાર્થ પુર ૧૫૭ સિનપલ્લી ૧૫૮ સુષનગર ૧૫૯ સુમંગલા ૧૬૦ સુરભિપુર ૧૬૧ સુવર્ણખળ ૧૬૨ સંસમાર ૧૬૩ સુરસેન ૧૬૪ સાગંધકા નગરી ૧૬૫ સૌરાષ્ટ્ર ૧૬૬ સૈર્યપુર ૧૬૭ સૈવીર ૧૬૮ હલિકઝામ ૧૬૯ , હસ્તિનાપુર ૧૭૦ હસ્તિ શીર્ષ.
તા. ક–ઉપરના નામમાં કેટલાક સ્થળે ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવ વિચર્યા હેય એવું ખાત્રીપૂર્વક નથી કહી શકાતું, છતાં વર્ણનમાં કેટલાક ઉલેખો આવતા હોવાથી નધિમાં સમાવેશ કર્યો છે.
આ રીતે લંબાણ યાદી આપવાનું કારણ એક જ છે કે દેશકાળ સામે રાખી આપણે જેને પ્રભુસ્થાપિત ચતુર્વિધ સંધના-સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા-દરેક અંગ, એ દિશામાં જનતા વધુ રસ લેતી થાય એવા માર્ગોની વિચારણામાં એકચિત બનીએ અને પ્રભાવનાના સાચા રસ્તે સ્વશક્તિને અને દ્રવ્યને વ્યય કરીએ.
ચરમ તીર્થપતિના શાસનમાં, તેઓશ્રીના જન્મદિન જેવા પવિત્ર અવસરે પ્રતિજ્ઞા કરીએ કે–
અમે સંગઠિત બની ભગવંત! આપશ્રોને સંદેશે
વિશ્વને શાસનરસી' કરવારૂપ અમલી બનાવીશું.' એ સારું પ્રભુત્રીના પ્રત્યેક વિહારસ્થળ પાછળનો ઈતિહાસ એકઠા કરવામાં, આજે જે સ્થાનો જીર્ણ-શીર્ણ દશામાં મરવાના વાંકે જીવી રહ્યા છે તેને ઉદ્ધાર કરવામાં, અને ભારતવર્ષના ચારે ખૂણામાં જે અનુપમ વાર–અદભુત કારીગરી અને ઉત્કૃષ્ટ શિપના , ધામ એવા દેવાલયોરૂપે નજર સામે છે એને સુરક્ષિત રાખવાને એક કેન્દ્રસ્થ સંસ્થા દ્વારા પ્રબંધ કરીએ. વિશેષમાં એ રમણીય મંદિરમાં વિરાજમાન વિવિધ પ્રકારી પ્રતિમાઓનું ચોગ્ય રીતે પૂજન થાય તેવી ગોઠવણ કરીએ. હજારો ઉપાસના ત્યાં ગમનાગમન ચાલુ રહે એવી યોજના ઊભી કરીએ અને જે આગમરપે સાહિત્યને અણમલે ખજાને પ્રાપ્ત થયો છે એ માત્ર ભંડારમાં પૂરી ન રાખતાં, આજના સાધનધારા જગત એનું પાન કરે અને એ દ્વારા સાચી શાંતિ મેળવે એવો પ્રચાર કરવા સારા પ્રમાણમાં ધન ખરચીએ, સરળ વાણીમાં અને સુરક્ષિત રીતે એ સાહિત્યનું પ્રકાશન કરીએ.
ભગવંત-ભાષિત અહિંસા જેટલા વધુ પ્રમાણમાં વિસ્તરશે એટલા બહોળા પ્રદેશમાં
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
SKU GILMAS ANDEX (SUNG GANA GODEL
શ્રી વીરમરણ અને આપણું કર્તવ્ય. આ શિal|||||||||||||IEW |||||III IIIIIIII||||||||||||IIIIIIIMITS
લેખક–મુનિરાજશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી.. ધર્મ, રાષ્ટ્ર અને સંસ્કૃતિની પ્રગતિમાં સદા બબે કદમ આગળ ફાળ ભરનાર, જેનસમાજ આજે આટલે પાછળ કેમ પડી ગયો છે? તે વિચારવાની તસ્દી એના નાયકે આજે કેમ લેતા નથી? - ઇતિહાસનાં પાનાં સાક્ષી પૂરે છે કે–જે વિરલ અને વિરાટ કાર્યો જેનાચાર્યો, જેન મહામંત્રીઓ અને સુશ્રાવક કરી ગયા છે, તે વિરલ અને વિરાટ કાર્યો આજના માનવ માટે પથદર્શક છે!
આજનો જે સમાજ તે જ માનવ-મૂર્ધન્ય શ્રી મહાવીરને સંતાન છે કે જેને પુનિત જન્મ આજથી ૨૫૫૦ વર્ષ પૂર્વે ચૈત્રસુદ તેરસના યાદગાર દિને, આ પવિત્ર ભારતભૂમિમાં થયો હતો, અને જેમણે વિશ્વમાં અહિંસા અને સમ્યજ્ઞાનનો મહાસરિતાઓ વહેતી કરી હતી. છતાં એને જ સંતાન એવો જૈન સમાજ સ્વાર્થ અને અજ્ઞાનની અંધારી ગલીઓમાં અથડાઈ રવો છે. આ કેવી દુઃખદ અને વિષમ ઘટના છે. આ અંધારી ગલીએમાં પરિભ્રમણું કરતાં કેટલાક માનવને એટલું ભાન નથી કે જેનેની ઝળહળતી સંસ્કૃતિ-અપૂર્વ આદર્શ જેવા જિનાલયે; આજે જડતાના દૂધની મહાસાગરમાં ડોલતી. નોકાની જેમ ભયગ્રસ્ત બન્યાં છે !
જે મદિરોના સર્જન પાછળ અઢળક સંપત્તિ ખચણી હતી અને જે જિનાલયોના ણ માટે સ્વાર્પણ કરાયાં હતાં, તે મન્દિરો અને જિનાલયે, આજે નાપાકના અપવિત્ર ચરણથી અપવિત્ર બની રહ્યાં છે ! પવિત્રમાં પવિત્ર ગણાતાં તીર્થ-ધામો આજે અસંસ્કૃત
સાચી શાંતિ પ્રસરશે. તેઓશ્રીને અનેકાંત સિદ્ધાંત જેટલે અમલી બનશે, એટલે જીવનકલહ ઓછો થશે, રગડાઝઘડા શમી જશે. આજના યુગમાં દરેક વિષયમાં સમન્વય દષ્ટિ જ કારગત નિવડશે, એ દષ્ટિના મૂળ સ્વાદાદ મત સિવાય અન્યત્ર શેખા જડે તેમ નથી જ, તીર્થંકરદેવોએ તેથી જ એકાંત માર્ગોને બાજુએ રાખી, અનેકાંત દર્શનનો વિડિમનાદ ગુંજતો કર્યો છે. વિશ્વને એ પ્રતિ આકર્ષવા સારુ “પ્રેમ” ને માર્ગ દાખ છે. પણુ આપણે આજે નજર કરીશું તે એ કીમતો આદેશ ખુદ આપણે જ જેનો ભૂલી ગયા છીએ. આજના પવિત્ર દિને પુનઃ એને સ્મૃતિમાં તાજો કરી, જીવનમાં ઉતારવાનો નિશ્ચય કરીએ. આપણે આચરણની અસર આસપાસ વિસ્તર્યા વિના નહીં જ રહે. ભગવંત બી વર્ધમાનસ્વામીની ઉત્કૃષ્ટ ભાવના એથી બર આવશે અને જેન જયતિ શાસનમ ને નાદ દુનિયાભરમાં ગુંજી ઉઠશે.
-
૧૨૬)
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વીરસ્મરણ અને આપણું કર્તવ્ય.
૧૨૭
માનવરાક્ષસોના ભયંકર લોખંડી પંજાઓમાં દિન-પ્રતિદિન બ૯ થતાં જાય છે. અને પાકિસ્તાન જેવાં પ્રદેશમાં તે, ભવ્ય જિનાલયામાં આજે ઘોર બેદાઈ રહી છે અને મારવાડમાં બનેલા બનાવો માનવીનાં હાડ ધ્રુજાવે છે. છતાં આપણે સ્વાર્થતામાં ઘોર્યા કરશે અને નિર્માતા દાખવીશું તે સમયનું એંધાણ સૂચવે છે કે–તમારી અપૂર્વ સંસ્કૃતિ પર કાળનો ગાઢ અંધકારમય પડદે સમયની મર્યાદા માટે છવાઈ જશે !
આ યુગમાં સ્વાર્પણ કર્યા વિના, આત્મભોગ આપ્યા વિના, સ્વાર્થધતા મા વિના અને આત્મિક બળ કેળવ્યા વિના, સ્વમાનભેર જીવી શકાય એમ નથી; અને સંસ્કૃતિનું રક્ષણ પણ કરી શકાય એમ નથી ! આ જવલંત યુગમાં વાતે શું કે વકતૃત્વ શું ? ભાષણો શું કે શબ્દજાળ શું? એથી કાંઈ વળે એમ નથી. આજને ક્રાંતિકાર યુગ તો માગે છે, વાસ્તવિક જગતનાં નક્કર કd.
માટે તમારા ધર્મના રક્ષણ ખાતર, તમારી જ સંસ્કૃતિની સલામતી ખાતર, તમારા તીર્થોના અસ્તિત્વ ખાતર, અને તમારા સિહાની હૈયાતી ખાતર પણ જાગે !
ધર્મ, સંસ્કૃતિ, તીર્થો અને સિદ્ધાન્તો પર આપત્તિઓની કાળી વાદળી તૂટી પડે. એના પૂર્વે જ જાગી જવું, એમાં જ દીર્ધદર્શનું ગૌરવ અને કલ્યાણ છે!
આમ જુઓ ! સમય અને પ્રવાહ થંભ્યા નથી, થંભતા નથી અને થંભશે પણ નહિ; માટે બનતા સમયમાં સચેત અને જાગૃત બની સ્વરક્ષણ કરી લેવું એ પ્રત્યેક સમજુ માનવીની પ્રથમ ફરજ છે. એ ફરજમાં જે માનવી જેટલો પાછળ રહેશે, તેટલાં તે માનવી પોતાની જાતને. રાષ્ટનો અને ધમને દોડી ગણાશે. આવા દ્રોહને પ્રાચીન અને અર્વાચીન ઇતિહાસ કર્ણપટને ફાડી નાખે એવા રાબ્દોમાં વ્યકત કરી રહ્યો છે. છતાં આ વાતને નહિ સાંભળવા માટે કોઈ પિતાના કાનમાં આંગળી નાખશે, તેટલા માત્રથી કાંઈ જગત બહે બનનાર નથી.
બહેરે તે બનશે કાનમાં આંગળી નાખનાર !
માટે, કાનના પડદાને દૂર કરી, સમય અને શ્રી વીરની હાકલ સાંભળે અને સમય સાથે મક્કમ કદમ ભરે. તમો શ્રી વીરના સંતાન છો તો વીર બને. ધીર બને. કહે શ્રી વીરના પુનિત જન્મ-કલ્યાણક દિવસે એમના અનિર્વચનીય ગુણેને સાંભળી પ્રેરણાની બક્ષીસ મેળવી રહે. એમના સંદેશની અમૃતવર્ષ આ દાઝેલી દુનિયા પર વર્ષોથી રહો. તમારી સંસ્કૃતિની અને સિદ્ધાન્તોની રક્ષા ખાતર અમર બલિદાનને અપીં રહે, અને શાંતિના કુવારા છાડતો શ્રી વીરનો અમર ઉપદેશ યુગ યુગ જીવત રહે !!! એ જ એક શભેરછા !!!
, થાણકારી
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જળ-વિહેણ સરોવરની માટીમાં જેમ અનેક તડ-ફાડ પડે છે તેમ માનવતા-વિહેણા ધર્મમાં પણ અનેક તડ-ફાડ પડે છે. –ચિત્રભાનુ. વિદ્વાનને ધર્મની ચર્ચા કરવા બેસાડીએ તે કદાચ દિવસના દિવસે સુધી તેને ત નહિ આવે. સામાન્ય માનવીને જે પૂછીએ કે તમે ધર્મનું આચરણ કરો છો તો બે પણ પોતે જે ધર્મનું જે રીતે આચરણ કરે છે તેની વાત કરતા પાકશે નહિ, પણ ધર્મ એ ચર્ચા કરવાને વિષય નથી કે વાત કરવાનું ક્ષેત્ર નથી. એ તે છે જીવનમાં ડગલે ને પગલે આત્માની સાથે વણી લેવા જેવું આચરણ.
આ વાત આજે સમજે છે કેટલા? કોઈ કહેશે ધમથી મોક્ષે જવાય માટે ધર્મ કર. કાઈ કહેશે તેનાથી સદગતિ મળે, આનંદ મળે માટે ધર્મ આચર. કેઈ કહેશે તેનાથી સૈતિક સુખ અને મોજશોખ મળે માટે ધર્મ આચર. પણ એ બધા ધર્મની વાત કરનારા કે તેના બાળ સ્વરૂપમાં રસ લેનારા જ નજરે ચડે છે. આ પ્રશ્ન એ થશે કે ધર્મનું હાર્દ શું? ધર્મને આમા કય? ધર્મનું મૂળ શેમાં? આ પ્રશ્નને તમે કદી વિચાર્યું છે ખરો ? જો આ પ્રશ્નને શાતિથી વિચાર કરવામાં આવે તે ધર્મને નામે થતા જણાતા અનેક ઝઘડા અને મતભેદોને સહેલાઈથી અંત લાવી શકાય. પણ મૂળમાં ઊંડું ઉતરવું છે જ કોને ? સૌને જોઈએ છે આડંબર, માત્ર આબર, ધર્મના આત્મા વગરનું ખોળીયું. તે આત્મા વગરનું ખેળીયું ઉદ્ધાર કઈ રીતે કરે ? આમાં વમર પાળીયાન શું થાય ? એ કહેવાની જરૂર નથી. જળ વગર સરોવરની માટીની શી દશા થાય છે એવી જ ખરાબ દશા ધર્મના આત્મા વગરના ખેાળીઆની થાય છે; માટે એ આત્માને આપણે પીછાણુ જોઈએ.
ધર્મને આત્મા કે તેનું મૂળ છે:માનવતા. માનવતા વગર કો ધર્મ ટકી શકે? જેમાં માનવતા નથી એ ધર્મ નથી પણ અધર્મ છે, તો પછી આજથી હવે તમે જે કંઈ ધર્મ આચરે તે “માનવતા ”ને પહેલે વિચાર કરશે. અમુક આચરણમાં માનવતા કેટલી છે અને અમુક આચરણ માનવતા-
વિધી કેટલું છે તેની ઉપરથી જ હવે ધર્મ કે અધર્મને નિર્ણય કરશે.
આટલું જે કરશે તે તમારા મનમાં ધર્મ અંગે કદાપિ ગુચવણ ઊભી થશે નહિ. ધમના કાર્યોમાં આ કરું કે પેલું કરું એવી મુકેલી તમને પડશે નહિ. “ માનવતા ” ની ચાવી લગાવે અને “ધર્મ' અંગેની મુશ્કેલીઓ કે કાયડાએ તે તરતજ ઉકેલાઈ જશે.
હવે “ધર્મકરણી ” માં માનવતાને મોખરે રાખશે. એ સિવાય એક ડગલું પણ ભરશે નહિ.
કાંતિલાલ જ, દેશી
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
.
www.kobatirth.org
.._______________ -.__________
છે.તેરમા જન્મદિનની શુભેચ્છાઓ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણી સભાના પ્રમુખ શ્રો જીવરાજભાઇ ઓધવજી દાશી ગત માહ વદ ૧૩, શનિવારના રાજ પંચતેર વર્ષ પૂરા કરી છેઅંતેરમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરતા હાઈ તેઓશ્રીના
શુભેચ્છકેા તરફથી એક મેળાવડા શ્રી દાદાસાહેબ જૈન ઓર્ડીંગમાં તે દિવસે અપેારે ચાર વાગે શ્રીચુત ભાગીલાલભાઇ મગનલાલ શેના પ્રમુખપણા નીચે યેાજવામાં આવ્યા હતા, જે પ્રસંગે ઉપસ્થિતિ સારી હતી.
શરૂઆતમાં શ્રી ફતેહચંદ ઝવેરભાઇના આવેલ શુભેચ્છાના સંદેશાના વાંચન બાદ આપણી સભાના સેક્રેટરી શ્રી દીપચંદુ જીવણલાલ શાહે જણાવ્યુ કે શ્રી જીવરાજભાઇએ. શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, ભાવનગર પાંજરાપાળ અને જૈન ખેડીગને પેાતાની સેવાના અવિરત લાભ આપ્યા છે. ખેર્ડીંગ માટે જે વીશ હજારનું નવું ફંડ એકત્ર કરવામાં આવેલ તે તેમના જ પ્રયાસનું ફળ હતું. તે તંદુરસ્તીભર્યુ`'દીૉંયુષ ભાગવી સેવાના કાર્યાં વિશેષ ને વિશેષ કરે તેમ ઇચ્છું છું.
શ્રી જીવરાજભાઈ આધવજી ઢાશી.
બાદ શ્રી અમરચંદ માવજી શાહે સ્વરચિત શુભેચ્છાદશ ક કાવ્ય વાંચી સ`ભળાવ્યું હતું. બાદ શ્રીયુત ટાલાલ ગિરધરલાલ શાહે જણાવ્યુ' –સેવામય વર્ષો ગાળવાં એ જ ખરેખરૂં ધન્ય જીવન છે. સેવામય તેમજ ન્યાયપરાયણુ વિચારે ધરાવવા તે એક વાત છે અને તેને આચરણમાં મૂકવા તે ખીજી વાત છે. શ્રી જીવરાજભાઇએ એ ન્યાયને દીપાયેા છે તેની સાથેાસાથે સેવાભાવનાને વિકમાવી છે. સભા અને ખેડીંગનુ હિત તેમને ઉંચે છે અને હું પાશા રાખું છું કે તેમા અને સ્થાને વધુ સુદૃઢ બનાવે.
શ્રી મણિલાલ માહનલાલ પાદરાકરે જાળ્યુ' કે~શ્રી જીવરાજભાઇ એક ચાહા તરીકે ઝઝુમ્યા છે. તેઓની સેવાભાવના વિકસતી છે. તેઓને આપણા પ્રેમના કુંભ અપશુ કરીએ, જેમાં સ્નાન કરીને તેએ તંદુરસ્ત દીર્ઘાયુષ ભાગને. સત્પુરુષને શાલે તેવું જીવન
)( ૧૨૯ )નું વ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦ શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર વ્યતીત કરી તેઓ સેવાને મંત્ર અહેનિશ રહ્યા કરે તેમ ઇચ્છું છું, અને સાથે સાથ પ્રાણું છું કે-આવા વિરલ પુરુષે સમાજની વિશેષ સેવા કરવા દીર્ધાયુપી થાય.
બાદ ભાવનગર કોર્ટના વધારાના સેશન્સ જજ શ્રી દોશી સાહેબે જણાવ્યું કેસાહિત્ય ક્ષેત્રમાં તેઓનો ઉમદા ફાળે છે. ન્યાયપ્રિયતા સંબંધમાં તેમની પણ પ્રશંસા મેં સાંભળી છે. હું તેમનું દીર્ધાયુષ ઈચ્છું છું.
શ્રી ગુલાબચંદ લલુભાઈ શાહે જણાવ્યું હતું કે-શ્રી જીવરાજભાઇ શરીરે વૃદ્ધ થયા છે, પણ વિચારથી વૃદ્ધ નથી. તેમની આધ્યાત્મિક વિચારશ્રેણિ, સ્વાદાદ સંબંધી જ્ઞાન, અને ન્યાયખાતું તેમના હસ્તક હેવાથી પૃથક્કરણ કરવાની તેમની શક્તિ અવશ્ય અભિનંદનીય છે. તેમનામાં એક વિશિષ્ટ ગુણ છે કે–તેઓ કદી કદામહી બન્યા નથી.
બાદ શ્રી ભોગીલાલભાઇ મગનલાલ શેઠે જણાવ્યું કે–તેઓએ પંચોતેર વર્ષ પૂરાં કર્યા છે. હવે પચીસ વર્ષ કાઢી નાખશે તેવી અમારી હાર્દિક અભિલાષા છે. તમે પ્રસારક સભાના આત્મા તરીકે કાર્ય કરી રહ્યા છે તે અવશ્ય પ્રશંસા કરવા લાયક છે. હું તમારું તંદુરસ્ત દીર્ધાયુષ ઇચ્છું છું.
પ્રાંતે શ્રી જીવરાજભાઈએ પિતાના પ્રત્યે શુભેરછા વ્યક્ત કરવા બદલ સને આભાર માન્યો હતે. છેવટે અલ્પાહારને ન્યાય આપી સે વિખરાયા હતા.
વૃદ્ધાવસ્થા ભારરૂપ ન પડે અને તેને કેવી રીતે સદુપગ થઈ શકે, તેનું રહસ્ય સમજવા આ માસિકના સં. ૨૦૦૪ માં પ્રસિદ્ધ થયેલા પાના નં. ૭૨૧૦૨-૧૩૩ વૃદ્ધત્વમીમાંસાના લેખે ઉપર અમારા વાંચકેનું આ પ્રસંગે લક્ષ્ય ખેંચીએ છીએ. તેમાં લખ્યું છે કે :
સમગ્ર રીતે વિચાર કરતાં વૃદ્ધાવસ્થા દુઃખમય કે શાપરૂપ નથી. મનુષ્ય જીવનના કળશરૂપ છે. જીવનની પરાકાષ્ઠાએ વૃદ્ધાવસ્થામાં જ પહોંચાય છે. ચારિત્રમાં શુદ્ધતા અને ડહાપણમાં વિશાલતા વૃદ્ધાવસ્થામાં આવે છે. જીવનની પરિપાક દશા લાંબા જીવન પછી જ પામી શકાય છે.
જીવનકાળનું માપ ગણિત પ્રમાણે કરવાનું નથી, પણ આધ્યાત્મિક ગુણના ઉત્તરોતર વિકાસની દષ્ટિએ કરવાનું છે, અર્થાત્ અમુક વર્ષ માણસ જી એ ખરા જીવનનું માપ નથી, પણ કેટલા આધ્યાત્મિક ગુણે તેનામાં વિકાસ પામ્યા તે તેના જીવનનું માપ છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧ આનઘન ચાવીશી–સા ૧-૧૨-૦ ૨ ઉપમિતિ પીઠ ધ-ભાષાંતર ૦-૧૨૦
૧-૪-૦
૦-૧૨ ૦
૭ આચારપ્રદીપ
૪ આગમસારોદ્ધાર
ખાસ વાંચવા લાયક પુસ્તકા
૩૧ યુગાદિ દેશના
૩૨ ભુવનભાનુ કેવળી ચરિત્ર
૩૩ પ્રાકૃત વ્યાકરણ ૩૪ દ્રવ્યગુણપર્યામના રાસ ૩૫ વિવિધ પુષ્પવાટિકા ૩૬ સ્નાત્ર કળશાદિ પૂજા
૨-૦-૦
૩૭ પ્રભાવિક પુરુષા ભાગ ૩ જો ૩-૮-૦
૩૮ દેવવ દનમાળા
૨-૪-૦
૩૯ જ્ઞાનસાર ( ભગવાનદાસ )
૨-૦-૦
૦-૧૨૦
૧-૦-૦
૪૦ સભ્યશ્વસ્વરૂપ ૪૧ સમકિતકૌમુદી ૪૨ વિદગ્ધમુખમંડન ૪૩ વિહારવણું ન
૧-૦-૦
૧-૦-૦
૧-૮-૦
૪૪ પ્રિયંકર નૃપ કથા ૪૫ પટ્ટાવલી સમુચ્ચય
૧-૦-૦
૪૬ ૫ંચપ્રતિક્રમણ (પેાર્કેટ) ૪૭ ધમ પરીક્ષા
૧-૮-૦
૧-૮-૦
૪૮ જિનશતક
૦ ૧૨-૦
૫ વીશસ્થાનક તવિધિ
૬ કચ્છ ગિરનારની યાત્રા
છ કલિંગનુ યુદ્ધ ૮ ધનાશાલિભદ્રના રાસ
૯ નયપ્રદીપ, નયચક્ર ૧૦ ભાજપ્રબ ધ ભાષાંતર ૧૧ શખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ૧૨ હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય ૧૩ તાત્ત્વિક લેખસ ગ્રહ
૧૪ કપૂરવિજયજી લેખસ‘ગ્રહ
૧૫
39
25
૧૬ દાનધર્મ, પંચાચાર ૧૭ શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય ૧૮ હેમચ’દ્રાચાર્ય' ચરિત્ર
૧૯ યુરેાપનાં સંસ્મરણા
www.kobatirth.org
(મૈાક્તિક) ૨૦ અતિહાસિક પૂર્વ જોની
૨૨ ૫ચ પ્રતિક્રમણુ સૂત્ર મૂળ ૨૩ એ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર અર્થાંવાળું ૨૪ નવસ્મરણુ ( ગુજરાતી ) ૨૫ જેનેાના મહાન્ રત્ના ૨૬ જૈત ઐતિહાસિક રાસમાળા ૨૭ તપગચ્છીય પંચ
પ્રતિક્રમણુ સૂત્ર
૨૮ દેવિવનાદ ૨૯ સિદ્ધાંત મુક્તાવલી ૩૦ ગુણુસ્થાન*મારાહ
૧-૮-૦
1-6-0
ભા. ૮ ૧–૧–૦
ભા ૯ ૧-૮-૦
11010
૧-૦-૦
૧-૮-૦
૧-૦-૦
૧-૮-૦
૧-૮-૦
૧-૯-૦
૨-૦-૦
૧-૮-૦
ગારવગાથા ૨૦-૦
૨૧ વિધિયુક્ત પાંચ પ્રતિક્રમણુ ૨-૦-૦
!-૪-૦ ૧-૧૨-૦
૦-૧૨-૦
૧-૪-૦
-૦-૦
૦-૧૨-૦
૧૨-૦
૧-૦-૦ 1-૦-૦
૧-૦-૦
૦×૧૨૦
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૯ જીવનપ્રભા
૧-૦-૦
૫૦ કાવ્યકલાલ
૧-૮-૦
૫૧ આદિનાથ ચરિત્ર ( સ. વાં) ૧-૮-૦ ૫૨ અષ્ટકપ્રકરણ (હરિમદ્રસૂરિ) ૦ ૧૦-૦ ૧૩ નવસ્મરણુ ( શાસ્ત્રી )
-૪-૦
૫૪ સીમ'ધરશેાભાતર ગ પપ વાસ્વામી આખ્યાન ૫૬ વૈરાગ્યશતક–સવિવેચન ૫૭ સ્વાધ્યાયરત્નાવલિ
૫૮ ઇંદુદ્દત
પહુ નિદ્ભવવાદ
૬૦ અખાત્રીજના મહિમા (૧ નિત્યસ્વાધ્યાયસ દાહ
૦-૧૨૦
૦-૮-૦
૧-૮-૦
૧-૮-૦
--૦
For Private And Personal Use Only
૨-૦-૦
-રે-૦
૧-૪-૦
૧-૪-૦ ૧-૦-૦
૩-૦-૦
૦-૧૨-૦
૩-૦-૦
૬૨ પ તિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય ૩-૦-૦ ૬૩.વિવિધ પૂજા સંગ્રહ 312-0
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 156 સ્વીકાર શ્રી ચંપકલાલ અમીચંદ ધ્રુવ તરફથી નીચેના બાર પુરતો લાઇબ્રેરી માટે ભેટ મળેલા છે, જેને સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે.' ( 1) શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર-ભાષાતર (2) શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર-ભાષ તર ( 8 ) શ્રી દમયંતી ચરિત્ર-ભાષાંતર ( 4 ) શ્રી સંધ તિ ચરિત્ર-ભાષાંતર ( 5 ) કાવ્યસુધા કર ( 6 ) લેખસંગ્રહ ભાગ આઠમે ( 7 ) જૈન સમાજના ઉત્કર્ષ ( 8 ) જૈન મતકા સ્વરૂપ ( 9 ) અંતરની ઉર્મિ ( 10 ) નિહૃવવાદ ( 11 ) આદશ" જેન શ્રીરને અને (12 ) જ્ઞાનપ્રદીપ-ભાગ બીજે. પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી નાનચંદ્રજીસ્વામી તરફથી નીચેના દસ પુસ્તકા લાઇબ્રેરી માટે ભેટ મળેલ છે, જેને સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. ( 1) જૈન સિદ્ધાંત પ્રકરણ સંગ્રહ ( 2 ) ભજત પદપુપિકા (3-4-5 ) સંસ્કૃત કાવ્યાનંદ ભાગ 1-2-3 (6) સામાયિક સ્વરૂપ ( 7 ) ગ છાયારપઈ શુય ( 8 ) સંસ્કૃત સ્તોત્ર સંગ્રહ ( 9 ) સુબોધકુસુમાવલિ ( 10 ) સ્નાત્ર પૂજા. શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહ તરફથી શ્રી અર્બુદાચલ પ્રદક્ષિણા-જૈન લેખસંદાણું-સભાની લાઈબ્રેરી માટે ભેટ તરીકે મળેલ છે, જેને સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે.. XXXLXXLNNLALLINEXXXXXXX e જ્ઞાનસાર ( બીજી આવૃત્તિ ) ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાર્ય શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયવિરચિત આ રે એ અપૂર્વ ગ્રંથ ઘણા વખતથી અપ્રાપ્ય હતો, તે તાજેતરમાં નવીન આવૃત્તિરૂપે છે ' પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. ગ્રંથ નામ પ્રમાણે જ્ઞાનામૃતના સારરૂપ છે. A ઉપાધ્યાયજીએ પોતાની જ્ઞાનશક્તિના નીચેડરૂપ આ ગ્રંથ રચ્યા છે અને રે ? છે તેથી જ તે સર્વ કોઈની પ્રશંસાને પાત્ર બન્યા છે. અઢી સે લગભગ પૃષ્ઠ 8 મિ હોવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા બે, પટેજ અલગ. ' લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા- ભાવનગર. . ખેદકા૨ક સ્વર્ગવાસ શઠ હીરાચંદ રામચંદ ગત મહા વદિ 14 ને રવિવારના રોજ અચાનક હાર્ટ ફેઈલથી સ્વર્ગસ્થ થયા છે. તેઓની વય 72 વર્ષની હતી. તેઓશ્રી ઉદાર મનના અને સ્વભાવે મિલનસાર હતા. તેઓશ્રીના શ્રેય નિમિત્તે અને મુખ્ય જિનાલયમાં અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કરવામાં આળ્યા હતા. તેઓ આપણી સભાના ઘણાં વર્ષોથી આજીવન સભ્ય હતા. અમો સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ ઇચ્છીએ છીએ. મુદ્રકઃ શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ શ્રી મહાદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ–ભાવનગર. For Private And Personal Use Only