Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
श
www.kobatirth.org
श्री
प्राश
પત આ નદીની
For Private And Personal Use Only
www.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ह
यु
સ્ત
३२.
मासी.
४ ३
85
ભાવનગરહ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિષય-પરિચય.
***
(
31
)
૧ વીર. ••• ••• ૨ પ્રતિબિંબ. ... ૩ સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય. | ** ૪ શ્રવણ અને સંસ્મરણ. ૫ સ્વાધ્યાય. • ૬ લિચ્છવી જાતિ.... ... ૭ અલુકૃત ભાવના. ... ૮ સ્વીકાર અને સમાલોચના.
શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ ( રા, સુશીલ ) ••• ( અનુવાદ )
( રા. સુશીલ ) ... ( રા. ચેકસી. ) ... ( રા. સુશીલ ) ... ( રા. મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ ) ... ••• ••• ••• •••
લાઇફ મેમ્બર સાહેબને ભેટ. અમારા માનવતા પેટ્રન અને લાઈફ મેમ્બર સાહેબને નીચે મુજબના પાંચ ગ્રંથ ભેટ આપવાના છે. આ પાંચ ગ્રંથા કેવા ઉપયોગી છે, સાથે સુંદર, આકર્ષક, મનહર અક્ષરો, બાઈડીંગ, છાપકામ અને છબીયા, સાથે ભવિષ્યમાં વિશેષ વખત જળવાઈ રહે અને વાંચતા પણ આત્માને આહાદ ઉત્પન્ન કરે તેવા વિષય છે. દર વખત આ પ્રમાણે ચરિત્ર વગેરેના ગ્રંથા ભેટ આપવામાં આવતા હોવાથી ઉચ્ચ અને સુંદર સાહિત્ય પ્રકાશન તરીકે સભાની પ્રશંસા થવા સાથે કરવર્ષે લાઈફ મેમ્બરાની વૃદ્ધિ થયા કરે છે. બુદ્ધિશાળી મનુષ્ય જ વસ્તુની કિંમત કરી શકે છે. અને જ્યાં ઉચ્ચ અને સુંદર સાહિત્ય પ્રકટ કરવાની જ સેવાભાવે ફરજ હોય અને નફે મેળવવાની જ ખાસ આકાંક્ષા ન હોય કે ગૌણ હોય તો જ આવું સાડિય પ્રકટ કરી શકાય છે, તે સહજ સમજી શકાય તેવું છે. '
| Jથાના નામ ૧ શ્રીપાળ મહારાજને રાસ-સચિત્ર અર્થ, વિધિવિધાન, સ્ના, પૂજા, દેવવંદન
વગેરે અનેક વસ્તુ ઓ સહિત. રૂા. ૨-૮-૦ (આ ગ્રંથ હજી સુધી પ્રકટ થયોજ નથી.) ૨ શ્રી સુરસુંદરી ચરિત્ર-(સ્ત્રી ઉપયોગી ખાસ સુંદર રસપૂર્ણ કથા) રૂા. ૧-૮-૦ ૩ જૈન દશન-વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની દૃષ્ટિયે લખાએલ.
રૂા. ૧-૦-૦ ૪ શ્રી સંવેગકુમકંદલી-જૈન અધ્યાત્મગીતા (સંસારથી બળઝળી રહેલા આત્માને
પરમ શાંતિરૂપી ઔષધરૂપ. રૂા. ૧-૪-૦ ( મૂળ ભાષાંતર સાથે) ૫ શ્રા સામાયિક-ચૈત્યવંદન સૂત્ર (શબ્દાર્થ, અન્વયાર્થ” ને ભાવાર્થ સાથે) જૈન ધર્મના
પ્રાથમિક અભ્યાસ માટે બાળકો માટે અવશ્ય ઉપયોગી. અઢી આની.
ઉપરોક્ત પાંચે ગ્રથા ચાલતા માસની ધનતેરશના દિવસથી બહારગામની લાઈફ મેમ્બર સાહેબને પોસ્ટેજ રૂા. ૧-૧-૦ પૂરતા પૈસાનું વી. પી . કરી ( બીજા વર્ગના લાઇફ મેમ્બર સાહેબેએ ધારા પ્રમાણે નં. ૧ ના ગ્રંથના વધારાની કિંમતના આઠ આના) સાથે વી પી કરી મોકલવામાં આવશે જે સ્વીકારી લેવા વિનંતિ છે.. - આ શહેરની લાઈફ મેમ કર સાહેબએ સભાની ઓફીસમાંથી ધારા પ્રમાણે મંગાવી લેવા વિનંતિ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭) શ્રા
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
હું
================- - ==== ======
0 9 अन्तरङ्ग महासैन्यं समस्तजनतापकम् । दलितं लीलया येन केनचित्तं नमाम्यहम् ॥ १ ॥
આત્માનું અંતરંગ મહાસૈન્ય (કામ-ધાદિ) કે જે તે વિશ્વના પ્રાણીઓને સંતાપ કરનારૂં છે તેને જેમણે લીલા છે માત્રથી વિનાશ કર્યો છે તેમને હું નમસ્કાર કરું છું.
ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા.
પુરત ૩૨ } વાં . ૨ ૪ ૬૦. શનિ . ગ્રામ સં. ૨૨ { વ્રજ ૨ કો. -==€ == ===દ્વાર=-તર=
વીર, અહિંસા શસ્ત્ર હસ્તે ધરતો, સંયમ ધારી સદા વિચરતે; કાયને કષ્ટ તપ આદતો, એ વીર એ વીર. પ્રાણું માત્રને સમાન ભાળતો, ના કેઇનું કાંઈ સ્મતે સા સંતોષી સુખી રહેતા એ વીર એ વીર. વન-વગડે નિત્ય વાતો, અખીલ અવનીને સ્મરણ બક્ષ; જીવન કી ચાલ્યો ગયો, એ વીર એ વીર.
શાહ બાબુલાલ પાનાચંદ ( નડોઠવાળા ) == = == ===ી છે = == =
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( લે-રા.સુશીલ. ) “હેમુ” કોણ હતા ?
ગુજરાતી નિશાળના વિદ્યાર્થીઓ પણ “હેમુ” નું નામ ગેખે છે, “હેમુ ” ને ઓળખે છે. “હેમુ” એક દિવસે દિલ્હીના સામ્રાજ્યને આધારસ્તંભ હતે. અંગ્રેજ-ઈતિહાસકારો કહે છે કે “હેમુ” હતો તે વાણું, પણ ઘણે બહાદુર હતું. એ પિતાની બહાર અને જવાંમર્દીથી પઠાણે અને મેગલ–સુબાઓને પણ માનીત થઈ પડ હતો. એની વિરહાક પંજાબ, બંગાળ અને મધ્ય હિંદુસ્તાનમાં પણ વાગતી. પાણીપતના મેદાનમાં પણ હેમુએ પિતાનું પાણી બતાવી આપ્યું હતું.
હેમુ, કદમાં બહુ ઠીંગણે હતે. દેખાવે દુબળો હતો. ઘોડેસ્વારી એને અનુકૂળ હોતી; છતાં એ બાવીસ જેટલાં યુદ્ધ લો હતો અને એ બધામાં એને વિજયકીર્તિ જ મળી હતી.” એક બીજે ઈતિહાસલેખક ઉમેરે છે:
મુસલમાન અમીર અને ઉમરાવોની જ્યારે ચો-તરફ બેલબાલા બોલાતી હોય એવે વખતે “હેમુ” જે એક વાણીઓ સેનાપતિનું આસન દબાવી બેસે એ કેટલાકને મન બહુ આશ્ચર્યજનક લાગે છે. હેમુને વાણી, દુકાનદાર કહેનારાઓ પણ કબૂલ કરે છે કે એ ઘણો તાકાતવાળો હતો. એનું મનોબળ પણ ગજબનું હતું.
હેમુ ” માત્ર લડવૈો જ હતો. મહમદ આદીલશાહના વખતમાં જે સામ્રાજ્ય ટૂટતું હતું તેને પિતાના બુદ્ધિબળથી બચાવી લેનાર આ હેમુ જ હતે. એ પાકે મુસદ્દી પણ હતો. વીરતા અને મુસદ્દી એ બન્ને દેવીઓની કૃપા હેમુ ઉપર વરસતી હતી.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિબિમ
હેમુ કાણુ હતા ?
૫૩
તા. ૫ મી નવેમ્બર-૧૫૫૬ ને દિવસે હેમુ ઉપર ભાગ્ય ફ્યું. પાણીપતના મેદાનમાં હેમુ અને બેરામ-ખાં વચ્ચે યુદ્ધ થયું. અંગ્રેજ-ઇતિહાસલેખક, અહીં હેમુને અભિનંદતા કહે છે કે: Hemu showed the most heroie courage-- હેમુએ ખૂબ ગાય બતાવ્યું. કમનસીબે એક તીર અણુધાર્યું. આવ્યું અને એ હેમુની આંખમાં ભેકાયુ, આખમાંથી લેાહીની નીક વહી નીકળી.
એટલુ છતાં હેમુ હિમ્મત ન હાર્યાં. એ મરણી ખની છેક છેઠ્ઠી ઘડી સુધી ઝૂઝયા. આખરે એ આંખની વેદનાથી બેભાન બન્યા. એરામખાંના માણુસાએ એને પકડયા.
જખમી અનેલા મુને, અકબરના તંબુમાં, હારેલા દુશ્મનરૂપે રજી કરવામાં આવ્યે. અકબર એ વખતે ૧૩-૧૪ વર્ષના હતા. એની વતી એરામ-ખાં બધું કામકાજ કરતા.
હેમુ પેાતાના સુલતાન-આદીલશાહની ગાદી સલામત રાખવા લડયા હતા; પણ એ હિંદુ હતા એટલા જ ખાતર એરામ-ખાંએ અકબરને કહ્યુંઃ “આ કારના ખૂનમાં તમારી તલવાર રંગા, અને “ઘાઝી” અને ”.
અકબરે, પકડાયેલા દુશ્મનને હણવાની સાપૂ ના પાડી. એરામ-ખાં એથી ખીજાયા. તેણે પાતે ત્યાં ને ત્યાં હેમુને શિરચ્છેદ કર્યાં. એ રીતે હેમુ, પેાતાના માલેકની ખાતર લઢતાં મરાયે.
પણ એ હેમુ કાણુ હતા? આપણે આપણા પેાતાના વીર-પુરૂષાને એળખવાની પણ કયારે દરકાર કરી છે?
“હેમુ” એક પાકે જૈન હતા. એમણે શ્રી શાન્તિનાથજીનુ એક મ રિ પશુ અધાવ્યું છે. હેમુના એક પૂર્વજનાનુદેવને શ્રી જિનદત્તસૂરિએ જૈનધમૈંની શ્રાવકપણાની દીક્ષા આપી હતી.
હેમુના જન્મ સં. ૧૫૫૪ માં થયા હતા. ફરીદ-ખાં પઠાણુ અને હેમુ બન્નેએ સાથે જ બંગાળામાં રહી વિદ્યાભ્યાસ કર્યાં હતા-લશ્કરી તાલીમ પણ બન્નેએ સાથે જ લીધી હતી.
ફરીદ-ખાંએ શેર-ખાની ઉપાધી ગ્રહણ કરી. હેમુની મદદથી શેર-ખાંએ ઢિલ્હીની પાદશાહી મેળવી. હેમુની સલાહથી જ શેર-ખાંએ મ્હોટી સડકે
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૫૪
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
બનાવી. વટેમાર્ગુઓને સારૂ આશ્રમભૂમિ તૈયાર કરાવી, અન્નક્ષેત્રે પણુ
ઉઘડાવ્યા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હુમાયુની એક બેગમને, પેાતાની સગી ડેન જેવી ગણી માનપૂર્વક વિદાય કરનાર આ હુમુ જ હતા. હેમુ હુમાયુના દુશ્મન હતા, પણ દાના દુશ્મન હતા.
હેમુનું આખુ નામ હેમરાજજી છે. એમના પિતાનુ નામ શ્રેષ્ઠી રાજપાળજી હતું. રાજપાળજી, બંગાળના સુખાના મંત્રી હતા. સુખા પાતે હેમરાજજીને “હેમુ” ના વ્હાલસોયા નામથી લાવતા. હેમરાજજી પાછળથી હેમુના નામે ઇતિહાસના પાનામાં પકાઈ ગયા.
પેાતાની ખાનદાનીનુ ખૂબ ખૂબ અભિમાન ધરાવનાર પઠાણ-જાતિમાં એક એસવાલ કૂળને–જૈન ધર્મના અનુરાગી આવું ઉંચુ સ્થાન પામે, પાતાની દિલાવરીથી એ સ્થાન મૃત્યુપર્યં ́ત જાળવી રાખે એ કંઇ આછા ગૌરવની વાત નથી. પઠાણુ પેાતે લડાયક કામ છે. એ લડાયક સૈન્યની સરદારી હેમુને મળે એ એક અસાધારણ પ્રસ’ગ છે.
હેમુ, કુલ્લે ૫૮ વર્ષ જીવ્યેા. પચીસમા વર્ષે એના લશ્કરી જીવનના આરંભ ગણીએ તે પણ ઓછામાં આછા ત્રીસ-ખત્રીસ વર્ષ લગી એણે વેધાનું જીવન ગાળ્યુ હોવુ* જોઇએ.
1)
હેમુ જેવા કાણુ જાણે, કેટલાય આપણા જૈન વીરા, ઇતિહાસના ખડીચેરામાં દટાઇ રહ્યા હશે ?
હેમુ જેવા સેનાપતિએ જે સમાજમાં જન્મ્યા હાય એ સમાજે પેાતાના દયાધર્મને લીધે દેશને પરતત્ર અના૰ા એમ કહેવુ એ કેવું હડહડતું જીણું છે! જેનેાની અહિંસાએ દેશને દુર્બળ બનાવ્યેા એમ કહેનારા હિંદુસ્તાનના તાજો મધ્યકાળને ઇતિહાસ વાંચવાની તકલીફ પણ ભાગ્યે જ લે છે.
અંદર-અંદરના કુસંપ-કલેશ, અભિમાન અને ઇર્ષા-અસૂયાને લીધે જ સમાજ તેમજ રાષ્ટ્રની શકિત છિન્નભિન્ન અને છે. પરદેશીઓના આક્રમણ વખતે આપણે એવા જ નાગપાશથી બંધાયા હતા. અહિંસા કે યાને દોષપાત્ર ડરાવનારાએ સાચા ચિકિત્સક નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રતિબિંબ જેન મુનિ-મુક્તિમાર્ગને સૈનિક. ૫૫ દયાધમઓ પણ પુણ્ય-પ્રકોપ દાખવે છે. દયાધમી ઓ પણ સ્વામીનકિત કે રાષ્ટ્રભકિત બતાવી શકે છે. દયાધર્મ ગુલામી અને સ્વતંત્રતાના ભેદ પીછાને છે. દયાધર્મ એટલે કેવળ નિષ્ક્રિયતા એ અર્થ કઈ ન કરે.
હેમુના પૂર્વજો મારવાડ-મેવાડમાંથી બંગાળ તરફ ગયા હતા. હેમુ પંજાબ સુધી લશ્કરી ટુકડી સાથે પહોંચ્યો હતો. અહિંસાધર્મી વાણીઓ, ખરી તાલીમ મળવાથી કેવી વીરતા બતાવે છે તે હેમુના જીવનમાંથી આપણને જાણવાનું મળે છે. હેમુ', હેરામખાંની તરવારથી મરીને અમર થયે, હેરામખાં વધુ દિવસ જીવતો રહે છતાં એ પિતાની કાયરતાને લીધે કલંકિત બને.
જૈન મુનિ મુક્તિમાર્ગને સૈનિક
સ્વ. આત્મારામજી મહારાજ પિતે કડકપણે નિયમનું આચાર–વ્યવહારનું પાલન કરતા અને પિતાના શિષ્ય વિગેરેને . પણ, નિયમનું બરાબર પાલન કરવા આગ્રહ કરતા. એક ન્હાનામાં ન્હાની સંસ્થાથી લઈ મેટાં સામ્રાજ્ય પણ કડક નિયમ-પાલન ઉપર જ નભે છે. એક માત્ર નિયમના બળે જ, હજારો કેસ દૂર બેઠેલી અંગ્રેજી સલ્તનત, કરડે માનવી ઉપર શાસન ચલાવે છે. નિયમભંગ, વિનયભંગ કે સહેજ શિથિલતા સમસ્ત તંત્રને જોખમમાં લાવી મૂકે છે.
જૈન મુનિ એટલે મુક્તિમાર્ગનો એક સૈનિક. સૈન્ય સખ્ત નિયમપાલનથી જ અત્યાશ્ચર્યો કરી બતાવે છે. સૈન્યમાંથી તાલીમ, આજ્ઞાપાલન બાદ કરીએ તે બાકી એક મોટું ટેળું જ રહી જાય. અવ્યવસ્થિત ટેળાને, એક જ તાલીમબદધ સૈનિક, હજારે ઘેટાને જેમ ભરવાડ લાકડી દેખાડી દેરી જાય તેમ, પોતાના કાબૂમાં લાવી શકે છે.
સ્વ. આત્મારામજી પોતે પંજાબના એક ક્ષત્રીય હતા. નિયમપાલન એમના લેહીના આણુ સાથે મળી ગયું હતું, એટલે જ તેઓ પિતે નિયમપાલનમાં જેટલા જાગૃત રહેતા તેટલા જ પિતાના શિષ્ય-પરિવારને પણ સાવચેત રહેવા ઉપદેશ દેતા.
વયેવૃધ-તપસ્વી પ્રવર્તકજી મહારાજ શ્રી કાંતિવિજયજીએ, સ્વ. આત્મારામજી મહારાજની કેટલીક પુણ્ય-સ્મૃતિઓ આલેખી છે તેમાં એક સ્થાને આ નિયમપાલનને પણ શેડે ઉલ્લેખ કર્યો છે. એ હસ્તલિખિત સ્મૃતિનાં પાનાઓમાંથી અહી થોડી પંકિતઓ ઉતારું છું.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ચર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જૈન સાધુના વેષની મહત્તા સમજાવી, સ્વ. આચાર્યશ્રી પ્રત્યેક સાધુને પ્રારભમાં વિનયના મેધપાઠ આપતા, કહેતા કે:
(૧) ડેાટા-વડીલ મુનિરાજ, હિતશિખામણુરૂપે કઇ સાધુએ તત્તિ કહી એ વચન સ્વીકારવાં, તેાછડી વાણી ન માન્ય થાય એવી ભાષા મેલવી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કહે તેા ન્હાના એલવી. સૌને
(૨) સ્થ`ડિલ કે માત્રાદિક માટે બ્હાર જવું પડે ત્યારે પણ પાતે શા માટે, કયાં જાય છે તે ગુરૂ મહારાજ કે વડીલ સાધુને કહેવું: એમની આજ્ઞા મેળવવી.
(૩) ગાચરી કરતાં કે ગોચરીમાં ફરતાં, ગુરૂની આજ્ઞા વિના લેાજન સુખમાં ન નાખવું. આહારના ઉત્તમ પદાથે બીજાના ભાગમાં જાય તે પણ આપણે આપણાં અહેાલાગ્ય માનવાં.
(૪) જળપાન કરવુ' હેાય ત્યારે પણ શ્રી ગુરૂ મહારાજ આદિને જળની વિનતિ કરવી, પછી એમની આજ્ઞા લઇ જળપાન કરવું. પેટલરા ન થવુ એક શ્વાસેાવાસને બાદ કરી, બાકી બધી વાતમાં ગુરૂ-આજ્ઞા લેવી.
(૫) ગુરૂ મહારાજ કે ત્રીજા મોટા સાધુ એાલતા હોય, વાર્તાલાપ કરતા હાય ત્યારે વચ્ચે ન ઓલવું.
(૬) ગુરૂની સાથે ચાલતાં સંઘો ન થાય તેમ ગુરૂની પછવાડે જ ચાલવું ગુરૂના આસનને પેાતાના વજ્રનેા છેડા પણ ન અડે એવી રીતે વર્તવું.
(૭) ગુરૂ મહારાજ ઉપાશ્રયમાં પધારે ત્યાં સર્વ સાધુઓએ ઉભા થઇ ગુરૂજીનું સ્વાગત કરવું, એમની સામે થોડાં પગલાં ચાલી પધારે। સાહેબ” એમ કહેવુ .
For Private And Personal Use Only
વિનયધર્મનું જ આ બધુ સ્પષ્ટીકરણ છે. સ્વ. આત્મારામજી મહારાજ વિનયને સવેપિરિ માનતા. આ વિનયના પરિપાલનને લીધે જ તેઓ શિષ્યપરિવારને મુક્તિના સૈનિકેાનુ એક સૈન્ય બનાવી શકયા હતા. મુનિ-મહત્તાના આંખા પડતા દ્વીપકમાં, એ રીતે આત્મારામજી મહારાજે નવા પ્રકાશ પૂર્યાં હતા.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
-
- •o
૧
આ
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
+++
++++++++
++++
( જીવનનું પરમ ધ્યેય.)
[ ગતાંક પૃષ્ટ ૩૭ થી શરૂ. ] આત્માની નિર્વાણ દિશાનો પ્રશ્ન સૌથી મહત્ત્વનું હોવાથી તે સંબંધી આપણે હવે વિચાર કરીએ. આત્માને નિર્વાણની પ્રાપ્તિ મૃત્યુ બાદ જ થતી હોય તો આ લોકમાં આત્માને સત્ય સુખ ન હોઈ શકે એ સ્પષ્ટ છે. મૃત્યુ બાદ મુક્તિ એટલે મૃત્યુ બાદ સુખ એ સહજ સમજી શકાય છે. આથી જીવનમુક્તિ-વર્તમાન જીવનમાં મુક્તિને સિદ્ધાંત એક આવશ્યક પૂર્તિરૂપ થઈ પડે છે. અર્થાત્ જીવનમુક્ત સ્થિતિ અને નિર્વાણએ પરમ સુખદાઈ પ્રાપ્ય ધ્યેય છે. આ બન્ને દયેની સિદિધ એ મનુષ્ય માત્રનું સર્વોચ્ચ કર્તવ્ય છે.
નિર્વાણના સ્વરૂપ સંબંધી સવિસ્તાર વિવેચન નિર્વાણ વિષયક ખાસ પ્રકરણ ( પ્રકરણ પાંચમા ) માં કરવામાં આવ્યું છે. અત્રે માત્ર એટલું જ જણાવવું આવશ્યક છે કે, સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય એ ખરાં સુખનું મૂળ છે; સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય વિના સુખનું સત્વ મળી શકે નહિ. આથી સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્યમાં અંતરાય રૂપ સર્વ. વસ્તુઓને સ્વાતંત્ર્ય ઈચ્છક સંપૂર્ણ વિનાશ કરવો જોઈએ. સ્વાતંત્ર્યની પ્રાપ્તિમાં બાધા રૂપ વસ્તુઓનો નાશ કર્યા વિના સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય શક્ય નથી. અને સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય વિના પરમ સુખની પ્રાપ્તિ પણ અશક્ય જ છે. તાત્પર્ય એ કે પરમ સુખના વાંચ્છકે પ્રભુત્વ સિદધ કરવું જોઈએ; પ્રભુત્વમાં જ સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય અને ખરૂં સુખ છે. મનુષ્ય સંપૂર્ણ સુખ મેળવવું હોય તે પ્રભુત્વ મેળવવું. પ્રભુત્વ એટલે સર્વજ્ઞતા અને સર્વ શક્તિમાનતા પ્રભુત્વ એટલે પરમ સુખ અને સંપૂર્ણ સ્વાતંત્ર્ય.
પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત કરવાની–સ્વયમેવ પ્રભુ થવાની મહત્વાકાંક્ષા રાખવી એ કેઈને કદાચ પ્રભુની નિંદા કે ઉન્માદ રૂપ લાગશે, પણ વસ્તુતઃ એવું કશું નથી. પ્રભુત્વની સિદિધ એ સર્વથા સંભાવ્ય હોવાથી પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કરવું એ મનુષ્યને સર્વોચ્ચ આદર્શ છે. પ્રભુત્વ એટલે વેદાંતની માન્યતા અનુસાર સરિચદાનંદમય સ્થિતિ પ્રભુત્વ એટલે અમર જીવન, સર્વજ્ઞતા અને પરમ સુખમય સ્થિતિ. પ્રભુત્વથી પર બીજે કઈ પણ આદર્શ સંપૂર્ણ સુખ દાયી ન હોવાથી આત્માના પરમ શ્રેય માટે તે ઈષ્ટ નથી.
મનુષ્ય જાતિ પ્રભુત્વની પરિસિમાએ પહોંચે એ ધર્મને પ્રધાન ઉદ્દેશ છે. મનુષ્યની ધર્મવૃત્તિ સત્ય સુખની તીવ્ર ઈચ્છાથી પરિણમે છે. આથી દરેક વિચારશીલ મનુષ્ય સુખના ઉત્કટ ભાવથી ધર્મવૃત્તિનું અવલંબન કરે છે. શારીરિક વ્યાધિમાં કુશળ વૈદની ચિકિત્સા ઉપકારક થઈ પડે છે, પણ એ કઈ પ્રવીણ વૈદ્ય-ચિકિત્સક હોતું નથી કે જેની ચિકિત્સા અને ગોપચારથી મનુષ્યનાં માનસિક દુઃખ અને વ્યાધિનું યથાર્થ નિવારણ થઈ શકે. કઈ પણ
ઓષધથી માનસિક દુઃખનું પરિશમન નથી થતું. માનસિક દુઃખનું શમન ફક્ત જ્ઞાની પુરુષોના ઉપદેશ રૂપી અમૃતપાનથી જ થાય છે, આથી જ મનુષ્ય દુઃખદ અવસ્થામાં જ્ઞાની મહાત્માઓના પરમ બેધને આશ્રય લે છે. કઈને કઈ રીતે જ્ઞાનીઓનું શરણુ લેવામાં તેને આત્મા દુઃખથી મુક્ત થઈ સુખને અનુભવ કરે છે. જ્ઞાનીઓએ જીવનને માટે વિહિત કરેલા નિયમો એવા કલ્યાણકારી છે કે એ નિયમોના યથાર્થ પાલનથી આત્માનું કલ્યાણ થઈ જાય છે. જ્ઞાનીઓની આજ્ઞાના વિવેકપૂર્વક પાલનથી પ્રભુત્વ (સચ્ચિદાનંદમય સ્થિતિ) પ્રાપ્ત થાય છે. સદ્ધર્મ આ રીતે આત્માને પ્રભુત્વ આપનારૂં પરમ સાધન છે. ધર્મની આ પ્રબળ શક્તિને કારણે તેના નિયમનો અનાદિ કાળથી સ્વીકાર થતો આવ્યો છે.
જે ધર્મનાં પાલનથી તેના અનુયાયીઓને વધારેમાં વધારે સુખ મળી શકે છે તેજ ધર્મને શ્રેષ્ઠ ધર્મ કહી શકાય. આથી જે ધર્મનો ઉદ્દેશ મનુષ્ય જાતિનું પ્રભુત્વની સર્વોચ્ચ કક્ષાએ લઈ જવાનું ન હોય તે ધર્મમાં ઉત્કૃષ્ટતા સંભવી શકે નહિ. એવો ધર્મ બુદ્ધિશાલી મનુની કસોટીમાં જરૂર નિષ્ફળ જાય છે. ખરી પ્રાણશક્તિને અભાવે આવા ધમેને વિનાશજ સરજાયેલો છે એ નિઃસંશય છે.
કુદરતના મહાન સ ઉપર નિર્ભર રહેલ સદ્ધમજ ચિરકાળ સુધી ટકી શકે છે. પૂર્વકાલીન સાષિ મહાત્માઓએ પ્રકૃતિનાં ગઢ અને મહાન સત્યેની ઝાંખી કરી એ સત્યને અનુરૂપ જગતુને ધર્મદીક્ષા આપી. દયાન અને નિશ્ચયથી મેળવેલું તેમનું જ્ઞાન હાલનાં પુસ્તકીયાં જ્ઞાન કરતાં ઘણું જ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પટ
સત્યાનનું રહસ્ય ઉચ્ચ પ્રતિનું હતું. તેમણે કુશાગ્ર બુદ્ધિ, સતત ઉદ્યોગ અને તીવ્ર ઉત્સાહથી સત્યની બને તેટલી જ કરી. અવિરત શ્રમથી તેમણે સત્યના સર્વ નિયમોનું ઉત્કૃષ્ટ રીતે નિરૂપણ કર્યું. સદ્ધર્મનાં યથાયોગ્ય પાલનથી તેમને પ્રભુત્વને સાક્ષાત્કાર પણ થયે.
આવા સમર્થ જ્ઞાની મડાપુરૂનાં જ્ઞાનને લાભ જનતાને ક્રમશઃ પ્રાપ્ત થ. પણ જ્ઞાનીઓનું કથન યથાર્થ સ્વરૂપમાં ન સમજાયાથી અનેકવિધ ધર્મો અને ભિન્નભિન્ન પંથને સાહજીક રીતે ઉદ્ભવ થયો દુનીયામાં ધમે ગમે તેટલા હોવા છતાં સ્વરૂપની દષ્ટિએ તેમના બે જ પ્રકાર છે. ધર્મના આ બે પ્રકાર તે “ આસ્તિક ધર્મ ’ અને ‘નાસ્તિક ધર્મ” એમ કહી શકાય. આસ્તિક ધર્મ એટલે જે ધમમાં પ્રભુની માન્યતાને સ્થાન છે તે ધર્મ. નાસ્તિક ધર્મોમાં પ્રભુની માન્યતા કે પ્રભુ પ્રત્યે શ્રદ્ધાને સ્થાન હોતું જ નથી. - આસ્તિક ધર્મોના ત્રણ પ્રકાર છે. આમાંને પ્રથમ પ્રકાર નિકૃષ્ટ કેન્ટિનો છે. ધર્મના આ પ્રકારમાં ઈશ્વરને સૃષ્ટિના કર્તા અને પાલક તરીકે માનવામાં આવે છે. વળી એ પ્રકાર અનુસાર ઈશ્વરને પ્રકૃતિ અને માનવ આદિ આત્માઓથી પર ગણવામાં આવે છે. ઈશ્વર સ્વછંદી, મનસ્વી, અનિયંત્રિત સત્તાધારી, ભયરૂપ અને રૌદ્રમૂર્તિ પણ મનાય છે. સ્વર્ગીય જીવનનું સુખ એ આ ધમ પંથને મુખ્ય આદર્શ છે. સ્વર્ગમાં કન્યાગામિત્વ આદિ વિષય વિલાસનું પણ સેવન થઈ શકે છે એવી સ્વર્ગસુખ સંબંધી આ પંથના અનુયાયીઓની માન્યતા છે. ધમ, ઇશ્વર અને સ્વર્ગ સંબંધી કેવું વિચિત્ર અને શુદ્ર મંતવ્ય સંભવી શકે છે તેનું આ એક પ્રત્યકારી દષ્ટાન્ત છે.
આસ્તિક ધમેને બીજો પ્રકાર એવો છે જેમાં ઈશ્વર અને સૃષ્ટિને એક રૂ૫ ગણવામાં આવે છે. શુન્યમાંથી સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન થયાનું કેટલાક પાશ્ચાત્ય માને છે તેવી આ ધર્મપંથની માન્યતા નથી. સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ પ્રભુમાંથી જ થઈ એવું આ પંથવાળાઓ સાફ સાફ માને છે. પરમાત્મા, પ્રકૃતિ અને ભિન્ન ભિન્ન આત્માએ એક જ વસ્તુનાં વિવિધ સ્વરૂપ છે એવું મંતવ્ય ઉપસ્થિત કરી આ પંથના અનુયાયીઓ આત્માનું પરમાત્મામાં વિલીન થવું એ પિતાનું પરમ ધ્યેય હોવાની ઘોષણું કરે છે. આબીજા પંથને પ્રધાન આદર્શ આસ્તિક ગણાતા પહેલા પંથના આદર્શ કરતાં ચઢીયાત છે. આમ છતાંએ આ આદર્શ સયુક્તિક ન હોવાથી દોષપૂર્ણ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રવણ ની તમel
TET
( રા. સુશીલ. )
(૨) નિત્ય-અત્ય. આપણે અનિત્ય ભાવના ભાવીએ છીએ. સંસારનાં સુખ-સૌભાગ્ય પાણીનાં પરપોટાં જેવા વિનાશશીલ છે એ માનીએ છીએ; છતાં એ પ્રકારનાં અનિત્યક્ષણિક સુખ તરફ આપણે આકર્ષણ જ નથી અનુભવતા એમ કઈ કહી શકશે ? સારા તપસ્વીઓ અને ત્યાગીઓને પણ એ આકર્ષણે ચળાવ્યા છે. ભૂતના ભડકાને માયાવી માનનારા પિતે જ કઈ કઈ વાર એની પાછળ દોડ્યા છે.
અનિત્ય વસ્તુ તરફનું આકર્ષણ આસક્તિના બીજની ગરજ સારે છે. લાલસા અને ઇચ્છાશક્તિની દુર્બળતા એ આસક્તિના બીજને પાણી પાઈ
આત્મા સંપૂર્ણ પ્રભુત્વ, પૂર્ણતા અને પરમ સુખ પ્રાપ્ત કરી શકે છે એવાં મંતવ્યયુક્ત ત્રીજા પ્રકારને આસ્તિક પંથ છે. સત્યનો સર્વોચ્ચ રીતે સાક્ષાત્કાર કરી, આત્માનું અધિરાજ્ય મેળવી જેમણે પરમાત્માનું પરમ પદ પ્રાપ્ત કર્યું છે તે સર્વને આ ત્રીજા પ્રકારમાં સમાવેશ થાય છે. આત્માને પ્રભુત્વ આપી, મુક્ત આત્માઓને પરમાત્મારૂપ ગણનાર આ ધર્મપંથ અનાદિ કાળથી પ્રચલિત છે. એનું અધિરાજ્ય જનતાનાં હૃદય ઉપર સર્વકાળથી ચાલ્યું આવે છે એ તેની પ્રબળ સત્તા અને જીવનશક્તિની સાક્ષીરૂપ છે.
પ્રત્યેક આત્મા પિતાને પ્રભુ હોવાની માન્યતા પૂર્ણાવસ્થા-સિદ્ધસ્થિતિને પરમ આદર્શ છે. આત્માની સર્વોચ્ચ મહત્ત્વાકાંક્ષાને આ આદશે અનુરૂપ છે; આથી જે મહાપુરૂષે પિતાનાં જીવનમાં આ પરમ દયેયને સાક્ષાત્કાર કરી એ આદેશની સિદ્ધિ માટે જનતાને અનુપમ બોધ આપે તે સમર્થ મહાપુરૂષ માનવજાતિના પ્રથમ મહાન ગુરૂ અને સત્ય ધર્મના આદ્ય સંસ્થાપક હતા એમ નિર્વિવાદ રીતે કહી શકાય.
|| ચાલુ ]
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રવણ અને સંસ્મરણ. અનિત્યને વસ્તુતઃ અનિત્ય માનવા છતાં એટલે કે અનિત્યની પ્રાપ્તિમાં સરવાળે તે સુખને નામે શૂન્ય જ મળવાની છે એમ જાણવા છતાં જે એનું આકર્ષણ અનુભવે છે તેની સાથે એક દારૂડીયાની દશા બરાબર સરખાવી શકાય. દારૂ પીનાર, પિતાની સાવધ દશામાં સમજતા હોય છે કે દારૂ એ કઈ સ્થાયી સુખ આપનારી વસ્તુ નથી. દારૂને નીસે એને ગટર જેવા ગંદા સ્થાનમાં ગબડાવે છે. પરિણામે ની ઉતર્યા પછી પણ એ વધુ દુર્બળ અને ગમગીન બને છે. એ નિશ્ચય કરે છે કે હવે પછી કઈ દિવસ દારૂને પડખે ન ચડવું; છતાં થોડી ક્ષણે વીત્યા પછી એને એ જ માણસ આસક્તિને ભોગ બને છે.
વ્યસનીની વાત જવા દ્યો. ગરીબ મા-બાપને દીકરે પરદેશમાં બે પૈસા રળવા માટે જાય છે. રાતદિવસ મજુરી કરે છે. પોતે અર્થે પેટે રહીને પણ મા-બાપને માસિક મદદ મેકલે છે. એક શુભ ક્ષણે એનું ભાગ્ય ખીલે છે. ધંધામાં એને સફળતા મળે છે. એવે ટાણે બે-ચાર દેરૂં એના પડખે ચઢે છે. થોડા દિવસ પહેલાં જે યુવાનને આપણે ઉદ્યોગી, કાર્યકુશળ, ખંતીલે જે હતો તે જ યુવાન મજશોખમાં તણાય છે. વૃદ્ધ માતાપિતાને પણ એ ભૂલી જાય છે. સુખની એની કલ્પના એને છેક મૂઢ બનાવે છે. પ્રલોભનવાળી વસ્તુ પાછળ ભટકતાં એ પિતાને ખૂવાર કરે છે. કર્તવ્ય સમજનારા માણસોને પણ સુખની આસક્તિ આ રીતે ઉન્માર્ગે લઈ જાય છે. - નિત્ય કે અનિત્યને વિવેક નથી એવાઓને જ આસક્તિ તાણી જાય છે, એમ માનવાનું નથી. પેલે પરદેશમાં વસતે યુવાન પિતાના ઘરડા માબાપની સ્થિતિ પૂરેપૂરી સમજે છે. એમને સહાયક થવા સારૂ તો એ પોતે પરદેશ વેઠી રહ્યો છે. ખુશામતીયા મિત્ર પણ બે દિવસ પછી પોતાને તજીને ચાલ્યા જશે એ પણ જાણે છે છતાં એ પોતાના નિશ્ચયના પાટા ઉપરથી ઉતરી જાય છે.
વ્યસનીઓ અને વિલાસીઓની જ આસક્તિને અંગે આવી દુર્દશા થાય છે એમ કંઈ જ નથી. બીજી રીતે ગુણીજન ગણી શકીએ તેવાઓ પણ આ આકર્ષણને બંસીનાદ સાંભળી ઉન્મતવતું આચરે છે.
અનુભવીઓએ એને કમ આ પ્રમાણે યે છેઃ
વિષયનું ધ્યાન સેવતે મનુષ્ય પહેલાં તે આસક્તિમાં ઢળે છે. આસક્તિમાંથી કામના, કામનામાંથી કોધ, કધમાંથી કર્તવ્યવિમૂઢતા અને મૂઢતા
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. માંથી લક્ષશ્વછતા જમે છે. અને એક વાર લક્ષભ્રષ્ટ થવા પછી અધઃપતનની સીમા આંકવી અસંભવિત બને છે.
એક દિવસે અમે એક મોટી જેલ જેવા ગયા. જેલને એક ભાગ ત્યાં “કાળા પાણી”ના નામથી ઓળખાતા. આખા પ્રાંતમાં જેમને કાળા પાણીની સજા થઈ હોય તેમને અહીં રાખવામાં આવતા અને સ્ટીમરની સગવડ થાય એટલે એમને આંદામાન તરફ રવાના કરી દેતાં.
આ કાળા પાણીવાળા વિભાગમાં અમને એક કેદી મળે. પહેલાં તો અમે એને ઓળખી જ ન શક્યા, પણ જ્યારે એ અમારી નજીક આવ્યું અને બાળકની જેમ બેર બોર આંસુ પાડી રહ્યો ત્યારે જ અમે એને ઓળખે. એ એક શાસ્ત્રી હતા. સંસ્કૃત ઉપર તેને સારો કાબૂ હતો. સ્મૃતિઓ અને પુરાણ ઉપર તે સરસ વિવેચન કરત. એનું જીવન પણ લગભગ એક સંન્યાસી જેવું હતું.
આ શાસ્ત્રી અહીં કયાંથી–શી રીતે આવ્યા ? અમને પ્રશ્ન થશે.
શાસ્ત્રીએ પોતે જ એને ખુલાસે કર્યો. એ ઉપરથી અમે જોઈ શક્યા કે એ ભાઈ એક સ્ત્રીના સહવાસને લીધે, આસક્તિની જાળમાં ફસાયા હતા. એ આસક્તિએ જ એમને ખૂન કરવા જેટલી હદે ધકેલ્યા હતા. મનુષ્યનું આથી અધિક અધઃપતન બીજું કયું હોય? ભણેલા પણ કેવી ભયંકર ભૂલના ભેગ બને છે ?
અધ:પતનના એ કમને ઉલટાવવા પૂર્વાચાર્યોએ એ જ એક બીજે રાજમાર્ગ બતાવ્યો છે. તેઓ કહે છે કે “ પહેલાં અસત્ પ્રવૃત્તિના સ્થાને સત્ પ્રવૃત્તિને સ્થાપિઃ પછી એ બન્ને પ્રવૃત્તિને ફેંકી ઘો–એટલે કે અવિનાશી એવો આત્મિક આનંદ અનુભવે.” એક દ્રષ્ટાંત આપી એમણે એ વાત સમજાવી છે.
ધારો કે તમને પગમાં કાંટો વાગ્યો હોય, એ કાંટાને કાઢવા માટે તમારે એવો બીજે કાંટે હાથમાં લેવો જોઈએ. કાંટાની મદદથી જ કાંટે કાઢી શકાય, એ ન્યાય છે; પણ પેલો કાંટે નીકળી જાય એટલે આખરે તે તમારે બન્ને કાંટા ફેંકી દેવાના છે એ ન ભૂલશો.
પિતાના સમાજ, ધર્મ, પ્રાંત કે રાષ્ટ્રને માટે તન-મન-ધનનો ભેગ આપી જનતાની જેઓ સેવા કરી રહ્યા હોય છે તેઓ સ્વાર્થવૃત્તિ કે મમતાથી
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રવણ અને સંસ્મરણ,
૩
છેક અલિપ્ત હોય છે એમ કાઇ નથી કહેતું. એમણે પેાતાના ક્ષેત્રને પહેલાના કરતાં અધિક વિસ્તૃત, અધિક વિશાળ મનાવ્યુ હાય છે, તેથી તેમની પ્રવૃત્તિ સત્પ્રવૃત્તિ ગણાય છે. અનિત્ય તે આત્મા સિવાય બધું જ છે; પણુ તે માને છે કે માણસ માત્ર સ્વાર્થ કે અંગત સુખવિલાસ આગળ રાજ રાજ અવનવાં નૈવેદ્ય ધર્યાં કરે એમાં એનુ કલ્યાણ નથી. ધર્મસેવક, દેશસેવકે એટલા જ સારૂં', પેાતાના નિજના સ્વાર્થ કરતા વધુ સ્થાયી ગણાતી સંસ્થાઓની ઉન્નતિ અને કલ્યાણ પાછળ પેાતાની શક્તિ અને દ્રવ્ય ખરચે છે.
પશ્ચિમના મુલકમાં આધ્યાત્મિક્તા, ઇશ્વર કે પારલૌકિક કલ્યાણ જેવુ ભાગ્યે જ જોવામાં આવે છે, પણ ત્યાંની જનહિતકારી સંસ્થા જોઇએ તે ત્યાંના ઉદારચિત્ત ગૃહસ્થાની ઉદારતા ઉપર આપણે આફરીન અન્યા વિના ન રહીએ. પરલાકમાં પેાતાને સુખ મળશે, આત્માની ઉન્નતિ થશે એવી કલ્પના પણ ભાગ્યે જ એવાઆને આવતી હશે. એમની વિચારશ્રેણી કઇંક આવી હાય છે.
હું અને મારી મિક્ત કદાચ આવતી કાલે નહીં હાય. મારા વારસદાર પણ કદાચ એ–ચાર સૈકા પછી નામશેષ બનશે. આ બધું નાશ પામવાનું છે, કારણ કે બધું અનિત્ય છે; પણ મારી પાછળ મારા દેશ તે રહેવાના જ છે. મારા દેશ નહીં તે મારા માનવબંધુએ તે રહેવાના જ છે. તેા પછી શા સારૂ એમનાં સુખ, શાંતિ, આરેાગ્ય, કેળવણી વિગેરેને માટે મારાથી બની શકતા આપભાગ ન આપુ' ? અનિત્યમાં પણ અમુક અપેક્ષાએ નિત્ય કઈ વસ્તુ છે તેના ઐહિક દ્રષ્ટિએ વિવેક આ લેાકેા કરી શકે છે. એને લીધે પશ્ચિમમાં પરોપકારી અનેક ગજાવર સસ્થાએ અસ્તિત્વમાં આવી છે. આ પણ એક રીતે સત્ પ્રવૃત્તિ જ છે. ભલે એમાં પારલૌકિક શ્રય કે સુખની ભાવના ન હાય, પણ એથી અમુક સંખ્યાના માણસાનું ભલું તે થાય છે જ.
અધ્યાત્મજ્ઞાની એક ડગલુ આગળ ભરે છે, એ તે અસત્ પ્રવૃત્તિ અને સત્ પ્રવૃત્તિ એમ બન્ને કાંટા આખરે ફેંકી દે છે. અનિત્યમાં એણે જે નિત્યત્વની કલ્પના કરી હોય છે તે પણુ પાછી ખેચી લે છે.
નિત્યાનિત્યના વિવેક જેમનામાં જાગ્રત છે, આધ્યાત્મિકતાને સ્થિર-શાંત દીપક જેમના અંતરગૃહમાં અહોનિશ પ્રકાશે છે તેમને આસક્તિ માહ મુંઝવી શક્તા નથી. મૃત્યુતિ માનવાયતે એવાઓને તે! મૃત્યુ પણ મહેાત્સવ રૂપ લાગે છે. અનિત્ય તરફની આસક્તિ ટળતાં મૃત્યુની ભયંકરતા પણ આપેાઆપ ટળી જાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વાધ્યાય.
(૨)
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૬ થી રાફ. )
સામાયિક મારફતે સ્વાધ્યાયમાં કેવી પ્રગતિ કરી શકાય છે તે આપણે જોઇ ગયા; છતાં અક્સાસની વાત એટલી જ છે કે આપણા શ્રાધ્ધજીવનમાં સામાયિક સ્થાન જો કે છે ખરૂં છતાં એના ગૌરવ માટે શૂન્ય જેવુ જ ! પુન્ય શ્રાવક કે જેમનું સામાયિક પરમાત્મા શ્રી મહાવીર દેવે વખાણ્યું. તેના જેવા સામાયિકની તે શી વાત. કરવી ? પણુ સામાન્ય દોષોથી રહિત અને સ્વાધ્યાયપેાષક સામાયિક પણુ આજે કયાં જણાય છે? એની ઉણપથી જ આપણે ક્રિયાઓને વળગી રહ્યાં છતાં એમાં રહેલા રહસ્યથી વંચિત છીએ. ઘણીએ બાબતમાં આપણે જરામાત્ર સમજણ દાખવ્યા વિના કે અર્થના ઉંડાણમાં અવગાહન કર્યાં વગર અચરે અચરે, રામ, જેવું કર્યાં જઇએ છીએ.
જ્ઞાન વિઠ્ઠણી ક્રિયાના મૂલ્ય કેટલા અકાય એના સાક્ષાત શ્રી મહાવીરપ્રભુ પચમીના ચૈત્યવદનમાં બતાવે છે—
આ રહ્યા તે શબ્દો—“જ્ઞાન વિના ક્રિયા કહી કાશકુસુમ ઉપમાન”
આપણા શ્રાવક ગણુમાં જો ખારિકાઈથી અવલેાકન કરીશું તે જણાશે કે ધર્મ સંબંધી જ્ઞાનમાં ચંચુપાત કરનાર વર્ગ આંગળીના ટેરવે ગણાય તેટલેાજ! એમાં વળી સ્થાનક–ચરિત્ર કે વાર્તા આદિના જાણકારાને ખાદ મૂકી નવતત્ત્વ, કર્મગ્રંથ કે જીવવચાર સ`ખ`ધી અભ્યાસ માટેના આંક જોશું ત ઝુઝ જણાશે, નય, સમલ’ગી કે ષટદ્રવ્યમાં ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં જ્ઞાતા તેા એથી પણ અલ્પ. સ્વાધ્યાય જેવા આવશ્યક કાર્ય માટે આ આપણુ ભંડોળ ! જો કે સામાયિકમાં કેટલાક પ્રકાર છે, અને એ ઘેડી સુધી સમભાવ દશામાં રહેનાર પણ એ કર્યાંના આનંદ મેળવી શકે છે, છતાં સાથે એટલું વીસરવું નથી જોઇતું કે એ સમભાવ, સમતા કે એકાગ્ર ધ્યાન પ્રાપ્ત કરવામાં જ્ઞાન કેવા ભાગ ભજવે છે.
આજે તા તિથિ દિને પૌષધ કરનારામાંના ઘણા દેવવંદનાદિ ક્રિયામાંથી બચતા કાળને કેવળ નિદ્રાસેવનમાં અથવા તે નકામી ચર્ચામાં ગાળે છે. કેટલાક સામાયિક કરવાના નિયમમાં પ્રતિક્રમણ કરી સાષ પકડે છે. કેટલીક વાર તે રાજ સવાર-સાંજ પરિક્રમણ કરનાર પણ પાતે જે આવશ્યક ઉભય ટંક કરે છે એમાં શું લાવ સમાયેલા છે તે જાણુતા સરખા નથી. તત્ત્વનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
લિાવ જાતિ.
( ગતાંક પુ॰ ૩૧ ના પૃષ્ઠ ૩૧૩ થી શરૂ )
લિચ્છવીએ પેાતાને ક્ષત્રીય તરિકે ઓળખાવતા અને એ વાતનું અભિમાન રાખતા એટલું જ નહિં પણુ એ વખતે પૂર્વ ભારતના ાટા હેાટા નરપતિઓ, લિચ્છવીઓની સાથે વૈવાહિક સૂત્રથી જોડાવા ઉત્સુક રહેતા. મહાપરાક્રમી રાજા અજાતશત્રુ જ્યારે જ્યારે પેાતાના માતૃવ’શના ઉચ્ચાર કરતા ત્યારે ત્યારે તે એક પ્રકારનું ગૌરવ અનુભવતા. ભગવાન મહાવીર અને બુધ દેવની પછી લગભગ સો વર્ષે-સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તના સમયમાં પણ લિઋવિની પ્રતિષ્ઠા, મદ્ર, કુરૂ-પંચાલ અને મલ્લ વિગેરે ઉત્તર ભારતના ક્ષત્રીયા કરતાં કાઈ રીતે ઉતરતી ન હતી. આ ક્ષત્રિયા ચૈાધાની ન્હાની– મ્હોટી ટુકડીઓ રાખતા અને પાતે પેાતાને રાજા તરિકે આળખાવી પ્રજા
પાસેથી કર-વેરા ઉઘરાવતા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરવા સબંધે જે જાતની જિજ્ઞાસા ઉદ્દભવવી જોઇએ તે અતિ અલ્પ પ્રમાણમાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે.
એક તરફ જ્ઞાનના વિશાળ સરવરે ભર્યા પડયા છે ત્યારે ત્રીજી તરક્ એનું પાન કરનાર પિપાસુ વગ નહિંવત્ દેખાય છે. જેટલુ વિધિવિધાન પ્રત્યે મમત્વ દર્શાવાય છે એના દશાંશ જેટલુ પણુ એના રહસ્ય મથનમાં નથી દેખાતુ; આ સ્થિતિમાં સજ્જડ પલટો આણુવાની જરૂર છે. શક્તિશાળી આત્માઓએ હંમેશ સામાયિક જેટલા સમય કહાડી, એ સમય દરમિયાન જૈન સાહિત્ય સાગરના અમૃત ઝરણાંઓનુ પાન કરતાં રહેવાનુ છે.
ત્યારેજ સ્વાધ્યાય શી વસ્તુ છે એ બરાબર સમજાશે. સાચા જ્ઞાન વગર આત્મભાન અતિ દૂર જ રહેલુ છે, આચરણ આવશ્યક છે છતાં એની શાભા સમજપૂર્વક કરાતી કરણીને આભારી છે. ગતાનુગતિકતા એ તે આત્મવિહુણા પિંજર જેવું શુષ્ક !
સામાયિકમાં સર્વ જીવા પ્રત્યે-ભુત માત્ર પ્રત્યે સમતા રાખવી જોઇએ, ઇઇંદ્રિયા પર સંયમ યાને કાબુ તે એ સાથે હાય જ. શુભભાવનામાં-આ રોદ્ર ધ્યાન છેડીને કેવળ ધર્મધ્યાનમાં કાળ નિર્ગમન કરવા ઘટે. એ સ્થિતિ બર લાવવા માટે ઉત્તમ પુસ્તકનું વાંચન તત્ત્વચિંતન આવશ્યક ગણાય.
જેમ જેમ વિચારણા વૃધ્ધિ પામે તેમ તેમ સ્વાધ્યાયમાં દર્શનમાં એકતાન જામે--એ આનંદ અનુભવે જ.
For Private And Personal Use Only
આત્મ-સ્વરૂપ [ ચાસી ]
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
લિચ્છવિ મનુસંહિતા મનુસંહિતાની રચના થઈ તે વખતે પણ લિચ્છવિ ક્ષત્રિયરૂપે ઓળખાતા, છતાં મનુ એમને ત્રાત્ય ક્ષત્રિય કહે છે. “ઝલ, મલ, લિછવિ, નટ, કરણ, ખસ અને દ્રાવિડ વિગેરેને વાત્ય ક્ષત્રિય જાણવા” વાત્ય શબ્દનો અર્થ, મનુ સંહિતામાં આ પ્રમાણે આપ્યા છે.
द्विजातयः सवर्णासु जनयन्त्य व्रतांस्तु यान
तान सावित्री परिभ्रष्टान् ब्रात्या नित्य मिनिर्देशत् આ લોકમાં રહેલા અવતા: શબ્દનો ડો. બુલર એ અર્થ કરે છે કે “જેમને યથાસમયે દક્ષા ન અપાઈ હોય તે.” બુલરને એવો અર્થ કરવાનું એક ખાસ કારણ પણ છે. પૂર્વના એક અધ્યાયમાં મનુ પોતે દ્વિજોની સંસ્કારક્રિયા જ્યારે થવી જોઈએ તેનો નિર્ણય આપે છે. એ પ્રસંગે એ કહે છે કે “ગર્ભાધાનથી માંડી સેળ વરસ પૂરા થતાં સુધીમાં બ્રાહ્મણને યજ્ઞોપવિતના સંસ્કાર થઈ જવા જોઈએ. ક્ષત્રિયને માટે બાવીસ અને વૈશ્યને માટે ચાવીસ વર્ષની મર્યાદા રાખવામાં આવી છે. એટલા સમયની અંદર સંસ્કાર ન થાય તે પછી તેમને વાત્ય ગણવા-આર્ય તરિકે ઓળખાવાને એમને અધિકાર નથી.”
ત્રાત્ય શબ્દના અર્થમાં અને વિવેચનમાં મનુએ જે કંઈ કહ્યું છે તેને ગૌતમ, આપસ્તંબ, વશિષ્ટ અને બૌદ્ધાયન વિગેરે પ્રાચીન ઋતિકારો પણ સમ્મત હોય એમ લાગે છે. મનુ દ્વિજની પિતાના જ વર્ણની સ્ત્રીથી ઉત્પન્ન થયેલ પુત્રને પણ વાત્ય કહે છે. અનુલેમ કે પ્રતિલામ વિવાહને અહીં પ્રસંગ જ નથી. અમુક વરસની અંદર અમુક પ્રકારની સંસ્કારવિધિ ન થાય તો એ વાત્ય ગણાય, સમાજની નજરે એ હલકે ગણાય એટલું જ તે કહે છે.
લિચ્છવીઓ એ વિધિ તા પાળતા. મધ્ય દેશના અધિવાસીઓ જેવી એમને વૈદિક ક્રિયાકાંડ તરફ રૂચી કે શ્રદધા ન હતી. બ્રાહ્મણે જે દસ પ્રકારના સંસ્કાર માનતા તેને લિચ્છવીઓ બહુ મહત્વ ન્હોતા આપતા.
અથર્વવેદમાં ત્રાત્ય શબ્દને જે અર્થ આપવામાં આવ્યું છે તે વિષે વિવેચન કરતાં મહામહોપાધ્યાય શ્રી હરપ્રસાદ શાસ્ત્રીજી પ્રાચીન ભારતના કેટલાક સામાજિક આચાર-વિચારો ઉપર ન પ્રકાશ નાખે છે. તેઓ કહે છે “ત્રાત્ય એટલે સાવિત્રી–પતિત એમ આપણે માની લીધું છે, પણ એ બરાબર નથી. ત્રાત્ય એટલે આયે તે ખરા, પરન્તુ વૈદિક આચાર-વિધિને નહિ માનનારા એ
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લિચ્છવી જાતિ.
એને અર્થ છે. વૈદિક આચારનિષ્ઠ આ. જે ભાગમાં હતાં તેની આજુમા–ચાતરફ ત્રાત્યા વસતા. એમની સંસ્કૃતિ, બ્રાહ્મણુ સંસ્કૃતિ ન હતી. તે સ્ફુટે ભાગે યુદ્ધમાં અને પશુપાલનમાં રસ લેતા. એમને વસવાને કાઈ એક સ્થાન કે સીમા ન હતી. તેએ ટોળારૂપે હંમેશાં વિચરતા રહેતા. વેદનિષ્ઠ આ સાથે એમને ઘણી વાર ઝગડા પણ થતા.”
૬૭
મહામહેાપાધ્યાય શ્રી હરપ્રસાદ શાસ્ત્રીજી સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહે છે કે મનુ જેમને ત્રાત્ય તરિકે સંબંધે છે. તેમને વૈદિક વિધિ પ્રમાણે વર્તવાના સંપૂર્ણ અધિકાર હતા. એમને એ વિષે શ્રધ્ધા હોત તેા જરૂર તેએ યજ્ઞ-યાગ વિગેરે કરી શકત, મંત્રપાઠ પણ કરી શક્ત; છતાં એમણે એમ ન કર્યું. એનું કારણ બહુ દૂર શોધવા જવું પડે એવું નથી,
લિચ્છવીએ ક્ષત્રિય હતા એટલુ જ નહી પણ તેએ આચાર-વિચારે જૈન હતા. ભગવાન મહાવીરના માતાપિતા શ્રી પાર્શ્વનાથના અનુયાયી હતા, એ જ એમ પૂરવાર કરે છે કે લિચ્છવી વૈદિક ક્રિયાકાંડથી વિમુખ હતા અને એ જ કારણે મનુ વિગેરેએ એમને ત્રાત્ય કહ્યા હોય તે તેમાં નવાઈ પામવા જેવું કશું જ નથી. સિંહ જેવા ઉચ્ચ અધિકાર ધરાવતા પુરૂષા પણુ એ પેાતાને જૈન તરિકે ઓળખાવવામાં અભિમાન લેતા.
ડો. ખુલર મનુસ્મૃતિની રચના ઇ. સ. પૂર્વે ૨૦૦ થી પછીના ૨૦૦ વર્ષ દરમીયાન થઈ હોય એમ માને છે. આ વીએ મ્હારું લાગે જૈન તેમજ બૌદ્ધ હતા. મનુએ એમની પ્રત્યેની ઉદાસીનના જોઈને ત્રાત્ય કહ્યા હાય એ સંભવિત છે. ત્રાત્ય શબ્દનો અર્થ કરવામાં મનુ એ ઠીક ઠીક કાળજી રાખી છે. રખેને કોઇ પ્રકારની ગેરસમજ થવા પામે એવી અને પેાતાને પણ બીક લાગે છે. જ્યાં જ્યાં ત્રાત્ય શબ્દના અર્થ સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર પડી છે ત્યાં ત્યાં તેણે અધિકાધિક સ્ફુટપણે એને અથ કર્યાં છે. પુનરૂતિની પણ પરવા નથી કરી. ખીજા અધ્યાયમાં તે કહે છે કે ત્રાત્ય એટલે દ્વિજથી જુદી જાતિ ન સમજવી. દ્વિજ જાતિના પુરૂષ અને દ્વિજ જાતિની સ્ત્રીના લગ્નથી જે સંતાન થાય તે પણુ પ્રાત્ય કહેવાય. એ ઉપરથી લિચ્છવીએનું માતૃ-પિતૃ મૂળ સંપૂર્ણ ક્ષત્રિય હતુ એમ સિધ્ધ થાય છે. મનુએ લિચ્છવીઆને અનાર્ય માન્યા હાય એવા કેઈ પુરાવા મળી શકતા નથી.
For Private And Personal Use Only
માંડી ઇ. સ. સમયમાં લિચ્છબ્રાહ્મણુધર્મ
વૈજયન્તીમાં એક ઉલ્લેખ છેઃ સિદ્ધિવિમ ત્રિયા ત્રાસ્યાસ્~~~ શાંત, ક્ષત્રિય ત્રાત્ય અને ક્ષત્રિયાણીના લગ્નમાંથી લિસ્કિવિએ થયા. આ કથા
99
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
9%KKKKKKKKKKKKKKKK 2
અલ્કત ભાવના. સંપાદક–રા. મેહનલાલ દલીચંદ દેસાઇ એકટ. ** (ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૯ થી શરૂ. )
] ઈતિ શ્રી અલુકૃત ૧૨ ભાવના સમાપ્તા. સંવત ૧૮૦૦ વર્ષે શાકે ૧૯૬૫ પ્રવત્તમાને પિસ શુદિ ૧૧ દિને સકલપંડિતશિરોમણિ પંડિત શ્રી વિનીતવિજયગણિ તથ્થરણુસેવક દેવવિજયેન લિપીચકે શ્રી સૂર્યપુરમહાબંદિરે શ્રી સુરતમંડણ પાર્શ્વજિનપ્રસાદાત્.
દુહા-દશમી લોકભાવના વિષે લેક દ્રવ્ય રચના ચૌદ રાજલકને વિષે સમકિતીએ જિનવચને જાણી તિહાં વ્યરચના સ્વભાવ, વિભાવ, લક્ષણ, ધર્મ જાણ્યાં, તે મધ્યે નિજસ્વભાવ લક્ષણધમ ઉપાદેય જાણી ભાવે છે. બહિરાત્માજીવ પરપુગલ ધર્મને આત્મિક ધમ જાણે છે તે નિર્ણય કરી ત્યારે દેખાડે છે. યદ્યપિ ઉપચરિત વ્યવહાર નયે એ ક્રિયારૂપ પુદ્ગલ ધર્મસાધનરૂપ છે, તથાપિ શુદ્ધ નિશ્ચયનયાપેક્ષાએ હેય અગ્યારમી ધર્મભાવના કહે છે.
વ્યવહારધમ જીવ વ્યવહાર કિયાધર્મ ઉપદેશ વિધિ કરાવે છે અને આપણાઁ પિતાની મેળે કરે છે, પણ શુદ્ધ જ્ઞાનોપયોગ રહિત એકલ કિયા એ ધર્મ ન હોય, શ્રત ચારિત્રરૂપ ધમ તે વ્યવહાર ધર્મ છે અને ત્રીજો વરઘુરાવો ઘમો એ ઉત્તરાધ્યયને ઉક્ત વસ્તુ સ્વભાવધર્મ તે નિશ્ચયધર્મ જાણવા યોગ્ય ઉપાદેય તે હે આત્મા ! નિશ્ચય સ્વભાવ જે શુદ્ધ નયે તાહરે તે જિન ધર્મ જાણ, જ્ઞાનદષ્ટિ ધરી, જેઈ, દેખી અને વળી જ્ઞાન તે કરણ-કરાવણરૂપ નથી, એ તે સર્વ શુભાશુભ કમજનિત કમ ફલ ચેતના ગેયરૂપ છે, અને દ્રવ્યશાસ્ત્ર તે ગ્રંથનું ભણવું સૂત્ર તથા અથે તે પણ જ્ઞાન જ. જ્ઞાન વસ્તુ તે “એર ”—બીજું નથી. તે સાચું જે સમ્યજ્ઞાન તે ન ઉપજે ત્યાં સુધી જ્યાં સુધી કાર અને કોષકારનો આશય, ઉપર લખેલી હકીકતને આધારે બરાબર સમજી શકાય છે. બધાએ એક યા બીજી રીતે મનુની જ પુનરાવૃત્તિ કરી છે.
લિચ્છવીઓ બીજા સમાજથી અલગ રહ્યા હતા એમ પણ માનવાનું નથી. અજાતશત્રુ પિતાને વૈદેહિપુત્તો-વિદેહ દેશની નારીને પુત્ર હોવાનું વખતેવખત કહે છે. ગુપ્તવંશીય હિન્દુ નરપતિ પણ પિતાને લિચ્છવિભાણેજ તરિકે ઓળખાવવામાં અભિમાન લે છે.
ચાલુ.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અલ્લુકૃત ભાવના.
Fe
માહનના ‘કાર' કહેતાં માહનીય પ્રકૃતિ કષાય નાકષાય મિથ્યાત્વાદિક તેના ઉય છે જ્યાં લગી. ૧૧
સારડીયા-જાતિ-ધમ તે દ્રવ્ય ગ્રંથ ભણ્યા ન હેાય, તે શા માટે ? જો પહેલુ ધમ હોય તે અભવ્ય જીવ સાડીનવ પૂર્વ પર્યંત ભણે અને મુક્તિ ન જાય માટે શાસ્ત્રમાં સુનિધર્મ નહી, પુણ્ય છે અને ભાવશ્રુત સહિત હાય તે દ્રવ્યશ્રુત પણ ધર્મ છે અને કાયાએ તપ તપીએ તે પણ ધર્મ નહીં. શા માટે ? જે એકાંતે તપ-જપ ધર્મ હોય તે પૂવ કેડિ ધણી મુક્તિવિના બીજે ન જાય અને તે સ'સારમાં શળાતા દિસે છે. દાન દીધે પણ નિયમાધર્મ ન કહેવાય, જે માટે દાનીપણે સંસારમાં ફળે. પૂજા, જપ વિષે પશુ એકાંતે ધર્મ નહિ. જે માટે શ્રાચિત્રો/વે માર્ગાવે નિરાક્ષસોડાવ [ જુએ કલ્યાણુમંદિર સ્તંત્ર ] ઇત્યાદિ દ્રષ્ટાંતે....
તપના
૧૧.
દુહા-તા કાઇ કહેશે જે એવામાં ધમજ નહિં તેા ન કરીએ, તે ઉપરકહે છે કે કરા ફ્યું ? દાન કરે, જિનપૂજા કરો, પંચપરમેષ્ટિ જપ કરા, દ્વાદશ ભેદ તપ કરા શીલ સંચાદિ ક્રિયા રાત્રિાંદેન સંબંધી તે સવ કરે પણ એક જાણવાની વસ્તુ જે શ્રી જિનાજ્ઞાનુરૂપ નિશ્ચય વ્યવહારશક્ત સ્વપરસમયાદિ ભેદ જ્ઞાને પયાત્ર તે જો વીસરાય વા ન જણાય તે તે રહિત જે તજપાદિ કરણીના મદ અહુ કાર તે ‘માન’ એટલે નિરર્થક અથવા એ કરણીએ મદ પુણ્ય તેમાં તે થાય, અથવા એ કરણી તે ધણી મુક્તિ વિના ખીજે ન જાય અને સંસારમાં રાળાતાં દીસે છે ઉપયાગ વિન મમતા-મતાાના સિહ છે.........
.
તા શિષ્ય પૂછે છે ‘સ્વામિ ! ધમ તે શું? ’ તન્ત્રાન્તરે કહે છે ‘ હું શિષ્ય ! ધર્મ તે વસ્તુના સ્વભાવ છે, તેને સાવેા તે ધર્મસાધન, જો કોઇ ‘પહિચાને કહેતા ઓળખે-જાણે તેા એટલે વસ્તુ સ્વભાવ ધર્મ જો કાઇ જાણે તે તેને અપર વિધિનું શું કામ? એટલે તે ઉપયોગ ધર્મને અન્ય ઉપાયની નિયમા નથી,
છંદઃ-તે જ સ્વભાવ ધર્મ દ્રઢાવે છે. પદ્રવ્ય સર્વ ગેયરૂપ છે, પરંતુ ઉપાદેય નહી, જે દ્રવ્ય વિષે ઉપાદાનપણું નહીં તેના ગુણુપર્યાય વિષે પણ ઉપાદાનપણું ન હોય, તે માટે એ ક્રિયા તે પુદ્ગલ દ્રવ્યને પર્યાય છે. તે ઉંચી દશાના ધણી મુનીશ્વર યદ્યપિ કરે છે, તથાપિ વીતરાગભાવ થકાં પર (તુ) સરાગપણે નહી. જે ભણી સરાગ સંયમી દેવગિત પામે પણ મુક્તિ નહીં, મુક્તિ તે વીતરાગભાવે એ વિચાર ભગવતીથી જાણજ્ગ્યા. તે માટે સર્વતાભન્ન વીતરાગ ભાવાપયેગ તે આત્મિક ધર્મ કહીએ; પણ તે કેવા છે. આત્મધર્મ અહે। આત્મા ! તે ધર્મ નિર્મલ પાત્કૃષ્ટ છે; તે સ્વભાવધર્મ સ્વભાવેજ કાલલમ્પિયાગે ઉપજે છે; તે નિર્મલ ધર્મ છે તે તું જાણુ. નિશ્ચયશુદ્ધે સત્તારૂપ સ્વભાવ ધર્મ તે પ્રતિ એટલે વીતરાગભાવ તે નિશ્ચયાત્મક ધર્મ સિદ્ધાંતે
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પંદરે ભેદે સિદ્ધ કહ્યા તે વીતરાગ ભાવે. અહીં કિયાનો મદાર દિસત નથી. તે સ્વભાવ ધર્મને ધારક સ્વામી જે આત્મા તે ધર્મ કહીએ, તે માટે તે સ્વભાવ ધર્મ જાણે, આદર, પાલે તે ધર્મી આત્મા અને જે આપણે સ્વભાવ તે જ આત્માને ધર્મ, તે માટે આપણે વીતરાગભાવરૂપ શુધ્ધયોગ સ્વભાવ તેણે જ જાણે નિશ્ચયધમ, અને ધમી પણ આત્મા જ જાણો એટલે શુદ્ધ વતનારૂ૫ આત્મધમ ત અન્ય દ્રવ્યને વિષે ન પામીએ તે માટે સમસ્ત વિક૯૫ કિપગાદિ સરાગપરિણમી તે દૂર કરીને એટલે ક્રિયા જેમ પરપર્યાય છે તેમ કિયોપયોગ તે પણ પર છે. પરસંગત્પન્ન માટે વિભાવરૂપ આત્મપર્યાય એ પણ ગેય છે, તે કેમ? જે શુભાશુભ કર્મજનિત શુભાશુભ કિયા તે પર કહીએ. તજજનિત દયિક ભાવરૂપ ક્રિોપયોગ તે કિયાદ્રવ્ય કર્મ અને ઉપ
ગ તે ભાવકમ, તે દ્રવ્યભાવ બેઉ કર્મોપયોગ નિર્વિકલ્પરૂપ નિશ્ચયાત્મક ધર્માપેક્ષાએ હેયરૂપ છે. અહીં કોઈ કહેશે જે તીર્થંકરે કિયા ઉપાદેય કહી. વિધિવાદ્યપદેશ વિષે તે હેય કહેતાં નિન્દવાપણું થાય છે. તત્ર તરત ગુરૂ કહે સાચું, એ વ્યવહાર નયે ઉપાદેય છે, પર ન કે નિશ્ચયે ઈત્યર્થ માટે ક્રિયા કરે પણ શુદ્ધોપચેગ સહિત અને શુદ્ધ-અશુભ-શુભ વિકલ્પ ટાળીને એ જ શુદ્ધાપયોગ શુદ્ધચેતના-આત્મ પરિણતી તે નિજધર્મ-આત્મધમે કરી હૃદય વિષે સ્થાપે. | મુક્તિ નહિ માટે નિશ્ચયધર્મ નહીં, તે માટે મુક્તિવાછક પુરૂષ ભેદ જ્ઞાનિ ક્રિયા કરે, પણ ભિન્નબુદ્ધિ પરંપર સાધન જાણીએ અને પ્રત્યક્ષ સાધન તે સ્વસંવેદનો પગ જાણી તેનો ખપ કરે. જે ગરજ સો ધારજ કેલવે, પણ સુરત દ્રવ્ય વિષે તેમ.
સોરઠીઆ-ઈગ્યારમી ધર્મભાવના કહી તે ધર્મ આત્મસત્તા સ્વરૂપ બધજ્ઞાન કહીએ. તે પંચ કારણના યુગ વિના પામવું દુર્લભ દિસે છે માટે બારમી ધિદુર્લભ ભાવના કહે છે. અહીં આત્મા ! દુર્લભ છે “ પરભાવ ” કહેતાં દ્રવ્યચારિત્રાદિ કિયા એ ભાવકર્મજનિત માટે તેની પ્રાપ્તિ વિચારીચિંતવી–હોવી દુલભક્રિયા વ્યવહારરૂપ ધર્મ તે સર્વ ઉદય વત્તે, માટે ચિતવ્યું આવે પણ ન યે આવે, પણ–પરંતુ જે આત્મિક સ્વભાવધર્મ તે તો સ્વાધીન છે તે દુર્લભ શા માટે જાણીએ ? દેહાદિ સખાયાતાં-મિત્રતા બુદ્ધિ તજી સ્વસંવેદન સ્વશક્તિ શુદ્ધ સત્તાધર્મ સુસાધ્ય જાણ. ૧૨
છંદ-અહે મુક્તિ સરોવરનાં હંસ ! આત્મા ! નથી દુર્લભ તુજને એવું મુક્તિ સરોવરનું નીર પાણી અતીન્દ્રિય સુખરૂપ; હે જીવ ! તું ઇંદ્રિય રહિત જેવો છે તેવો ઇદ્રિયરતિ થઈ પીઓ. નિર્મલ કેવલજ્ઞાન-દર્શનરૂપ નિર્મળ નીરવડે શુદ્ધ ચેતનોપયોગે કરીને તે શુદ્ધ ચેતનોપયોગ મુખે નિમેલ કેવલજ્ઞાનનીર પીધાથી અનાદિકાલીન વિભાવરૂપ અશુદ્ધ ચેતના તેથી જે
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અલુકૃત ભાવના ઉપજેલી ઇંદ્રિયસુખાભિલાષા અતૃપ્ત તૃષ્ણને ભાગે પણ તે શુદ્ધોપગે પીધું જે કેવલ નીર તે પીતાં જે ઉપજેલ તૃપ્તિ-સંતોષ-અનંત સુખરૂપ તે તૃપ્તિ કેવી છે ? જેને વિરહ નથી. જેને વિષે વ્યાકુલતા નથી તે શુદ્ધાત્મ પરિણતિ-પરિણમવારૂપ જે પંથ-માર્ગ તે સુગમપંથ છે. તે પરમકૃષ્ટ પરિણામ રૂપ માર્ગે ચાલ્યા જે પંથી તેમને સમ ભયમાંથી કઈ એક પણ ભય નથી. આત્મરૂપે સરોવર જ્ઞાનરૂપ સુખજલ છે જ્યાં અને આત્માની જ પોતાની મુક્તિ રૂપ પદવી તે સર્વે સુલભ છે. અહીં પરસહાયનું કોઈ કામ પ્રયોજન નથી. સુક્ષેત્ર–શુદ્ધસત્તારૂપ તેને વિષે વર્તવું; સ્વસમય સ્વદ્રવ્યપણું તેને વિષે જે ગમન” કહેતાં પરિણમન-તે લક્ષ લક્ષણ વિષે એકી ભાવ તે ન જાણે તે અતિદુર્લભ અહો જીવ ! સ્વાયત્ત રચવવું ઘa ઇતિ વચના. ૧૨
દુહા–“સ” કહેતાં તે એક જ જે અંતર્ગાને લચનરૂપ દ્વાદશભાવના તે સુણી જાણી-સત્વહીને જે જીવ અંતગત ચિત્તમાંહિ ઉલ્લાસ પામે, રોચક ભાવે વારંવાર સ્મરે, ધમેં પરિણમવું એ દ્રવ્યભાવ શુદ્ધીપગી શુદ્ધાત્મા કાર્યકર્તા તે પંડિત જાણે તું, એર સર્વ કર્તવ્ય અકર્તવ્ય અકૃતાર્થરૂપ જાણવા ૨.
પોતે આ સિદ્ધત્વાવસ્થારૂપ તે દ્રવ્ય શુદ્ધસત્તાવગાહનસુક્ષેત્ર તે સત્તાએ પરિણમવું એ સ્વકાલ કહીએ, અને પોતાની શુદ્ધ સત્તામાં પરિણમન શક્તિ રૂપ જે પરિણામ તે સ્વસ્વભાવ ત્યાં જે લીનતત્પર-સાવધાન, તે માટે પ્રગટ થઈ છે સહજ શકિત ત્યાં નથી ભાસતું અન્યપણું ને નથી ભાસતું દીનપણું. ૩
પિતાના ગુણ પિોતાની સત્તા તેને જાણવાથી શાંત થઈ છે ચારે દિશા એટલે સર્વ ઉપાધિ ઉપદ્રવ્ય ટલ્યા છે અને તે પોતાના ગુણ સત્તાને વિના જાણે એવી હુંતી છે જ્યાં ત્યાં ‘સર’– વંધ લાગતો હતો. ૪
સેર’–વાદવિવાદ સંશયાદિ દવંધ ગયે ચાર દિશાનો અને અજ્ઞાન દશારૂપ તૃષા તે વીતી ગઈ, નિજ ગુણ સત્તાને જાણવા નિર્મલ દ્રષ્ટિ સ્વસંવે. દન જ્ઞાનાનુભવ “વિહાણ –પ્રભાત થયેલ છે.
પ તે પ્રભાતેદયથી નિમલ પ્રકાશે શુભાશુભ કર્મની ઉદય ગતિ પ્રતિસમયે સમયે પિતાને રસે લીન-તફરકી અને ઉદયગતિને સાક્ષીભૂત કહેતાં તમાસગીર થકાં દેખે છે. કર્મ નાટક પ્રતિ જ્ઞાનપ્રવીણ જીવ જ્ઞાનની કહાણીકથા તે અકથ એટલે કહી ન જાય. જાણવા રૂપ છે, કહેવા સુણવાની નથી. તે આપસ્યું આપણેજ પામીએ, જ્યારે દેખે ઘટમાંહી દ્રષ્ટિ દઈને..
ઈતિ શ્રી અલ્કત ૧૨ ભાવના સમાપ્ત. સંવત્ ૧૮૦૦ વર્ષે શાકે ૧૬૬પ પ્રવર્તમાને પિસ શુદિ ૧૨ દિને ઇતિ શ્રેયઃ અલ્કૃત ભાવનાયા બાલાબો યથામતિ કર્મસિંહેન મુનિના પાપકૃત્યે કૃતઃ ૧ પત્ર ૯ પ્રત નં. ૬૩૪ શ્રી મુકિતકમળ શ્રી મેહન જૈન જ્ઞાનમંદિર-વડોદરા.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
? અને ખાંસી
૬ ચાર સુંદર સંવાદે!-- ૨ જાપાનના જ્વાળામુખી.
F
૧ આદશ સાધુસ્ત્રવાસી મહાત્મા આચાય` શ્રીમદ્ વિજયધમ સૂરીશ્વરજીનુ જીવનચરિત્ર ઇંગ્લીશ ભાષામાં આ શહેરના ફર્સ્ટ કલાસ માજીસ્ટ્રેટ સાહેબ ન્યાયમૂર્તિ એ. જે. મુન્નાવાલા બી. એ. એલએલ. ખી સાહેબે સરલ, આકર્ષક અને સુંદર રીતે લખેલ છે. લેખક સુત્રાવાળા સાહેબ જેમ અહિના ન્યાયખાતાના નિષ્કૃાત છે તેમજ આ મહાન પુરૂષના પરિચયમાં આવેલા તેમજ આ મહાત્માના વનના અનેક પ્ર ંગાના સંપૂર્ણ અભ્યાસ કરીને જ આ વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચરત્ર લખેલ છે. જેમ આ ચરિત્ર વિદ્વાન મનુષ્યને હાથે લખાયેલ છે તેમ તેની પરફેકટરી ગેટ લંડન એડ યુનીવર્સીટીના પ્રોફેસર એક ડબલ્યુ થેામસ સાહેબ અને ફેરવડ સીલવેન લેવી ફ્રાન્ડની કાલેજના પ્રેાફેસર યુરેાપીઅન અને વિદ્વાનેએ લખેલ ટાવાથી એક ઘણું જ ઉપમેગી ચરિત્ર લખાયેલ છે. આ ચિરત્ર સુંદર અને દરેક પ્રસ ંગનું વર્ગુને સંકલનાપૂર્ણાંક લખાયેલ હાવાથી તે ખરેખર મનનીય, આદ્શાદ ઉત્પન્ન કરે તેવું હાવાથી ગુજરાતી ભાષાના જાણુ જૈન-જૈનેતર મનુષ્યા માટે તેને ગુજરાતી અનુવાદ કરાવી પ્રકટ અને પ્રયા થવાની જરૂર છે. ઉંચા કાગળા ઉપર ઈંગ્લીશ ટાઇમાં કેમ્બ્રીજ યુનીવરસીટી પ્રેસ લંડનમાં સરસ રીતે છપાયેલ છે, યુરેાપીય વિદ્વાન અભ્યાકાએ પણ જેની શંસા કરેલ છે. આ મુક દરેક મનુષ્યને પદ્મન–પાન માટે ઉપયોગી છે. પ્રકટ કરવા માટે આર્થિક સહાય આપનારે પણ ગુરૂભકિત દર્શાવી છે. ગુજરાતી અનુવાદ કરી પ્રકટ કરવામાટે અમે ગુરૂરાજશ્રીના પરિવાર મંડળને નમ્ર વિનંતિ કરીએ છીએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
:
સંપાદક મણીલાલ નાનાલાલ. પ્રકાશક શ્રી ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય અમદાવાદ --- આ
કાર્યાંલય તરફથી બાળકાને ઉપયોગી થાય તેવુ સચિત્ર વાંચન વિદ્વાના પાસે તાર કરાવી પ્રગટ્ટ કરવામાં આવે છે. અત્યાર સુધી બાળસાહિત્યની ખામી હતી તે આથી પૂરી પડે છે. ખાળ'થાવળી નબર ૧૬ અને ૧૭ નખરા અનુક્રમે આ પ્રકટ થાય છે. પોતાના બાળકો માટે પ્રાથમિક વાંચન તરીકે આ ઉપયેગી ગ્રંથ છે, કિ ંમત દરેકના ત્રણુ આના યોગ્ય છે. પ્રશ્ન શકને ત્યાંથી મળી શકશે.
રીપે.
૧ શ્રી પાલીતાણા ગોરક્ષા સંસ્થા—સ. ૧૯૯૦ ના ચૈત્ર વિદે ૦)) ત્રણ વ સુધીના રિપોર્ટ પ્રકટ થયા છે, સામાજિક રીતે આ જીવદયાનું કાય તેની કમીટી સેવાભાવે
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વીકાર અને સમાચના. કરે છે. વ્યવસ્થા અને વહીવટ ચોખવટવાળો અને ચે.ગ્ય છે, કોઈ પણ રીતે દરેક કેમે મદદ આપવા જેવું છે.
૨ શ્રી જેન વીસશ્રીમાળી જ્ઞાતિ દવાખાના–અમદાવાદને એક વર્ષને પિટ અને હિસાબ જૈન વિશાશ્રીમાળી મેડીકલ રીલીફ કમીટીની મંજુરીથી શ્રી માનદ મંત્રીઓ ચંદુલાલ પ્રેમચંદ બી. એ. તથા સારાભાઈ પોપટલાલ ગરાવાળાએ પ્રકટ કર્યો છે. જ્ઞાતિ માટે આશીર્વાદ સમાન આ ખાતાની વ્યવસ્થા, દેખરેખ રિપોર્ટ વાંચતાં સુંદર જણાય છે. અમદાવાદ જેવા પ્રવૃત્તિ અને ખર્ચાળ તથા મોંઘવારીવાળા મોટા શહેરમાં દરેક જ્ઞાતિના માટે આવા મનુષ્યને રહત આપવા વાળા ખાતાની જરૂર હોય છે ત્યાં આ જ્ઞાતિ ત ફથી ચાલતા દવાખાના જરૂરીયાત આવતા ઉપયોગિતા કેટલી છે તે જણાયું છે. અમદાવાદ જે સ્થાનિક ઉદ્યોગશાળી અને જ્ઞાતિમાં અનેક ધનાઢય વસાશ્રીમાળી બંધુઓ છતાં હજી આ દવાખાનાને ઘરનું મકાન નથી થતું તે નવાઇ છે, કે જેની હવે ખાસ જરૂરીયાત છે. દર વર્ષના પ્રસિદ્ધ થતા રિપોર્ટ પરથી તેમાં સુધારો વધારે અને રાહતના સાધન વધતાં જાય છે, તે ખુશી થવા જેવું છે. દરેક બંધુઓએ મદદ આપવાની જરૂર છે. અમે તેની પ્રગતિ રહીએ છીએ.
૩ લેડી વીલીંડન અશક્તાશ્રમ અને દવાખાના. સુરતનો સં. ૧૯૩૩ ની સાલને રિપિટ મેનેજીંગ કમીટીની મંજુરીથી તે સંસ્થાના પ્રમુખ શ્રી શેઠ દલીચંદ વીરચંદે પ્રકટ કરેલ અને મળે છે. પૂર્વ કર્મના કઠીન કર્મસંગે દરેક શહેર યા ગામમાં અશક્ત મનુ હેાય છે અને આવા આશ્રમો તેમને માટે દરેક શહેર યા ગામમાં હેવા જોઈએ; છતાં સુરત શહેરમાં આવા સંપૂર્ણ મનુષ્યની દયા-અનુકંપા માટે આ ખાતાની વ્યવસ્થા સુ દર હવા સાથે વહીવટ પદ્ધતિસર યોગ્ય રીતે ચલાવતાં તેની કમીટી કાયવ - હકે ની મનુષ્ય દયા માટે આ અનુપમ સેવા છે. સુરત જનાર દરેક મનુષ્ય આ ખાતાની મુલાકાત લેવાની જરૂર છે અને બધી રીતે મદદને પાત્ર આ ખાતું છે. વિસ્તારપૂર્વક આ રિપેટ વાંચતાં આ ખાતું જેમ મદદને પાત્ર છે તેમ તેની વ્યવસ્થા અને સેવા અભિનંદનીય, અનુકરણીય, અનુમોદનીય છે. અશક્ત મનુષ્યો માટે દરેક શહેરમાં દયાળુ મનુષ્યોએ પોતાની લક્ષ્મીનો ફાળે આવા આશ્રમ ખોલી આપવાનું છે. અમે આ ખાતાની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીયે અને કોઈ પણ પ્રકારની મદદ દરેક શહેર યા ગામના મનુષ્યને આપવા નમ્ર સુચના કરીએ છીએ.
૪ ગીરનારજી જીર્ણોદ્ધાર ગીરનારજી જીર્ણોદ્ધારને સંવત ૧૯૮૮ સુધીને બે વર્ષનો રિપોર્ટ પારેખ ડાહ્યાલાલ હકમચંદ તથા દેશી નેમચંદ લવચંદ તરફથી અમોને મળ્યો છે. જે વહીવટ કમીટી મારફત ચાલેલ છે.
આચાર્ય શ્રી વિજયનીતિસૂરિજી મહારાજના ઉપદેશથી જ આ કાર્યની શરૂઆત અને આર્થિક સહાય મળવાથી ત્યાંની કમીટીએ આ કાર્ય ઉપાડી લીધું અને અત્યાર
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
સુધીમાં સંપૂર્ણ દેખરેખ તળે રૂા. ૪૪૪૧૭૦-૯-૪ ને ખર્ચ રીતે કરી આ તીર્થની ખરેખરી ભક્તિ કમીટી તથા આર્થિક સહાય આપનારે કરી છે. તેમાં વિશેષ ભાઈ ડાહ્યાલાલ હકમચંદે ત્યાંની રેલવે ખાતામાં એક એફીસર હોઈ કામનો બે જે વિશેષ હોવા છતાં ત્યાં યોગ્ય લાગવગનો ઉપયોગ કરી જાતિભોગ આ કાર્યમાં આપેલ છે, જેથી તેઓ ધન્યવાદને પાત્ર છે. નવા જિનમંદિરે કરાવવા પહેલાં આવા પ્રાચીન તીર્થોના ઉદ્ધાર, સંરક્ષણ, મર મન, આશાતનાત્યાગ એ બધા માટે ભોગ આપો-સેવા કરવી પ્રથમ કર્તવ્ય છે અને તે રીતે આ પ્રાચીન તીર્થના ઉદ્ધારની જરૂરીયાત પૂરી પાડવાને આ શુભ પ્રયત્ન પ્રશંસાપાત્ર છે. આવા તીર્થોના ઉદ્ધાર માટે દરેક મુનિમહારાજે ઉપદેશ આપવાની જેમ જરૂરીયાત છે તેમ નિસ્પૃહી રીતે સેવાભાવે લાગણીપૂર્વક કામ કરનાર કાર્યવાહકે પણ તૈયાર થવાની જરૂર છે દરેક તીર્થનું જીર્ણોદ્ધારનું કાર્ય આ રીતે થવા જરૂર છે. અમે આ તીર્થના બાકી રહેલા ઉદ્ધારના કાર્ય માટે દરેક જૈન બંધુઓએ મદદ આપવાની સુચના કરીયે છીયે.
વર્તમાન સમાચાર. હિંદના જેન બંધુઓને નમ્ર વિનંતિ.
બિહાર પ્રાંતમાં થયેલ ધરતીકંપને લઈને રાજગીરી, પાવાપુરી, ચંપાપુરી, ગુણીયાજી, કંડલપુર વગેરે સ્થળે જિનાલય તથા ધર્મશાળાને નુકશાન થયું છે તે માટે બેંગાલ વગેરેના છલાના પ્રતિષ્ઠિત જૈન બંધુઓની એક કમીટી તેનું સમારકામ કરવા વગેરે માટે નિમાયેલ છે તે કમીટીના માનવંતા સેક્રેટરી શ્રીમાન બાબુસાહેબ બહાદુરસિંહજી સિધી સાહેબ તરફથી તેને લગતી હકીક્ત અને શુમારે એક લાખના ખર્ચે તે માટે થાય તેમ છે. તે માટે હાલમાં એક હરતપત્ર અને જે વિભાગને નુકશાન થયેલ છે તેના ફોટાઓ પ્રકટ કરી જૈન સમાજને અપીલ કરી છે, જેથી શેઠશ્રી આણંદજી કલ્યાણજી પેઢી અને હિંદના દર્દક જૈન બંધુઓએ એ અપીલને સ્વીકાર કરી જલદી આર્થિક સહાય નીચેના સ્થળે મોકલી આપવા અમે નમ્ર વિનંતિ કરીએ છીએ.
બાબુસાહેબ બહાદુરસિંહજી સિંધી.
ઠે. ૧૧૬ લોએર સરક્યુલર રોડ–કલકત્તા આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયકમળસુરિશ્વરજી મહારાજની જયંતી. ગત આશે શુદ ૧૦ બુધવારના રે જ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજની સ્વર્ગવાસ તીથી હવાથી ગુરુભક્તિ નિમિત્તે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી સવારના નવ વાગે મોટા જિનાલયમાં શ્રી નવપદજીની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી તથા આંગી રચાવી હતી. બપોરના બાર વાગે સભા તરફથી સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
સુધારે. ગયા અંક પૃષ્ઠ ૨૮ માં આવેલ કવિતાની પાંચમી લાઇનમાં “ વિષયશાસ્ત્ર " એ શબ્દને બદલે “ વિજયશાસ્ત્ર' એમ સમજવું.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીપાળરાજાનો રાસ. (સચિત્ર અથ સહિત.).
આજ સુધીમાં પ્રગટ થયેલ રાસ કરતાં આ રાસમાં ધણી નવીનતાઓ હોવાથી સવ સ્થળે ઉપયોગી મનાય છે. ઓળીના અંગે ઉપયોગી દરેક વિધિવિધાને, સ્નાત્રે, પૂજાએ સાથે આપવામાં આવેલ હોવાથી આ એક જ પુસ્તકમી આરાધન થવા સાથે રાસ પણ સાથે વંચાય છે.
| શ્રીનવપદમંડળ, શ્રી સિદ્ધચક્રન્નયંત્ર, અને પ્રસંગોને બંધબેસતા અને પુંઠા ઉપરના મળી ચૌદ વિવિધ રંગની છબી, ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે બે ગુરૂમહારાજની છબીયા વગેરે સાથે આપવામાં આવેલ છે. ઉપયોગી સંગ્રહ, સુંદર કાગળ, દળદાર અને મનહર મજબુત બાઈડીંગ એવા અનેક આકર્ષણ હોવા છતાં ખપી જીવેની સગવડ માટે ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. ઉંચા કપડાના બીઈડીંગના રૂા. ૨-૮-૦ ચાલુ કપડાના બાઈડેંગના રૂા. ૨-૦–. પોસ્ટેજ જુદુ.
સ્ત્રી ઉપયોગી સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર.
(રાગરૂપી આગ અને દ્વેષરૂપી કાળીનાગને શાંત કરવામાં જળ અને મંત્રની ઉપમાને ચેપગ્ય અદ્ભુત, રસિક કથા ગ્રંથ. )
આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રીધનેટવર મુનિ છે, કે જેઓશ્રીએ સં. ૧૦૯૫ માં આ કથાની રચના કરી છે, જે જૈન કથા સાહિત્યમાં બહુ જ આદરને પાત્ર મનાય છે. વૈરથી ધગધગતા અને રાગમાથી મુંઝાતા હૈયાને શાંત બનાવવાની કળા, કુશળતા અને તાર્કિકતા કર્તા સૂરીશ્વર મહારાજે આ ગ્રંથમાં રમભુત રીતે બતાવી છે. પ્રાચીન શૈલીએ લખાયેલી આ કથાને બની શકે ત્યાં સુધી આધુનિક શૈલીએ મૂળ વસ્તુ તમામ સાચવી, મૂળ ગ્રંથકર્તાના આશય સાચવી સરસ રીતે આ ગ્રંથની સંકલનાપૂર્વક રચના કરવામાં આવી છે.
કથાસિક વાચકવર્ગ કંટાળી ન જાય તે માટે પ્રથમ કથા (ચરિત્ર), પછી કેવળી ભગવાનની ઉપદેશધારા અને તે પછી પ્રાસંગિક નૈતિક ઉપદેશક લોકો (મૂળ સાથે ભાષાંતર) સુધાબિંદુ એ પ્રમાણે ગોઠવીને ગ્રંથ આધુનિક પદ્ધતિએ પ્રગટ કરેલ છે.
રસદષ્ટિ, ઉપદેશ, ચરિત્રકથા અને પ્રાચીન સાહિત્યની દૃષ્ટિએ આ ગ્રંથ એક કિંમતિ અણ મેલ અને અનુપમ ગ્રંથ છે. એ-ટીક પેપર ઉપર સુંદર અક્ષર અને કપડાની સશે ભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. ૧-૮ -૦ પટેજ જાદુ .
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 431. | 8 નવું પ્રકટ થતું જૈન સાહિત્ય. ?? 1 શ્રી કમગ્રંથ (ચાર) શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત (ાપજી) ટીકા સહિત સંશોધન તદન શુદ્ધ રીતે બત્રીશ ફોર્મ પાણાત્રણશે પાનાના એન્ટ્રીક ઉંચા કિંમતિ કાગળા ઉપર મુંબઈ શ્રી. નિણું અસામંર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રી વિવિધ ટાઈપથી છપાય છે. બાઈડીંગ (પુઠા ) પાકું સુશોભિત મજબુત કપડાથી તૈયાર થાય છે. આવતા માસમાં તૈયાર થઈ જશે. કિંમત રૂ. 2-0-0 ( મુદલથી પણું એાછી. ) પટ્ટેજ જુદુ પાંચમા-છઠ્ઠો કમગ્રંથ છપાય છે. શ્રી ભદ્રબાહુવામીવિરચિતश्री बृहत् कल्पसूत्रम् (મૂળ, ભાષ્ય, ટીકા સહિત ) [ પુસ્તક 1 લુ, પીઠિકા ] અતિમાન્ય આ છેદસૂત્રને પ્રથમ ભાગ પ્રાચીન ભંડારાની અનેક લિખિત પ્રતા સાથે રાખી અથાગ પરિશ્રમ લઈ મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ અને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સ શોધન કરી તૈયાર કરેલ છે. - નિરંતર ઉપયોગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવુ આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેના વાચકે સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શુ છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શુ માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સર્વ કેાઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. પ્રસ્તાવના વિગેરે સર્વ કેાઈ સમજી શ કે માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે. - ઉંચા લેઝર પેપર ઉપર, સુંદર વિવિધ શાસ્ત્રી અક્ષરથી શ્રી નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાવી સુશોભિત કપડાનુ મજબૂત બાઈન્ડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે કિંમત રૂા. 4-0-0 પારટેજ બાર આના. . . અમારા ગ્રાહકોને નમ્ર સૂચના. આ અંક સાથે સંવત 1991 ની સાલનું' જૈન પંચાંગ ભેટ આપવામાં આવેલ છે અન્ય માટે કિંમત અરધા અને. ભાવનગર -માનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાયું. For Private And Personal Use Only