Atmanand Prakash Pustak 029 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531339/1

Page #1

DC felt
Caltricie
પુ૦ ૨૯ મું. પાષ. અંક ૬ ઠ્ઠો
મૂલ્ય રૂા. ૧)
श्री
ન
પ્રકાશક,
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર.
વાજ આના
વીર સં.૨૪૫૮ આત્મ સ. ૩૬ વિ.સ.૧૯૮૮

Page #2

૧૩૫
વિષય-પરિચય, ૧ સુહૃદુ ગેટ્ટી... ... ... વેલચંદ ધનજી ... ... ... ... ૨ શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર, ... મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ. ૩ અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર. આત્મવલ્લભ. ... ... ••• ૧૩૯ ૪ મૈત્રીભાવનાને અનુક્રમે ••• મુનિશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
- ૧૪૩ થતા વિકાસ-વિસ્તાર ૫ પ્રમાણિકપણુ. ... ... ... મોતીલાલ નરોતમ કાપડીયા.
૧૪૫ ૬ પુરૂષાર્થ, ... ... ... •••
૧૪૬ ૭ ધમસાગર ઉપાધ્યાય રાસ.... મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ. ... ૧૪૭ ૮ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ, વિઠ્ઠલદાસ મૂ૦ શહિ. •• .. •• ૧૫૨ ૯ ધાર્મિક વાંચનમાળા.... ...
૧૫૫ ૧૦ સ્વીકાર અને સમાલોચના.
... ... ... ... ...... ૧૫૬ અત્રેના લાઇફ મેમ્બરોને નમ્ર સૂચના ગયા માસના અંકમાં જણાવેલા ત્રણ ગ્રંથે જે કે લાઈફ મેમ્બરોને ભેટ આપવાના છે તે ઓફીસમાંથી વેલાસર મંગાવી લેવા.
સેક્રેટરીએ. ભેટના અપાતા પુસ્તકો સંબંધી અમારે સરકાર આ સભા તરફથી અપાતા વિવિધ સાહિત્યના અનેક ગ્રંથ, માટે પ્રથમ અને આ વખતે પણ અપાયેલ સુંદર ગ્રંથથી અમારા કેટલાક માનવંતા લાઈફ મેમ્બરોએ પોતાના પત્રદ્વારા આનંદ પ્રદશિત કર્યો છે. અને આસભામાં લાઈફ મેમ્બર થવા માટે તેઓશ્રીને મળતું ધામિક સુંદર વાંચન અને આર્થિક દૃષ્ટિએ મળતા અપરિમિત લાભ (જે કોઈ સંસ્થા તેની ઉદારતાથી આપી શકતી નથી) તે માટે પોતાને ધન્ય માનવા સાથે, સભા તરફથી દર વર્ષે પ્રકટ થતાં અનેકવિધ સાહિત્ય માટે (જૈન સમાજની આવા પ્રકારે સેવા કરવા માટે ) સભાની પણ પ્રશંસા કરે છે. જે માટે અમો ઉપકાર માનતાં તે માટે સભા પણ પોતાનું ગૌરવ માને છે અને અનેક રીતે વિશેષ સેવા કરવા ભાગ્યશાળી બને તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરે છે. ॥ श्री वसुदेवहिण्डि प्रथमखण्डम् ॥
દ્રિતીક ગ્રંશ થીનો માપ. સંપાદક તથા સંશોધકો—મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયુજી મહારાજ.
આ બીજા અંશમાં આઠમાથી અઠ્ઠાવીશમા સુધી ૨૧ લંભ આવેલા છે. જે ૧૦૪૮૦ પ્લેકામાં પૂર્ણ થાય છે. - આ પ્રથમ ખંડના, તથા કર્તા મહાત્માનો પરિચય અને આ ગ્રંથ કેટલો ઉચ્ચ કોટીનો છે, પરિશિષ્યને લગતા વિશેષ પરિચય, પ્રસ્તાવના, વિષયાનુક્રમ, કે આ થતા ત્રીજા ભાગમાં આપવામાં આવશે. આ ગ્રંથ જૈનોના પ્રાચીનમાં પ્રાચીન સુથાસાહિત્યમાંનું એક અણમોલ રત્ન છે. કિંમત રૂા. ૩=૯=૦ સાડા ત્રણ રૂપિયા (પોસ્ટેજ જુદું) રાખવામાં આવેલ છે. ઇતિહાસિક પ્રાચીનમાં પ્રાચીન કથાસાહિત્યના આ ગ્રંથનું ગુજરાતી ભાષા માં ભાષાંતર કરાવી પ્રકટ કરવા આ સભાની ઈછા હોવાથી આર્થિક સહાયની જરૂર છે. ભાવનગર ધી “ આનંદ ” પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં–શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું.

Page #3

2
|
0 . श्री ! | આ માનદ મકાશી.
॥ वन्दे वीरम् ॥ औचित्यादुचितप्रवृत्तिरूपत्वात् । वृत्तयुक्तस्याणुव्रतमहाव्रत समत्रितस्य । वचनाजिनप्रणीतात् । तत्त्वचिन्तनं जीवादिपदार्थसार्थपर्यालोचनम । मैत्र्य दिसारं भैत्रीप्रमोदकरुणामाध्यमथ्यप्रधानं सत्त्वादिषु विषयेषु । अध्यात्म योगविशेषं । अतोऽध्यात्मात् । पापक्ष यो ज्ञानावर णादि क्लिष्ट कर्मप्रलयः। सत्त्वं वीर्योत्कर्षः । शीलं चित्तसमाधिः । ज्ञानं च वस्त्ववबोधरूपम् । शाश्वतमप्रतिघाति शुद्धं स्वतेजोवत् । अनुभवसंसिद्धं स्वसंवेदनप्रत्यक्षं तद्वृत्तम् । अमृतं पीयूषम् । स्फुटं भवति ।
योगबिन्दु-श्री हरिभद्रसूरि. -ARAL-III पुस्तक २९ । वीर सं. २४५८. पोप. अात्म सं. ३६. १ अंक ६ छो.
સુહદ્ ગોષ્ઠી.
( २१. ) ( यास-भेरे। मन ६२ लीना राधा २४।७. )
જાવું સકલ છે ભ્રાત ! રહે સ્વકૃત કર્મ સાથ; વિષમ વિચિત્ર વાટ, વાત એ વિચારીએ.
.
ong.
કેણુ તું આવ્યું છે કયાંથી, કયાં જવું એ જાણ શાથી; અગમ ગમન ગતી, એહ અવલેકીએ.
( 3 ) મેહ મદથી મદાંધ, ચક્ષુ છતાં પ્રબળ અંધ; કાર્યાકાર્યને ન બંધ, જરૂર અંધ જાણીએ.
____

Page #4

૧૩૪
ભૂતને ભવિષ્ય કેરી, ડેરી કયુ કરે
છે,
પ્રાણી સકલ ચાહે સુખ, કર્માધિન સુખ દુઃખ,
''
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
( ૪ )
શૈાચ વાત વ-માન આ
( ૫ )
કીડી વા કુંજર પ્રમુખ; તત્ત્વ તે તપાસીએ.
ક
ચેાગમાં કમ યાગી
( ૬ )
અમૂલ્ય આ છે દેહ તારા, પ્રાપ્તિ પુણ્ય ઉદયે ધારા;” કુલિત કરણ કાજ રાજમાર્ગને સ્વિકારીએ.
ઉપાદેય, ફ્રેંચ, હેય, સમગ્ર પેય ચરણુ, કરણ રમણ ર્ગ, અગમાં
( ૭ )
મનવા
પ્રવીણ, ક સકલ કરવા ક્ષીણ; ધીર, વીરતા ( ૮ )
વધારીએ.
ત્યાગે અહિરાત્મ રંગ, સાધી પરમાત્મ અંગ,
સકલ
તેરી; વિલેાકીએ.
કૈયડા અકલિત એહુ, અનુભવે પ્રકાશ પરમ,
( ૯ )
ભાવના
સુખી સકલ પ્રાણી થાય, હૃદય વના વિશિષ્ઠ રૂપ, રગથી રેલાવીએ.
વા અપેય; ઉતારીએ.
સુહાય;
( ૧૦ )
અન્તરાત્મના જંગ
( ૧૧ )
ઉકેલ કરણુ દિવ્ય દેહ; પ્રેમથી
નિહાળીએ.
પ્રસ’ગ; ત્યાં જગાડીએ.
જાવુ.
જાવુ.
જાવુ.
જાવુ.
જાવુ.
જાવુ.
જાવુ.
જાવું.
વેલચંદ ધનજી.

Page #5

શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર.
૧ઃ અગિઆર અંગામાં નિરૂપણ કરેલ શ્રી તીર્થંકર ચારિત્ર,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર
૧૩૫
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૧૦ થી શરૂ. ]
હે દેવાનુપ્રિયા ! તમે શીધ્ર જાઓ, અને અષ્ટાંગ મહાનિમિત્તના સૂત્ર અને અને ધારણ કરનારા, અને વિવિધ શાસ્ત્રમાં કુશળ એવા સ્વપ્નલક્ષણુ પાઠકાને ખેલાવે. ત્યારબાદ તે કૌટુંબિક પુરૂષા યાવત્ આજ્ઞાને સ્વીકાર કરીને અળરાજાની પાસેથી નીકળે છે; નીકળીને સત્વર, ચપળપણે ઝપાટામધ અને વેગ સહિત હસ્તિનાપુર નગરની વચ્ચેાવચ જ્યાં સ્વપ્નલક્ષણ પાઠકાના ઘરા છે ત્યાં જઈને સ્વપ્નલક્ષણ પાઠકને મેલાવે છે. જ્યારે તે ખલરાજાના કૌટુંબિક પુરૂષોએ તે સ્વપ્નલક્ષણ પાઠકાને બેલાવ્યા ત્યારે તેએ પ્રસન્ન થયા, તુષ્ટ થયા અને સ્નાન કરી, બલિકમ કરી, શરીરને અલંકૃત કરી, મસ્તકે તિલક અને લીલી ધરાનુ મગળ કરી પોતપાતાના ઘેરથી નીકળે છે. નીકળીને હસ્તિ નાગપુર નગરની વચ્ચે થઇ જયાં ખારાજાનું ઉત્તમ મહાલય છે ત્યાં આવે છે, ત્યાં આવીને શ્રેષ્ટ મહાલયના દ્વાર પાસે તે તે સ્વપ્નપાઠકો એકઠા થાય છે. એકઠા થઈને જ્યાં અહારની ઉપસ્થાનશાળા છે ત્યાં આવે છે, ત્યાં આવી હાથ જોડી મળરાજાને જય અને વિજયથી વધાવે છે. ત્યારખાદ તે ખળરાજાએ વાંદેલા, પૂજેલા, સત્કારેલા અને સ ંમાનિત કરેલા તે સ્વપ્નલક્ષણુ પાઠક પૂર્વે ગોઠવેલા ભદ્રાસના ઉપર બેસે છે. ત્યારપછી તે મલરાજા પ્રભાવતો દેવીને જનિકાની પડદાની અંદર બેસાડે છે. ત્યારખાદ પુષ્પ અને ફળથી પિરપૂ હસ્તવાળા તે ખળરાજાએ અતિશય વિનયપૂર્વક તે સ્વપ્નલક્ષણ પાઠકને આ પ્રમાણે કહ્યું કે-- હૈ દેવાનુપ્રિયે ! એ પ્રમાણે ખરેખર આજે પ્રભાવતીદેવીને તેવા પ્રકારના વાસગૃહમાં યાવત્ સ્વપ્નમાં સિહુને જોઈને જાગેલ છે, તેા હૈ દેવાનુપ્રિયા ! આ ઉદાર એવા સ્વપ્નનું બીજું કયું કલ્યાણુરૂપ ફળ અને વૃત્તિ વિશેષ થશે ? ત્યારપછી તે સ્વપ્નલક્ષણુ પાઠકે બળરાજાની પાસેથી એ વાત સાંભળી તથા અવધારી ખુશ અને સતુષ્ટ થઈ તે સ્વપ્ન સબન્ધુ સામાન્ય વિચર કરે છે. સામાન્ય વિચાર કરી તેને વિશેષ વિચાર કરે છે અને પછી તે સ્વપ્નના અને નિશ્ચય કરે છે અને ત્યારબાદ તેઓ પરસ્પર સાથે વિચારણા કરે છે. ત્યારપછી તેઓએ સ્વપ્નના અને સ્વયં જાણી ખીજા પાસેથી ગ્રહણુ કરી તે સંબંધી શકાને પૂછી, અના નિશ્ચય કરી સ્વપ્નના અને અવગત

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કરી બળરાજાની આગળ સ્વપ્નશાસ્ત્રોને ઉચ્ચાર કરતાં તેઓએ આ પ્રમાણે કહ્યું
હે દેવાનુપ્રિય ! એ પ્રમાણે ખરેખર અમારા સ્વપનશાસ્ત્રમાં બેંતાળીશ સામાન્ય સ્વપ્ન અને ત્રીશ મહા સ્વને મળીને કુલ બહોતેર જાતના સ્વપને કહેલાં છે. તેમાં હે દેવાનુપ્રિય ! તીર્થંકરની માતાઓ કે ચક્રવતીની માતાઓ જ્યારે તીર્થકર કે ચક્રવર્તિ ગર્ભમાં આવીને ઉપજે ત્યારે એ ત્રીશ મહા સ્વમાંથી આ ચાદ સ્વોને જોઈને લાગે છે. તે ચાદ સ્વને આ પ્રમાણે છે --
૧ હાથી, ૨ બળદ, ૩ સિંહ, ૪ લક્ષમીને અભિષેક, ૫ પુષ્પમાળા, ૬ ચંદ્ર, ૭ સૂરજ, ૮ ધ્વજા, ૯ કુંભ, ૧૦ પઘસાવર, ૧૧ સમુદ્ર, ૧૨ વિમાન અથવા ભવન, ૧૩ રત્નને ઢગલે અને ૧૪ અગ્નિ ” વળી વાસુદેવની માતાએ જ્યારે વાસુદેવ ગર્ભમાં આવે ત્યારે એ ચાદ મહા સ્વપ્નમાંના કેઈ પણ સાત મહા સ્વનો જોઈને લાગે છે. તથા બળદેવની માતાઓ જ્યારે બળદેવ ગર્ભમાં પ્રવેશ કરે ત્યારે એ ચાદ મહા સ્વનોમાંના કોઈપણ ચાર મહાસ્વનેને જોઈને જાગે છે. માંડલિક રાજાની માતાઓ જ્યારે માંડલીક રાજા ગર્ભમાં પ્રવેશ કરે ત્યારે એ ચાદ મહા સ્વપ્નમાંના કેઈ એક મહા સ્વપ્ન જોઈને જાગે છે. તે હે દેવાનુપ્રિય ! આ પ્રભાવતી દેવીએ એક મહાસ્વપન જોયું છે. હે દેવાનુપ્રિય! પ્રભાવતી દેવીએ ઉદાર સ્વપ્ન જોયું છે, યાવત્ આરે ગ્ય, તુષ્ટિ યાવત્ મંગળ કરનાર સ્વપ્ન જોયું છે. તેથી હે દેવાનુપ્રિય ! તમને અર્થ લાભ થશે, ભેગ. લાભ થશે, પુત્રલાભ થશે અને રાજ્યલાભ થશે તથા હે દેવાનુપ્રિય ! એ પ્રમાણે ખરેખર પ્રભાવતી દેવી નવ માસ સંપૂર્ણ થયા પછી અને સાડાસાત દિવસ વીત્યા પછી તમારા કુળમાં ધ્વજ સમાન એવા પુત્રને જન્મ આપશે. અને તે પુત્ર પણ બાલ્યાવસ્થા મૂકી માટે થશે ત્યારે, તે રાજ્યને પતિ-રાજા થશે, અથવા ભાવિતાત્મા સાધુ થશે. તેથી હે દેવાનુપ્રિય ! પ્રભાવતી દેવીએ ઉદાર સ્વપ્ન જોયું છે યાવત્ આરે ગ્ય, તુષ્ટિ, દીર્ધાયુષ તથા કફ પણ કરનાર સ્વપ્ન જોયું છે.
ત્યારબાદ તે બળરાજા રતનલક્ષણ પાઠકે પાસેથી એ વાતને સાંભળી અને અવધારી હર્ષિત અને સંતુષ્ટ થયે. અને હાથ જોડી યાવત્ તેણે સ્વલક્ષણ પાઠકેને આ પ્રમાણે કહ્યું -- હે દેવાનુપ્રિયે ! આ એ પ્રમાણે છે કે, જે તમે કહે છે,-એમ કહી તે સ્વનેને સારી રીતે સ્વીકાર કરે છે. ત્યારબાદ સ્વMલક્ષણ પાઠકને પુષ્કળ અશન, પાન, ખાદિમ, પુષ, વસ્ત્ર, ગંધ, માળા અને અલંકારવડે સાકાર કરે છે, તેમ કરીને જીવિકાને ઉચિત ઘણું પ્રીતિદાન આપે છે. અને પ્રીતિદાન આપીને તે સ્વMલક્ષણ પાઠકેને રજા આપે છે. ત્યાર પછી પોતાના સિંહાસનથી ઉઠે છે, ઉડીને જ્યાં પ્રભાવતી દેવી છે ત્યાં આવી પ્રભાવતી દેવીને તેણે તે પ્રકારની ઈષ્ટ, મનોહર મધુર વા વડે સંલાપ

Page #7

શ્રી તીર્થકર ચરિત્ર,
૧૩૭
કરતા કરતા આ પ્રમાણે કહ્યું–હે દેવાનુપ્રિયે ! એ પ્રમાણે ખરેખર સ્વપ્નશાસ્ત્રમાં બેંતાલીશ સાધારણ સ્વનો અને ત્રીશ મહા સ્વપને તથા બધા મળીને બહેતર સ્વ દેખાડયા છે. તેમાં હે દેવાનુપ્રિયે, તીર્થંકરની માતાઓ કે ચક્રવતિની માતાએ ઈત્યાદિ, પૂર્વવત્ કહેવું. યાવતુ.કઈ એક મહાસ્વપ્નને જોઈને જાગે છે. હે દેવાનુપ્રિયે, તમે આ એક મહા સ્વપ્ન જોયું છે, હે દેવી, તમે ઉદાર સ્વપ્ન જોયું છે, યાવ૬ ..રાજ્યને પતિ-રાજ થશે કે ભાવિતાત્મા અનગાર થશે. હે દેવી, તમે ઉદાર સ્વપ્ન જોયું છે. મંગળકર સ્વપ્ન જોયું છે, એમ કહી પ્રભાવતી દેવીની તે પ્રકારની ઈષ્ટ, કાંત, પ્રિય, એવી મધુર વાણી વડે બે વાર અને ત્રણ વાર પણ પ્રશંસા કરે છે.
ત્યારબાદ તે પ્રભાવતી દેવી બલ રાજાની પાસેથી એ વાતને સાંભળીને અવધારીને હર્ષવાળી, અને સંતુષ્ટ થઈ હાથ જો આ પ્રમાણે બલીહે દેવાનુપ્રિય, એ એ પ્રમાણે જ છે, એમ કહી, તે સ્વપ્નને સારી રીતે ગ્રહણ કરે છે, ત્યાર પછી બલ રાજાની અનુમતિથી અનેક પ્રકારના મણિ અને રત્નની કારીગરીથી યુકત તથા વિચિત્ર એવા તે ભદ્રાસનથી ઉઠી ત્વરા રહિત, અચપલ પણે હંસ સમાન ગરિ વડે જ્યાં પિતાનું ભવન છે ત્યાં આવી, તેણે પોતાના ભવનમાં પ્રવેશ કર્યો.
ત્યારબાદ તે પ્રભાવતી દેવી સ્નાન કરી, બલિકમ કરી, સર્વ અલંકારથી વિભૂષિત થઈને ગર્ભને અતિ શત નહી, અતિ ઉષ્ણ નહિ, અતિ તિકત નહિં, અતિ કટુ નહિ, અતિ તુરા નહિ, અતિ ખાટાં નહિ, અને અતિ મધુર, નહિ, એવા તથા દરેક રૂતુમાં ભોગવતાં સુખકારક એવા ભેજન, આછાદન, ગંધ અને માળા વડે તે ગર્ભને હિતકર, મિત, પચ્ય અને પિષણરૂપ છે તેવા આહારને યેગ્ય દેશ અને ગ્ય કાળે ગ્રહણ કરતી, તથા પવિત્ર અને કોમળ શયન અને આસનવડે એકાન્તમાં સુખરૂપ અને મનને અનુકૂલ એવી વિહાર ભૂમિવડે પ્રશસ્ત દેહદવાળી, સંપૂર્ણ દેહદવાળી, સન્માનિત દેહદવાળી, જેનો દેહદ તિરસ્કાર પામ્યો નથી એવી દેહદ રહિત, દૂર થયેલા દેહદવાળી, તથા રોગ, મોહ, ભય અને પરિત્રાસ રહિત તે ગર્ભને સુખપૂર્વક ધારણ કરે છે. ત્યારબાદ તે પ્રભાવતી દેવીએ નવ માસ પૂર્ણ થયા પછી અને સાડા સાત દિવસ વીત્યા પછી સુકુમાલ હાથ પગવાળા અને દેષ રહિત પ્રતિપૂર્ણ પંચેન્દ્રિય યુકત શરીરવાળા, તથા લક્ષણ વ્યંજન અને ગુણથી યુકત, યાવત્ ચંદ્ર સમાન સામ્ય આકારવાળા, કાંત, પ્રિયદર્શન અને સુંદર રૂપવાળા પુત્રને જન્મ આપે.
ત્યારબાદ તે પ્રભાવતી દેવીની સેવા કરનાર દાસીઓએ તેને પ્રસવ થયેલ

Page #8

૧૩૮
શ્રી માત્માન પ્રકાર. જાણી, જ્યાં બલ રાજા છે ત્યાં આવી હાથ જોડી બલ રાજાને ય અને વિજયથી વધાવીને આ પ્રમાણે કહ્યું- હે દેવાનુપ્રિય! એ પ્રમાણે ખરેખર પ્રભાવતી દેવીની પ્રીતિ માટે આ (પુત્ર જન્મરૂપ) પ્રિય નિવેદન કરીએ છીએ. અને તે આપને પ્રિય થાઓ. ત્યારબાદ તે બળરાજા શરીરની શુશ્રષા કરનાર દાસીઓ પાસેથી
એ વાત સાંભળી અવધારીને હર્ષિત અને સંતુષ્ટ થઈ મેઘની ધારાથી સિંચાયેલા કદંબકના પુષ્પની પેઠે રોમાંચિત થઈ તે અંગરક્ષિકા દાસીએને મુકુટ સિવાય પહેરેલ સર્વ અલંકાર આપે છે. આપીને તે રાજા શ્વેત રજતમય અને નિર્મલ પાણીથી ભરેલા કાશને લઈ તે દાસીઓના મસ્તક ધુએ છે. મસ્તકને ધોઈને તેઓને જીવિકાને ઉચિત ઘણું પ્રીતિદાન આપી સત્કાર અને સન્માન કરી વિસર્જિત કરે છે.
ત્યારબાદ તે બળ રાજાએ કૈટુંબિક પુરૂષને બોલાવી આ પ્રમાણે કહ્યુંહે દેવાનુપ્રિય તમે શીધ્ર હસ્તિનાપુર નગરમાં કેદીઓને મુકત કરો, મુક્ત કરીને માન (માપ) અને ઉન્માનને (તેલાને) વધારે; ત્યારબાદ હસ્તિનાપુર નગરની બહાર અને અંદરના ભાગમાં છંટકાવ કરે, સાફ કરે, સંમાજિત કરે અને લીંપો. તેમ કરી અને કરાવીને સહસ ધોંસરાને અને સહસ્ત્ર ચકોનો પૂજા, મહા મહિમા અને સત્કાર કરે. એ પ્રમાણે કરી મારી આ આજ્ઞા પાછી આપે. ત્યારબાદ તે બલ રાજાના કહેવા પ્રમાણે કરી તે કૌટુંબિક પુરૂષ તેની આજ્ઞા પાછી આપે છે. ત્યારપછી તે બલરાજા જ્યાં વ્યાયામશાળા છે ત્યાં આવે છે ત્યાં આવીને ઈત્યાદિ પૂર્વવત્ કહેવું. યાવ....સ્નાન ગૃહથી બહાર નીકળી જકાત રહિત, કર રહિત, પ્રધાન, (વિક્રયનો નિષેધ કરેલો હોવાથી) આપવા યોગ્ય વસ્તુ રહિત, માપવા ગ્ય વસ્તુરહિત, મેય રહિત. સુભટના પ્રવેશ રહિત. દંડ તથા કુદંડ રહિત, ( રૂણ મુકત કરેલું હોવાથી ) દેવા રહિત, ઉત્તમ ગણુકાએ અને નાટકીયાએથી યુકત અનેક તાલાનુચરોવડે યુત, નિરતર વાગતાં મૃદંગે સહિત તાજાં પુષ્પોની માલા યુકત પ્રમોદ સહિત અને કીડા યુકત એવી સ્થિતિ પતિના (પુત્ર જન્મ મહોત્સવ) પુર અને દેશના લોકો સાથે મળીને દશ દિવસ સુધી કરે છે. ત્યારબાદ દસ દિવસ સુધી સ્થિતિપતિતા-ઉત્સવ ચાલુ હતો ત્યારે તે બલરાજ સે રૂપીયાના હજાર રૂપિચાના અને લાખ રૂપિયાના ખર્ચવાળા ભાગે, દાન અને દ્રવ્યના અમુક ભાગોને દેત અને દેવરાવતે. તથા સો રૂપિયાના, હજાર રૂપિયાના તથા લાખ રૂપિયાના લાભને મેળવો, મેળવાવતે એ પ્રમાણે રહે છે. ત્યાર બાદ તે છોકરાના માતા પિતા પ્રથમ દિવસે સ્થિતિ પતિતા કુલની મર્યાદા પ્રમાણે ક્રિયા કરે છે, ત્રીજે દિવસે ચંદ્ર અને સૂર્યનું દર્શન કરાવે છે, છઠે દિવસે ધર્મ જાગરણ કરે છે,
(ચાલુ ).

Page #9

અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર
૧૩૦ ઊઠ્ઠ ઉ€9333,૩૭૭FILE * અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર. કૅ પાëઉ09@ @@@@ @@@@@HITE
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૧૮ થી શરૂ. )
અઢાર અધિકાર. નિરાકાર સિદ્ધ ભગવંતની પ્રતિમા પણ સાક્ષાત્ સિદ્ધની પેઠે સ્વચિત્તાશય ( હૃદય) માં ચિંતવેલી આશાને નિઃશંકપણે વિસ્તારે છે. સ્થાપના જે છે તે સ્વચિત્તથી કલ્પાય છે. તે સત અથવા અસત્ (વિદ્યમાન અથવા અવિદ્યમાન) વસ્તુની ભલે છે. સર્વ સ્થાપના સેવતી વખતે જેવા પોતાના ભાવ હોય તેવું ફલ આપે છે એમાં સંશય નથી. લેકમાં પણ અનાકાર વસ્તુને આકારભાવ બતાવાય છે. જેમકે, આ ભગવંતની આજ્ઞા છે. એનું જે ઉલ્લંઘન કરે તે સાધુ નહિ અને જે ઉલ્લંઘન ન કરે તે સાધુ. આમ્નાય-( આગમ અથવા મંત્ર ) શાસ્ત્રમાં પણ આ વાયુ મંડળ અને આ આકાશ મંડળ એવી આકૃતિ લેખાય છે. વિચારશાસ્ત્રમાં પણ સ્વરોદયનાં પૃથ્વી, અપ, તેજ, વાયુ અને આકાશ એ પાંચ તો આકૃતિ કાઢીને બતાવાય છે. આ દષ્ટાન્તમાં જેમ અનાકાર વસ્તુ સાકાર બતાવવામાં આવે છે તેમ નિરાકાર સિદ્ધનો પણ આકાર–પ્રતિમા ભલે હે, વળી દેખા ! લેકમાં પૂર્વે જે મહાત્મા લબ્ધવર્ણ ( સાક્ષર-વિદ્વાન) થઈ ગયા તેમણે આકૃતિ વિનાના વર્ગોને સ્વચિત્તની કલ્પનાથી આ “ક”, આ “ખ”, એવી રીતે પ્રત્યેકને નામ દઈને સાકાર બનાવ્યા છે. જે તેમ ન હતા અને વર્ષો નિયત હેત તે સર્વની આકૃતિ સરખી હોત; પણ તેમ છે નહિ. ભિન્ન ભિન્ન જ વર્ણાકૃતિ છે. કેઈ તુલ્ય નથી, વિશ્વમાં જેટલાં રાષ્ટ્ર (દેશ) છે તે સર્વમાં વર્ણાકૃતિ જૂદી જૂદી છે પણ વ્યક્તિ-(પઠન) સમયે ઉપદેશ તે સર એ થાય છે અને કાર્ય પણ સરખું થાય છે. એ સર્વ લિપિને મિથ્યા કરવાને કઈ સમર્થ નથી. જેમનામાં જે લિપિ સિદ્ધ છે તે તે લિપિવડે ફલવિધાન કરે છે. વધારે શું ? જેવી રીતે બુધ પુરૂએ આકાર રહિત અક્ષરની આકૃતિ કરી તેની સ્થાપના પિતપતાને સુગુપ્ત [ મનમાં રહેલી ] આશય જણાવવા માટે જૂદી જૂદી કરી છે અને જેવી રીતે રાગદારીના જાણકારોએ રાગે પણ શબ્દરૂપે હોવાથી આકાર રહિત છતાં તે સર્વની સાકાર સ્થાપના રાગમાલા નામના પુસ્તકમાં કરી છે, તેવી જ રીતે સત્પરૂપે અનાકાર પરમેશ્વરને આકાર કલ્પીને
* આ દૃષ્ટાંતમાં ભગવંતનો પ્રતાપ અમૂર્ત છે અને તેની આજ્ઞા પણ અમૂર્ત છે તે પણ પુરૂષ તેની રેખા [ આકૃતિ ] કલ્પે છે–પર્યાયકાર,

Page #10

૧૪૦
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ,
જે જે શુભ આશયથી પૂજે છે તે સર્વો આશય પ્રાય: તેમને લે છે. અલિપ્ત ( રાગ દ્વેષ રહિત ) પરમેશ્વ ને જેમ પૂજા લાગતી નથી તેમ નિંદા પણુ લાગતી નથી. જેવી તે કરે તેવીજ તે સ્વકીય આત્માને લાગે છે. વમયી દીવાલમાં કોઇ પુરૂષ મણિ કે અથવા પથ્થર ફ્ે કે તે તે મને ક્ષેપક ફ્રિકનાર] ના ભણી જ પાછા જાય, તેને છેાડીને કદી બીજે જાય નહિ. કાઇ પૃથિવી ઉપર ઉભા રહીને સૂર્યંની સામે રજ ફ્રેંકે અથવા કપૂર ફ્ેકે તે તે સ એના સન્મુખ જ આવે સૂર્ય તરફ કિવા આકાશ તરફ કંઇ જાય નહિ, કોઈ સાભામ [ ચક્રવતી] રાજાની સ્તવના કરે તે તે કરનારને જ લ થાય અને કોઇ નિંદા કરે તેપણ તે કરનાર જ જનસમૂહ સમક્ષ દુ:ખી થાય. સાભામ રાજાને સ્તુતિથી કઇ ધિક થતુ નથી તેમ નિદાથી કઇ ઓછુ પડતુ નથી. તેવીજ રીતે પ્રભુને સ્તુતિથી અથવા નિંદાથી કઈ આધિકય કે હાનિ થતાં નથી. વળી કોઇ અપથ્ય આહાર લે તેા તે લેનાર દુઃખ ભાગવે છે અને પથ્થ આહાર લે તે તે[ લેનાર ] સુખ સગવે છે. આહારમાં વપરાયલી વસ્તુને કંઈ થતુ નથી. તેજ પ્રમાણે સિદ્ધની પૂર્જા તે[ પૂજા ] ના કરનાર આત્માને લાભકારી થાય છે.
ઓગણીસમા અધિકાર.
અ
પ્રશ્ન-સિધ્ધ પરમેશ્વરની પૂજા, પૂજા કરનારને પેાતાને ફળદાયી છે એ કથન યેાગ્ય છે, પણ જેમ ચિંતામણિ પ્રમુખ પદા સ્વપૂજકાને તત્કાલ હીંજ ફળ આપે છે તેમ પરમેશ્વરની પ્રતિમાની પૂજા તુ અહીં ફળતી નથી તેનુ' શુ' કારણ ?
ઉત્તર——એ બાબત થિરચિત્તે વિચાર કરવા જેવી છે. જે વસ્તુને ફળવાના જે કાળ હાચ તે કાળે જ તે વસ્તુ ફળે છે. અત્ર દૃષ્ટાંત. ગર્ભ વહેલા નહિ પણ પ્રાયઃ નવ મહિને પ્રસૂતિ પામે છે. મંત્રવિદ્યા કોઇ લક્ષ જાપે તેા કાઈ કૅટિ જાપે ફળે છે. વનસ્પતિએ પણ આપણી ઉતાવળે નહિ પણ સ્વકીય ( પાતાના ) કાળે ફળે છે. કહેવત છે કે ઉતાવળે આંમા પાકે નહિ, કેાઈ ચક્રપતિની અથવા ઇન્દ્રાદિની સેવા કરી હાય તે પણ કાળે કરી ફળે છે. પારે સિધ્ધ કરવા માંડયા હાય તે સાધ્યમાન દશામાં નહિ પણ કાળે કરી સિધ્ધ થાય ત્યારે જ ફળ આપે છે. દેશનાં બીજા વ્યવહારિક કામે પણ તેને પરિપૂર્ણ થાય છે ત્યારે જ સિદ્ધ થાય છે. તેવી રીતે અહીં કરેલી પૂજાર્દિકનું પુણ્ય સ્વકાલ *ભવાન્તરમાં જ ફળદાયી થાય છે. માટે ફળ દેનારા પદાર્થાંના સંબંધમાં દક્ષ ( સમજી ) પુરૂષાએ ઉત્સુકતા ( આતુરતા ) રાખવી ચેગ્ય નથી.
કાળ
*આ કથન યથાસ્થિત ભાવ સહિત કરેલી દ્રવ્યપૂજાના મહત્ લને ઉદ્દેશી સમજવું, સામાન્ય પૂજાનું સામાન્ય ફળ તે અહીં—આ ભવમાં પણ મળી શકે.

Page #11

અધ્યાત્મજ્ઞાન નિરૂપણ પ્રશ્નોત્તર
~
~
~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ચિંતામણ પ્રમુખ પદાર્થો ઐહિક છે અને ઐહિક-તુચ્છ ફળને દેવાવાળા છે. તેથી તે પરભવમાં નહિ પણ આ મનુષ્યભવ જે પ્રાયઃ તુચ્છ કાળને હેાય છે તેમાં ફળે છે. પરંતુ પૂજાના પુણ્યથી થનારૂં ફળ મેટું હોય છે, તેથી તે બહુકાલ સુધી ભેગવવા યોગ્ય થાય છે અને બહુકાલ દેવાદિ સંબંધી ભવાતર વિના વર્તતે નથી. માટે એ પુણ્યનું ફળ પ્રાયઃ પરજન્મમાં ગયા પછી જીવને ઉદયમાં આવે છે. જે આ જન્મમાં પુણ્યનું ફળ ઉદયમાં આવે તો તે જલદી નાશ પામે. કેમકે મનુષ્યનું આયુષ્ય પ્રાયઃ અતીવ તુચ્છ હોય છે અને મનુષ્ય દેહ વિનશ્વર-નાશવંત છે તેથી મહત પુણ્યનું ફળ આ ભવમાં ભગવતાં વચમાં મૃત્યુ આવવાથી દુટો (તુટી) જવાનો ભય રહે છે. મધ્યમાં દુઃખની ઉત્પત્તિ હમેશ મહત્તર દુઃખને માટે થાય છે. અર્થાત્ મૃત્યુ જેવું અતિશય ભીતિદાયક કંઈ નથી. જે પૂજાના પુણ્યનું એવું મહતું ફળ ભોગવતાં થવું યુકત નથી. માટે પૂજાનું પુણ્ય પ્રાયઃ અન્ય જન્મમાં ફળે છે. જેમ અનેક પ્રકારે પરિશ્રમ વેઠી ઉત્પન્ન કરેલી વસ્તુ ઘણું કાળ સુધી અનેક પ્રકારે ઉપભેગમાં આવવા છતાં પણ ક્ષય પામતી નથી તેમ પૂજાદિનું પુણ્ય ભોગવ્યા છતાં એ પ્રાય: બીજા જન્મમાં ઉદયમાં આવે છે. અતિ ઉગ્ર પુણ્ય સાક્ષાત અહીંજ ફલ આપે છે. જુઓ લેકમાં કહેવાય છે કે જે સત્યવાદી હોય છે તે ગમે તેવા દિવ્ય (ભયંકર પ્રતિજ્ઞા) માં કચનની પેઠે સંશુદ્ધ નીકળી જાય છે. જેમ કે શુદ્ધ સિદ્ધ પુરૂષને અથવા સાધુ પુરૂષને સ્વ૯૫ પણ આપ્યું હોય તે તે સકલ (સર્વ) અર્થની સિદ્ધિને માટે થાય છે. અર્થાત્ આ લેક પરલોક સંબંધી સર્વ સુખનું કારણ અને અનુક્રમે સંસારના બંધનને છોડાવનારૂં થાય છે અને જેમ કોઈ અનુત્તર ( સર્વોત્તમ) રાજપુત્રાદિને કઈ પ્રસંગે એકાદિ વાર જરા સરખું આપ્યું હોય તો તે આપનારની ઈષ્ટ સિદ્ધિ કરે છે વધારે શું ? દુષ્ટ પ્રતિપક્ષી તરફથી થતા મૃત્યન્ત (મરણાંત) કચ્છમાંથી પણ તેનું રક્ષણ કરે છે, તેમ કઈ અવસરે એકાદિવાર પૂજાદિથી મહતું પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું હોય તે આ લોક તથા પરલોકમાં સત્ય સુખની પરંપરા પ્રાપ્ત કરવામાં હેતુ થાય છે. શાલિભદ્રના
* વિક્રમ સંવત પૂર્વે ૫૪૨-૪૭૦ ના અરસામાં મગધ દેશના રાજગૃહ નગરમાં શ્રેણિક (બંસાર ) ના રાજ્યમાં ગભદ્ર નામે શેઠ રહેતા હતા. તેને ભદ્રા નામની સ્ત્રીથી શાલિભદ્ર નામે પુત્રને જન્મ થયો હતો. શાલિભદ્ર પૂર્વભવમાં શાલિગ્રામને વિષે ધન્યા નામની ગરીબ સ્ત્રીને સંગમ નામે પુત્ર હતો. કોઈએક પર્વના દિવસે પાડોશીઓને ઘેર ખીર રંધાતી જોઈ સંગમને તે ખાવાનું મન થયું. પડોશણના જાણવામાં એ વાત આવવાથી તેમણે આપેલા દુધ ચોખા સાકર અને ઘીથી ધન્યાએ ખીર બનાવી અને શેકી સંગમને પીરસી બહાર ગઈ. એટલામાં કોઈ એક મહીનાના ઉપવાસી સાધુ ત્યાં ભિક્ષાર્થે આવી પહોંચ્યા. સંગમે તે મુનિને ભાવ સહિત પિતાને ભાજનમાંથી ખીર વહેરાવી દીધી અને

Page #12

૧૪૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ જીવની પેઠે અથવા ચેરની પેઠે એક પુરૂષે ઉપાર્જન કરેલું અતીવ ઉગ્ર પુણ્ય અથવા પાપ અનેક પુરૂષોને ભેગને માટે પણ થાય છે. જેમકે રાજાની સેવા કરનાર પરિવાર સહિત સુખી થાય છે અને રાજાને અપરાધ કરનાર પરિવાર સહિત માર્યો જાય છે.
જે એ પ્રકારે પરમેશ્વરની પૂજાદિનું પુણ્ય સર્વ પ્રકારના સ્વાર્થને સાધનારૂં છે તે જન સમૂહ તેનો જ આદર કરે. પરમેશ્વરના નામને જાપ કરવામાં શામાટે પ્રવૃત્તિ કરવી?
મહા પુરૂએ એવી ચેજના કરવામાં પણ વિવેક જ કર્યો છે. ગૃહસ્થ જે સમર્થ છે તે દ્રવ્ય અને ભાવ બંને પ્રકારની પૂજાના અધિકારી છે. પરંતુ જે મહાન યેગીઓ દ્રવ્ય-પરિગ્રહ વિના આ સંસારમાં સદા શેભે છે તેમને માટે પરમેશ્વરનું નામસ્મરણ જ યુક્ત છે તેનાથી તેમને સર્વ સ્વાર્થ સિદ્ધ થાય છે. જેમ ઝેરી જનાવરના વિષથી મૂછ પામેલા જીવન વિષ બીજાએ કરેલા ગારૂડ-હંસજાંગુલી મંત્રના જાપથી ઉતરી જાય છે તેમ તત્ત્વ નહિ જાણનારનું પાપ પણ પરમેશ્વરના નામ સ્મરણથી નાશ પામે છે. બીજી એક વાત લોકમાં એવી પ્રસિદ્ધ છે કે હુમાય નામનું પક્ષી અસ્થિભક્ષી (હાડકા ખાનારું, છતાં સતત (સદા કાળ) જીવની રક્ષા કરે છે. તે ઉડતું ઉડતું જતું હોય ત્યારે જે મનુષ્યના મસ્તક ઉપર તેની છાયા પડે તે રાજા થાય છે. આ દષ્ટાંતમાં હુમાય પક્ષી જાણતું નથી કે હું અમુકના મસ્તક ઉપર છાયા કરું છું તેમજ જેના મસ્તક ઉપર છાયા થાય છે તે પણ જાણતા નથી કે મારા મસ્તક ઉપર હુમાયપક્ષી છાયા કરે છે. એ રીતે બંને અજ્ઞાન છે તથાપિ હુમાયપક્ષીની છાયાના માહાભ્યના ઉદયથી તે મનુષ્યને દરિદ્રતાનું હરણ કરનાર અધીશતા (રાજ્ય) ઉદય પામે છે અર્થાત તે રાજા થાય છે. એમ આ દષ્ટાંતમાં ઉભય અજાણ છતાં એ પ્રકારે સિદ્ધિ પામે છે તેમ પરમેશ્વરના નામસ્મરણથી પાપ કેમ ન જાય ? અર્થાત્ જાય જ પાપ જાય એટલે સર્વતઃ ( સર્વ પ્રકારે) આત્મશુદ્ધિ થાય. આત્મશુદ્ધિ થાય એટલે પરમાત્મબેધ–ઉત્કૃષ્ટાત્મજ્ઞાન થાય. પરમાધિ થાય એટલે કેઈ પ્રકારને કર્મબંધ ન થાય અર્થાત્ કર્મને પ્રણાશ થાય. કર્મપ્રણાશ થાય એટલે મોક્ષલક્ષ્મી પ્રાપ્ત થાય. મોક્ષ થાય એટલે અક્ષય સ્થિતિ, અનંતજ્ઞાન, અનંતદર્શન, અનંતવીર્ય, અનંતસુખ અને એકસ્વભાવતા થાય. અર્થાત્ સજાતિ જાગૃત થાય.
(ચાલુ છે
મનમાં બહુ હર્ષ પામ્યો. તે પુણ્યના યોગે તે મરીને શાલિભદ્ર થયો હતો અને તેના પિતા ગોભદ્ર શેઠ જે દીક્ષા લઈ મરીને દેવતા થયા હતા તે દરરોજ તેને માટે અને તેની સ્ત્રિઆદિ પરિવારને માટે નવાં નવાં દિવ્ય આભૂષણાદિ મોકલતા હતા.-જૈન શાસ્ત્ર

Page #13

મૈત્રી ભાવનાને અનુક્રમે થતો વિકાસ-વિસ્તાર ૧૪ મિત્રી ભાવનાનો અનુક્રમે થતો વિકાસ-વિસ્તાર.
( સદગુણાનુરાગી મુનિશ્રી કપૂરવિજયજી મ. ) Charity begins at Home મૈત્રીભાવની ખરી શરૂઆત પિતાના ઘરથી થવા પામે છે, અને તે પ્રેમભાવથી સાધી શકાય છે. જેના દીલમાં સાચે પ્રેમ જાગે છે તે ભાઈ–બહેને ગમે તેવી સ્થિતિમાં ઘરમાંના અન્ય કુટુંબી જનને અનેક રીતે સંતોષી શકે છે. એટલે એ પ્રેમી ભાઈ-બહેનના કુશળ વર્તનથી ઘરમાંના સહુ કોઈ રાજી–પ્રસન્ન રહે છે, તેથી તેમને ઉત્સાહ વધત જાય છે. અનુક્રમે તેવા પ્રેમને વિસ્તાર કુટુંબ, જ્ઞાતિ, દેશ સમાજ પ્રત્યે અધિકાધિક કરતાં અને તેમાં સુમધુર ફળ-પરિણામ મળતાં વસુધૈવ કુટુમ્બકમ્ એવી વિશ્વભાવના તેમનામાં પ્રગટે છે. એમ પૂર્વ મહાપુરૂષનાં તેમજ વર્તમાન કેઈ વિરલ મહાત્માઓના સુચરિત્ર ઉપરથી જોઈ-જાણી-સમજી શકાય છે.
शिवमस्तु सर्व जगतः परहितनिरता भवन्तु भूतगणाः । दोषाः प्रयान्तु नाशं, सर्वत्र सुखी भवन्तु लोकाः ।।
સર્વ જગતના જીવનું કલ્યાણ-મંગળ થાવ ! સર્વ જીવ પરોપકાર રસિક બને ! અહંતા મમતા કહે કે રાગ દ્વેષ મહાદિક દેછે જેને લઈને જી અનેક પાપાચરણ કરતા રહે છે તેમને લેપ થાવ ! અને સમ સર્વત્ર સહુ કોઈ સુખી થાવ !એવી ઉદાર ભાવના વિશ્વભાવનાનું જ પરિણામ લાગે છે. તેમજ “સર્વ કઈ છે સુખી થાવ ! સર્વે કેઈ નિરોગી થાવ ! સર્વે કઈ મંગળને પામે, કોઈ પણ દુઃખ ન પામો અથવા દુઃખના કારણરૂપ પાપાચરણથી ડરતા રહે ! આવી આવી ઉદ ર ભાવનાઓ તથાવિધ શુદ્ધ-નિઃસ્વાર્થ વિશ્વભાવનાવાળા હદયમાંથી જાગવા પામે છે. એવી હૃદયસ્પર્શ ભાવનાભર્યા વચનોને મર્મ વિચારી આપણે આપણી ક્ષુદ્ર સ્વાર્થ બુદ્ધિને તજતાં શિખવું અને નિજ ઘરેથી મૈત્રી ભાવનાનો આદર કરી અનુકમે તેને વિસ્તાર કરતાં રહી યાવત્ આપણામાં વિશ્વભાવના પ્રગટે એમ કરવું ઘટે. ઈતિશમ્
મૈત્રીભાવનાનો સ્વીકાર કરવાયુક્ત છે. અન્યના કોપને ક્ષમા-સમતા ગુણથી જીતવો, દુષ્ટ-દુર્જનને સજજનતાથી જીત, સૂમ-કૃપણને દાનગુણે જીતવો અને અસત્યને સત્યથી જીતવું. તેવી રીતે અન્ય પ્રત્યેના વૈરભાવને મિત્રી ભાવથી જીતી શકાય, એટલે નિર્વતા આદરવાથી વૈર વિરોધ આપોઆપ શમી જાય. એ રીતે શત્રુ પણ જીતાઈ જાય છે અને શાન્તિ પ્રસરે છે. સંસાર ભ્રમણ કરતાં જીવે દરેક જીવની સાથે માબાપ, ભાઈ-બહેન, પુત્ર પુત્રી અને સ્ત્રી પ્રમુખ અનેક જાતના સંબંધો અનંતીવાર બાંધ્યા છે. આવા પૂર્વલા સંબંધી ને શત્રુ- વૈરી લેખવા એ કેવળ અયુકત છે.

Page #14

૧૪૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
તેમની સાથે મિત્રીભાવના જ ધારવી અને પિષવી ઘટે. જે આ ભવ અને પરભવને હીસાબ ગણી એક બીજા સાથે ચાલતી આવતી વિરપરંપરાને અંતજ આણ હોય તે સુજ્ઞ જનોએ ડહાપણુથી દરેક પ્રસંગે મૈત્રીભાવનાને જ આશ્રય લેવો ઘટે. જ્યાં સુધી એક બીજા સાથે ચાલતી વિષમતાવાળી દષ્ટિ ડહાપણુથી સુધારવામાં નહી આવે ત્યાંસુધી તેવી વૈર-પરંપરાને અંત આવી શકે નહીં. શાસ્ત્રકારે ખાસ જણાવેલ છે કે –
એવી કઈ જાતિ કે નિ (ઉત્પત્તિસ્થાન) નથી, એવું કેઈ સ્થળ કે કુળ નથી કે જ્યાં સર્વે જ અનંતી વાર જમ્યા ને ભૂવા ન હોય. એ ભયંકર સ્થિતિમાંથી છુટવા મિત્રીભાવના આદરવી યુકત જ છે. સાચા દિલથી એકબીજાએ ક્ષમા માગવી અને આપવી. ઇતિશમ,
અમેદ ભાવના ચંદ્રને દેખી ચકેર, મેઘ–ગર્જનાને સાંભળી મેર, વસંત ઋતુને પામીને વનરાજી, (વૃક્ષ લતાઓ) અને વર્ષના નવા જળ બિંદુઓ પામીને ચાતક જેમ હર્ષ–સતેષ પામે છે; તેમ સજજને અન્યની અનેકવિધ સંપત્તિઓ દેખીને કે સાંભળીને આનંદિત થાય છે. હર્ષ-પ્રમોદ પામે છે. એમ કરવાથી નિજ ગુણને વિકાસ સહેજે સધાય છે. એથી વિપરીત પરની ઈર્યા–અદેખાઈ કરનાર નિજગુણને પામી અધિકાધિક દુઃખી થવા પામે છે. પૂર્વનાં શુભ દાનને લક્ષમાં રાખી, ઈષ્ય –અદેખાઈ કરવાની પડેલી કૂડી ટેવ સુખના અથી જનેએ જલ્દી સુધારવી અને ગુણગ્રાહી બની અન્યની ગુણ-સંપત્તિ જોઈ જાણીને દિલમાં રાજી પ્રમુદિત થવું.
‘દયા, કરૂણા યા કોમળતા” પરનું દુઃખ જોઈ તેને દૂર કરવા દીલમાં દયાની લાગણી થાય, કરૂણા ને કમલતા પ્રગટે ને કેરી ભાવના રૂપે નહીં પણ સાચા દીલથી તેનું દુઃખ દૂર કરવા યથાસાય પ્રયત્ન કરવા ન ચૂકે તે જીવ ધર્મનો અધિકારી લેખાય.
અન્યને અભય આપી આપણે અભય પામી શકીએ.”
વાવીએ એવું લણીએ; દયાપાત્ર દીન દુઃખી અનાથ જ ઉપર કરૂણાકમળ ના રાખી તેમને યથાશકિત રાહત આપી સંતોષવા. આપણું તુચ્છ સ્વાર્થની ખાતર તેમને કેઈને ત્રાસ ઉપજે એમ નજ કરવું. જેવું સુખ આપણને વહાલું છે તેમ સહુને હાઈ સહુને યથાસાધ્ય સુખ–શાન્તિ ઉપજે એવું હિત વર્તન કરવું જ ઉચિત છે. આપણા સ્વાર્થની ખાતર કોઈને પ્રતિકૂળતા નહીં ઉપજાવતા બને એટલી અનુકૂળતા સાચવવા ચીવટ રાખવી જોઈએ. ઈતિશમ.
સદ્દગુણાનુરાગી મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ,

Page #15

ત
પ્રમાણિકપણું,
5. પ્રમાણિકપણું.
RRRRRR
મારા સનની શાખમાં ચારિત્ર શુદ્ધ રાખા-આંટ ઉત્તમ રાખા-તમારા સદ્ભારિત્રની શાખમાં કદી જરાય શાંકાને સ્થાન ન મળે એવું વર્તન રાખા-વગર જરૂરે દેવુ... આપવામાં કદી ઢીલ કરશે નહીં. નાનામાં નાની ઉઘરાણીને માટે પણ કદી કાઇને ફરી નકામા ધક્કો ખવડાવશે નહી—વ્યવહાર હમેશાં એકદમ ચાખ્ખા ને નિયમિત રાખા-નાકરીમાં તેમજ ધંધામાં સારી શાખ ઉંચે ચઢવામાં મદદ કરે છે, અને નબળી શાખ નીચે ઉતારી પાડે છે તે ધ્યાનમાં રાખા.
૧૪૫
મનને નિર્મળ બનાવા નહીં-દુર્ગુણી માણસને સુખી થતાં જોઈ-તેમને વ્યવહારમાં ફાવી જતાં જોઇ દેખાદેખીથી કાઇ પણ દુર્ગુણનું અનુકરણ કરશે નહીં. દુર્ગુણ છતાં બીજાને ફાવી જતાં જોઇ દુર્ગુણુ નુકશાનકારક નથી તેમ કદી માનશે નહીં. દુર્ગાણુ અમુક વખત સુધી હુશીયારીથી છુપાવી શકાય છે પરંતુ અંતે તેના ઉપર પ્રકાશ પડયા વિના રહેતા નથી અને દુ`ણુ પ્રગટ થયેથી પાચમાલી થાય છે માટે જ હમેંશા સત્યને વળગી પ્રમાણિક વન રાખો.
કરકસરથી બચાવતાં શીખે, પરંતુ ક ંજુસ થશે નહીં- મચાવેલું ધન અણુધાર્યાં સારા-નરસા પ્રસંગોએ ઘણુ જ ઉપયોગી થઈ પડે છે. દરેક માણસની જીંદગીમાં અમુક વખતે નાણાની ખાસ જરૂર પડે છે આવે વખતે મુંઝવું ન પડે, માટે નિયમસર બચાવતાં શીખા જેથી કાઇની આજીજી કરવી ન પડે,
મચાવેલા નાણા સારે સ્થળે અગર સદ્ધર બેંકમાં મુકવાં, રોકડ નાણું ઘરમાં સંઘરી રાખવું નહીં. કારણુ -તેથી વ્યાજનુ નુકશાન થાય છે. ચાર-લુંટારાના ભય રહે છે. મન અશાંત રહે છે. વળી કોઈ વખત મરણને ભય પણ આવી પડે છે ને લાભ મળતા નથી.
આપણા ગુણા વગેરેને આપણાથી કાઇ વધારે ગુણવાન પુરૂષના ગુણાની સાથે સરખાવવાની-તુલના કરવાની અને આપણી જાતને તેના જેવા ગુણવાન બનાવવાની ઇચ્છાનુ નામ સ્પર્ધા છે, અને તેથી મનુષ્યના આત્મા ઉર્ધ્વગામી અને છે. ગુણવાન તથા યશસ્વી થવામાં ઉત્તેજન મળે છે.
માતીલાલ નરીતમ કાપડીયા,

Page #16

૧૪૬
શ્રી આત્માતઃ પ્રકાશ.
પુરૂષાર્થ.
>>>|||||
"" પ્રારબ્ધ
રાહુ-વાટ
કાંઈક બની આવશે. ” તેવી આશામાં જોયા કરે છે. ત્યારે “ પુરૂષા ” વેધકદ્રષ્ટિ અને પ્રખળ સ’કલ્પવડે બહાદુરીથી કાંઇક પણ” ઉત્પન્ન કરે છે. “પ્રારબ્ધ” પથારીમાં પડતું પડયુ કાક વારસે આવી પડવાની રાહ જોવે છે ત્યારે “ પુરૂષા ” મેટે મળસ્કે ઉંડી કામ પર ચઢે છે. અને પરસેવાનાં ટીપાંવડે સામર્થ્ય અને આપકમાઇના પાચા સીંચે છે. પ્રારબ્ધ” કપાળે હાથ દઇ રાદણાં રડે છે, ત્યારે “પુરૂષાર્થો ” ઉચ્છ્વાસથી કીલકાર કરે છે. 66 પ્રારબ્ધ ” ના આધાર તકદીરપર હાય છે, ત્યારે પુરૂષા ” ના આધાર તદ્રુમીર પર હાય છે. “ પ્રારબ્ધ ” દારિદ્ર તરફ નીચે લપસતું જાય છે, ત્યારે પુરૂષા ” ચારિત્ર તરફ આગળ ધપે છે.
(C
નીશાળ કે કેલેજમાં ગ્રેજ્યુએટ થવા માટે બે પાંચ વર્ષોં માટે ખ કરીને ખેંચી કાઢવા પડે છે, ત્યારે આખી જીંદગીનાં મંડાણુરૂપ ઉદ્યોગ કે નેકરી માટે સફળ થવા પુરતી ભૂમિકામાં કાંઈ પણ ભાગ આપ્યા વગર મૂલ્ય-( આપણી કીંમત ) અંકાવી શકાશે નહીં.
દુનીઆમાં નવુ કાંઇ નથી, પરંતુ જુનામાં અનેક સુધારા વધારા કરીને નવું ઉપજાવવાનું છે. આપણે નવી વસ્તુએ નહીં, પરંતુ નવાં પરિણામો મેળવવા જોઇએ.
નકામી વાતા કરી-ખાટી ડાસા મારી વખત ગુમાવશે। નહીં. ફકત વાતા કરનારા કામની ગુંચા ઉકેલી શકતા નથી. કામ પાછળ મચનારાજ કામની ગુચા ઉકેલી શકે છે.
લક્ષ્મીથી આત્માની પ્રભુતા પ્રગટ ન કરી શકાય લક્ષ્મી જડ છે, તેની આત્મબળ આગળ ધૂળ જેટલી પણ મહત્તા-કીંમત નથી.
શરીર અને ઇંદ્રિયાના મિથ્યા મેહમાં મુઝાઇને જીવવું તે પશુજીવન છે. દુનિઆનાં લેાકેાને રીઝવવા કરતાં આત્માને રીઝવા-આત્માનીરીઝમાં દુનીઆની ખીજ અમૃત જેવી ગણવી.
કાળ-સ્વભાવને પૂર્ણાંક -એ ત્રણ ક રણેા પાયા નાખનાર તરીકે સાધન છે, જ્યારે પુરૂષાર્થા ચણતર ચણવા રૂપ મુખ્ય કાર્ય બજાવે છે. અને નિયતિ પ્રતિબંધક ભાવ તરીકે તટસ્થ-સંરક્ષક સાધન છે.
મા૦ ન૦ કાપડીયા.

Page #17

૧૭
ધર્મસાગરઉપાધ્યાય-રાસ, FEEFFFFFFFFFFFFFFF ન ધર્મસાગરઉપાધ્યાય–રાસ. ક
સંગ્રાહક અને સંશોધક મેહનલાલ દલીચંદ દશાઈ, એડવોકેટ મુંબઈ
ગતાંક પૂ. થી ચાલુ. [ ગત નં. ૩ અને ૪ એમ બે અંકમાં આનો પૂર્વનો ભાગ કેટલીક હકીકતો સહિત છપાય છે. તે વાંચીને પ્રેરાઈ વીરમગામના પ્રસિદ્ધ આગેવાન અને વકીલ શ્રીયુત છટાલાલ ત્રીકમલાલ પારેખ તા. ૨૭-૧૧-૩૧ ના કાર્ડથી મને લખી જણાવે છે કે “ આધિન માસના આત્માનંદ પ્રકાશના ( ત્રીજા અંકમાં ) પાને ૫૪ મેં ધર્મસાગર ઉપાધ્યાયના રાસની હકીકત આપેલી છે તેમાં * લાડલી નામની નગરી છે તે હાલ મારવાડમાં લાડેલ છે તેજ હશે. પહેલાં તે ગુજરમંડલમાં ગણતું હશે ” એમ લખેલ છે પણ મેસાણામાં તેનું મોસાળ હોવાનું જણાવેલ છે તે વિગેરે હકીકત ધ્યાનમાં લેતાં લાડેલી ગામ મારવાડનું હોવું જોઇએ નહીં પણ વીજાપુરની પાસે લાડોલ ગામ છે તે હોવું જોઈએ એમ સંભવિત છે; એમ આપનો લેખ વાંચતાં લાગવાથી તમોને સૂચનારૂપે હકીકત જણાવી છે.” આ હકીકત મળતાં મને આનંદ થયો છે. છોટાલાલભાઈની સંભાવના સાચી છે અને લાડોલ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે ગુજરાતમાં વીજાપુર પાસે આવેલું તેજ હોવું જોઈએ. મને તેની ખબર નહિ, અને જેની ખબર હતી તે મેં જણાવેલું. આ રીતે ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય મારવાડી નહિ પણ ગુજરાતી સિદ્ધ થાય છે. આ પ્રમાણે તા. ૧૧-૧૨–૩૧ ના પત્તાથી પંડિત શ્રી લાલચંદ ભાઇએ જણાવ્યું છે. હવે મૂળ લેખના અનુસંધાનમાં જે જણાવવાનું રહે છે તે નીચે ચાલુ પ્રકટ થાય છે. ]
૧૭ વિજયસેનસૂરિ કે જેણે અકબર પાસે અનેક વાદિઓને જીતીને કીર્તિસ્થંભ રાખ્યો હતો તે હીરવિજયના પટ્ટધર હતા. તે પુ ગે ખંભનયર (ખંભાત)માં પધાર્યા ( ૧૬ પર ) આ નાના ( હીરવિજયસૂરિની અપેક્ષાએ ) ગુરૂએ મેવડ ( કાસદ )
૧ વિજયસેનસૂરિ ખંભાતમાં ૩ વખત આવ્યા. (૧) સં. ૧૬૪૪ માં (ચૈત્રી મારવાડી સં. ૧૬૪૫ ) હીરવિજયસૂરિની આજ્ઞાથી સહીથી ખંભાતમાં આવી શ્રીમાળી જ્ઞાતિના ગંધારવાસી પરિખ જસિઆ અને જસમાના પુત્ર વરુઆ અને રાજીઆએ ખંભાતમાં બંધાવેલા ચિંતામણિ પાશ્વ ચૈત્યમાં શ્રી ચિંતામણિપાશ્વનાથ અને મહાવીરની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા જેઠ સુદ ૧૨ ને સેમવારે કરી ( જુએ તે સંબંધનો ૬૨ લોકને શિલાલેખ બુ. ૨ ન. ૫૨૯; વિજયપ્રશસ્તિ કાવ્ય સગ ૧૧ લે. ૧૭ થી ૭૦; ક્ષેમકુશલકૃત ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ સ્તવન કે જે અપ્રગટ છે, અને ઋષભદાસ કૃત હીરવિજયસૂરિ રાસ પૃ. ૧૫૨–૧૫૪) (૨) સં. ૧૬૫૨ માં હીરવિજયસૂરિ ભાદ્રવા શદ ૧૧ ને દિને ઉનામાં સ્વર્ગસ્થ થયા ત્યારે વિજયસેનસૂરિ પાટણમાં હતા ને ત્યાંથી ખંભાત જઈ ચાતુમસ કર્યું. સં. ૧૬૫૩ ને ત્યાંથી વિહાર કરી અમદાવાદ આવ્યા. (૩) સં. ૧૬૫૬ માં આવી વિદ્યાવિજયને આચાર્યપદ આપી વિજયદેવસૂરિ નામ આપ્યું ને તે વખતે શ્રીમલ્લે તે સર્વ

Page #18

૧૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મેકલી બેલાવવાથી ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય ત્યાં આવ્યા ને સૂરિને વંદન કર્યું. લાહોરની વાત ઉપાધ્યાયે ગુરૂને પૂછતાં તે વાત ( લાહોરમાં અકબર પાસે રહી જે કાર્ય કર્યા તે સર્વ વાત ) કહી સંભળાવી. વચમાં ગુરૂજી બોલ્યા કે તમારા જેવા કેઈ નથી. દેવની ( હીરવિજયસૂરિની) વાણું ખાલી પડી છે. ( ધર્મસાગરે શું સ્પષ્ટ ઉત્તર આપ્યો તે અશુદ્ધ અપૂર્ણ કડીઓ અત્ર છે તેથી સમજાતું નથી, પરંતુ તેની મતલબ એવી સમજાય છે કે ) ધર્મસાગરજીએ જણાવ્યું કે હીર ગુરૂ અને તેમની દેવવાણી અને જાણેલ છે અને તેમના જ પટધર જયવિમલ ( વિજયસેનસૂરિનું મુનિ અવસ્થાનું નામ ) છે અને તે ઉદયવંત થશે, જય પામશે. દેવતા પણ આપની પાસે સદા રહેશે ૧૩૧
૧૮ શ્રીપૂજ્ય અમદાવાદ પ્રત્યે ચાલ્યા તે વખતે મુનિએ ? ધર્મસાગરે કહ્યું “ ત્રિકાલ વંદના જાણજો ', ત્યારે તે તપગચ્છનાયકે જણાવ્યું કે “એ શું કહ્યું? વળી પણ એવો વખત ઝડપથી આવશે કે વંદના થશે. ' શ્રી વાચકે ઉત્તરમાં કહ્યું “ અગાઉ દેવસ્વપ્ન આવી ગયું છે કે આપની છત્ર છાયાએ થઉં–બેસું, હવે ક્યાં વધુ વાર છે ?' ગુરૂ ( સૂરિ ) ખંભાત નયરમાં ચોમાસું કરવાનો આદેશ આપી ચાલી ગયા. વર્મસાગર આનંદથી ત્યાં ચેમાસું રહે છે, ખપ પડે ચિંતામણી પાર્શ્વનાથને ભેટે છે ને સંઘની આશા પૂરે છે. વિધ વિધ જાતની દેશના સંધના ચિત્ત ઠારવા સારી રીતે આપે છે. ૧૩૨-૧૩૯
૧૯ એક દિન ધર્મસાગરજીને સ્વપ્નમાં શાસનદેવે આવી પૂછયું “ કયારે હવે ચવવું (?) છે ? જાગ, જાગ, મુનિવર ! ' એટલે તેમણે લધિસાગરને બોલાવી કહ્યું “હવે અમારું કામ કરશું, તે કામમાં સહાય આપો.' ગાનવિમલ પ્રમુખ સાધુઓને લાવ્યા, સંઘવી ૨ઉદયકરણ શ્રીમલ આદિ સંઘ ગુરૂ પાસે આવ્યો. ઉત્સવ કરી ઘણું દ્રવ્ય ખર્પે. આ પૈકી સં. ૧૬૫૩ માં પોતે ચાતુર્માસ કર્યું તે વખતે તેમણે ધમસાગર ઉપાધ્યાયને બોલાવ્યા હતા ને વર્ષ પૂરું થતાં સં. ૧૬૫૪ ના કાર્તિક સુદ ૯ ને દિને ઉપાધ્યાયે સ્વર્ગવાસ કર્યો.
૨ ઉદયકરણ-તે સંધવી કહેવાય. ખંભાતન એસવાળ અગ્રગણ્ય આગેવાન હતા. તેણે હીરવિજયસૂરિ પાસે પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી (ઋષભદાસ કૃત હીરવિજયસૂરિ રાસ પૃ. ૨૨૧) તેની મિતિ સ. ૧૧૩૮ માઘ વદી ૧૩ સેમ (બુ. ૨, ન. ૧૧૨૩) તેણે અનેક જિનબિંબે, જિનપ્રાસાદે તેમજ ઉપાશ્રય કરાવ્યાં અને બિંબપ્રતિષ્ઠા પણ ઘણી કરાવી હતી. ઘણીવાર સંઘ લઇ ૨ કરી સંઘવીનું બિરૂદ સાર્થક કર્યું હતું. તે મહાશ્રીમંત હતા. તે માટે સં. ૧૬૭૯ ના માગશર વદિ ૮ મે કવિ દનવિ વિજયતિલકસૂરિના રાસને પહેલે અધિકાર રમે તેમાં જણાવ્યું છે કે ૨ -
હવઇ નિસુણે સંયમની વાત, ખંભાતિ નગરી વિખ્યાત; વિવહારી કોટીધજ ઘણું, લસિરી તણું નહી મણ, સહસઘરા લહીએ લખ્ય ગણું, પાર નહી વિવહારી તણું. સંધવી ઉદયકર ગુણ ઘણું, બિબ ભરાવ્યાં બહુ જિનતણાં; જિન પ્રસાદ કરાવ્યા ભલા, ભલા ઉપાશ્રય વલી કેતલા. બિંબ પ્રતિષ્ઠા કરાવી ભલી, એમ કહાવતિ કહીઈ કેતલી, * સંધવી ” તિલક હવુ કઈવાર, સંધે પતરાવ્યા કહી કઇવાર

Page #19

ધસાગર ઉપાધ્યાય-રાસ.
૨૦ પર્યતારાધના કાર્તિક સુદ ચોથથી ચાલી. બિંબ પાસે નાંદ માંડી મહાવ્રતમાં ઉચ્ચાર કરી સાધુ સાધ્વીઓનાં નામ લઈને ખમાવવા માંડ્યું. પાંચમે સંઘે જણાવ્યું કે દવ થયા પછી સંઘને સાંનિધિ આપવા આવજે. ગુરૂએ કહ્યું “હીરવિજય જેવા ન આવ્યા તો હું કેણુ? વીરપ્રભુનાં વચન સંભારો.” છઠને દિને સંઘે વાંછા કંઇ હોય તો કહો એમ પૂછતાં મારે અવતાર જ્યાં ભૂતપણું ને જિન ધર્મ છે ત્યાં થજે એમ જણાવ્યું. સાતમે મધ્યરાત્રિએ મને અનશન આપે કે પરભવનું ભાતું બાંધી જાઉં એમ ગુરૂએ કહ્યું એટલે પંડિત ( લબ્ધિસાગર ) એમ બેલ્યા કે શકુન જઈ પછી આપશું. ગુરૂએ જણાવ્યું હવે શકુન જેવાને વખત નથી. એટલે તેમણે સ્વયંમુખે પોતે જ અનશન ઉચરી લીધું. તેમને દિવસે સહુ તેમની પાસે આવ્યા. નાંદ માંડી અનશનને વિધિપૂર્વક આદર કરી દીધો. ને તેજ દિને મધ્યરાત્રિએ નવકાર કરતાં દેવવિમાન પામ્યા.
૨૧. લબ્ધિસાગર શેક કરવા લાગ્યા પછી શબને માટે માંડવી મહા મંડાણથી કરી નવે અંગથી પૂજા કરી તેમાં બેસાડી અગ્નિસંસ્કાર કરવા લઈ ગયા. તેમાં ૧૫ મણ સુખડી ૨ મણ અગર, ચુઆ, કપૂર, કસ્તુરીને ઉપયોગ કર્યો. દહન વેળાએ એક કૌતુક થયું કે ચમરી જેવી સુંદર ગાયે તે સ્થાને પ્રદક્ષિણ દઈ દૂધનું સિંચન એ ( ચિતા ) પર કર્યું. લોક કહેવા લાગ્યા કે તેમના શિષ્યની વૃદ્ધિ થશે એવું આનું ફળ છે. પાટણ નગરમાં...( અહીં રાસ અપૂર્ણ રહે છે. )
૨૩. ગદ્યમાં પ્રાયઃ ધર્મસાગરના શિષ્ય જ નેધેલ વૃત્તાંતની ૮-૯ ત્રુટિત પાનાંની “ ખરતર તપ ચર્ચા ' આવા મથાળાની અપૂર્ણ પ્રત મુનિવર ( હાલ આચાર્ય ) શ્રી
લાજ ઘણું વહઈ સહુ કોઈ, ઉદયકરણ માટે જગિ સઈ, “
જેહ તણી લખિમીને પાર, ન જાણે કુર્ણિ એક લગાર. ૯૬ લભદાસ સં. ૧૬૮૫ માં મલ્લિનાથ રાસની પ્રશસ્તિમાં ખંભાતના શ્રાવકે ગણાવતાં કહે છે કે
સોમકરણ સંધવી ઉદયકરણ, અધલખ્ય રૂપક તે પુણ્યકરણ,
ઉસ વંસિ રાજા શ્રીમલ, અધલખ્ય રૂપકિ ખરચઈ. ભલ. ૨૮૪ વળી તે જ વર્ષમાં રચેલ તે કવિના હીરવિજયસૂરિના રાસમાં તે : ઠેકઠેકાણે ઉદયારણને ઉલ્લેખ આવે છે. ( જુઓ પૃ. ૨૭૫ )
આ ઉદયકરણે હીરવિજયસૂરિના સ્વર્ગવાસ (૧૬૫૨ ભાદ્ર, શુ. ૧૧ )ના પછી વિજયસેનસૂરિના હાથે મહોપાધ્યાય કલ્યાણવિજય અને ધનવિજયની સાથે હીરવિજયસૂરિની પાદુકાની શત્રુંજય પર સ્થાપના કરી હતી. તેમાં સંવત ૧૬૫ર માગશર વદ ૨ છે તે સંવત્ પ્રકટ થવામાં કે ઉકેલવામાં ભૂલ લાગે છે; કારણ કે વિજયસેનસૂરિ ૧૬૫૨ માં નહિ પણ ૧૬૫૬ માં શત્રુંજય ગયા હતા. (જિ ૨ નં. ૧૩)
૩ શ્રીમલ-સં. ૧૬૪૬-૪૭ માં હીરવિજયસૂરિ ખંભાતમાં હતા ત્યારે શ્રીમલને ત્યાં ગયા હતા ને તેણે જયવિજયાદિને પંન્યાસ પદ આપતાં ઘણું ખર્ચ કર્યું હતું. (ઋષભદાસ કૃત હીર. વિજય રાસ પૃ. ૧૭૦, ર૭૬; વિજયતિલકસૂરિ રસ પૃ. ૨૬) વિજયસેનસૂરિ શકુંજયની યાત્રા કરી ખંભાત પધાર્યા (સં. ૧૬૫૬ ) તે વખતે શ્રીમલે વિજયદેવસૂરિને આચાર્યપદ અપાવ્યું કે તેના મહોત્સવનું બધું ખર્ચ આપ્યું હતું. તેનું વર્ણન વિજયપ્રશસ્તિના સગ ૧૭ ના 'લેક ૭ થી ૧૮ તથા 1 માં આપ્યું છે.

Page #20

THO
શ્રી આત્માની
શ
વલ્લભવિજય પાસે છે. તે પૈકી પ્રારભના ૪ પત્રની હકીકત ઉપયાગી ધારી શ્રી જિનવિજયે આત્માનંદ પ્રકાશના વીર સંવત્ ૨૪૪૪ કાન્તિકના ( પુ૦ ૧૫ અંક ૪ ) માં પ્રકટ કરી છે. તેમાંની હકીકતા આ રાસમાં જે હકીકત છે તેને વિશેષ પુષ્ટ અને વિસ્તૃત કરે છે તા તે ત્યાંથી એક લેવી.
મૂળ રાસ ( ચાલુ ).
હીરવિજય સૂરિ પધરૂ, વિજયસેન સૂરિ સને, જિન શાસનકુ રાજી, સકલ સુર માંહિ લીડ. સાહિ સતા જિષ્ણુ જસ લાઉ, હુઉ તે જયજયવાદ, નાસઇ વાદિ ગજ ઘટા, જિમ કેસરી નાદ, સાહિ કબ્બર આગતિ, જીત્યા વાદિ અનેક, પ્રીત્તિથભ આરેાપિ, જયવાદિ' ગિ એક. વિજ્યસેન ગુરૂ ગતિ, જેતુના ગિન્સવાદ, જિન શાસન ચાપી કરી, વાદિ ઉતાર્યો નાદ. પરગટ હોર-પટાધર, પુણ્યયેાગિ પુણ્યવત, ખ’ભ નયર” પારિ, ધિન ધિન એ ભગવત. વિજ્યસેન સૂર ગણુધર, બુદ્ધિઇ ત્યા સુરગુરૂ, સુરતમ્ આવઇ ખ’ભલ પર તણીએ.
ન્યાના ગ્રુસ(૨) તેડાવ, મેવડા માઙલઇ ભાવ, આવા ધસાગર ઉલટ ધરીએ.
વચક ગુરૂસ્યુ એલ એ, કૈા હિ તુમનઇ તેાલ એ, ખાલ(લી) દેવતણી વાણી તિહા એ.
હોર ગાર નષ્ટ દેવવાણી,(?) ષ ́ હતા અાપ્ત જાણી, એ જયવિમલ તુમ પટધરૂ એ આણી, એ ઉદયવંત હાસ્યઇ ભલે! એ.
વામિ(?)જ્યનું લહેવું, એહવાનુ સુ' કહેવુ, નિત રહેવુ તુમ પાસઈ, દેવતાતણું એ.
શ્રીપૂન્ય અમદાવાદ ભણી, ચલત કહષ મુનિઅમ તણી, ત્રિકાલ વંદના જાણુન્યા એ.
૧૧૯
૧૨૦
૧૨૧
વિજ્ય(મેન) સૂરિ વધ્યુ એ, દેખી મનિ આનંદ એ, ચંદ્ન મિ દેખે સકારાંએ.
R
ધાત પૂરુષ્ટ રા(લા)હાર તણી, શ્રી ગુંસા(તે) ધર્મ સાગર ધણી, ગમણી હરીએ.
૧૨૭
૧૨૨
૧ર૩
૧૨૪
૧૨૫
૧૨૯
૧૩૦
૧૩૧
૧૨

Page #21

સાગરપાધ્યાય રાસ.
તવ કલુપ્ત તપગગુરૂ, એ શ્યુ કહ્યુ મુનિવરૂ, શ્રુતધરૂ લિ વાંદસ્યા વેગિસ્ડ એ.
શ્રી વાચક વલતું કહ્યું, દેવસપન આગઇ લઘુ, તે થઉં છત્ર છાયા” તુમતી એ.
દુહા.
છત્ર છાયાઇ તુમતણી, અશ્વસવું મુઝ. એક વાર, તેહવુ તપગચ્છ ધણી હવઇ, કિડાં બીજી વાર.
ગુરૂ જાઇ ચમાસું આપી, ખંભ નય રતિšાં થાપી, વ્યાપીઆ નિલ જસ મહિમા ધણા એ.
રંગપ્ત રહેષ્ઠ ચાર્માસ, ખપ ભેટપ્રુ ચિંતામણિ પાસ, આસ એ પૂરુષ શ્રી સંધની વ્રણી એ.
વખાણુ કરઇ મનરગિઇ, નવ નવ દેશના લગઈ, ગિદ્ય એ શ્રી સંધના ચિત ઠારવા એ.
( દુહા. ) એક દિન શાસન દેવતા, આવા સપન મઝાર,
જિન શાસન હિત કારણુÛ, કહપ્તે કબ વન (?) સુવિચાર, રાગ જિ
જાગિ મુનિવર સુર વધ્યું ઇમ માનય નિજ-લિરે ? સુપન પન એકજ તિહાં દીઠુ, દીવઇ નદી દાવેલિ હૈ ? ? જિંગ. પંડિત શ્રી ગુરૂ લબ્ધિસાગર, તેડી વદષ્ટ મુનિરાજરે
૧૩૩
૧૭૪
૧૩૬
૧૩૭
૧૩૮
૧૩૯
૧૪૦
ર
કાજ કરસ્યું આપણું હવઇ, સારા હમારાં કાજરે. ગિ. પંડિત જ્ઞાનવિમલ પ્રમુખ યતી, તેડાવ ઉલાસિરે,
સાંધવી ઉદયકરણ શ્રીમલ સહુ, સધ આવઇ ગુરૂ પાસિરે. ગ. ૧૪૪ કાર્જિંગ માસઈ શુકલ ચઈ, આરાધન કરઇ સારરે;
નાંદિ માંડી બિંબ આગલિ, મહાવ્રત ઉચ્ચારરે, જાગિ.
૧૪૩
૪૫
સાધુ સાધિવ નામ લેઇ, ખમવઇ મુનિરાયરે,
સંધ ચવિહુ સકલ જીવ લહી, રાશિસ્યું નિરમેર માય ? રે. હિંગ ૧૪૬ તિષ્ણુ અવસર ગુર ગુરૂજી ભાખ, ચિરૂ અનસના આગ્રજરે ?
એહનુ ન વિલંબ કીજ, મામીઇ શિષ્ટ ? શિવપુર રાજરે જાગિ ૧૪
દુહા
જાસ જામિલ ઘઉ, ખેલઈ બાલ ગેાપાલ,
ધર્મ સાગર ઉવઝાયનઈ, વે (વ)દ કરૂં' ત્રિ(કા)લ.
—અપૂર્ણ,
૧૪૮
પર

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. 999999999990905090909 છે મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. જે 69999999999999999996
(ગતાંક ૫૪ ૧૧૮ થી શરૂ. )
અનુત્ર વિઠલદાસ મૂ. શાહ. જે તમે દુઃખથી મુક્ત રહેવા ઈચ્છતા હે તે શરીર ધારણ ન કરો, જે તમને શરીરની જરૂરત ન હોય તે કેમ ન કરો, જે તમે કર્મ કરવા ન ઈચ્છતા હો તો રાગ દ્વેષને ત્યાગ કરો, જે રાગ દ્વેષ તજવા ચાહતા હો તે અભિમાન તજી દે. અભિમાન તજવા માટે અવિવેકને દૂર કરવાની આવશ્યક્તા છે. અવિવેકે ત્યારે જ દૂર થઈ શકે કે જ્યારે અવિદ્યા દૂર થાય. તેથી અવિઘાથી પિંડ છોડાવવા માટે પરમાત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે.
જેવી રીતે અભિમાન પ્રકટ થાય છે તેવી રીતે જ રાગ દ્વેષ આવી જાય છે. જ્યારે તમે “હું સ્વામી છું” એવું ચિંતન કરે છે ત્યારે તમને તમારા સ્વામીત્વમાં રાગ થાય છે. તમારા મનમાં “હું બ્રાહ્મણ છું' એવી ભાવના જામી જાય છે કે તરત જ તમારી અંદર શુદ્રો તરફ ધૃણા ભાવ અને બ્રાહ્મણ તરફ પ્રેમભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. જે રાગ દ્વેષને સમૂળગે નાશ કરવા ચાહતા હો તે અભિમાનને ત્યાગ કરું.
કેવળ ચિત્ત ત્યાગ દ્વારા બધી વસ્તુઓને ત્યાગ થઈ જાય છે. મન જ સર્વસ્વ છે. એના ઉપર અધિકાર થતાં જ સઘળાને ત્યાગ થઈ જાય છે. એ રીતે માનસિક સંયમથી બધા દુખેથી છુટકારે પામી શકાય છે.
હું પણું' અથવા અહંકાર વગર મન કંઈજ નથી. ખરેખર, એ “હું” ની ભાવના દૂર કરવાનું કઠણ છે. હૃદય એ પ્રાણ, મન, અંહકાર અને આત્માનું આવાસક્શાન છે.
વસ્તુતઃ બીજા સાંસારિક દુઃખોની કશી સત્તા જ નથી, જ્યારે આપણે સૂઈ જઈએ છીએ ત્યારે બધાં દુઃખ દૂર થઈ જાય છે. કેવળ મનને શરીરની સાથે સંબંધ હોવાથીકષ્ટ ઉત્પન્ન થાય છે. મન તથા બુદ્ધિને અભેદ (અભિ માન) “અવિદ્યાને લઈને કષ્ટ પહોંચાડે છે. પરમાત્મ ભાવનાની સાચી સાધનાથી અહંકારને નિમિષમાત્રમાં નાશ થઈ જાય છે. - કેવળ એક જ રસ છે. એકજ પરમાત્મા છે. તે શુદ્ધ પરિપૂર્ણ અને અનંત છે. મનને અહિં તેહિ ભટકાવ્યા વગર એનું ધ્યાન ધરી અને મનની

Page #23

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૧૫૩ ખરેખરી શાંતિ સાથે તમારી જાતને સઘળાં દુખેથી મુકત કરો. અહંકાર પિતે મિથ્યા વસ્તુ હોવાને લઈને અભ્યાસ દ્વારા નષ્ટ થઈ જશે.
હું, તું, આ મારૂં, આ બીજાનું એવા જુદા જુદા ભાવેને તથા કેત ભાવને તજી દે. એને બદલે પરમાત્મભાવ ગ્રહણ કરો. મનનાં સંકલ્પ-વિકલ્પને નાશ કરે. એનું નામ અદ્વૈત નિષ્ઠા.
અહંકાર નાશને શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે આત્મનિરપ. હું શરીર નથી, હું મન નથી, જગત મિથ્યા છે, પરમાત્મા જ સત્ય છે. એવી ભાવનાનું ધ્યાન કરે, અહંભાવને લેપ થઈ શકશે.
મૈત્રી, કરૂણા, દયા, વિશ્વપ્રેમ, ક્ષમા, ધૃતિ, તિતિક્ષા અને સહિષ્ણુતા એ સાત્વિક ગુણે છે. માનવ જીવનમાં એ શાંતિ તથા આનંદ રેડે છે. એને સંપૂર્ણ વિકાસ કરે જોઈએ.
સતિષ, વૃતિ, ઉત્સાહ અને દઢ સંકલ્પ એ આત્માનુભવમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા માટે અત્યંત આવશ્યક છે. આધ્યાત્મિક સાધકે એને હમેશાં વધાર્યા કરવા જોઈએ.
કામનાઓને નાશ, અહંકારનો નાશ અને સંકલ્પને નાશ એ સર્વનું તાત્પર્ય મનને વશ કરવું અથવા મનાશ કરે એ છે.
મન, પ્રાણ, અને વીર્ય એ ત્રણે એક જ સાંકળની ત્રણ ગાંઠ છે. એ એક જ સંબંધના અંતર્ગત છે. એ જીવાત્માના મહેલના ત્રણ સ્તંભ છે. એ ત્રણમાંથી એક પણ સ્તંભને નાશ કરી દે એટલે આ મહેલ ચૂરેચૂરા થઈ જમીનદોસ્ત થઈ જશે. તમારું મિથ્યા વ્યકિતત્વ ટુકડે ટુકડા થઈ જશે. તમે અખંડ બ્રહ્મચર્ય બાર વરસ સુધી પાળે તે તમે વગર પ્રયાસે નિવિકલ્પ સમાધિમાં પ્રવેશ કરશો. મન આપોઆપ વશ થઈ જશે. વીર્ય-શકિત જ સર્વ પ્રધાન શકિત છે. નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં હેલાઈથી સ્થિત થઈ જાય છે. તેનું મન અત્યંત પવિત્ર, દ્રઢ અને એકાગ્ર થઈ જાય છે. તેને શ્રવણ મનનના અભ્યાસની જરૂર નથી રહેતી. ચાલીશ ટીપા લેાહીથી એક ટીપું વીર્ય બને છે. એક વખતના સ્ત્રી-સહવાસથી જેટલી શકિત ક્ષીણ થાય છે તેટલી ચોવીસ કલાકના માનસિક પરિશ્રમ દ્વારા માનસિક શકિતની ક્ષીણતા અથવા ત્રણ દિવસના શારીરિક શ્રમ દ્વારા શારીરિક શકિતની ક્ષીણતા સમાન છે. એ રીતે વીર્ય બહુ મુલ્ય વસ્તુ છે. એ શકિતને વ્યર્થ નાશ ન કરે. ખૂબ સાવધાનીથી એનું રક્ષણ કરે. તમને અદ્ભુત ઉત્સાહ અને શક્તિ પ્રાપ્ત થશે. જ્યારે તેને ઉપયોગ નથી થતું ત્યારે તેનું ચેજસ થાય છે અને તે મગજમાં એકઠું થવા લાગે છે. આપણું દુઃખને માટે ભાગ વિર્યની બરબાદીને આભારી જ છે.

Page #24

એ આત્માન પ્રકાશ
- સંક૯૫, ઈચ્છા, રાગ, દ્વેષ, અહંકાર, મન, એ જીવાત્માના મહેલની છ ઈંટ છે. જેને લઈને જીવાત્માનું વ્યકિતત્વ નિર્માણ થાય છે. તે સાંકળની છ ગાંઠ છે. એક ઈટ અથવા એક ગાંઠને નાશ થતાં જ આખે મહેલ આખી સાંકળ નષ્ટ થઈ જાય છે.
- સિદ્ધિઓ માટે બહુ ચિંતા ન કરે. દિવ્ય ચક્ષુ અને દિવ્ય શોત્ર મળવાથી કશો લાભ નથી, કેમકે તે મળવાની અપેક્ષાએ ન મળવાથી વધારે પ્રકાશ અને શાંતિ મળે છે.
જ્ઞાની પુરૂષ એવી સિદ્ધિઓની કદિ પણ પરવા નથી કરતે, કેમકે તેનાં દૈનિક જીવનમાં તેને એ વસ્તુની કશી જરૂર નથી પડતી.
તેજ કાર્ય કરો કે જે મન કરવા નથી માગતું. મને જે કામ કરવા માગતું હોય તે કામ ન કરે. આ મન વશ કરવાને તથા ઈચ્છા શકિત વધારવાના એક માર્ગ છે. - મનને વશ કરવામાં આવે એટલે શરીર પર તે પુરેપુરે અધિકાર આવી જ જાય. શરીર તે મનની છાયા માત્ર છે. તે એક એ સંચે છે જેને મન પિતાનું લુંટવાનું સાધન ગણે છે. તમે મનને વશ કરી લ્યો એટલે શરીર તે તમારૂં ગુલામ બની જશે.
મન સઘળી ઇન્દ્રિયનું કેન્દ્ર છે, એ એક સ્થળે જ પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિય મળે છે. એ ઇન્દ્રિયો વગર પણ જોઈ શકે છે, સાંભળી શકે છે, સુંઘી શકે છે, સ્વાદ લઈ શકે છે અને અનુભવ લઈ શકે છે. એ પાંચે જ્ઞાનેન્દ્રિયને સમુચ્ચય છે.
પ્રાણાયામ, જપ, વિચાર તથા ભકિત દ્વારા રજ અને તમને દૂર કરે. જે મનનાં સત્વને ઢાંકી દે છે, ત્યારે જ મન ધ્યાનને યોગ્ય બની જાય છે.
જ્યારે તમે પ્રસન્ન રહેતા હો, તમારું મન સ્થિર અને એકાગ્ર રહેતું હોય ત્યારે સમજવું કે તમે ગમાં આગળ વધી રહ્યા છો અને તમારા સત્વગુણમાં અભિવૃદ્ધિ થઈ રહી છે.
રાગ-દ્વેષની ચાર અવસ્થાઓ છે. દગ્ધ, તન, વિચ્છિન્ન, ઉદાર, પહેલી બે અવસ્થાએ યોગી પુરૂષની હોય છે અને છેલ્લી, બે સાંસારિક પુરૂષની. જે યોગી અભ્યાસમાં ગુંથાયેલા હોય છે તેનામાં રાગદ્વેષના સંસ્કાર ઘણુજ પાતળા હોય છે અને અત્યંત સૂક્ષ્માવસ્થામાં રહે છે. એ તે તે બને વૃત્તિઓને વશ કર્યા કરે છે. જેઓ સાંસારિક વિષયમાં ગુંથાયલા હોય છે તેનામાં રાગદ્વેષ છુપાયેલા છતાં પુરેપુરા ફેલાયેલા રહે છે. સાંસારિક પુરૂષ રાગદ્વેષના પ્રવાહને કેવળ ગુલામ હોય છે. આકર્ષણ તથા વિકર્ષણના પ્રવાહમાં તે અહિંતહિં અથડાયા કરે છે. જે પૂર્ણ થેગી છે તેનામાં રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ નિર્વિકલ્પ સમાધિદ્વારા દગ્ધ થઈ જાય છે અને તે બળી ગયેલા બીજની જેવા થઈ જાય છે.

Page #25

ધાર્મિક વાંચનમાળા.
૧૫૫ વિચ્છિન્ન દશામાં રાગદ્વેષ છુપાયેલા હોય છે. જ્યારે સ્ત્રી પિતાના પતિ તરફ પ્રેમ પ્રદશિત કરે છે ત્યારે તેની અપ્રસન્નતા તથા ઉપેક્ષા અમુક કાળ માટે અંતહિત થઈ જાય છે અને રાગવૃત્તિ કામ કરવા લાગે છે. જ્યારે તે કેઈ વિશેષ કારણથી પોતાના પતિ સાથે નાખુશ થઈ જાય છે ત્યારે કેષવૃત્તિ પ્રકટ થઈ જાય છે.
શમ (વાસના ત્યાગ દ્વારા મનની શાંતિ), દમ (ઈન્દ્રિયને સંયમ ) એ બને ષટસંપત્તિના મહત્વપૂર્ણ અંગ છે. જે જ્ઞાનમાર્ગ સાધન કરનાર માટે મેક્ષને એક ઉપાય છે. શામ-દમ વસ્તુતઃ યોગિક ક્રિયાઓ છે, જયારે એ સાધન સમાપ્ત થઈ જાય છે ત્યારે શાસ્ત્રશ્રવણ તથા મનનના સાધનામાં પ્રવેશ કરે પડે છે. તે પછી નિદિધ્યાસન માટે ત્રણ વર્ષના એકાન્તવાસની જરૂર પડશે.
મન એ ટેવેને સમૂહ છે. મનુષ્યની પ્રકૃતિમાં ખરાબ ટે અને પક્ષપાત નિહિત હોય છે. અનુકૂળ અવસર મળતાં તેઓ મનની ભૂમિમાં ઉતરી જાય છે.
જીવાત્મા, મન તથા વૃત્તિઓની સાથે સંયુકત થઈને વિષયોને ઉપભેગા કરે છે,
જ્યારે મન તથા ઈન્દ્રિય પાતળા થઈ જાય છે અને પુરેપુરા વશ થઈ જાય છે ત્યારે કરણ-ઈન્દ્રિય વ્યાપાર બંધ થઈ જાય છે. (ચાલુ)
ધાર્મિક વાંચન માળા.
બાબુસાહેબ જીવણલાલ પન્નાલાલજીએ એક સુંદર વાંચનમાળા તૈયાર કરવાનું કાર્ય પ્રોફેસર બંધુ હીરાલાલ રસીકલાલ કાપડીયાને સંપ્યું છે, અને તે માટે દ્રવ્ય ખર્ચવાની જે તત્પરતા બાબુ સાહેબે બતાવી છે તે માટે તેઓશ્રી ધન્યવાદને પાત્ર છે. કાચી વયથી બાળકે વિતરાગના માર્ગે સંચરે–સંસ્કાર પ્રગટે–જામે તેવા ઉદ્દેશથી આ કાર્ય આરંભેલ છે, વળી જેનોના સર્વ ફીરકાઓને ઉપયોગી થાય તેવી સાધારણ વાંચનમાળાની આ અગત્ય માટે મતભેદ હોઈ શકે નહિ. હજીસુધી આવું કાય જેવું જોઈએ તેવું જૈન સમાજમાં થયેલ નથી અને તે માટે જૈન સમાજના વિદ્વાનોને પોતાની શક્તિનો ફાળો આપવા એક વિજ્ઞપ્તિ પત્ર બાબુસાહેબે બહાર પાડેલ છે અને તેમાં આ વાચનમાળામાં ગ્ય ફાળે આપવા અને માર્ગદર્શક સૂચનાએ તેઓશ્રી ઉપર કે પ્રા. હીરાલાલભાઈ ઉપર મોકલવા તે પત્રિકામાં જણાવ્યું છે, જેથી દરેક વિદ્વાનો કે આ કાર્યમાં રસ લેનારા બંધુઓએ યોગ્ય લાગ્યા પ્રમાણેની તે માટે સુચનાઓ મોકલવા અમે પણ જણાવીએ છીએ. અને અમારા વિચારે-સુચનાઓ નીચે પ્રમાણે પ્રગટ કરીયે છીયે, ૧ ત્રણે ફીરકાઓના સિદ્ધાંતને બંધબેસતા થાય તેવા વિષયો લેવા. ૨. સામાન્ય રીતે ન્યાય, નીતિ, તત્ત્વજ્ઞાન ચોથા આરાના (પ્રાચીન) અને હાલના અર્વા
ચીન મહા પુરૂષોના ચરિત્ર, ઇતિહાસ અને પ્રાચીન તીર્થો સંબંધી હકીકતે, ભૂગોળ, ક્રિયાકાંડ તેના હેતુઓ સહિતની હકીકત. શ્રાવકની દીન રાત્રિની ચય, શ્રાવકના આચારતી હકીકતો અને ભૂતકાલીન પ્રાચીન અર્વાચીન શ્રાવકોના ચરિત્ર ટુંકામાં લેવા અને

Page #26

૧૫૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સાદી અને સરલ અનૈતિક કવિતાએ આજની પદ્ધતિએ મનાવરાવી મુકવી અને જરૂર જણાય ત્યાં ત્યાં તે વિષયેાને લગતા ફેટાએ પણ સાથે લેવા, માર્ગાનુસારી લક્ષણા, ખારવ્રતાની સમજ કથાઓ સહિત લેવી, જેનાના સેાળ સંસ્કારાની હકીકત લેવી, સતી ચરિત્રા અને પ્રભાવક પુરૂષોના ચરિત્રા લેવા. જૈન ધર્મની વિશેષતા અન્ય ધર્મોની અપેક્ષા કેમ છે તે વિષય લેવા. કનું, નવતત્ત્વનું, સાતનયનું, ગુણસ્થાનકનુ કથારૂપે હું સ્વરૂપ લેવુ. અત્યાર સુધીમાં બહાર પડેલી સીરીઝે ઉપર દૃષ્ટિ નાંખી જવી. પદાર્થ વિજ્ઞાનના પા। જૈન દૃષ્ટિએ તૈયાર કરવા, તૈયાર કરવામાં આવતી વાંચનમાળામાં ઉપરાકત વિષયા દાખલ કરવા અને વિશેષમાં આમાં લેવા માટે–જણાવેલ વિષયેા માટે વિશેષ જે જે મૂળ, ભાષાંતર વગેરેના ગ્રંથા જરૂર હોય તે બધામાંથી તારવણી કરી વિષયે લેવા. આ વિષયેા માટે કયા કયા ગ્રંથ દષ્ટિગાચર કરવા કે વિષયેા લેવા તે માટે સૂચના થશે તેા હવે પછી જણાવવા રજા લેશું.
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
સીખેાધ. ( માસિક ) વર્ષાં ૭૬ મુ` અંક ૧ લે। જાન્યુવારી સને ૧૯૩૨--સ્ત્રીઉપયોગી આ માસિક ધણુંજ જુનુ છે. તેના બાહેાશ તત્રીએએ સ્ત્રીઉપયોગી વિવિધ લેખાથી તેની હૈયાતિ તેમજ આખાદિ સાચવી રાખી છે. સ્ત્રીઉપયાગી માસિકે આપણે ત્યાં નહિ જેવા અલ્પ છે, તેમાં આ માસિક તેની ઉપયાગીતા તથા આવશ્યકતા માટે ખુશી થવા જેવુ છે. બાળકા માટેનું પણ સરલ વાંચન આપી તેને બાલાપયેાગી પણ સાથે બનાવેલું છે. સ્ત્રીઓ માટે તો ખાસ ઉપયેાગી હા દરેક ગૃહમાં તે હેવુ અને વંચાવું જોઇએ. અમે તેના અભ્યુદય ઇચ્છીયે છીયે. કિ ંમત વાર્ષિક સાડાત્રણ રૂપૈયા. મળવાનું સ્થળ જીવનલાલ અમરશી મહેતા. મંત્રી- સ્ત્રીમેાધ, અમદાવાદ.
શ્રીમન્મહાવીર દેવના પ્રથમ ણધર ગુરૂ ગીતમસ્વામીની રંગીન છબી.
પ્રકાશક સારાભાઇ મણીલાલ નવાબ, નાગજી ભુદરની પેળ અમદાવાદ-તરફથી સમાલાચના અથે મળી છે. આ વિવિધ અને સેાનેરી રંગથી પ્રગટ કરવામાં આવેલ સુંદર છબી કે જે નીચે સંસ્કૃત ભાષામાં આપેલ શ્લેાકાનુરૂપ તેના ચિત્રકાર જયન્તીલાલ ઝવેરી છે. છંખી ચિત્તાકર્ણાંક અને સુંદર છે. ધર્મસ્થાનમાં રાખવા યાગ્ય અને દર્શનાભિલાષિ જીજ્ઞાસુ માટે ખાસ ઉપયાગી છે. જેટલી સુંદર આ છબી તેટલું તેના ઉપર સુંદર છાપકામ અને તેના માટે ઉપયાગમાં લીધેલ આ પેપર પણ ઉંચા છે. પેસ્ટેજ સહિત સાડાત્રણ આના કિંમત પ્રકાશકે રાખેલ છે, જે યાગ્ય છે. મળવાનુ સ્થળ પ્રકાશકને ત્યાંથી.
કામકુંભ ( હિદિભાષામાં ) લેખક પ. ઇશ્વરલાલ જૈન. પ્રકાશક આદર્શ ગ્રંથમાળા સુલતાન–પંજાબ. કિંમત ચાર આના. ઉત્તમ અને ઉપયાગી સાહિત્ય પ્રકાશિત કરી એછા મૂલ્યે આપવાના આ સંસ્થાના ઉદ્દેશ પ્રમાણે ઉપરાક્ત શિક્ષાપ્રદ કથા લઘુગ્રંથ પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. આ રીતે હિંદના દરેક વિભાગમાં અને દરેક ભાષામાં જૈનસાહિત્યનું પ્રકાશન થવાની જરૂર છે. અમે પ્રકાશક આ પ્રયત્નમાં સફળ નીવડે તેમ ઇચ્છીયે છીયે.

Page #27

સાહિત્ય અને કલાની રસલ્હાણ
નૌG
- દર માસે નિયમિત રીતે પૂરી પાડે છે જન જનતાનું આ પહેલ વહેલું સ ચિત્ર અને કલાત્મક માસિક છે.
એમાં જૈનસાહિત્ય, સમાજ, શિ૯૫, સ્થાપત્ય, તીર્થ, કળા, વગેરે ભિન્નભિન્ન વિષયો પર મનનીય લેખ પ્રગટ થાય છે. અત્યાર સુધીમાં બહાર પડી ચુકેલા કોઇ અંક આપ જુઓ અને તમે ગ્રાહક થવો જરૂર લલચાશે.
ધીરજલાલ ટેકરશી શાહ
:: મુખ્ય લેખકો ? રા, મહેનલાલ દલીચંદ દેશાઈ બી. એ., એલ, એલ, બી. રા, નાગકુમાર મકાતી બી. એ., એલ, એલ, બી. મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી ( પૂર્વ દેશમાં વિહાર કરતા ) મુનિ શ્રી ચ રવિજયૂજી સન્મિત્ર શ્રી કવિજયજી જા, શ્રાકાત . રા, ડાહ્યાલાલ મ. શાહ (તંત્રી : જૈન પ્રકાશ ) રા. કેશવલાલ હૈ. દેશાઈ રા. પ્રભાશકર સ્થપતિ વગેરે વગેરે
| આટલી સંગીન સામગ્રી છતાં
વાર્ષિક લવાજમ : રૂા. અઢી. પરદેશમાં રૂા, સાડાત્રણ ફાઈ પણ અંકથી લવાજમ ભરી શકાય છે. લવાજમ ભર્યા પછી ૧૨ અંક મળશે અથવા વર્ષની શરૂઆતથી થવું હશે તો તેમ પણ થઈ શકશે. નવ માસ અને છ માસનાં લવાજમ પણ ભરી શકાય છે . નવ માસ રૂા. ૨-૦-૦
છ માસ રૂા. ૧-૬-o આ નવીન સાહત્યના સાહસના-જહેમતનો ખ્યાલ કરી આપ આજે જ ગ્રાહક તરીકે આપનું નામ નોંધાવે. આપના મિત્રમંડળને તથા લાગવગવાળાને આ પત્રના ગ્રાહક બનવા મજબુત ભલામણ કરા
જાતિ કાર્યાલય હવેલીની પોળ, રાયપુર : અમદાવાદ
વસંત પી. પ્રેસ : અમદાવાદ.

Page #28

સરળ અને રસભરી ભાષામાં લખાયેલાં, જ્ઞાન સાથે ગમ્મત આપતાં,
ધર્મ અને નીતિનાં સંસ્કારો પાણતાં
બાળગ્રંથાવળીનાં ૧૦૦ પુસ્તકો
પ્રથમ શ્રેણી ૪ કિ. રૂા દાઢે. પાકું બાઇન્ડીંગ રૂા છે.
૧ શ્રી રાખવદેવ, ૨ નેમ-રાજુલ, ૩ શ્રીપાશ્વનાથ, ૪ પ્રભુ મહાવીર, ૫ વીર ધન્નો, ૬ મહાત્મા દઢપ્રહારી, છ અભય કુમાર, ૮ રાણી ચેલણા, હે ચંદનબાળા, ૧૦ ઈલાચીકુમાર, ૧૧ જ બુસ્વામી, ૧ર અમર કુમાર, ૧ ૩ શ્રીપાળ, ૧૪ મહારાજા કુમારપાળ, ૧૫ પેથડકુમાર, ૧૬ વિમળશાહ, ૧૭ વસ્તુપાળ-તેજપાળ, ૧૮ ખેમા દેદરાણી, ૧૯ જગડુશાહ, ૨૦ ધર્મ માટે પ્રાણ આપનાર મહામાએ આજી શ્રેણી ૪ સળગ પુસ્તકાકારે પાકુ બાઈડીંગ રૂા. સવા. - ૧ અજીનમાળી, ૨ ચક્રવતી સનત કુમાર, ૩ ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામી. ૪ ભરતબાહ કલિ. ૫ અાદ્રકુમાર, ૬ મહારાજ શ્રેણિક ૭ વીર ભામાશાહ ૮ મહામંત્રી ઉદાયને, ૯ મહા અંજના ૧૦ રાજર્ષિ પ્રસન્નચંદ, ૧૧ મયણરેહા, ૧ર ચંદન મલયાગિરિ, ૧ ૩ કાન કઠિયારે, ૧૪ મુનિશ્રી હરિકેશ, ૧૫ કપિલ મુનિ, ૧૬ સેવામૂર્તિ નંદિષેણ, ૧૭ શ્રી યૂલિભદ્ર, ૧૮ મહારાજા સંપ્રતિ, ૧૮ પ્રભુ મહાવીરના દશ શ્રાવકા, ૨૦ સ્વાધ્યાય. ત્રીજી શ્રેણી : કિંરૂા દાઢ. પાકું બાઈન્ડીંગ રૂા. બે
( ૧ શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી, ૨ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય, ૩ શ્રી હરિભદ્રસૂરિ, ૪ શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર, ૫ શ્રી પટ્ટસૂરિ, ૬ શ્રી હીરવિજય સુરિ, ૭ ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી, ૮ મહા સતી સીતા, ૯ દ્રૌપદી, ૧૦ નળ-દમયંતી, ૧૪ મૃગાવતી, ૧૨ સતી નંદયતા, ૧૩ ધન્ય અહિંસા, ૧૪ સત્યને જય ૧૫ અરયના મહિમા, ૧ ૬ સાચાશણગાર-શીલ, ૧૭ સુખની ચાવી યાને સંતોષ, ૧૮ જૈન તીર્થોના પરિચય ભાગ ૬ લેા. ૧૮ જૈન તીર્થોનો પરિચય ભા. ૨ જે. ૨૦ જન સાહિત્યની ડાયરી. ચેથી શ્રેણી ૪ કિં. રૂા. દોઢ. પાકું બાઈન્ડીંગ રૂા. બે.
૧ જાવડશા, ૨ કચરશા, ૩ વીર વનરાજ, ૪ ધન્ય એ ટેક. ૫ મણિનાં મૂલ, ૬ કળાધર ક્રાકાશ, ૭ શુકરાજ, ૮ જિનમતી, રાજર્ષિ કરકંડુ, ૧૦ અનંગ સુંદરી, ૧૧ નર્મદા સુંદરી, ૧૨ અષાઢાભૂતિ, ૧૩ ચિંકારિભટ્ટા, ૧૪ વિષ્ણુ કુમાર, ૧૫ કાલિકાચાર્યું, ૧૬ શ્રી પાદલિસચાર્ય, ૧૭ મહાત્મા અાનંદધનજી, ૧૮ શ્રીમદ દેવચંદ્રજી, ૧૯ જળમંદિર પાવાપુરી (કાવ્ય) ૨૦ સાધનિકનાં સ્નેહઝરણાં. પાંચમી શ્રેણી : સંવત ૧૮૮૮ની શ્રાવણ પૂર્ણિમાએ બહાર પડશે. અગાઉથી લવાજમ મોકલી આપનાર માટે પાસ્ટે જ સહિત રૂા. દાદ, પાક બાઈડીંગ રા. એ પછીથી પેસ્ટિજ અલગ. ge ૧ લલિતાંગકુમાર, ૨ ચિલાતીપુત્ર, ૩ આભુશા, ૪ સમરાશા, ૫ પવિત્ર જયસેના, ૬ ભક્ત દેવપાળ, ૭ કુમાર મંગળ કળશ, ૮ ઉત્તમકુમાર, ૯ ચંપકશ્રેષ્ઠિ, ૧૦ અમરસેન-વયરસેન. ૧.૧ સાજણસિહું, ૧૨ ચંપકમાળા, ૧ ૩ કેવળી જયાનંદ, ૧૪ સમરાદિત્ય. ૧પ હ તરાજવત્સરાજ, ૧૬ કવિ ધનપાળ, ૧૭ શ્રીકાંત શેઠ, ૧૮ મુનિ અન્નક. ૧૮ વૃદ્ધા કુમાર, ૨૦ ઉત્તરા :
ધ્યયનનાં અમૃતબિંદુ. પાંચ શ્રેણી સાથે ખરીદનારને રૂા. ૬ાા. પ હું બાઈન્ડીંગ ટાપટેજ દરેકનું અલગ સમજવું.
ચા તિ કા ચૈ લ ચ
હવેલીની પોળ, રાયપુર: અમદાવાદ મી જા" કા ઈ પ ણ પુ રૂ કા માટે અ મ ને લ ખા !

Page #29

* * શ્રી પ્રભાવકચારિત્ર. 22 જલદી મંગાવો. (વિદ્વદ્રય મુનિરાજશ્રી કલ્યાણવિજયજી મહારાજની લખેલ વિસ્તૃત
પર્યાલોચના સાથે ) જૈન સાહિત્યમાં સેંકડો ચરિત્ર ગ્રંથ વિદ્યમાન છતાં આ પ્રભાવક ચરિત્રની કેટીના પ્રથા વિરલ છે. શાસ્ત્રોમાં જણાવેલ પ્રભાવક શબ્દનો અર્થ અતિશય જ્ઞાનથી, ઉપદેશ શકિતથી, વાદશકિતથી કે વિદ્યા આદિ ગુણથી જિનશાસન ઉન્નતિ કરનાર જૈન આચાર્યો, એવો થાય છે અને આઠ પ્રકારના પ્રભાવક શાસ્ત્રો કહે છે. તેવાજ મહા પુરૂષો વજીસ્વામીથી છેલા શ્રી હેમચંદ્રાચાય સુધીના બાવીશ મહાત્માઓના ચરિત્રો આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે.
ચૌદમી સદીની સાદી અને કથારસ પ્રધાન દ્રષ્ટિનો વિચાર કરતાં આચાર્ય પ્રભાચંદ્રસૂરિની આ કૃતિ કર્તાની સંગ્રહશિલતા, ઇતિહાસ પ્રિયતાની સાક્ષી પુરે છે; એટલું જ નહિ પરંતુ ભિન્નભિન્ન સમયના જૈન ઇતિહાસના સુંદર પ્રકરણે પણ તેમાં પૂરા પાડે છે. વળી તે તે સમયમાં જૈનધર્મની કેવી સ્થીતિ હતી ? તેના કયા ભાગમાં વિશેષ પ્રચાર હતો ? તેના પર સમયની શી અસર હતી ? એ બધી વાતાના સ્પષ્ટ અને ગર્ભિત પૂરાવા આ ગ્રંથમાં આવેલા ભિન્ન ભિન્ન ચરિત્ર ઉપરથી જાણી શકાય છે. આ બધી વાતોનો વિચાર કરતાં આ ગ્રંથ કેટલો મહત્વ ધરાવે છે તે તેના વાચકો સ્વય સમજી શકે તેવું છે. આવા મહાન પુરૂષોના જીવન ચરિત્ર વાંચવાથી શ્રદ્ધા દ્રઢ થાય છે, આત્માની નિમળતા થાય છે અને મનનપૂર્વક વાંચવાથી તેવા મહાન પુરૂષ થવાની ઘડીભર ભાવના પ્રકટ થાય છે.
ધાર્મિક શિક્ષણુ ક્રમમાં જીવન ચરિત્રાનું શિક્ષણ આવશ્યક છે, કારણકે બાળજીવોને કથાકારા ધાર્મિક શિક્ષશુ આપવાની રીત સરળ અને સુંદર છે એમ શિક્ષણવત્તા કહે છે અને તેથીજ આ ગ્રંથ ધાર્મિક શિક્ષણ ક્રમમાં દાખલ કરવાથી ઉત્તમ પ્રકારના શિક્ષણની ગરજ સારે છે.
આ ગ્રંથમાં આવેલા આ કાળના આ મહાન પુરૂષના ચરિત્રની હકીકત એ બધી સત્ય ઘટના છે અને તે જૈન દરાનને અમુક સદીઓના ઇતિહાસ પુરા પાડે છે, જે તેની પ્રથમ વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ સંકલનાપૂર્વકની પર્યાલોચના વાંચવાથી સહેજે સમજી શકાય તેવું છે.
| એકંદર આ ગ્રંથ પ્રકટ થવાથી જૈન સાહિત્યની વૃદ્ધિ થવા સાથે વાચકગણુને સુંદર વાંચન પુરૂ પાડવામાં આવેલ છે તે વાંચવાથી સ્પષ્ટ થાય તેવું છે. - આ ગ્રંથમાં આવેલ પ્રભાવશાલી આમાએાના ચરિત્રા મનનપૂર્વક વાંચવાથી આત્માને શાંત રસ ઉત્પન્ન થવા સાથે ધર્મ રૂપી મહામંગળને પ્રકટ કરાવી, આત્મભાવના અને આત્માનંદ પ્રકટાવવા સાથે ભવ્યાત્માઓ તેવા ઉચ્ચ પદના અધિકારી સહેજે થાય છે,
આ ગ્રંથ ઈતિહાસના અભ્યાસીઓ માટે ખાસ ઉપયોગી અને લાઈબ્રેરીના તથા જ્ઞાન ભંડાર વગેરેના શણુગારરૂપ અને ધર્મ કથાના વાચકે માટે તેના નિવાસ સ્થાનમાં અવસ્થ રાખવા યોગ્ય વસ્તુ છે. - રાયલ આઠ પેજી છપન ફોર્મ પાંચસંહ પાનાનો દળદાર આ ગ્રંથ ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી સુશોભીત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત અઢી રૂપૈયા કપડાના બાઈડીંગના ચાર આના વિશેષ. પાસ્ટેજ જુદું.

Page #30
Reg. No. B. 481. ===== ==== 02 = શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ s ). દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. પુ. 29 મું. વીર સં. ર૪પ૮, પોષ, આLમ સ. 36, અંક ઢો તારણહાર તો રેંટીયો જ છે. -- -- કવિ શ્રી રવિન્દ્રનાથ ટાગોરે યુ ત્રાનો પણ પુરસ્કાર કર્યો છે. તેઓ કહે છે કે ય ત્રના આ યુગમાં યંત્ર એ જ આહારના માર્ગ છે. અમે અહિં' યંત્રવાદની આખી ચર્ચામાં નહિ ઉતરીએ. યંત્રમાં અનેક વિપત્તિએ છે. એ તો કવિશ્રી પોતે પણ કબૂલ કરે છે. પશ્ચિમમાં જ્યાં યંત્રોનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે ત્યાં પણ દુકાળ અને ભૂખમરો છે એ પણ તેઓ કબૂલ કરે છે. આજે તે યંત્રરાજે દુનિયાના આમવગને વધુ ને વધુ ચૂસી રહ્યા છે તે આપણને નરી આંખે દેખાય છે. યુ ત્રાથી દુનિયાને તો લાભ જ થવાનો સંભવ છે, જે માનવ સમજમાંથી લાભ વૃત્તિ નિર્મૂળ થઈ શકે આ પણ દેશમાં તો આમમાર્ગ જયાંસુધી આર્થિક સ્વાવલખન સિદ્ધ ન કરે ત્યાં સુધી એ બનવું શકય નથી લાગતું. એટલે આજે છે આપણે માટે યંત્રોને વિચાર અસ્થાને છે. આજે તો રેંટિયે જ આમવર્ગનો તારણુંહાર દેખાય છે. . . શ્રી નરહરિ પરીખ. For Private And Personal Use Only