Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ની
ના ૯ પાછા શી
SHRI ATMANAND
PRAKASH
શ્રો મલ્હાવીર જિનપ્રાસાદ-દાદાસાહેબનું ભવ્ય જિનાલય-ભાવનગર
( બ્લેક ; “ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા "ના સૈાજન્યથી )
IT
પુસ્તક પર .
પ્રકાશક:1 TITHIYર ક્ષ 'નાવનગ૨
ચૈત્ર
'ક - મે
સં૦ ૨૦૧૧
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અ-નુ-ક-મ-ણિકા ૧ સિદ્ધાર્થનંદ કહોને ! ... ... ...( સ્વ. ઝવેરી મૂળચંદ આશારામ વૈરારી) ૧૨૭ ૨ શ્રી મહાવીર જનમ કથાગક દિન ... ... ... ( શ્રીયુત ન. અ, ક પાસી ) ૧૨૮ ૩ તીર્થંકર મહાવીર-એક અંજલી .. (પ્રે. જયંતીલાલ ભાઈશંકર દવે એમ. એ.) ૧૩૨ ૪ ભગવાન મહાવીરના સમકાલીત કેટલાક રાજા એ જ ( કાળ્યા. ખી. ચાં. શાહ એમ. એ. ) 18૪ ૫ ભગવાન મહાવીરનો જીવનસ દેશ • .. . ( પ્રો. રવિશંકર મ. જોશી ) ૧૩ ૬ ૬ ભગવાન મહાવીર અને તેમનો સંદેશ ... .. ... ( શ્રી મહાવીર પ્રસાદ પ્રેમી ) ૧૪૨ ૭ શ્રી નવપદજીનાં પ્રાચીન ચત્યવંદન-સાથે . ( ૫. શ્રી રામવિજયજી ગણ્િવયં ) ૧૪૬ ૮ વર્તમાન સમાચાર • • • • • • • • ••• ૧૪૭
શ્રી કથારત્નકોષ (ભાષાંતર દ્વિતીય ભાગ,)
કર્તા–શ્રી દેવભદ્રાચાર્ય મહારાજ. જેમાં સમ્યક્ત્વના તેત્રીશ સામાન્ય ગુણો, પંચ અણુવ્રતના સત્તર વિશેષ ગુણે મળી પચાસ ગુગનું સુંદર-સરલ નિરૂપગ તથા વર્ગોને, તેને લગતી પ્રાસંગિક, મૌલિક, અનુપ મ નહિં જાગેલી, સાંભળેલી, વાંચેલી, નવીન પચાસ કથાએ, અન્ય અનેક અંતર કથાઓ અને સપુરુષના માર્ગો, ઋતું, ઉપવત, રા જય લક્ષણો, સામુદ્રિક તેમ જ વ્યવહારિક, સામાજિક, રાજકીય અને નૈતિક વગેરે અનેક વિષયે દેવ, ગુરુ, ધર્મ, જિનપૂજા વગેરેના સ્વરૂપે અને વિધાનાનું વર્ણન વગેરે અનેક વિષયો આવેલા છે. પ્રથમ ભાગમાં સમ્યફવેના વીશ ગુણાનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. આ બીજા ભાગમાં ભાકીના તેર સમ્યકત્વના અને સત્તર પંચ અણુવ્રતના મળી કુલ ત્રીશ ગુણાનું કથાઓ સહિત વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. સારા કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી રાક્ષરોથી આ સભાના માનવંતા પેટ્રન સાહેબ, લાઈક મેમ્બરને ધારા પ્રમાણે ભેટ આપવા આ ગ્રંથ છપાયું છે. સુમારે ચાલીસ ફામ' ઉપરાંત ક્રાઉન આઠ પેજી લગભગ ચાર પૃષ્ઠ માં તૈયાર થશે. આ વદી ૦)) સુધીમાં નવા થનારા પટ્ટન સાહેબ તથા લાઇફ મેમ્બરોને પણ ભેટ આપવામાં આવશે. કિંમત સુમારે રૂા. નવ થશે,
ફરી નહીં છપાવવામાં આવતા બે અમુલ્ય ગ્રંથો મળી શકશે માટે મંગાવે.
( ૧ શ્રી કલ્પસૂત્ર (બારસા ) મૂળ પાઠ.. દર વર્ષે પર્યુષણ પર્વમાં અને સંવત્સરી દિન પૂજય મુનિ મહારાજા એ વાંચી ચતુવિધ સંધને સંભળાવે છે જેને અપૂર્વ મહિમા છે, તે શાસ્ત્રી માટા ટાઈપમાં પ્રતાકારે સુંદર અક્ષરથી અને સુશોભિત પાટલીસહિત છે, જેથી પૂજય મુનિમહારાજા કે જ્ઞાનભંડાર, લાઈબ્રેરી કે જેન બંધુ ને જોઈએ તેમણે મંગાવી લેવા નમ્ર સૂચના છે. કિં. રૂા. ૩-૦-૦ પોસ્ટેજ જુદુ'.
| ૨ સજઝાયમાળા-શાસ્ત્રી શુદ્ધ રીતે મોટા અક્ષરોથી છપાયેલ, શ્રી પૂર્વાચાય—અનેક જૈન પંડિત વિરચિત, વિવિધ વિષયક વૈરાગ્યાદિ રસ +ાદક, અમાને આનંદ આપનાર ૧૩ મા સૈકાથી અઢારમા સૈકા સુધીમાં થઈ ગયેલા પૂજ્ય આચાર્ય દેવો અને પંડિતું મુનિમહારાજા એ રચેલ સજઝાયનો સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં આવેલા છે, કે જે વાંચતા મહાપુરુષેના ચારિત્રની ઘટના આપણી પૂર્વની જાહોજલાલી, અને વાચકને વૈરાગ્યવૃત્તિ તરફ દોરે છે. પચાસ ફેમ ૪૦૮ પાતાને સુંદર કાગળ શાસ્ત્રી મેટા ટાઈપે, અને પાકા બાઈડીંગથી અલંકૃત કરેલ છે. કિંમત રૂા. ૪-૮-૦ પેસ્ટેજ જાદૂ, માત્ર પચીશ કાપી સિલિકે રહી છે.
લખેઃ—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાભlol Iકાશી
વીર સં. ૨૪૮૧.
પુસ્તક ૫ર મું,
ચૈત્ર-એપ્રીલ.
વિક્રમ સં. ૨૦૧૧.
અંક ૯ મે,
સિદ્ધાર્થનંદ કહે ને !
સિદ્ધાર્થનંદ કહોને, અમદષ્ટિ કયારે કરશો ? ડગમગતા ધર્મસ્થ, સ્થિર નાથ કયારે કરશો?
- સિદ્ધાર્થનંદ૦ ૧ ખીલેલી ફૂલવાડી, માળી મળ્યા અનાડી; વેરાન કરી છે વાડી, નવપલ્લવ કયારે કરશે ?
સિદ્ધાર્થનંદ૦ ૨ મમત્વ વાયુ વાયા, ઝેરી કષાય છવાયા સંયમ કા લક્ષ ભૂલાયા, એકતાન કયારે કરશે?
સિદ્ધાર્થનંદ૦ ૩ કલિકાલ આજ રૂ, સ્યાદ્વાદ ધર્મ વછૂટ્યો; નિજ આત્મ દર્શ તૂટ્યો, અબ પાર કયારે કરશો?
સિદ્ધાર્થનંદ૦ ૪. વિષયભરી શું ચંડ દષ્ટિ, શી ઝમાવી જૈન સૃષ્ટિ? અમીભરી “વૈરાટી” દષ્ટિ, ભગવાન કયારે કરશો?
સિદ્ધાર્થનંદ ૫ $ (૦) ઝવેરી પલચ આશારામ વૈરાટી
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી મહાવીર જન્મ કલ્યાણક દિન
શ્રીયુત ન. અ. કપાસી
રાત્રિ અર્ધો વીતી ગઈ હતી. રજનીતિ અવનીતે અજવાળી રહ્યો હતેા. એને ભેટવા ઉત્સુક
એવું આજે એક દિવસ તો આપણે જરૂર સમજીએ, આજના દિવસની ઊજવણી સૌ સાથે મળીને પરમતેલી કુમુદિની સરિતાના નિ*ળ જળમાં પ્રતિ-પિતાના ઉપકારને યાદ કરવામાં, પરમપતાની ગુણુિિબત થયેલા ચંદ્રને જોઇને કયા ચંદ્રને ભેટવું એ સ્તુતિ કરવામાં અને એમણે ચીંધેલા માગે* પગલી ત્રિમાસમાં ક્ષતા ઉપર જ સ્થિર થઈ ગઈ હતી, ડવામાં કરીએ, વાયુની મંદ મ ંદ લહરીએ બલાદ આપી રહી આજના દિવસ હતી. ક્ષયિકુંડની શેરીએમાં નીરવતા વ્યાપી હતી. ગાન ગાઇને ધન્ય
અનેખે છે. વીરવિભુના ગુણબનવાના આજના દિવસ છે. વીરપુત્રાની સુંદર ભક્તિ કરીતે કૃતકૃત્ય થવાના આંજતા દિવસ છે. આત્મામાં વીરવિભુનું દર્શન કરીને આત્માને ઊજળા બનાવવાના આજા દિવસ છે. એમને આદર્શ રાખીને જવનપંથે સંચરવાને આજના દિવસ છે. આજે સસારને ભૂલી જવાને છે. આજે પરમતા છાંડવાની છે. આજે વીરની વીરતા જીવનમાં ઉતારવાની છે. અન્ય દિવસેામાં ભલે રાગે ભીંજવ્યા અને દ્વેષે દઝાડ્યા; ભલે મેહુ મૂઝગ્યા અને વાસનાએ પટકથા; ભલે અશાંતિની આગમાં બળ્યા અને વેદનાની વેદી ઉપર ચગદાયા; ભૂલીને આત્મિક વીરતા પ્રગટ વવા મીશું તે આજનો દિવસ આપણા માટે સાક થશે. આજના નેતા દિવસે રની વાણીને જીવનમાં ઉતારીએ, એમણે પ્રરૂપેલી અહિંસા જીવનમાં ત્રણી દઇએ, જે સત્ય અને સયમ માટે તેએશ્રીએ દેડની પણ પરવા ન કરી તે સત્ય અને આનંદસમનું પાલન કરવા ઉજમાળ બનીએ. એમનુ વીદાન સંભારીને આપણા હાથને દાનથી શાભા વીખે. એમની 'ના'કારત ને નિહાળીને શરીરને શીલથી શેશ નાવીએ. એમનાં ધર તપથી પૂ ંજાઇને ઈક્રિચાને તપડી શેલાવીએ. વિશ્વકાના એમના ઉત્તમાત્તમ ભા તે લક્ષમાં રાખીને ચિત્તને શુભ ભાવનાથી ભવિત બનાવીએ. હૃદયને ઉદાર બનાવી, મનેાદત્તને શુદ્ધ બનાવી અને જીવનને નિમળ બનાવી જાતને શોભાવીએ,
દ્ભુત
એ સુરમ્ય અવસરે ક્ષત્રિયકુંડના રાજમહેલમાં આનંદના સૂર ગૂંજી ઊઠ્યા. પિતા સિદ્ધાયને આંગણે અને માતા ત્રિશલાની કૂક્ષીએ દેવાધિદેવ વીરપ્રભુ અવતર્યા. તે ક્ષણે વિશ્વના સમગ્ર જીવાએ અને અપૂર્વ આહ્લાદ અનુભચૈ!. ઇન્દ્રના આસને ડાલાયા. કુિમારીએ સાગ ખતી. વીરજન્મના આન'દ આગળ દિબ્યસુખા દેવાને તુચ્છ માસવા લાગ્યા. અત્યિક આનંદને સ્વાદ અનુભવવા ઉત્સુક બનેલું દેવજગત વીરજન્મની ઉજવણીમાં પ્રવૃત્તિમય બની ગયું. માનવજગતની તે વાત જ શી કરવી ? ત્રિલોકનાથ પૃથ્વી ઉપર પધારે અને માનવહૈયાં પુત્ર-પરન આજે તે એ બધું કિત બન્યા વિના કેમ રહી શકે? આખ! યે વિશ્વને આનદ ભરી દેવાની જેમની ભાવના એટલી તો તીવ્ર હતી કે અઢી હજાર વર્ષર્ષનાં વહાણુઃ વાયા પછી પણ આજના દિવસે એ શુભ ભાવનાને મળે આપણાં હૈયામાં કાઇ અને અને નુપમ આનંદ પ્રગટી જાય છે તેા એમના જન્મમયે સર્વત્ર મ′ગળ હાય એમાં પૂછ્યુ... જશું ?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૌ
પરમપિતાના જન્મદિવસ આજે આપણે તેમને સ્મરીએ. દિલને નિમ‚ અને વિશુદ્ધ આનંદથી ભરી દષ્ટએ આરિક કાલ, વિષમ વાતાવરણ અને અનિચ્છનીય ઘČાથી તાજે આપ વેગળા રહીએ. સો એક મળીને આપણુ પરમાંપતાનું જન્મ કલ્યાણક નિર્ભેળ ાન થા એ. શુ તાંબર કે શું દિગંબર, શું સ્થાનકવાર્સ, કે શુ દિમાર્ગી, સૌ કાઇ આપણે એક જ પિતાના ખાળકો છીએ
વીરવ ।ત્રભુવનના તારક છે, જગતના ગુરુ છે, વિશ્વના પથદર્શક છે. કલ્પનાને પણ કપાવે એવી S[ ૧૮ ]@
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર જન્મ કલ્યાણક દિન કારમી કસોટીઓમાં પણ અડગ રહેનાર એ વીર છે. માનવ મહેતા, માત્ર જંગલી જાનવ નહતાં પરંતુ આંતરિક શત્રુઓની સામે સતત યુદ્ધ કરનાર એ દેવો પણ તેમને અપાર વેદના આપતા અચકાયા અણનમ યોદ્ધા છે. દેશની વિનતિને તરછોડી એકલે નથી. એમની સહનશક્તિ. એમની અડાલતા, એનની હાથે ઝઝૂમનાર એ વીર પરમાત્મા છે. બાર બાર ધીરજ અને એમની હિંમત દેવોથી પણ સહન ન વર્ષ સુધી ઊભા પગે રહી કઠેર કષ્ટો વેઠનાર એ વીર થઈ–ઈર્ષાની આગમાં દે રમતે દાન બન્યા અને પરમાત્મા છે, સાધનાની વેળાએ પગ વાળીને એ વીર પ્રભુને બાળવા આકાશપાતાળ એક કર્યા, પરંતુ બેઠા નથી. કયારેક નિદ્રા આવી ગઈ તે પણ ડગે એ વીર પ્રભુ નહિ. કપરાં સંકટોમાં પણ એ મને ઊભા ઊભા. બરાક પણ તેમણે ક્વચિત જ લીધે. અકથ્ય સામ દાખવ્યાં. અંગારા વરસાદના આત્માનું એજ પ્રગટાવવા અહેનિશ અથાગ ઉપર એમણે દયાનું ઝરણું વહાવ્યું. ભયંકર વિ. પરિશ્રમ એમણે ઊઠાવ્યા છે.
ફેંકનાર ચંડકૌશિકનારા ઉપર એમણે સુધા રેલાવી. જે વીરવિભુએ ગર્ભાવસ્થામાં પણ માતાની ભક્તિ એમના ચરયુગલને ચૂલા તરીકે ઉોગ કરનાર કરી, જે વીરપ્રભુએ ત્રણ ત્રણ જ્ઞાન સાથે લઈને જન્મ પ્રત્યે એમણે દયા ચિંતવી. કાનમાં ખીલા ઠકનાર લીધે, જે વીરવિભુએ બાયવયમાં જ અજોડ પરા પ્રત્યે એમણે વિરોધને એક સૂર પણ ન સંભળાવ્યો. ક્રમને અનુભવ કરાવીને ‘મહાવીરનું બિરુદ પ્રાપ્ત કર્યું, મારી નાખવા આવનારને એમણે આત્મજ્ઞાન આપ્યું. જે વીરવિભુએ લઘુવયમાં પંડિતોનાં જ્ઞાનને ઝંખવાણું તીવ્ર ઉપસર્ગ કરનાર સંગમદેવને કરણા ભાવતા બનાવ્યું, જે વીરવિભુએ યુવાનવયમાં ભોગસુખને એમની સામે અશ્રુભીની બની. બાર બાર વર્ષો સુધી લાત મારી, જે વીરવિભુએ અડલ રહીને “મહાવીર'. ધીરે, હૈયાની અડબ વીરતા રાખીને અનેક ઉપબિરુદ સાચું કરી બતાવ્યું, જે વીરવિભુએ ક ર સર્ગો અને પરિસિહે એમણે સહ્યા. સાધના કરીને કૈવલ્ય પ્રાપ્ત કર્યું, જે વીરવિભુએ માત્ર પ્રતિકૂળ ઉપ એમણે વીરતાથી વધાવ્યા જગતને ઉધારવા જીવન ખર્ચી નાંખ્યું, જે વીરવિભુ એટલું જ નહિ અનુકૂળ ઉપસર્ગો પણ એમણે અનુસૌને પ્રિયકર અને સુખકર વાણી વરસાવી, જે વી પમ ધીરતાથી સહન ક. રમણીઓ આવી અને વિભુએ દિવ્યાંજન અને દિવ્યતાનું દર્શન કરાવ્યું, અપ્સરાઓ આવી, સૌર્થના અને કળાને પ્રદર્શને જે વીરવિભુએ જગતને મુગ્ધ બનાવ્યું, જે વીરવિભુ ને થયા, નૃત્યની રમઝટ થઈ અને વાદ્યના મધુરા સફેદ અપકારીઓને ઉપકારના ભારથી દાખ્યા, જે વી - થયા, સંગીત અને લાલતકળાના પ્રદશને થયા, વિભુએ તીર્થ પ્રવર્તાવીને દીર્ધકાળ સુધી એમને ઉષ પરંતુ વીરવિ એમાં ન મૂંઝાયા, સુકે મળ સ્પર્શ કાર લંબાવ્યો, જે વીરવિભુએ અંતિમસમયે ૫ એમને ન લ ચાવ્યા. મધુરાં ગીતાએ એ મને મુગ્ધ સોળ સોળ પ્રહર સુધી ઉપદેશની અમૃતધારા સતત ન કર્યો. મેહક રૂપોએ મને ન આંજ્યા. સંસારવહાવી તે વીરવિભના આપણે ઋણી છીએ. જીવન દાવાનળના દાહથી સતત દાઝી રહેલા માનવ.ને ઠાર બલિદાન કર્યું પણ એ ઋણ ફીટે એવું નથી. એ અને જેમણે જન્મ લીધે, થાકેલા માનવીને રાત અને તે માત્ર આપણે યાદ કરીએ અને કૃતકૃત્ય બને . સુખને સ્વાદ આપવા જેમણે જીવન નિચેરી નાંખ્યું,
પ્રભુએ ધીરચિત્ત સહન કરેલા ઉપસર્ગોની એક સંસારસુખમાં સબડતા માનવીને આત્માનંદની લહલાંબી હારમાળા થાય છે. સુંદર મહામાં જન્મ લેનાર, રીઓનું ભાન કરાવવા જેમણે અથાગ પરિશ્રમ વેક્યો અંગ ઉપર અનેક સુંદર લક્ષણો ધરાવનાર, અને તેમને પરિસહ વેઠવાની સહનશીલતા સ્વાભાવિક સુખી રાજકુળને દી૫ક ઉપર પણ જ્યારે પારાવાર વરલી હોય, સંકટો અને ઉપસર્ગો આવતા સાંભળીએ છીએ ત્યારે વાસનાપ્રેમી પાગલ હૈયાઓને દિવ્ય પ્રેમની મોજ હૈયું હચમચી ઊઠે છે. એમને વેદના આપનાર માત્ર મણાવવા, માનવની માનવતા પ્રગટાવવા અને પશુતા
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
શ્રી માત્માનંદ પ્રકાશ
એસરાવવા, જગતની સુષુપ્ત આત્મશકિતને ચેતન- એવું દિવ્ય જ્ઞાન એમણે આપ્યું છે. અનુપમ રીતે વંતી અને ઉદાર બનાવવા, વાર્થપરાયણ ને જીવન જીવવા માટે આત્મભોગ આપવાની વૃત્તિ કેળસેવાપરાયણ બનાવવા, વિના અભિમાને અને વિના વવાનું એમણે શીખવ્યું છે. ઇન્દ્રિયને દમવી પડે, રાગે, વિના કીર્તિની કક્ષાએ અને વિના મોહે, દેહને રિબાવવો પડે, લાગણીઓને મારવી પડે, ઈછાકેવળ કરુણરસમાં વિશ્વને હવરાવવા, અને કેવળ એને રૂંધવી પડે તે પણ પરહિતચિંતામાં રત સાર્વત્રિક સુખ પ્રસરાવવા તેઓએ ભેખ લીધે. બનવાનું એમણે શીખવ્યું છે. અથાગ પરિશ્રમ વેઠીને માનવને ઉન્નત બનાવવા કેવય પ્રાપ્ત કરીને તેઓશ્રીએ એક અનુપમ તેઓ કેરઠેર સંચર્યા. શું આદેશ કે શું અનાયંદેશ, તત્વજ્ઞાન વિશ્વની સમક્ષ મૂક્યું છે, એ તત્ત્વજ્ઞાનમાં શું શહેર કે શું જંગલ, શું હરિયાળી પ્રદેશ કે શું વિશ્વરચનાની ગહનતા ઉકલવામાં આવી છે અને રેતાળ પ્રદેશ, પ્રત્યેક સ્થળે કષ્ટની પરવા કર્યા વિના પ્રત્યેક પ્રશ્નને સુંદર, સચોટ અને સરળ ઉત્તર વીરવિભુ વિચર્યા છે.
આપવામાં આવેલ છે. ચૌદ રાજલકનું સુંદર સ્વરૂપ અનુપમ આત્મસાધના કરી એમણે કેવલ્ય પ્રગ- એ તત્વજ્ઞાનમાં મળે છે. આત્મતત્વનું અગાધ ઊંડાણ ટાયું. કાલેકની સમગ્ર વસ્તુને એમના જ્ઞાનમાં એ તત્વજ્ઞાનમાં ભર્યું છે, કમતરવની ગહનતા અને સમાવી દીધી. કેઈએ કાળ નથી, કોઈ એવું એના ભેદભેદની છણાવટ માત્ર જૈન તત્વજ્ઞાનમાં દ્રવ્ય નથી કે કોઈ એવું ક્ષેત્ર નથી કે જેનું જ્ઞાન જ જોવા મળશે. પુણ્ય અને પાપની, સંવર અને પરમપિતાને ન હોય. ક્રેઈ એવું વિજ્ઞાન નથી, કેઈ નિર્જરાની, બંધ અને મોક્ષની, નક' અને નિગોદની, એવી કળા નથી, કોઈ એવી શક્તિ નથી કે જે પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિની તથા શ્રદ્ધા અને જ્ઞાનની એમનાથી અજાણ્યાં હેય. બધું યે જ્ઞાન ભયે છે વાસ્તવિક સમજણ જૈન તત્વજ્ઞાનમાં જ મળશે. એમના આત્મમાં, બધી યે શક્તિ વરી છે એમના અનુપમ ઉદારતાભર્યા અનેકાંતવાદનું દર્શન જૈન આત્માને, બધું યે તેજ સમાયું છે. એમના દિવ્ય દર્શનમાં જ થાય છે. ઝીણવટભરી અહિંસાનું જે તેજમાં. જેમની પાસે સુંદર એવું બધું જ છે તેઓ સંપૂણે સ્વરૂપ જૈનદર્શનમાં છે તે બુદ્ધિને ચકિત પૂર્ણ છે. અધૂરાશ અને અપૂર્ણતા એમનામાં છે નહિ. બનાવે છે. આશરે અઢી હજાર વર્ષોનાં વહાણ વાયા
જનહૈયાને ઠારવા એમણે અમૃતવાણી વરસાવી પછી પણ એ તત્ત્વજ્ઞાનની એક કાંકરી ખરતી નથી. છે. એ વાણીમાં અપૂર્વ મધુરતા સમાયેલી છે. એ અઢી હજાર વર્ષોના ગાળામાં વિચારના ક્ષેત્રે થયેલું રનના અને મણિઓના સિંહાસન પર બેસતાં ઊંડાણ અને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે થયેલી પ્રતિ જિન છતાં, દેવની અને માનવોની ભકિત ઝીલતાં છતાં, વાણીમાં રહેલું સત્ય સિદ્ધ કરે છે. કૂદકે અને ભૂસકે સુવર્ણકમળ ઉપર ચરણકમળ માંડતાં છતાં, એમણે આગળ વધતા તથા ક્ષણે ક્ષણે પરિવર્તન પામતાં તો વિગતની જ વાત વહાવી છે. રને અને મણિ આ યુગમાં વીરશાસનના સત્યની સનાતનતા અને પત્થર જ છે. વિવિધ રૂપે એ વિનાશી પુદ્દગલનાં જ ત્રિકાલાબાધિતતા જોઈને હૈયું હેલી ઊઠે છે. દિલ વિવિધ પરિવર્તને છે, મનગમતાં મોહક રૂપે ખરી બોલી ઊઠે છે કે જેમણે અમૃતવાણી વરસાવીને આવું પડનારા અને માટીમાં ભળી જનારા પ્રદમનાં અનુપમ તત્વજ્ઞાન પીરસ્યું તે વીરને કોટિ કોટિ વંદન લક્ષણ છે એ એમણે સમજાવ્યું છે. પ્રત્યેક પ્રાણી છે ! એ વીરનાં ચરણોમાં જીવન સમર્પિત થાય, એ પ્રત્યે પ્રેમ રાખવાનું એમણે શીખવ્યું છે. જીવ- વીરની આજ્ઞા માથે ચઢાવાય, એ વીરની વીરતાના માત્રને જીવવાનો અધિકાર છે અને મરવું કાઈને જ ગુણગાન ગવાય અને એ વીરનું રોજ રોજ ગમતું નથી એ બેધ તેઓશ્રીએ આપ્યો છે. પ્રત્યેક પૂજન થાય એવી શ કયા જૈનહૈયામાં ન હોય? વ્યક્તિની દષ્ટિમાં કંઈક કંઈક સત્ય છૂપું પડેલું છે એ વીરવિભુને વિરહ આજે ખૂબ સાલે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી મહાવીર જન્મ કલ્યાણક દિન
એમના વિના અજ્ઞાનના અંધારામાં આપણે અટવાઈએ છીએ. માહથી માયામાં મુઝાએ છીએ અને કષાયના કાદવમાં રગદેાળાએ છીએ. એમની આજ્ઞાને માથે ચડાવવામાં, એમણે દર્શાવેલા પંથે પ્રયાણુ કરવામાં અને એમણે પ્રરૂપેલા સત્યને આચરવામાં આપણે પછાત રહીએ છીએ. શ્રો વીરવિભુતા ગુણુગાન આપણે રાજ ગાઈએ છીએ પરંતુ એમનાં ગુણાને જીવનમાં ઉતારવાની આળસ સેવીએ છીએ. શ્રીવીરને
આપણે હંમેશા યાદ કરીએ છીએ પરંતુ એમની વીરતાને આપણે ભૂલી ગયા છીએ. કૅસરીઆજીતીનું પ્રકરણ કેઠે પડી ગયું છે અને રતલામ દિરતુ પણ સમયના વહેણુ સાથે કૈડે પડી જશે. જગતના જીવમાત્રને શાસનરસી બનાવવાની શ્રી વીરપ્રભુની ભાવનાને આપણે પ્રશસીએ છીએ પરંતુ આપણી જાતને શાસનરસી બનાવવાના પ્રયાસમાં ખૂળ કચાશ રાખીએ છીએ. સમગ્ર વિશ્વમાં જૈનધમ પ્રસરાવવાની વાતા ખૂબ કરીએ છીએ પરંતુ માત્ર ભારતમાં પશુ સસ્થળે વીવિષ્ણુને સંદેશ પહેાંચાડવા આપણે વિશેષ કાંઇ કરી શકયા હૈાય એમ જણાતું નથી. .જે ભારતમાં પ્રભુએ જન્મ લીધે અને જે ભારતને પ્રભુએ એમના ચરણસ્પર્શથી પાવન કર્યું તે ભારત માં જ જૈનધર્માંથી અનેક લેકે અજાણું છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૧
બતાવતી વેળા માનવધ્યાને સગવડતાપૂર્વક ભૂલી જવામાં આવે છે. મેાંધે' માનવજીવન વિજ્ઞાનયુગમાં સસ્તું બનતું જાય છે. સત્ય તે એ છે કે માનવરક્ષણુ માટે પ્રાણીવધતી ભાગ્યે જ આવશ્યકતા હૈાય છે.
માનતિ માટે ધણું ચે કરવાનું છે. માનવની આજની દુ:ખદ સ્થિતિ જોને હૈયુ વલેવાઈ જાય છે. માનવમાત્રનું ભલું કરવાની કદી નહેાતી એવી અગત્ય ઉપસ્થિત થઇ છે. જ્યારે ભારતમાં સ્વાવ લખી ગ્રામ્ય જીવન હતુ' ત્યારે સૌ સૌની આવશ્યકતાએ સંભારી લેતું, આજે પરિસ્થિતિ તદ્દન ઊલટી છે. જીવન જ એ જાતનું બની ગયું છે કે પ્રત્યેક માનવીને પરાવલંબન રહે છે. સહાય અને સહકારને અભાવે વિકટ પરિસ્થિતિ ઊભી થઇ ગઇ છે. પેટ માટે પાપાચરણુ કરવા છતાં લૂખા શટલા પશુ મળતા નથી. જીવનની જરૂરિયાતા મેળવવા આકાશપાતાળ એક કરવા પડે છે છતાં તે દૂરની દૂર જ રહે છે. મધ્યમવર્ગની સ્થિતિ અસહાય છે. દુ:ખ ગાવા માટે એની પાસે જીભ નથી. આબરૂ જાળવી રાખવાના ખ્યાલે વિકટ સયાગેમાં નીચી મૂડીએ બેસી રહે છે, એ સ્થિતિને દૂર કયે જ છૂટકા. પોતપોતાથી બનતી બધી જ શક્તિ એ માગે' ખચવી જ જોઇએ. ભૂદાન, સંપત્તિદાન, અન્નદાન, વજ્રદાન અને શ્રમદાનની પ્રવૃત્તિએ તે ખૂબ વેગ આપવાની આવશ્યકતા છે. દાનથી ભિક્ષાને ઉત્તેજન મળે છે એવા ભ્રામક ખ્યાલ દૂર કરવા ઘરે છે. અનુકપા કરતી વેળા વ્યક્તિના ગુણુાવગુણાની બાબતમાં પદ્મ
પ્રાણીદયાના જે ભવ્ય આદર્શ પ્રભુએ જગત સમક્ષ મૂકી અને જે આપણા પૂર્વજોએ ભાવથી ઝીક્ષેા તે આદર્શ ના પાલનમાં ક્ષતિ આવતી જાય છે અને માનવહિતના બહાના હેઠળ પ્રાણીવધતી
પ્રવૃત્તિ વેગપૂર્ણાંક આગળ ધપતી જાય છે. રાછાવાનું ન ડ્રાય એમ શ્રી વીરભગવાને પશુ ફરમાવ્યું
વપરાશની વસ્તુ પશુ પ્રાણીધ દ્વારા બનાવીએ છીએ અને નિઃસકાચ વાપરીએ છીએ. વિજ્ઞાનની પ્રગતિમાં અધ બનેલા આપણે માનવયા પણ વિસરી
છે. દુઃખીતુ દુઃખ જોઇને જેનાં હૈયામાં કરુણાભાવ ન પ્રગટે એ ધને પણ યોગ્ય હાવાના સ’ભવ અલ્પ છે.
એ ખરું' છે કે પરમપિતાના વિરહકાળમાં ત્રુટિ
ગયા છીએ. જ્યારે પ્રાણીવધની પ્રવૃત્તિને ઉત્તેજના રહેવાની જ. પરંતુ એ ભૂલવુ' ન જોઇએ કે શ્રી આપવાનુંઢાય ત્યારે જ માનવજીવનની કિ ંમત વીર પરમાત્મા આપણી વચ્ચે નથી છતાં એમને સભારવામાં આવે છે, પરંતુ મહાન લેખાતા માણસે!- દિવ્ય સ ંદેશ આપણી સમક્ષ છે. એ દિવ્ય સંદેશને ની મહત્ત્વાકાંક્ષાને પેષવા અને એમની સગવડતા સતત ખ્યાલ કરાવનાર એમનાં મંદિરે ફેરઠેર છે. સાચવવા નેક નિર્દોષ માણુસાનુ જીવન ખતરનાક પરમપિતાના પ્રતીકરૂપે એમની પ્રતિમા આપણુને અને એવી પ્રવૃત્તિ કરતી વેળા અને તેવાં સાધના પ્રેરણા આપી રહી છે. અગાધ જ્ઞાનભર્યા ભવ્ય જિના
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તીર્થકર મહાવીર–એક અંજલિ
લેખક–પ્રોફેસર જયંતીલાલ ભાઈશંકર દવે એમ. એ. જગતની બે મહાન વિભૂતિઓ શ્રી મહાવીર સ્વામી સમા મહાવીર લેકસમૂહમાં જનકલ્યાણને ઉપદેશ અને ગૌતમબુદ્ધ શ્રમણ પરંપરાની દિવ્ય જતિ આપતા વિહરવા લાગ્યા અને તીર્થંકરપદને પામ્યા. હતા. બને ઇ. સ. પૂર્વે ૬૦૦ લગભગ થઈ ગયા તીર્થકર શwદ મનનીય છે. “તીર્થ' એટલે એમ વિદ્વાનો માને છે. બુદ્ધ અને મહાવીર સમકા
તરવાનું સાધન. જે આવું તરવાનું સાધન બનાવી લીન હોવા છતાં મહાવીર બુદ્ધથી નાના હતા. અને આપે તે તીર્થકર. જગત એક દુરસ્તર અને જેને વચ્ચે બીજો અને મહત્વનો તફાવત તે એ છે કે જે નથી એવા અનંત માગરની પાર જવું છે બુદ્ધ એક નવીન ધર્મસંસ્થાપક હતા અને મહાવીર તે બૂડે નહિ એવી હેડી જોઈએ. આત્માનું સત્યતે કેવળ ધર્મવ્યવસ્થાપક હતા. આ બાબત આપણે જ્ઞાન એ જ સંસારસાગરને તરવાનું સાધન છે. આત્માનું વધારે વિચાર કરીએ.
સાચું જ્ઞાન આપણને હોય તે જ આપણે આત્મા ૨ના પોતાના ધર્મને અનાદિ માને છે. તીર્થ”. અને અનાત્માને વિવેક કરી શકીએ. કર્તવ્ય અને કરે તે જગતમાં આવીને માનવ કલ્યાણ અર્થે અકર્તવ્યને વિવેક કરી શકીએ. આત્મજ્ઞાન એ જ સનાતન જૈન ધર્મ ઉપદેશે છે. અગાઉના યુગોમાં જીવનની દીવાદાંડી છે. અનેક તીર્થકર થઈ ગયા અને એમણે એ જ સના મહાપુરુષનું મહત્વ બે રીતે છેઃ એક તે ઐતિતન જૈન ધર્મને ઉપદેશ કર્યો હતે, માટે જ તીર્થ-
જ તથ- હાસિક દષ્ટિએ અને બીજું અર્વાચીન જીવનની દષ્ટિ
હાસિક દ્રષિએ અને કરેને આપણે ધર્મવ્યવસ્થાપક તરીકે સમજીએ છીએ. એ. દરેક દેશમાં અને યુગમાં જયારે જયારે કે જેવી રીતે ગત તીર્થકરોએ માનવ ઉદ્ધાર માટે કાર્યો મહાન અને વિકટ જીવનસમસ્યા ઉકેલવાની આવે કયું” તેવી જ રીતે મહાવીરસ્વામીએ પણ કર્યું. બુદ્ધ છે. ત્યારે કોઈ મહાપુરુષ તે કાર્ય માટે અવતરેલ પર આપણે કહ્યું કે તે એક નવીન વિચારશ્રેણિના હોય જ. તે કાઈ નવીન માર્ગે લેકેને દેરી જીવનઉત્પાદક હતા અને નવીન ધર્મના સ્થાપક બન્યા. સમરયાઓને ઉકેલ કરે છે. માનવ-ઈતિહાસમાં આવા
બને ધર્મો શ્રમણ પરંપરાના હેવાથી તે વૈરાગ્ય- મંથન-કાળ અનેક વાર આવે છે અને જૂનાં જીવનપ્રધાન છે, ત્યારપ્રધાન છે, તપશ્ચર્યાપ્રધાન છે. મૂલ્યોને નવીન જીવન-મૂલ્યની સાથે ખુલે સંઘર્ષ બાર બાર વર્ષ સુધી કઠોર તપશ્ચર્યા કર્યા પછી જિન- જાગે છે. આવા સમયે આપણે જીવનનાં મૂલ્યોનું પ્રવર મહાવીર સ્વામી અગ્નિશુદ્ધ સુવર્ણ જેવા થઈ ખરેખરું મૂલ્ય શેમાં રહેલું છે તેનો પ્રયત્ન કરીએ ગયા. અનેક જન્મ જન્માંતરનાં કર્મો બળીને ભસ્મ છીએ. જીવનના સનાતન સિદ્ધો બદલાઈ જતા થઈ ગયાં. શુદ્ધ જ્ઞાન, શુદ્ધ દર્શન, શુદ્ધ ચારિત્રની મૂર્તિ નથી. દેશ અને કાળના સંજોગોને અનુરૂપ તેનું
ગમો જગતમાં પ્રકાશ પાથરી રહ્યા છે. શ્રી વીરે સદાકાળ એ ભાવપૂજન કરવાની શક્તિ આપણામાં આપણા માટે મૂકેલે એ ભગ્ય વારસે છે. આપણે પ્રગટે એ યાચના પરમાત્મા પાસે કરીએ. એ વારસાને યોગ્ય બનીએ અને આપણી ત્રુટિઓ શ્રી વીર પરમાત્માને દિવ્ય સંદેશ વિશ્વના ખૂણેદૂર કરવા કમર કસીએ. એમની આજ્ઞા શિરોધાર્ય ખૂણે પ્રસરે અને સૌનું કલ્યાણ હે એવી આજના કરીને આજે એમનું સાચું ભાવપૂજન કરીએ અને મંગલમય સુપ્રભાતે પ્રભુ પ્રત્યે અભ્યર્થના.
( ૧૩ર)હું
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તીર્થકર મહાવીર-એક અંજલિ
૧૩૩
આચરણ થાય છે. દાખલા તરીકે અહિં સાને સના- ઉપદેશમાં સ્પષ્ટ દેખાઈ આવે છે. અપ્રમાદ-સૂત્રતન અને વ્યાપક સિદ્ધાંત મહાવીરસ્વામીના સમયમાં માંથી થોડાંક અવતરણ અહિ હું આપું તે અસ્થાને તેમનું જીવન અહિંસા કેવી રીતે આચારમાં મૂકી નહિ ગણાય. મેહાવીરસ્વામી ગૌતમને કહે છે.” શકાય તેનું એક જવલંત દષ્ટાંત હતું. અવોચીન “ઉત્તમ ધર્મનું શ્રવણ પામીને તેના પર શ્રદ્ધા દષ્ટિએ વિચારતાં પણ એમજ લાગે છે કે રાખવી બહુ અઘરી છે. ઘણા માણસો જ્ઞાન મેળઅહિંસા જ જીવનને મૂળભૂત સિદ્ધાંત હોઈ શકે. વ્યા પછી પણ મિથ્યાત્વનું સેવન ચાલુ રાખે છે. વ્યક્તિગત જીવનમાં માણસ માણસ વચ્ચેના સંબં
હે ગૌતમ! ક્ષણમાત્ર પણ પ્રમાદ મા કર!” ધમાં રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધ અને અર્થકારણમાં હિંસાવડે યવહાર કરીએ તે પરિ. “ધમ પર શ્રદ્ધા રાખીને ધર્મનું શારીરિક ક્રિયાણામ કેટલું ભયંકર આવે તેની તે માત્ર કલ્પના જ એમાં આચરણ કરવું બહુ જ મુશ્કેલ છે. સંસારમાં કરવી રહી. ગાંધીજીએ તે અહિંસાનો સિદ્ધાંત રાજ- ઘણાય ધર્મ-શ્રદ્ધાળુ માણસો પણ કામ-જોગોમાં કારણ અને અર્થકારણમાં પણ કેટલે બધે સફળ રચ્યાપચ્યા રહે છે. હે ગૌતમ ! ક્ષણમાત્ર પણ પ્રમાદ ઉપયોગ થઈ શકે છે તે બતાવી આપ્યું હતું, અને મા કર.'' જગતના વિચારકે જ્યારે one world એટલે સમગ્ર “તું આ વિશાળ સંસારસમુદ્રને તે તરી ચૂક્યા જગતની એક કુટુંબ વ્યવસ્થાને આદર્શ સેવી રહ્યા
રહ્યા છે તે ભલા માણસ, કિનારે આવીને કાં અટકી
છે છે ત્યારે તેના પાયામાં અહિંસા જોઈશે જ. હું ધારું
પડ્યો? સમુદ્ર પાર જવા માટે બની શકે તેટલી ઉતા
થશે ? છું કે એટલા માટે જ પ્રાચીને એ અહિંસાને “મહા
વળ કર. હે ગૌતમ! ક્ષણમાત્ર પણ પ્રમાદ મા કર.” વ્રત” અને “સાર્વભૌમ મહાનિયમ” તરીકે ઓળ
ભગવાન મહાવીરનાં આવાં અર્થપૂર્ણ પદવાળાં ખાવી છે. વ્યાપક અહિંસાધર્મમાં સત્ય, અસ્તેય,
સુભાષિત વચને સાંભળીને શ્રી ગૌતમસ્વામી રાગ અને બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ આવી જ જાય. પાતંજલ યોગસૂત્રો, મનુસ્મૃતિમાં, બ% પંચશીલમાં, જગ.
દેવનાં બંધને કાપી નાંખીને વીતરાગ બન્યા અને તના તમામ ધર્મોમાં પાંચ વસ્તુને ઉપદેશ છે, ફરક
સિદ્ધિ-ગતિને પામ્યાં. માત્ર એટલે જ કે જેન ધર્મમાં સૌથી વધારે ભાર જેણે લૌકિકદષ્ટિએ પણ હિતકારિણી અને લેઅહિંસા પર મૂકાય છે.
તરદષ્ટિએ મેક્ષગામિની દૃષ્ટિ આપી એવા તીર્થકર સતત આત્મજાગૃતિને ધ્વનિ મહાવીરસ્વામીના શ્રમણભગવાન મહાવીરને અનેકાનેક વંદન !
આત્માથી મનુષ્ય, પિતે જોયેલી વાત પણ પરિમિત શબ્દોમાં, સંદેહ ટળે એ રીતે, તમામ રીતે પુરેપુરી, સર્વ પ્રકારે સ્પષ્ટતાવાળી, બડબડાટ વિનાની અને ઉગ ન કરે એવી ભાષામાં કહેવી.
–મહાવીર વાણી
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ભગવાન મહાવીરના સમકાલીન કેટલાક રાજાઓ
પ્રાધ્યા. ખી. ચાં. શાહ એમ. એ.
ઉમરે દીક્ષા વિહાર કર્યા
ભ. મહાવીરસ્વામીએ ત્રીસ વર્ષની લીધી ત્યાર પછી જ્યાં જ્યાં તેમણે તથા ચેમાસા ગાળ્યાં, તેની વિગતવાર તેાંધ જૈન ગ્રંથામાં મળી આવે છે. આ વાંધાને ઝગુવટથી તપાસી મુનિશ્રી કલ્યાણુવિજયજીએ પેાતાના “ શ્રમન મળવાનું મઢાવીર ’નામના ગ્રંથમાં વિહારા તથા ચેમાસાંઓને સાલવાર ગાઠવ્યાં છે. આ સાલવારીને અભ્યાસ કરતાં આપણને કેટલીક ઉપયેગી ઐતિહા
સિક હકીકતા મળી આવે છે.
પ્રથમ આપણે જે વિદ્વાર તથા ચેકમાસાએ આપણને ઉપયોગી થઇ પડે તેવાં છે તેની મુનિશ્રી કલ્યાણુવિજયજીએ આપેલી સાલવારીનેા અહીં નિર્દેશ
કરશું.
( ૧ ) પોતાના ૪૨ મા વર્ષોંમાં ચેમાસાં પહેલાં ભ. મહાવીર કૈાશાંખી ગયા. ત્યાં તે વખતે રાજા ક્ષતાનિક રાજ્ય કરતા હતા.
પોતાના ૪૪ મા વર્ષમાં ચામાસા પછી ભ. મહાવીર ફરીથી કોશાંખી ગયા. તે વખતે રાજા ઉદયન ગાદી ઉપર્ હતા અને ઉદયન નાની 'મરને હાવાથી તેની માતા રાણી મૃગાવતી રાજ્યકારભાર ચલાવતી હતી.
પેાતાના ૪૯ મા વર્ષમાં રાજગૃહમાં ચામાસુ ગાળીને ભ. મહાવીર ફરીથી કૌશાંબી ગયા તે વખતે રાજા ઉદ્દયન હજી પણુ ઉમર લાયક થયા ન હતે છતાં પણુ તેની સ ંભાળ રાખવાનું કામ પોતાના અનેવી અવતિના રાજા પ્રદ્યોતને સોંપી રાણી મૃગાવતીએ દીક્ષા લીધી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૨) પેાતાના ૪૮ મા અને ૪૯ મા વર્ષમાં સ. મહાવીરે ચોમાસાં રાજગૃહમાં ગાળ્યાં. આ વખતે ત્યાં રાજા શ્રેણિક રાજ્ય કરતા હતા. અને તે પોતાની રાણીઓ સાથે ભ. મહાવીરને વાંદવા આવ્યા હતા.
વખતે રાજ્યકુટુંબને કોઇ સભ્ય વાંા માન્યા હાય તેવા ઉલ્લેખ મળતેા નથી.
-
પોતાના ૫૪ મા વર્ષમાં રાજગૃદ્ધમાં ચામાસુ ગાળીને ભ, મહાવીર ચંપા ગયા. ત્યાં તે વખતે મગધના રાજા કુણિકના મુકામ હતા. કુણિક સપરિવાર વાંદવા આળ્યેા હતેા.
પેાતાના ૫૫ મા વર્ષમાં મિથિલામાં ચામાસ' ગાળા ભ. મહાવીર ફરીથી પા ગયા, તે વખતે રાજા ણિક ત્યાં હતા અને મહાશિલાર્કટક યુદ્ધ શરૂ થઈ ગયુ હતું..
( ૩ ) પોતાના પ૬ મા વર્ષમાં મિથિલામાં ચેામાસું ગાળીને ભ. મહાવીર શ્રાવસ્તી ગયા. અહીં તેને ગેાચાલક સાથે તકરાર થઇ જેને પરિણામે તે માંદા પડ્યા. આ માંદગીએ ચેાડા જ વખતમાં ભયંકર સ્વરૂપ ધારણુ કર્યુ. પણુ સદ્ભાગ્યે તેમના ૫૭ મા વર્ષના પહેલા માસમાં આરામ આવી ગયા. આ માંદગી દરમ્યાન તેમને પોતાના જમાઇ અને શિષ્ય જ માલિ સાથે વિવાદ થયા અને માલિ તેમનાથી જૂદો પડ્યો.
મારા મત પ્રમાણે ભ. મહાવીરતા જન્મ ઇ. પૂર્વે, ૫૩૯ના એપ્રિલ માસમાં અને નિર્વાણુ ઈ. પૂર્વે* ૪૬૮ના ઓકટોબર માસમાં થયું હતુ. આ તારીખા સ્વીકારીને ઉપરની હકીકતામાંથી મળી આવતી ઐતિહાસિક માહિતિ સાલવાર આપું છું.
(૧) ૪. પૂર્વે ૪૯૮ માં કૌશાંખીમાં શતાનીક રાજ્ય કરતા હતા પણુ છે. પૂર્વ° ૪૯૫ માં બાળરાજા ઉદયનની વતી તેની મા રાણી મૃગાવતી રાજ્ય ચારભાર ચલાવતી હતી. એટલે આ સમય દરમ્યાન રાજા શતાનિક મૃત્યુ પામ્યા હશે. ૭. પૂર્વે ૪૯૦ માં ઉદયન ૬૭ પશુ ઉંમરલાયક થયા ન હતા અને પેાતાના પર મા અને ૫૪ મા વર્ષમાં મહા-અવતિમાં પ્રદ્યોત રાજ્ય કરતા હતા. બધા જૈન વીરે એામાસાં ફરીથી રાજગૃહમાં ગાળ્યાં પણ આ લેખા સ્વીકારે છે કે જે રાત્રિએ ભ‚ મહાવીરનું નિર્વાણુ
( ૧૩૪ ૦૭
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીરના સમકાલીન કેટલાક રાજાઓ
૧૩૫ થયું તે જ રાત્રિએ અવંતિમાં પાલકને રાજ્યાભિષેક આઠમા વર્ષે થયું હતું એટલે અજાતશત્રુનું રાજયાયો હતો. પુરાણે જણાવે છે કે પ્રદ્યોતે ૨૦ વર્ષ રહણ અને શ્રેણિકનું મૃત્યુ છે. પૂર્વે ૪૯૦ માં થયું રાજ્ય કર્યું હતું અને તેની પછી પાલક ગાદીપતિ હતું, જે ઉપર આપેલી સાલ સાથે મળી રહે છે. થયા હતા. એટલે પ્રવત છે. પૂર્વે ૪૮૧ માં અવંતિની પુરાણ પ્રમાણે અજાતશત્રુએ (કણિક) ૨૫ ગાદીએ આવ્યું હતું તેમ નિશ્ચિત થાય છે. વર્ષ અને દર્શકે પણ ૨૫ વર્ષ રાજ્ય કર્યું છે. એટલે (૨) છે. પૂર્વે ૪૯૨ માં રાજગૃહમાં વૃદ્ધ રાજા આપણને નક
સાલવારી મળે છે – શ્રેણિક રાજય કરતો હતો પણ છે. પૂ. ૪૮૮ તથા ઇ. પૂ. ૪૯૭ (આશરે) કૌશાંબીમાં રાજા શતાનિકનું ૪૮૬ માં રાજગૃહમાં રાજવંશને કઈ સભ્ય હાજર
મૃત્યુ અને બાળરાજા ઉદયનનું રાજ્યારોહણ. ન હતા. શ્રેણિકના મૃત્યુ પછી કુણિક મગધની ગાદી ,, ૪૯૧ અવંતિમાં પ્રવાતનું રાજ્યારોહણ. ઉપર આવ્યો હતો પણ થોડા જ સમયમાં સેચનક
- ૪૯૦ રાજગૃહમાં શ્રેણિકનું મૃત્યુ અને અજાનામના હાથી માટે તેને તેના ભાઈઓ સાથે તકરાર
તશત્રુ(કુણિક)નું રાજ્યારોહણ થઈ હતી. ભાઈઓ નાસીને તેમની માતાના પિતા છે. પૂ. ૪૯૦ રાણું મૃગાવતીની દીક્ષા વૈશાલિના રાજા ચેટક પાસે મદદ માટે ગયા. આથી , ૪૮૨ બુદ્ધનું નિર્વાણ ચેટક અને કુણિક વચ્ચે યુદ્ધ થયું જે મહાશિલા
, ૪૬૮ મહાવીરનું નિર્વાણ કંટક યુદ્ધને નામે પ્રસિદ્ધ છે. આ યુદ્ધની તૈયારી
અવંતિમાં પ્રવાતનું છે અને પાલકરવા કુણુક રાજધાની રાજગૃહ છોડીને ચંપા ગયે
કનું રાજ્યારોહણ હતે. છે. પૂર્વે ૪૮૫ માં કણિક ચંપામાં હતો અને
- ૪૬૫ રાજગૃહમાં અજાતશત્રુ(કણિક)નું મૃત્યુ છે. પૂ. ૪૮૪ માં મહાશિલાકંટક યુદ્ધ શરૂ થઈ
અને દર્શકનું રાજ્યારોહણ ચૂક્યું હતું. આ ઉપરથી જણાય છે કે શ્રેણિક છે.
કશબીને રાજા ઉદયન પિતાની યુવાવસ્થામાં પૂ. ૪૯૨ થી ૪૮૮ ને સમય દરમ્યાન મૃત્યુ પામ્યા
અવંતિના રાજા પ્રદ્યોતની કુંવરી વાસવદત્તાને પર હશે. વળી કણિક અને તેના ભાઈઓ વચ્ચે તકરાર,
હતા તેમજ જરા મોટી ઉંમરે રાજગૃહના રાજા ચેટકની દરમ્યાનગિરી, મહાશિલાકંટક યુદ્ધની શરૂ
દર્શકની બહેન પદ્માવતીને પરણ્યો હતો. રાજગૃહને આત–આ બધા માટે લગભગ ચાર પાંચ વર્ષને
રાજા શ્રેણિક કેશલના રાજા પ્રસેનજિતની બહેનને સમય જોઈએ એટલે એણુકનું મૃત્યુ ઇ, પૂ. ૪૯૯ પર હતા અને કણિક તેની કુંવરી વજિરીને માં થયું હોવું જોઈએ.
પરણ્યો હતો. પ્રસેનજિત પછી તેને કુંવર વિડભ (૩) ઇ. પૂ. ૪૮૩ માં ભ. મહાવીરને સખ્ત કેશલની ગાદીએ આવ્યા હતા પણ તેનું નાની માંદગી થઈ આવી અને આ માંદગી દરમ્યાન જ માલિ ઉંમરમાં અચાનક મૃત્યુ થતાં કેશલનું રાજ્ય કણિકે જ પડ્યો. આ હકીકત બુદ્ધ જયારે સામગામમાં ખાલસા કરી મધમાં ભેળવી દીધું હતું. આ ઉપરથી હતા ત્યારે તેમણે સાંભળી. બુદ્ધનું નિર્વાણ આ બનાવ જણાય છે કે શ્રેણિક, પ્રસેનજિત અને શતાનિક પછી લગભગ દેઢ વર્ષે થયું, એટલે બુદ્ધ ઇ. ૫. લગભગ એક પેઢીમાં હતા તેમની પછીની પેઢીમાં ૪૮૨ માં નિર્વાણ પામ્યા. મહાવંશના કથન પ્રમાણે પ્રદ્યોત અને કુણાલ હતા અને ત્રીજી પેઢીમાં પાલક, બુહનું નિર્વાણ અજાતશત્રુ(કણિક)ના રાજ્યના ઉદયન અને દર્શક હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીરનો જીવનસંદેશ
વક્તા પ્રાધ્યા. રવિશંકર મ. જોશી એમ. એ. આજે ભગવાન મહાવીરની જયંતી છે અને તેમના દિલ રંગાય છે, એમના તરફ આપણા અંતરમાં અનેરી ગગાન કરવાને માટે આપણે એકત્ર થયા છીએ. પ્રેમની લાગણી ઉદ્દભવે છે. એ મહાપુરુષને યાદ કરતા
જયારે જયારે જયંતિના પ્રસંગે ભગવાનના જ અનેકવિધ શુભ લાગણીઓથી આપણું દિલ પ્રદીપ્ત શણગાન કરીએ છીએ ત્યારે ત્યારે આપણા દિલમાં થાય છે એનું કારણ મને એ જ જણાયું છે કે ભગવાન અનેખી ભાવના પ્રગટે છે.
મહાવીરે જે સંદેશ જગતને આપે છે તેમાં લેજયંતિ ઉજવવાનું દયેય
કલ્યાણનાં શાશ્વત તો છે, માનવજાત પિતાને
સાચો વિકાસ કેવી રીતે સાધી શકે, તે માટેની સાચી આમ દર વરસે જયંતીએ ઉજવવામાં નવીનતા
| દોરવણી તેમાં છે. ટૂંકામાં તેમને સંદેશ યુગે યુગે શું? એ પ્રશ્ન સહજ ઉપસ્થિત થાય છે અને તેને
ઉપયોગી અને શાશ્વત સત્યથી ભરેલું છે. જવાબ એક જ છે કે માનવસ્વભાવ એવો છે કે કોઈ સત્ય એમને એક જ વખત કહેવાથી ગળે ઉતરી જ મહાવિભૂતિઓ ક્યારે જન્મે છે ? નથી. પણ એ સત્યને જેમ જેમ ઘૂંટ્યા કરીએ, તેમ જયારે જયારે જનતા અવળા માર્ગે ચઢે છે, તેમ તે સત્ય થડાણાં અંશે તેને ગળે ઉતરે છે. ચોમેર અંધકાર છવાય છે, અને માનવતાનું લીલામ આપણા ઉપર અજ્ઞાનના થર એવા ગાઢ જામ્યા છે છડેચોક થતું દેખાય છે ત્યારે ત્યારે જગતને સાચે કે તે દૂર કરવા માટે તેના ઉપર બેધરૂપી પાણીનો રાહ બતાવવા માટે આવી વિભૂતિઓ જન્મે છે. સતત પ્રવાહ વહેતે રહે તે જ એ થર જરા હળ ભગવાન મહાવીરના કાળમાં પ્રજાજીવનમાં જડપડે અજ્ઞાનનું આવરણ દૂર થાય અને સત્ય સમજાય. વાદન ઝેરી વાતાવરણ ફેલાયું હતું. રાજવીએ સત્તાની એટલે આવા મહાપુરુષના અવારનવાર ગુણુ સ્મરણુ લેલુપતા માટે અંદર અંદર લડતા અને યુદ્ધને આતશ કરીએ તેઓએ આપેલ સંદેશ સાંભળીએ-તેના ઉપર જનતાને ભરખી જ. યુદ્ધમાં લડતાં લડતા જે ચાહી વિચાર કરીએ તે પરિણામે આપણા ઉપર અજ્ઞાનનું પિતાનો પ્રાણ પાથરે તે દિવ્ય-વિજયમાળ પ્રાપ્ત કરે જે આવરણ જડ ઘાલીને જામી ગયું છે તે ધીરે ધીરે છે એવી અજ્ઞાનભરી માન્યતા લેકામાં ફેલાવવામાં દર થાય આ ધ્યેયથી આપણે ભગવાનની જયંતી આવતી અને જનતા વિનાશના માર્ગે ચકચૂર બની દરવર્ષે ઉજવીએ છીએ,
ધપી રહી હતી. ભગવાન મહાવીર અને ભગવાન બુદ્ધ ભગવાન મહાવીર છે, પૃ. ૫૯૯માં થઈ ગયા. આ અંધકાર દૂર કરવા માટે પુરુષાર્થ ખેડા. સત્તાની આ બનાવને આજે ૨૫૫૦ જેટલા વરસ વીતી ગયા. લેલુપતા, યુદ્ધની જવાળાઓ, યજ્ઞાદિના બલિદાને આટલા લાંબા સમય દરમિયાન અનેક રાજવીઓ, વગેરે પાશવી તેમાં આપણો વિનાશ રહ્યો છે, તેમાં સેનાપતિઓ, વ્યાપારીઓ, પ્રધાને, પંડિત થઈ ગયા સાચું સુખ નથી, તેમાં માનવ જાતનું કલ્યાણ નથી, પણ તેમની ઊંડી છાપ આપણા દિલમાં દેખાતી નથી. તેમાં તે વાસનાની અકાલીન તૃપ્તિ જ છે, એ સત્ય
ત્યારે આજે અઢી હજાર વરસે પણ ભગવાન મહા તેઓએ જનતાને સમજાવ્યું. અહિ સા અને તપને વીરના ગુણગાન કરતી વખતે આપણા દિલમાં અવનવી શાશ્વત સંદેશ જગતને આપ્યા. આ સંદેશમાં યુગેયુગે ભાવના પેદા થાય તે અનેક શુભ પ્રેરણાઓથી આપણું માનવ જાત પિતાને વિકાસ સાધી શકે તે શુભ તત્વ
* મહાવીર જયંતીના દિવસે શ્રી યશોવિજયજી ગ્રંથમાલા તથા શ્રી વિજય ધમ પ્રકાશક સભાના ઉપામે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભામાં ઉજવાયેલ મહાવીર જન્મ મહોત્સવ પ્રસંગે આપેલ ભાષણનો સારભાગ.
= ૧૩૬ ]e.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીરને જીવનસંદેશ હતું, સાચું કલ્યાણ હતું, છનની વિશાળ દષ્ટિ પણ ઐહિક વસ્તુમાં જેને વાસના નથી તે અને હતી, અને એટલે જ આજે ભગવાનને એ સંદેશ નિયમથ એટલે કોઈ પણ પ્રકારની જગતના સુખની અઢી હજાર વરસે પણ સાંભળ આપણને ચે છે. દૃઢ ઝંખના નથી તે-એવાં નામે આવ્યાં છે.
વર્તમાન યુગમાં પણ જગતને પ્રવાહ ખોટા દરેક વ્યક્તિની આમ આંતરિક શુદ્ધિ થાય તે માગે ધપી રહ્યો છે. આપણે શાન્તિ માગીએ છીએ સમાજની પણ શહિ થાય. સત્તા અને સુખની પણ શાન્તિતા બહાના નીચે સત્તા અને ધનની ઝંખના ઝંખના ટળે એ જ સાચું લોકકલ્યાણ છે. છૂપાયેલી છે. આપણે દૈહિક સુખને આપણો વિકાસ માની લીધા છે. આ માન્યતા ખોટી હોવા છતાં આપણે ભગવાન મહાવીરના જીવનમાંથી આ શાશ્વત તેને સત્ય માનીને આગળ ચાલ્યા છીએ. જેને આપણે સંદેશ આપણને સપડે છે, હવે આપણે તેમના પ્રગતિ કહીએ છીએ, તે તે પ્રગતિને આભાસ માત્ર જીવન તરફ જરા દૃષ્ટિ કરીએ. છે; વાસ્તવિક રીતે તો માનવતાનું તેમાં દેવાળું છે. ભગવાન મહાવીરના જન્મ પ્રસંગોનો તે આપ આવા ખોટા ખ્યાલને ભરમ ભાંગવા માટે આવા સૈને ઘણે ખ્યાલ છે. તેઓ પ્રથમ તે સંસારી હતા. પયગંબરી પુરુષોની દષ્ટિ આપણે સમજવી જોઈએ યશોદા ધર્મપત્નીથી તેમને પ્રિયદર્શન પુત્રી પણ અને તે દષ્ટિ વર્તમાન યુગમાં કેમ સક્રિય બનાવવી થયેલી. ૨૮ વરસ સુધી તેઓ ગૃહ-સંસારમાં રહ્યા, તેની યોજના કરવી જોઈએ.
પરંતુ એમના દિલમાં કરુણા તે ભરી પડી હતી.
જગત દુઃખી છે, ચોમેર અંધકાર છવાયો છે. લોકમાનવ જીવનનાં ત
કલ્યાણને માટે પિતાને કંઈ કરવું જોઈએ એવી
ભાવના એમના દિલમાં રમી રહી હતી, પરંતુ માતામાનવ જીવનમાં બે પ્રધાન દષ્ટિ છેઃ એક અહિક
પિતાનું મન ન દુઃખાય તે ખાતર ત્રીસ વર્ષ સુધી અને બીજી આમિક,
તેઓશ્રી ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહ્યા. ૩૦ થી ૪૨, એમ ઐહિક સુખ એટલે ખાવું, પીવું, પહેરવું અને બાર વરસ તેઓએ આત્મસાક્ષાત્કાર માટે સાધનામાં જુદા જુદા ભેગા માણવા, વ્યવહારિક ઉન્નતિ સાધવી- ગાજ્યાં. તે દરમિયાન અનેક ઉપસર્ગો સહન કર્યા. આ પ્રકારનું સુખ આપણને ઘડીભર સુખને ભાસ બાર બાર વરસની ઘોર તપશ્ચર્યાથી કર્મમળ બાળી આપે છે, પણ તે સાચું સુખ નથી, પણ એ તે આત્માને શુદ્ધ કર્યું, અને ૪ર વરસે કૈવલ્યજ્ઞાન પુદગળની વાસનાને પોષવાના વિલાસી તરવે છે, અને પ્રાપ્ત કર્યું–તે પરિપૂર્ણ સ્વરૂપમાં આવ્યા. એ સુખ શાશ્વત પણ નથી. એ સુખના પરિણામે તે કૈવય પ્રાપ્ત કર્યા પછી ૪૨ થી ૭ર એમ ૩૦ દુઃખ જ જમે છે. જ્યારે બીજું તત્વ આમિક દૃષ્ટિનું વરસ સુધી પોતાના જ્ઞાનનેઅનુભવને નીચેડ છે. મહાવીર ભગવાને કહ્યું છે કે જો તમે આત્માને હવે તે જગતને આપે. સત્યનો સાક્ષાત્કાર કરી પ્રાપ્ત કરશે તે શાશ્વત અને તે સુખ પ્રાપ્ત થશે. જગતને તે સત્યને બંધ કર્યો. એમના જીવનની દ્રષ્ટી વાસના અને ખરાબ કર્મોથી આત્મા ઉપર અશુદ્ધ રૂપરેખામાંથી આપણને જાણવા મળે છે કે જે તના થર જામી ગયા છે તેને અખંડ સાધનાથી જગતનો ઉદ્ધાર કરવા નીકળે છે તેને માત્ર વાતો શદ કરો. જેમ જેમ આત્મા ઉપરના થર વાત કરીને કે કેવળ શબ્દોના સાથિયા પૂરીને નીકજશે તેમ તેમ કઈ અવર્ણનીય સુખ અને શાંતિને ળવાનું રહેતું નથી. સૌ પહેલાં તે પોતે જ પિતાને તમને અનુભવ થતે જશે. જૈન ધર્મને ઇંદ્રિયનિગ્રહ. સત્યની સરાણે ચઢાવે છે, અનુભવો અને અનેકવિધ વાસનાઓ, ગ્રંથિઓ અને દુષ્કર્મોને નિગ્રહ પ્રધાન પરિસહે પછી તેના પરિપાકરૂપે સત્ય તારવે છે, પદે હોવાથી જિન=ઈદ્રિયછત; વીતરાગ એટલે કેઈ અને એ અનુભવને નિચેડ જગત સમક્ષ મૂકે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
શ્રી આત્માના પ્રકાશ
એટલે પહેલા સાચા સુખને માર્ગ અનુભવથી તેઓ ધરાવતા અમેરીકા પર બેઓ વર્ષ થાય તે નિર્દોષ સમજયા અને ત્યાર પછી ૩૦ વરસ સુધી એ સત્ય જનતાને કેવો સંહાર થાય તે કંપારી ઊભી કરે. સંદેશ જગત સમક્ષ રજૂ કર્યો. બીજું જીવનનું રશીયા કે બીજા પ્રદેશોના પણ એવા જ હાલહવાલ અંતિમ ધ્યેય ઐહિક સુખ નથી પણ આત્માની સમજવા. ભાવી યુદ્ધમાં આખી માનવજાત સાફ પ્રાપ્તિ છે તે સમજાવ્યું અને ત્રીજી આભાના થઈ જાય એવી ભીતિ છે. એટલે અહિંસાને મંત્ર અનુભવી આત્માઓએ સમાજમાં આધ્યાત્મિક જ્ઞાન- અત્યારે તે જગતને બચાવવાને સંદેશ ગણાય. નો પ્રચાર કરવો જોઈએ તે સમજાઢ્યું.
યુરોપના પ્રવાસીઓ કહે છે કે યુહના ઉચ્ચાર ટૂંકામાં જ્યારે સમાજ ઐહિક સુખ માટે દેડ માત્રથી અત્યારે ત્યાંની પ્રજા કંપી ઊઠે છે. કરે છે અને આધ્યાત્મિક વિશુદ્ધિ સાધવાનું ભૂલે છે માનવી એટલે દિવ્યતા અને પશુતાનું; સુવર્ણ ત્યારે આખીએ પ્રજા દુખેમાં ઘસડાય છે. રજ અને માટીનું મિશ્ર પૂતળું પશુતા ખંખેરી
ભગવાન મહાવીરે-જેનધમે જે સંદેશ આપે નાખવી અને દિવ્યતત્વ ખીલવવું તે જીવનનું મુખ્ય છે તે સમસ્ત માનવજાતને કેમ કલ્યાણ થાય તે છે. વર્તમાનયુગમાં યુવાની, હિંસાની ઝંખના તે વ્યાપક દ્રષ્ટિથી આપે છે. તે નાના વર્તુળમાં પશુતાનું લક્ષણ છે. અહિંસા એ દિગ્ય તત્વની બંધાઈ રહે તે યોગ્ય ન ગણાય. ભગવાનને તે સંદેશ છવનમાં ખીલાવટ છે. જગતમાત્રને સંદેશ છે અને ૨૫૫૦ વર્ષ પહેલાં આજના કલુષિત-યુદ્ધવાળું જગતમાં શાન્તિની એટલે આચરણીય હો તેટલે અત્યારે પણ છે.
સ્થાપના કરવા માટે, ભગવાન મહાવીરના સંદેશને
પ્રચાર દેશભરમાં કરવાની ખાસ જરૂર છે. અહિંસાનું આવિષ્કરણ
ભગવાન મહાવીરને મુખ્ય સંદેશ અહિંસાનો જૈન ધર્મ ક્રિયાવાદને પણ ખૂબ મહત્વ આપ્યું હતા. અહિંસાની ઊંડામાં ઊડી દષ્ટિ તેઓએ છે. ક્રિયાવાદ એટલે પુરુષાર્થ. પુરુષાર્થ બે પ્રકારના સમજાવી. જગતના તમામ છ પર કરણ અને છે: એક વ્યાવહારિક, બીજે પારમાર્થિક. મિત્રીભાવ કેળવવાની તેમાં ઘેષણ હતી. અહિંસાનું તમે વેપારમાં દ્રવ્ય પ્રાપ્તિ કરે; લકિક ગૈરવ સ્વરૂપ તેમણે ઘણી સક્ષમ દષ્ટિથી ચમ્યું છે. મેળો તે વ્યાવહારિક પુરુષાર્થ અને તમારી વૃતિઓ
એ સમયે રાજા યુદ્ધની ઘેલછાએ ચહ્યા હતા. ઉપર સંયમ મેળવી, આંતરિક આત્મશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી પરિણામે પ્રજા હેરાન થતી, હજારો નિર્દોષ માનવીને કે લોકહિતના માર્ગે આગળ ધપે તે પારમાર્થિક સંહાર થતા. યુદ્ધની ખૂનરેજી ભગવાનને ખટકતી હતી, પુરુષાર્થ. ક્રિયાવાદને વાસ્તવિક અર્થ ઈદ્રિય, ચિત્ત “ અને જીવવા દો ” એ એમને જીવનમંત્ર અને અહંકારનો નિગ્રહ કરી કૈવલ્યપદ મેળવવું તે હત અને “અહિંસા"ના સૂત્રમાં જગત માત્રના છે. જેને માને છે કે તપશ્ચર્યાથી અનેક જન્મનાં પ્રાણીઓના કલ્યાણની ભાવના હતી. જે મહાન કર્મો ખપાવી શકાય છે અને આંતરિક વિશુદ્ધિ પુરુષે અહિંસાના આ મંગળ સૂત્રને ઉચ્ચાર કર્યો. પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. તે મંત્ર સમસ્ત વિવે આજે વિચારવા જેવો છે. આવી જ ત્રીજી વસ્તુ જેનધર્મો આપી છે. આજે પશ્ચિમમાં સત્તાની-યુહની જે લાલસા જાગી છે “આત્મવાદ”ની. આ જડવાદના જમાનામાં તે ખાટી છે, તેમાં સમસ્ત વિશ્વના વિનાશને ભય “આમ” એવું કોઈ તત્વ છે તેમ પણ કોઈ રહ્યો છે. માત્ર થોડા જ બેમ્બથી ઈંગ્લાન્ડ નામશેષ સ્વીકારતું નથી. શાશ્વત વસ્તુને ભૂલી આપણે આ થઈ જાય એવી શકયતા છે. મેટી મેટી મહેલાતે દેહનાં ક્ષણિક સુખ માટે મથ્યા કરીએ છીએ. તે
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ગવાન મહાવીરના જીવનસ દેશ
આાત્મતત્ત્વની સાધના આપણે ભૂલ્યા છીએ. સાધના આજે આપણે ભૂલતા જઇએ છીએ. આ તત્ત્વ જ સાચુ સુખ અને શાંતિ આપી શકે.
સૌપ્રથમ આપણે આપણું ધ્યેય નક્કી કરવુ જોઇએ, કે આપણે કયાં જઇ રહ્યા છીએ. આજે આપણા જીવનના અંતિમ ધ્યેયને ક્રાઈ નિશ્ચય નથી, એટલે ધારામાં આપણે અટવાઈએ છીએ. આત્માની એળખ કરવી, તેતેા વિકાસ સાધવા અને આત્મસિંહના માર્ગે કૈવલ્ય પ્રાપ્ત કરવું' એ આપણા જીવનનું પરમધ્યેય છે, એ ભારતીય સંસ્કૃતિનું વિશિષ્ટ લક્ષણ છે.
યુરેપમાં જડતત્વ જામ્યું છે, તેઓ દેહના સુખ માટે જ અધી પ્રવૃત્તિઓ કરે છે પરંતુ છેવટ તેને શું અંજામ આવશે તેની ઊંડી સમજ તેમને નથી. આત્મતત્વની દૃષ્ટિવિહાણા જગતને વાદને આ ઝેરી પવન ભીષણ ધ્યેય વિનાની ક્રાઇ દિશા તરફ ખેંચી રહ્યો છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯
મૂક્યા છે. તપશ્ચર્યાને માગ બતાવ્યા છે. શક્તિ અને રુચિને અનુકૂળ થાય તેવા તપશ્ચર્યાંના અનેક માર્ગો છે. કામ, ક્રોધાદિ જે રજકણા આત્મા ઉપર વાયાં છે તેને ખ ંખેરી નાખી આત્માને નિમળ કરવા એ તપશ્ચર્યાનું ધ્યેય છે.
ભગવાન મહાવીરે તે। આત્મશુદ્ધિ માટે ધાર તપશ્ચર્યા કરી હતી, એમના કાનમાં ખીલા ખાડવામાં આવ્યા તા પણ સમભાવે તે સહન કરી રહ્યા હતા, ભયંકર ફૂંકાડા મારતા ચંદ્રકૌશિક સપની પાસે પણ તેઓ ગયા હતા, તેમના ચરણમાં ખીર રાંધવામાં આવે તે પણ તે શાન્ત ચિત્તે સહી લેતા હતા. આમ તેએ।શ્રીની તપશ્ચર્યા તે। શ્રેણી ઉચ્ચ કાટીની હતી. આપણે આટલી ધાર તપશ્ચર્યા કદાચ ન કરી શકીએ. પરંતુ જેટલું બળ આપણામાં છે, જેટલી શક્તિ આપણામાં છે તેના પ્રમાણુમાં યેાગ્ય તપશ્ચર્યા આપણે જરૂર કરી શકીએ તે ચિત્ત વધારે નિમ`ળ ખની શકે.
ભાજન લેતી વખતે અકરાંતીયા થઈને ન જમતાં થાતુ ઓછુ' જમવું, ઊષ્ણેાદરી વ્રત પાળવું તે પશુ એક તપશ્ચર્યા છે. ખૂબ ભોજન લેનાર માણસના જીવનમાં પ્રમાદ ધર કરી બેસે છે, અને પ્રમાદી માણુસ તે! ધીમે ધીમે ધણા અનિષ્ટો કરી બેસે છે.
આત્મશુદ્ધિનાં કારણા જૈનધમે આત્મશુદ્ધિ જીવનના ચેાક્કસ ધ્યેય તરીકે સ્વીકારી તેનાં પગથિયાં દર્શાવ્યાં છે. કર્મીના રજકણા આત્માની અનંત-શક્તિને ઢાંકી દે છે. કામ, ક્રોધ, લોભ, મદ, ઇર્ષ્યા આદિના પાપડા આત્માનાનું સરખું ઊભુંદરી વ્રત આ પ્રમાદને શકે છે. ઉપર જામે છે. પરિણામે આપણે ક્રાઇનું સુખ જોઇશુંસના પરિત્યાગ પણ તપશ્ચર્યા છે. વૃત્તિના સંક્ષેપ તે ઇર્ષ્યા આવે, દુનિયાના સધળા વૈભવ એકઠો તે પણ તપશ્ચર્યાં છે. તમારા મનમાં ખાટા વિચાર કરવાના લાભ જાગે, વાત-વાતમાં કાઇના ઉપર આવતા હાય, તેને તમે રે, તેના ઉપર તમારી ખોટી રીતે ક્રાધ ઉપજે, અને આવાં જ બીજા કાબૂ જમાવેા તા તે પણ તપશ્ચર્યાને એક પ્રકાર જ છે. અનિષ્ટો જાગે તેનુ નામ બંધ. બંધનું કારણ આસ્રવેશ એટલે દુષ્કર્મ અને પાપી સકા છે. તેનાથી આત્મા ગુંગળાય છે, અંધકારમાં ઢંકાયેલા આત્માને નિર્મળ કરવા એનું નામ છે. આત્મશુદ્ધિના પ્રયત્ન ઃ એક સવર અને ખીજો નિર્જરા. સવર્ એટલે આપણામાં પ્રવેશતા ખરાબ તત્વાને રાકવાં તે અને નિર્જરા એટલે આપણામાં જે જે અશુભ તત્ત્વા હાય તેને દૂર કરવાં. અશુભ તત્ત્વો કે પૂર્વ'જન્મનાં કર્માંત બાળી નાખવા માટે જૈનધમે તપશ્ચર્યા ઉપર ભાર
ભગવાન મહાવીરે ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં જીવનની જરૂરીયાત ઓછી કરવા માટે સુદર ખાધ આપ્યા છે. આપણે આપણુા જીવનની જરૂરિયાત ઘટાડીએ, વૃત્તિસ ંક્ષેપ કરીએ—અને તે રીતે જીવન હળવુ કરીએ તે તે પણ એક તપશ્ચર્યાં છે. આજે જીવનધારણ ઊંચુ લાવવાની જે વાતે ચાલે છે તે વાસ્તવિક નથી, જીવન–ધારણ ઊંચું લાવવુ એટલે વસ્તુ માંઘી કરવો, ખ' વધારવા, જરૂરત વધારી મૂકવી. આ રીતે તે આપણુ જીવન વધારે ભારરૂપ થશે. વૃત્તિ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
૧e.
શ્રી આત્માના પ્રકાશ એને સંક્ષેપ કરી જીવનની જરૂરિયાત ઘટાડવી વિરાટ સૃષ્ટિ આ પૃથ્વીની આસપાસના વિસ્તારી છે તેમાં જીવનને ખરો આનંદ છે. તેમાં જ શાંતિ છે, એવું વિશાળ વિશ્વદર્શન પણ જૈન ધર્મમાં અપાયું છે. સુખ છે, લેકકલ્યાણ છે.
આત્માનું જ્ઞાન, પૂર્વજન્મ અને પુનર્જન્મનું જ્ઞાન આ આપણે બારવ્રતની વાત કરી. બીજી ભૂમિકા કર્મના અટલ નિયમ અને વિરાટ વિશ્વનું જ્ઞાન તે આંતરિક તપની છે. આંતરિક તપ એટલે પશ્ચાત્તાપ. સમ્યગુ જ્ઞાન. તેના ઉપર અટલ શ્રદ્ધા એટલે સમ્પ આપણે કેઇના ઉપર ક્રોધ કર્યો, કોઈ વખત ખોટું દર્શન, ચારિત્ર ઉપર જૈન ધર્મે ખૂબ ભાર મૂકયો છે. બોલ્યા કે કઈ ખોટું કામ કર્યું, તે બરાબર થયું તમે મંદિરમાં જઈ મોટા સ્તવનો ગાઓ, ભક્ત નથી તેમ ચિત્તમાં દાહ થાય તેનું નામ પશ્ચાત્તાપ. હેવાને દાવ કરી, પરંતુ જો તમારામાં ચારિત્રની આત્મશદિનું આ એક પગથિયું છે. જૈન ધર્મમાં ખીલવણી ન હય, આંતરશુદ્ધિના માર્ગે તમે ન વળ્યા દેટસ ઉપરાંત નાની મોટી તપશ્ચર્યા બતાવી છે. તે તમારી ઉપરની દેખાવની ધાર્મિકતાને કાંઈ આ તપશ્ચર્યા કરતાં કરતાં આપણા જીવનમાં રાગ- અર્થ નથી. દંભ છે. ધર્મને નામે કોઈ યુદ્ધ ખેલતું દેશનાં તત્વો છે તે માટલા અંશે ઓછા થયા, આત્મા હેય, ધર્મના નામે કઈ બલિદાન લેવાતું હેય, ધર્મને ઉપર તેની કેટલી અસર થઇ તેની નોંધ કરતા જવી નામે કોઈને દુઃખ થાય તેવું વર્તન ચલાવાતું હોય તે અને એ રીતે તપશ્ચર્યાનું પરિણામ માપતા માપતા તે ધમ નથી, જૈન દૃષ્ટિએ ચારિત્ર્ય વગરને ધર્મ તે આત્મશુદ્ધિના માર્ગે પ્રગતિ કરવાનો આદેશ આ તપ- ધર્મ જ નથી. શ્વર્યામાં રહ્યો છે અને માનવ જીવનમાં પાશવી તો * દૂર કરવાનો માર્ગ તેમાં સમાયેલું છે.
જૈન ધર્મનું અજોડ તત્વ : અનેકાંતવાદ આત્મશુદ્ધિને માટે જૈન ધર્મમાં સમ્યગજ્ઞાન, આવી રીતે જૈન ધર્મમાં આંતરિક શુદ્ધિ દ્વારા સમ્યગદર્શન અને સમ્યફ ચારિત્ર આમ ત્રણ રન- લોકકલ્યાણને સુગમ પંથ દર્શાવ્યો છે. તે ઉપરાંત સમા ત પણ દર્શાવ્યાં છે.
મહત્વનું અને અજોડ તવ “અનેકાન્ત”વાદનું છે. સમ્યગૂ જ્ઞાન એટલે આત્માના અસ્તિત્વનું ગાન. જૈન ધર્મનું આ વિશિષ્ટ તત્વ છે. માણસ જાતને સુધારવા માટે કાયદાઓ કામ કરતા અનેકાન્તવાદસ્યાદાદ એટલે કઈ પણ વસ્તુનો નથી, કાયદાઓ હોવા છતાં ગુન્હાઓની પરંપરા તે એકાન્ત દૃષ્ટિએ નિર્ણય ન કરતાં, તે વસ્તુને વિધવિધ એટલી જ રહે છે બકે વધતી આવે છે. પરંતુ દેહ દષ્ટિએ જોઈ, વિચારી તેને સમન્વય કરે તે છે. અને દેહિક સુખે સત્ય નથી અને કર્મ પ્રમાણે એટલે વિધ-વિધ ધર્મોને અભ્યાસ કરી તેમાંથી સારા નરસા અનેક જન્મમાં દુઃખી થવું પડશે એવી સત્ય તારવવું તેનું નામ અનેકાન્ત. અન્ય ધર્મને માન્યતા જો દઢ થાય તે માનવી નીતિને પંથે પળે. દેષ ન કરતાં દરેક ધર્મોને સહી લેવા. તેમની દૃષ્ટિ
સમજવી અને તેમની દૃષ્ટિમાં પણ સત્ય હોઈ શકે જીવનની સાચી દષ્ટિ આપવા અને આંતરિક એમ સ્વીકારવાની ઉદારબુદ્ધિ કેળવવી. અનેકાન્તવાદ શુદ્ધિ ખીલવવા માટે જૈન ધર્મે ઘણું ઊંડું જ્ઞાન વિવિધ ધર્મોના અભ્યાસ પ્રતિ સેનને દોરે છે. આપણી સામે પીરસ્યું છે. જૈન ધર્મ પૂર્વજન્મ, અન્ય ધર્મમાં પણ સત્ય હશે એવી વિશાળ બુદ્ધિ પુનર્જન્મ ઉપર વારંવાર ભાર મૂક્યો છે. કર્મની આપે છે. અને સહિષ્ણુતા શીખવાડી સાચી અહિંસાઅટલ સત્તા દર્શાવી છે અને તે રીતે પ્રજા જીવનને ના માર્ગે જેને લઈ જાય છે. માનવતાનાં ઊંડા સુધારવા યત્ન કર્યો છે..
બીજ આ વાદમાં રહેલાં છે. દષ્ટ જગત કરતાં વિશ્વ બહુ મોટું છે અને એક આમ ભગવાન મહાવીરે આપણને (૧) અહિંસા
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીરને જીવનસંદેશ
૧૪૧ (૨) આત્મ તત્વનું અસ્તિત્વ (૩) આંતરિક શુદ્ધિની જાય છે. કેળવણી પણ ચારિત્ર્ય સુધારણાને માગ સાધના (૪) કર્મના અટલ નિયમ પ્રમાણે વિવિધ રોધે છે અને રહસ્ય વાદ યુગયુગની સાધનામાંથી યોનિમાં જન્મ. (૫) યોગ પ્રત્યક્ષ વિશ્વનું વિરાટ દર્શન વર્તમાન માનવને સુધારવાની ચાવી બતાવી રહ્યું છે. (૬) ચારિત્ર્યમૂલક ધર્મ (૭) આત્મશુદ્ધિ માટે વિજ્ઞાને માનવીને ઐહિક સુખ આપવા ભારે પુરુષાર્થની જરૂર (૮) તક કે ચર્ચા કરતાં આચાર પ્રયત્ન કર્યા છે. પણ વિજ્ઞાનને એકલા વિકાસ ભયઉપર વધારે ભાર (૯) સર્વ ધર્મ પ્રતિ સદૂભાવ અને જનક બનશે તેમ હવે સમજાવા લાગ્યું છે. ડે. સતિષશતા-આ પ્રધાન મંત્ર આપણને આપ્યા છે. રાધાકણને એક વ્યાખ્યાનમાં કહેલું કે " વિજ્ઞાને આ સિદાતે સવદેશીય છે, તે સમત જગત માટે
માનવ જાતને ઘણાં સુખદાયી તો સમર્યા પણ ગ્રાહ્ય છે. વર્તમાન જગતને આ સંદેશની ખાસ હવે તે વિજ્ઞાનિક વિનાશમાંથી બચવા જગતને આંતજરૂર છે.
રિક શુદ્ધિને માર્ગ દર્શાવનારા સંતની જરૂર છે.” જૈન સમાજની વિશિષ્ટતા
ભગવાન મહાવીર આવી સમર્થ વિભૂતિ હતા. હું કેટલાક સમયથી અમદાવાદમાં રહું છું. મેં તેમને સંદેશ શાશ્વત છે. વર્તમાન યુગને-માત્ર જૈન ત્યાંની જેમ પ્રવૃતિ અવેલેકી તે લેકકલ્યાણની ધમને જ નહિ પણ સમસ્ત જનસમુહને ગ્રાહ્ય છે. અનેક પ્રવૃત્તિઓમાં મને જેનો મોખરે દેખાયા. ત્યાંનાં તેને આપણે સમજીએ, જીવનમાં ઉતારીએ; તેને ઘણાં વિદ્યાલશે જેનાશ્રિત છે. ત્યાંની રાહત સંસ્થા પ્રચાર કરીએ--અને તેમની જયંતી પ્રસંગે આપણે એ જૈનશ્ચિત છે. ત્યાંના લોકકલ્યાણના કાર્યોમાં જેને તેમને પ્રણામાંજલિ અર્પીએ. લાખોનું દાન પણ કરી જાણે છે અને કેઈ જેને આજે જાદી જુદી જાતના-(રાષ્ટ્રિય કે સામાજિક) પાસે સમૃદ્ધિ છે; શાણપણ છે; અને વ્યવસ્થા શક્તિ છે. પ્રચાર
ન છે. પ્રચાર માટે આપણે લાખો રૂપિયા ખરચીએ છીએ, જૈન મંદિરો સ્વચ્છ, વ્યવસ્થિત અને શુદ્ધ વાતા. તે ઠીક છે પરંતુ અત્યારે તે દ્રવ્ય વાપરવાની જરૂર વરણથી ભર્યા હોય છે, પાલીતાણા, ગિરનાર, આબુ, છે ધર્મના શુદ્ધ તત્વોના પ્રચાર માટે. લોકકલ્યાણની અચળગઢ કે કોઈ પણ સ્થળે મંદિરનું વાતાવરણ એ સાચી પ્રવૃત્તિ છે, ભારતીય સંસ્કૃતિના પ્રચાર માટે વિશુદ્ધિપ્રેરક જણાય છે.
આજે સમય પામે છે ત્યારે પ્રચારની આ સાચી આ માનવીને અંદરથી કેમ સુધારે તે જગતને
દિવાને આપણે ઓળખવી જોઈએ, અને તે માટે અત્યારે મહાપ્રશ્ન થઈ પડ્યો છે. માનવતાના તના બનતું કરવું જોઈએ, વિકાસ માટે સૈ મથી રહ્યા છે પરંતુ ધર્મધારા માનવ ભગવાન મહાવીરને સંદેશ જગતગ્રાહ્ય છે. નવા સુધરી શકે તે વિચાર હજુ બરાબર જામ્યો નથી. યુગને અનુકુળ થાય તે રીતે જૈન-ધર્મનું સાહિત્ય છતાં વર્તમાન માનસશાસ્ત્રને અભ્યાસ Psycho- તૈયાર કરી, પ્રચારને વ્યાપક વિચાર કરી તે માટે logy of religion દ્વારા આ દિશા નિર્દેશ કરે બનતું કરવું એ ભગવાન મહાવીરના ભક્તોનીછે. વર્તમાન વિજ્ઞાન પણ આધ્યાત્મિકતા તરફ વળતું જેની પરમ ફરજ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીર અને તેમને સંદેશ પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસમાં જે રીતે પાટલિ- સદાચાર, ઈન્દ્રિય-નિગ્રહ અને અહિંસાને પિતાના પુત્ર, રાજગૃહ, નાલંદા કે અવંતીનું ગૌરવ જગત- મુખ્ય સિદ્ધાંત બનાવ્યા અને માનવસમાજથી દૂર પ્રસિદ્ધ છે તે જ પ્રમાણે અહિંસક ક્રાંતિકારી ભગવાન જંગલ અને પર્વતની ગુફાઓમાં એકાકી રહીને મહાવીરની જન્મભૂમિ વૈશાલિનું પણ મહત્વપૂર્ણ આત્માની અનંત સુષુત આધ્યાત્મિક શક્તિઓને સ્થાન છે. ત્યાંનું ગણતંત્ર વિશ્વને સમસ્ત ગણુ- જગાડવા માટે ઘેર તપસ્યામાં લાગી ગયા પછી બાર તત્રામાં જાનું, ઉન્નત અને વિસ્તૃત હતું. એની પાસે વર્ષની સખ્ત આત્મસાધના દ્વારા જેવું એમને કેવળ જ ક્ષત્રિયકુંડગ્રામ આવેલું હતું. ત્યાં લિચ્છવી જ્ઞાન અને કેવળદર્શનની અખંડ જ્યોતિનું જ્ઞાન મળ્યું ગણના મુખી રાજા સિદ્ધાર્થને ત્યાં વનિજના અને એવું એમણે “તીર્થકર” કે “સિંહપુરુષ” ગણતંત્રના મુખી રાજા ચેટકની પુત્રી ત્રિશલાને પેટ બનીને ભગવાનપદનું અધિકા-પદ મેળવ્યું કે તરતજ મહાવીરને જન્મ વિક્રમ સંવત પૂર્વે ૪૮૨ માં એમણે એકાન્તજીવનને ત્યાગ કરીને માનવસમાજમાં વર્ષના ચિત્ર શુકલ તેરસની મધરાતે થયો હતો. આવવું પસંદ કર્યું. માનવસમાજમાં આવીને તેમણે માતાના ગર્ભમાં એમના આગમન સાથે જ કુળની પતિત-પાવન અને સમદર્શી બનીને માનવસમાજની સુખસમૃદ્ધિ અને માન મર્યાદા ખૂબ વધવા માંડ્યા હતા પતનભુખ માનવતાને વિકસિત કરવા માટે પ્રબળ એટલે તેમનું નામ વર્ધમાન પાડવામાં આવ્યું હતું. આલિન શરૂ કર્યું. તત્કાલીન ધર્મગુરુઓ અને
મહાવીર રાજકુમાર હતા બધી. જાતનાં સાંસા- સામાજિક બ્રાન્ડ સ્ટીઓ ઉપર એવું સફળ આક્રમણ રિક સુખ ઐશ્વર્ય એમને સાંપડ્યાં હતાં. અનુપમ, કઈ કે અંધશ્રદ્ધા તથા હિંસાવૃત્તિના સુદઢ કિલાએ સુંદર અને ગુણવતી પત્ની તેમને મળી હતી. આમ ટપટપ પડવા માંડ્યા. આખા ભારતવર્ષમાં ચારે છતાં તેમનું ચિત્ત સાંસારિક સુખદુઃખ, ભોગવિલાસ બાજુ કાન્તિને જવાળામુખી જ જાણે ફાટી નીકળે. અને મેહમાયામાં ફસાયું નહીં. તે સમયમાં ધર્મમાં ધર્મને ન્હાને પિતાના તુચ્છ સ્વાર્થ સાધનારા એના બાહ્યાડંબર ખૂબ વધી પડ્યો હતો, યજ્ઞયાગનું જોર પ્રપ પર પાણી ફરી વળ્યું અને એમના સુવર્ણ હતું અને ધર્મને નામે યજ્ઞોમાં પુષ્કળ હિંસા થતી. સિહાસને ડોલી ઉઠયા. ભગવાન મહાવીરને વિરોધ સમાજમાં પણ ઊંચનીચના ભેદે ખૂબ વધી પડ્યા પણ જબરો થશે. પ્રાચીનતાના પૂજારીઓએ પિતાની હતા. સ્ત્રીનું સ્થાન નીચે જઈ રહ્યું હતું. આ ધમનું મનમાની ચાલુ પરંપરાઓનું રક્ષણ કરવા તનતોડ તથા સમાજનું પતન તેમને બહુ બેચેન કરતું હતું. પ્રયત્નો કર્યા અને મહાવીર પર મનમાન્યા આક્ષે. હૃદયમાં ક્રાંતિની પ્રચંડ આગ ભભૂકતી હતી, ઘેર પણ કર્યા. પરંતુ મહાપુરુષ આપત્તિઓથી કદી ગભરાયાં મંથન ચાલતું હતું. તે દરમ્યાન તેમને લાગ્યું કે છે? તેઓ તે પિતાના નિશ્ચિત લક્ષ્ય પર રોજ રોજ જનતામાં ફેલાયેલાં અનિષ્ટો દૂર કરીને એનું કલ્યાણ આગળ વધતા જ રહે છે અને અંતે સફળતા પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાવાળાએ પહેલાં તે પોતાની આત્મ- કરીને જ જંપે છે. મોટા મોટા ધુરધર વિદ્વાન સાધના દ્વારા ભૌતિક-ભંગેરાનો ત્યાગ કરવો જોઈએ પણ ભગવાન મહાવીરના અનંત જ્ઞાનપ્રકાશ અને અને પોતાની ઈદ્રયાને વશ કરીને આત્મતિ અખંડ તેજપના અદભુત પ્રભાવથી તેમના ચરણોમાં કે આમજ્ઞાન મેળવી લેવું જોઈએ. એટલે એમણે પડી ગયા અને એમના અનુયાયી થયા.
૧ કમળના વર્ષ ૫, અંક ૪માં શ્રી મહાવીર- સન્મતિ મહાવીર માત-જાતિ તરફ ઘણાં ઉદાર પ્રસાદ પ્રેમના પ્રગટ થયેલા વૈશાથી સૌર માતાનું વિચાર રાખતાં હતાં. તેઓ કહેતાં કે, “ પુરુષની જેમ મહાવીરઇ ડ્યિ-ને સારભાગ,
સ્ત્રોને પણ પ્રત્યેક ધાર્મિક અને સામાજિક ક્ષેત્રમાં ( ૧૪ )ઉ.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીર અને તેમને સંદેશ
૧૪૩ સમાન અધિકાર છે.” એ જ પ્રમાણે તેઓ માનતા વારને જે છે તે લેકે સક્ષમ રીતે આ વ્રતનું કે “ જન્મથી સૌ માણસ સરખાં જ ગણાય. નાત- પાલન ન કરી શકે તે એમણે રસ્થૂળ રીતે આ વ્રતનું જાતની દષ્ટિએ વિભાગ પાડવા એ કઈ રીતે યોગ્ય પાલન કરવું, એટલે કે જાણીબૂઝીને હિંસા ન કરે, નથી.' ઉત્તમ ચારિત્ર અને ઉત્તમ ગુણોથી વિભૂષિત પરિગ્રહ ન કરે અને અસંયમી ન બને પણ આ સંસ્કારી મનુષ્ય જ સાચા અર્થ માં મનુષ્ય કહેવાવા વતનું પૂર્ણતઃ પાલન કરવા પ્રયત્ન કરે.’ માટે યોગ્ય છે.
એમનું આ કહેવાનું પણ સાચું છે કે, “બુરાઈનું ખરું જોતાં સંસારમાં એક એવી શક્તિ છે જે
ખરું કારણ એ છે કે માણસ પોતાની તરફ ન જોતાં પિતાને પ્રભાવ પાડ્યા સિવાય નથી રહેતી અને તે છે
બીજાં તરફ જુએ છે. પિતાની દષ્ટિને અંતર્મુખી ચારિત્રક કે નૈતિક શક્તિ જ છે. મનુષ્ય અભણ હેય, કરીને પહેલાં પિતાને દેષ જોવે જોઈએ અને એને બહુ હથિયાર ન હોય, ગરીબ હેય, સમાજમાં એનું
દૂર કરવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ, પોતાની જાતને કોઈ સ્થાન ન હોય તે પણ જો એનું ચરિત્ર ખરે
જીતવા સરખો વિજ્ય બીજો એકે નથી.” એમણે ખર મહાન હશે તે એનો પ્રભાવ જરૂર પડશે અને
એમ પણ કહ્યું કે, “જગતને માલિક તે એ છે જે એ સન્માનિત થશે. આ ગુણોથી રહિત મનુષ્ય નિરાશ પોતાની માનવતાને માલિક હોય, જે પિતાના તથા નિષ્ક્રિય ન રહેતાં માનવીય ગુણ મેળવવા માટે
જીવનને “વિશ્વકર્મા' બની શકે સ્વધર્મ ( સદાચાર)પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ અને આશા તે કદી ગુમા
ના પથ પર રહીને પોતે જ પોતાને શાસનકર્તા, વવી ન જોઈએ.
પોતે જ પોતાને નિર્માતા બની શકે.' ખરું જોતાં ભગવાન મહાવીરના મત પ્રમાણે સદાચાર અને સદાચાર જ જીવન છે, સદાચાર જ ધર્મ છે, સદાચાર દરાચારના આધારે જ ઊંચનીચની કસોટી થઈ શકે, જ જ્ઞાન છે, સદાચાર જ તપ છે. તેઓ જ્ઞાન અને ચારિત્રનો પક્ષપાત કરતાં. મહાવીરે સૌથી વધુ જોર માનવ અને એના જીવનની પવિત્રતા મહામાનવ મહાવીરે આપણને ઉપદેશ દીધો છે પર આપ્યું છે. એમનું કહેવું છે કે, કોઈ પણ કે, “નૈતિકતાના સિદ્ધાંત પ્રમાણે વિચાર અને કાર્ય વ્યકિત સ્વભાવથી તે ખરાબ નથી હોતી. જે કદાચ સાથે જ ચાલવા જોઈએ. માનવ માટે સાચે માર્ગ ભૂલથી એ ખરાબ માર્ગ પર ચાલી જાય તો એ માર્ગ સત્ય અને અહિંસાનો છે.” એ માટે એમણે સૌથી છોડીને એકાદ દિવસ તે સુધરી પણ શકે છે. ” પહેલાં “અહિંસા પરમો ધમ:'નું સૂત્ર આપ્યું છે. સત્યના પૂજારી ભગવાન મહાવીર જાણતા હતા કે રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ પણ કહ્યું છે કે, ' સત્યના આમી ભૂલથી જ ખરાબ રસ્તે દોરવાઈ જાય છે, દર્શન કર્યા વિના અહિંસાનું દર્શન થઈ જ ન શકે.” જાણીબૂઝીને અનુચિત માગ પર જનાર તે લાખમાં ખરેખર અહિંસા એ ઉત્તમ જીવન-કલા છે, એવું એકાદ માંડ મળે. માનવતા માટે આ સંદેશ અમૃત- સ્પષ્ટ દર્શન ભગવાન મહાવીરે કરાવ્યું છે. તેઓ કિરણ જેવો હતો. એણે કુમતિના કાદવમાં ખુંચેલ ભવિષ્યની માનવતાના મહાન નિર્માતા હતા. ભાવી માણસને બહાર કાઢવાની પ્રેરણા આપી. વિવેકી જનતા સુખ માટે બીજ વાવનાર મનુષ્ય આસ્તિક મનુષ્ય જાણે અજાણે અધમ કરી બેસે તે એને છે પણ હજારો વર્ષો પછી આવનાર પેઢીના સુખઆત્મા એ માટે પૂરતાય અને એ ફરીવાર એવું ન શાંતિ માટે ભવિષ્યનું દર્શન કરીને અહિંસા જેવું કરવા નિર્ણય કરે. વળી એમણે કહેલું કે, “માણસની સમ બીજ વાવનાર ભગવાન મહાવીર પરમ આસ્તિક અંદરની ખરી શક્તિ તે અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, હતા. નાનામાં નાના છોને ૫ણ વધ કરવાને બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ આ પાંચ વ્રતોના પાલનથી કેઈને અધિકાર નથી એ ઉપદેશ દેવો, એનું પાછું જ ઉત્પન્ન થાય છે. જે ગૃહસ્થ છે, જેમના પર પરિ- પાલન કરવું અને ભાવી જનતાનું માર્ગદર્શન કરવું
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૪
શ્રી આત્માન પ્રકાશ એ યુગદ્રષ્ટા મહાવીરને માનવ હદય પર બધુ ધર્મ, ન રહે. જે સુખશાન્તિ ચાહતા હો તે સે છે મિત્ર ધર્મ અને જીવનબલિદાન ધર્મ પર કેટલે અટલ સાથે મૈત્રી કરે, પ્રેમ કરો અને સૌ દુઃખી છના વિશ્વાસ હતો તે બતાવે છે એટલે મહાવીરની દીર્ધ ઉપર કરુણ રાખે. સદ પ્રયાસ વગર કોઈ તમને સુખ દ્રષ્ટિ, આસ્તિકતા અને જીવનકળા પર પરમ શ્રદ્ધા નહીં દઈ શકે. ઉત્તમ કર્મનું ઉત્તમ ફળ તથા ખરાબ ઉત્પન્ન થાય એ સ્વાભાવિક છે.
કર્મનું ખરાબ ફળ ભોગવવું પડે છે. “ જેવાં થવા ઇચ્છો
છે તેવા થાઓ'ની શક્તિ પણ સૌ માણસમાં રહેલી છે. જે અહિંસામાં સ્વાદાદી બૈદિક-અહિંસા, તપસ્યારૂપી આત્મિક અહિંસા અને જીવદયારૂપી
આ હિંસાથી ભરેલા સંસારમાં બુદ્ધિથી વિચારવું નૈતિક અહિંસાને સુંદર સમનવય થયો હોય ત્યાં અને કામ કરવું તે સહેલું છે પણ એમાંથી અદ્રોહ સર્વ ધર્મ સમભાવની વૃત્તિ ઉત્પન્ન થાય જ, અહિંસા- અને અહિ સ જેવા રને શોધી કાઢવા તે એવું પ્રધાન ભારતીય સંસ્કૃતિ તે પવિત્ર સંગમ-સંસ્કતિ મહાન કાર્યો છે જે જગત કયારેય ભૂલી નહીં શકે. છે. કોઈ પણ ધર્મ કે સંપ્રદાય એ આદેશ કદી નથી
વિશ્વવ્યાપી કોઈ વૈજ્ઞાનિક નિયમ કરતાં અહિંસાના
નિયમની શોધ કંઈ ઓછી મહત્ત્વપૂર્ણ નથી. ખરી દેત કે ધર્મ કે ભગવાનના નામ પર અસહાય છેને મારી નાખી શકાય અને અનાચાર કે અત્યાચાર
રીતે તે નીતિનાં નિયમ અને વિજ્ઞાનના નિયમ વિશ્વ કરી શકાય. સાચા ધર્મના અસલી સ્વરૂપના
જ્ઞાનનાં જ બે અંગ છે. એક જ પ્રકૃતિના નિયામક
છે. એટલે અહિંસા પણ વિશ્વ નિયમ જ છે. વૈજ્ઞાનિક આદર્શને ભૂલી જવાથી કે નહીં સમજવાથી તથા
નિયમોની નાની મોટી સુખસગવડે વધી છે પણ અજ્ઞાન, અવિદ્યા, દુરાગ્રહ, પ્રપંચ અને પૈશાચિકતા
અહિંસા સિવાય એનું મૂલ્ય શું ? માનવજાતિનું વિગેરેના આક્રમણમાં ફસાઈ જવાથી મનુષ્યની
સુખ, મનની શાન્ત, રાષ્ટ્રપ્રેમ, ભ્રાતૃભાવ વગેરે અધોગતિ થાય છે. સાચે ધર્મ તે એવું ક૯પ-વૃક્ષ,
આજે કચ' દેખાય છે ? સૌને જીવન આજે એના કલ્યાણુનું અખંડ જ્યોતિનું એવું સાધન છે કે તે
અભાવમાં નિરસ અને દુઃખી છે. અણુબ કરતાં જેના વડે અજ્ઞાન, અવિદ્યા અને અવિશ્વાસનો
પણ અહિંસાની શક્તિ વધુ છે. મહાન રાષ્ટ્રોના ગાઢ અંધકાર તત્કાળ દૂર કરી શકાય છે. ધર્મ અને
કંઠમાંથી જે દિવસે અહિંસાનો મંત્ર નીકળશે તે સંસ્કૃતિ માનવસમાજની પ્રગતિ દેખાડનાર મિટર
દિવસે માનવનું મન સુખ પામશે. આ સ્થિતિનું નામ અને નાવિક બને છે. એના લીધે મનુષ્ય જીવન સાર્થક બને છે. મનની સીમાને અસીમ બનાવે તે
જ સભ્યતા. માનવસમાજને વિજ્ઞાનની વિનાશકાર
શક્તિઓથી બચાવવાનો એક માત્ર ઉપાય છે અહિંસ ધમ. સૌને નયન આપે તે નીતિ. પ્રાણીમાત્રનું
અને સત્યનો માર્ગ. આજે જે કે સંસાર આ માર્ગથે જેનાથી ભલું થાય તે જ સાચું કર્મ.
ઘણે દૂર નીકળી ગયા છે પણ પાછા એને એ માગ સન્મતિ મહાવીરે તે મનુષ્યના ભાગ્યને ઈશ્વર પર લાવવાનો પ્રયત્ન આપણે કો જ રહ્યો. આપણું અને દેવોના હાથમાંથી ખુંચવીને મનુષ્યના પિતાના પ્રયત્નમાં ખામી ન આવવી જોઈએ. ભારત પિતાના હાથમાં જ મૂકી દીધું અને કહ્યું કે, “કેઈ કાઈને આદર્શને અનુકૂળ લકતંત્ર શાસનમાં સફળ થશે તે સખદ:ખ દેનાર કે લેનાર નથી, સૌ વ્યક્તિ પિત- સંસારને પોતાની તરફ વાળી શકશે એ સત્ય છે પિતાનાં કર્મફળ ભોગવે છે.” એટલે કોઈ દેવની પૂજા અને આદર્શ તે વિશ્વભરમાં ફેલાશે. જ્યાં આપણે કરીને કે એને લોહીથી તૃપ્ત કરીને કોઈ સુખશાંતિ અનંત શાંતિ, પ્રેમ, આનંદ, મુક્તિ અને મંગળની મેળવવા ચાહે તે એને મહાવીરે સ્પષ્ટ કહી દીધું છે. પ્રાપ્તિ થશે. કે “હિંસાથી તે હિંસા જ જન્મ, લેકમાં પરસ્પર ભારતના કલ્યાણ માટે તેમજ વિશ્વસંધની સફ દુશ્મનાવટ વધે અને સુખશાતિની કોઈ આશા જ ળતા આપણે આપણું વિશિષ્ટ ગુણ-સંપન્ન મહાત્મા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવાન મહાવીર અને તેમનો સંદેશ
એ ચીંધેલા માર્ગો પર ચાલીએ એ જરૂરી છે. જે પ્રમાણે વિશિષ્ટ ગુણ-સંપન્ન મહાપુરુષને સંઘર્ષરત માનવતા માટે એ માર્ગ સાચે જ માર્ગ પ્રાદુર્ભાવ જન પરિત્રાણ અને માર્ગદર્શન માટે હોય દર્શક પ્રકાશ-સ્તંભનું કામ કરી રહેલ છે. એમનામાં છે તે પ્રમાણે એમનું નિવણ પણ જનકલ્યાણ માટે એ જ તો વિદ્યમાન હતા જે આપણા સૌમાં છે જ છે. તેઓ અમુક યુગના જ નથી રહેતી, એવા પરંતુ સાથે એમનામાં એ તનું પ્રમાણ વધુ હતું નરરતનેને કાળ ખાઇ નથી શકતા, તેઓ સર્વકાલીન જેને અમે તેના જીવન યુગ યુગ માટે સંદેશ અને સર્વજનીન હોય છે. એવા અવતારી મહાત્માજેવા રહ્યાં છે. સમાજમાં અહિંસા, સંપત્તિમાં અપ- એનું જીવન એ પ્રકાશસ્તંભનું કામ કરે છે જે રિયડ અથવા મત મતાન્તરમાં સમન્વય અને આત્મિક ભલા ભટકીને રસ્તો દેખાડે છે. મહામાનવનું જીવન સંબંધ સ્થાપિત કરવામાં આજને મેટામાં મેટે એ અમર જ્યોતિ છે, જેનું તેજ કરી ઘટતું નથી. વૈજ્ઞાનિક તથા સમાજ સુધારક પિતાની સફળતા માને એવા તપઃપૂતના ત્યાગમય જીવન સદા અભિનન્દનીય છે. પણ વસ્તુતઃ મહાત્મા ગાંધીને સર્વોદયવાદમાં છે. વરેણ્ય છે. કે સંત વિનોબાના ભૂદાનયજ્ઞ કે સંપત્તિદાન થનમાં, ભારતવર્ષની આ મહિમામયી ભૂમિમાં હજારો ખલીલ જિબ્રાનના માનવવાદમાં અને પૂર્વે પશ્ચિમના વર્ષ પહેલાં ભગવાન મહાવીરે જે અહિંસા અને શાતિવાદીઓમાં ભગવાન મહાવીરનું એ જ અહિંસા- સદાચારને સંદેશ આપ્યા હતા જેને ધર્મ ઇજારત્મક ઘાટનું જીવન-દર્શન પ્રકટ થયું છે. દારોએ વિરોધ કર્યો હતો, જેનાથી અત્યાચાર
આજ છે વિશ્વના વિનાશથી ડરેલી યુદ્ધ-પરસ્ત પીડિત માનવજાતિનું પરમ ક૯યાણું થયું હતું તે જનતા સત્ય-અહિંસાના ગીત સાંભળવા ઈચ્છે છે, યાદ કરીએ તે આપણને જણાશે કે આ દેશની અણુશક્તિનું ઉપાસક અમેરિકા અને રશિયા પણ પવિત્ર ભૂમિની ધૂળની કણ કણ આ સંદેશના પડઘા શાન્તિ માટે વ્યગ્ર થઈ રહ્યા છે અને વર્લ્ડ એનિમલ પાડે છે અને વાયુની લહરીએ લહરીઓ ભારતના ઘર સોસાયટી તથા અહિંસા, સત્ય, સમન્વય અને શાંતિના ઘરમાં અને નિખિલ વિશ્વના સુંદરવર્તી ભાગોમાં નામ પર બનેલી સભાઓ હિંસા છોડીને અહિંસા આ સંદેશને સંચાર કરી રહી છે. આપણા તરફ ઝૂકતી જાય છે. અને એ રીતે માનવ મને જીવનની એક એક પળ આ મહત્વપૂર્ણ સંદેશને વૃત્તિઓ ભગવાન મહાવીરના નિર્દિષ્ટ પથ પર ચાલીને સમરત માનવજાતિમાં પ્રચાર કરે અને આપણું એક માનવજાતિ, એક રાષ્ટ્ર, એક વિશ્વસંધ, એક સામાજિક, આર્થિક, રાજનૈતિક, સાંસ્કૃતિક અને નવા યુગ અને સંપૂર્ણ જીવનના નિર્માણ અને આધ્યાત્મિક ઉથાન થાય એમ ઇચ્છીને વિરમીએ. ઉદયના દર્શન કાજે ઉત્સુક છે.
તે બીજાઓ મારા આત્માને બંધમાં નાખી નાખીને અને | માર મારી મારીને પલેટે, એ કરતાં તે હું જાતે પોતે સંયમ છે અને તપની પ્રવૃત્તિ વડે મારી ઇચ્છાપૂર્વક આત્માને પોતાને
જ વધારે ઉત્તમ છે.
– મહાવીર વાણું
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી નવપદજીનાં પ્રાચીન ચૈત્યવને
છઠ્ઠું દર્શન ૫૪ ચૈત્યવંદન—સા.
વિવેચનકાર ૫. મ. શ્રી રામવિજય ગણિવર્ય
હુય પુગ્ગલ પટ્ટિ,
અદ્ધ પરિમિત સંસાર; ગર્ભિત તમ કરી લહે,
સબ ગુણના આધાર. ૧ ક્ષાયક વેદક શશિ અસખ,
ઉપશમ પણ વાર
વિના જેણ ચારિત્ર નાણુ,
નહિ હાથે શિવ દાતાર. ૨ શ્રીસુદેવ ગુરુધમ ની એ,
ચિ લચ્ચન અભિરામ; નકું ગણિ હીરલ,
અહનિશ કરત પ્રણામ. ૩ અર્થ :ગ્રંથિભેદ કરવાથી સર્વગુણના આધારભૂત અને અ પુદ્ગલપરાવર્તન સંસાર બાકી રહે તે પ્રાપ્ત થતુ એવું દર્શન પદ છે; તેના વિવિધ પ્રકાશમાંથી ત્રણ ભેદે મુખ્ય છે; ક્ષાયિક એક વાર, ક્ષયાપશમ સમ્યક્ત અસ`ખ્ય વાર, ,અને ઉપશમ સભ્ય-તાવેલ ત્વ આખા ભવચક્રમાં પાંચ વાર પ્રાપ્ત થાય; આ દ નગુણુ ન હોય તે ચારિત્ર અને જ્ઞાન પણ મુક્તિ આપનાર થતાં નથી; દČન-સમ્મત શુદ્ધ દેવ, ગુરુ અને ધ'ની રુચિરૂપ લક્ષણૢવાળુ છે તેમજ મનેાહર છે. આવા દ”નગુણને હીરધમ નામના મુનિવર હંમેશા પ્રણામ કરે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માન્યે। પરંતુ લબ્ધ થયેલા આ ગુણુથી અપુદ્ગલપરાવત નથી વધારે સંસારમાં ભ્રમણ ન થાય. ક્યાં અનતાનત પુદ્ગલપરાવર્તન અને કયાં એક પુદ્ગલપરાવતનના અધ ભાગ ! ક્ષાયિક શુદ્ધદર્શન મળે તે તે જ ભવમાં અથવા ત્રણ ભવમાં, ક્ષયે પશમ સભ્યકૃત્વ પ્રાપ્ત કર્યા પછી વધારેમાં વધારે અસ`ખ્યકાળમાં મુક્તિ જાય. કાળનું સ્વરૂપ આઠે જાતના પુદ્ગલપરાવર્તનવાળા પંચમ શતક નામના ક્રમગ્રંથમાં પ્રતિપાદન કરેલુ છે. અસખ્તવયે એ પત્યેાપમ, દસ કૅાડાકેાડી પત્યેાપમે એક સાગરાપમ, દસ કોડાકેાડી સાગરે પમે એક ઉપિ ણી-છ આરા પ્રમાણુ કાળ થાય; એવી જ દસ કાડાકાડી સાગરેમે એક અવસર્પિણી થાય; વીસ કેડાર્કેાડી સાગરે પમે એક કાળચક્ર થાય, અનંતા કાળચક્ર એક પુદ્ગલપરાવતન થાય, તેને અધભાગ સમકિત પ્રાપ્ત કરનાર જીવને બાકી રહે.
વિરોષા -અઢાર દેષરહિત તીથ કરદેવ કંચનકામિનીના યાગી, પંચમહાવ્રતી, પવિત્ર ગુરુ અને ધ્રુવલીભાષિત શુદ્ધધમ' એ ત્રણ તત્ત્વ ઉપર રુચિ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે આ દČન-સમ્યક્ત્વગુણ પ્રકટે છે; એક 'તક્રુત જેસ્સા વખતમાં આ ગુણ પ્રકટે તા આ જીવ શ્મ પુદ્ગલપરાવત નથી વધારે સ ંસારમાં ન રહે–નિશ્ચય મેક્ષે જ જાય. આ જીવને અન`તાનત, પુદ્ગલપરાવત'ન ભૂતકાળમાં થયા, સંસારને પાર ન
શશી શબ્દથી એકની જ સંખ્યા સમસ્યાથી
છે, તેથી ક્ષાયિક નામનુ' ઉચ્ચ કૅાટિનું સમ્યકત્વ એક વાર જ થાય, આદિ અનંત સ્થિતિવાળુ ત્રિકાલસ્થાયી હોય. અનંતાનુબંધી
ચાર કષાય,
સમ્યકત્વ મેાહનીય, મિશ્ર માહનીય અને મિથ્યાવ મેાહનીય એ સાત પ્રકૃતિ ઉદ્દયમાં કે સત્તામાં ન ડાય; ક્ષીણ થયે છતે આ સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થાય. દૃષ્ટાંતમાં શ્રી શ્રેણિક મહારાજા, શ્રી કૃષ્ણ વાસુદેવ, પંચમ આરાના છેલ્લા આચાર્ય શ્રી દુપ્તસહસ્ર વિગેરે ક્ષાયિક સમકિતી થયા-થશે. ક્ષયાપરામ નામનુ સભ્યશ્ર્વ અસંખ્યવાર આવે અને જાય. હીંચકાની ગતિ જેમ ગમનાગમન કરે છે તેમ; વળી ઉપક્ષમ સમ્યકત્વ એક ભવમાં મેં વાર અને આખા ભવચક્રમાં પાંચ વખત જ થાય; આ સભ્યશ્ર્વનું સ્વરૂપ ચતુર્થાં કમ'ગ્રંથમાં, ત્રીજા કમ ગ્રંથમાં, તેમજ પ્રથમ ક્રમ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે; તેમજ તાય વિગેરે ૭( ૧૪૬ )૭
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર જન્મ-જયન્તિ મહોત્સવ
જયતીલાલભાઈ મ. એ નીચેને સંદેશ પાઠવી ચૈત્ર શુદ ૨ શુક્રવારે આચાર્ય શ્રી મદ્ વિજયા- પિતાની શુભેચ્છા વ્યક્ત કરી હતી. નંદસુરીશ્વરજી (આત્મારામજી) મહારાજની જન્મ સ્નેહી શ્રી વલ્લભદાસભાઈ, જયંતિ મહોત્સવને અંગે આ સભાના સભ્યો આપે ખૂબ ખૂબ તંદુરસ્તી સંપાદન કરી હશે પાલીતાણા ગયા હતા, જ્યાં શેઠશ્રી સકરચંદ મેતીલાલ અને આત્માનંદ સભા કિંઘહુના જૈન શાસનની સેવા મૂળજી તરફથી પ્રતિવર્ષે કરવામાં આવે છે તેમ કરવા હોય તો પછી - A છે સિદ્ધાચળજી ઉપર પૂજા ભણાવી ત્યાં બિરાજમાન છે. શરીર તે વૃદ્ધ વયે વૃદ્ધ થાય છે, પણ સેવાની તે ગુરુદેવની મૂર્તિને અંગરચના કરવામાં આવેલ અને ભાવના કાંઈ વૃદ્ધ થતી નથી. અને વૃદ્ધ શરીર છતાં સભાના સભાસદને પ્રીતિભોજન આપવામાં આવેલ.
જે ભાવનાથી ધર્મનો અને સમાજની સેવા કરો
છે એ ખરેખર સ્તુતિપાત્ર છે. આપે આજ શુભેરછાને મેળાવડા.
સુધીમાં લેખન, વાચન, નિદિધ્યાસનમાં એટલી સેવા
કરી છે કે હાલની પ્રજા કરતાં ભવિષ્યની પ્રજા આ સભાના માનનીય મુખ્ય સેક્રેટરી શ્રીયુત એને ખરૂં મૂલ્યાંકન કરશે. રાતં લીવ રાવ વલભદાસ ત્રિભુવનદાસ ગાંધી લાંબા સમયની બિમારી
એવી શુભેચ્છા સાથે. ભગવી તંદુરસ્તી પ્રાપ્ત કરતા તેઓશ્રીનું દીર્ધાયુષ
લી. સેવક, ઇરછી શુભેચ્છા વ્યક્ત કરવા માટે તેઓશ્રીના
જયંતિલાલ મે, શુભેરછકે તરફથી તા. ૨૦-૭-૫૫ ના રોજ સભાના
ના નમસ્કાર, જ્ઞાન-મંદિર હોલમાં ટી--પાર્ટી જવામાં આવેલ,
જ્યારે શેઠશ્રી ભોગીલાલભાઈ, શ્રીયુત ખાન્તિલાલ ભગવાન વીરને જન્મોત્સવ ભાઈ વગેરે શુભેચ્છકોએ સારી સંખ્યામાં હાજરી
ભગવાન મહાવીરના જન્મોત્સવ પ્રસંગે આ આપી હતી. આરંભમાં સભાના ઉપપ્રમુખ પ્રા.
10 S૫મમ મ. વખતે અત્રેની શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા તથા ખીમચંદભાઈ શાહે શ્રીયુત વલ્લભદાસભાઈની સભા
શ્રી વિજયધર્મ પ્રકાશક સભાના ઉપક્રમે, શ્રી જૈન અંગેની સતત સેવાને ખ્યાલ આપી શુભેચ્છા વ્યક્ત આત્માનંદ સભાના શેઠ ભોગીન્નાલ લેકચર હેલમાં કરી. બીયત વલભદાસભાઈએ પિતાના તરફના સદ્ રાત્રીના આઠ વાગે ચિ. શ. ૧૩ ને એક જાહેર ભાવ અને પ્રેમ બદલ સોને આભાર માન્યો. શા
ભાર માન્ય સભા યોજવામાં આવેલ. જ્યારે શ્રી વિઠ્ઠલદાસ ,
કાગ આવેલ છે ? ત્યારબાર અલ્પાહારને ન્યાય આપી સ વિખરાયા હતા. શાહની દરખાસ્ત અને વકીલ ભાયચંદભાઈના અનુ
આ પ્રસંગે ભાવનગર સમાચારના તંત્રી શ્રીયુત મોદનથી સભાનું પ્રમુખસ્થાન ગોહિલવાડ જિલ્લાના સામાં, અનેક ગ્રંથ મથાંતરોમાં, સ્તવમાં અતિ પ્રભુ ધ્યાનસ્થ હતા; તે પણ પ્રભુની કાઉસગ્ગ મુદ્રા સુપ્રસિદ્ધ છે. વળી આ સમ્યકત્વ ગુણ ન હોય તે જ્ઞાન દેખી મિથ્યાત્વ દૂર થયું; સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થયું. મયણુઅને ચારિત્ર ગુણ મેક્ષ આપી શકતા નથી. આ ગુણ સુંદરીના ગુણની પ્રશંસા અને પિતાના દૈષની નિંદા મૂળરૂપ છે. પાયારૂપ છે. મૂળ વિના વૃક્ષ ટકી શકે કરતાં તેમની બહેન સુરસુંદરીને ૫ણું સમ્મફત નહિ, પાયા વિના મહેલ રહી શકે નહિ. આ દર્શન પ્રકટ થયું વિગેરે દષ્ટાંત છે. આવા પ્રકારના દર્શન ગુણ કમઠને ૫ણુ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ પ્રતિને જડ ગુણને કવિ નરરત્ન હીરધર્મ પ્રણામ કરે છે. ઉપસર્ગ પછી પ્રકટ્યો. તેમાં પ્રભુને ઉપદેશ નહોતે,
( ૧૪૭ હું
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ મે. ડીસ્ટ્રીકટ મેજીસ્ટ્રેટ તથા સેશન જજ શ્રીયુત તથા ભગવાન મહાવીર અને પાર્શ્વનાથના ઉપસર્ગોના વસંતભાઈ વલભદાસ મહેતાએ સ્વીકાર્યું હતું. હાલતા-ચાલતા દ્રવ્યો રજૂ કરવામાં આવેલ. આ બાદ છે. રવિશંકર મ. જોશી એમ. એ. એ ભગવાન પ્રદર્શન ચૈત્ર શુ. ૧૩ ના રોજ શ્રી મુગટલાલ કામમહાવીરના જીવનસંદેશ ઉપર મનનીય ભાષણ દારના પ્રમુખપણ નીચે મેળાવડા યેજી મહાલક્ષ્મી આપ્યું હતું, જે આ અંકમાં અન્યત્ર રજૂ કરવામાં મિલવાળા શ્રીયુત રમણીકભાઈ ભોગીલાલ શેઠના આવેલ છે. છેવટ પ્રમુખશ્રીએ કાર્યોચિત વિવેચન હસ્તે ખુલ્લું મૂકવામાં આવેલ. કરવા બાદ શ્રી ગુલાબચંદભાઈએ સૈનો આભાર
ભાવનગરના ના. મહારાજા કૃષ્ણકુમારસિંહજી માની સભા વિસર્જન કરી હતી.
ચૈત્ર વ. ૧ શનિવારે પ્રદર્શન જોવા માટે ખાસ
પધાર્યા હતા. અને સારું પ્રદર્શન અભ્યાસપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા.
જઈ યુવાના પ્રયાસ અને ધર્મભાવના માટે પોતાના આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો. જેને જેનેતએ માટી શિષ્યરત્ન સાહિત્યરસિક કવિવર્ય વયેવૃદ્ધ મુનિવર્ય સંખ્યામાં આ પ્રદર્શન જેવાને લાભ લીધો હતે. શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ પોતાની જન્મભૂમિ ધડકણખાતે ચૈત્ર સુદ ૧૫ ના કાળધર્મ પામ્યાના
જૈન તત્વજ્ઞાનના પ્રચારની અગત્ય. અમાને મળેલ તાર સમાચારની નોંધ લેતા સભા પિતાની દિલગીરી વ્યક્ત કરે છે.
દીલ્હી ખાતે કેન્ટીયુશન કલબમાં આ વરસે સદ્દગતને સાહિત્યપ્રેમ અને કવિત્વ શક્તિ ભગવાન મહાવીરની જયંતિ ઘણું વ્યાપક કાર્યક્રમથી જાણીતા હતા. શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશમાં તેઓશ્રીના યોજવામાં આવી હતી. કાબે અવારનવાર પ્રકાશિત થયેલ છે. તેઓશ્રીના આ પ્રસંગે રાષ્ટ્રપતિ ડે. રાજેન્દ્રપ્રસાદજીએ કાળધર્મથી સભાને તેમજ સમાજને સમય પારખુ એક જૈન તત્વજ્ઞાનના પ્રચાર અંગે મનનીય પ્રવચન આપતા અનુભવવૃદ્ધ ચારિત્રશીલ મુનિવર્યની ખોટ પડી છે. જણાવ્યું હતું કે-બીહાર સરકાર તરફથી મને જણાઅમો સદગતના આત્માની શાન્તિ દવછીએ છીએ વવામાં આવ્યું છે કે વૈશાલી કે જ્યાં આજથી અને તેમના શિષ્યરત્ન નરેન્દ્રવિજયજી સમતના ૨૫૫૪ વરસ પૂર્વે ભગવાન મહાવીર સ્વામી જમ્યા પંથે ચાલી તેઓશ્રીની ભાવના પરિપૂર્ણ કરે એમ હતા ત્યાં જૈનત્વની સંસ્થા પ્રસ્થાપિત કરવા માટે ઈર કહીએ છીએ.
રૂ. પાંચ લાખની સખાવતનું વચન મળ્યું છે.
જૈન ધર્મે ભારતની જનતાના જીવન પર અસર પ્રદર્શન,
કરી છે પણ કો હજી જૈન સાહિત્યથી અજાણ છે, જયંતિ અંગે અત્રે નવાપરા જૈન પ્રગતિ મંડળ તાજેતરમાં રાજસ્થાનના મારા પ્રવાસ દરમિયાન તરફથી એક પ્રદર્શન યોજવામાં આવેલ, જેમાં મેં જેસલમેરમાં હજારો હસ્તલિખિત જૈન પ્રતે એક ભગવાન મહાવીરના ર૭• ભવને સાર રજૂ કરતા ભેરામાં પડેલી જોઈ હતી. જૈન તત્વજ્ઞાનના પ્રચાર ભાવવાહી લખાણો અને પ્રાસંગિક ચિત્રે તેમજ માટે આવી અને પ્રકાશમાં લાવવી જોઈએ. જ્યાં જૈન મહાન વિભૂતિઓના જીવનપરિચયે રજા ભગવાન મહાવીરે બાર વર્ષ સુધી તપશ્ચર્યા કરી તે કરવામાં આવેલ તેમજ ઉમાંથી બનાવેલ સરસવતી, સ્થળનું પણ સંશોધન કરવું જોઇએ.
.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સભાના મેમ્બર થવાથી થતે અપૂર્વ લાભ. રૂા. ૫૦૧) રૂા. પાંચસો એક આપનાર ગૃહસ્થ સભાના પેટ્રન થઈ શકે છે. તેમને છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં પ્રગટ થયેલા ગુજરાતી પ્રકાશને ભેટ તરીકે મળી શકે છે.
રૂા. ૧૦૧) પહેલા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર થનારને ચાલુ વર્ષના બધા ગુજરાતી પ્રકાશને ભેટ મળી શકે છે અને અગાઉના વર્ષના પુસ્તકો પુરાંત હશે તે પેન તથા લાઇફ મેમ્બરોને પાણી કિંમતે મળી શકે છે.
( રૂા. ૫૧) બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર. તેમને પુરતકની જે કિંમત હશે તેમાંથી ત્રણ રૂપિયા કમી કરી બાકીની કિંમતે આ વરસના પુસ્તક ભેટ મળી શકશે; પણ રૂા. ૫૦) વધુ ભરી પહેલા વર્ગ માં આવનારને પહેલા વર્ગને મળતો લાભ મળશે. બીજા વર્ગ માં જ રહેનારને ત્રણ રૂપિઆની કીંમતના ભેટ મળશે. - રૂા. ૧૦૧) ભરનાર પહેલા વર્ગોના લાઈફ મેમ્બરને નીચેના સાત વર્ષોમાં જે પુસ્તકે ભેટ આપવામાં આવ્યા છે તે નીચે મુજબ છે. સં. ૨૦૦૩માં શ્રી સંધપતિ ચરિત્ર- સચિત્ર )
કિં. રૂા. ૬-૮-૦ શ્રી મહાવીર ભગવાનનાં યુગની મહાદેવીએ સ, ૨૦૦૪માં શ્રી વસુદેવ હિંદી ભાષાંતર શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ ચરિત્ર ( સચિત્ર )
55 ૭-૮-૦
95
95 ૩-૮-૦ 5 ૧૫-૦-૦
[
સં. ૨૦૦૫માં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર (સચિત્ર )
99 55 ૧૩-૦-૦ સં. ૨૦૦૬માં શ્રી દમયન્તી ચરિત્ર (સચિત્ર )
95 ૬-૮-૯ જ્ઞાન પ્રદીપ ભાગ ૨
5 ૪-૦-૦ આદર્શ સ્રી રત્નો ભાગ ૨ સં. ૨૦૦૭ શ્રી કથા રત્નમેષ ભાષાન્તર ગુજરાતી ભાગ
59 ૧૦-૦-૦ , ૨૦૦૮ઈ શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર ( સચિત્ર )
૬-૦-૦૦ શ્રી અનેકાન્તવાદ ( ગુજરાતી )
95 ૧-૦-૦ ભક્તિ ભાવના નતન સ્તવનાવાળી
by ૭ ૦-૮-૦ સં. ૨૦૦૯માં શ્રી શ્રેયાંસનાથ ચરિત્ર-સચિત્ર
9. ૭-૮-૦ જ્ઞાન-પ્રદીપ ભાગ ત્રીજો
99 ) ૨-૦-૦ નમસ્કાર મહામંત્ર
55 55 ૧-૦-૦
- રૂ. ૮૬-૦-૦ હવે આ પવના ભેટના પુસ્તકો નવા તૈયાર થશે ત્યાં સુધી નવા થનાર લાઈફ મેમ્બરને ઉપરોક્ત સં. ૨૦૦૯ ના ભેટનાં પુસ્તકે ભેટ મળશે. ૨૦૧૦-૨૦૧૧ ના ભેટ પુસ્તકે માટે શ્રી કથાનકોષ ભાગ બીજે તૈયાર થાય છે.
પહેલા વર્ગના લાઇફ મેમ્બરની ફી રૂા. ૧૦૧) ભર્યેથી રૂા. ૧8) નું શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર રૂા. ૭) વધુ ભથી આપવામાં આવશે. માટે પ્રથમ વર્ગના લાઈફ મેમ્બર થઈ મળતા ભેટના પુસ્તકનો લાભ મેળવો. જેન બંધુઓ અને બહેનોને પેટ્રન અને લાઈફ મેમ્બર થઈ નવા નવા સુંદર ગ્રંથ ભેટ મેળવવા નમ્ર સૂચના છે.
| બાવન વરસથી પ્રગટ થતું આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક દર માસે જિંદગી સુધી ભેટ મળશે. મેમ્બર થવામાં જેટલા વિલંબ થશે તેટલા વરસના ભેટના પુસ્તકે ગુમાવવાના રહેશે; અત્યારસુધીમાં આશરે ૭૦૦ સંખ્યા લાઈફ મેમ્બરની થઈ છે.
શ્રી જૈન આત્માન સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 314 તૃષ્ણા નદી સરિતા તે મેં ઘણી દીઠી છે, પણ આ તો કોઈક અલૌકિક જ છે. મને તૃષા તે જરા ય નહોતી, પશુ આને જોતાં જ તૃષા જાગી. હોઠ સુકાવા લાગ્યા. અને જનમ જનમના તરસ્યાની જેમ સરિતા ભણી દેટ મૂકી, જે જીભ આજ સુધી કહેતી હતી કે મારે કાંઈ આસ્વાદ કરવો નથી તે જ જિદ્દા આજ મત્ત બનીને જલપાનની મહેફિલ માણી રહી છે. રે રે ! મારી આંખને આ શું થયું ? કાંઈ પણ જવાની ના પાડનારી આ આંખ આના નિર્મળ નીર જેઠ આજે કેમ વિહત બની ગઈ છે ? જનમ જનમના દર્શનની પ્યાસ જાણે ચિરનિદ્રામાંથી આળસ મરડીને જાગી ઊડી ન હોય ! પ્રાણુ તે કહે છે કે સુરભિ જેવું આ જગતમાં આજે કાંઈ જ રહ્યું નથી. એ જ પ્રાણને સરિતાના નીરની સુરભિ નંદનવનના કુસુમસુરભિથી પણ અદ્દભુત લાગે છે. કાન કહેતા હતા કે ઘણું સાંભળ્યું. હવે સાંભળવાનું શું બાકી રહ્યું છે ? પણ અત્યારે એ જ કાન કેવા સમાધિસ્થ બની ગયા છે ! સરિતાના ઉછળતા એકેએક તરંગને, યોગી આત્મનાદ સાંભળે તેમ, સાંભળી રહ્યા છે. આ વૃદ્ધ અને અનુભવી કાયાને તે મારે શું કહેવું ? પરકમાં પ્રયાણ કરવા તે શયા ઉપર શયન કર્યું છે, પણ આ સરિતાના સંગ પછી તે એ પણ કંઈ યૌવનવતી યુવતીની છટાથી આ મહાસરિતામાં જલક્રીડા કરવા ઉતરી પડી છે. એના અગ–અગમાંથી જાણે આનંદની છોળો ઊછળી રહી છે. હું માનતો હતો કે મારું મન તે હવે વૃદ્ધ થયું છે, એને કંઈ ૨પૃહા નથી. પણ આજની વાત કહેતા તે હું લાજી મરું છું', એને આજ સવારથી હૂંડું છું પણ એ કયાંય દેખાતું નથી. સરિતાના કયા ભાગમાં નિમગ્ન બન્યું હશે ? રે રે ! કોઈ તે બતાવે. ઇન્દ્રિય અને મન-સી આ સરિતા જોતાં પાગલ બની ગયાં છે. શૂન્ય બનેલા મેં પૂછ્યું, " રે, કંઈ તે બતાવે, આ સરિતાનું નામ શું છે ? " ત્યાં તે ભગવાન મહાવીરને નાદ સંભળાય, ' આ સરિતાનું નામ છે તૃષ્ણા. " –મુનિશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગર ( ચિત્રભાનુ ) મુદ્રક : શ્રાદ્ધ ગુલાબચંદ લધુ ભાઇ-શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only