Atmanand Prakash Pustak 037 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531433/1

Page #1

HIRJI VUTILITICh)/(W\/ /\/\/LIVIN| |\/
છે IIMJ]\'યાlil/I/II]] ]] ]] ]]) )ift
રેમ
1 cu Mp3
कुमारपाल
हेमचंद्र ગુર્જ રપતિ મહારાજા કુમારપાળને પ્રતિબા ધ આપતા શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્ય
જેઓ શ્રીની જયતી કો, શ. પૂર્ણિમાના દિવસે સ્થળે સ્થળે ઉજવવામાં આવી હતી,
સંવત ૧૯૯૬
પુસ્તક ૩૩ મું છે અંક ૪ થે
છે. PAVAVAVAVAVAVAVAVAVAYA
લ
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પ્રકાશક શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
NટN
SUSUNENENENENENENUNENENENUNENENUNENENENENUNENENUNUNUNUN

Page #2

Aવિષવ-પરિચવા
$ $ $ $
१ नमोनमः श्री प्रभुहेमसूरये
( પંન્યાસ, શ્રી. ધર્મવિજયજી ગણિ ) ૨ નૂતન વર્ષાભિનંદન
( રેવાશકર વાલજી બધેક! ) ૩ વિચારશ્રેણી
કે ( આ. શ્રી. વિજય કસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ ) ૯૫ ૪ શ્રી શ્રુતજ્ઞાન
( પં. શ્રી. ધર્મવિજયજી ગણિ ), ૫ દુ:ખ એ શું છે ?
( મુનિ લમીસાગરજી મહારાજ ) ૧૦૩ ૬ શ્રી પાવાપુરી તીર્થને પ્રાચીન ઇતિહાસ (અનુ... આત્મવલ્લભ )
૧૦૪ ૭ અધ્યાત્મશક્તિના લાભ
( અનુ અભ્યાસી B. A ),
૧૦૭ ૮ પરમપદપ્રાપ્તિ કેમ થાય ?
૧૦૯ | ૯ ધમશર્માસ્યય મહાકાય અ,
4 મહાકાવ્યઃ અનુવાદ , ( ડા. ભગવાનદાસ મનઃસુખલાલ મહેતા ) ૧૧૦ ૧૦ સાધક ગુણત્રયી
( ચોકસી )
૧૧૩ ૧૧ પ્રવાહના પ્રશ્નો
૧૧૫ ૧૨ વર્તમાન સમાચાર
• ૧૧૭ ૧૩ સ્વીકાર અને સમાલોચના
• ૧૧૮
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગરની લાઈબ્રેરીના સભ્યને નમ્ર સૂચના.
કેટલાક સભાસદો તથા ડીપોઝીટ વગેરેથી બુકા લઈ જનાર વાચકોને વિનંતિ છે કે ઘણા લાંબા સમયથી લાઈબ્રેરીના કેટલાક વાચકો પાસે પુસ્તકે બાકી છે. તેઓએ પુસ્તકે સભાએ આપી જવા અથવા તેના પૈસા મોકલી આપવા વિનંતિ છે. આ બાબતની સૂચના જેની પાસે બુકે છે તેઓને આપવામાં આવેલ છે અને જેએને સૂચના ન મળી હોય તેઓએ આ જાહેર સૂચનાને ધ્યાનમાં રાખી બુકે પાછી મેકલી અન્ય વાંચકોને સરળતા કરી આપવા વિનંતિ છે.
નવસ્મરણાદિ સ્તોત્ર સોહ: નિરંતર પ્રાતઃકાળમાં સ્મરણીય, નિર્વિધનપણું પ્રાપ્ત કરાવનાર, નિત્ય પાઠ કરવા લાયક નવા સ્મરણ સાથે બીજા પ્રાચીન ચમત્કારિક પૂર્વાચ યકૃત દશ સ્તોત્ર, તથા રત્નાકર પચ્ચીશી, અને એ યંત્ર વિગેરેનો સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં આપેલ છે. ઊંચા કાગળે, જેની સુંદર અક્ષરોથી નિણ યસાગર પ્રેસમાં છપાયેલ, સુશોભિત બાઈડીંગ અને શ્રી મહાવીરસ્વામી તથા ગૌતમસ્વામી અને બે પૂછ્યુંપાદ ગુરુ મહારાજાઓની સુંદર રંગીન છબીઓ પણ ભકિત નિમિત્તે સાથે આપવામાં આવેલ છે. આટલો મોટો સ્તનો સંગ્રહ, છતાં સર્વ કેાઈ લાભ લઈ શકે જે માટે મુદ્દલથી ૫ ગુ ઓછી કિંમત માત્ર રૂ. ૦-૬-ચાર આના. પટેજ રૂા. ૦–૧-૩ મળી મંગાવનારે રૂા. ૦-૫-૭ ની ટીકીટે એક બુક માટે મોકલવી.
લખોઃ -શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા- ભાવનગર.

Page #3

જૈન સાહિત્ય-સંશોધકના અજોડ વિદ્વાન
મુનિ મહારાજનો સ્વર્ગવાસ
મુનિ મહારાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ
ખેદજનક નોંધ મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજને સ્વર્ગવાસ પ્રાત:સ્મરણીય પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજના સુશિષ્ય

Page #4

અને વિદ્વત્ન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ કાર્તિક વિષે ૬ શનિવારનારા જ પાટણ શહેરમાં સમાધિપૂર્વક કાળધમ પામ્યા છે. મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજીમહારાજ સુમારે ચાલીસ વર્ષના દીક્ષિત હતા અને આખું મુનિજીવન નિરતિચારપણે ચારિત્ર પાળ્યું હતું. તેઓ પરમ ગુરુભક્ત હતા, તેમજ પેાતાના વિદ્વાન સુશિષ્યા ઉપર પણ અપૂર્વ પ્રેમ ધરાવતા હતા. તે સાક્ષર હાવા સાથે પાકૃત અને સંસ્કૃત ભાષાના સંપૂર્ણ નિષ્ણાત હોવાથી આ સભા તરફથી પ્રગટ થતાં પ્રાચીન સાહિત્યના અનેક ગ્રંથા જેવા કે વસુદેવ હિંડિ, બૃહત્ કલ્પસૂત્ર, કર્મગ્રંથ અને બીજા સંખ્યામ’ધ ગ્રંથાનું સંશાધનનું કા` પેાતાના સુશિષ્ય સાક્ષરવર્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજીની સાથે પેાતાની અંતિમ અવસ્થા સુધી કર્યું હતું. પ્રાચીન સાહિત્યનું સંશાધન કરવુ, તેને ભવિષ્યની જૈન પ્રજા માટે પ્રકાશમાં લાવવું, તેનેા અહેાળા પ્રચાર કરવા એ તેમનુ મુખ્ય ધ્યેય હતું. તેથી આ સભા તરફથી તેવા પ્રગટ થયેલા અનેક ગ્રંથાથી આ સભાને વિશેષ પ્રકાશમાં લાવવા માટે તેમને સુપ્રયત્ન હેાવાથી આ સભા ઉપર પણ તેઓને અપિરમિત ઉપકાર હતા. આવા ઉત્તમ મુનિવરના સ્વર્ગવાસથી જૈન સમાજને એક ખરેખરા મુનિરત્નની જેમ ખાટ પડી છે તેમ આ સભાને પણ તેમની નહિ પૂરી પડી છે. આ સભાને તે માટે અત્યંત ખેદ થાય છે.
શકાય તેવી મહાન ખાટ
ગુરુરાજશ્રી પ્રવત્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજની આટલી વૃધ્રુવયે તેમની અપૂર્વ સેવા કરનાર શિષ્યરત્નના સ્વર્ગવાસ થવાથી તેમજ તેમના શિષ્યરત્ન પરમ પુનિત મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજને પણ મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ જેવા ગુરુવયના વિરહ થવાથી હ્રદયમાં અત્યંત ખેદ થાય તે સ્વાભાવિક છે, મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજય મહારાજને તેા સાહિત્ય-સંશોધનના ઉત્તમ કાર્યમાં મદદરૂપ એક સ્તંભ તૂટી પડયો છે, તેથી મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજના સ્વવાસ સર્વને માટે એક સરખા ભારે ખેદજનક થઇ પડયા છે.
આ સભા પેાતાને સ`પૂર્ણ ખેદ જાહેર કરવા સાથે ગુરુરાજ તથા સુશિષ્યાને દિલાસો દેવા સાથે સ્વર્ગવાસી મુનિરાજ ચતુરવિજયજી મહારાજના પરમ પવિત્ર આત્માને અખંડ અને અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાય તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરે છે.
મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજના સ્વર્ગવાસના ખેદજનક સમાચાર જાણી આ સભાની જનરલ મીટીંગ ખેલાવી તેઓના ગુણાનુવાદ કરવા સાથે અત્યંત ખેદ જાહેર કરવામાં આવ્યેા હતેા અને તેમના સભા ઉપરના અપ્રતિમ ઉપકારને માટે શું પુન્ય કાર્ય કરવું તેને નિર્ણય કરવામાં આવ્યા હતા.
∞
---

Page #5

श्रीमामानंह
પુસ્તક ૩૭ મું: અંક : ૪ છે :
આત્મ સં. ૪૪: આ. શિ. સં. ૩ઃ
વીર સં. ૨૪૬૬ : કાર્તિક : વિક્રમ સં. ૧૯૯૬ઃ ડીસેમ્બર ?
કર નમોનમઃ શ્રીમુક્ષેતૂર
કરશે લેખકઃ પંન્યાસ શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ [ જે જગદ્દવન્ય જ્ઞાની મહર્ષિને ધંધુકામાં કાર્તિક શુકલ પૂર્ણિમાના મંગલ દિવસે આજથી લગભગ આઠસો વર્ષ અગાઉ જન્મ થયો હતો, જેમાં સાહિત્યજગતમાં એક “ કહીનુર” તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા હતા, અને જેઓનું સર્વદેશીય સંસ્કૃત-પ્રાકૃત સાહિત્ય સાડાત્રણ ક્રોડ કપ્રમાણમાં આજે પણ સાક્ષરોને મને મુગ્ધ બનાવે છે તે કલિકાલસર્વજ્ઞ પ્રભુ શ્રી હેમચન્દ્ર
સૂરીશ્વરજી મહારાજની મંગલ સ્તુતિ ].
રાગઃ શાર્દૂલ ચિંતાન સમાન જે મુનિવરા માતાપિતાપેક્ષયા, જે છે જૈન સમાજની સુખકરા શ્રી કામધેનુ જયા કેહીનુર” કહાય આર્યમહીનું અવતાર “બ્રાહ્મી તણા,
શાસનના શણગાર હેમસૂરિને વંદન અમારા ઘણાં. ૧. સાહિત્યજગતના અખંડ જ્યોતિર્ધર શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિ સ્તવના
( રાગ-પતિ વિના પ્રમદાના મનના પુરાય કક્ષાંથી કોડ?). (શ્રી) હેમસૂરીશ્વર ચરણનુજને નમીએ હર્ષ અપાર;
(સૂરિવર નમીએ હર્ષ અપાર) (એ) દિવ્ય તિની જન્મતિથિને ઉજવીએ જયકાર
( તિથિને ઉજવીએ જયકાર ) કાર%%૨૭

Page #6

[ ૯૨ ]
૧, ગુર્જરધર કુમારપાલાદિ,
શ્રી આત્માતઃ પ્રકાશ
हेमचंद्र
યુગ યુગના ‘અંતર’મલ ધાયાં, જ્ઞાનતણી પ્રતિભામાં મેાહ્યાં; સાક્ષરતાના સુરતરુવરને વંદના શ્રીકાર. ( અમારા વંદન । શ્રીકાર ) જ્ઞાનજ્ગ્યાતિ જગમાં પ્રગટાવી, તિમિર પડલ તેાડી દુ:ખદાઇ; જૈન જગતના જ્યોતિર્ધરને વધાવીએ નરનાર. ( સૂરિને વધાવીએ નરનાર ) લક્ષણ-ત-સુધર્મ -અલંકૃતિ, ચ'પક અકુલ અશાક તરુતતિ; એ શ્રુતવંદન વન વિકસાવી નામ અમર કરનાર. ( ગુરુનું નામ અમર કરનાર ) અવનીપતિ અંતર અજવાલી, અમૃતપાન કરાવ્યા તારી; ભારતના સૌભાગ્યવિધાતા પ્રાણતણા આધાર. ( અમારા પ્રાણતણા આધાર ) મનમાહન ! એ ચેગીશ્વરની, ગુણમાળા છે સવિ અઘહરણી; છે. ધર્મપ્રતાપી ધીર વીર જય ખેલેા મગલકાર. ( જય એટલે મંગલકાર )
T
હેમસૂરી૰૧
હેમસૂરી૦૨
હેમસુરી૦ ૩
હેમસૂરી૦ ૪
હેમસૂરી॰ પ

Page #7

===
નૂતનવર્ષાભિનંદન
વસંતતિલકા વૃત્ત.
માંગલ્યકારી પ્રભુને નમીએ પ્રભાતે, સુની સાલ સુખસંપત્તિ દ્યો નિરાંતે; વિઘ્નાવડે વસુમતી રહી છે મુઝાઇ, સૌએ કરે સ્તવન એ પ્રમુ ! ft it
नूतनवर्षारंभे
धिकृत वातावरण भने प्रभुस्मरण
દાહરા
પંચાણુ. પૂરી થઇ, ખેડી છન્નુ સાલ; દુનિચ્ય હાલકલેાળ છે, વરતે વસમેા કાળ. ધર્માંતણાં કર્યાં ગયાં, દયા-દાન સા દૂર; પૃથ્વી પર પ્રગટી રહ્યાં, પાપતાં આ પૂર. ચેાગરદમ લાગી રહી, ભય-ચિ’તાની ઝાળ; ધર્મતાં શરણું શ્રદેશ, એ જ એક પ્રતિપાળ, હરિગીત છંદ
પૃથ્વી ચડી છે ચાકડે, અહુ વિષમ વાયુ વાય છે, ચેતરફથી વિપરીત ભણુ–કારા શ્રવણુ સૃણાય છે; શાંતિ ગઇ, ભ્રાંતિ વધી, ક્રાંતિતણા વહે છે ઝરે, आ विषम छन्तु सालमां, सद्धर्मनुं शरणं ग्रा. અકળિત દેવની ગતિ, અકળિત કાળતણી કૃતિ, માનવ અરે ! સમજી શકે શુ ? શી રીતે ધારે કૃતિ? સંકલ્પ-વિકલ્પે। તજી, શુભ ભાવના ભિતર મા, आविषम छन्तु सालमां, श्री प्रभुतणुं शरणं ग्रहा. પ્રાચીન ગ્રંથાને પુરાણે, આદ્ય ઇતિહાસેા જીએ, ઊંડા જ અવલેાકન કરીને, ભૂખ એ સ`શય ખુએ; આશ્ચય. એમાં કે... નથી, એ ખેલ ખુદ કુદરતતણાં, प्रभुनुं ज श सदा ग्रहेो, यो ! आर्यबन्धु हिंदना.
:~
我
૧
ર
3
૩

Page #8

[ ex ]
..................
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
શંગા, લડાઇ, ધરતીક પેા, કુદરતી એ છે ક્રિયા, પણું વર્ષ આ વીતી ગયું, તેની ગણી કે પ્રક્રિયા ? શું શું કમાયા ? શું ગુમાવ્યું ? તે હિસાબ કરી જુએ, पंचानुं सरबैयुं काढी, छन्नुनी खामी धुओ. દીવા કર્યાથી શું થયું, જો આત્મ અધારું રહ્યું ? રે ! રે !! જીએ પાછું ફરી, આ વર્ષ તે ચાલ્યું ગયું; સમ ને સીતિએ, સાચી કમાણી ના કરી, मानव जनम मोंघा मणिनी, व्यर्थ थई मुसाफरी. “ અંતરદીપક ” અજવાળશેા, ને આત્મજ્ગ્યાતિનિહાળશે, આ દેહ ક્ષણભ‘ગુર જાણી, માઢુ-મમતા ટાળશે; આખા જીવન-કર્તવ્યની, લઇ આરસી અવલેાકશે, ત્યાં પાપ-પુણ્યતણી પ્રતિમા, દ્દિવ્ય દૃષ્ટ દેખશે. દીવાળી આવી ને ગઈ, હેજી એ જ વર્ષે આવશે, શાણા જનાને ચેતવા, શુભ સાર પણુ સમજાવશે; શાંતિ-સુખાનુ શસ્ત્ર એક જ, લક્ષ રાખીને લહેા, અશ્રુતણી આ સાલમાંહિ, ળ શ્રી મુનું પ્રો. વસંતતિલકા વૃત્ત
1
દાહરા
સૃષ્ટિની ષ્ટિ બધી, નષ્ટ કરે જગરાય; ભય-ભરિત ભૂમિ વિષે, વિષમ કાળ વર્તાય. કાલ દીવાળી વહી ગઇ, આજે નવલુ વર્ષી; કાળ ગતિ છે કારમી, એમાં શાક ન . દીવા, ફટાકા, આતસેા, ક્ષણુભર આયુષ્યમાન; ચતુર જનાને ચેતવા, ગ્રહેવા આતમ જ્ઞાન. વિશ્વ વિષે વિશ્રાંતિ હા, અધિકપણે આબાદ; નવા વર્ષમાં હર્ષથી, એ મુજ આશીર્વાદ.
૪
૫
કલ્યાણ મંગળ કરો શુભ શાંતિ થાઓ, વિપત્તિ–વાદળ બધાં વીખરાઈ જાએ; એ પ્રાર્થના નવીન વર્ષ વિષે અમારી, રાજાધિરાજ જગનાયક વ્યે સ્વીકારી. ૧
૭
૧
*
૩
૪
ભાવનગર લડવા
લી॰ સમાજશુભચિંતક રેવાશકર વાલજી મધેકા
સ', ૧૯૯૫ ની દીપોત્સવી નિવૃત્ત એજયુ॰ ઇન્સ્પે॰ અને નીતિ ધમે પદેશક-ભાવનગર
|||||
.................................AID (W): (MAD) E

Page #9

વિચારશ્રેણી
લે. આચાર્ય શ્રી વિજયસ્તરસૂરિજી મહારાજ
પ્રભુતા જોઈતી હોય તે સાચો પ્રભુ બન, ભવિષ્યનું ચણતર ભૂતના પાયા ઉપર જ પ્રભુ સાથે તન્મય થઈ જા, એટલે શીધ્ર પ્રભુ ચણાય છે. ભવિષ્ય તે ભૂતને જ વિકાર છે. બની જઈશ. દીવાથી દીવો સળગાવી લે, જે ભવિષ્ય જેવી કોઈ સ્વતંત્ર વસ્તુ જ નથી.જમ્યા પછી કેવું અજવાળું થાય છે. અનંતા સૂર્ય છે તે જ મરે છે, બીજ હતું તે જ વૃક્ષ થાય એકઠા થાય તે પણ તે અજવાળાના અનં. છે, રાંધ્યું હતું તે જ ખવાય છે અને કર્યું તમા અંશની પણ બરાબરી કરી શકતા નથી. હતું તે જ ભોગવાય છે માટે બતાવશે કે અનતા સૂર્યના અજવાળામાં જે વસ્તુ જણાતી ભવિષ્ય શું વસ્તુ છે? ભૂતકાળની સામગ્રી ન નથી તે વસ્તુ પ્રભુથી મેળવેલા પ્રકાશમાં હોય તો ભવિષ્ય કઈ વસ્તુ જ નથી. જણાય છે.
સહુ કોઈ ત્યાગી જમે છે અને ત્યાગી ત અંધારામાં ઘણું મુંઝાયો, હવે તો મારે છે. જમ્યા પછી મનોવૃત્તિઓમાં ભેગને અજવાળું કર. આગળ અંધારું, પાછળ અંધારું, સ્થાન આપી જીવનનૌકાને ભોગના પ્રવાહમાં વચમાં ઘણો જ મંદ પ્રકાશ છે એટલા પ્રકાશે વહેતી મૂકી દે છે તે ભાગના કિનારે ભાગ્યેજ શું થાય? ભૂતકાળે શું થયું, ભવિષ્યકાળમાં પહોંચે છે. ભોગ-જળના છીછરા પાણીમાં શું થશે, છે ખબર ? વર્તમાનકાળે કાંઈ જાણે તૃષ્ણની ભૂમિમાં ખેંચી રહે છે જેથી કરી છે તે પણ ઝાંખું ઝાંખું.
ભેગ અને યેગના કિનારાથી ભ્રષ્ટ થાય છે
અને અંતે વિનાશ પામે છે. સહુ કોઈ ભવિષ્યને જાણવાની ઈચ્છા રાખે છે, ભૂતને કોઈ પણ જાણવા ઈચ્છતું નથી; કષાય તથા વિષયને જે ત્યાગે છે તે જ પરંતુ ભૂતને જાણ્યા સિવાય ભૂલો સુધારવાની સાચો ત્યાગી છે; કેવળ બહારને પરિગ્રહ નથી. ભવિષ્ય જાણીને શું કરશે ? રાગ દ્વેષ છેડનાર સાચો ત્યાગી નથી. નવ પ્રકારના વધારશે, હર્ષ ને શેકને આધીન થશે, નિરુ- પરિગ્રહમાંથી દુર્ભાગ્યવશ જે છેને એક ધમી ને મિથ્યાભિમાની બનશે માટે ભૂતને પણ પ્રકારને પરિગ્રહ ન મળ્યો હોય અને જાણીને ભૂલેલા માર્ગથી પાછા વળો અને જે તે ત્યાગી નામ ધરાવતા હોય તે પશુઓ ભવિષ્યને સુધારો, થયું તે સાચું અને થશે તથા અભાગી માણસે કેમ ન ત્યાગી કહી તે ખેડું ભવિષ્ય સન્મુખ થઈને ચિંતાગ્રસ્ત શકાય. ન બને અને નિરાશાને આમંત્રણ ન કરે.
જેણે કષાય, વિષય છોડ્યા નથી, મમ.

Page #10

[ ૯૬ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તાને ત્યાગ કર્યો નથી, તેણે શું ત્યાખ્યું છે? રાખી તેને ભોગવવા ઈચ્છનાર–આ ત્રણે આહાર, વસ્ત્ર, પાત્ર, મકાન આદિ ભોગોપ- જણમાં કંઈ અંતર છે? ભેગની વસ્તુઓમાં કઈ વસ્તુઓથી તે મુકાયા
'T ST છે? બહારની વસ્તુઓના ત્યાગી તે મનુષ્ય જેમ જેમ પ્રાણીઓનું ભાગ્ય પલટાય માત્ર છે. શરીર પર બે વસ્ત્ર અને ઘણું રાખે છે તેમ તેમ સાચી અને ઉત્તમ વસ્તુઓ તે બે ચાર હજારના દાગીના સિવાય બીજું વત થતી જાય છે. જ્યારે જીવે ભાગ્યશાલી કાંઈ પણ નથી હોતું. બાગ, બંગલા, ધન અને હતા ત્યારે સાચું ઝવેરાત પુષ્કળ હતું તેમજ વાહન વિગેરે બીજી સંપત્તિ જ્યાં જાય ત્યાં તેમના આત્મય માટે લબ્ધિધારીએ સાથે લઈને ફરતા નથી.
તેમજ કેવળજ્ઞાની સુધીના ઉત્તમ પુરુષો
વિદ્યમાન હતા. અત્યારે ભાગ્ય ફરવાથી સાચી જની પાસે બીજી સંપત્તિ હોતી નથી વસ્તુઓને અભાવ થઈ ગયો છે ને ઇમીટેશન તેને તે કુદરતે જ ત્યાગી બનાવેલ હોય છે, વધી પડ્યું છે. પૂર્વ પુરુષ જેવા જ્ઞાની અને પણ મને વૃત્તિમાં મમત્વની અધિકતા હોવાથી ઉત્તમ મહાત્માઓને પણ અભાવ થઈ ગયા છે. ત્યાગીનું ફળ મેળવી શકતું નથી, પરંતુ સાથે
'
% લઈને ફરતા નથી તેમજ ભેગી કરેલી સઘળી જીવાના ભાગ્યનું ફળ આપવાને કાળ, સંપત્તિ કામમાં આવતી નથી. એવા સંપત્તિ- સારી વસ્તુ તથા ઉત્તમ પુરુષને જીવોના સહવાળા તે સંપત્તિના મારાપણાથી મનોવૃત્તિ વાસથી દૂર કરે છે, જેથી કરીને જીવે પિતાના બંધાયેલી હોવાથી કષાય તથા વિષથી ઘેરા- દુષ્ટ કૃત્યનું ફળ ભોગવવા સન્મુખ થાય છે. યેલા જ રહે છે. અને જેની પાસે સંપત્તિ હોતી નથી તે સંપત્તિને પિતાની બનાવવા વિષયા. કોઈ વ્યક્તિ પૂર્વ કાળના મહાત્મા જે ધીન મનવૃત્તિને તદાકાર બનાવી રાખે છે ડાળ ભલે કરે અને જનતાને ભમિત કરી માટે સંપત્તિવાળે અને સંપત્તિહીન બહા- પિતાને ક્ષુદ્ર સ્વાર્થ ભલે સાથે તેથી કરી તે રની સંપત્તિને ત્યાગી હોવા છતાં ત્યાગનું કાંઈ સ્વપરનું અહિક કે આમુમિક પ્રય ફળ ન મેળવતાં ભેળવ્યા વગર પણ ભોગનું કરી શકતો નથી. ફળ મેળવે છે.
જી તું માનનું પાત્ર છે, માન ગ્રહણ કરએક તે પાસે સંપત્તિ હોવા છતાં તેને વાને અધિકારી છે, છતાં ય ઇતર મનુષ્ય મિથ્યા છોડીને વરસ સુધી પરદેશમાં વસનાર અને અભિમાનથી જાણીને અથવા અજાણપણે તારું એકની પાસે સંપત્તિ નથી છતાં સંપત્તિને માન ન જાળવે-અપમાન કરે તો તારે ખેદ મેળવવા નિરંતર પ્રયત્નવાળો અને એક કરવાની કે કોધ કરવાની જરૂર નથી; કારણ સપત્તિ ન રાખવાની અને ન ભોગવવાની કે તારું અપમાન કરવાથી કાંઈ તારું અપપ્રતિજ્ઞા કરીને તે સંપત્તિને આડકતરી રીતે માન થતું નથી, પણ તારું અપમાન કર

Page #11

વિચારશ્રેણી
નારનું જ અપમાન થાય છે. કીંમતી હીરાની કીંમત આંકી ઉચિત ન જાળવનારની જ કીંમત ઘટે છે, પણ હીરાની કીંમત ઘટતી નથી.
જ્યારે કોઇ મનુષ્ય બીજા મનુષ્યના વિચારાથી જુદો પડે, અથવા તા તેના કથનને અનુસરે નહી ત્યારે તે ન માનનાર અને વિચારભેદ રાખનારના પ્રત્યે અપ્રીતિ રાખે છે, અને તે પુરુષ માનનીય વિચારશીલ સજ્જન હેાવા છતાં તેનું અપમાન કરે છે અને પાર્ત માને છે કે મે' અમુકનુ અપમાન કર્યું, પણ આ પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરવાથી સજ્જન
વિચારશીલ પુરુષ હલકા પડતા નથી પણ તે હલકા પાડવા પ્રયત્ન કરનાર પાતે જ હુલકા પડે છે.
留
ન્યાય ધમથી થોડુંક પણ ધન મેળવનાર
ભલે સાદા ખારાક ખાતા હાય, સાધારણુ મકાનમાં રહેતા હાય, તથા માગ, બંગલા
અને મેાટરના સાધન વગરના હાય તા
[ ૯૭ ]
પણ તે શ્રીમંત છે-સુખી છે. તેનુ ભાવી જ શ્રીમંતાઇનું ને સુખીપણાનુ ઘડાય છે
编
騙
Prod
માન મળે! યા ન મળે, કોઇ આદરસત્કાર કરા યા ન કરેા, જગતમાં પૂજાનુ પાત્ર બના યા ન અનેા પણ કેવળ આત્માના કલ્યાણ માટે જ સંસારથી પરાંગમુખ થઇને પાંચ ઇન્દ્રિચાના વિષયાને અને સવ પ્રકારના મહારના તથા અંદરના સયાગેાને મળની જેમ ત્યાગ કરનાર વિરક્ત આત્મા નિર તર સાચુ' અને સારું કરવા જ પ્રયત્ન કરે છે, પોતાના અધિકારની મર્યાદા એળગતા નથી.
說
编
骝
અધિકારની મર્યાદાને મરડીને, ઉદ્દેશની
દિશાથી પરાંગમુખ થઇને અને સર્વ ત્યાગના સાચા તથા સારા માર્ગને પીઠ દઇને ભલે માન–પ્રતિષ્ઠા મેળવા, યા જગતમાં આદર
સત્કારનું પાત્ર અનીને પુજાઆ, મેાટા કહેવાએ
版
版
લાભ મળે યા ન મળે, શ્રીમહંત થવાય ચા ન થવાય, પણ નીતિ જાળવીને વ્યવસાય કરવા ઉચિત છે. નિરંતર ન્યાયને સન્મુખ
યા સારાં વસ્ત્ર, પાત્ર તથા ખાનપાન મેળવા
રાખીને જ હરેક પ્રકારના વ્યાપારમાં પ્રવૃત્તિ પરંતુ તે જ્ઞાનીની દૃષ્ટિએ હલકામાં હલકા
અને કંગાલમાં કંગાલ છે, જગતના સ્વામી નહી પણ દાસ છે, કાન તયા જીભના સેવક છે.
師
કરવી જોઇએ. અન્યાય અને અધમ થી કરોડોની સ'પત્તિ ભેગી કરીને મામિષ્ટાન્ન ઉડાવનારા, ભાગ-અગલાઓના ઉપભોગ કરનારા અને મેઢામાં ફરનારા ભલે પાતાને શ્રીમંત અને સુખી માને, પરંતુ વાસ્તવિકમાં તેઓ કગાલ તથા દુ:ખી છે કારણ કે તેમનું ભાવી જ
ીન તથા જીભના ગુલામા મહાપુરુષ પદના અધિકારી છે. પૈસાના અભાવે
અનેલા દીન—કં ગાલા કરતાં પણ હલકા
ક’ગાલ તથા દુ:ખી ઘડાય છે
编
દરજ્જાના છે, ત્યાગીઆની ૫ક્તિમાં તેમના માટે સ્થાન જ નથી.
騙
弱
પોતાનું અહિત કરીને પણ બીજાને
સારું લગાડનાર તથા વાચિક પ્રવૃત્તિ કરનાર
弱

Page #12

શ્રી શ્રુત જ્ઞાન
માટે
સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિમાં યથાપ્રવૃત્તાદિ ત્રણ કરણે। અત્યંત સાધનભૂત છે અને એ સાધનભૂત કરણા પૈકી ‘યથાપ્રવૃત’ કરણ સુધી તે અભવ્ય આત્માં પણ કદાચિત્ આવી પહોંચે છે, જે બાબત પ્રથમ જણાવવામાં આવેલ છે. અભવ્ય જીવ મિથ્યાત્વ મેહનીયની સર્વોપશમના કરવા માટે અધિકારી નથી, અર્થાત અભવ્ય જીવ કોઈ પણ્ કાળે દર્શનમેહના ઉપશમ કરવા શક્તિસ`પન્ન બનતે। જ નથી. સ’સારચક્રમાં પશ્ચિમ ભ્રમણ કરનાર આત્માને નિજગુણપ્રાપ્તિમાં સર્વથી પ્રથમ કાઇ પણ ગુણ પ્રાપ્ત થતા હોય તે તે દનમેહની ઉપશમનાજન્ય ઔપશમિક સમ્યગ્દર્શન છે. અભવ્ય આત્મા તથાપ્રકારના અનાદિ પારિણામિક ભાવે રહેલા અભવ્યપણાને અંગે સમ્યગ્રંદનાદિ ગુણા તે પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી, કિંતુ અકામનિર્જરાના ચેાગે કાઇ અભવ્ય જીવ કદાચિત્ યથાપ્રવૃત્તની હદ સુધી આવી પહોંચે છે, અને ત્યાં રહ્યો થકે આગળ જણાવ વામાં આવતા કારણેાથી દ્રવ્યચારિત્રને પણ ગ્રહણ
કરે છે.
45
ક્ષુદ્ર સ્વાર્થના સમુદ્રમાં ડૂબેલેા હાય છે અને તે અધમ કાટીમાં ગણાય છે.
R
瓿
પોતાના આત્માનુ હિત કરીને બીજાનુ હિત કરવા માઠું લાગે તેવી કાયિક ને વાચિક પ્રવૃત્તિ કરનાર નિઃસ્વાથી હાય છે ને ઉત્તમ જીવાની પક્તિમાં ભળવાના અધિકારી હાય છે.
લેખકઃ શાસનપ્રભાવક શ્રીમદ્ વિજયમેાહનસુરીશ્વરજી પ્રશિષ્ય ૫. શ્રી ધર્મવિજયજી ગણિ [ ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૯ થી શરૂ 1
版
પ
15QG SEKSPRODATGYPTIA IN LAS CARTOON
અભવ્યને વ્યચારિત્રની પ્રાપ્તિના નિમિત્તો-
હાય છે.
ચારિત્રના બે પ્રકાર છે એક દ્રવ્યચારિત્ર અને ખીન્નું ભાવચારિત્ર. ‘પ્રમત્તસયત’ નામન ઠ્ઠા ગુણસ્થાનકથી ભાવચારિત્રની હદ શરૂ થાય છે. તે ભાવ ચારિત્રવત આત્માનુ' લક્ષ્ય કેવળ મેલ માટે જ સદા ય વર્તતું હાય છૅ, ચારિત્રને અનુકૂળ હરકોઇ પ્રવૃત્તિમાં ‘નિજગુણસ્થિરતા તરફ તેઓ સદાય ઉજમાળ દ્રવ્ય–ચારિત્રમાં આ પરિસ્થિતિના સર્વથા અભાવ જોવાય છે. સજમને અંગે કરવામાં આવતા પ્રતિક્રમણ-પડિલેહણ-વિહાર-તપશ્ર્વયાદિ સર્વ અનુષ્ઠાનોમાં ઐહિક તેમજ આમુ વતામાં ઘર કરીને રહેલી હાય છે, જે કાંઇ ષ્મિક બાહ્ય સુખની લાલસા દ્રવ્ય ચારિત્રકષ્ટાનુષ્ઠાન થાય તેમાં પણ જનતાના સત્કાર, સન્માન મેળવવાની ભાવના તવાઓમાં. રમી રહેલી હાય છે. અન્ય આત્માએ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે યથાપ્રવૃત્ત કરણે આવ્યા બાદ
કદાચિત્ ચારિત્ર ગ્રહણ કર છે. તેમા પણ સત્કારસન્માન મેળવવાની ચાહના, માહ્ય આશ્ચય કારક ઋધ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષા અને પરલેાકમાં ઇષ્ટ કામલેગ મેળવવાની ઝંખના-આ ત્રણ મુખ્ય કારણા અન’તજ્ઞાની મહર્ષિઓએ જણાવેલા છે. કોઇ સાચા સાધુ મહાત્માનું રાજરાજેશ્વર અથવા અધિકાર મડલ આદિ જનસમાજ તરફથી થતું સન્માન દેખી ગ્રન્થિક સત્ત્વ આ અભન્ય પણ વિચારે કે હું આવું સાધુપણું. લઉં તારાજામહારાજાએ મારા પણ સત્કાર-સન્માન કરે,
૧. ગ્રન્થિની નજીકમાં થાપ્રવૃત્ત કરણે રહેલા, ગ્રન્થિનું સ્વરૂપ અપૂવ કરણમાં કહેવાશે.
>

Page #13

શ્રી શ્રુતજ્ઞાન
[૯] તીર્થંકર પરમાત્માની અષ્ટ મહાપ્રાતિહાયદિ સન્માનાદિની પ્રાપ્તિ માટેનું જ હોય છે તે દ્રવ્યઅદ્દભુત શોભા જોઈને એ ગ્રન્થિની નજીકમાં ચારિત્રને પ્રભાવે પણ કેટલે જમ્બર છે કે આત્માને રહેલા અભવી વિચારે કે-હુ પણ સાધુ થવાપૂર્વક યાવતુ નવમા ગ્રેવેયક સુધી પહોંચાડે છે. અહિં કાનુન કરું તો મને આવી અદ્દભુત લમી એક વસ્તુ ધ્યાનમાં રાખવી કે નવમા શૈવેયક પ્રાપ્ત થાય, તેમજ કોઈ પુણ્યવંતની અનુકલ કામ. સુધીના દેવા મિથ્યાષ્ટિ અને સભ્યદષ્ટિ એમ
ગાદિ સામગ્રી જોઈને, યથાપ્રવૃત્તકરણે રહેલા ઉભા પ્રકારના હોય છે પરંતુ અનુત્તર વિમાનમાં તે અભવ્ય ભવાંતરમાં તેવા પ્રકારના કામભગ ૧
વત્તતા દેવ તો નિયમ સમ્યગૃષ્ટિ જ હોય છે. પ્રાપ્ત કરવાની લાલસાથી દ્રવ્યચારિત્ર ગ્રહણ કરવા
- તેમાં પણ સર્વાર્થસિધ્ધ વિમાનવાસી દેવ સમ્યગૂતૈયાર બને. આવા આવા કારણથી અભવ્ય કરે
દષ્ટિ હોવા સાથે અવશ્ય એકાવતારી જ છે, અને દ્રવ્યચારિત્ર ગ્રહણ કરે અને બાહ્ય સુખની તેથીજ અભિવ્ય અથવા મિથ્યાષ્ટિ અનુત્તર સિદ્ધિને અર્થે ગ્રહણ કરેલ દ્રવ્યચારિત્ર સંબંધી વિમાનમાં ઉત્પન્ન થઈ શકતા નથી. વધુમાં વધુ અનુષ્ઠાનમાં માખીની પાંખ પણ ન દુભાય પણ તેઓને ઉપાત નવમા ગ્રેચક સુધી જ્ઞાની તેટલી કાળજી રાખે અને તેવા કાળજીયો દ્રવ્ય
ભગવંતએ જણાવેલ છે. સૂત્રાર્થના આશયને ચારિત્રના પ્રતાપે કાઈક અભવ્ય આત્મા કાલધર્મ
નહિં સમજનારા, કિયાનુષ્ઠાનના આળસુ કેટલાક પામી યાવત્ નવમાં શ્રેયક સુધી પણ ઉત્પન્ન અજ્ઞાન આત્માઓ ભેળી જનતા પાસે “કુર્મા પુત્ર થાય. જે માટે કહ્યું છે કે–
ચારિત્ર ગ્રહણ કરવા ક્યાં ગયા હતા? ભરત Hદવસથા ત+ા, ફત્ત વિગ ફુ યુવવા. મહારાજાને પણ ઘરે બેઠા કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત મળ જ્ઞnહ ના નવા-તાં માન - થયું કે નહિં? આપણું મન ચકખું હોય તે તે રંણાવાવન્ના તિન પતિ સામum, ચારિત્ર ગ્રહણ કરવાની તેમજ પ્રતિકમણ-પડિ
૩૩ ૩ઘત્તિ જ્ઞાઘ વેરા લેહણાદિ ક્રિયાઓ કરવાની તેમજ તપસ્યાઓ “સૂત્ર સિધ્ધાતોમાં સર્વ જીવાને જે નવ કરવાની કશી જરૂર નથી.” આવું આવું કાંઈક શૈવેયક સુધી ઉપપાત જિનેશ્વર મહારાજાઓએ હાંક્ય રાખે છે; પરંતુ તેવા આત્માઓએ સાથે “કહેલી છે તે લિંગ સિવાય એટલે કે દ્રવ્ય- સાથે એ પણ વિચારવાની જરૂર છે કે કુપુત્ર
ચારિત્ર સિવાય સંભવી શકતા નથી, કારણ કે તથા ભરત મહારાજાને ભલે આ ભવમાં ઘેર બેઠા “સૂત્રમાં જે માટે જણાવેલ છે કે-જે સમ્યગૃ- કલેકપ્રકાશક કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ, પરંતુ દર્શનથી રહિત છે એવા અભવ્ય અથવા મિથ્યા- એ ગૃહસ્થાવસ્થામાં જે કેવલ્યની પ્રાપ્તિ થયેલ “દષ્ટિ સાધુપણાનું ચિહ્ન સ્વીકારે છે તેવાઓનો છે તેમાં ખરેખરું પ્રબલ કારણ જે કોઈપણ હોય “પણ નવમા ગ્રેવેયક સુધી ઉત્કૃષ્ટ પણ ઉપપાત તે ભૂતકાલીન ભામાં કરેલી ચારત્રિધર્મની “થઈ શકે છે.”
અનુપમ આરાધના જ છે. એ ગત જન્મોમાં કરેલી આવા જ્ઞાનો મહષિનાં વાકયમાંથી અપૂર્વ અનુપમ આરાધનાના પ્રતાપે જ તે કુમપુત્રાદિ બોધ એ મળી શકે છે કે-સંયમાદિ ધર્મક્રિયાઓ આ ભવમાં ગૃહિલિંગ કેવલજ્ઞાનાદિ પામ્યા, નહિં કર્મની નિજારા અને મોક્ષપ્રાપ્તિના લક્ષ્યપૂર્વક કે આરાધના સિવાય. આપણા આત્માએ એવી કરવામાં આવે તો તા અનુત્તર વિમાન અથવા અનુપમ આરાધના કરી છે તેની શી ખાત્રી ? મુક્તિસુખની પ્રાપ્તિ અનંતરાણ કિંવા પરંપરાએ બલકે જે વિચાર અને ઉદ્દગારે ઉપર અવશ્ય પ્રાપ્ત થાય એમાં કાંઈ આશ્ચર્ય જેવું જણાવ્યા છે તે વિચારે અને ઉદ્દગાર નથી, પરંતુ ઉપર જણાવ્યા મુજબ જે ચારિત્રમાં તો આરાધનાની શૂન્યતા જણાવનારા છે. અભવ્ય-મિથ્યાદાઈ જવાનું લક્ષ્ય કેવળ સત્કાર, વ્યવહારદષ્ટિએ જગતમાં પણ વેષની એટલી

Page #14

[ ૧૦૦ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
બધી કિંમત હોય છે કે પાંચ રૂપીઓને પગાર- સુધીનો અભ્યાસ સુધી પણ પહોંચી જાય છે, દાર પોલિસ પ્રસંગે તે લક્ષાધિપતિ શ્રીમંત- જે માટે આવશ્યકનિર્યુક્તિકાર મહારાજા જણાવે નું કાંડુ પકડી શકે છે. એ જ પ્રમાણે મુનિવેષ છે કે:--- અથવા શ્રાવકેચિત લલાટમાં તિલકાદિ ચિહ્નો “તિરફy Founળ ઘાવ જગળ કે ઈકોઈ આત્મા માટે એવાં ઉપકારી બને છે કે પતિત અધ્યવસાયમાં દાખલ થયેલા આત્મા એ ?
सुयसामाइयलाही, होइ अभवन्स गठिम्मि॥१॥" મુનિ અથવા લલાટ-તિલકાદિના પ્રભાવે પુનઃ .
પ્રન્થિની નજીકમાં અર્થાત્ યથાપ્રવૃત્તકરણે ઉચ્ચ અધ્યવસાયની શ્રેણિઓમાં આરૂઢ થાય
રહેલા અભવ્ય જીવને તીર્થકર મહારાજ વિગેરેના છે. સિધ્ધાન્તોના રહસ્યને જાણનારાઓને બરાબર
અન્ય આત્માઓથી થતે સત્કાર દેખીને અથવા ખ્યાલ હશે કે ભલે ભરત મહારાજાને ગૃહસ્થપણા
તો બીજા કોઈ તેવા નિમિત્તથી “શ્રુતસામાયિક'. માં અનિત્ય ભાવનાના યોગે આદર્શ ભુવનમાં
નો લાભ પ્રાપ્ત થાય છે.” શ્રતસામાયિક, સમ્યકત્વ આત્મિક લક્ષ્મીને ઝળકાવનારું કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત
સામાયિક, દેશવિરતિ સામાયિક, અને સર્વવિરતિ થયું, પરંતુ કેવળજ્ઞાનને મહિમા કરવા માટે
સામાયિક-આ ચાર પ્રકારના સામાયિકોમાં અભહાજર થયેલા દેવોએ એ ભરત મહષિને વંદન
ને વર વ્યને શ્રુતસામાયિકનો લાભ પ્રાપ્ત થાય, પરંતુ તો ત્યારે જ કર્યું કે ત્યારે દેવતાએ અણ સમ્યક્ત્વસામાયિકાદિની પ્રાપ્તિ તે આમાને ને કરેલા સાધુલિંગને ભરત મહારાજાએ ગ્રહણ કર્યું. જ
એરણ જ હોઈ શકે. શ્રતસામાયિકમાં વધતા વધતા શું આથી મુનિવેષની મહત્તા નથી સમજી શકાતો યાવત્ નવ પૂર્વ સુધીના ત માટે અભવ્યને જે ભવભરુ આત્માઓ છે તે તો આવા પ્રસંગો
અંગે જે પ્રથમ કહેવાયેલ છે તે ભૂત પણ ફક્ત તથા દષ્ટાંતથી દ્રવ્યચારિત્રની ઉપયોગિતા કબલ શબ્દરૂપે જ હોય; પરંતુ પ્રાયઃ અર્થ ન હોય કયા સિવાય કોઈ કાળે રહેવાના નથી, બાકી છે અને કદાચ કોઈ પદોના અર્થ સંબંધી જાણપણું શુષ્ક અધ્યાત્મીઓ છે, કિયાના ચાર છે, કિયા
હોય તો તેમાં પણ એ અર્થનું પરિણમન પરં કાંડનું નામ સાંભળતા જેનાં હૈયામાં તેલ રેડાય
પરાએ સંસારવૃદ્ધિનું કારણ તરીકે બને, કિંતુ
ભાવથી વિરતિના પરિણામમાં તેનું લક્ષ્ય જાય જ છે તેવા પુદ્ગલાનંદી આત્માઓને આ દ્રવ્ય ચારિત્રાદિ ક્રિયાકાંડની કથની ગળે ઉતરવી ઘણી
નહિ. ભાવથી વિરતિના વિચારો સમ્યગ્દર્શની મુશ્કેલ છે. શુકલપાક્ષિકપણ સિવાય કિયાકાંડ
અને અએવ સમ્યજ્ઞાની આત્માને આવી શકે ઉપર પ્રેમ થાય પણ કયાંથી ? ન્યાયાચાર્ય મહા
છે. અભવ્ય આત્માને પૂર્વધરની લબ્ધિને જ
અભાવ છે એટલે કે પૂર્વ સંબંધી અક્ષરોના રાજે એ ઉદ્દેશથી જ ફરમાવ્યું છે કે—
અર્થનું પરિણમન પૂર્વધર લબ્ધિના અભાવે તેઓને “ક્રાધ્યામિ માનત, વાત યથા”
હઈ શકતું જ નથી. ગ્રન્થિસ્થાનની નજીકમાં અભવ્યને દ્રવ્યશ્રુત ક્યાં સુધી હોય?
રહેલા કેટલાક મિથ્યાદૃષ્ટિ આત્માએ કાંઈક ન્યૂન “કલિકાલમાં અધ્યાત્મનો ઢોંગ કરનારાઓ દશા પૂર્વ સુધી પણ પહોંચી જાય છે, જેમને ફાળુન માસમાં થતા હળીના રાજા સરખા :
દશ પૂર્વનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન હોય તેઓ નિશ્ચયથી બાલકો જેવા શેભે છે.”
સમ્યગ્દષ્ટિ જ હોય છે.દેશો ઊણા દશ પૂર્વ સુધીના દ્રવ્યચારિત્રના પ્રભાવે અભવ્ય જીવ જે પ્રમાણે જ્ઞાનમાં સમ્યક્ત્વની ભજન હોય છે, અથાત્ ત્યાં નવમા ગ્રેવેયક સુધી ઉત્પન્ન થઈ શકે છે તે જ સુધીના જ્ઞાનમાં તે સમ્યગૃષ્ટિ જી પણ હોય પ્રમાણે દ્રવ્યચારિત્રમાં દાખલ થયેલ અભવ્ય અને મિથ્યાષ્ટિ પણ હોય, પરંતુ દશ પૂર્વની આત્મા કૃતમાં વધતા વધતા કદાચિત્ નવ પૂર્વ લબ્ધિ સમ્યગૃષ્ટિ સિવાય બીજાને ન જ હોઈ શકે,

Page #15

શ્રી શ્રુતજ્ઞાન
ચારાના પંજામાં આવેલા માણસના સ્થાને ગર્થિ ભેદના કાર્ય માં શાન એવા અવસ્થિત પરિણામ વાળા જીવા રામજ્જા, અને ઇષ્ટ નગરે પહોંચેલા પરાક્રમી માણાના સ્થાને પ્રન્થિભેદ કરી અપૂર્વ
[ ૧૦૧ ]
કરણ અનિવૃત્તિકરણમાં દાખલ થઇ સમ્યગ્ દર્શનને પ્રાપ્ત કરનારા આત્માએ જાણવા. યથાપ્રવૃત્તકરણમાં અધ્યવસાયસ્થાના
'
જે માટે કહ્યું છે કેઃ-‘ ચત્ત ન ચ શિनियमा सम्मं तु मेसर भरणा ગ્રન્થિસ્થાનની સમીપે આવેલા ત્રણ પ્રકારના આત્માએ
આવતા
ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે પ્રન્થિસ્થાનની સમીપે અભવ્ય-મિથ્યાદ્રષ્ટિ પ્રમુખ જીવેમાં સ્થૂલદષ્ટિએ આપણે ત્રણ સ્વભાગ પાડી શકીએ: પ્રથમ વિભાગમાં ગ્રન્થિસ્થાનને દેખીતે ત્યાંથી જ પાછા ફરી જનારા જીવો, બીજા પ્રકારમાં પ્રન્થિસ્થાન પાસે અમુક વખત સુધી ટકનારા જીવે અને ત્રીજા પ્રકારમાં ગ્રન્થિસ્થાનના ભેદ કરી સમ્યક્ત્વને પ્રાપ્ત કરનારા જીવે. આ વસ્તુ દૃષ્ટી-સ્થાના ન્તથી સ્પષ્ટ કરાય છે-જેમ દૂર રહેલા કોઇ મેટા નગરમાં જવા માટે ત્રણ માણસે પોતાના ગામથી એક સાથે રવાના થયા. ચાલતા ચાલતા તેએ
ચારાના સ્થાનવાળી ભયંકર અટવી પાસે આવી
પહોંચ્યા. એ ભયંકર સ્થાન સમીપે આવતા તે ત્રણે માણસાએ બે ચારને જોયા. એ ચારે જોવામાં આવતાં ત્રણમાંથી એક બીકણુ માણસ તા ભય પામી ત્યાંથી જ પાછે. પલાયન કરી ગયા, ખીજા માણસને ચારેએ પકડયા અને ત્રીજો ખલવાન હાવાથી ચારાને હરાવી અટવીને પાર પામી ઈષ્ટ નગરે પહોંચી ગયે. તે પ્રમાણે ચાલુ સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિના પ્રસંગમાં ત્રણ માસે સરખા ત્રણ પ્રકારના સારી જીવા જાણવા. અટવી જેવા સસાર જાણવા, લાંખા રસ્તાના સ્થાને કર્મની ટીઈ સ્થિતિ સમજવી, બે ચેરના ભયંકર સ્થાને રાગહેષરૂપ નિમિડ ગ્રન્થિસ્થાન સમજવું ગુના ભયથી પાછા ફરી જનારા પટે માર્ગુના સ્થાને સ્થિસ્થાનથી પાછા ફરી જનારા અને પુનઃ કર્મની સ્થિતિ માંધનારા અન્ય
અંતર્મુહૂત્તના સભ્ય સમા છતાં અસત્
મિથ્યાટક વિગરે પ્રથમ પ્રકારના જીવા લેવા,પાએ ૧૦ ની સંખ્યા કલ્પેલી છે, પહેલા વગેરે સમમાં મુખ્ય લાકકાશના પદે તુલ્ય અધ્યવસાયે માટે ગુણ ન થાય ત્યાં સુધી વિશેષધિક ગણાચ છતાં છે, છતાં સત્ કલ્પનાએ ટુ મીંડા મૂકા છે, વિશેષાધિક અત્ કલ્પનાથી અહિં પ્રત્યેક સમયેામાં એક એક મીંડુ વધાયું છે,
આ યથાપ્રવૃત્તકરણમાં દાખલ થયેલા આત્મા પ્રતિસમય અનન્તગુણ વિશુદ્ધિએ વધતા જાય છે. એમાં પણ એક જધ્વન્યવિશુધ્ધિવાળા હોય છે, ખીજો આત્મા ઉત્કૃષ્ટવિશુધ્ધિવાળા હોય
અને એ અપેક્ષા એ જ જ્ઞાની ભગવતએ જુદા જુદા જીવેની અપેક્ષાએ એ યથાપ્રવૃત્ત કરણના પ્રત્યેક સમયે અસખ્ય લેાકાકાશના પ્રદેશે! જેટલા અધ્યવસાયસ્થાને કહ્યાં છે, તેમાં પણ પહેલાં સમયના અધ્યવસાય
કરતાં બીજા સમયના અધ્યાવસાયસ્થાનેાની સંખ્યા વિશેષાધિક છે, ખીજા સમય કરતાં ત્રીજા સમયના અધ્યવસાયેાની સંખ્યા વિશેષાધિક છે એ પ્રમાણે યાન્તે યથાપ્રવૃત્તકરણના અંતિમ સમય સુધી સમજવું. બાળજીવાને સમજવા માટે આ અધ્યવસાયસ્થાનાની સ્થાપના કરવામાં આવે તે વિષમ ચતુરસ આકાર થઇ શકે છે. જે આ પ્રમાણેઃ ~~
સ્થાપના”
૦૦૦૦૦૦૦૦
૧લા સમય ૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૨ જો ૩ જો
cocopean૦૦
000000000000
૪ થે 0000000000000 ૫ મા broocobooby ૬ pnpbapse. ૭ મે
૮ મે 00000000000000000 ૯ મા
honeymo
one;0000030
૧૦ મા
97
39
""
27
',
"1
31

Page #16

[ ૧૦૨ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ મન્દવિશુદ્ધિ-ઉત્કૃષ્ટવિશુદ્ધિ– સમયની જઘન્યવિશુદ્ધિ અનન્તગુણ છે, તે અપે
પ્રથમ સમયમાં આ યથાપ્રવૃત્તકરણ જે ક્ષાએ યથાપ્રવૃત્તકરણના બીજા સમયની ઉત્કૃષ્ટજઘન્યવિશુધ્ધિ છે તેનાં કરતાં બીજા સમયમાં વિશુદ્ધિ અનંતગુણી છે, તેના કરતાં સંખ્યામાં જઘન્યવિશુદ્ધિ અનંતગુણ છે, તે બીજા સમય ભાગ પછીના બીજા સમયની જઘન્યવિશુધ્ધિ અનંતકરતાં ત્રીજા સમયની જઘન્યવિશુદ્ધિ અનંત ગુણી, તેના કરતાં પહેલેથી ત્રીજા સમયની ઉત્કૃષ્ટગુણ છે, ત્રીજા સમય કરતાં ચતુથ સમયની વિશુદ્ધિ અનન્તગુણી કહેવી. આ પ્રમાણે એકની જઘન્યવિશુદ્ધિ અનંતગુણ છે, એ પ્રમાણે પૂર્વ જઘન્ય અને એકની ઉત્કૃષ્ટ વિશુધનું (ઉપર પૂર્વ રામયની જઘન્યવિશુધ્ધિથી આગળ આગળના નીચે) અનન્તગુણપણું ચાવતું ત્યાં સુધી સમજવું સમયમાં જઘન્યવિશુધ્ધિનું અનંતગુણપણે ત્યાં કે યથાપ્રવૃત્તિકરણના કેટલા સમયની જઘન્યસુધી સમજવું કે યાવત્ યથાપ્રવૃત્તકરણુકાળનો વિશુદ્ધિ આવે. હવે એ યથાપ્રવૃત્તિના છેલ્લા એક સંખ્યાત ભાગ વ્યતીત થાય, એ સંખ્યાતમા સંખ્યાતમા ભાગની ઉત્કૃષ્ટ વિશુદ્ધિ અનુક્ત છે. ભાગના છેલ્લા સમયમાં જે જઘન્યવિશુદ્ધિ છે તેના તેમાં પ્રથમના સંખ્યામાં ભાગની જન્ય વિશુકરતાં યથાપ્રવૃત્તકરણના પ્રથમ સમયમાં ઉત્કૃષ્ટ શ્વિની માફક પ્રત્યેક સમયે ઉત્તરોત્તર અનના ગુણ વિશુધ્ધિ અનંતગુણ છે, એ પ્રથમ સમયની ઉર- વિશુદ્ધિ કહેવી. સગમગે સમજી શકાય તે માટે વિશુદ્ધિ કરતાં સંખ્યામાં ભાગ પછીના પ્રથમ સ્થાપના –
यथाप्रवृत्तकरण જઘન્યવિશુદ્ધિ. { [ ૧ ની જઘન્ય કરતાં ! ૨ કે અનન્તગુણ.
ઉત્સુવિદ્ધિ.
સંખ્યાતમે ભાગ
છે
, તે કરતાં
ની ઉત્કૃષ્ટ અનંતગુણ, તેનાથી
ભાગ: : : : : : : : :
^ & * ૨૪ o w
&
૧૫ ,
૧ર ,
,
,
*
સંખ્યાત
કિ { ૧પ , , , આ પ્રમાણે “યથાપ્રવૃત્તકરણ'નું સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ કહેવાયું. હવે “ અપૂર્વકરણ” નું સ્વરૂપ કહેવાય છે.
-ચાલુ)

Page #17

છ
દુ: ખ
એ
શું
છે?
[ સંગ્રાહક મુનિશ્રી લક્ષ્મસાગરજી-સમૌ ] તમને દ:ખને ડર લાગે છે? એને આવતું કરે છે કે લાભ અને નુકશાન તે જગતને જઈ તમને ત્રાસ થાય છે? એના સ્થાને સુખ- સ્વભાવ જ છે. હમેશાં લાભ થડો જ મળે? ની જ તમે કલ્પના કરો છો ? શા માટે? દુઃખ- ૫ણ આ નુકશાન થવાથી કાંઈ મારા માટે માં એવું ડરામણું તત્ત્વ કર્યું છે તેનો કદી શાંત તે બધી સારી તકો ડી જ ચાલી ગઈ છે? ચિત્તે એના પર આપે વિચાર કર્યો છે ખરો ? કદાચ મને વધારે પુરુષાથી બનાવવા જ જગતના તમામ દુઃખો ત્યારે જ દુઃખો બને છે કે આ પ્રસંગ કેમ બન્યો ન હોય ? એટલે જ્યારે મનમાં અમુક પ્રકારનું સંવેદન થાય હવે વધારે ઉત્સાહથી જ કામ કરવું. બની છે. જેઓને એ પ્રકારનું સંવેદન થતું નથી ગયેલાની ચિંતા કરવાથી મને લાભ થવાને તેને માટે જગતની કઈ પણ ઘટના દુઃખરૂપ નથી. આ બંને વિચારસરણીની તુલના કર થતી નથી. જૈન શાસ્ત્રકારો સુખ-દુઃખને નાર જોઈ શકશે કે જગત અને વસ્તુના ગુણવેદનીય કર્મના ફલરૂપ બનાવ્યા છે અને ધર્મો વિષેના ભ્રમ ભરેલા ખ્યાલો જ્યાં પ્રવર્તે વેદનીય ક એ ઘાટી કમ નથી. મતલબ છે ત્યાં જ દુઃખને રહેવાને અવકાશ છે. જ્યાં કે અમુક જાતની સમજણ ઉત્પન્ન થતાં એ વસ્તુ વિશેની સાચી સમજણ છે ત્યાં દુઃખને જાતનાં સંવેદનાથી પર થઈ શકાય છે. ઉત્પન્ન થવાને અવકાશ નથી, એટલે દુઃખને
એક મનુષ્યને ધંધામાં નુકશાન થવાના નિવારવાનો ઉપાય આવી સમજણ ઉત્પન્ન સમાચાર મળતાં જ ભારે દુઃખ થાય છે તે કરવામાં જ રહે છે. બંધુઓ અને બહેને, વિચાર કરે છે કે હવે હું શું કરીશ? મારું જગતુના નાના મોટા કઈ પણ દુઃખથી ડરશે રાવ નષ્ટ થઈ ગયું, હવે મને કોઈ સપ્લાય નહિ. તમારા માં અદૂભુત શક્તિ, અભુત જ્ઞાન કરશે નહિ એ ભગવાન ! મારા માથે માં રહેલું છે, પણ તેને તમને ખ્યાલ નથી એથી જ વિપત્તિ કયાંથી આવી પડી? તમે બચા, તમે દુ:ખનો અનુભવ કરો છો. એ શક્તિ, એ તમે મારી રક્ષા કરો
જ્ઞાનને ઉપયોગ કરે તો તમામ દુઃખે બીજા શોક મનુષ્યને તેવું જ નુકશાન તમારા માટે નામશેષ બની જશે અને સમ થાય છે, પણ તેને દુઃખ થતું નથી. તે વિચાર જણના સુખથી જીવન છલછલ ઉભરાઈ જશે.

Page #18

-- -
-5 - 9 -5- ૯ શ્રી પાવાપુરી તીર્થને પ્રાચીન ઈતિહાસ = === 0 ઝ0C૨૦૦S-20 -
2 2 આ પવિત્ર તીર્થ કલ્યાણકભૂમિ છે કે જે શ્રી મનુષ્યો એકત્ર થયેલા હતા, તેઓ ત્યાંની ભસ્મ મહાવીર પ્રભુની નિર્વાણભૂમિ છે. આ તીર્થ પાવા- અને માટી પવિત્ર સમજી થોડી થોડી પોતપોતાના સ્થાને પુરી નામથી જૈન સમાજમાં પરિચિત છે. આજ લઈ ગયા હતા જેથી ત્યાં એક તળાવ જેવા મોટો થી ૨૪૬૬ વર્ષ ઉપર શ્રી મહાવીર પ્રભુ અનેક ખાડો થઈ ગયો હતો. આત્માઓને ઉપદેશ આપતાં મોક્ષમાં પધાર્યા છે. દિગંબર સંપ્રદાય ભગવાનને નિર્વાસમય બિહાર-ઉડીસા પ્રાંતમાં બિહાર શહેરથી સાત માઈલ અને સ્થાન બીજા સ્વરૂપમાં બતાવે છે. દક્ષિણ તરફ આ પવિત્ર ભૂમિ આવેલી છે. સ્થાન ભગવાનને મેક્ષે જવાને એક માસ બાકી રહ્યો બહુ જ ચિત્તાકર્ષક, રમણીય ને શાંત હોવાથી ભાવ ત્યારે બિહાર પ્રાંતના પાવાપુર નામના ગામમાં પૂર્વક તેના ફરસન, દર્શન, પૂજનથી શ્રી મહાવીર પધાર્યા. પાવાપુરના વનમાં એક સરોવર હતું જેની પ્રભુના ઉચ્ચ આદર્શ અને ત્યાગનું સ્મરણ કરનાર વચમાં એક ઊંચે ટીબે હતો. તેના ઉપર એક ભવ્યાત્માઓના હૃદય પુલકિત થાય છે.
જગ્યાએ બેસી, શુકલધ્યાનનો પ્રારંભ કર્યો, જેના નાગમથી જણાય છે કે તે સમયે ( પ્રાચીન યુગથી શેષ રહેલ કર્મપ્રકૃતિઓને સર્વથા નાશ અપાપાપુરી) પાવાપુરીમાં હસ્તિપાલ રાજા રાજ્ય અછાપરી , પાવાપીમાં હતાલ રાજ રાજ્ય કરીને કાર્તિક કૃષ્ણ ચાદશની રાત્રિના કેટલા ભાગ કરતા હતા અને ત્યાંની જીર્ણ લેખશાળામાં ભગવાન અને અમાવાસ્યાની પ્રભાતે સ્વાતિ નક્ષત્રમાં ભગમહાવીર છેલ્લું ચાતુર્માસ રહેલા હતા. કાર્તિક અમા- વાને નશ્વર મનુષ્ય શરીરને છોડી બહોતેરમે વર્ષે વાસ્યા (વર્તમાનમાં બોલાતી આસો વદિ અમાસ )ની નિર્વાણ પ્રાપ્ત કર્યું શેષ રાત્રિના સમયે શ્રી મહાવીર પ્રભુએ બહેતર વર્ષનું ( દિગંબર જૈન પંડિત કાવ્યતીર્થ શ્રીમાન આયુષ્ય ભોગવી નિર્વાણ પ્રાપ્ત કર્યું હતું.
ગાધરલાલજીએ લખેલ “શ્રીમહાવીજેનાગોમાં એમ પણ દર્શાવેલ છે કે તે વખતે રસ્વામી ઔર દીવાળી”નામના પુસ્તકમાંથી) તે સ્થાનમાં સ્મરણ-ચિન્હરૂપ એક દિવ્ય સ્તૂપ નિર્વાણ
આ તીર્થ પ્રાચીન હોવાના કારણથી શ્વેતામ્બર મહેસૂવ કરવા આવેલા દેવોએ સ્થાપતિ કરેલું
સંપ્રદાય અદ્યાપિ સમસ્ત તીર્થની જેમ આ પવિત્ર હતું, અને પ્રભુના મોટા ભાઈશ્રી નંદીવર્ધને એક
પાવાપુરી તીર્થની રક્ષા, દેખરેખ બરાબર કરે છે. ચયાલય પણ કરાવ્યું હતું પાવાપુરી ગોમનું તાંબર શ્રી સંધ તરફથી મેનેજર નિમવામાં વર્તમાન મંદિર તે સ્થાનમાં બનેલ છે અને શ્રી
આવેલ છે તે ગામનું મંદિર. જળમંદિર, સમોસરણ
ય મહાવીરસ્વામીની મૂર્તિ તેમજ ગરપાદુકા પ્રતિષ્ઠિત મંદિર, ધર્મશાળા અને રસ્તો વગેરેનો પ્રબંધ થયેલ છે કે જે ગામમંદિરના નામથી પ્રસિદ્ધ છે. કરે છે. આ મંદિરથી જુદુ એક થી મહાગામની બહાર દક્ષિણ તરફ એક મોટું તળાવ છે, વીરડવામીનું મંદિર છે કે જે અજીમગંજજેના મધ્ય ભાગમાં એક વિમાનાકાર મંદિર છે નિવાસી શ્રીમતી મહેતાભકુંવર તરફથી સરોવરની જે જીમંદિર કહેવામાં આવે છે ને ત્યાં ભગ. ઉત્તર બાળ બધાવેલ છે. વાનના દેહની અંતિમ ક્રિયા કરવામાં આવેલી હતી. ૧. ગામમંદિર-આ મંદિર પાવાપુરી ગામની
આપણા શ્વેતાંબર સમાજમાં મનાય છે કે પશ્ચિમે છે કે જેની ચારે બાજુ એક મોટું કંપાભગવાનના અગ્નિસંસ્કાર વખતે અસંખ્ય દેવો, ઉન્ડ આવેલ છે. તેની અંદર વેતાંબર સંધની પેઢી

Page #19

શ્રી પાવાપુરી તીના પ્રાચીન ઇતિહાસ
[ ૧૫ ]
પ્રતિતિ કરેલ શ્રી દેવધ્ધિક્ષમાશ્રમણની પીળા પાષાણની સુંદર મૂર્તિ છે. મૂળ મંદિરની વચમાં વેદી ઉપર સ. ૧૬૯૮ના લેખ સહિત કસેનાટીના પાષાણની અતિ ભવ્ય પાદુકા બિરાજમાન છે.
તીભડાર અને ધર્મશાળા છે કે જે ધર્મશાળાની સુંદર છે. એક નાના ગામના મંદિરમાં કવળ એક પરમ પવિત્ર તી સમજી દેશના સર્વ પ્રાંતીય ધાર્મિક સજ્જનીએ તે સ્થાનમાં યાત્રા કરવાવાળા ભાઇઓને માટે પાતાના દ્રવ્યવ્યય કરેલ છે, અને વાસ્તવિક રીતે ત્યાં સેકડા નિહ પરંતુ હારા યાત્રાળુઓ
મંદિરજીના ચારે ખૂણામાં ચારે શિખરના અર્ધા ભાગમાં ચાર કાટડીઓમાં પાદુકા અને મૂર્તિ
તીર્થ સેવામાં આવતાં આરામથી રહી શકે છે. મંદિર-અનેક છે, તે બધા લેખા વંચાતા વિક્રમની સત્તરમી
ની દક્ષિણ બાજુ મુનિરાજે માટે ઉપાશ્રય બંધાવેલ છે અને આગળ એક માળની ઇમારત છે જે જૂની ધર્મશાળા નામે ઓળખાય છે કે જે નવરત્ન નામથી પ્રસિદ્ધ છે.
શતાબ્દિથી વર્તમાન શતાબ્દિ પર્યંતના છે. સિવાય મદિરમાં પિાળ, ભૈરવ, શાસનદેવી આદિ પણ બિરાજમાન છે. પ્રાચીન મંદિરના સભામડ પાદિ પ્રથમ બહુ જ સાંકડા હતા તે અજીમગ નિવાસી બાબુ નિલકુમારસિ ંહજી નવલખાએ માં મંદિરના બહારના ભાગને વિશાળ બનાવી તેની પૂતિ કરી છે.
46
વર્તમાન મ`દિર પાંચ ભવ્ય શિખરોવડે સુશેભિત છે ને કે માળનુ છે. મંદિરના શિલાલેખ સ્પષ્ટ એવા છે કે “ શાહજહાન બાદશાહના રાજ્યમાં વિક્રમસંવત ૧૬૯૮ વેશાક શુદ ૫ સામવારે ખરતર ગચ્છાચાર્ય શ્રી જિનરાજસૂરિજીના અધ્યક્ષપણા નીચે બિહારના શ્રી શ્વેતાંબર શ્રી સંધે આ વરવિમાના કાર ” મંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી તે વખતે કમલલાભાપાધ્યાય એવં લબ્ધકાતિ આદિ કઇ વિદ્વાન સાધુ મુનિરાજ ત્યાં હતા, વગેરે ઉલ્લેખ પ્રશસ્તિમાં છે. પ્રથમ આ શિલાલેખ વેદીની નીચે હતા ને કેટલાક વખત અગાઉ બાયુ સાહેબ પૂરણચછ નહાર હસ્તક તના ઉદ્ધાર થતાં તે ત્યાંથી કાઢી મંદિરની દિવાલ પર યોગ્ય સ્થાન સ્થાપિત કરવામાં આવેલ છે. મૂળ મંદિરમાં મધ્ય ભાગે મૂળનાયક શ્રી મહાવીરસ્વામીની શ્વેત મૂર્તિ તેમજ જમણી બાજુ શ્રી આદિનાથ પ્રભુ, ડાબી બાજુ શાંતિનાથ પ્રભુની શ્વેત મનાહર પ્રતિમાજી બિરાજ માન છે. ખીજી ધાતુની પ્રતિમાજી ઘણી છે. જમણી તરની વેદીમાં સ. ૧૬૪૫ વૈશાક શુદ ૩ ગુરુવાર પ્રતિષ્ઠિત વિશાળ ચરણુયુગલ છે, મૂળ ગભારાની દક્ષિણ તરફની દિવાલમાં એક ગેાખલીમાં સ. ૧૭૭૨ માહ શુદ ૧૩ સોમવારની પ્રતિષ્ઠિત શ્રી પુંડરીક ગણધરની ચરણપાદુકા છે. મૂળ વેદીની ડાબી બાજુ શ્રીવીર ભગવાનના અગિયાર ગણધરોની પાદુકા છે તે સ. ૧૬૯૮ની સાલની પ્રતિતિ છે.
Ο
જલમ'દિરને ક્રાઇ શિખર નથી તે પશુ કેવળ ગુંબજ સહિત હાવા છતાં ઘણા દૂરથી તે દેખાય છે. મંદિરના ભીતરમાં કલકત્તાનિવાસી શેઠ જીવન દાસની સ. ૧૯૨૯ની સાલમાં બનાવેલી મકરાણા આરસની ત્રણ સુંદર વેદીઓ છે. મધ્ય વેદીમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુની ચરણપાદુકા બિરાજમાન છે. મધ્યમ
અને તે વેદી ઉપર સં. ૧૯૧૦માં શ્રી મહેન્દ્રસૂરિ-વેદીમાં પણ ચરણપાદુકા છે. તેના ઉપર કા
૨. જળમંદિર-આ સ્થાન ઉત્તમ, પવિત્ર, શાંત, મનારમ અને ચિત્તાકર્ષક છે. વર્ષાઋતુના પ્રારંભમાં સરાવસ્થિત કમળેાના પુષ્પ, પત્રાવડે પૂર્ણ વિકાસ થાય છે તે વખતે આ સ્થાનનું દશ્ય એક અનાખી શોભા ધારણ કરે છે, કે તે વખતે ભાવિક આત્મા શ્રધ્ધા અને આત્મચિ ંતનવડે આ જળતેમદિરમાં પ્રવેશ કરતાં આ દુ:ખમય સ'સારને ઘડીભર ભૂલી જઇ આત્મશાંતિ અનુભવે છે.
મંદિરમાં જવા માટે શતાબ્દિ વર્ષો થયાં સરેવરના કિનારાથી એક સુંદર પુલ બનાવવામાં આવ્યા છે. આ પુલ લગભગ છશે હું ફુટ લાંખેા છે, પુલ નહાતા ત્યારે યાત્રાળુએ નાવમાં બેસીને શ્રીમંદિરજીમાં જતા હતા. મંદિર સરોવરની બરાબર મધ્યમાં હાવાથી આ પુલની આસપાસ અને મદિરની ચારે બાજુ કમળાથી આચ્છાદિત છે.

Page #20

[૧૦૬ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
લેખ હાલ દેખાતો નથી. એ વેદી ઉપર શ્રી મહા- દ્વારા કરી છે. આ મંદિરની વચમાં ચતુષ્કોણ વેદી પર વીરસ્વામીની એક ધાતુની પ્રતિમા છે જેના ઉપર સં. સં. ૧૬૪૫ શાક વદ પની પ્રતિષ્ઠિત શ્રીવીર પ્રભુનું ૧૨૬૦ જેઠ સુદ ૨ આચાર્યશ્રી અભયદેવસૂરિજીની ચરણુયુગલ બિરાજમાન છે. આ સમવસરણ પ્રતિષ્ઠિત પાદુકા છે, જે નાત્રાદિ પૂનમાં ઉપયોગમાં મંદિરની પાસે પશ્ચિમ દિશાએ બાબુ પૂરણચંદ્રજી લેવામાં આવે છે, કારણ કે ચરણપાદુકા સિવાય “વારી માતુશ્રી ગુલાબકુમારીની બે તળવાળી ધર્મબીજી કોઈ મૂર્તિ નથી. જમણી વેદી ઉપર માં શાળા અને ઉત્તર તરફ રોજબહાદુરસિંહજી દુધેડી મહાવીર પ્રભુના પ્રથમ ગણધર શ્રી ગૌતમ યામી- યામી ધર્મશાળા છે, ની અને ડાબી બાજુ શ્રી સુધર્માસ્વામીની ચણ- ૪. બાઈ મહેતાબકુંવરનું મંદિર–આ પાદુકા બિરાજમાન છે, તેને ઉપર સં. ૧૯૩૫ ની શ્રી મહાવીરસવામીનું બે તળ મંદિર, બનેલ છે, સાલમાં પ્રતિષ્ઠા કર્યાને ઉલ્લેખ જણાય છે. ઉપરની ભૂમિમાં ચૌમુખજી બિરાજમાન છે અને
મંદિરની બહાર બંને તરફ બે ક્ષેત્રપાળ છે, નીચે મૂળ વેદી પર શ્રી વીર ભગવાનની મૂર્તિની અને નીચેની પ્રથમ પ્રદક્ષિણામાં એક બ્રાહ્મી, ચંદન સાથે બીજી પાષાણું અને ધાતુની પ્રતિમાઓ છે. નાદિ સોળ સતીની વિશાળ ચરણપટ સં.૧૯૩૧ સાંભળવામાં આવે છે કે શ્રીમતી મહેતાબકુંવરે (શ્રી અને બીજી સં. ૧૭૩૫ની પ્રતિષ્ઠિત શ્રી દીપવજયજી અજીમગંજ નિવાસીએ ) પિતાની દેખરેખ નીચે એ ગણીની પાદુકા અવસ્થિત છે. બહારની પ્રખ્યામાં મંદિર બંધાવી સં. ૧૯૭૨ની સાલમાં પ્રતિષ્ઠા સં. ૧૯૫૮ની પ્રતિષ્ઠિત શ્રી જિનકુશળસૂરિજીની પાદુકા છે. મંદિરની ઉત્તર દિશામાં સરેવરમાં
અહીં કારતક સુદ નાં રોજ રથયાત્રાના ઉતરવા માટે પગથિયાં (સીડી) "ાવેલી છે. વરઘોડો નીકળે છે. આ પધિ સ્થાનની એક વાર તો
૩. શ્રી સમોસરણજી-આ મંદિર કમ્પાઉન્ડ છેવટે શ્રદ્ધાળુએ યાત્રા કરવી જ જોઈએ. શ્રી વીર ભગ સહિત શુમારે સો વર્ષથી બનેલ છે. શ્રી પાવાપુરીની વાનગી નિતિ એ પરદેશથી અનેક યાત્રાળુઓ પૂર્વ દિશામાં આંબાના વનની પાસે એક નાને
આવે છે અને અન્ય દીન-દુ:ખી, રાગી મના છે તે ભગવાનને સમવસરણનું સ્થાન છે એમ લોકો આવે છે ને રહેવાના આશય હોતા નથી કહે છે. આ સ્થાન થોડું દૂર હોવાથી શ્રી શ્વેતાંબર બાબુ પૂરણચંદ્ર નવાર કલકતાના રવર્ગવાસી જેન સંધે સાવરને તટ પર સમવસરણની રચના પત્ની શ્રીમતી કુન્દનકુમારીના મેરણાથે એક દાનકરી છે અને મંદિર બનાવેલ છે. ગોળાકાર કમ્પા. શાળા બંધાવી તેની ઉદ્દધાટન ક્રિયા કેટલાક વર્ષ ઉન્ડની ચારે બાજુ લોખંડની રેલીંગ છે અને પહેલાં આશ્રાનિવાસી શ્રીયુત ચાંદમલજીના હસ્તે થઈ ભૂમિથી ત્રણ પ્રકારની ભાવ દેખાડતા મધ્ય ભાગે કે જયાં હાલ પટની ડીસ્ટ્રીક બોર્ડન તરફથી એક એક અષ્ટકોણ સુંદરાકૃતિ મંદિર બનાવેલ છે તેની દેશી દવાખાનું ખાલવામાં આવ્યું છે અને ત્યાં પ્રતિ શ્રી ભવેતાંબર જૈન સંઘે સં. ૧હ્ય૩માં સર્વેન વિને મૂલ્ય લાભ અપાય છે. * મેનેજર બિહરનિવાસી બાબુ ગોવીંદચંદજી સુચન્તી- * * પાવાપુરીના ઇતિહાસ’ હિંદી ઉપરથી અનુવાદ.
અનુવાદક-આમલભ

Page #21

===ામ ધ્યા - શક્તિ ના લ
(ગયા વર્ષના પૃષ્ઠ ૨૯૮ થી શરૂ )
અનુર અભ્યાસી B. A. ફસ્તકો વાંચવાથી બુદ્ધિ વધી શકે છે. મહાપુરુષોના જીવનમાં જોવામાં આવે છે. પરંતુ અ મે બળ અભ્યાસથી વધે છે. અષ્ટાવક, ભીમ, બુદ્ધ, શંકરાચાર્ય, રામદાસ, જેવી રીતે મેમેરીઝમ કરનાર માણ સ રામકૃષ્ણ, ગાંધીજી વિગેરે ભારતવર્ષના તથા ચિત્તની એકાગ્રતાના અભ્યાસથી પોતાનું
પ્લેટ, કીટસ, ન્યુટન વિગેરે પાશ્ચાત્ય પુરુમાનસિક બળ એટલું બધું વધારે છે કે તે
જેના જીવનમાં જોવાથી એટલું સિદ્ધ થાય બીજને રહેજ પોતાને વશ કરી શકે છે,
છે છે કે મહાન કાર્યો કરવા માટે બ્રહ્મચર્યની એવી જ રીતે આપણી પોતાની જાતને વશ
પરમ આવશ્યકતા છે. વિવાહિત અને
અવિવાહિત બંને પ્રકારના માણસો આ રાખવા માટે આપણે અભ્યાસ કરવાની આવ- નિયમનું પાલન કરી શકે છે. શ્યક છે. એ અભ્યાસ દઢ સંક૯૫ તથા
અધ્યાત્મ બળને વધારવાને ત્રીજો નિયમ આપણુ વાત પર વિશ્વાસ રાખવાને અભ્યાસ પોતાનું વચન પાળવું અને સમયની વહેંછે. અભ્યાસથી અવ્યક્ત મન પ્રભાવિત ચણી કરવી એ છે. યુરોપના લોકોની માફક બને છે. એટલા માટે દરેક મનુષ્ય હંમેશા હિંદુસ્તાનના લોકે સમયની વહેંચણી પિતાની જાત પર વિશ્વાસ રાખવાને કરતા નથી. સમયની વહેંચણ એ ભારે અભ્યાસ કર જોઈએ, તે માટે પ્રાતઃકાળમાં તપશ્ચર્યા છે. ડેન્માર્કની એક સ્ત્રીએ એક વહેલા ઊડવાની ટેવ અતિ ઉત્તમ છે. બીજો નિયમ વખત કહ્યું હતું કે ભારતવાસીઓની એક અધ્યાત્મશક્તિનો સંચય માટે બ્રહ્મચર્યનું તૂટી એ છે કે તેઓ પોતાનું વચન પાળવું પાલન કરવું એ છે. ઉપનદુમાં કહ્યું છે કે- એને કર્તવ્ય નથી માનતા. બીજાને માઠું
નામામાં વધીને તમ્યઃ” અર્થાત્ આ ન લાગે એવા વિચારથી તેઓ જૂઠા વાયદા આત્મા બળહીનને પ્રાપ્ત થતી નથી. આધુ- કરે છે. જેથી કરીને તેઓ પોતાનું કામ નિક મનોવિજ્ઞાનની શોધથી એટલું તો સિદ્ધ વખતસર કરી શકતા નથી. આપણું વચન થયું છે કે મનુષ્યની મૂળ શક્તિ કાર્ય પાળવાને જે આપણે યત્ન કરીએ તો શક્તિ છે. જે માણસ એને સંચય કરીને આપણું અધ્યાત્મ બળ ખૂબ જ વધી જાય. યેગ્ય રૂપ તને પ્રવાહિત કરે છે તે પિતાનું વચન ન પાળવાથી આપણે આપણી જાતને જીવન સફળ કરે છે અને જે તેને ગુમાવે ધિકકારવી પડે છે, જેનાથી આપણું અંદર છે તે કોઈ પણ કાર્ય કરવાને લાયક રહેતા માનસિક હીનતા આવી જાય છે. આ બાબનથી. એ શક્તિનો સંચય કરવાને માટે તેમાં આપણે યુરોપના લેકેનું અનુકરણ મનને હંમેશા વિષયોથી રોકતા રહેવું પડે કરવું જોઈએ. છે. એનાથી અધ્યાત્મ શક્તિને સંયમ-સંચય ચોથો નિયમ બીજાની નિંદા ન કરવી થઈ જાય છે. એના ચમત્કારિક કાર્યો અનેક એ છે. બીજાની નિંદા કરવાથી આપણને

Page #22

-
-
-
-
-
-
-
[ ૧૦૮ ]
કી આત્માનંદ પ્રકાશ જેટલી આધ્યાત્મિક હાનિ થાય છે તેટલી દષ્ટિથી પણ એ સિદ્ધાંત ઘણું મહત્ત્વ છે. બીજી કશાથી થતી નથી, પરંતુ એ હાનિ પાંચમે નિયમ અયાચકવૃતનું પાલન છે. ઘણે ભાગે હંમેશા અપ્રત્યક્ષ રહે છે તેથી બીજાને ઉપકાર નીચે રહેવું એ દરેક મનુષ્ય તે આપણે માટે સૌથી વધારે ઘાતક છે સૌથી વધારે ભારે માનવું જોઈએ. જે મનુસઘળા લોકો એના ભંગ બની જાય છે. થની ટેવ બીજાના ઉપકાર નીચે રહેવાની મહાત્માજીએ દારૂ અને સીગરેટ પીવાના હોય છે તે દુનિયામાં એક પણ મોટું કાર્ય નુકશાનની તુલના કરતા એ બતાવ્યું છે કે કરી શકતું નથી. તે પોતાના આત્મામાં સીગારેટ પીવી એ મનુષ્યને માટે વધારે વિશ્વાસ રાખવાનું શીખી શકતું નથી. તેની નુકશાનકારક છે. તેનાથી થતી હાનિ માનસિક અવસ્થા હંમેશા નબળી રહે છે. પ્રત્યક્ષ નથી હોતી અને લોકો દારૂને જેટલે અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે – ખરાબ ગણે છે તેટલો એને નથી ગણતા, A charity boy seldon propers. તેટલા માટે તેનાથી મુક્ત થવાનો સંભવ જે માણસ બીજાના દાન ઉપર આધાર રાખે નથી. બીજાની નિંદા કરવી એ એક જાતની છે તે ભાગ્યે જ આબાદ થાય છે. જે બાળક સીગારેટ પીવા જે કેફ છે, જેની ટેવ વિદ્યપાન માટે બીજાની મદદ લે છે તેણે આપણું આધ્યાત્મિક શક્તિ નષ્ટ કરી દે છે. પોતાના મનમાં તે પિસા પાછા આપવાને અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કેઃ Speak not of દઢ સંકલ્પ કરે જોઈએ. આ નિયમની સાથે others as you would not speak of એ પણ આવી જાય છે કે બીજા પાસેથી them before themselves અર્થાત્ બીજા બની શકે ત્યાં સુધી ઉધાર લેવું ન જોઈએ. લોકો સંબંધી એવી વાત ન કરે કે જે માણસને ઉધાર લેવાની ટેવ પડી જાય તમે તેને ન કહી શકે. મોટા મોટા છે તે પિતાની આવક કરતાં વધારે ખરચ પ્રતિષ્ઠિત સમાજમાં જોવામાં આવે છે કે જ્યાં કરવા લાગે છે. ઉધાર લેતી વખતે પૈસા સુધી કોઈ વ્યક્તિ હાજર હોય છે ત્યાં સુધી આપવા પડતા નથી તેથી એક પ્રકારની બેપતેના વખાણ કરવામાં આવે છે અને એની રવાઈની ટેવ લોકોમાં પડી જાય છે. રૂપિયા ગેરહાજરીમાં તેની નિંદા થવા લાગે છે. જરૂર પાછા આપવા છે એ દઢ સંકલ્પ બીજાની નિંદા કરતાં બચવા માટે દરેક મનુષ્ય નથી રહેતો. એ આત્મિક પતન છે અને એને મિતભાષી બનવાની જરૂર છે. મનુષ્યનું લઈ તેને માનસિક કલેશ ભોગવવો પડે છે. આયુષ્ય અધિક વિલાસ અને ભાષણથી ક્ષીણ બીજા પાસેથી કંઈ ઉધાર ન લેવું એ એક થાય છે. વાણીના સંયમ એ બ્રહ્મચર્ય જેટલું જ જાતનું તપ છે, જે કરવાથી આત્મશક્તિ તપ છે. એ તપને લઈને માણસ અસત્યની વધે છે. આ એક નાની વાત છે છતાં જીવનમાં નિંદાથી બચી શકે છે. શેકસપીયરનું એક તેનું ઘણું મહત્વ છે. છઠું નિયમ સ્વાધ્યાય મહત્વનું વાક્ય છે કે –
કરતા રહેવું એ છે. હંમેશા અધ્યાત્મ વિષ- Give every one thy ear, but few યમાં દરેક મનુષ્ય કંઈ ને કંઈ વાંચતા રહેવું thy voice અર્થાત્ બધાનું સાંભળે પણ જોઈએ. આપણું વિચાર, આપણા ચારિત્ર્યઘણું જ ઓછું બોલે. એ રીતે અધ્યાત્મ બંધારણમાં મોટો ભાગ ભજવે છે. યોગ

Page #23

-
અધ્યાત્મશક્તિના લાભ
[ ૧૮ ]
વસિષ્ઠમાં કેવલ્યપ્રાપ્તિના ચાર ઉપાય બતાવ્યા તત્વારના બળ ઉપર ટકાવી રાખે છે તે તવાછેઃ-ગમસંતોષ, સત્સંગ અને વિચાર. રથી જ પિતાનું જીવન ખોઈ બેસે છે. મન આધુનિક કાળમાં મહાત્માઓને સત્સંગ એક મહાન સૃષ્ટિકર્તા છે ને તે જે સંક૯૫ આપણને પુસ્તક દ્વારા સુલભ છે. તેનો આપણે કરે છે તેવી જ પરિસ્થિતિ તૈયાર થઈ જાય લાભ લેવો જોઈએ અને તે મહાત્માઓની છે, જે માણસને બીજાનું ભલું ચિંતવવાની વાતો પર વિચાર કરવો જોઈએ. દરેક વિચાર ટેવ હોય છે તે ટેવના બળથી પિતાની જાતનું શક્તિથી ભરેલો છે, જે એગ્ય સમયે કાર્ય- ભલું ચિંતવવા હેજે શક્તિવાન થઈ જાય છે, રૂપે પ્રકાશિત થાય છે.
પરંતુ જે માણસનું મન બીજાનું અહિત અધ્યાત્મ શક્તિનો સંચય કરવાનો સૌથી ચિંતવવામાં લાગ્યું રહે છે તે માણસ તે દેવમોટો નિયમ પ્રાણી માત્રનું કલ્યાણચિંતન છે. ને લઈને પિતાની જાતનું અહિત કરવાના
મન નuળ મૂatવાવમૂદનામતઃ | વિચારોને મનથી જુદા પાડી શકતા નથી. તે તત્ર સા : ઃ વા ઘરમruતઃ પિતાના મનમાં પોતાના કલ્યાણના વિચારે
આ છેલ્લા નિયમમાં પહેલાંના સર્વ નિય. લાવવા અસમર્થ બની જાય છે. પછી એને મોનો સમાવેશ થઈ જાય છે. જેટલી પ્રતિષ્ઠિત સંસાર પણ એ રીતે નિર્બળ થઈ જાય છે. વ્યક્તિઓ થઈ ગઈ છે તેઓ બીજાના હદયમાં બીજાનું હિતચિંતન કરવું એ આપણને સ્થાન મેળવી શક્યા છે તેનું કારણ એ છે સમાજમાં પ્રતિષ્ઠિત બનાવે છે તથા એનાથી કે તેઓ બીજાને પોતાની સમાન સમજતા જીવન સાર્થક અને સુખી બને છે. બીજાને હતા. મનુષ્યના વિચારો પ્રેમભાવથી બળવાન સુખના ચિંતનથી જ મનુષ્ય ખરું સુખ મેળવે બને છે અને ઈર્ષા, દ્વેષ તથા સ્વાર્થબુદ્ધિથી છે અને તેને આત્મા બળવાન બને છે. પોતાના નિર્બળ બની જાય છે. એક અંગ્રેજી કહેવત- સુખના ચિંતનથી આત્મામાં નિબળતા આવી નો અર્થ એ છે કે જે માણસ પિતાનું જીવન જાય છે અને મને હંમેશા કલેશમાં રહે છે,
પરમપદપ્રાપ્તિ કેમ થાય ? નિર્વિકાર પરમાત્મતત્વના જ્ઞાન વિના આ પરમપદને ગમે તેટલા તપ સાધન કરવા છતાં કોઈ મેળવી શકતું નથી, માટે તારે જે કર્મબંધનમાંથી મુકિત જોઈતી હોય, તે તેનો જ સ્વીકાર કર.
તારે જે પારમાર્થિક સુખ જોઈતું હોય તો એ પર. માત્મતત્ત્વમાં જ નિત્ય લીન રહે, તેમાં જ નિત્ય સંતુષ્ટ થા, અને તેમાં જ નિત્ય તુમ રહે.
–શ્રી કુંદકુંદાચાર્ય

Page #24

મહાકવિ શ્રી હરિચંદ્રવિરચિત છે શર્મા બ્લ્યુ દ ય મ હા કે વ્ય
-સમશ્લોકી અનુવાદ (સટીક) ( અનુસંધાન પૃષ્ઠ ર૦ થી શરૂ ). | સર્ગ લે. ભારત ક્ષેત્ર : આર્ય ખંડ
ઉપજાતિ વૃત્ત. ત્યાં દક્ષિણે ભારત નામ ક્ષેત્ર –
સિંએ જિનંદ્રાગમ નીર યત્ર; પુયેપી ધાન્ય જ પાકનારું,
સ્વર્ગાદિ સંપત ફલ આપનારું. ૪૧ જે સિંધુ-ગંગા વચમાંહિ ઊંચા,
વિજ્યાઈ અદિથી વિભક્ત થાતાં શ્રીના ગુરૂ ભારથકી છ-ખંડ,
થયું શું શભા ધરતું અખંડ !
ઉત્તર કેશલ દેશનું વર્ણન ત્યાં આર્ય છે ખંડ––શું સ્વર્ગમાંથી,
ખર્યો નિરાલંબાણથી ખંડ ! ને દેશ તે ઉત્તર કોશલ ત્યાં,
તેનું કરે મંડન સ્વભાથી. ૪૩
સુમનનંદની ટીકા. ૪૧. તે જંબુદ્દીપની દક્ષિણે ભારત નામનું ક્ષેત્ર છે, જે ક્ષેત્રમાં જિનેશ્વરના આગમપ જલનું સિંચન થતાં પુરૂ૫ ધાન્ય પાકે છે, અને તે પુણ્ય-ધાન્યનું ફલ સ્વર્ગ–અપવર્ગની સંપત્તિ છે. અત્રે ક્ષેત્રનું રૂપક પૂરેપૂરું ઘડાવ્યું છે.
૪૨. જે ભારતત્ર સિંધુ-ગંગાના અંતરાલમાં આવેલા વિદ્યાર્ધ પર્વતથી વિભક્ત થાય છે, એટલે તેના છ ખંડ પડે છે. તે અંગે કવિ ઉપેક્ષા કરે છે કે અખંડ શોભાવાળું તે ભારતત્ર લક્ષ્મીને ભારી ભારથી જાણે છ ખંડવાળું થયું હોયની !
૪૩. તે ભારતક્ષેત્રમાં આર્યખંડ છે, તે જાણે નિરાલંબપણાને લઇ વર્ગમાંથી ખરી પડેલ ખંડ હાયની ! (ઉપેક્ષા) અને તે આર્યાવર્તાના તિલકરૂપ ઉત્તર કોશલ નામને દેશ પોતાની કાંતિવડે તેને શોભા આપે છે.
ખંડ-લેષઃ (૧) પૃથ્વીપ્રદેશ (continent); ૨) રુકડો.

Page #25

ધર્મશર્માસ્યુદય મહાકાવ્ય : અનુવાદ
| [ ૧૧ ].
૪૫
અનેક પદ્માસરથી લસંતા,
અસંખ્ય હિરણ્ય સુગર્ભવંતા; અનંત પીતાંબર ધામ ચારુ,
ગ્રામ જિતે સ્વર્ગપ્રદેશ વારુ. યંત્રપ્રણાલીરૂપ પાલીથી,
પુણ્ડક્ષને ત્યાં રસ નિત્ય પીને, મંદાનિલે દલિત શાલિપૂણા,
જાણે ઘૂમે પૃથ્વી મદે કરીને ! વિસ્તાર તારા નભ રાત્રિમાં જે,
પુનઃ પુનઃ તે દિવસે પ્રમાજે; તે જાસ ઉપુંડરીકા સરો શું,
સામ્ય સ્વ ના પ્રાપ્ત ગણે અહિ ! ? ૪૪. જે દેશના ગામો પણ સ્વર્ગ પ્રદેશો પિતાની રમ્યતાથી જીતે છે, (વ્યતિરેક અલંકાર ), તે લેપ, કત વિશેષણોની ખૂબીથી સંસિદ્ધ કરે છે. તે આ પમાણે – અનેક પદારઃ (૧) અનેક પવાવાળા જલસરોવર.
(૨) અનેક પઘા-લક્ષ્મી અને અસરવાળા, હિરણ્યગર્ભ : (૧) હિરણ (સુવર્ણ) જેના ગર્ભમાં છે તે, ભાં સુવર્ણની વિપુલતા છે.
(૨) વિષ્ણુ અથવા બ્રહ્મા. પીતાંબર: (1) i am ચેન, આકાશને પી જતા, ગગનચુંબી (Skyscraping).
(૨) નવ કયા વિષ્ણુ. વ્યતિરેક આ પ્રકારે –
સ્વર્ગમાં તે એક પડા-લક્ષ્મી હોય છે, અહીં ગામમાં અનેક પાસા છે. સ્વર્ગમાં એક હિરણ્યગર્ભ છે, અહીં તો અસંખ્ય હિરગર્ભ છે. વર્ગમાં એક પીતાંબર ધામ છે, અહીં તો અનંત પીતાંબર ધામ (ગગનચુંબી મહાલયો) છે. આમ ગ્રામોનું સ્વર્ગપ્રદેશોથી ચઢીઆતાપણું બતાવ્યું. અર્થ યથાસંભવ ટાવવો.
૪૫. જે દેશમાં,-મંત્રનાલિકાએ રૂપ માલીઓ વડે ઈક્ષરસનું નિત્ય પાન કરીને, મંદ પવનથી ઝોલા ખાતી શાલિથી ભરેલી પૃથ્વી, જાણે મદમાં આવી જઈને ઘુમી રહી છે !--ઉઠેક્ષા.
આ ઉપરથી તે દેશની રસાળતા અને ફળદ્રુપતાનું પ્રતિપાદન કર્યું.
દર રવિને વિષે આકાશ જે તારાનો વિસ્તાર કરી, દિવસે પુનઃ પુનઃ તેનું પ્રમાર્જન કરે છેલુંછી નાંખે છે, તે માટે કવિ ઉપેક્ષા કરે છે. તે દેશને બોલા કમલવાળા સરવરે સાથે પિતાનું સામ્ય (અમપાનું) પ્રાપ્ત થતું નથી એમ માનીને જાણે આકાશ તેમ કરતું હાયની !
અત્રે ત્યાંના સરોવરની સ્વરછતા આકાશ કરતાં પણ ચઢીયાતી છે એમ વનિત કર્યું.

Page #26

[ ૧૧૨ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
"*,* *
* * *
* *
*
*
*
પાળીરૂપી ઉચ્ચ ભવાં ચઢાવી,
પૃથ્વી તળારૂપ નેત્રવાળી; શ્રી જોઈ જ્યાં વિસ્મયથી જ જાણે !
રોમાંચ ધારે કલમો બહાને. ૪૭ ધર્માલ્ય લેકે પ્રતિગ્રામ પાસે,
રચેલ જ્યાં ધાન્ય પ્રભાસે; જાણે વિસામા-ગિરિએ રવિના, અસ્તાદ્રિ ને ઉદય અદ્ધિ મળે, ૪૮
( અપૂર્ણ ) –ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા
૪૭. તળાવની પાળરૂપ ઊંચા ભવાં ચઢાવી, તળારૂપ હજારે આ ખવડે પૃથ્વી જે દેશનો વૈભવ જોઈને, જાણે વિસ્મયથી કલમો બહાને રોમાંચ ધારણ કરી રહી છે !—
અપતિ અને ઉપ્રેક્ષા.
આમ આ લોકમાં તે દેશની અતુલ સમૃદ્ધિ, તળાવોની પ્રચુરતા અને ધાન્યની વિપુલતાને નિર્દેશ કર્યો. પૃથ્વી જાણે જીવંત સ્ત્રી હોય એવી કલ્પના અન્ન ખડી કરી છે. તે તળારૂપ આંખવડે આશ્ચર્યથી જુએ છે અને કલમરૂપ રોમાંચ ધારણ કરે છે.
૪૮. જે દેશમાં ધાર્મિક જનોએ પ્રત્યેક ગ્રામ સમીપે કરેલા ઊંચા ધાન્યના રાશિ, જાણે ઉદયાચલ અને અસ્તાચલ મધ્યે સૂર્યના વિસામા માટેના પર્વતો હોયની! ––ઉન્નેક્ષાલંકાર

Page #27

૮ ૩ સા ધ ક ... ગુણ ત્રચી
_in_{ લેખક: ચેકસી દે શ છે પંથદર્શનની વિચારણામાં જ યોગીરાજ જરૂર છે. વસ્તુને સિદ્ધાંત તરિકે સ્વીકારતાં આનંદઘનજી મહારાજે “કારણ વિના કાર્ય પૂર્વે એને દરેક બાજુથી ચકાસી જેવી. કહેવત સિદ્ધિ” ના બણગા ફુકનારા કે “Castles in છે કે “સો ગળણે ગળીને પાણી પીવું.” એટલે the air” યાને હવાઈ કિલ્લા ચણનારા માટે કે એના ગુણદોષનું યથાર્થ તોલન કરવું. એ જે બે લીંટી ત્રીજા શ્રી સંભવજિનના સ્તવનમાં વેળા નીતિકારને નિમ્ન શ્લોક યાદ કરે. લખી છે તે આપણે વિચારી ગયા. અત્રે જે નામો દિ વાળr[ ugi ગુદ્ધિસ્ટક્ષણ મુદ્દાની વાત લક્ષ્યમાં રાખવાની છે અને બરા- પ્રાઈમથાતામનનું તીર્થે યુદ્ધક્ષમ છે બર પચાવીને જીવનમાં ઉતારવાની છે તે પણ પ્રજ્ઞાના કાંટે એ બરાબર ઉતરે એટલે નિમ્ન ગાથામાં દર્શાવાઈ છે. પંથદર્શન કર્યા પછી તો એની પાછળ શ્રદ્ધાથી વળગી પડવાનું છતાં જો આત્મા આ જાતની ભૂમિકાને સ્પર્શી જ હોય. વારંવારના પટા ન જ શોભે. સિદ્ધાન્ત શકયો ન હોય, એ ભૂમિકા પર અચળ બન્યો નિશ્ચિત થયે એટલે પછી એ ધ્રુવતાર સમ ન હોય, અથવા તે એ ગુણ ત્રિપુટીમય ન નિશ્ચય રહેવો જોઈએ. તેથી ગીરાજ ઠીક થયે હોય તો કેવળ પંથદર્શન એ દર્શન માત્ર કહે છે કે એ ચંચળતા ખંખેરી નાંખી, એના રહે છે. તેથી પ્રગતિને પારે એક પણ ડીગ્રી કણમાત્રને હવામાં ફેંક મારી આત્માએ આગળ જતો નથી. તેથી જ નીચેની લીંટીઓ નિભક બનવાનું છે. અભય યાને નિર્ભયતા અવધારણીય છે.
એ આત્મશ્રેયના પથિક માટે મહાન્ ગુણ છે. સેવન કારણ પહેલી ભૂમિકા,
એનું પાલન કરવાથી નિતાંત પ્રગતિ જ અભય-અદ્વેષ-અખેદા થાય છે. અલબત્ત, પરિષહની પરંપરાનો કે ભય ચંચળતા હો જે પરિણામની, કર્ણોની હારમાળાને સામનો કરે પડે છે,
છેષ અરોચક ભાવ; છતાં પગલે પગલે સધાતી દ્ધિસિદ્ધિના ખેદ પ્રવૃત્તિ હો કરતા થાકીએ, આનંદ આગળ એનું કંઈ જ લેખું નથી.
દોષ અબોધ લખાવ. આમ “અભય” ગુણની સ્થાપના કરી પરિણામનું વારંવાર બદલાવવું, ઘડી- બીજા તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરે છે તેનું નામ ઘડીમાં વિચારશ્રેણીનું પરિવર્તન એ આગેકૂચ “અષ” છે. પોતે જ વ્યાખ્યા બાંધી આપે છે. કરનાર માટે ભયંકર અર્ગલા સમાન છે. એથી રુચિ એટલે પૂર્ણ તન્મયતા. પૂરેપૂરો સભાવ. ધ્યેય પ્રતિ એકતારતા નથી થઈ શક્તી, અને જ્યાં એનો અભાવ ત્યાં સહેજે અરુચિ પ્રગટે. લક્ષ્યસ્થાનવિહણું નાવ જેમ ભરસમુદ્રમાં એ અરોચક દશાને જ અહિં દ્વેષ તરિકે ઝોલા ખાય તેમ આત્મા સંસારસાગરમાં ઓળખાવવામાં આવેલ છે. એ વૃત્તિને સદંતર અથડાય છે. એટલે ચંચળપણું, પુનઃ પુનઃ છેડી દઈ “અષ” ગુણનું અવલંબન લેવાની વિચારમાળાનું ફેરફાર થવાપણું ત્યજી દેવાની સૂચના કરવામાં આવી છે. એ પાછળનો ભાવ

Page #28

[ ૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જરા ઊડી નજરે જોવાય તે એની વાસ્તવિ- યાને કટાળા કે નરસભાવ ન ધરતાં અખેદ કતાના દન તે સહજ છે. વૃત્તિ ધારણ કરવી. જો આ ત્રિપુટીને પૂર્ણ - પણે વળગી રહેવાય તે। આત્મા અવય પ્રગતિના પથૈ ફ્રેંચ કર્યો ાય છે.
અલબત્ત, એટલું તો સાચું જ છે કે જ્યાં સુધી જીવ શુદ્લપક્ષો ચતા નથી અને છેલ્લું કરણ ( અનિવૃત્તિકરણ ) કરતા નથી ત્યાં સુધી એના સંસારભ્રમણની મર્યાદા અને સાચા સમ્યક્ત્વની રેખા અધાતી નથી જ. એ થવામાં ભસ્થિતિના પાક થવાની જરૂર રહે છે જ. પણુ એ રાવ વીતરાગ પ્રભુના પ્રચનની પ્રાપ્તિ થવાથી અને દોષષ્ટિને પાણીચુ' પકડાવી શુદ્ધ નજરે એનું અવગાહન કરવાથી સરળ અને છે. તેથી તે ચેગીરાજે એના અનુસધાનમાં ‘ પરિચયાતક 'વાળી લીંટી ટાંકી ગ્રંધ અધ્યાતમ શ્રવણ અંગેન ફરી, પરિશીલન ય ત ” જેવી મહત્ત્વની વાત પર ભાર મૂકયા છે.
આત્મા જો પુદ્ગલના વિવિધ સ્વભાવાના અભ્યાસ કરે, આ કર્માંની વિચિત્ર લીલા અને આશ્ચયકારી જાળગુથણીના ધાગાના તાગ કાઢવા કટિબદ્ધ થાય તા અને તરતજ જણાશે કે પૃથ્વીતળ પરના ભિન્ન ભિન્ન માનવીઓની રંગબેરગી પ્રવૃત્તિઓ એ તે મદારીના દોરી-સચારથી થતી માંકડાની રમતમાત્ર છે, અને કેવળ માનવીએ જ શા માટે પશુ-પક્ષી અને કીટકમાત્રથી ભરેલી ચારાશી લક્ષ ચેાનિમય સારી જીવસિષ્ટ જ કર્મરાજે ગોઠવેલા અદ્ભુત તંત્રમાં જાતજાતના પાઠ ભજવે છે. શાંતચિત્તે મહામાશ્રી સિદ્ધ િ મહારાજપ્રણીત ‘ ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથા ’ વાંચા-વિચારા-મનન કરો એટલે સચાટ ખાત્રી થશે કે આ અધુ ‘નટનાગર કીખાજી જાણે ન દુનિયા કાજી’ જેવુ... વિલક્ષણ છે એટલે જ એ પર અરુચિનુ પ્રચાજન નથી. દ્વેષ ધરવાથી કે એ પ્રત્યે સુગ દાખવવાથી એમાં તળમાત્રને સુધારા થાય તેમ નથી. સાચા રાહ તા અરે ચકભાવને તિલાંજલી દઇ, અભય ને અદ્વેષની જોડી સાથમાં રાખી આગેકદમ કર વાના છે. એટલે ત્રીજો ગુણ અઢ આપે આપ આવી મળશે, કેમકે પ્રવૃત્તિમય જીવન જીવતાં વાનિવૃત્તિ માર્ગ પ્રાંત દારો જતી ક્રિયાઓ આચરતાં થાક લાગવાનો સંભવ સહજ છે, પણ યાં સુધી સ પૂર્ણ નિવૃત્તિ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી કેવળ હાથ જોડીને બેસી રહેવામાં કઈ સાર નથી. નિવૃત્તિપોષક કરણીમાં જોડાયા રહેવાની જરૂર છે જ. તેટલા સારુ ચેતવણી આપવામાં આવી છે કે ખેદ
અત્રે પેલી ‘ કારણે વિન કારજ સાધીયે ’ અવી જે અન્ય દનાની આગળ પડતી લીલ સામે લાલ બત્તી ધરેલી છે. જો આ ાંતનુ · રેડ સીગ્નલ ' ન ધરાય તે આત્મા લક્ષ્યથી ચલિત થઈ, વાદવિવાદની જાળમાં અટવાઇ જઇ, ઘાણીના એલની માફક સારાયે દિ' ફર્યા કરે છતાં જેમ એના નિસએ કેવળ ગેાળ ચક્રાવા રહે છે તેના જેવું થાય એટલે
કે એની આગે સૂચ અટકી જાય. હતા ત્યાંના ત્યાં જેવી સ્થિતિ કાયમ રહે,
સભવનાથ પ્રભુનું નામ જ સભવ ચાન 'ossibility લચક છે એટલે તેમના નામથી અકિંત સ્તવનની પૂર્ણતા કરતાં શ્રોમદ્ આનંદઘનજી મુગ્ધ જીવાને ઉપરના ત્રણે ગુણાનુ દૃઢ અવલંબન ગ્રહુ કરી સેવનકાર્ય ચાલુ

Page #29

વકના પ.
ઉપલક નોંધ લઈ જનતા સમક્ષ રજૂ કરે છે અને ત્યાં પોતાની ફરજ પૂરી થએલ માની લે છે, દિવસે ગભીર થતા જાય છે. સમસ્ત જૈન સમાજે આ ફરિયાદને પહોંચી વળવાના પ્રશ્ન દિવસે એક વખત એકત્ર થઇને આ વસ્તુ પૂર્ણ ગદ્વેષણાપૂર્વક વિચારવી ઘટે છે. અને વિચારણા બાદ અને તેટલા વેગથી એ કાર્ય અપનાવી લેવાની પણ અનિવાર્ય અગત્વ છે. અવગણના પાલવે તેમ નથી.
જ્યારે કાઇ સાંભળતું નથી— ભૂતકાળના ઇતિહાસ અને આધુનિક જૈન જગત આ બે વસ્તુનું બારીકાઇથી અવલોકન કરવામાં આવે તો આપણે તરત જાણી શકીએ છીએ કે એક વખત જયાં જેનેનું પ્રભુત્વ હતું, એક વખત જ્યાં હાર ના વસતા હતા ત્યાં આજે જૈન વસ્તી નાંહેતુ ખની ગઈ છે, અલ્કે કેટલાક સ્થાનામાં હતા આજે ન વસ્તીનું અસ્તિત્વ પણ રહેવા પામ્યું નથી, અને એવા સ્થાનામાં એક વખત હારે ભાવિક જેનેાથી ઉભરાતાં જિનાલયે પણ આજે સુમશામ સ્થિતિમાં એકલા-અટુલા ઊભા છે. આવી રીતે જૈન વસ્તી(વહેાણા સ્થાનાને પાકાર પણ જૈન પ્રજાને કાને અનેક વખત કરવામાં આવ્યું છે. બિહાર, મારવાડ, દક્ષિણ, યુ. પી. અને બંગાળ—મેવાડમાં આવા અનેક સ્થાનો છે, પરંતુ આ સધળા પાકાર કાઇ સુતુ' નથી, પાકારના નિવારણના માર્ગ ફાઇ વિચારતુ નથી, અને કદાચ કોઇ આ
જૈન સમાજ આજે જે અસગઠિત સ્થિતિમાં જીવે છે અને તેની શક્તિએ પોતપોતાના મતવાડાએના સમર્થનમાં ખર્ચવાની ધૂન હજી જીવતીજાગતી છે ત્યાં સુધી સમસ્ત સમાજના સર્વસામાન્ય વિકાસના કે હિતના પ્રશ્નો, સારાયે જૈન સુધ એક જ છાયા નીચે બેસીને વિચારે એ શુભ દિવસ હજી દૂર છે. અને એ દિવસની રાહ જોઇ જેનેાની ઘટતી જતી સંખ્યાના પ્રશ્ન છેક અવગણી નાખવા હવે પાલવે તેમ નથી. આજે તે આ પ્રશ્નને અપનાવવા માટે વ્યક્તિ
બાબતમાં રસ લેતેા પ્રવાસી આવા કેઇ જૈન-ગત પ્રયાસો શરૂ થઇ જવા જોઇએ અને અને વસ્તીવિહાણા સ્થાને જઈ ચઢે છે તે તે સ્થળની
તે જે સસ્થાએ આ પ્રશ્નમાં રસ લઇ શકે તેમ હોય તે સસ્થાઓએ પણ પેાતાનાથી અનતે કાળા નોંધાવવા જોઇએ. વિકાસના માર્ગો
થએલા એકથી
રાખવા ભારપૂર્વક કહે છે. એ પ્રકારની સેવા ’અનુપમ છે એમ જણાવે છે. એનાથી કાર્યસિદ્ધિ કેવા પ્રકારની થશે એ વાત પર સાધકને ઝાઝુ વિમાસવાપણુ' ન હાયकर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन । એ ગીતાના વાકયની જાણે પૂર્તિ ન કરતાં હોય તેમ ભક્તિપૂર્ણ હૃદયે એટલુ જ યાચે છે કે----દે કદાચિત સેવક ચાચના—
'
3
સમાજના સખ્યા, વિકાસ કે જૈન સ’સ્કારવૃધ્ધિનુ કાર્ય એક રીતે પ્રચારનુ છે સ્થળેસ્થળની સ્થિતિનુ* અવલેાકન કરવું, એ સ્થાનના ભૂતકાળ શોધવા, આધુનિક સાગે વચ્ચે ત્યાં જૈન-સિદ્ધાન્તના પ્રચાર માટે ક્યા કયા માર્ગો શકય છે તેનુ તારતમ્ય કાઢવુ વિગેરે કાર્ય શરૂ કરવા જોઇએ. આ દરેક કાર્યો તે તે સ્થાનામાં

Page #30

[ ૧૧૬ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પહોંચવા સિવાય બની ન શકે તે માટે પ્રચારકે આવા પ્રયાસને વ્યક્તિગત પ્રયાસ માની જ્યાં કે સાધકે રોકવા અને તેમની દ્વારા આ કાર્ય એક સમુદાય કે સંઘાડાને પ્રયાસ થત સાધવું એ એક માર્ગ છે. આપણું પૂજ્ય સાધુ- હોય ત્યાં બીજો સંઘાડે પ્રયાસ કરતું નથી. આ સંસ્થાને એ દિશામાં વિહાર લંબાવવાની જરૂર છે. એક રીતે આપણું ટૂંકી દૃષ્ટિ ગણાય અને તે સામાન્ય રીતે જેન-ધર્મના પ્રચારનું સુકાન આપણું ટૂંકી દૃષ્ટિ આવા કાર્યોના પરિણામને પુલવાફાલવા શ્રમણ સંસ્થાના હાથમાં છે. તેઓશ્રી પિતાના દેતું નથી. એ સુંદર પ્રયાસેનો વિકાસ અટકી વિહાર દરમિયાન હજારે જનતાને ધર્મોપદેશ જાય છે. સમસ્ત જૈન સમાજનું સર્વસામાન્ય આપી આત્મકલ્યાણના માર્ગે વાળી શકે છે. એમ કાર્ય બહુ જ ટૂંકા ક્ષેત્રનું બની રહે છે. કાર્ય કરવાની તેમની પાસે દરેક સગવડ છે. અને ધારે તે કરનાર અને કાર્ય કરવાને સમર્થ છે તે દરેક સારાયે જેન જગતને પૂર્વકાળની જાહોજલાલીની મુનિ મહારાજ આ જાતનું કાર્ય પિતાનું છે અને કક્ષાએ મૂકી શકે તેમ છે. ભૂતકાળને ઇતિહાસ કોઈ એક જ સંઘાડાનું કે સમુદાયનું નથી એમ પણ અનેક જૈનાચાર્યોએ પિતાની અજબ શક્તિથી માનીને આ ક્ષેત્રમાં પોતાનો પ્રયાસ લંબાવે તે જેનોની સંખ્યા વધાયાના, જેનોનો વિકાસ જરૂર આવકારદાયક ગણાય. કયોના અનેક દષ્ટાન્ત પૂરા પાડે છે. એટલે કે એકની એક દિશામાં-- જૈન-જગતની ઉન્નતિ માટેનું આ કાર્ય પૂજ્ય આ કાર્યને અંગે એક બીજો મુદ્દો એ પણ નિસમાજ માટે નવું નથી, પરંતુ તે ભલી વિચારવા જેવું છે કે ફીરકાભેદની ગંધ કેટલીક જવાયું છે.
વખત આવા કાર્યોમાં દેખાય છે. યુ. પી. માં માત્ર જેનોથી જ ઉભરાતા પ્રદેશમાં વિચ- જૈન ધર્મના વિકાસને ઘણું સ્થાન છે, એમ રવાનું બંધ કરી, આપણે પૂજ્ય સાધુ સમાજ છતાં એક ફીરકાએ કરેલા કાર્યને બીજા ફરકાએ આવા જરૂરી ક્ષેત્રમાં વિચરે અને પિતાના તેડી પાડવાના પ્રયાસો કર્યાની દુઃખદ વાતે વિહારના અનુભવો સમાજ સમક્ષ મૂકે તે એ સમાજ સમક્ષ આવી છે. અને પરસ્પરના ખંડનરીતે સમાજ ઘણું મેળવી શકે તેમ છે. ચાત- ને અંગે એ પ્રદેશમાં સાધવા જેટલું સાધી ર્માસ પૂર્ણ થયું છે એટલે વિહારની શરૂઆતમાં શકાયું નથી. આ વસ્તુ ખાસ વિચારવા જેવી છે. સારાએ બિહારમાં શ્વે. સમાજે સરાક જાતિના ઉધ્યાસાધુ સમાજ આ અગત્યના કાર્યથી દૂર છે તેમ ૨નું કાર્ય શરૂ કરવા પછી ત્યાં દિગમ્બર સમાજે કહી શકાય નહિ, પરંવાર જાતિના ઉદ્ધાર માટે એની એ દિશા અને એ જ ક્ષેત્રમાં સરાકજાતિના યુ. પી. આદિ પ્રદેશમાં આપણા પૂજય મુનિ ઉધ્ધારનું કાર્ય શરૂ કર્યું છે. જો કે આ શરૂઆત મહારાજે વિચરતા થયાની વાત આપણે જાણીએ પછી ઉભય ફિરકાના ગંભીર ઘર્ષણના સમાચાર છીએ. સરાક જાતિના ઉધ્ધાર માટે બિહારમાં હજુ બહાર આવ્યા નથી, પરંતુ ફિરકા મમત્વને પણ વિચરતાં સાધુઓને વર્તમાન આપણુથી ઝેરી વાયુ અર્થ વિનાના ઘર્ષણે ક્યારે ઊભા અજાણ્યા નથી. પંજાબ, સિંધ વગેરે વિકટ દેશમાં કરશે એ કહેવાય નહિ. એટલે વધારે સારુ તે પણ જૈન ધર્મના પ્રચાર માટેના પ્રયાસો થઈ એ છે કે એક ફિરકાએ જ્યારે આ ક્ષેત્રમાં રહ્યા છે અને એ દિશામાં આપણા સાધુ સમાજ- પ્રયાસ શરૂ કર્યો હોય ત્યારે બીજા ફીરકાને પ્રયાસ ની દષ્ટિ વળતી આવે છે તે ખુશીનો પ્રસંગ છે. બીજી દશામાં શરૂ રહે. પરિણામે સુંદર ફળની
એમ છતાં આ ઉઘડતી જતી દષ્ટિને અંગે એક આશા ઉભયને રહે અને સામસામાં ખોટી રીતે વસ્તુ આપણે જરૂર વિચારવી ઘટે, અને તે એ કે શક્તિને વ્યય ન થાય.

Page #31

*
શ્રીમટિયવલભસયિ જન્મ દિવસ ભજન થયા બાદ પંડિત સુરેન્દ્રમોહનજી અને પંડિત
હંસરાજજી શાસ્ત્રીના મનહર ભાષણે થયા. રાયકેટ (પંજાબ)
આ સભામાં પંજાબ, ગુજરાત, કાઠિયાવાડ, અત્રે પૂજય પદ આચાર્યવર્ય શ્રીમદ્વિજયવલભ
મારવાડ આદિના દેશોના આવેલા શુભ સંદેશાના તારો સૂરિજી મહારાજનો જન્મદિવસ મહોત્સવ કા. શું
વંચાવવામાં આવેલ. આચાર્યશ્રીજીની દીર્ધાયુ ઈચ્છી ૨ તા. ૧૩૧૧-૦૯ સેમવારના ઉજવવામાં આવતા
સભા વિસર્જન થઈ. પ્રભાતફેરી કરવામાં આવી. ત્યારબાદ સવારે નવ આવી જ રીતે પંજાબના ગુજરાંવાલા–અંબાલાવાગતાં લાલા કુંદનલાલજી સાહેબ સરાફ અગ્રવાલની
જીરા–કસુર-મારકેટલા-જડીયાલા વિગેરે નગરમાં અધ્યક્ષતામાં જાહેર સભા ભરવામાં આવી. હુશી- ઠામઠામ વલ્લભસૂરિ જન્મદિવસ ઘણું જ સમારેહથી યારપુર અને લુધીયાનાની ભજનમંડલીયાના મનહર ઉજવાયો. ભજને થયા બાદ શ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરૂકુળના મારવામેવાડ-ગુજરાત આદિમાં પણ ઘણે વિદ્યાથી પૃથ્વીરાજજીએ હિન્દી સંક્ષિપ્ત જીવન- ઠેકાણે આબરપૂર્વક ઉજવાયો હતે. ચરિત્ર વાંચી સંભળાવીને પોતાના મનનીય વિચારો સભા સમક્ષ રજૂ કર્યા હતા. પંડિત હંસરાજજી
કેકડી (અજમેર) શાસ્ત્રીજીએ ઘણું જ સુંદર આચાર્યાશ્રીજીના જીવન
શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબને વિષયક ભાષણ આપ્યું અને વિશેષમાં જણાવ્યું ૬૯ મે જન્મદિન સમારેહપૂર્વક ઉજવાય. કે મેં આચાર્યશ્રીઓની સેવામાં ૧૫-૧૬ વર્ષ રહી (૧) શ્રીવેતાંબર જૈન સ્વાદાદ મહાવિદ્યાલયમાં રજા ઘણો જ સારો અનુભવ મેળવ્યો છે. મારા ઉપર રાખવામાં આવી. (૨) શ્રી મહાવીરસ્વામી તથા શ્રી જૈન ધર્મની છાપ પાડનાર એઓશ્રીજી જ છે. ભજન ચંદ્રપ્રભસ્વામી મહારાજના મંદિરમાં પૂજા ભવડિલિયોના ચિત્તાકર્ષક ભજનો થયા બાદ આચાર્ય. વામાં આવી. (૩) રાત્રિના પં. શંકરલાલ ત્રિપાઠી શ્રીજીના શુભ નામના જયકાર સાથે સભા વિસર્જન વાઇસ ચેરમેન, મ્યુનિસિપલ કેકડી,ના અધ્યક્ષપણ થઈ. બાદ મોદકની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી. નીચે સભા ભરાઈ, જેમાં ઉત્સવનાયકના જીવનના
આચાર્યશ્રીજીના જન્મદિવસની ખુશાલીમાં આદર્શ વિષયક પ્રભાવશાલી ભાષણે થયાં અને પછી બપોરે ગરિબેને મીઠા ભાત આપવામાં આવેલ. એનો સૂરિજીની સેવામાં અભિનંદન પત્ર મોકલવાને પ્રસ્તાવ હજારે ગરીબોએ લાભ લીધો હતો.
શ્રી સંઘે પસાર કર્યો. સાંજરે લાલા તારાચંદજી સાહેબ સરાફ અગ્ર
વકાણું વાલની અધ્યક્ષતામાં ખુલ્લા મેદાનમાં વિરાટ સભા શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજીની જન્મ જયંતિ ભરવામાં આવી. ભજન મંડલીઓના મનોરંજન નિમિત્તે વકાણમાં જૈન વિદ્યાલય તરફથી ઉત્સવ

Page #32

આ
પા
*
*
શા હતા.
', ધt /* આ શાળા
rf NI " NI SATHE
*
=
=
-
- -
-
-
-
મારી સિંધયાત્રા–લેખક મુનિરાજ શ્રી વિદ્યા- હારી છે તેને તે બદીમાંથી અટકાવવા અને જીવવિજયજી મહારાજ. સિંધ દેશમાં મુનિ મહારાજાએનું દયાને પળાવવા માટે ત્યાગી મહાત્માઓને માટે ક્ષેત્ર ચોમાસું ખાસ થયું હોય તેમ જાણવામાં નથી, કારણ કે ઘણું જ સુંદર છે. કરાંચી સિવાય બીજે ઠેકાણે જેની ગુજરાત-કાઠિયાવાડમાંથી વિહાર કરવાનો એ વિકટ વસ્તી નહિ જેવી સહેજ છે. જનસમાજ ઉપર માર્ગ છે. એવા વિકટ માર્ગની મુશ્કેલીઓને પસાર ઉપકાર કરવા જેવો આ સીંધ પ્રદેશ છે. કરાંચીના કરી વિદાન મનિરાજ શ્રી વિદ્યાવિજયજી મહારાજે સિંધ ભાવિક જેનોએ મહારાજશ્રીન ચાતુર્માસને ભાવનાદેશના મુખ્ય શહેર કરાંચીમાં પિતાના પરિવાર મંડળ પૂર્વક સારો લાભ લીધો છે અને મહારાજશ્રીની સાથે ચાતુર્માસ કર્યું. ઉપદેશ આપી જનસમાજ પ્રવૃત્તિઓ ત્યાં જૈન દર્શનમાં કેટલો વધારો કર્યો છે ઉપર ઉપકાર પણ કર્યા ત્યારબાદ શરીરે અસાધારણ તે આ બુકમાં આપવામાં આવેલ છે. સિંધમાં બિમારી થતાં માંદગીને બીછાને પડ્યા અને ડોકટરોની આવનાર મુનિમહારાજે માટે ત્યાં આવવાના સલાહથી આસાયેશ અને શાંતિ લેવાની સૂચના ક્યા ક્યા માર્ગો છે તેને નકશે અને મંદિર વિગેમળી. તે દરમ્યાન સિંધ દેશ પહોંચતા વિહારનું તેના ફોટાઓ વિગેરે આપીને સિંધ દેશયાત્રા ઐતિહાસિક અને ભૌગોલિક વર્ણન વિ. નું આ પ્રવાસ વર્ણનના આ દળદાર ગ્રંથને વાંચવા ભલાપુસ્તકમાં કથન કરેલું છે તથા સિંધમાં વસ્તી કોમોને મણ કરીએ છીએ. પ્રકાશક દીપચંદ બાંઠીઆ, ઇતિહાસ પણ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવ્યા છે. મંત્રી શ્રી વિજયધર્મરિ જૈન ગ્રંથમાળા, છોટા ત્યારબાદ આ ગ્રંથમાં મહારાજશ્રીની ઉપકારક પ્રવૃત્તિનું સરાફા-ઉજજૈન (માળવા). કિંમત અઢી રૂપીયા. વર્ણન છે. અને વર્ગ મોટો ભાગ અહીં માંસાઉજવવામાં આવતઃ વરાણા ઠાકોર સાહેબ શ્રીમાન પહોંરયું, જ્યાં વિદ્યાલય તરફથી પંચકલ્યાણકન ભેસિંહના અધ્યક્ષપદે એક મીટીંગ સવારના સાડા પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. નવ વાગે વિદ્યાલયના હાલમાં થઈ હતી. બેડીગ બીજોવા વિગેરે પાસેના ગામમાં જૈન બંધુઓએ સુપ્રીટેન્ડન્ટ શ્રી સંતરાયજી, શ્રીયુત જીવણલાલજી, સારી સંખ્યામાં ગુરુભકિતનો લાભ લીધો હતો. શ્રી રતનચંદજી તથા પંડિત ભાગવતજી શદ્વારા એક સજજન તરફથી વિદ્યાલયમાં પ્રભાવના તથા ઉતસવ નાયકને જીવનપરિચય બાદ પંડિત રામ. મિષ્ટ ભોજન આપવામાં આવેલ. કુમારજીએ સુરિજીના જીવનમાંથી બાળપણના ઉચ્ચ
આસપુર
કાર્તિક શુદિ ૨ સોમવારના શ્રી આત્માનંદ વિચારો, દ્રઢ નિશ્ચય, સેવાની ધગશ, જૈનત્વનું
ભુવનમાં સમસ્ત સંઘે એકત્રિત થઈ ઉપકારી જેનાઅભિમાન, પંજાબની રક્ષા, મારવાડને ઉદ્ધાર વગેરે
ચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભ સૂરીશ્વરજી મહારાજને જન્મદિન સ્વાનુભવની વાત કહી હતી. વિદ્યાર્થીઓના
ઘણા જ સમારોહ સાથે ઉજવ્યો હતો. તારાવત નિહાલકર્તન અને હેડમાસ્તરના આભારદર્શન બાદ
ચંદજીએ ગુરુદેવના જીવનચરિત્રના ૫રિચય સાથે બેન્ડની સલામી સાથે મીટીંગનો કાર્યક્રમ પૂરે
મહાન પુરુષની કૃતિને દૃષ્ટાંત જીવનમાં થયો હતો. બપોરના બે વાગે ઉસવનાયકના ફટા
ઉતારવાને સ્કુટ રીતે સમજાવી ઉપકારી ગુરુદેવની સાથે એક સરઘસ વિદ્યાલયમાંથી ચહ્યું હતું. ગુહલી ગયા બાદ શ્રી આત્માનંદ પુસ્તકાલયને વાર્ષિક આજના ઉત્સવની ઘોષણા કરતું સરઘસ જૈન મંદિરે રિપોર્ટ વગેરે વંચાયા બાદ સભા વિસર્જન થઈ

Page #33

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ' માસિકના લેખકોને નમ્ર વિનંતિ. સને ૧૯૪૦ ના વર્ષથી એટલે કે આવતા જાનેવારી માસથી શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પેસ્ટ ખાતા તરફથી નકકી થયેલી દરમહિનાની વીસમી તારીખે આખા વર્ષ માટે પ્રગટ થશે જેથી દર માસની આઠમી તારીખ સુધીમાં લેખે મેકલી આપવા કૃપા કરવી.
અમારા માનવંતા ગ્રાહકોને નમ્ર સૂચના. આવતા ( જાનેવારી ) માસથી આખા વર્ષ માટે દરમહિનાની ( પાંચમી તારીખને બદલે ) વીસમી તારીખે શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક પ્રગટ થશે તે જણાવવા રજા લઈએ છીએ.
શ્રી મ હા વી ર જીવ ન ચ રિ ત્ર.
| ( શ્રી ગુણચંદ્ર ગણિકૃત ) બાર હજાર ક પ્રમાણ મૂળ પાકૃત ભાષામાં વિસ્તારપૂર્વક, સુંદર શૈલીમાં આગમો અને પૂર્વાચાર્યોરચિત અનેક ગ્રંથમાંથી દહન કરી શ્રો ગુણચંદ્ર ગણિએ સં. ૧૧૩૮ ની સાલમાં રચેલે આ ગ્રંથ, તેનું સરળ અને ગુજરાતી ભાષાંતર કરી શ્રી મહાવીર જીવનના અમુક પ્રસંગેના ચિયુકત સુંદર અક્ષરોમાં પાકા કપડાના સુશોભિત બાઈડીંગથી તૈયાર કરી પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છે.
અત્યાર સુધીમાં પ્રકટ થયેલ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર કરતાં વધારે વિસ્તારવાળા, જીવનના અનેક નહિ પ્રકટ થયેલ જાણવા જેવાં પ્રસંગે, પ્રભુના પાંચે કલ્યાણકે, પ્રભુના સત્તાવીશ ભવના વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન અને છેવટે પ્રભુએ સ્થળે સ્થળે આપેલ વિવિધ વિષયો ઉપર બોધદાયક દેશનાઓનો સમાવેશ આ ગ્રંથમાં કરવામાં આવેલ છે.
શ્રી મહાવીર પ્રભુના શાસનમાં આ પણ જૈન સમાજ અત્યારે તેઓશ્રીના ઉપકાર નીચે છે, તેથી આ પ્રભુના જીવનચરિત્રનું મનપૂર્વક વાચન, પઠનપાઠન, અભ્યાસ કરવો જ જોઈ એ વધારે લખવા કરતાં અનુભવ કરવા જેવું છે. સુમારે છાઁહ પાનાને આ ગ્રંથ મોટો ખર્ચ કરી પ્રકટ કરવામાં આવેલો છે, કિંમત રૂા. ૩-૦-૦ પટેજ જુદુ.
લખઃ—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
નવીન ત્રણે ઉત્તમ ગ્રંથ નીચે મુજબના છપાય છે. ૧ કથા રત્ન કેષ—શ્રી દેવભદ્રસૂરિકૃત ૨ ઉપદેશમાળા-શ્રી સિદ્ધષિકૃત મોટી ટીકા ૩ શ્રી નિશિથ ચણિ સૂત્ર ભાષ્ય સહિત.
છપાતાં મૂળ ગ્રંથે. ૨ વર્માસ્યુટ્રય ( સંઘપતિ ચરિત્ર. ) ( મૂળ ) ૨ શ્રી મઢવારિ દાવાનળ. ३ श्री वसुदेवहिडि त्रीजो भाग. ४ पांचमो छट्टो कर्मग्रन्थ.
५ श्री बृहत्कल्पसूत्र भाग ६
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર. “શ્રી આમાનદ પ્રકાશ માસિકનું વાર્ષિક લવાજમ, રૂા. ૧-૮-૦ પોસ્ટેજ ચાર આના અલગ

Page #34
Reg. Eo. B. 481, ગુજરાતી ભાષાંતરના ગ્રંથા. રા ( મળી શકતા ગ્રંથોનું લીસ્ટ ) શ્રી નવતત્ત્વને સુંદર બંધ ||ત્ર શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ 2 જે રાાં શ્રી જીવવિચાર વૃત્તિ 04 શ્રી દાનપ્રદીપ શ્રી દંડ ક વૃત્તિ oથા શ્રી નવપદજી પૂજા ( એથ સહિત ) શ્રી નય માર્ગદર્શક હમારા કાવ્યસુધાકર શ્રી હસવિનોદ શ્રી આચારપદેશ 0 || કુમાર વિહારશતક ધમરતન પ્રકરણ, શ્રી જૈનધર્મ વિષયિક પ્રશ્નોત્તર - શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણુસૂત્ર (અર્થ સહિત શાસ્ત્રી)૧!! શ્રી આમવલ્લભ જૈન સ્તવનાવલી શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણુસૂત્ર અર્થ સહિત (ગુ.) 13 | | શ્રી આત્મવિશુદ્ધિ શ્રી મોક્ષપદ સોપાન 0 || કુમારપાળ પ્રતિષ ધમંબિન્દુ આવૃત્તિ બીજી જેન નરરત્ન ભામાશાહ ? શ્રી પ્રશ્નોત્તરપુષ્પમાળા | 0 | આમાનદ સભાની લાયરીનું અક્ષરાનુક્રમ શ્રી શ્રાવક ૯૫તરૂ 이는 લીસ્ટ પાત્ર શ્રી આત્મપ્રાધ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર 1/4 જૈન ગ્રંથ ગાઈડ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ ચરિત્ર 1IIL શ્રી નવાણુ પ્રકારી પૂજા ( અર્થ સહિત ) ના શ્રી પૃથ્વી કુમાર ચરિત્ર શ્રી સયું ફર્વસ્વરૂપ સ્તવન 05 ધમ્ પરીક્ષા શ્રી ચંપકમાળા ચરિત્ર 01 શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર શ્રી સમ્યક્ત્વ કૌમુદી ભાષાંતર જૈનધર્મ શ્રી પ્રકરણ પુષ્પમાળા ( દ્વિતીય પુષ્પ ) 0 | શ્રી દેવસીરાઈ પ્રતિક્રમણ અર્થ સહિત પાત્ર શ્રી સામાયિક સૂત્રાર્થ - ૦)ના શ્રી અધ્યામમત પરીક્ષા શ્રી પા૫રા જાને રાસ, સચિત્ર (અથ યુક્ત) 2) શ્રી ગુરુગુણ માળા by , રેશમી પુડું રા શ્રી શત્રુંજય તીર્થ સ્તવનાવલી સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર શ્રી જ્ઞાનામૃત કાવ્ય કુંજ સવેગડમ કંદલી શ્રી ઉપદેશસપ્તતિકા 1) શત્રુંજયનો પંદરમો ઉદ્ધાર શ્રી પંચપરમેકી ગુણરત્નમાળા | સાળમા ઉદ્ધાર સુમુખનું પાદિ ધર્મા પ્રભાવકેની કથા 1) શ્રી વીશસ્થાનક પૂજા અર્થ સદ્વિત શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર 2) શ્રી તીર્થ કર ચરિત્ર શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. 1 લો 2) કલિંગનું યુદ્ધ યાને મહારાજા ખારવેલ આદર્શ જૈન સ્ત્રીરત્ના લખો -શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ભાવનગર, ના . અનિદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં શોઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યુ.-ભાવનગર, For Private And Personal Use Only