Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આભાનેદgs,
પુસ્તક ૩૮ મું અંક ૫ મા
સંવત ૧૯૯૭ માગ શીર્ષ
Sિ IO OTOS
()
T
Y )
ઝ55
IPS 2 )
દK૦IR (6
|
પરમ પવિત્ર શ્રી પુંડરીકગિરિ,
પ્રકાશક:
ટન
.
માનક
નદ સભા
જે
શ્રી
ભાવનગ૨
(79)
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષય-પોરેગયા.
૧. સાધક સાહિત્ય ( સીરતાપેક્તિ) ... ( કવિ રેવાશ' કર વાલજી બધેકા.) ૧૨૧ ૨. અન્યક્તિનું પદ્યાત્મક વિવેચન. e ... ( 5 '
) ૧૨૨ ૩. શ્રી ધર્મશમાંડ્યુદય મહાકાવ્ય : અનુવાદ (ડે. ભગવાનદાસ મ. મહેતા ) ૧૨૩ ૪. શ્રીમત્ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીને. ( મુનિ શ્રી હેમેંદ્રસાગરજી મહારાજ.) ૧૨૭ ૫. અv૪ વા ઉ મવિષ્યતિ ? ... (સં. મુનિશ્રી લમીસાગરજી મહારાજ ) ૧૨૮ ૬. પ્રભુ મહાવીરે મેહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપે?(મુનિશ્રી હંસસાગરજી મહારાજ) ૧૨૯ ૭. મનની પિછાન, ... ... ... ( શ્રી કનૈયાલાલ જ, રાવળ બી. એ. ) ૧૩૩ ૮. શાંતરસની સવોત્કૃષ્ટતા. ... ... ( શ્રી મોહનલાલ દી. ચેકસી. ) ૧૩૭ ૯. પરમાત્માનું અધિરાજય.
| (બાબુ શ્રી ચંપતરાયજી જેની ) ૧૪૦ ૧૦, સાધન સંબંધી કેટલું
| ( અનુઃ અભ્યાસી બી. એ.) ૧૪૩ ૧૧. આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજના આભાર.
૧૪૫ ૧૨. એક સુધારે.
૧૪૫ ૧૩. વર્તમાન સમાચાર.. ૧૪, સ્વીકાર સમાલોચના,
૧૪૭
૧૪૫
અમારા માનવતા પેટ્રન સાહેબ અને લાઈફ મેમ્બરાને ભેટ.
આ સભાના અત્યાર સુધીમાં થયેલા પેટ્રન સાહેબ અને લાઈફ મેમ્બરને આ સભા તરફથી 'પ્રગટ થયેલાં અનેક સુંદર ગ્રંથ ભેટ આપવામાં આવેલા છે કે જેથી તેઓશ્રી એક સારી લાઇબ્રેરી કરી શકયા છે. સભાએ આ બાબતમાં ઘણી જ ઉદાર દૃષ્ટિ રાખેલ છે, કારણ કે આ સભામાં લાઈમેમ્બર થનાર જૈન બંધુઓને આર્થિક દૃષ્ટિએ પણ છપાતા ગ્રંથની કિંમત સામાન્ય રાખવામાં આવતાં ભેટના ગ્રંથને સારે લાભ મળે છે, કે જે લાભ બીજે મળી શકતો નથી, જે આ સભાના તે માટેના ધારાધોરણ અને રિપેર્ટનું મનનપૂર્વક વાંચન કરનાર બંધુએ તે જાણી શકે તેવું છે. આ વર્ષે પણ નીચે લખેલા પાંચ ગ્રંથ ભેટ આપવાને સભાએ નિર્ણય કરેલ છે. - ૧. શ્રી આત્માનંદ જન્મ શતાબ્દિ સ્મારક ગ્રંથ-આ ગ્રંથમાં અંગ્રેજી, હિંદિ, સંસ્કૃત, ગુજરાતી, અને અન્ય ઈતર વિષયના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ૧૩૩ લેખો આપવામાં આવેલા છે. તેમ જ મંદિરા, તીર્થો, મુનિમહારાજે, જેનેતર વિદ્વાન લેખકે અને કેટલાક રાજા-મહારાજાના પાંચ, ત્રણ બે અને એક ગી ચિત્રા-છબીઓ કુલ ૧૫૮ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. ક્રાઉન આઠપેજી સુમારે ૯૦૦) નવસંહ પાનાનો દળદાર ગ્રંથ, સુંદર અક્ષરો, પાકા કપડાનું બાઈન્ડીંગ તથા આકર્ષક રિંગી જેકેટથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યો છે, જે ઘણા જ દળદાર ગ્રંથ છે. - ૨. શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી ચરિત્ર-ગુજરાતી અનુવાદ-વિવિધ રંગના પ્રભુના તથા ચંપાપુરીના નવા જૂના મંદિરના, ગુરુમહારાજના તથા આર્થિક સહાય આપનાર ઉદાર નરરત્નના સુંદર ફોટાઓ આપવામાં આવેલ છે. આ સુંદર ચરિત્ર અને અનેક ધાર્મિક કથાઓ અને બોધદાયક વિષય આપવામાં આવે છે. ક્રાઉન આઠ પેજી સાઈઝ, ફોર્મ ૪૦, ઊંચા એન્ટિક કાગળામાં સુંદર ટાઈપ અને આકર્ષક કપડાના પાકા બાઈન્ડીંગ અને રિંગી જેકેટથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. ૨-૮-૦
૩. દેવસીરાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર-શબ્દાર્થ, અન્વયાર્થ, ભાવાર્થ, વિધિઓ, હેતુઓ, અનેક રતવન, સજઝાયો, ચૈત્યવંદની વગેરે સહિત ૨૩ ફેમ, પાના ૭ ૬૮ જૈન શાળાપાગી ગ્રંથ.
en ( અનુસંધાન ટાઈટલ પેજ ૩ જુ. )
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન અને અમૂલ્ય તકે.
આ
સભામાં દિવસાનુદિવસ લાઇફ-મેમ્બરાની વૃદ્ધિ થતી જાય છે અને સભા તરફથી પ્રકાશિત થતા અનેક ગ્રંથા ભેટ મળ્યે જાય છે. આવતા માસમાં થયેલા લાઇફ-મેમ્બર સાહેબાને તેઓશ્રી ગૌરવ લઇ શકે તેવા ગ્રંથા ભેટ આપવાના છે, જેથી હવે પછી આવતા વૈશાક મહિના સુધીમાં આ સભામાં નવા થનાર લાઈફ-મેમ્બરોને તે તે ગ્રંથા ભેટ આપવાની સભાએ ઉદારતા બતાવી છે, જેથી સત્વર લાઇફ-મેમ્બર થઇ લાભ લેવા સૂચના છે.
વધુ વિગત માટે જીએ ટાઇટલ પેજ ૨ જી', )
સૂચના.
શ્રી સારાભાઈ એમ. નવાબના તરફથી પ્રગટ થયેલા અને થતાં દરેક પુસ્તક અમારે ત્યાંથી મળશે.
લખા! શ્રી જૈન આત્માનં સભા-ભાવનગર,
શ્રી તારત્ન મહાદધિ.
( આવૃત્તિ બીજી છપાય છે. )
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
તૈયાર છે!
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તૈયાર છે !! શ્રી આત્માનંદ જૈન ગ્રંથમાળા રત્ન ૮૬ મુ श्रीमद् देवेन्द्रसूरिरचितस्वापटीको पेतः
રાતનામાં પદ્મમઃ (પાંચમો)મગ્રંથઃ ।
तथा
श्री मलयगिरिसूरिप्रणीत विवरणोपेतः श्री चिरत्नपरमर्षिप्रणीतः सप्ततिकानामा षष्ठः (छठ्ठो) कर्मगंथः ।
સપાદક.
For Private And Personal Use Only
તૈયાર છે !!!
પૂજ્ય પ્રવકજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના સુશિષ્ય મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ,
અમારા તરફથી પ્રથમ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિષ્કૃત ચાર કગ્રંથ ( પ્રથમ ભાગ) પ્રકટ થયેલ હતા તેને આ બીજો ભાગ ઉપરાક્ત પાંચમા તથા છઠ્ઠો કર્મગ્રંથ સાથે તૈયાર થઇ ગયેલ છે.
પ્રાચીન સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષા અને સાહિત્યના નિષ્ણાત વિદ્વાન મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે ઘણા જ પરિશ્રમ લઇ આ પાંચમા તથા છઠ્ઠા કર્મગ્રંથનું ઊંચા પ્રકારનું સંશાધન કરેલ છે. તેઓશ્રીની સંપાદન કૃતિના અનેક પ્રકટ થયેલ ગ્રંથાની વિદ્વાનવગાએ પ્રશંસા કરેલી છે. તેઓશ્રીના સુશિષ્ય અને બાળબ્રહ્મચારી ચારિત્રપાત્ર સાક્ષરવ પૂજ્યશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના પેાતાના પૂજ્ય ગુરુવર્ય સાથે આ સપાદનકાર્યમાં અમૂલ્ય ફાળેા છે. સંપાદક મહાપુરુષ સાહિત્ય સ’શાધન માટે અપરિમિત ઉદ્યમશીલ, ભાષા અને સાહિત્યના અપૂર્વ નિષ્ણાત હતા અને તેમનું જીવન જૈન સમાજને કેટલુ ઉપકારક હતુ તેની જાણ માટે તેઓશ્રીના સુશિષ્ય શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સત્યરૂપે જ લખેલ જીવનચરિત્ર ( તેઓશ્રીની છબી સહિત ) આ ગ્રંથમાં પ્રકટ થએલ છે જે ખાસ વાંચવા ભલામણ કરીએ છીએ.
આ ગ્રંથમાં પ્રથમ સંકેત સ્પષ્ટીકરણ અને પછી ગુજરાતી ભાષામાં પ્રસ્તાવના આપવામાં આવેલી છે. જેમાં આ ગ્રંથને અંગેનું વક્તવ્ય, છઠ્ઠાક ગ્રંથનું નામ, ગ્રંથકારો, સપ્તતિકાના પ્રણેતા, ટીકાકાર શ્રી મલયગિરિ મહારાજને વિષે હકીકત અને તેઓશ્રીના રચિત પ્રકટે અપ્રકટ અલભ્ય ગ્રંથાના નામેા અને સશોધનના કાર્ય માટે એકત્ર કરેલી હસ્તલિખિત પ્રત વગેરેનુ વર્ણન સાક્ષરવર્ય મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે લખી આ ગ્રંથના સુંદર પરિચય કરાવેલ છે. ત્યારબાદ બંને ગ્રંથાના વિષયાનુક્રમ અને પછી કર્મગ્રંથ મૂળ ટીકા સાથે શરૂ થાય છે. છેવટમાં શાસ્ત્રીય અવતરણની તથા તેમાં આવેલા ગ્રંથૈાના નામેાની સૂચિ, ગ્રથકત્તાંના નામની સૂચિ, પારિભાષિક શબ્દોની અનુક્રમણિકા, અકારાદિ લીસ્ટો પરિશિષ્ટોમાં આપેલા છે અને છેવટે છ કર્મગ્રથાના અંતર્ગત વિષયાની તુલના દિગંખરી કથા શાસ્ત્રામાં છે તેના સ્થળનિર્દેશે આપી આ ગ્રંથ સપૂર્ણ કર્યો છે.
સુદર શાસ્ત્રીય અનેકવિધ ટાઇપેામાં, ટકાઉ ઊંચા એન્ટ્રીક કાગળા ઉપર છપાવી, પાકા કપડાના માઇન્ડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથ સશોધન કાર્ય ના અમૂલ્ય પ્રયત્ને તદ્ન શુષ્ક અને સુંદર પ્રકટ થયેલ છે. કિ`મત રૂા. ૪-૦-૦ પાસ્ટેજ જુદું.
લખાઃ—
શ્રી જૈન આત્માનદ સભા—ભાવનગર.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीमापान
પુસ્તક: ૩૮ મું: અક : ૫ મો :
આત્મ સં. ૪૫:
*
વીર સં. ૨૪૬૭ : માગશર વિક્રમ સં. ૧૯૯૭ : ડીસેમ્બર ?
*
એ
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦eo one eeee eee૭૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦e(૦િ૦૦૦ ફૂooooooooooooooooooo&૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦કહoભJese opeop oooooooooooooodળ હવામeeeeeeeee e eeeeeeoooooooooooooooooooooo
છે::::
98
છે
Egootoboos e
सबोधक साहित्य.
सरितान्योक्ति
(ભાર્થી તિ) यास्यति जलधरसमय, तव च समृद्धिलघीयसी भवीता। तटिनि ! तटद्रुमपातन, पातकमेकं चिरस्थायि ॥
ભરચોમાસામાં નાનામોટા જળપ્રવાહના એકત્ર થવાથી મર્દોન્મત્ત બનેલી એક નદીને કેઇ કિનારે ઊભેલે કવિ પથિક કહે છે કે
ઓ છલકતી–મલપતી-છઠેલી સરિતા ! મારું આટલું કથન સાંભળી લે! બહેન નદી! આ ચોમાસાના દિવસે વેગથી ચાલ્યા જશે (કાયમ રહેશે નહીં) અને આ તારી જળરૂપી સમૃદ્ધિ પણ તારા બે કાંઠાની અંદર શમી જશે માત્ર રહેશે એટલું જ કે- તારે આશ્રય કરી રહેલાં આ તારા કિનારા પરનાં વૃક્ષને તું આજ મદાંધ થઈ જડમૂળથી ઉખેડી રહી છે તેનું પાપ જ તારે શિર કાયમનું રહેશે!!! માટે બહેન ચેતા શાન્ત થા.
.
. હિંગ અose૭૭-માઠું
મહમદooooooo હવાઈ ઝાઝ૦૦૦૦
બ C' જ
e eee
w
Ooodoo
(SS)
છ
i r
(6) ૦૦૦een enaaoooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooook) ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ebooછે. ecordpossodes Boonsi
ts of erecessagesomeo anniversaries
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
o
accncA
( A) શાહહહહહહહહત હ૦૦૦૦ ૦૦૦(૬૦ળJef eeeeeeeeeeen૦૦૦બહ૧૦d
૦૦૦Àes
ဝဝဝဝဝိဇဝီ
૦૦૦
૦ ૦૦૦૦દ૯
: ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
©©©©)
CODED
Dહૂર છું:(@(@@ અશુદ્ધિ :
ઉપરની અન્યક્તિનું પઘાત્મક વિવેચન.
હરિગીત છંદ. મદભર છકેલી માનીનિ સમ, કાં બની ઉછાંછળી ? મર્યાદ કે માજા તજી, ઉદ્ધત થઈ ઉતાવળી, એ ગર્વધેલી ! પૂરજોસેં, આજ તું છલકી રહી, પણ યાદ નિશ્ચય રાખજે, આ સમૃદ્ધિ રહેશે નહીં.
આવે ગ્રીષમ ત્યારે વિષમ દુખ સુર્યોનાં કણ્વડે, અભૂત આ પૂર પાણીનું, તે નામમાત્ર નહીં જડે; આ પથિકોને પંથે તે, ઉદ્દત બની બંધ જ કર્યો,
પૂરી રીતે પસ્તાઈશ, એ અવળ ઉઘમ આદર્યો. ૨ તારાં બિચારાં આશ્રિત, “તકુમ” તું તાણ જતી, સ્વજનોતણું રક્ષણ તર્યું, ગર્વિષ્ટ ભ્રષ્ટ થઈ મતિ; ચોમાસું આ ચાલ્યું જશે, અગણિત ચોમાસાં ગયાં, વૃક્ષ-વિનાશ કર્યા તણાં, મહાપાપ તુજ શિરે રહ્યાં.
અન્યક્તિ આ સરિતાતણ, સબોધ સોને આપતી, ઉછુંખલે વનમદે છટકેલનાં મન માપતી; છે ચાર દિનની ચાંદની, આખર અરે ! અંધેર છે, શાણા થઈ જે સાર ગ્રહશે, તે પ્રભુની મહેર છે. ૪
દેહરા. સમૃદ્ધિ સાપ, થવું નહી મદમસ્ત કાળચક્ર કુદરતતણું, કરે “ઉદયને અત” સમયરંગ સમજી છે, એ જ દક્ષનું લક્ષ
કવિ-કવિ-સાક્ષરો, બધ વદે નિષ્પક્ષ. ભાવનગર-વડવા
લી. ધર્મપથને પથિક
રેવાશંકર વાલજી બધેકા. તા. ૧–૧૨–૧૯૪૦ ઈ ધર્મોપદેશક, ઉજમબાઈ કન્યાશાળા-ભાવનગર.
UCED
C
-------------- (D))©COC
નાણાવદ
--
cજ
(C)
વાહeeeeeeeeeueenકજીeo નાં
"સ્થિgિoe૭૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦જ અwn૮૦૦૦માગbook
Mak
Res.. esaaga૦૦૦૦થg) odorrown૦૦:૦૦
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
==
=ો. ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા === શ્રી ધર્મ શર્મા યુ દ ય મ હા કા થ.
સમલૈકી અનુવાદ (સટી)
દ્વિતીય સર્ગ. મહાસેન નૂપવર્ણન.
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૭૧ થી શરૂ ].
વંશસ્થ વૃત્ત. હેન યશરૂપ પ્રપૂર્ણ ચંદ્રમા,
સમુજજવલો ભૂષણ જે ત્રિલોકમાં ત્યાં દુર્યશઃ શત્રુ નરેંદ્રવૃન્દને,
કલંકની કાંતિ ધરી રહ્યો ગણે. રિપુતણું બખ્તર સાથે ભેટતી,
કુલિંગ હેની અસિ ખૂબ વેરતી; લેહી-જલેં સિંચિત યુદ્ધ ભેમમાં,
વાવે બીજો શું જ પ્રતાપ મના? ઈચ્છાથી ઝાઝી ધનસંપદા લહી,
ભૂ થયા ઉન્નત જેહ, તે મહીં; સંક્રાંત જાણે, મદ લેશે તે કહી,
મહાપ્રભુત્વે ય દીસે ન તે મહીં.
૨૪
૨૨. તે રાજાને યશરૂપ પૂર્ણ ચંદ્રમા ત્રણે લોકનું અત્યંત ઉજજ્વલ ભૂષણ છે; અને તેમાં શત્રુ રાજાઓને દુર્યશ મોટા લાંછનની શોભા ધારણ કરી રહ્યો છે.-રૂપક.
ર૩. શત્રુઓના બાર સાથે અથડાતી હેની તલવાર-પુષ્કળ સ્કુલિંગ-તણખા વેરે છે; તે જાણે રૂધિરૂપ જલથી સિંચાએલી યુદ્ધભૂમિમાં પ્રતાપરૂપ વૃક્ષના બીજની પરંપરા વાવી રહી હેયની !–ઉલ્લેક્ષા.
૨૪, ઈચ્છાથી અધિક ધનસંપત્તિ પ્રાપ્ત કરીને તેના સેવકે જે ઉન્નત (ઊંચી સ્થિતિવાળા અથવા અક્કડ)થયા છે, તેઓમાં જાણે મદ સંક્રાંત થઈ ગયે હેયની ! એમ તે રાજાને, મહાપ્રભુત્વમાં પણ કયાંય, મદને લેશ કાના જોવામાં આવતે નહિં. ઉલ્ટેક્ષા. તાત્પર્ય–તે મદરહિત હતો, અને તેના સેવકે ઊંચી સ્થિતિવાળા અને પિતાના સ્વામીનું અભિમાન ધરાવતા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૨૪]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કાળે રિપુમાં ધવલ ક્ષમાભરે,
રાતે ગુણે તે હરિત પ્રતાપીને; જનેની આંખે પીંત ચિત્રવર્ણ રે,
વિવર્ણતા શગુગતણ કરે. દિગ હસ્તી-ચમધમણે કુંકાયેલા,
વાયુથી ઉદ્દીપ્ત પ્રતાપ-આગમાં; શકુ-કટક કાંચન શેભ ધારતા,
* = " જગતપુટે ભૂપતિ તે ભમાવતે ! વેલા લહી કે રિપુએ પાધિની,
અને બીજાએ બલી તે નૃપાલની; તેથી હું માનું ન પૅરાયું ક્યાંયથી,
કૌતુક હેનું ભુજ-વિકમે કદી. ભયાના રક્ષણની નિરંતરે, = મહા પ્રતિજ્ઞા લીધી હોય શું ખરે ! એવી અસિ હેની ભયાતુર અતિ,
શત્રુયને હાનિ કરે નહિં કદી.
૨૮
૨૫. શત્રુઓ પ્રત્યે કાળો, ક્ષમા-પૃથ્વીને ભાર ઉપાડવામાં ધવલ (ધોળે), ગુણમાં રક્ત (રાત) પ્રતાપવાન હરિત (લીલો) અને લેકની આંખે પીત (પીળા)-એમ અનેક વર્ણવાળે તે રાજા શત્રુઓની વિવર્ણતા [વર્ણરહિતપણું] કરે છે! આ વિરોધાભાસ અલંકાર છે. આ વિરોધને પરિહાર
તે શત્રુઓ પ્રત્યે કાળ છે, પૃથ્વીને ભાર ઉપાડવામાં ધવલ વૃષભ છે, ગુણમાં રક્ત [રાગવાળો] છે, હરિતઃ (હરિથી-ઈદ્રથી) પ્રતાપી છે, અનેક લોકોની આંખે પીત [સાદર અવલોકાયેલો] છે એમ અનેક વર્ણ-કીર્તિવાળે તે, શત્રુઓની વિવર્ણતા -અપકીર્તિ (કીર્તિ ઝાંખી પાડવી તે) કરે છે. -----દિગગજેના ચર્મની ધમણથી ફુકાયેલા પવનોથી પ્રજ્વલિત થયેલા પ્રતાપરૂપ અગ્નિમાં કાંચન શોભા ધરતા, શત્રુ-કટકને તે રાજા જગત-પુટ પર ભમાવતો હતો. રૂપક, લેષ: આ પ્રમાણે
કટક=(૧) કડું (૨) સૈન્ય. કાંચન=(૧) કંઈક, અનિર્વચનીય, (૨) સોનું. ; ર૭. કોઈ શત્રુઓએ તે સમુદ્રની વેલ (ભરતી) ગ્રહણ કરી, [ભરતીમાં ડૂબી મુઆ અથવા સાગરતટ ભણી ભાગી ગયા]અને બીજાઓએ તે રાજાની વેલા [મર્યાદા] ગ્રહણ કરી તેથી હું માનું છું કે તે રાજાનું ભુજ પરાક્રમ બતાવવાનું કૌતુક કયાંયથી પૂરાયું નહિં. ઉલ્ઝક્ષા અને થલેષ.
૨૮યાર્નના રક્ષણની સદા ય મોટી પ્રતિજ્ઞા જાણે લીધી હોય એમ હેની તલવાર ભયાતુર શત્રુ પ્રત્યે પણ હાનિ કરતી નહિ-ઉલ્ટેક્ષા..
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯
શ્રી ધર્મશર્માલ્યુદય મહાકાવ્ય અનુવાદ. [ ૧૨૫ ] સ્વ એકચિત્તે કણિનાથ તેહ કે,.
સમર્થ જે ચિંતવવા જ હતા તે સહસ્ત્રજિહુવી હમણું ય તે અહે !.
કાં વર્ણવે ના ગુણ તેહના કહે ? નિશામહીં તે મલિનાંબર સ્થિતિ,
પ્રગર્ભા સ્ત્રીના સુરત દ્વિજક્ષતિ; કિવને હતે સર્વ વિનાશ સંસ્તવ, આ પ્રમાણુશાસે પરમહ સંભવ. ધનુધરાની કરવાલશન્યતા,
અગ્નિમહીં તે અવિનીતતા સ્થિતા; ગુણશ્યતિ બાણ વિષેજ વતી,
જ્યારે જગત્ તે ધરતે ધરા પતિ. (યુગ્મ) ૩૧
૨૯. પિતાના એકચિત્તમાં જ ફણીશ્વર–શેષનાગ હેના ગુણ ચિંતવવા પણ સમર્થ હોત, તે તે હજાર જીભવાળો હમણું પણ હેના ગુણો કેમ વર્ણવતે નથી ?-એકચિત્તે ચિંતવેલું, હજાર જીભે વર્ણવવું સહેલું છે, પણ આ તો તેનાથી પણ બનતું નથી. એટલે તેના ગુણનું એવું અચિંત્યપણું છે તે તે વર્ણવી શકાય જ કેમ ?–અતિશયોક્તિ અલંકાર,
૩૦-૩૧. હવે બે કેવડે કેટલાક પરિસંખ્યા અલંકારથી વર્ણન કરે છે. પરિસંખ્યા એટલે અપવાદિક વસ્તુને નિર્દેશ કરી સાધવામાં આવતી કાવ્યચમત્કૃતિ.
- જ્યારે તે રાજા જગતનું ધારણ કરતો હતો ત્યારે(૧) રાત્રિમાં જ મલિન અંબર સ્થિતિ–મલિન કાળા આકાશની સ્થિતિ હતી; અન્યત્ર ક્યાંય મલિન–મેલા અંબર-વસ્ત્રની સ્થિતિ ન હતી. સર્વ કેઈ સ્વચ્છ વસ્ત્ર પરિધાન કરતા હતા.
(૨) પ્રગભ સ્ત્રીના સુરતમાં જિક્ષતિ-દંતક્ષતિ હતી; અન્યત્ર હિંજ-પક્ષીની ક્ષતિ–નાશ ન હતા.
(૩) વિવ્યાકરણુપ્રસિદ્ધ પ્રત્યયવિશેષને સર્વવિનાશ સંસ્તવ ( સર્વથા ઊડી જવાનો પરિચય ) હતો. અન્ય કોઈને સર્વ વિનાશ-સર્વસ્વ નાશને પરિચય ન હતા.
(૪) પ્રમાણુશાસ્ત્રમાં પરમેહસંભવ ( પરમ હિતકને સંભવ) હ; પરંતુ અન્યત્ર પર–પરમ મોહને સંભવ ન હતા.
' (૫) ધનુધરોની કરવાલશન્યતા-(તલવાર રહિતપણું) હતી; પણ બીજાને કરવાલ (કરબાલ ) શૂન્યતા, હાથમાં બાલક રહિતપણું ન હતું; સર્વ કેઈ સંતાનસુખથી સુખી હતા.
(૬) અગ્નિમાં જ અંવિનીતતાં, અવિથી દેરાવાપણું હતું ( અનિમેષ-એ અગ્નિનું વાહન છે;) અન્યત્ર કયાંય અવિનીતતા (અવિનયપણું) હતી નહિ. સર્વ કેઈ વિનયવંત હતા.
(૭) ગુણગ્રુતિ, દેરીથી છૂટવાપણું, બાણમાં જ હતું. અન્યત્ર કયાંય ગુણસ્મૃતિ (સદ્ગુણથી ભ્રષ્ટ થવાપણું) હતી નહિ, સર્વ કઈ સદ્ગુણસંપન્ન હતા.
આમ શ્લેષયુક્ત વિશેષણે યોજી પરિસંખ્યાથી રાજાને મહિમા વ્યક્ત કર્યો.
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૨૬ ]
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
નિરંજન જ્ઞાન-કર પ્રસારતા,
પ્રમોદથી શ્રી જિનચંદ્ર ધારતા; તે સર્વ પૃથ્વીપતિ ચિત્તની મહીં,
તેમાવકાશ ક્ષણ દસ નહિં મહા નદીને અજડાશયી છતાં,
અનષ્ટસિદ્ધિ પરમેશ્વરે છતાં; રાજા છતાં અદ્દભુત ઉદયી બલી,
નિકાર વિભાવરીને રહ્યા કરી. તરંગી અબ્ધિનું કલ વન્સ તે. પ
સ્તને ઊંચા પશ્ચિમ પૂર્વ પર્વત; ભૂ ભગવે એવી વધુ શું ભૂવર,
વશે કર નાંખ કેમલ.
૩૪ (ચાલુ)
૩૨. નિરંજન જ્ઞાનરૂપ કિરણે ફેલાવતા શ્રી જિનૈદ્રરૂપ ચંદ્રને પ્રમોદથી ધારણ કરતા તે રાજાના ચિત્તમાં તમને અવકાશ ક્ષણ પણ દીસતે નહિં–તે રાજા પરમ જિનભક્ત હતો.
તમસ શ્લેષઃ (૧) અંધકાર, (૨) અજ્ઞાન અંધકાર રૂપક અલંકાર ૩૩, અત્રે વિરોધાભાસ અલંકારથી વર્ણવે છે–
(૧) તે રાજા મહાનદીન (મહાનદી+ઇન=મહાનદીને સ્વામી, સમુદ્ર) છે, છતાં જડાશય (જલાશય, સમુદ્રાદિ નથી. વિરોધને પરિહાર–તે મહા ન દીન (મહાન અને અદીન) છે, છતાં જડાશય-જડ– મંદ આશયવાળો નથી.
(૨ તે અનષ્ટસિદ્ધિ (અષ્ટ સિદ્ધિ રહિત) છે, છતાં પરમેશ્વર છે. અષ્ટ સિદ્ધિ રહિત છતાં પરમેશ્વર કેમ હોય? તે વિરોધનો પરિહાર–તે અનષ્ટ સિદ્ધિ એટલે જેની સિદ્ધિ નષ્ટ નથી એવો છે, છતાં પરમેશ્વર–પરમ ઐશ્વર્યવાન છે.
(૩) તે અભુત ઉદયવાળો રાજા (ચંદ્રમા) છતાં તે વિભાવરીઓને રાત્રિઓનો) તિરસ્કાર કરે છે ! ચંદ્ર નિશાપતિ કહેવાય છે તે તેને તિરસ્કાર કેમ કરે ? એ વિરોધને નિરાસ–અદ્ભુત ઉદયવાળે તે રાજા (ભૂપતિ) વિભાવરી (વિભૌ+અરીણું=શત્રુઓના વિભુ–સ્વામી પ્રત્યે) તિરસ્કાર કરી રહ્યો છે.
૩૪. તરંગવંતા સમુદ્રરૂપ રેશમી સાડી જેણે પહેરી છે અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પર્વતરૂપ જેના સ્તન છે, એવી પૃથ્વીને તે ભૂપતિએ વર-ઊરુદેશે કેમલ કર નાંખીને, વધૂની જેમ, ભોગવી. રૂપક અને શ્લેષને સંકર. વરુદેશેશ્લેષ-(૧) વર-ઉત્તમ ઊરુદેશે-સાથળના પ્રદેશમાં;
(૨) વર-ઉત્તમ ઊ–વિશાળ દેશે–રાષ્ટ્ર વિભાગમાં કર-લેષઃ (૧) હાથ, (૨) રાજભાગ, (૨) કમળ-મેષઃ (૧) મદુ, ( ૨ ) હલકે હળવે,
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમત કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યને
[ ૧૨૭ ]
okeskenerico bokep
શ્રીમત્ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીને.
( ઝીણા ઝરમર વરસે મેહ.....એ રાગ.) મહા આચાર્યદેવ ગુરુરાજ,
ગાઓ હેમચંદ્રને સખી, હેશે ઉજવે ઉત્સવ રૂડે આજ- ગા–ટેક ગુર્જર દેશમાં જનમ્યા સૂરિજી,
સંસ્કાર સર્વને આપ્યા સ્મૃતિમાં ઉત્તમ, જ્ઞાની ગુરુવર,
સંશય સર્વના કાયા- ગાઓ-મહા. ૧ શાસનરક્ષક ગુર્જર કવીશ્વર,
લાલિત્ય કાચૅ દીધું; ભાષાવિશારદ, સંયમી યેગી,
સાહિત્ય અમૃત પીધું- ગાઓ-મહા. ૨ કુમારપાળને ઉપદેશ આપી,
કરાવી પ્રાણીની સેવા સમદશી કીધે સિધ્ધરાજ ભૂપને,
* નમું આચાર્ય વર એવા ગાઓ-મહા. ૩ કાતિક પૂર્ણિમાએ જનમ્યા પ્રભાવી,
ઉત્સવે ગુર્જરી રા; આબાલવૃદ્ધ નર-નારીનાં હૈયાં
અતુલ હર્ષે નાચે- ગાઓ-મહા. ૪ રાશી વર્ષ ગાળ્યું જીવન આ,
સાહિત્ય સરિતાને રેલી; હેમેન્દકેરા ગુરુ અજિત સદા,
ગુજરી ગાઈ થાતી ઘેલી- ગાઓ-મહા. ૫
indo
લે. મુનિ. હેમેન્દ્રસાગરજી.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=સંગ્રાહક-મુનિરાજ શ્રી લક્ષ્મીસાગરજી મહારાજ.=
“પ વા વિં મસ્થિતિ ?”
જેન-ધર્મની પ્રાચીન જાહોજલાલીનાં જેટલાં ગમે ત્યાં બેસો ને ગમે ત્યાં ઊભા રહે. મરજીમાં બણગાં આપણે કુંકીએ છીએ, એના પ્રમાણમાં આવે તેમ પિતાનાં ત-પોતાનાં મન્તવ્ય વર્તમાન પરિસ્થિતિને ખ્યાલ ઘણો એ છે જનતાની સમક્ષ મૂકી શકાય છે. મૂકનાર જોઈએ, કરીએ છીએ, અને જ્યારે કે વર્તમાન પરિ પ્રકાશનાર જઈએ, બહાર પાડનાર જોઈએ. પરન્તુ સ્થિતિને ચિતાર ઊભું કરે છે અથવા બીજા ખામી તેટલી જ છે કે મૂકનાર નથી, દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, શબ્દોમાં કહીએ તે વર્તમાન પરિસ્થિતિ નગ્ન કાળ, ભાવને ઓળખનાર નથી અને તેથી જ સત્ય” તરીકે કઈ આલેખી બતાવે છે ત્યારે અત્યારે ઊલટે પ્રવાહ થઈ રહ્યો છે. જે સમયે તેને આપણે સમાજના અને ધર્મના દ્રોહી તરીકે હજારે મનુષ્ય ભદ્રિક પરિણામી થવા જોઈએ જાહેર કરીએ છીએ. અને બની શકે તે તેને તે સમયે હજારો મનુષ્ય જૈન ભાવનાઓથી પાછો પાડવા, તેને હેરાન કરવા આપણાથી બનતું વંચિત થઈ રહ્યા છે અને જે સમયે લાખો નવા કરીએ છીએ. આમ કરવાનું ખરું કારણ આપણું જેને બની શકે તેમ છે તે સમયે ખૂદ જેનો કમજોરી છે. તેટલા અંશમાં આપણે ગુન્હેગાર જૈન ધર્મને છોડી રહ્યા છે. જગમાં જિજ્ઞાસા છીએ. જો કોઈ પણ વ્યક્તિનું કહેવું સત્ય જ વધી છે, તત્વતત્વના વિચારકે ઘણા થાય છે છે, આપણે અંતરાત્મા સત્ય તરીકે જ તેને પરંતુ તેમની જિજ્ઞાસાઓ આપણે કયાં પૂરી સ્વીકારી રહ્યો છે તે આપણે તેનાં વચનને કરીએ છીએ? આપણે તેઓને કયાં ઉપદેશ આદર કરી યથાશક્ય આપણે તે ભૂલને સુધા- આપીએ છીએ? આપણે કયાં સાહિત્ય પૂરું રવા પ્રયત્નશીલ થવું જોઈએ, અને વરતુતઃ તેનું પાડીએ છીએ? આપણે વાસ્તવિક જૈન ધર્મની વક્તવ્ય અસત્ય જ છે, તે તેને સભ્યતાપૂર્વક શિક્ષાનાં કયાં સાધને આપીએ છીએ? ત્યારે પ્રતીકાર કરવો જોઈએ.
જૈનધર્મીઓની સંખ્યા વધતી નથી એમાં દોષ ન ધર્મની રક્ષા માટે આપણા ઉપર જે કેને? આપણે જ. અરે, જેનધામ એની સંખ્યા જુમેવારી રહેલી છે તે આપણે સમજવી જોઈએ વધવાની વાત દૂર રહી, ખૂદ જૈને જૈનધર્મ છે. જૈનધર્મ યુનિવર્સલ ધર્મ છે. આ ધર્મને છેડી રહ્યા છે. જેને પત્તો છે? કેને ખબર છે? તે દુનિયાભરમાં પ્રચાર થવો જોઈએ. અને ન માલુમ કેટલાયે જેનો કઈને કઈ કારણે જૈન તેમાં પણ સમય એટલે બધે અનુકૂળ ધર્મ છોડી રહ્યા છે? તે જૈન સમાજે ચેતવાની આવી લાગે છે કે આ સમયે તે જેટલે ધર્મને ખાસ જરૂર છે. જૈન ધર્મની શી દશા થશે !! પ્રચાર કરવો હોય તેટલે થઈ શકે તેમ છે. નથી જેને સમાજની દુર્દશા કયાં જઈને અટકશે? પહેલાંના જેવા રાજકીય પ્રતિબંધને કે નથી ચેતો ! મુનિરાજે ! ચેતે ! ધનાલ્યો ! ચેતા! પહેલાના જેવા પ્રજાકીય હે. મેદાને ખુલ્લાં છે, જેન ધર્મીઓને બચાવવા માટે પ્રયત્નશીલ દરવાજા ઉઘાડા છે. “બેલે તેના બોર વેચાય છે” થાઓ ! જે પ્રમાદ રાખતા રહીશું તે ધીરે ધીરે લાઠીની ભેંશ” થઈ પડી છે. ગમે ત્યાં વિચરે, ન ઘા ફ્રિ માવતિ-બીજું શું શું થશે ?
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=લેખક:-મુનિશ્રી હંસસાગરજી મહારાજ ======= પ્રભુ મહાવીરે મોહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપે ?
[ એક ધર્માત્માની કરુણ આભડ્યા. ]
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૧૦ થી શરૂ ] શ્રી તીર્થકર મહારાજાદિ ગુરુઓના ઉપદેશ પણ અતિ ત્વરાએ કરે છે. અર્થાત એ સમ્યક્ત્વરત્નને વિના જ કર્મના ઉપશમનાદિથી પ્રાણીને જે સ્વ- નિર્મળ રાખવાની પૂર્ણ ખંતવડે એને મલિન ભાવથી જસ્વાભાવિક રીતે જ થાય તે નિસર્ગ બનાવનારાં દૂષણોનેય દૂર ધકેલવાની તમન્નામાં સમ્યકત્વ કહેવાય છે. (જેમ કોઈ પંથભ્રષ્ટ મુસા- રક્ત એવો તે પુણ્યવાન એ ચારે ય આશ્રવ હેતુઓને ફર કોઇએ માર્ગ બતાવ્યા વિના જ ભાગને મેળવી તે પિતાના પરમ આત્મશત્રુ માનીને સદાને માટે પણ છે, અર્થાત કોઈને ઔષધ વિના જ તાવ જ આત્મઘરમાં પેસતાં અટકાવવા સશુને શરણે ચાલ્યો જાય છે તેમ એ ભાગ્યવાનને કોઈપણ ના જઈને સંસારનો સર્વત્યાગરૂપ મુનિધર્મને જ ઉપદેશરૂપ પધ વિના જ મિથ્યાત્વરૂપ તાવ દૂર સ્વીકાર કરે છે. થવાથી સમ્યકવરૂપ આરેાગ્યતા પ્રાપ્ત કરે છે. ) “તેમજ કાઈ પથભ્રષ્ટ પથિક જેમ કાઈના ગીતાર્થ ગુરુમહારાજા પણ એને ઉત્કટ ભવનિઉપદેશવડે માર્ગ મેળવી લે છે, તથા જેમ વેંદી જાણીને સમયનિર્દિષ્ટ અષ્ટાદશ દેશમાંથી શક્ય કોઇનો તાવ ઓષધવડે જ દૂર થાય છે;” તેમ જે દોષ તપાસવાવડે દોષરહિત જાણીને ક્ષણમાત્ર વિલંબ પ્રાણીને શ્રી તીર્થંકર મહારાજદ સુવરેના ઉપ- વિના કલ્યાણકર ચારિત્ર , સમર્પી દે છે, કારણ દેશ તથા જિનપ્રતિમાના દર્શન આદિ બાહ્ય કે અનાદિકાલથી અનંતી વખતન સંસારરૂપી નિમિતીના આધારે જે પ્રાપ્ત થાય તેને અધિગમ એને દિલોજાન સગો એ પુણ્યશાલીના પરમસમ્યક્ત્વ કહેવાય છે.
પુણ્યોદયે પ્રાપ્ત થએલા એ આત્મનિસ્તાક વિશુદ્ધતર
શુભ પરિણામને' પિતાના સબલ સેન્યરૂપ કંચન– સમ્યગદર્શનને પામેલ આત્મા પિતાને દર સમયે
કામિની-કાયા અને કુટુંબાદિના વિવિધ પ્રલોભનપ્રાપ્ત થતા કર્મબંધના કારણોને સમ્યક્ પ્રકારે સત્ય
રૂપી તીક્ષણ શસ્ત્રોવડે હણું નાખતાં પણ ક્ષણ માત્ર રીતે જાણે છે. તે કર્મબંધને કારણે મિથ્યાત્વ, વિલંબ કરવાનું નથી, એ વાતને પરમતારક ગુરુઅવિરતિ, કષાય અને વેગ છે અને એ ચાર હેતુઓ
દેવ શ્રુતજ્ઞાનના બળે સુતરાં જાણતા જ હોય છે વડે પ્રોતસમય બંધાતા કિલષ્ઠ કર્મોના ઉદય તે
અને એથી તે જે કાઈ ભવનિર્વેદી એ ચારિત્રાજ સહેવો પડશે–વેદ પડશે. અરે ! નિરાધાર અવસ્થાવશ બનીને કપરી રીતે ભોગવવો પડશે,
કાંક્ષી મહાત્મા પોતાના કુટુંબીઓની જ અનુજ્ઞા
મેળવવા પૂરતું ય સંસારમાં થાભલા મને વ્યક્ત કરે એવો એ સમ્યગ્ગદર્શનના પ્રતાપે એને પાપને ભારી ભય લાગે છે. આથી એ ભાગ્યવાન પ્રથમ તે કિલષ્ઠ તેને ભવટાના ૧
તેને પણ ભવચેષ્ટાની ભયંકરતાવિદ્દ ગુરુદેવ સાફ સાફ કર્મને આત્મસાત કરીને પ્રાણીને પડનાર એ ઉપ- જણાવી દે છે કે-“ એવું તેં મન કર્યું તે તે ઠીક રોકત આશ્રવઠારને જ રુંધવા જિજ્ઞાસુ બને છે. પણ તત્ર તિરધે મા : ' અર્થાત હાલ તે સમર્થ હશે એને સર્વ પ્રકારે રૂંધવાનો અમલ ભલે તું કુટુંબીઓની અનુજ્ઞા પૂરતું જ જાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ૧૩૦ ]
પણ મારી એક શિખ સાંભળતા જા, અને તે એજ । ત્યાં મમતાવાળા ન થતા ! અસ્તુ.
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
કર્મીના હેતુભૂત એ ચતુષ્ટયીને સર્વથા અને સદાકાલ અલગી કરવા જે અસમર્થ હાય છે તેવા સભ્યષ્ટિ સંસારમાં રહીને પણ એ ભવનિસ્તારક સર્વવિરતિ ધર્માંતે સત્વર આત્મસાત કરે,
એવા ઉત્કટ વ્રત-તપ-જપ અને ત્યાગથી ભરપૂર
દેશિવરત ધ'ને 'ગી કરે છે. આ ધર્માં પણ કેટલે તીક્ષ્ણ, વિશિષ્ઠ અને ગુણેત્કૃષ્ટ છે તે તે સવવરિત ધર્મના સવિસ્તર અધિકાર સમજવા અવસરે શ્રી સદ્ગુરુના શ્રીમુખે જ જાણીશું.
દેશિવરિત ધર્મને પણ આદરવા જે અશક્ત હાય છે તે ભાગ્યવાન સમ્યક્ત્વ ધર્મ માં તારંગાઈ જ ગયેલા હાય છે; અને તેથી જ એ સ્થિતિમાં પણ એના અંતરનાદતા ‘પેાતાના આત્માને’ અહેનિશ એ જ ઉદ્બાધન કરતા હાય છે કે—
दुष्टः कर्मविपाक भूपतिषशः कायात्द्वयः कर्मकृत् । बद्धवा कर्मगुणैहृषीकचषकेंः पीतप्रमादासवम् ॥ હત્યા નારાવાર દુચિતાંય્ ચાથુજીરું। Àતિ હિતાય સંયમમાં તમાચાવે તુલ ૩૭
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અર્થ:“ હું આત્મન્ ! ક`રાજાના હુકમને આધીન એવા આ કાયા નામને દુષ્ટ અનુચર-કમરૂપી દેરડાંએવડે તને બાંધીને, અને પાંચે ઇન્દ્રિયારૂપી દિરાપાન પાંચ પાત્રોવડે પ્રમાદરૂપી સુરાપાન કરવાને પરિણામે નરૂપી ભયંકર કુદખાનાનાં
દીર્ધકાલીન ક્લિષ્ટ–દુ.ખાને યાગ્ય બનેલા તને પામીને
ઉઠાવીને છળ જોઇને ચાલ્યા જનાર છે. એ રીતિએ
તેવા પ્રકારની વિશિષ્ટ ભાવનાને ચેાગે એ સમ્યકૂદષ્ટી પુણ્યાત્મા પણ ઉત્તરાત્તર સમસ્ત સંસાર તજી દેવા સમર્થ બને છે. તેમાં મુખ્ય કારણ એ જ છે કે ‘ દ્રવ્ય અને ભાવથી મુંડ બનીને સચારિત્ર
ભાઇ કુસુમ ! ગૃહોધ માં પણ એ પુણ્યાત્મા આપણે પૂર્વ (આ આત્માનંદ પ્રકાશ પુસ્તક ૩૭ ના અંક ૭, પૃષ્ઠ ૧૮૨ થી૧૮૪ ઉપર) વર્ણવી ગયા તે મુજબના શ્રાવકોચિત એકવીશ ગુણકુસુમેરુ-ગ્રહણ વડે સુવાસિત હોય છે અર્થાત્ એ એકવીશ ગુણસ'પન્ન સુશ્રાવક દેશિવરતિ ધરત્નને યાગ્ય હાય છે અને યેાગ્યતાને લીધે જ દેશિવરાતરૂપ ગૃહીધરને પૂ` ખંતથી સેવવાને પરિણામે એ ભાગ્યવાન ભિવ ષ્યમાં કહીશું' તેવા ભાવશ્રાવકાચિત સત્તર ગુણરત્નાધિવાસિત પણ બન્યા સતા વિશિષ્ઠ પરિણામની અપેક્ષાએ ‘ભવ્ય શ્રાવકરૂપ રત્નસમૂહમાં' ભાવશ્રાવકરૂપ જાત્યરત્નપણે અનેરા જ ઝળકી ઊઠે છે ! અને
કરવું એ જ મેક્ષના ધારી પંથ છે ' એવાં શ્રી જિનેશ્વર મહારાજ ખુદનાં પણ વન અને વચન પ્રતિ તે। તે પૂર્ણ શ્રદ્ધા જ હાય છે; કારણ કે એવી શ્રદ્ધા ધરનાર જ સમ્યગૂષ્ટિ હોઇ શકે છે. નાટકીયાઓની માફ્ક શ્રી જિનરાજનાં વન અને વચન ભિન્ન હેાતાં જ નથી તેથી વચનશ્રદ્।વાન, સમ્યગૂદષ્ટિ મેાક્ષાર્થી જ હાવાથી એકલાં વચન જ આદરવામાં સંતુષ્ટ ન થતાં પોતાની શક્તિઅનુસાર શ્રી જિનરાજના વનના પણ હરી બનવા
તેથી જ દેશિવરિત ધર્મને પણુ દીપાવવામાં એ મહા-બનતું કરી છૂટીને જ જપે છે ! એમ કર્યા સિવાય નુભાવ તેા સર્વોત્તમ જ હોય છે ! ઘેર બેઠાં જ મેાક્ષ ભળી જતે તેા તદ્દભવમેાક્ષગામી ચરમશરીરી અને અતુલ અરિદ્ધિના માલીક હાઇને સ`સારાવાસમાં ક્રોડા દેવાથી સેવાતા શ્રી જિનરાજ દેવા પણ સંસારને ભયંકર માને અને તેવું માનીને જ નિહું બેસી રહેતાં એ ભયંકર સંસાર સાવમૂળ ક્રૂગાવી દઇને સ સંયમને જ સ્વીકાર શું કામ કરે ? આવી વાતાના સાચા પણ રદીયાની સમ્યગૂષ્ટિ મહાત્માને તા કાંક્ષા પણ થતી નથી. એને તેા નક્કી જ થયું હોય છે કે–મેાક્ષપ્રાપ્તિ માટે શ્રી જિનેશ્વર દેવા પણ સર્રસંગ તજી, ચારિત્ર લીધા પછી પણ ધાર ઉપસર્ગાદિ સહવા દ્વારા કૂનકમના ચૂરા કર્યાં
તેને એળખી લઇને તેને ‘ ધર્મના સાધનભૂત દેહને’
અલ્પ અલ્પ જ દેતા સા પેાતાના આહિતને માટે સંયમભારનું વહન કર, ''
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રભુ મહાવીરે મોહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપો ? [ ૧૭ ] પછી જ કેવલ્ય ઉપાઈ મોક્ષ પામ્યા છે, તે મે- દેશનાનું શ્રદ્ધાપૂર્વક અહેનિશ શ્રવણ કરવું, આરંભક્ષાર્થી એવો હું પામર તે યથાશક્તિ તેવી જ રીતે સમારંભોથી તેમજ મન, વચન અને કાયાના વતું-આચરે તે જ મોક્ષ પામી શક” આવી સુંદર અશુભ ગેથી લાગતાં પાપોના ત્યાગની જ ઈચ્છા, વાસનાને ગે સમ્યકૃત્વવાન પણ કમે સંસાર તજ- સંસારને અત્યંત ભય, મુક્તિ માર્ગમાં પ્રીતિ, વાને જ પિપાસુ હોય છે એ નિશ્ચિત બને છે. નિગ્રંથ મહાત્માઓને સંગ, અને વિષયવાસના
સંસાર ન તજી શકે ત્યાં સુધી એની મીટ- ઓથી વિમુખતા વિગેરે પ્રકારે આ ગૃહસ્થાને નજર તે સર્વદા સર્વવિરતિ તરફ જ ! શ્રી સમ- ધર્મ છે.” કુત્વના પ્રબળ પ્રભાવે અઢારે પાપસ્થાનકથી સમ્યગદષ્ટિ આત્માને પણ સંસારમાં સાંસારિક સેવા સંસાર તે સંસારમાં જ રહ્યાં છતાં' આવશ્યક એવા પૌગલિક પદાર્થોની ઈછતા તે એને શલ્યવત સાલે છે! ભાલાની જેમ બેડી જ હોય છે; અને એ ઇષ્ટતા કવચિત આભોંકાય છે! વીછીની વેદના આપે છે ! કંઠ પણ હોય ત્યારે એ આશંસિકધર્મ–“ અમુક અણછટકે ય થતાં પાપ અને સાપ કરતાં પૌદ્ગલિક પદાર્થોની પ્રાપ્તિ માટે જ ધર્માનુષ્ઠાન અતિ ભયંકર લાગે છે ! આરંભ કરતાં લાગતાં સેવન ” પણ કરી નાખે એ બને, તે પણ તેમાં પાપોની યાદી પણ એને કમકમાવે છે. થરથરાવે ભરત મહારાજાધિવત્ એ સમ્યક્ત્વ ગુણરૂ૫ આત્મછે ! આમ છતાં ય કર્મોયે સંસાર નહિ હટતો ધર્મને તે બાધા પહોંચાડતા જ નથી; કારણ કે ભોગને હોવાથી ક્રમે સર્વોરંભ પ્રતિ એ ઉદાસીનભાવ મેળવતા તેમજ ભોગવતે તે પણ એ ઝેરને તે ઝેર ભજે છે ! સાંસારિક કોમાં એને ચેન જ પડે જ જાણતા હોય છે ! એ જ પરમ હેતુથી તે પરને નહિં ! એને તે આત્મકલ્યાણના પરમ તત સુસમૃદ્ધિમાન દેખીને પણ એને આખર્ષ આવતા નથી, એવા શુદ્ધ દેવ, ગુરુ અને ધર્મની પ્રજા સેવા. શ્રવણ પણ શાલિભદ્રની દૈવી રિદ્ધિ દેખીને શ્રેણિક મહારાજાની અને સ્વાધ્યાય-દાનાદિમાં જ મજા પડે. દેશવિરતિ માફક સુપ્રસન્ન થાય છે. એ ભાગ્યવાનનાં વિશિષ્ટ ધમે આદરવા અશક્ત હોય એવા પણ ધસી પ. પુણ્યનું અનુમાન કરે છે; એટલું જ નહિ પણ રેત ધર્માચરણ તે સુલભ હોવાથી એને તો એ
પૌલિક પદાર્થોને તે એ નિઃસાર પ્રાયઃ સમજતો કેમ જ તજે? કારણ કે એ ગૃહીધર્મ તે સર્વ
હેવાથી પ્રાપ્ત સમૃદ્ધિ પ્રતિ પણ એ ઉદાસીનભાવને ગૃહસ્થોને સામાન્ય છે. કર્યું છે કે –
જ ભજે છે ! ભેગોને પણ ભેગાવલી–મેહનીય
કર્મના ઉદયે જ એને ભોગવવા પડતા હોવાથી भक्तिः श्रीवीतरागे भगवति,
એના ભોગવટામાં ખિન્ન ખિન્ન હોય છે. દેહને પ્રતિकरुणा प्राणिवर्गे समग्रे।
કૂળ છતાં આત્માને અનુકૂળ પદાર્થોને એ પ્રથમ दोनादिभ्यः प्रदानं श्रवणमनुदिनं,
સ્થાન આપે છે ! એમ વર્તવામાં પણ દેહના ભોગે ય થયા ગુરુતીના
આત્મગુણને હાનિ ન પહોંચવા દેવાને એને पापापोहे समीहा भवभयमसमं,
દઢ શુભાશય હોય છે. કહ્યું છે કેमुक्तिमार्गानुरागः । सङ्गो निःसङ्गचित्तविषयविमुखता,
यजीवस्योपकारि स्यात्तहस्यापकारकृत् । afથrષ ધર્મઃ | ૩૦ ||
यच्छरीरोपकारी स्यात्तजीवस्यापकारकृत्।। ३६ ।। અર્થ:–“ભગવાન શ્રી વીતરાગ પરમાત્માને અર્થ “જે પદાર્થો આત્માને ઉપકારી હોય વિષે ભકિત, સમસ્ત પ્રાણીવર્ગ પ્રતિ કરુણ-દીન- છે તે દેહને અપકાર કરનાર છે અને દેહને પુષ્ટ અનાથ વિગેરેને છૂટે હાથે દાન દેવું, ઉત્તમ ધર્મ પદાર્થો આત્માને અપકાર કરનારા છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક
, *
*
[ ૧૩ર ].
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, અને એથી પણ એને પૂર્વપુણ્યોદયે પ્રાપ્ત અપૂર્વ એવો ભવનિર્વેદ થવાને પરિણામે ભવમાં એને સુખો પણ દુઃખરૂપ ભાસે છે. વધીને કહીએ તે ક્યાંઈ ચેન જ ન પડે! ભવનિર્વેદીની સ્થિતિ વર્ણન સઘળાયે સંસાર એને મન ભયંકર કારાગાર ! વતાં કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહામહોપાધ્યાયજી શ્રીમદ્યશવિજયજી મહારાજ મહારાજા પિતાના યોગશાસ્ત્ર નામના પ્રૌઢ ગ્રન્થકહે છે કે એ તે “સુરનર સુખ તે દુઃખ કરી રત્નમાં ફરમાવે છે કે લેખ.” અને એનું કારણ જણાવતાં પણ કહે છે રાની દિલ્લીના માળારે કે “વંછે શિવસુખ એક' એ એક શિવ- કર્મugurશકતથા તથા મraઃ પ્રતિ સુખને જ ઝંખતે હોય છે. આથી એને સંસાર મા મમાણિતશ્ચ સુણેન નિર્વિઘળો મતિ બધો ય લૂખો ! પ્રાપ્તસમૃદ્ધિને પણ આત્મકલ્યાણાર્થે અર્થ:–“સમ્યત્વવાન મહાત્મા ખરેખર, ધર્મમાં જ યોજી દે એ એની મતિ. આ સ્થિતિમાન દુ:ખ અને દારિદ્રથી ભયંકર એવા સંસારરૂપ મહાનુભાવને નૂતન ધનભવનાદિ ન મળે તેની કારાગારમાં કર્મરૂપી ફાંસીખેરોવડે વિવિધ કદચિંતા જ કયાંથી હોય? નિર્ધનાવસ્થામાં તે ખૂબ ઈને પામતો તો તેને પ્રતિકાર કરવાને અસનચિંત ! એમાં એને શોક નહિં પણ આનંદની મર્થ અને દરેક પદાર્થોમાં મમત્વ રહિત એવો એ છોળ, કારણ કે એ અવસર તે એને મન સુખે સ્થિતિમાં સંસારમાં દુ:ખે કરીને ભવવિરક્ત રહે છે.” ધર્મ કરવાની સુવેળા ! લકથી એનું આખું ય જીવન એથી એમ નથી સમજવાનું કે સમ્યગદર્શની અલ યદુ–નીરાળું ! એની સમસ્ત ગતિ સામાન્ય તે દુઃખી જ હોય છે અર્થાત સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત જનને અગમ! એ તે સામે પૂરે જ તરે ! અર્થાત કરવું તે દુઃખને નેતરવા જેવું છે. એવું માનવાની લોકને મનને ઇષ્ટ સંગોની પ્રાપ્તિ માટે ધમાધમ, ભૂલ ન કરવી; કારણ કે સાચું અને આવું કદી ન ત્યારે આ પુણ્યવાનને મનને અનુકૂળ સંયેગે ફેંકી
5 જાય એવું અપૂર્વ અને અનંતસુખ-મોક્ષ પામવાની
ન કરાય જ દેવાની ધમાધમ! લોકને કંચન, કામની, કથિી સમ્યગદર્શન એ તો અપૂર્વ કુંચી છે. અને એથી જ અને કુટુંબથી પુષ્ટ બનવાની જ અહેનિશ તમન્ના સમ્યગદષ્ટિને સંસારમાં ઉદ્વિગ્નતા એ તે એને આનંત્યારે આ પુણ્યવાનને એ દરેકને અળગો કરવાની જ નો અવધિ ! એ ઉઠેગ જેમ જેમ ગાઢે તેમ તેમ અહોનિશ તમન્ના. લોકને એ દરેકમાંના એકપણના એનો સંસાર ટાઢો ! એથી પ્રતિદીન એ ઉઠેગ અંશ વિરહમાં ય પારાવાર ખેદ, જ્યારે આ ભાગ્ય ગાઢ બનાવવાની જ એને તાલાવેલી ! એને મન વાનને એ દરેકના જ વિરહમાં અપૂર્વ આનંદ ! નિવેદ-ખેદ તે એ છે કે જે સ્થાન(સંસાર)માં લોકને મૃત્યુને ભય, જ્યારે આ ભાગ્યવાનને જન્મને ઘડીભર પણ થોભવું ઉચિત નથી, તે સ્થાનમાં ભય ? બિહુના? લોક પાપચી, જ્યારે આ મહાનુ- કર્મરાજાને આધીન પડીને તેને રહેવું પડે છે, તેથી ભાવ ધર્મચી !
કયારે એ કમરાજનું જોર ઢીલું પડે અને કંચન-કામની અને કાયાદિનાં પોષણ ભવ- કયારે એના પાપ સકંજામાંથી છટકું, એવી જ વૃદ્ધિનાં હેતુ હોવાથી એ સમસ્ત એને કારમાં લાગે એની અગમચેતી ! (ચાલુ)
(
.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=========કનૈયાલાલ જગજીવન રાવળ બી. એ====
મનની પિછાન.
પ્રાણી માત્રમાં ફક્ત મનુષ્યને જ બુદ્ધિ ઝીલે એવા અડગ અને અજીત જહાજે સાગરને જીવનલક્ષી તરીકે મળી છે. જીવનમાં બુદ્ધિને હૈયે વહેતાં મૂક્યા છે. તેણે ગાઢ જંગલે પણ
જીને ચાલનાર એક માનવ જ છે. મનુષ્ય ભેદી તેમાં રસ્તે કર્યો છે. પણ.. પણ તેણે નથી આમ મનને ઉપયોગ અનેક રીતે કર્યો છે. આ માપ્યું, નથી જાણ્યું, નથી પારખ્યું તેનું પિતાનું મનને ઉત્તરોત્તર વિકાસ–બુદ્ધિની સવિશેષ નાનું એવું મન માનવમને આ બધાં સાહસે ખિલવણી એ જ મનુષ્યના સંસ્કારની પારાશીશી. કર્યા છતાં તેનું ઉત્પાદક મન કળી શકાતું નથી. આજે મનુષ્યનાં મન અને બુદ્ધિએ વિરાટ
આટલો શક્તિશાળી, બુદ્ધિશાળી, હિંમતવાન અને અકલ્પ્ય યંત્ર ઉત્પન્ન કર્યા છે અને એ
માનવ પિતાનું નાનું મન પિછાણુ શકતે નથી. યત્રને, અજબ રીતે અંકુશિત કર્યો છે, જે કે
તેના મનની ક્રિયા એવી અગમ્ય બની જાય છે તે સાથે તે યંત્રને ગુલામ પણ બની ચૂકી છે.
કે તેને કંઈ સૂઝ પડતી નથી. તેનું મન હાથમાં ટીમેટી નદીઓની લંબાઈ તેણે માપી, તે
રહેતું નથી, તેનું મન કહ્યું કરતું નથી. તેનું મન
વિફરી બેસે છે. નદીઓ પર પૂલે બાંધ્યા. તેના પ્રવાહને રોકવા આડા પાળા બાંધ્યા ને તેમાંથી વિદ્યુત ઉત્પન્ન કરી
ખરેખર મન એ એક અણઉકલ્યો કોયડો તેણે વિમાને અને ઝેપલીને બનાવ્યાં અને
છે. પુરાતન કાળથી–માણસ સમયે ત્યારથી વાયુયાન ઉપર ધાર્યો કાબૂ મેળવ્યું. તેણે સ્થળ
મન શું છે એનું મંથન કરતા આવ્યા છે. અને કાળને પળવારમાં માપી લીધાઃ સ્થળ આંતરમુખ ભારતવર્ષે તેની પિછાન પામવા કાળના અંતર આજે તે નામના જ રહ્યા છે ને! યથાશક્તિ સફળ પ્રયત્ન કર્યો છે. પણ બહિરમાનવ મન એરોપ્લેનથી એક જ ઉયને આખી મુખ જડવાદી પશ્ચિમને એની શી ગમ પડે ? પૃથ્વીનું પરિભ્રમણ કરવાની ઉમેદ ધરાવી રહ્યું અલબત્ત, મન એ મોટું તત્વ છે. છતાં છે; ચંદ્રકમાં પહોંચવાની આશા રાખે છે. આત્મા કરતાં તેની પાયરી નીચી છે. શરીર, મંગળના ગ્રહ સાથે સંદેશા ચલાવવા તત્પર થયું મને અને પ્રાણ એક રીતે તે એક બીજાં છે. માનવમને ઊંચામાં ઊંચા પહાડોની ઊંચાઈ સાથે અરસપરસ સંકળાયેલાં છે. પિતાના પિંડના માપી જોઈ, પહાડમાં બગદા ખોદી સામે પાર જુદા જુદા ભાગને છૂટાં પાડતા માણસ શીખ્યા નીકળતાં પણ તેને મૂંઝવણ નથી થતી. આજે નથી, કારણ કે સામાન્ય રીતે પિતાના આખા માનવમને આકાશનું ઊંડાણ પારખી લીધું છે; અંતઃકરણના સર્વ ભાગોને “મનનું નામ આપી ગૃહગૃહો વચ્ચેના અંતરથી તે અજ્ઞાત નથી. તેમને ચેખે ખિચડે કરી એકસામટાં ગૃહોની ગતિ અને તેની ઉપરની વસ્તુસ્થિતિથી એક જ પોટલામાં માનવ તેમને બાંધે છે. તે તે અજાણ નથી. તેણે સમુદ્રોના ઊંડાણને તારા પિતાની જાતને સ્પષ્ટપણે ઓળખી શકતું નથી. કાઢ્યો છે અને ભયંકર તેફામાં પણ ટક્કર માનવ પ્રકૃતિના જે ભાગને સંબંધ ખાસ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૩૪ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કરીને બુદ્ધિ ડે હોય છે તેને માટે “મન” શબ્દ એટલે જ કે સુખ એ સ્થળકાળથી સ્વતંત્ર એવી વપરાય છે. એટલે માનવ-માનસના જે ભાગમાં આંતરિક સ્થિતિ છે. પત્થરની દિવાલ કંઈ કેદગ્રહણશક્તિ, વિચાર શક્તિ, મમય જ્ઞાન, ખાનું નિર્માણ કરતી નથી કે નથી લોખંડના બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે માનસિક ચેતનાનું પ્રતિકાર્ય, સળીયા પાંજરું ઉપજાવતા એ બધું ઉપજાવનાર મનના ઘડતરે, માનસિક દષ્ટિ, માનસિક તપ છે એક મન. એટલા માટે કહ્યું છે કે મન ચંગા શક્તિ વગેરે માટે એ શબ્દ વપરાશમાં લેવાય છે. તે કથરોટમાં ગંગા ga માથાજીનું
યેગસાધક કહે છે કે પ્રાણ અને મન એ વંધા મનુષ્યના બંધનના કે મોબને તને ચેતનાની સપાટી ઉપર સેળભેળ ક્ષના કારણુરૂપ છે એકલું માણસનું મન જ મન થઈ ગયા છે, છતાં દરેક તત્વ જુદું જ હોય છે. “ એ પ્રત્યેક સ્થિતિને સર્જક છે અને માણસને સપાટી ઉપરની ચેતનાની પાછળ રહેલી સાચી લાગે છે કે પોતે કે છે ? અંગ્રેજીમાં પણ ચેતનામાં પ્રવેશ કરતાંવેંત જ માનવને એ બે આને જેવું જ કંઈક કહેવું છે કે સ્વગને નક તો ભિન્ન છે એવું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. બનાવનાર અને નકને સ્વર્ગ બનાવનાર કેવળ
મન જ છે. મન એ ક્રિયાશીલ છે, તે કઈપણ બીનઉપયોગી કામ કરતું નથી એમ કહેવાય છે.
ગમે તેવા કપરા સંજોગોમાં પણ માણસ તે સ્વપ્ન પણ મનની જ ક્રિયા છે એમ માનવું
આંતરિક–આનંદ શાંતિ જાળવી શકે અને જોઈએ. જો એમ હોય તે સ્વપ્નને કઈક અર્થ
પિતાને સંતોષી રાખી શકે તે તેને મન સ્વછે એ વાત પણ કબૂલ કરવી જોઈએ. સ્વપ્ન એ
ગથી પણ અધિકું સુખ મળે છે. અજ્ઞાત મનમાં ચાલી રહેલી પ્રવૃત્તિ છે. જે આ એક મહાકવિ કહે છે કે સારું નરસું એવું અજ્ઞાત મનમાં ચાલી રહેલી મુંઝવતી પ્રવૃત્તિ કંઈ છે નહિ, પરંતુ એ બધું વિચારવાથી જ એથી માણસ જાગ્રત થાય તે માનસિક બોજો થાય છે. મનથી માણસ જે સારું માને અને રહે ઘણે એ છે થાય. માનસપૃથક્કરણ એટલે તે સૌ સારું જ નીડે છે, અને નરસું માની બીજું કશું નહિ પણ જ્ઞાત અજ્ઞાત મન વચ્ચેના કકળાટને રોદણાં રૂવે તે સદાય તેને મન કલેશ અભેદ્ય પટને સાંધી પ્રકાશનું કિરણ લઈ જવું તે. જ રહે છે. એ બધાં મનના કારણ છે. શંકા માનવ આત્મા અજ્ય છે; અને મન એ
ક લાવવાથી કામ કેટલું બગડે છે તેનું એક દષ્ટાંત એક સ્વયંચિત પુગળ જ છે. સુખ અને દુઃખ
એક માણસ એક વાર શાંતિ મેળવવા જંગબહારથી નહિ પણ અંદરથી ઉત્પન્ન થતાં અને લમાં ફરવા ગયા. સાંજ પડવા આવી હતી. તે મનાતાં હોઈ માનવકર્મનાં જ ફળ છે એમ એક ઝાડ નીચે ઊભે હતે. થાક લાગવાથી તેણે વિચારકે કહે છે. દરેક કવિ કે તત્ત્વજ્ઞાની એક વિચાર્યું કે અહીં કયાંક સારું બેસવાનું મળે તે સરખો જ વિચાર વ્યક્ત કરે છે કે માનવ મન ઠીક. તે ઝાડ કલ્પવૃક્ષનું હતું, તેથી તરત એક એવું છે કે સંગેની ઉપરવટ જઈ તે આનંદ સુન્દર બેઠક હાજર થઈ. માણસને ખબર પડી કે અને શેક પોતામાંથી મેળવી શકે છે. “ પ્રથમ આ ઝાડ ક૯૫વૃક્ષ જ છે. પછી તેણે ખાવાપોતાની જાતને જાણ, એ સૂત્રને અર્થ પણ પીવાનું માગ્યું ને હાજર થયું. બીછાનું માગ્યું
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનની પિછાન.
[ ૧૩૫ ] તે તરત બીછાનું આવ્યું. તેને લાગ્યું કે શહે- જ્ઞાનામિ ધર્મ ન ર તે પ્રવૃત્તિઃા . રમાં જઈ નિરર્થક ગદ્ધામજૂરી શું કામ કરવી ? જ્ઞાનાધર્મ ન વ તે નિવૃત્તિ / અહીં બધું જ હાજર વગરમહેનતે મળે છે તે હું ધર્મ શું છે તે જાણું છું છતાં તેમાં રહેવા દેને અહીં જંગલમાં જ રાત પડવા આવી પ્રવૃત્ત થઈ શકતું નથી, હું અધર્મ શું છે તે અંધારું થયું. બીછાનામાં સૂતાં સૂતાં વિચાર જાણું છું છતાં તેમાંથી નિવૃત્ત થઈ શકતો નથી. આવ્યું કે રખેને વાઘ આવે તે ત્યાં તે વાઘ- મનની ગતિ જ ન્યારી છે. ભાઈ હાજર... !
મન રેકી શકાતું નથી; ચિત્તને નિરોધ આમ મનની વૃત્તિ યે વખતે શું શું કરી થઈ શકતું નથી. જે વખતે જે થવું જોઈએ તે નાખે તેની શી ખબર? આટલા વાસ્તે જ મનને તે વખતે મનથી થઈ શકતું નથી. મનુષ્ય નાનો કોઈ ઓળખી શકતા નથી.
હોય તેમ તેનું મન મેટું હોય છે, પણ મનુષ્ય
જેમ જેમ માટે થાય છે તેમ તેનું મન નાનું માણસ પોતાનું મન પારખી શકતો નથી
થાય છે, ત્યાં બીજાનું પારકું મન પારખવાની ધૃષ્ટતા કરે તે કેમ પાલવે? પોતાને અમુક વૃત્તિઓ કેમ
ત્યારે મનને કંઈ મર્યાદા ખરી ? થઈ આવી? ક્રોધ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી
જવાબ હામાં જ આવે છે. મનુષ્યનું મન હતી છતાં અજાણતાં કેમ ફોધ થઈ ગયો છું મર્યાદિત છે. અમુક ન ખાવાનું નામ લીધું હતું છતાં કેમ પૂર્વ મીમાંસા-દર્શનના પ્રણેતા જૈમિની ખાઈ લીધું ? અમુક વિચારને મનમાં પિસવા ન અને જર્મન તત્વચિંતક કેન્ટની વિચારસરણીમાં દેવાનો નિશ્ચય કર્યો હતો છતાં તે જ વખતે તે સામ્ય છે. તેઓ બંને કબૂલ કરે છે કે અધ્યાવિચાર આવ્યો શા માટે? આ બધું સમજી ભવાદને સ્પર્શતા પ્રશ્નોને નિચોડ લાવવા માટે શકાતું નથી.
માનવ મન બહુ જ સંકુચિત છે, તેનું કારણ
એ છે કે મનુષ્યની બુદ્ધિ ઈચ્છાશક્તિઓથી - આધુનિક વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓને અખતરે પરિમિત થયેલી છે. તેથી બુદ્ધિ સત્યના આ દિશામાં થયે છે, પણ તેઓ કંઈ નિકાલ
વિજ્ઞાનનું નિર્માણ કરી શકતી નથી. તેથી સત્ય લાવી શકયા નથી. તેઓ પણ મુંઝાયા છે;
યા છે જ્ઞાનને રસ્તે પ્રમાણ શાસ્ત્રની આંટીઘૂંટીમાંથી મનની ક્રિયા-પ્રક્રિયા તેમને ભ્રમમાં નાખી દે છે. ઉપલબ્ધ થઈ શકવાને નથી, પરંતુ તેની રીત તેઓ કહે છે કે મન એ બહુ કોમળ છે, તેના એ કે આપણે આપણું દરરોજના આચારપર લાગણીઓનું દબાણ હોય છે, માટે મનને વિચારને સુધારવા જોઈએ અને શુદ્ધ કરવા બહુ મારવું નહિ, મુંઝાવા દેવું નહિ, પણ જોઈએ; તે જ તે વસ્તુ શક્ય બને તેમ છે. મનને આનંદમાં રાખો; ચિંતા ઉપાધિને તેનાથી બુદ્ધિને તેની અમર્યાદિત દેટમાંથી અટકાબનતી વેગળી રાખો. સુખ એટલે મનની વવાની જરૂર છે ઊમિએ ઊર્મિનું નૃત્ય.
બુદ્ધિ વકીલ બની જાય છે અને એકી પણ બીજો એક લેખક ઊલટું જ કહે છે. સાથે વ્યાઘાત્મક વસ્તુઓ સાબિત કરી
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૩૬ ].
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શકે છે. આમ બુદ્ધિનું ઉડ્ડયન અયવાદમાં માટે તેને ઉપયોગ ઓછો થ ઘટે. જુઓને, પરિણમે છે. બુદ્ધિના પ્રમાણોની જરૂર આપણે અત્યારે બુદ્ધિના ભૂત અને રાક્ષસો સુમારનથી પણ આંતરદષ્ટિની છે; ને સારાસાર વગરના છે. એકલી બુદ્ધિ તે વિનાશક ડાઈનેવસ્તુના વિવેકની જરૂર છે. સાચા ચિંતક જેની માઈટ જ ઉત્પન્ન કરી શકે છે. બુદ્ધિ ખૂબ બળવાન છે તે નથી પણ જે સંયમી છતાં કબૂલ કરવું જોઈએ કે મનને છેક છે, ધીરજવાન છે, શાંત છે તે છે.
હલકી કેટી ઉપર મૂકી શકાય નહિ. તેને આજના બુદ્ધિવાદીઓ-બદ્ધિજીવીઓ તે તેનું કાર્ય સોંપાયેલું જ છે. અને તેથી બુદ્ધિની ફૂટપટીથી જ જીવન માપે છે. તેઓ તંદુરસ્ત શરીરમાં તંદુરસ્ત મનની સમાજને કહે છે કે બુદ્ધિ કહે તે સાચું, તેટલું જ ખૂબ જરૂર છે. મનની સ્વચ્છતા, પવિત્રતા, સાચું. મનનાં ચોકઠામાં સમાય તેટલું ખરું. ન્યાયપ્રિયતા ઉપર આપણા જીવનને આધાર મનનાં ગજથી મપાય તેટલું બરાબર છે. છે. સ્પષ્ટ વિચાર કરવાની શક્તિ તે ફક્ત બુદ્ધિના ત્રાજવે તેલીને જ તેઓ વિચાર તંદુરસ્ત મનથી જ કેળવાઈ શકે છે. કરે છે. બુદ્ધિ એ જ તેમને ઈષ્ટદેવ બની જાય મન કેઇને પક્ષકાર ન થાય, કઈ વાદના છે. તેઓ બુદ્ધિને એટલું બધું આધિપત્ય ફાંસલામાં ફસાઈ ન જાય અને આંધળુકીયા આપી દે છે કે આત્મા ને તેઓ સ્વીકા- કરી ગમે ત્યાં અંધારામાં ઝંપલાવે નહિ, પણ રતા નથી. પણ પરમ સત્ય અને અનંત- પૂર્ણપણે વિચાર કરી પિતાને માર્ગે આંકે આત્માને માપવા માટે મર્યાદિત બુદ્ધિને અને પ્રશ્નોને નિકાલ લાવે એવું મન કેળગજ હંમેશા ટૂંકો જ પડે છે, એ ખોટું વવાની આવશ્યકતા છે. નથી. મન અને બુદ્ધિ એ તર્કવાદનું પરિણામ મનથી વિચારે કંઈ એક, બોલે બીજું છે. તકની પદ્ધતિ ગમે તે દિશામાં લઈ જાય અને કરે ત્રીજું: આવું થાય એ ઓછું છે; માણસ પશુ છે એમ પણ સાબિત કરી અઘટિત અને શરમજનક નથી. મને બળની શકે છે ને પશુ દેવ છે એમ પણ સાબિત કરી જરૂર પ્રથમ છે. અને મનને બાહ્ય કલુષિત શકે છે. આવી અનિશ્ચિત વિચારસરણી વાતાવરણથી અલિપ્ત રાખી તેની વિશુદ્ધિની વિમાગે ઘસડી જનારી ને જોખમકારક છે, માવજત કરવી એ દરેક માનવને ધર્મ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
= લેખક-૨. ચોકસી. =
શાન્તરસની સર્વોત્કૃષ્ટતા.
મુમુક્ષુ આત્મા દર સ્તવને આગે કદમ આત્માને ભેટ થઈ છે. યોગીરાજ પણ આજે
અધ્યાત્મના પથિકને અજાયબી ભરેલ રસનું ભરતો, અને અધ્યાત્મ વિષયના પ્રખર નિષ્ણાત
પાન કરાવવા આતુર બન્યા છે. જાણે પંદર જિનના ગીરાજ આનંદઘનજીના મુખે નવનવી વાત
સ્તવનરૂપે કરવામાં આવેલ “સ્વ અને પર'ના શ્રવણ કરતા આજે સોળમા તીર્થપતિના સ્તવ
સ્વરૂપદર્શનને આજે નિચોડ ન કહાડતાં હોય? નમાં–ગુણકીર્તનમાં તત્પરતા યાને એકાગ્રતા
અરે!એમાં સમાયેલ અદ્દભુત કરામતને સાક્ષાદાખવી ખડો થયો છે. સેળમા જિનનું નામ
ત્કારના કરાવતાં હોય તેમ શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુના શાન્તિનાથ. અને શાન્તિનાથ એટલે શાન્તિ
મુખે સૌ રસમાં શ્રેષ્ઠ એવા શાંતરસનું સ્વરૂપ પાથવાનો જેમને ખાસ ધર્મ છે એવા ભગવાન.
પ્રતિપાદન કરાવે છે. પ્રશ્નોત્તરરૂપે સ્તવન એ પ્રભુનું જીવન-તીર્થપતિ ભવનું અને પૂર્વ
શરૂ થાય છે. ભવનું-આકંઠ પરોપકારવૃત્તિથી ભરેલું-સહનશીલતા અને સમતાથી તરબળ-કરુણું ભાવ
જિજ્ઞાસુ યાને મુમુક્ષુ આત્મા પ્રશ્ન કરે છે કેનાથી રસઝરતું–છે. પારેવાના જીવનસંરક્ષણ એ ત્રણ ભુવનના નાથ એવા શ્રી શાનિતનિમિત્તે જેમણે સ્વદેહને હોમવાની તત્પરતા નાથ પ્રભુ! મારી એક વિનંતિ શ્રવણ કરે અને દાખવેલી, જેમના જન્મકાળે પ્રવતી રહેલી મને શાંતરસનું રહસ્ય પૂર્ણપણે સમજાય એવી દારુણ મરકી કિવા ભયંકર પીડા જોતજોતામાં રીતે તેનું સ્વરૂપ દર્શાવે. વિલીન થઈ ગઈ અને સર્વત્ર શાંતિના પૂર પથરા- ઉત્તરમાં શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુ જે પ્રથમ યેલા એ મહાસાર્થવાહના સંસ્મરણ તે આજે
વાક્ય ઉચ્ચારે છે તે એ છે કે – પણું આવશ્યક ક્રિયામાં કરાય છે. પમ્મી,
ધન્ય તું આતમ જેહને, ચોમાસી કે સંવત્સરી જેવા મોટા પ્રતિક્રમણોમાં
એહ પ્રશ્ન અવકાશ રે,” તે આ પુણ્યશ્લેક ભગવાનનું રટણ એક કરતાં વધુ વાર કરાય છે. પ્રવતી રહેલ અશાંતિ કે દુઃખ ' અર્થાત્ શાંતરસ શું વસ્તુ છે? એ જાણવાની યા શોક–પછી તે ગૃહ, કુટુંબ કે સમાજ પૂરતે તને ઉલટ થઈ એટલા માટે હે આત્મા ! તને હોય કિંવા શહેર કે દેશને લગતે હોય એના ધન્યવાદ ઘટે છે, કેમકે મુમુક્ષુ કે સુલભબધી નિવારણ અર્થે શાંતિનાત્ર કે બહતુસ્નાત્રના જીવ હોય તેને જ એવી ઉલટ થાય છે. અભવી આરંભથી કોણ અજાણ્યું છે? ઉદ્યાપન કે પ્રતિષ્ઠા કે દુર્ભવીને શૃંગાર, હાસ્ય કે બીભત્સ રસમાંથી જેવા મહત્ પ્રસંગે ઉપરોક્ત સ્નાત્રમાંના એકની ઊંચી નજર કરી, શાંતરસ કઈ ચીડીયાનું નામ આવશ્યકતા ખરી જ. એ સર્વમાં જે શાંતિનાથ છે એ જ્યાં જોવાની પુરસદ નથી હોતી ત્યાં નું નામ જોડાયેલું છે તેમની જ આજે મુમુક્ષુ સમજવાની તે શી વાત? તેથી કેટલાક તો શાંત
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ૧૩૮ ]
રસના રસગણનામાંથી કક્કો જ કહાડી નાંખે છે ! એ રસ લેખાય જ નહીં એમ લવે છે ! સાંભળ, શાંતરસની પિછાન માટે નીચેના ત્રણ પદ ખરાખર હૃદયમાં ઉતારી લેવાની અગત્ય છે– પ્રથમ પદમાં-ભ્રાંતિ કે સ*શય રહિત વીતરા
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
ગની વાણીમાં સચેાટ શ્રદ્ધા અર્થાત્ જે જિનપ્રભુએ કહ્યું છે તે સત્ય છે એ માન્યતા.
દ્વિતીય પદમાં સિદ્ધાંતના સાચા અભ્યાસના જ્ઞાતા એવા ગુરુમહારાજને સતત પરિચય.
તૃતીય પદમાં-આત્મસ્વરૂપપ્રાપ્તિ સુખે થઇ શકે એમાં ફાઈ પ્રકારની આડખીલી ન થાય એવી વિધિનુ અનુસરણ અર્થાત્ એ રૂપકરણી. આ ત્રણ મુદ્દા માટે યેાગીરાજ આન ંદધને નિમ્ન કડીઓ આલેખી છે
આગમધર, ગુરુ સમકિતી, કિરિયા સંવર સાર રે; સંપ્રદાચી, અવંચક સદા, ચિ અનુભવ આધાર રે. શુદ્ધ આલેખન આદરે, તથ અવર જંજાલ રે; તામસીવૃત્તિ સર્વ પિરહરી, ભજે સાત્ત્વિકી સાલ રે.
ભાવ અવિશુદ્ધ સુવિશુદ્ધ જે,
કહ્યા જિનવર ધ્રુવ રે; તે તેમ અવિતધ્ધ સદૃહે,
પ્રથમ એ શાંતિપદ સેવ રે, પ્રથમ પદની વ્યાખ્યા એ કડીમાં પૂરી કરી, બીજા પદ માટે એટલે કે ગુરુ કેવા હાય તેના લક્ષણ સુચવતાં વર્તે છે કે—
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉપરના લક્ષણાવાળા ગુરુ, કદીપણ ઉત્સૂત્રપ્રરૂપણા કરતા નથી, એટલે કે એમના વચનમાં પરસ્પર વિરોધ આવતા નથી. દરેક વસ્તુના અ અરસ-પરસ સંબંધવાળા કરે છે અને જેમની વાણીમાં નગમ-સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજીસૂત્ર, શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવભૂતરૂપ જે સાત નયે। ભગવતે દર્શાવ્યા છે તે સમાયેલા હાય છે. એવા શાંતરસના ભરેલા ગુરુ તે શિવસુ'દરીના મેળાપ કરાવવામાં કારણુરૂપ નિવડે છે. ત્રીજા પદના આરંભમાં નિમ્ન કડીથી પ્રારંભ થાય છે
રે;
વિધિ પ્રતિષેધ કરી આતમા, પદારથ અવિરાધ ગ્રહણવિધિ મહાજને પરિગ્રહો, ઇસ્યા આગમે એ રે. એના આશય એ છે કે ઉપર પ્રમાણે સાધુના સપથી મુમુક્ષુ આત્મા વિધિ અને નિષેધના યથાયેાગ્ય વિવેક કરે છે—
જે કરણીદ્વારા આત્મસ્વરૂપ સુખે ગ્રહણ થાય તેનું નામ વિધિ. જે મમતા ઉપરાસ્ત આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિમાં વિઘ્નકારક હાય તે ન ગ્રહણ કરવારૂપ કાચ એનું નામ પ્રતિષેધ, આ પ્રકારના વિવેકથી વાસિત આત્મા, ક્ષુદ્ર અંતઃકરણવાળા, મમત્વધારી, હઠાગ્રહી અગર તે જેમના વચનથી શ્રદ્ધા ભ્રષ્ટ થાય તેવા મનુષ્યાની સંગતને ત્યાગ કરે અને જ્ઞાન, દર્શન તેમજ ચારિત્રરૂપ ગુણત્રિપુટીને ધારણ કરનારા સદ્ગુરુના સમાગમ વધારે, વિશેષમાં મન, વચન અને કાયાના ચાગેા પર કાબૂ જમાવવામાં ફતેહમદ થાય તે મુક્તિ નિશ્ચયપણે પ્રાપ્ત થાય કેમ કે ચિત્તવૃત્તિના નિરાય તે જ ક્રમ ક્ષયનું મૂળ કારણ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શાંતરસની સર્વોત્કૃષ્ટતા.
[ ૧૩૪ ]
જ્યારે આત્મા ઉપરોક્ત માગે પ્રગતિ અવલંબન સમાન–શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુના મુખેથી કરતે આત્મસ્વભાવમાં વતે છે ત્યારે એના ઉપરનું - બાન શ્રવણ કરી અધ્યાત્મરસિક ચિત્તની દશા કેવા પ્રકારની સમભાવને ધારણ છવડે હર્યાન્વિત થઈ એટલી હદે થનગની કરે છે તે નિમ્ન કડીયુગલમાં બતાવેલ છે. ઊઠે છે કે એના મુખેથી નિગ્ન વાક્ય સહસા
માન અપમાન ચિત્ત સમ ગણે, બહિરગત્ થાય છે— સમ ગણે કનક પાષાણ રે;
અહ અહ હું મુજને કહું, વંદક નિંદક સમ ગણે
નમો મુજ નમો મુજ રે; ઈસ્યો હોય તે જાણ રે.
અમિત ફળદાન દાતારની, સર્વ જગ-જતુને સમ ગણે,
જેહની ભેટ દઈ તુજ રે. સમ ગણે તૃણમણિ ભાવ રે;
જે ચીજની પ્રાપ્તિ સારુ અત્યાર સુધી મુક્તિ સંસાર બેહુ સમ ગણે.
અëપોં થઈ ચેતરફ વલખા મારી રહ્યો મુણે ભવજળનિધિ નાવ ૨. હતો એ તો પિતાના હૃદયની ગુહામાં પડી છે.
આ સમભાવ જે આત્માના મને- એના પર લાગેલા આવરણે અત્યાર સુધી સાચી પ્રદેશને વિષે સતત રમત હોય છે તે આત્માને ઝાંખી થવા નહેતા દેતાં તે શ્રી શાંતિનાથના એક જ અંતરનાદ સંભળાય છે અને તે એ જ કે- ઉપદેશરૂપી વારિથી છેવાઈ જતાં-સાચું દર્શન | મારો આત્મા જ્ઞાનદર્શન સ્વભાવવંત છેઃ સહજ લાગ્યું. એટલે જ આત્મા પિતે પિતાને એ એક અદ્વિતીય સ્વરૂપમયી ચેતનાને નમસ્કાર કરવામાં તદ્રુપ બન્યો. આશ્રય કરી રહ્યો છે. એ ચેતના વિના બીજા સર્વ શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુએ શાંતરસનું જે સ્વરૂપ પુદગલ સંબંધ,શરીર, પુન્ય, પાપાદિ સંગ- દર્શાવ્યું છે અને જેના શ્રવણથી અધ્યાત્મી જન્ય છે. એ સૂચક નિમ્ન ગાથા મનન કરવા જીવડાને કેઈ નૂતન પ્રકાશને અનુભવ પ્રાપ્ત યોગ્ય છે.
થયે છે, એ કાયમી કરેલ હોય તે મનની આપણે આતમભાવ જે એક ચેતનાધાર રે; એકાગ્રતા કાયમ કરી, અભ્યાસ ચાલુ રાખવાની અવર સવિ સાથે સંયોગથી, એહ નિજ પરિ- જરૂર છે. ધરી શુદ્ધ પ્રણિધાન રે એ
કર સાર રે. પંદરમી કડીનું પદ જરા પણ લક્ષ બહાર શાંતરસના સાર સમાન, જૈનદર્શનના થવા ન દેવું જોઈએ. જેનું લક્ષ્ય એ પદ પર હાર્દ સમાન અને આત્મસાક્ષાત્કારમાં અનન્ય લાગેલું છે તેને ‘આનંદઘનપદ' સામે જ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સેમ્યજ્ઞાનની કુચી
પરમાત્માનું અધિરાજ્ય.
(અનુવાદ)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦૭ થી શરૂ ) પરમાત્માનાં અધિરાજય અને આજની કહે- સર્વથા લય જ થાય છે. કોઈ મનુષ્ય, કુટુંબ, સમાજ, વાતી સંસ્કૃતિમાં જમીન આસમાન જેટલું તફાવત નગર, રાષ્ટ્ર આદિના સંબંધમાં પણ આમ જ છે. આજની સંસ્કૃતિ છેક અધર્મ અને સ્વાર્થ મય છે. સમજવું. તાત્પર્ય એ કે, ભ્રાતૃભાવ એ સર્વની તેનાં સ્વાર્થી અને ભાડુતી તથી દુનિયામાં ઉન્નતિનું પ્રધાન કારણ છે. વિષવૃત્તિ પ્રાણીદુઃખ અને પારધંચમાં ઓર વધારો થયો છે. માત્રની દુર્દશામાં મુખ્ય કારણરૂપ છે. તમામ પ્રકારનાં નિતિક બંધનોને સર્વથા વિચ્છેદ ભ્રાતૃભાવથી ગુણાનુરાગ વૃત્તિ આવે છે,* થયો છે. અનેક પ્રકારના દંભથી દુનિયાની ભયંકરમાં સ્વાર્થવૃત્તિને વિચ્છેદ થાય છે. બ્રાતૃભાવને અભાવે ભયંકર દુર્દશા થઈ છે. આજના ધર્મગુરુઓ પણ અનીતિ, દંભ અને કલહ-વૃત્તિનો ઉદ્ભવ થયા કરે જગતનાં ઘોર અધઃપતનમાં કારણભૂત થયા છે. છે. ભ્રાતૃભાવ વિના સર્વ વિનાશનાં કારણરૂપ ધર્મગુરુઓનાં અજ્ઞાન અને અસત્યને કારણે. નિર્દયતાની પરિણતિ પણ થાય છે. જનતાનું અધઃપતન વૃદ્ધિગત થાય છે. કુગુરુઓની ભ્રાતૃભાવ અને સદિછો એ સુરાજ્યનાં પ્રધાન વિશેષતાને લઈને જગતને ઘોર અધઃપાત થઈ રહ્યો છે. તો છે. રાજારૂપી વૃક્ષનો આધાર પ્રજારૂપ
સત્ય જ્ઞાનને નાશ થવાથી જ જગતની મૂળ ઉપર નિર્ભર રહે છે એમ જગવિખ્યાત કવિ ઘોર દુર્દશા થઈ છે એમ કહીએ તો ચાલે. સત્ય શેખ સાદીએ કહ્યું છે. શુભ ભાવના અને ભ્રાતૃજ્ઞાનરૂપ મહાશક્તિના વિનાશથી જગત ઉન્માર્ગે ભાવથી રાજા અને રાજ્યની શકિત અને વળ્યું છે. સત્ય જ્ઞાનના સાર્વત્રિક અભાવને ગૌરવ વધે છે. પ્રજાના વાસ્તવિક સંતેથી, રાજાનાં કારણે જ જનતાની સ્થિતિ કેવળ ભ્રમ-બ્રાન્તિ- સુખ સંતોષ કાયમ જ રહે છે. ભય બની ગઈ છે. નિરાધાર જેવી સ્થિતિમાં ભ્રાતૃભાવને તિલાંજલી આપી, કેવલ સ્વાર્થમય સર્વત્ર દંભનું જ સામ્રાજ્ય થયું છે.
વૃત્તિથી કઈ મનુષ્ય કે કે રાજ્ય વસ્તુતઃ કાયમ કુદરતના સર્વ નિયમો સદાકાળ અવિચળ છે. સુખી થાય એ સર્વદા અશકય જ છે. બ્રાતૃભાવ એ દિવ્ય નિયમોનું યથાર્થ પાલન કર્યા વિના વિના મનુષ્ય આદિને એવો ઘોર વિનિપાત થાય જીવનમાં કોઈ પણ ક્ષેત્રમાં વાસ્તવિક પ્રગતિ કઈ છે કે, વિદેપને પંથે ખૂબ આગળ વધી ગયા બાદ કાળે પણ શક્ય નથી. કુદરતનાં નિયમોનાં પાલનથી * પિતાને દેષ જેવા અને પારકાના ગુણ જ નીરમહારાજ્યનું નિર્માણ થાય છે. એ નિયમોનો ભંગ ખવા એ આત્મજ્ઞાનીઓને ધર્મ છે. મહાપુરુષે આથી થતાં મહારાજ્યનો કચ્ચડધાણ વળે છે. ગમે તેવાં ગુણાનુરાગને પરમધ વારંવાર આપે છે. એક ચારિત્ર મહારાજ્યનું નામનિશાન પણ નથી રહેતું. ભાતૃભાવ ભ્રષ્ટ સ્ત્રીને પથરથી તાડન કરવા નિમિત્તે તત્પર થયેલા અને પ્રેમથી જ દરેક મહારાજ્યની પ્રગતિ થાય છે. માનવસમૂહને ઈસુએ રેકી, આત્મનિરીક્ષણથી પિતાની
ચારિત્રભ્રષ્ટતા આદિ દેશે વિચારપૂર્વક નીરખવાને અને તિરસ્કાર અને વિષવૃત્તિથી કોઈ પણ મહારાજ્યને
બીએના ગુણનું જ નિરીક્ષણ કરી ગુણાનુરાગ-વૃત્તિ * મૂળ લેખક બાબુ શ્રી ચંપતરાય જૈનો, બેરીસ્ટર કેળવવાનો સદુપદેશ આપ્યો હતો. ગુણાનુરાગની આવએટ-લે.
ચકતા માટે આ પ્રસંગ એક વિરલ દષ્ટાંતરૂપ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પરમાત્માનું અધિરાજ્ય.
[ ૧૪૧ ].
ભ્રાતૃભાવરૂપ સન્માગે ગ્રહણ કરવાનું અત્યંત પ્રજામાં તીવ્ર અસંતોષ વ્યાપે છે. આવું રાજકારણ દુર્ઘટ બને છે. આજના ઘણાખરા રાજનીતિ સત્યતઃ અનિષ્ટતાની પરાકાષ્ટારૂપ છે, એમ નિઃશંક પ્રાયઃ વિષવૃત્તિથી શાસન કરી રહ્યા છે એ સુવિ- રીતે કહી શકાય. દિત છે. રાજપુરુષની તેવો કટ્ટર વિ ષવૃત્તિથી દુનિયાને લગભગ દરેક દેશ શસ્ત્રાસ્ત્રોથી જગતને પ્રત્યક્ષ રીતે ઘેર વિનાશ થઈ જાય છે.
સુસજ્જિત હોય એ સ્થિતિમાં જગતમાં શાનિત જે રાજ્યના રાજનીતિના પિતાનાં રાષ્ટ્રનાં કહેવાતાં
કયાંથી સંભવી શકે ? ચિરસ્થાયી ભયયુક્ત સ્થિતિમાં માત્ર ગૌરવ માટે આખી દુનિયાનું રાજ્ય પ્રાપ્ત
સુરક્ષિતતા કેવી રીતે શક્ય હોય ? શાન્તિને ભોગે કરવાનું ધ્યેય સેવે છે. આ રીતે તેઓ કુદરતના કરોડો દુર્વ્યય થાય એ સ્થિતિમાં કોઈ દેશમાં મહાન નિયમોનું છડેચોક ઉલ્લંઘન કરી રહ્યા છે. આંતરિક કે બાથ શાનિત કયાંથી હોય ? જો જગભ્રાતૃભાવ અને પ્રેમના સુદઢ સંસ્થાપના વિના કોઈ
તનાં રાજકારણમાં પ્રેમ અને ભ્રાતૃભાવને પ્રાધાન્ય રાજ્યની સ્થિરતા અને ચિરસ્થાયીતા કદાપિ ન )
હોય તો દુનિયાની સ્થિતિ આવી ઘોર વિપરીત સંભવી શકે એ રહસ્યસૂચક ઇતિહાસના મહાન
કદાપિ ન બને એ નિઃશંક છે. પ્રેમરૂપ મહાશક્તિથી બેધપાઠનું આજે પ્રાયઃ વિસ્મરણ થયું છે. ગમે
નો ઉચ્છેદ થાય છે. એ મહાશક્તિથી સર્વનું તેવાં પ્રાવિષ્ણુ અને ગમે તેટલાં શસ્ત્રાસ્રોથી, કોઈ
વિશુદ્ધ ભાવે સંકલન થાય છે. પ્રેમથી સહકાર દેશનું શાસન ભ્રાતૃભાવને અભાવે ચિરસ્થાયી બની !
અને સુસંપને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. જગતનાં રાજશકતું નથી. એવાં શાસનના સૂત્રધારના સમસ્ત
કારણના સિદ્ધામાં પ્રેમને જ વિશિષ્ટ સ્થાન હોય દુનિયા ઉપર અધિરાજ્ય પ્રાપ્ત કરવાના અનેરો સર્વદા નિષ્ફળ નીવડે છે. એ દુષ્ટ મનોરથો આખરે
તો જગત આખું સુખ અને શાંતિમય બની જાય. મીટ્ટીમાં જ મળી જાય છે. એ મને કંઈ પણ
જગતમાં પરસ્પર ભય-વૃત્તિનું નામનિશાન પણ ન
રહે. જગતના લોકો ભ્રાતૃભાવથી એક બીજા પ્રકારનાં પરિણામ વિના સ્વરૂપે જ રહે છે,
સાથે સદૈવ સંલગ્ન રહે. જગતમાં મૈત્રીભાવનું એમ ભૂતકાળને ઇતિહાસ કહે છે.
સર્વત્ર અધિરાજ્ય થાય. પ્રેમથી જગત સ્વર્ગમય જગતના શાસનની મહત્ત્વાકાંક્ષાથી, જગતનાં બને છે. પ્રેમને આ અદ્ભુત પ્રભાવ છે. રાષ્ટ્રમાં અયોગ્ય સ્પર્ધાને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. પર
- જ્યાં પ્રેમ હોય ત્યાં અશ્રદ્ધાની પરિણતિ નથી સ્પર ભય-વૃત્તિનું સર્વત્ર અધિરાજ્ય થાય છે. અભૂતપૂર્વ શસ્ત્રાસ્ત્રોની અનેરી સામગ્રીથી દુનિ
થતી. પ્રેમથી સચ્છિા અને શ્રદ્ધાને સમુભવ
અવશ્ય થાય છે. પ્રેમને કારણે, રાજા પિતાની પ્રજા યાનાં મહાન રાજ્યો એકબીજાના વિનાશના
અને રાજ્યનાં રક્ષણ માટે યુદ્ધ પણ કરી શકે છે. મને સદૈવ સેવે છે. જગતમાંથી શાંતિ
આ યુદ્ધ તે નીતિ-યુદ્ધ છે. યુદ્ધમાં સર્વ રીતે નીતિને સંપૂર્ણ લોપ થયે છે, કોઈ દેશ
નું જ પાલન થાય છે. આવાં યુદ્ધોમાં તટસ્થ પ્રજાઆખી દુનિયા ઉપર વિજય મેળવે એ સર્વદા જનને કોઈ પણ પ્રકારનું દુઃખ આપવામાં નથી અસંભાવ્ય હોવા છતાં, જગત શાસનના મનોર- આવતું. પુરાતન કાળમાં આવાં નીતિ-યુદ્ધો ઘણું યે થને ઉછેદ ન થવાથી જગતમાં અશાન્તિ, અસુખ થતાં હતાં. એ નીતિ–યુદ્ધોમાં ઉન્મત્ત સ્વરૂપનાં અને આશંકાનું સર્વત્ર અધિરાજ્ય થયું છે. આધુનિક રાજકારણને કશુંયે સ્થાન ન જ હતું.
બીજા મોટા રાજ્યોના બળના ભયથી, જે તે રાજાએ નીતિ-યુદ્ધો પોતાના કોઈ સ્વાર્થને ખાતર રાજ્યને સૈન્ય આદિ નિમિત્તે પ્રતિવર્ષ કરોડને ન કરતા. એ નીતિ-યુદ્ધોથી જગવ્યાપી વિગ્રહ વ્યય કરે પડે છેકરોડાના કરેના વિષમ ભારથી જગાવવાની કે જગત આખામાં પોતાની સત્તા
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૪ર ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જમાવવાની કોઈને સ્વપ્ન પણ ઈચ્છા ન જ થતી. વિશદ્ધ પ્રેમભાવથી વિગ્રહની અશાન્તિયુક્ત પરિ. નીતિ-યુદ્ધો પ્રેમના અવિચલ સિદ્ધાન્ત ઉપર જ સ્થિતિ પરમાત્માનાં અધિરાજ્યરૂપે પરિણમે છે. નિર્ભર રહેતાં.
- પ્રેમના અવિચળ સિદ્ધાતને સ્વીકાર ન થાય ત્યાં પ્રેમથી સત્ય ગૌરવની નિષ્પત્તિ થાય છે. પ્રેમ
સુધી રાજકારણનાં સર્વ ધ્યે નિષ્ફળ નીવડે છે. થી વિશ્વાસને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. તિરસ્કાર–વૃત્તિથી
* કોઈ પણ ધ્યેય ચિરસ્થાયી બની શકતું નથી. કોઈ વૈરવૃત્તિ અને આશંકા પરિણમે છે. પ્રેમથી આંત
પણ રાજ્ય અસ્ત્રશસ્ત્રોની ગમે તેટલી સામગ્રી છતાં રિક અને બાહ્ય શાંતિ અને ઐકયના ઉદ્ગણ પણ છે.
આ ચિરકાલ સુધી ટકી શકતું નથી. થાય છે. આદર્શ પતિ શ્રી રામચંદ્રના રાજ્યકાળમાં કોઈ ભય શું એ જાણતું પણ નહતું. સર્વ રાજકીય મહત્તા હૃદયની નીતિ ઉપર જ નિર્ભર પ્રજાજનોને પરસ્પર સંપૂર્ણ પ્રેમ હોવાથી સર્વત્ર રહે છે. હૃદયની નીતિનાં અનુકરણમાં જ રાજકીય શાન્તિ અને સુખ પ્રવર્તતાં હતાં.
ગૌરવ સચવાય છે, પ્રેમ કે સદિચ્છાને ઉચ્છેદ આજે પણ જનતામાંથી તિરસ્કારને તિભાવ થતાં, રાજકીય ગૌરવ તિરભાવ થાય છે. જે થાય અને સંપૂર્ણ પ્રેમની સર્વત્ર પરિણતિ થાય તે પ્રજાઓ પ્રેમ અને ભ્રાતૃભાવને તિલાંજલી આપી, જનતામાં સુખ સંપત્તિ અને શાન્તિ ઉભરાઈ જાય અહંભાવ આદિથી ઓતપ્રેત બને છે તે પ્રજાઓનું એ નિઃશંક છે. રાજ્યશાસનો પ્રેમથી પ્રવર્તાવા માંડે અધ:પતન થાય છે એ નિ:સંશય છે. રોમનો. તો સર્વત્ર સંતોષ વ્યાપી રહે. લાખો શસ્ત્રા યહુદીઓ અને હિન્દીઓનું અધઃપતન પ્રેમ અને અને મહાન સૈન્યની કંઈ જરૂર ન રહે, રાષ્ટ્ર- ભ્રાતૃભાવના પરિત્યાગથી કઈ પ્રજાનું કેવું અધઃપતન બલવર્ધક સર્વ ક્ષેત્રને વેગ્ય પોષણ મળે. આજનું થાય છે તેનાં દષ્ટાન્ત રૂ૫ છે. સત્યની ઉપેક્ષાથી રાજકારણ જ એવું છે કે એને પ્રતાપે યુધ્ધો થયાં હિન્દીઓમાં કુસંપને પ્રાદુર્ભાવ થયો અને એ રીતે જ કરે. આધુનિક રાજકારણથી શાન્તિની સ્થાપના હિન્દીઓના અધ:પાત થયો. હિન્દીઓના મુસ્લીમ કોઈ કાળે શક્ય જ નથી. આથી એમાં યોગ્ય પરિ. વિજેતાઓને પણ ભ્રાતૃભાવને અભાવે જ વિનિપાત વર્તન થવું ઘટે છે. જે તે રાજ્યતંત્રમાં જે અનિ- થયો.
(ચાલુ) યંત્રિત ત હેય તેને સર્વથા ઉચ્છેદ કરીને - - પ્રત્યેક રાજ્યતંત્રનું નિર્માણ વિશુદ્ધ પ્રેમ અને મને અહંભાવ ઉપરાંત ખાનપાન આદિમાં પાત્રતાયુક્ત શક્તિ ઉપર જ થવું જોઈએ. આ અત્યંત ઉન્મત્ત બની ગયા હતા. Rat, drink and પ્રમાણે રાજતંત્રમાં યોગ્ય પરિવર્તન કરવામાં be merry ( ખાઓ, પીઓ અને આનંદ-વિલાસ જગતને કલ્યાણ માર્ગ છે. દુ:ખી અને પીડિત કરે ) એ એવીધુરીયન તત્ત્વજ્ઞાન તેમને અત્યંત રુચિ જનતાને એ મુક્તિ મંત્ર છે. વિશબ્દ પ્રેમ ઉપર કર થઈ પડ્યું હતું. હજરે તેમને ખાનપાનના એટલા જ સંસ્થાપન થતાં રાજ્યતંત્રમાં જ જગતનો શેખીન બન્યા હતા કે, પ્રતિદિન અનેકવાર આહાર આદિ વાસ્તવિક ઉદ્ધાર છે.
ગ્રહણ થઈ શકે તે માટે તેઓ આહાર ગ્રહણ કરી વમન
કરતા. પાછો આહાર લેતા અને વમન કરતા. આ પ્રમાણે વિશબ્દ પ્રેમની સંસ્થાપના પ્રજ્ઞાથી થાય છે. નિરંતર ચાલ્યા કરતું હતું. અતિશય વિલાસ-વૃત્તિને વિશુદ્ધ પ્રેમથી ભય અને દંભનું નિર્મુલન થાય છે. કારણે જ મનેનું અધ:પતન થયું એ સુવિદિત છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
=
= અનુ : અભ્યાસી B. A.
=
સાધન સંબંધી કેટલીક વાતો.
સાધન સંબંધી નીચેના ત્રણ સુંદર પ્રશ્નો પર કરવું શાસ્ત્રોના પઠન-પાઠનપૂર્વક ભગવાનના જરા વિચાર કરીએ.
નામ તથા ગુણેનું કીર્તન કરવું; સ્વધર્મપાલન (૧) શુદ્ધ, સાત્ત્વિક જીવન કેવી રીતે જીવી માટે કષ્ટ સહન કરવું તથા શાસ્ત્રાનુમેદિત શકાય?
વ્રત–ઉપવાસ, તીથોટન વગેરે કરવું શરીર (૨) ભક્તિ કેવા પ્રકારની જોઈએ? તેમજ ઈન્દ્રિયો સહિત અંતઃકરણની સરલતા;
(૩) મન ખબ જ ચંચળ છે, તેને વશ મન, વાણી, શરીરવડે કઈને કઈપણ પ્રકારનું કરવાને શું ઉપાય?
| કષ્ટ ન દેવું; અંતઃકરણ તેમજ ઇન્દ્રિય જે (૧) સદગુણ-સદાચારનું સેવન તથા દુર્ગુણ નિશ્ચય કર્યો હોય તે પ્રિય શબ્દોમાં કહે; દુરાચારનો ત્યાગ એ જ શુદ્ધ, સાત્વિક જીવનનું આપણું ખરાબ કરનાર પ્રત્યે પણ કાધ ન કરે સ્વરૂપ છે. સદ્દગુણ-સદાચાર તથા દુર્ગુણ-દુરા- કર્મોમાં કત્તાપણાના અભિમાનને ત્યાગ; અંતઃચારની ટૂંકી વ્યાખ્યા એવી છે કે સદ્ગુણ-સદા કરણની ઉપશમતા અથાત્ ચિત્તની ચંચળતાને ચાર દૈવી સંપત્તિના નામથી ઓળખાય છે. અને અભાવ, કોઈની પણ નિન્દા, ચાડી–ચુગલી ન દુર્ગુણ-દુરાચાર આસુરી સંપત્તિના નામથી કરવી; સઘળાં પ્રાણીઓ પર હેતુ રહિત દયા કરવી; ઓળખાય છે. દેવી સંપત્તિનું સ્વરૂપ આ ઈન્દ્રિયને વિષયેની સાથે સંગ થવા છતાં પ્રકારનું છે –
પણ આસક્તિ ન થવી; સ્વભાવની કે મળતા; બઇ રાશિનોnકgણરિતિકા લેક તેમજ શાસ્ત્રથી વિરુધ્ધ આચરણમાં લજજાઃ તને હાશ્ચ યશશ્ચ શાળા શાર્વાણ I થઈ ચછાઓના અભાવ; &; ક્ષમા: મોટામાં બહિલા સત્યધરઘાઘઃ શાતિરાજ માટું દુખ આવે તે પણ વિચલિત ન થવા दया भूतेष्वलोलुपत्वं मार्दवं हीरचापलम् ॥
પવિત્રતા; કોઈપણ પ્રાણી પ્રત્યે વૈરભાવ ન રાખવે तेजः क्षमा धृतिः शौचमदोहो नातिमानिता।
પરિતા તથા વર્ણ, જાતિ, કુલ, વિદ્યા, રૂપ, ધન, બળ,
' વગેરેનું અભિમાન ન કરવું-એ સર્વ દૈવી સં૫અથત કેઈપણ કારણથી ભય ન થ; ત્તિના લક્ષણ છે. દૈવી સંપત્તિ બતાવવાની સાથે અંતકરણ સારી રીતે સ્વચ્છ હોવું; પરમાત્માના એ વાત આપોઆપ સમજાઈ જાય એમ છે કે સ્વરૂપનું તત્ત્વ જાણવા માટે તેના ધ્યાનરૂપી તેના વિરોધી જેટલા ગુણે તેમજ આચરણ છે
ગમાં નિરંતર દઢતાપૂર્વક સ્થિત રહેવું, દેશ, બધા, આસુરી સંપત્તિના અંતર્ગત છે. કાળ, પાત્રને વિચાર કરીને કેવળ કતવ્ય- તે સિવાય આસુરી સંપત્તિના જુદા લક્ષણ બુદ્ધિથી દ્રવ્ય અથવા આવશ્યક વસ્તુનું દાન
આ પણ કહ્યા છે કેકરવું, ઈન્દ્રિયેને પિતાને વશ રાખવી અર્થાત્
दम्भो दर्पोऽभिमानश्च, क्रोधः पारुष्यमेव च। ઈન્દ્રિોદ્વારા નિષિદ્ધ વિષયોનું સેવન ન કરવું
મજ્ઞાનં રામજ્ઞાતથ, વાર્થ ! સંઘમાલુમૂ | તેમજ વિહિત ભોગોનું પણ યોગ્ય માત્રાથી વધારે
* શ્રેષ્ઠ પુરુષોની એ શક્તિનું નામ “તેજ” છે કે સેવન ન કરવું; ભગવાનની અથવા કઈ શાસ્ત્રોક્ત
જેના પ્રભાવથી તેની સામે વિષયાસક્ત અને નીચે પ્રકતિદેવતાની મૂર્તિના શાસ્ત્રોક્ત વિધિથી આધાર- વાળે મનુષ્ય પણ ઘણે ભાગે અન્યાચાચરણ કરતે અટનસાર પૂજા કરવી તથા ઉત્તમ કમેનું આચરણ કને તેના કથનાનુસાર શ્રેષ્ઠ કામમાં પ્રવૃત્ત થઈ જય છે
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
[ ૧૪૪ ]
અર્થાત્ દભ, ઘમ’ડ, અભિમાન, ક્રોધ, કઠારતા તથા અજ્ઞાન એ આસુરી સ ંપત્તિના લક્ષણ છે.
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ.
ઉપર કહેલા દૈવી ગુણાનું ગ્રહણ અને આસુરી
જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી લેવું આવશ્યક છે. તે વગર આપણે ભક્તિમાં પ્રવૃત્ત નહિ થઇ શકીએ. ભગવાનની ભક્તિદ્વારા જો આપણે ભગવાનના અવિભાવના ત્યાગપૂર્વક સ્વધર્માનુકૂળ જીવન વતા-નાશી પરમ ધામ-શાશ્વત સ્થાનને પ્રાપ્ત કરવા ચાહતા હાઇએ તે આપણા માટે એટલું જાણી અનાદ્ધિ તેમજ વ્યય છે. જે પાતે આદિઅન્ત લેવું આવશ્યક છે કે આપણા ઉપાસ્ય પણુ દેવીવાળા હાય છે તેની ઉપાસના કરીને આપણે અક્ષયસ્થાનની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે કરી શકીએ? એટલા માટે જ કહ્યુ' છે કે
વવું એ જ શુધ્ધ, સાત્ત્વિક જીવન છે, એ પ્રકારનુ જીવન જ મેક્ષ પ્રાપ્ત કરવામાં સહાયભૂત અને છે. તેથી કલ્યાણુની ઇચ્છાવાળા મનુષ્ય સંપત્તિનું અન અને આસુરી સપત્તિને ત્યાગ કરવા જોઇએ.
(૨) બીજો પ્રશ્ન ભક્તિ સ ંબંધી છે, ભક્તિની અનેક પ્રણાલીએ શાસ્ત્રોમાં બતાવવામાં આવી છે. એમાયા માત્ર બે પ્રણાલીયેનું વર્ણન અહિંયા કરશું.
એક પ્રણાલી તે એ છે કે જેમાં ભજન, ધ્યાન, જપ-કીર્તન, પૂજા-અર્ચા, સ્વાધ્યાયસત્સંગ વગેરેની પ્રધાનતા છે; બીજી પ્રણાલી એ છે કે જેમાં સમસ્ત વિશ્વને પરમાત્મરૂપ સમજીને પાતાના સ્વભાવનિયત કર્મોદ્રારા વિશ્વરૂપ પરમાત્માની પૂજા કરવામાં આવે છે.
પહેલી પ્રણાલીને ઉલ્લેખ અનેક સ્થળે કરવામાં આવ્યા છે.
આ પ્રકારની ભક્તિ માટે પહેલી શરત તે એ કહેવામાં આવી કે ઉપર્યુક્ત ભક્તિનાં સાધન કરનારે ઉપર કહેલી દૈવી સંપત્તિના આશ્રય લેવા જોઇએ. એ વગર અનન્ય ચિત્તથી ભગવાનનું ભજન નથી થઇ શકતુ. બીજી આવશ્યકતા છે ભગવાનને સર્વાં પ્રાણીઓનું સનાતન કારણુ અને નાશ રડુિત અક્ષરસ્વરૂપ જાણવાની, જે કોઇની ભક્તિ આપણે કરવા ચાહીએ તેનુ સ્વરૂપ પહેલું જાણી લેવાની આવશ્યકતા છે. જેની ભક્તિ આપણે કરવા ચાહીએ .ત કેણુ છે ? કેવા છે ? એ જાણ્યા વગર આપણે તેની શી ભક્તિ કરીયે ભગવાનના સ્વરૂપનું યથાર્થ જ્ઞાન તે તેની ભક્તિ કરવાથી જ થાય છે; પરંતુ પહેલાં શાસ્ત્રો તેમજ મહાત્માએ દ્વારા તેનુ સામાન્ય
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
अन्तवत्तु फलं तेषां तद्भवत्यल्यमेधसाम् । देवान्देवयजो यान्ति मदभक्का यान्ति मामपि ॥
અનાદિ અનન્ત ભગવાન સિવાય અન્યને દેવમાની ઉપાસના કરનાર અલ્પબુધ્ધિવાળાઓનુ એ ફળ નાશવાન હાય છે; કેમકે દેવતાઓને પૂજનાર દેવતાઓને પ્રાપ્ત થાય છે. ભગવાન સિવાય એ બધા અલ્પ છે, એટલા માટે અન્ય દેવતાઓને ભગવાન માની તેની ઉપાસના કરનારને ‘અલ્પબુદ્ધિ' કહેવામાં આવ્યા છે;
ત્રીજી અને સૌથી મુખ્ય વાત છે અનન્ય મનથી યુક્ત બનીને ભગવાનને નિરંતર ભજ નિરંતર ભજવા તેને અનન્ય ભક્તિથી ભજવું વાની ભગવાન માટે જ ભગવાનને પ્રેમપૂર્વક કહેલ છે.
જે લેકે કોઈ પણ સાંસારિક કામના–સ્રી, પુત્ર, ધન, કીર્તિ, સ્વર્ગસુખ વગેરે માટે-ભગવાનને ભજે છે. તેઓ અનન્ય મનથી યુક્ત નથી ગણાતા, કેમકે તેનુ મન તા લાગામાં ફસાયલુ રહે છે. ભગવાનને તા તેઓ એ ભાગાની પ્રાપ્તિનું સાધન માત્ર સમજે છે. બીજી વાત એ છે કે તેવા લેાકેા મહાત્મા નથી કહેવાતા. મહાત્મા તા એ છે કે જેએએ પેાતાના આત્મા અર્થાત્ મન-બુધ્ધિને અનન્ય ભાવવડે ‘ મતો મદીયા ' ભગવાનમાં જોડી દીધેલ હાય છે અથવા
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આભાર દર્શન.
[ ૧૪૫ ]
કૃપા દર્શાવેલ હેવાથી પૂજ્ય આચાર્યશ્રીને આભાર આભાર દર્શન.
માનવા સાથે આ ગ્રંથ આ સભા તરફથી ભેટ પ્રાતઃસ્મરણીય પૂજ્યપા આચાર્ય શ્રીમહિ આપવામાં આવશે. જયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજને ગયા કારતક શુદિ ૨ ના રોજ ૭૦ વર્ષ પૂરા થઈ ૭૧ મું વર્ષ
સુધારેબેસતું હોવાથી તે જન્મતિથિના મહામાંગલિક શ્રી યદુવહિરિ પ્રથમ ખંડ પ્રથમ ભાગમાં પ્રસંગની યાદગીરી નિમિતે આ સભાએ પૂજ્ય આભાર દર્શનના પેજમાં રૂ. ૧૨૦૦) શ્રી કપડવંજના આચાર્ય મહારાજશ્રીને વિનંતિ કરવાથી અમારા સંધ તરફથી મળ્યાનું છપાએલ છે તે ભૂલથી છપાએલ માનવંતા પેટ્રન સાહેબ અને લાઇફ-મેમ્બરોને આત્મા છે પરંતુ તેને બદલે ત્યાંના શ્રી સંધ તરફથી રૂ. ૬૦૦) નંદ શતાબ્દિ સ્મારક ગ્રંથ આ વખતે ભેટ આપવા મળ્યા છે તેમ સમજવું.
div
car with
file
સત્કાર.
તેજરામને પોતાની બનાવેલી વલ્લભ ગુરુસ્તુતિ ગયા કારતક સુદિ પૂજ્યપાદુ આ. શ્રીમદ્ વિજય- સંભળાવી લોકોને મુગ્ધ કર્યા હતા તેથી આપવામાં વલભસૂરીશ્વરજી મહારાજના ૭૦મા જન્મતિથિ મહે- આવ્યા હતા. ત્સવ પ્રસંગે ગુજરાંવાલા (પંજાબ)માં શ્રી વિજયાનંદ જૈન શ્વેતાંબર કમિટી અને લીલા જગન્નાથ
ગુરુકુળનું ખાતમુહૂર્ત - દિવાનચંદે પિતાના તરફથી બે સોનાના મેડલો ક્ષત્રિ ગઈ કારતક સુદ ૧ન્ના રોજ આચાર્ય મહા
રાજની હાજરીમાં શ્રી આમાનંદ જેન ગુરુકુળ જેઓએ ભગવાનને જ પિતાને આત્મા બનાવી ગુજરાનવાલામાં જૈન ગુરુકુળને પાયો ગુરુકુળના લીધેલ હોય છે.
વિદ્યાર્થી રઘુવીરકુમારના હાથે ખોદવાની શરૂઆત ભગવાનનું અનન્ય પ્રેમપૂર્વક નિત્ય નિરંતર કર્યા બાદ સર્વ વિદ્યાર્થી અને મારે તે કાર્યમાં ચિંતન એ જ તેનું મુખ્ય અંગ છે. એના ઉપર જ સહકાર આપ્યો હતો અને પછી ગુરુકુળના સેક્રેટરી
સ્થળે સ્થળે ખબ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે અને શ્રીયુત બાબુ જિનદાસજી વકીલ બી.એ. એલ.એલ.બી. તેનાથી ભગવાનની પ્રાપ્તિ સુલભ બતાવી છે. એ માટીની ટાપલી પિતાના શિર ઉપર ઉપાડી ફેંકી ભગવાનનું નામ ગુણ કીર્તન અનન્ય ચિંતનમાં હતી જે સેવાભાવી દેખાવનું દ્રશ્ય જોવા જેવું હતું. વિશેષ સહાયક છે અને તેથી જ તેને પણ અહિં શુદ ૫ના રોજ જ્ઞાનભક્તિ, શુદ ૧૪ના રોજ પ્રધાન રૂપે ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે. (ચાલુ) શ્રી સંધ સાથે પ્રતિક્રમણ કર્યું અને શુદ ૧૫ના
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૪૬ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રોજ વધેડાની સાથે શ્રી આત્માનંદ જેન ભુવ- સમારોહપૂર્વક ઊજવવામાં આવી. અનેક વિદ્વાનોના નમાં સિદ્ધાચળ પટ્ટના દર્શન કરી પ્રાતઃસ્મ- તે વિષયો ઉપર ભાષણ થયા. આચાર્ય મહારાજ રણીય શ્રી આત્મારામજી મહારાજની પાદુકાના વિહાર કરવાની ઉતાવળ કરતાં ત્યાંની જેન અને દર્શન શ્રી સંધ સહિત આચાર્ય મહારાજે સપરિવાર જેનેતર પ્રજાના ઘણા જ આગ્રહથી થોડા દિવસ કર્યા હતા.
રહી વિહાર કરશે. કારતક વદ ૩ તા. ૧૭–૧૧-૪ન્ના રોજ શ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરુકુળના મકાનનું ખાતમુઠ શ્રી સર્વધર્મ પરિષદમાં ભાષણ, ચતુર્વિધ સંઘ સમસ્ત બાબુ ફૂલચંદ જૈન માવા તા. 1 ડિસેમ્બર ૧૯૪૦ ને મુસલમાનોની રેવન્યુ કમિશ્નર, કાશ્મીર સ્ટેટના શુભ હસ્તે સવ- અંજ મને અહમદિયા તરફથી પંજાબમાં કેટલાક આઠ વાગે કરવામાં આવ્યું. બાદ જાહેર સભા ભરી સ્થાનમાં સર્વધર્મ પરિષદની આયોજન કરવામાં બાબુ મોહનલાલે સંઘ સમક્ષ માનપત્ર વાંચી શ્રી આવી હતી. તેમની તરફથી જેન સમાજને પણ રેવન્યુ કમીશ્નરને અર્પણ કર્યું.
પોતાના અંતિમ તીર્થંકર ભગવાન મહાવીરસ્વામીનું ત્યારબાદ આચાર્ય મહારાજે કેળવણી અને ચરિત્ર અને તેમનો સંદેશ સંભળાવવાને માટે બેકિંગની જરૂરીયાત ઉપર એક મનનીય વ્યા- નિમંત્રણ મળ્યું હતું.
ખ્યાન આપ્યું. સેક્રેટરીએ ગુરુકુળને રિપોર્ટ વાંચી ગુજરાવાલામાં આચાર્ય શ્રીમદ્વિજયવલ્લભસૂસંભળાવ્યા બાદ માનપત્રને સ્વીકાર કરતા રેવન્યુ રીશ્વરજી મહારાજશ્રીની આજ્ઞાથી આભાનંદ જૈન કમીશ્નર સાહેબે રૂા. ૧૦૦૧), રૂા. ૨૦૦૦) નાવા- ગુરુકુળના ધર્માધ્યાપક પંડિત ઈશ્વરલાલજી જેને જેના લવાસી લાલા જંગેરીમલજીએ, રૂા. ૫૦૧)એક ઓરડા સમાજ તરફથી પ્રવચન કર્યું હતું જેમાં ભગવાન માટે તાવીજી શ્રી દેવશ્રીજીના ઉપદેશથી શ્રાવિકા મહાવીરનું ચરિત્ર અને તેમને સંદેશ, અહિંસા, સ્યાસંધ ગુજરાનવાલાએ, રૂા. ૫૦૧) લાલા ગોકુળશાહ
દ્વાદ અને વિશ્વપ્રેમ ઉપર સારો પ્રકાશ પાડ્યો હતો. જૈન મહાણ ધનદેવીના નામે એક ઓરડા માટે, રૂ. ૬૦ ગુરૂકુળના વિદ્યાર્થીઓ માટે આજના
તે પ્રમાણે રાવલપીંડિમાં શ્રી પૃથ્વીરાજજી જેને ભજન નિમિત્તે આપવામાં આવ્યા.
- પ્રવચન કર્યું હતું. શ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરુકુળ તરફથી રૂ. ૨૧) આર્ય સમાજ ગુરુકુળ અને રૂા. ૧૧) હિન્દુ સ્કૂલને
આચાર્યશ્રીજીને વિહાર આપ્યા, અને આર્ય સમાજ ગુરુકુળના અધિષ્ઠાતાએ આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહાપિતાના તરફથી રૂ. ૫) શ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરુકુ- રાજ સપરિવાર વિહાર કરી શ્રી આત્માનંદ જેન ળને આપી સહકાર સાધ્યો એ રીતે પ્રભાવના વગેરે ગુરુકુળમાં પધાર્યા. ત્યાં તેમનું ભવ્ય સમારોહપૂર્વક: થતાં સભા વિસર્જન થઈ હતી.
સ્વાગત કરવામાં આવ્યું તથા અભિનંદન પત્ર સમર્પિત કરવામાં આવ્યું. ત્યાં બે દિવસની સ્થિરતા
કરી આચાર્યશ્રીએ સપરિવાર ૫૫નાખા તરફ વિહાર જયંતી–
કર્યો. ત્યાં જૈન જૈનેતર જનતા તરફથી સ્વાગત કારતક સુદ ૧૫ ના રોજ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યની કરવામાં આવ્યું. ત્યાં ૩-૪ દિવસ સ્થિરતા કરી જયંતી મ્યુનિસિપાલ કમીશ્નરના અધ્યક્ષપણું નીચે જેહલમ તરફ વિહાર કરશે.
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્રાટ સંપ્રતિ યાને પ્રાચીન જૈન ઈતિહાસની તેમજ છવસ્થ હમેશાં ભૂલપાત્ર છે, જેથી કઈ પ્રમાણિકતા,
વ્યક્તિ ભૂલો જણાવે તે સુધારવા તૈયાર છું.” લેખક-સાહિત્યસેવક મંગળદાસ ત્રિકમદાસ તેઓએ અનેક વર્ષો સુધી કરેલ સૂકમ સંશોધન ઝવેરી, મુનિમ, શ્રી થાણા જૈન દેરાસર. અને આ ગ્રંથ લખવા માટે કરેલ અભ્યાસથી
આ એક જન ઇતિહાસ સાહિત્યને ગ્રંથ છે. લખાયેલ આ ગ્રંથ વાંચવા જેવો અનેક અત્યાર સુધી જૈન ઇતિહાસ શ્રી મહાવીર પ્રભથી હકીકત જાણવા જેવો બન્યો છે એમ કહેવું અત્યાર સુધીને સંકલન અને પ્રમાણપૂર્વક પ્રકટ યોગ્ય છે; કારણ કે આ ગ્રંથના લેખક બંધુએ થયો નથી. તેને વિદ્વાનો, મુનિવર કે જેન બંધુઓ સમ્રાટ સંપ્રતિના માટે પિતાની પ્રસ્તાવનામાં કે જેઓ ઈતિહાસના અભ્યાસી અને ઘણા વર્ષોથી જણાવ્યું છે કે-“ ભારે કેટલાક પૂજય સૂરિ તેની ખેજ કરનારા હોય, ભાષાઓનું પણ જ્ઞાન વરોને તે માટે અભિપ્રાય લેવા પડ્યા છે,” તેટલું જ ધરાવતા હોય તેવા સાહિત્યરતો તેવો ઇતિહાસ નહિ પરંતુ પ્રસ્તાવનાના તેરમાં પાનામાં લેખકે જો કે લખી શકે, કારણ કે જૈન સાહિત્યસાગર જણાવ્યા પ્રમાણે અનેક વિદ્વાન મુનિરાજેએ તે માંથી માત્ર ઈતિહાસ સાહિત્ય તે વિવિધ સાહિત્ય શાસ્ત્રીય શહાદત પૂરી પાડવાનું અને અનેક વિદ્વાન પિકીનું મુખ્ય એક અંગ છે. કોઈ પણ દર્શનને આચાર્ય મહારાજાઓના અભિપ્રાય લીધાનું જણાવી પિતાની ઉન્નતિ અને પ્રગતિના પંથે પ્રયાસ કરવા તે અભિપ્રાયો આ ગ્રંથમાં દાખલ કરેલા માટે પિતાના ઇતિહાસ વગર ચાલી શકે નહિ. જન જોવાય છે. તેથી, તેમજ આ ગ્રંથ બને ત્યાં સુધી ઈતિહાસની જૈન સમાજને પણ તેટલી જ જરૂર પ્રમાણભૂત બને તે માટે લેખકે ૬૨ ગ્રંથે ( જેન છતાં તેવો સંકલનાપૂર્વકનો ઈતિહાસ જ્યાં સુધી આગમો, કથા, વેદ, પુરાણ, બૌદ્ધ ગ્રંથ વિગેરે) લખાય નહિ ત્યાં સુધી વર્ષોના સંશાધનપૂર્વકના તેમજ ટોડ રાજસ્થાન અને અન્ય ઐતિહાસિક ગ્રંથ પ્રયત્ન પ્રકટ કરેલ આ સમ્રા સંપ્રતિને ઐતિહાસિક વિગેરેને જે ઉપયોગ કર્યો છે તેના નામો પણ ગ્રંથ, હવે પછીના સંકલનાપૂર્વક જૈન ઇતિહાસ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવ્યા છે, જેથી આ લખનારને આવશ્યકીય સાધનરૂપ થઈ પડે તેમ ગ્રંથ માટે તેઓએ કરેલા પ્રયત્ન આવકારદાયક અમારું માનવું છે.
હોવા સાથે સંપ્રતિ મહારાજ થઈ ગયા છે જો કે આ ગ્રંથ વાંચતાં અમારા જાણવા પ્રમાણે તેમ સિદ્ધ કરે છે. આ ગ્રંથમાં ઈતિહાસ કઈ કઈ સ્થળે ખુલના છે અને અન્ય સાહિત્ય- તે છે પરંતુ તે ઉપરાંત ભારતીય પ્રાચીન ઇતિવર્ય કે વિદ્વાનવયં કંઈપણ ભૂલ–ખલના બતાવે હાસ અને શ્રમણ સંસ્કૃતિ સાથે તેને સંબંધ તે, પ્રસ્તાવનામાં પણ લેખક બંધુ તે માટે ધરાવતી પુષ્કળ જાણવા જેવી હકીકત પણ આપેલી જણાવે છે કે “ મારો પ્રથમ પ્રયાસ હોવાથી છે. સંપ્રનિ મહારાજે પ્રતિષ્ઠિત કરેલ કે તે વખત
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ૧૪૮ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ના પ્રતિષ્ઠા પામેલ પ્રતિમાજી આજે નવા દેરાસરમાં મેળવેલ વિજય, જૈન ધર્મના પ્રચાર માટે, અપબિરાજમાન કરવા માટે ખાસ માંગણી થાય છે રિમિત શ્રમ, મૌર્યવંશી કુટુંબમાં આંતરિક કલેશ અને પ્રતિમાજી ઉપરના અમુક ચિન્હથી તેને જાણ થતાં તેનું પતન વગેરે વિષયે આપવામાં આવ્યા કાર તે પ્રતિમા તે વખતની છે તેમ જણાવે છે. છે. છઠ્ઠા વિભાગમાં કલંકીનું સ્વરૂપ, પુષ્ય
આ ગ્રંથ આઠ વિભાગ અને ૫ પ્રકરણમાં મિત્રની જીવનરેખા અને તેણે કરેલા અકાર્યો, તેને લખવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ વિભાગમાં શ્રી વિનાશ, પાટલીપુત્રનું પતન અને દિવ્યાવદાન આદિનાથ પ્રભુ પૂર્વેની સ્થિતિ અને ચરિત્ર, આગ- બૌદ્ધગ્રંથની શહાદત આપવામાં આવેલ છે. મેની સંખ્યા અને નામ વગેરે આપેલા છે. સાતમાં વિભાગમાં મહારાજા ખારવેલનું બીજા વિભાગમાં મહારાજા શ્રેણિક-કણિકનું વર્ણન અને ગુફાઓનું ખ્યાન, ગભીલ અને શ્રી ચરિત્ર, શ્રી મહાવીર પ્રભુ અને ગૌતમબુદ્ધનું ચરિત્ર, કાલકાચાર્યને સંબંધ, અન્ય કાલિકાચાર્ય બૌદ્ધ ધર્મની ઉત્પત્તિ અને જૈન ધર્મ સાથેની કેટલીક સંબંધી ચોખવટ, વિક્રમ સંવત અને શાલિવાહન સામ્યતા વિગેરે આવેલ છે. ત્રીજા વિભાગમાં નંદ- શકની શરૂઆત વિગેરે વર્ણન આપવામાં આવેલ વંશી રાજાઓના વર્ણન સાથે તેના અમલના વર્ષો, છે. આઠમા વિભાગમાં માર્યા અને નંદવંશની મગધને ભયંકર દુષ્કાળ, શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી અને રાજ્યકાળ ગણનામાં ક્યાં કેવી રીતે ભૂલ થવા સ્થૂલિભદ્રનું સંક્ષિપ્ત ચરિત્ર, પરદેશી આક્રમણની પામી છે તેની પર્યાલચના અને છેવટે ચાર પરિશરૂઆત, ચાણકયે કરેલો નંદવંશને નાશ અને મૌર્ય શિષ્ટોમાં જૈનાચાર્યોની સાહિત્યસેવા જાણવા માટે વંશની ઉત્પત્તિ આવેલી છે. ચોથા વિભાગમાં કન્યા ક્યા સંવતમાં શું શું બન્યું તેની સંક્ષિપ્ત ચંદ્રગુપ્ત, બિંદુસાર તથા અશોકના વૃત્તાંત, ધાર્મિક હકીકત આપી આ ગ્રંથ પૂર્ણ કર્યો છે. કાર્યોની બેંધ, સીકંદર અને સેલ્યુકસની ભારત ઉપ- આ ગ્રંથમાં જ્યાં જોઈએ ત્યાં તીર્થોના, પ્રભુના રની ચડાઈ કુણાલને અંધાપે, સંપ્રતિ મહારાજના આચાર્ય મહારાજા, મુનિઓ તથા ઉપયોગી સ્થળો જન્મ અને કુણાલની કુનેહથી રાજ્ય પ્રાપ્તિ વિગેરે વિગેરેના છત્રીશ સુંદર ફોટાઓ આપી વિશેષ વર્ણને આપેલા છે. પાંચમા વિભાગમાં સંપ્રતિ ઉપયોગી બનાવ્યો છે. તે પણ ઇતિહાસ સાથે રાજાનો રાજ્યાભિષેક, જીવંતસ્વામીની પ્રતિમાનું કેટલીક રીતે અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. ગ્રંથની વર્ણન, સંપ્રતિ રાજાને જાતિસ્મરણજ્ઞાન ઉત્પન્ન
બાહ્ય સુંદરતામાં પણ બાઈન્ડીગ અને કવર જેકેટ થવું અને સુહસ્તિસૂરિ મહારાજે કહેલ પૂર્વભવ,
ઉપર સંપ્રતિ મહારાજાના ફોટાઓ આપી ગ્રંથની તેના લગતા નિશીથ ચૂણ, કટપદીપિકા, કલ્પસૂત્ર,
ઉપયોગિતામાં વધારો કર્યો છે, લેખક કરી મંગળકલ્પલતા તથા નવાંગી ટીકાકાર મહારાજશ્રી અભ
દાસ ત્રિકમદાસે આ ગ્રંથ લખવા માટે કરેલ યદેવસૂરિરચિત સંપ્રતિ રાજાની બનાવેલી સંસ્કૃત
પ્રયાસ ઉપયોગી અને પ્રશંસનીય છે. હવે તે બંધુ કથા વગેરે ગ્રંથો અને ગ્રંથકારોની સંમતિ મહારાજાના અસ્તિત્વપણા માટેની શહાદત. શ્રી સંપ્રતિ કોઈ વિદ્વાન વ્યકિત જે જે ખલના શાસ્ત્રીય રીતે ની તીર્થયાત્રા, અશોકની સંમતિ, રથયાત્રાનો બતાવે તે તે સુધારવા પ્રયત્ન કરશે. જ્ઞાનભંડર અને અપૂર્વ મહોત્સવ, સંપ્રતિએ સામંતને આપેલ લાઈબ્રેરીમાં રાખવા જેવો આ સુંદર ગ્રંથ થયો છે. ઉપદેશ, તેની જૈન ધર્મ પ્રત્યે અચળ શ્રદ્ધાને લઈને પ્રકાશક-શાહ ખેંગારજી હીરાની કાં. સાયલા તેમણે લીધેલ હંમેશ એક જિનમંદિરના નિર્માણને (ભારવાડ), શાહ તારાચંદ કરતૂરચંદ, લેટા અભિગ્રહ, પાંચમા આરાનું સ્વરૂપ, સંપ્રતિએ (ભારવાડ) તથા ગ્રંથ લેખકને ત્યાંથી (થાણા જૈન નેપાળ, ખેરાન, અફઘાનિસ્તાન આદિ પ્રાંત પર દેરાસરની પેઢી) મળી શકશે. કિંમત રૂા. ૫-૦-૦
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| ( ટાઈટલ પેજ ૨ નું અનુસંધાન. ) ૪. શ્રી નવસ્મરણ—સાથે ઉપયોગી સ્તુતિ, કે, સ્તવનો વિગેરે સહિત.
૫. સ્તવન સંગ્રહ–રચયિતા આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ. ચોવીશ જિનેશ્વર, તીર્થો વિગેરે સ્તવનાને સંગ્રહ, આચાર્ય મહારાજની કૃતિ ઘણી જ સુંદર છે અને મુંબઈ વિગેરે શહેરમાં બહોળા પ્રમાણમાં તેને ઉપયોગ થતો જોવાય છે. પાકા બાઈન્ડીંગ સહિતના સુમારે આઠ ફોર્મ-અસેહ પાનાનો ગ્રંથ | ઉપરના પાંચ ગ્રંથ પોષ વદિ ૫ના રોજ બહારગામના પેટ્રન સાહેબ અને લાઈક્રૂ મેમ્બરોને ભેટ આપવા માટે રવાના કરવામાં આવશે. (નંબર ૧) સ્મારક ગ્રંથ માટે દળદાર ૯૦૦ પાનાનો અને વજનમાં પાંચ રતલ હોવાથી અને સાથેના ચાર ગ્રંથો મળી વજન સાત રતલ થતું હોવાથી રેવે પારસલથી મોકલવામાં આવી | પ્રથમ ગ્રંથ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજની કૃપાથી આપવામાં આવતા હોવાથી તેની ઘણી જ મોટી કિંમત હોવા છતાં, સભાના ધારા પ્રમાણે પ્રથમ વર્ગના
અને તે ગમે તે કિંમતના પુસ્તકો ભેટ અપાય છે અને બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બરોને રૂા. ૨-૦-૦ તેની કિંમતમાંથી બાદ કરી ભેટ અપાય છે, છતાં બીજા વર્ગના લાઈક-મેમ્બરાને પણ આ ગ્રંથની કિમત વિશેષ હોવા છતાં કઈપણ કિંમત લીધા સિવાય ભેટ આપવાનો છે. e નંબર ૨ ને ગ્રંથ પેટ્રન સાહેઓ અને પ્રથમ વર્ગના લાઈફમેમ્બરને (ધારા પ્રમાણે ) ભેટ અને બીજા વર્ગના લાઈક-મેઅરાને રૂા. ૨-૦-૦ તેની કિંમતમાંથી બાદ કરતાં માત્ર આઠ આના લ ભેટ આપવાનો છે. બાકી નંબર ૩-૪-૫ ના ગ્રંથ સર્વ માનવંતા લાઈફ મેમ્બરને કંઈપણ લીધા સિવાય ભેટ આપવાના છે. જેથી પેટ્રન સાહેબ અને પ્રથમ વર્ગના લાઈફ –મેમ્બર સાહેબને પેકી ગ ખર્ચના રૂા. ૧-૪-૦ તથા વી. પી. ખર્ચના રૂા. ૭-૫-૦ મળી રૂા. ૦-૯-૦ નું તથા બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર સાહેબને શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામી ચરિત્રની વધારાની કિંમતના રૂા. ૦–૮–૦ તથા ઉપરોક્ત ખર્ચ મળી રૂા. ૧-૧-૦ નું વી. પી. કરવામાં આવશે જે સ્વીકારી લેવા વિનતિ છે.
કદાચ કોઈ સભ્ય સાહેબ ઉપરોક્ત ભેટના ગ્રંથે બીજી રીતે મંગાવવા ઈછા ધરાવતા હોય કે અને સભાની ઓફિસમાંથી તેમની વતી કોઈને આપવાના હોય તે સભાને તાત્કાલિક પત્રદ્વારા જણાવવું જેથી પારસલને નકામો ખર્ચ કરવો પડે નહિ.
ભાવનગરના લાઈફ –મેમ્બરોએ પોતાના તે ભેટના ગ્રંથ સભાએ આવી લઈ જવા અથવા તો મંગાવી લેવા નમ્ર સૂચના છે.
| નવા થયેલા માનવંતા સભાસદો, ૧ શાહ કાન્તિલાલ મૂળચંદુ
ભાવનગર
લાઈ મેમ્બર ૨ સાત શાંતિલાલ જગજીવનદાસ ૩ શેઠ હરિલાલ દેવચંદ
,, ( વાર્ષિક માંથી ) ૪ શેઠ લલુભાઈ દેવચંદ ૫ વકીલ સામચંદભાઈ આશારામ એડવોકેટ કરજણ
વાર્ષિક મેમ્બર ૬ પારેખ કપુરચંદ શામજી
ભાવનગર ૭ પારેખ પરમાણંદદાસ ગૃજલાલ ૮ શાહ ત્રિભુવનદાસ મેઘજી
' માસિકના પ્રકાશન સમયમાં ફેરફાર, | ૮૮ શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ 59 દર અ‘ગ્રેજી મહિનાની તા. ૨૦ મીએ બહાર પડતું હતું, તેને બદલે આવતા જાન્યુઆરી (પષ ) માસથી દર અંગ્રેજી મહિનાની તા. ૧૦ મીએ બહાર પડશે.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tes, N0, B. 481. -નીચેના પ્રાકૃત-સંસ્કૃત ગ્રંથની ઘણી અ૫ નકલો જ સિલિકે છે, જેથી જલદી મગાવવા સૂચના છે. (1) વસુદેવ લિંડિ પ્રથમ ભાગ રૂા. 3-8-0 (6) બૃહતકલ્પસૂત્ર ભા. 4 થે રૂા. 6-4-0 (2) , દ્વિતીય ભાગ રૂા. 3-8-0 (7) ,, ભા. 5 મે રૂા. 5-0-0 (3) બૃહતક૯૫સુત્ર ભીe--લે રૂા. 4-0-0 (8) શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત ચાર કર્મ ગ્રંથ રૂા. 20-0 , ભા. 2 જે રૂા. 6-00 (9) બીજો ભાગ પાંચમા છઠ્ઠો e , ભા. 3 જો રૂા. 5-8-0 કર્મ ગ્રંથ રૂા. 4-0-0 (10 ) ત્રિષષ્ટિક્ષાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ 1 લું" પ્રતાકારે તથા બુકાકારે રૂા. 1-8-0 ગુજરાતી ગ્રંથે. | નીચેના ગુજરાતી ભાષાના કથાના સુંદર પુસ્તકો પણ સિલિકે ઓછા છે. વાંચવાથી આલાદ ઉત્પન્ન કરે તેવા છે. મનુષ્ય સરકારી, ચારિત્રવાન બનતાં આત્મકલયાણ સાધી શકે છે. મંગાવી ખાત્રી કરે. બધા પુસ્તકો સુંદર અક્ષરોમાં સુશોભિત કપડાંના પાકા બાઈન્ડીગથી અલંકૃત અને કેટલાક તો સુંદર ચિત્રો સહિત છે. (1) શ્રી ચંપકમાળા ચરિત્ર રૂા. 08-0 (12) શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર રૂા 1-12 0 (2) શ્રી સમ્ય કૃત્ય કૌમુદી રૂા. 1-0-0 (13) શ્રી ચંદ્રપભુ ચરિત્ર રૂ 1-12 0 (3) શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા રૂા. 1-0-7 (14) સુકૃતસાગર (પૃથ્વીકુમાર ચરિત્ર) રૂા. 1-0-0 (4) સુમુખનુપાદિ ધર્મ પ્રભાવકની (15) શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર રૂ. 2-8-0 | કથા રૂા. 1-0-8 (16) શ્રીપાળરાજાના રાસ સચિત્ર અર્થ (5) શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર રૂ. 2-0= સહિત સાદુ' પૂ 5' રૂ 2-0 -0 ( શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. 1 લો રૂા. 2-0-0 - - , રેશમી પૂડું રૂ-૮-૦ (7) , ભા. 2 જે રૂા 2-8-0 (17) સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર રૂ 1-8-0 () આદર્શ જૈન સ્ત્રી રને રૂા. 29-0-8 (18) શત્રુ જયના પંદરમો ઉદ્ધાર 3 0 2(9) શ્રી દાનપ્રદીપ e રૂા. 3-0-8 (19) , સાળમા ઉદ્ધાર 3 0-6-0 (10) કુમારપાળ પ્રતિબોધ રા 7-12-8 (20) શ્રી તીર્થ"કર ચરિત્ર રા 0 10 0 (11) જેન નરરત્ન ભામાશાહુ રૂ 2-0-0 (21) શ્રી મહાવીર ચરિત્ર 2 3- 0- 0 તૈયાર થતાં–છપાતાં ગ્રંથા. | (1) બૃહતક૯૫સૂત્ર ભા. 6 ઢો. (2) કથારન કોષ શ્રી દેવભદ્રસૂરિકૃત (3) શ્રી નિશીથગૃણિ સૂત્ર ભાષ્ય સહિત (4) વસુદેવ હિ'ડિ ભા. 3 જે (5) શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ 2-3-4-5-6 સાથે (6) શ્રી મલયગિરિ વ્યાકરણ, તૈયાર થતાં ગુજરાતી ગ્રંથા. (1) શ્રી આદિનાથ ચરિત્ર (શ્રી પદ્માનંદ મહાકાવ્ય) (2) શ્રી સં'ઘપતિ ચરિત્ર. ( આનંદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં રોડ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યુ.-ભાવનગર. ) For Private And Personal Use Only