Book Title: Atmanand Prakash Pustak 021 Ank 03 Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar Catalog link: https://jainqq.org/explore/531240/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. N. B.431 श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः sooooooooooooooooo आत्मानन्द प्रकाश ooooooooooooooooooooooooo ॥स्त्रग्धरावृत्तम ॥ यातं भोगाभिलारखिलमिदमहो जीवित तावकीनं । यत्नो नैव त्वयाज्ञ कृत इह जननक्लेशविच्छेदहेतुः । त्यक्त्वासक्ति गजेन्द्रचतिशिखरचलेष्वेषु भोगेषु शीघ्र 'आत्मानन्द प्रकाशं कुरु हृदयगतं येन शश्वत्सुखं स्यात् ॥१॥ पु. २१. वीर सं. २४४६. आश्विन आत्म सं. २८ अंक ३ जो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर वाशाखा વિષયાનુક્રમણિકા. विषय. पृष्टाविषय 2 श्री सिंह ( ५४) याराधन. ५१ प व भानयुगनावमा स्थान, ... ૨ કેશર પ્રમુખને વાપરવા પહેલા બારિક ૬ ઐતિહાસિક જૈન સાહિત્ય. ... हरिया तपासवानी ४३२ ...... २७ मात्भान प्राप्तिना भा.... ३ ये ४४ साताप. ......पर अथावान....... ४ पर्युषया संधावियाश.... पावि भूख्य ३.१) पाल मय माना ४. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ કાપ્યું-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી પંચપરમેષ્ઠી ગુણરત્નમાળા. ( વિવિધ અનેક ચમત્કારિક કથાઓ સાથે શ્રી પંચપરમેષ્ઠીના ૧૦૮ ગુણાનુ વિસ્તાર પૂર્વક અપૂર્વ વર્ણન. ) સકલ મંત્ર શિરોમણિ, અનેક ગુણ ૪૯૫ મહોદધિ, ચાદપૂર્વના સારભૂત પંચપરમેષ્ટી નમ સ્કાર મહામત્ર કે જેના મહિમા ક૯પક્ષ કરતાં પણું અધિક શાસ્ત્રકાર મહારાજે વઘુ વેલ છે અને જે ધ્યાન કરવા યોગ્ય છે; નવલાખનાર વિધિપૂર્વક જપ કરતાં-નર્કનું નિવારણ થતાં ભવના પાર-મોક્ષ પમાય છે, એમ, અપૂર્વ મહિમા શાસ્ત્રમાં વર્ણવેલ છે. ] જિનેશ્વર ભગવાને આત્માના મેક્ષ માટે ધ્યાન-તપ ઉત્કૃષ્ટ ક્રિયા કહેલી છે, અને ધ્યાન પંચપરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણાનું થઈ શકે છે. પંચપરમેષ્ટી શ્રી અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુ મુનિરાજ અને તેના અનુક્રમે બાર, આઠ, છત્રીશ, પચીશ અને સત્તાના વીરા ગુણ મળી ૧૦૮ ગુણ થાય છે, કે જેનું નવકારવાળી દ્વારા ધ્યાન થઈ શકે છે. આ ૧૦૮ ગુણ્યાનું જાણપણું સવ ક્રાઇને ન હોઈ શકવાથી હાલ ઘણે ભાગે નવકારવાળીમાં ગુણાને બદલે માત્ર નવકારસ ત્રનું એક એક પારે એક મરશું થાય છે; પર તુ શાસ્ત્રકાર મહારાજનું કથન પંચ પરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણનાં વષ્ણુનનું સ્મરણ, નવકારવાળી દ્વારા મોક્ષ મેળવવા માટે કરવાનું ફરમાન છે. જેથી ભવ્ય જનના ઉપકાર નિમિત્તે શ્રી જિનલાભસૂરિ મહારાજની આજ્ઞાથી શ્રી ખરતર ગરછના વિદ્વાન મુનિરાજ શ્રી રામવિજયજી ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ ગ્રંથમાં તે ઉત્તમોત્તમ ગુણાનું અપૂર્વ, સુંદર, સરલ અને મોક્ષદાયી વર્ણન અનેક ચમત્કારિક થાઓ દ્રબ્બાનાગની હકીકતો, શાસ્ત્રોની સાદતા આપીને મોક્ષના અભિલાષિઓ માટે કરી તેની અલૌકિક રચના કરી છે. | દરેક જૈન બંધુના ધરમાં, લોછોરીમાં, નિવાસ સ્થાનમાં સ્મરણુ, મનન માટે આ ગ્રંથ અવશ્ય હોવીજ જોઈએ. ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઇપોથી છપાવી, સુશાસન બાઈડી'ગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. કિંમત ા. ૧-૮-૦ પાસ્ટેજ જુદુ. નવા દાખલ થયેલા માનવંતા સભાસદો. ૧ શેઠ રણુછોડભાઈ શેષકરશુ ૨૦ પોરબંદર હાલ મુબઈ ૫. વા. લાઇફ મેમ્બર. ૨ શેઠ ચુનીલાલ કમળશી ૨૦ હળવદ હાલ મુબઈ બી. વ. લાઈ મેમ્બર ૨ શેઠ હઠીચંદ માવજીભાઈ મુંબઇ ૪ પારેખ દુર્લભજી ઉમેદચંદ ૨૦ લીંબડી. ૫ શા છોટાલાલ પીતાંબરદાસ રે ભાવનગર હાલ મુંબઈ ૬ શા વીરચંદ રતનશી ૨૦ માંડલ ૨. ૬. લાઈક મેમ્બર. ૭ ચા ચીમનલાલ મુળચંદભાઇ ૫૦ વાષિક મેમ્બર. For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir COO BULU.. प्र. श..Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પર શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કેસર પ્રમુખને વાપરવા પહેલા બારિક દૃષ્ટિથી તપાસી ખાત્રી કરી લેવાની જરૂર. ચોમાસામાં વર્ષોત્રતુને લઈ અનેક વસ્તુઓ ઉપર તે તે વસ્તુઓના વર્ણવાળી લીલ ન થઈ આવે છે. તેથીજ ખાનપાનાદિકમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી તેવી ગમે તે ચીજને ખાસ સંભાળથી તપાસી લેવી જોઈએ. અન્યથા અનંત જીવની વિરાધના અનેક પ્રસંગે થઈ જવા પામે છે. પાપડ, સુકવણી, વિગેરે ચીજો એમાં દાખલારૂપે છે. કેસર પ્રમુખમાં પણ બેસુમાર કુંથુઆદિક જીવજંતુઓ પેદા થઈ જાય છે તેની તપાસ નહીં કરનાર ભાઈ બહેને પ્રભુભક્તિ પ્રસંગે પણ બેદરકારીને લીધે તેવું જીવાકુલ કેસર વાટી નાંખે છે એ ખરેખર ખેદકારક છે. આ બાબત વખતોવખત કહેવું કે લખવું પડે નહીં. જ્યાં દરેક કામ કરતાં જયણાનું લક્ષ જાગ્રત રહેવું જોઈએ, ત્યાં આવી બેદરકારી રાખવી નજ ઘટે. કેસરમાં ગમે તે ચીજોનું મિશ્રણ થવાને લીધે કે ભીની હવાને લીધે બેસુમાર જીવજંતુઓ ઉપજે છે. તેની ખાત્રી કરી પછી જ તેનો ઉપયોગ કરે ઘડે. ભરઉનાળા-ગરમીની તુમાં પણ કેરાના પેક કરેલા ડબામાંથી તપાસ કરતાં આવી જીવાત પડેલી જોવા-જાણમાં આવી છે તેથી જ બીજા અણજાણુ ભાઈ બહેનને ચેતવવા આ હિત સૂચના કરેલી છે. ઈતિશમ મુનિ મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી. –– ®® –– થયેલો કંઈક સંતોષ. ખામણાના પત્રો સંબંધી પર્યુષણ પહેલાં જ થયેલી સૂચનાને લક્ષમાં લહી, કંઈક ભવ્ય જનેએ તેને યથાયોગ્ય આદર કરેલા જણાયાથી કંઈક સંતોષ જાહેર કરવા પ્રેરણા થઈ. જો કે અદ્યાપિ જુની રૂઢિ માત્રને વશ થઈ રહેલા એવા પત્ર પરિણ મે વ્યવહારથી સાવ બચ્ચા જાણતા નથી. તેમને પણ તે બાબત વિચાર કરી અધિક હિત થતું સમજાય એજ સરળ ખર્ચ સ્વિકારવા ભલામણ કરવી ઉચિત લાગે. છે, શાણા સજીએ દીર્ધદષ્ટિથી સુંદર પરિણામવાળો માર્ગજ આદરવો ઘટે. કેમકે તેમને દાખલો લઈ બીજા અનેક મંદ અધિકારી જનો પણ તેને આદર કરવા પ્રેરાય છે. કેવળ કૃપણુતાથી પૈસા બચાવવા માટે જ નહીં, પરંતુ વગર જરૂરી પત્ર વ્યવહારની ખટપટથી બચી જવા તથા ખમવા–ખમાવવાના ખરા આશયને સમજી તેને અમલમાં મુકી બચવા પામેલ દ્રવ્ય, સમય ને શક્તિને સદુપયોગ કરવા સહ સજન અધિક લક્ષ રાખતા રહે એજ ઈષ્ટ છે. સહુને એવી સદ્દબુદ્ધિ કાયમ બની રહે ! નાના મોટા ગૃહસ્થ કે સાધુએ સહુને શુદ્ધ હાર્દિક ખામણાનો અભ્યાસ રાખવો ઘટે. જેથી આત્મા ઉપરથી કર્મનો ભાર ઓછો થાય એજ ઈષ્ટ છે, સહુને હદ ચથી ફરી ખમાવી એજ રીતે ઉદાર દિલથી ખમવા પ્રેરાય છે. (મુકઇ મહારાજ) For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પપણા પર્વ સંબંધી વિચારે. ॐ अहम् पर्युषणा (संस्कृत) FકાસT (ઝાઝા ) પજુસણ (ગુજરાતી) પ્રસ્તાવના. બંધુઓ ! પર્યુષણ પર્વ જૈનધર્મ માનનારાઓનો સાથી પવિત્ર અને પ્રખ્યાત તહેવાર છે, અને તેટલેજ જેનેતર પ્રજાવર્ગમાં પણ વિખ્યાત છે. તે પર્વ આટલે સુધી પવિત્ર ગણવામાં આવ્યું છે, તેનો મહિમા ઘણોજ વર્ણવવામાં આવ્યો છે; તે કેવી રીતે ? પર્યુષણ શબ્દમાં વાચ્યાર્થ છે સમા છે? તે આ લેખમાં સમજાવવા બુદ્ધિ અનુસાર સ્વપ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. આ પર્વ અનાદિ કાળનું પ્રવાહિત છે, એમ આપણે જેન બંધુઓ માનીએ છીએ, પરંતુ હાલ પ્રભુ મહાવીરસ્વામીનું શાસન પ્રવર્તતું હોવાથી, તેમના શાસનમાં પ્રવર્તતા પર્યુષણ પર્વની વાત કરીએ. બીજા તીર્થકરોના શાસનમાં પ્રવર્તતા પર્યુષણાઓમાં પણ તત્વત: બહુ ભેદ નથી. ભૂમિકા. આપ સે ચિત્ત શાંત કરે, અને આજથી લગભગ અઢી હજાર વર્ષ પૂર્વે ખુદ મહાવીર પ્રભુ આ હિંદુસ્થાનમાં વિચરતા હતા, અને પ્રાચીન ભારત. પિતાના પવિત્ર ઉપદેશથી જનસમૂહને પવિત્ર કરતા હતા, તે સમયનો ચિતાર એક વખત હૃદયમાં સ્થાપો. તે વખતે લોખંડી રસ્તા પર દેડતી રેલવે, વિદ્યવેગે પસાર થતી મોટરકાર, ગગનપથગામી હવાઈ વિમાને ( એરપ્લેન ), ને બીજા હાલના જેવા વિવિધ યંત્રો વિદ્યમાન ન હતા, અર્થાત્ તે વખતના લોકો હાલની જેમ યંત્રિત ન હતા, પરંતુ ઘણી રીતે સ્વતંત્ર હતા. તે કાળ તે સમય જે કાળે, જે સમયે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પ્રભુ વિચરતા હતા, તે કાળે, તે સમયે હિંદુસમાજ બંધારણ હાલના કરતાં ઉત્કૃષ્ટકેટી ભેગવતું હતું, એટલે વૈદિક હિંદુઓ, જેન હિંદુઓ, તથા બૌદ્ધ હિંદુઓ એ ત્રણે મહાવર્ગોના સમાજ બંધારણના સમાન સિદ્ધાંતને સંપૂર્ણ વિજય હતે. For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૫૪ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સ્થળે સ્થળે જગલો હતાં, ધાન્ય દેશ ધરાય તેના કરતાં ડી મહેનતે પણ મોટા પ્રમાણમાં પાકતું હતું, અને બહાર ખેંચાતુ યે નહોતું. તેમજ બીજી પણ મનુષ્ય જીવનમાં ઉપયોગી, ને શેખની ચીજે જોઈએ તે પ્રમાણમાં અવશ્ય થતી હતી. સેનું, ચાંદી, ઝવેરાત વિગેરે માટે પણ આ દેશને આધાર અન્ય દેશ પર ન્હોતે. અમુક વર્ગ ખેતી કરતો હતો, અમુક વર્ગ વ્યાપાર કરતો હતો, ને અમુક વર્ગ કળાભિજ્ઞ હતે. અમુક વર્ગ દેશ ને પ્રજાનું સુકાન સાચવતું હતું. જોઈએ તે પ્રમાણમાં સઘળું હતું. વાક ખર્ચ થોડા વખતની મહેનતથી જોઈએ તે પ્રમશુમાં મળી જતું હતું. તેથી ધંધા રોજગારના હાલના જેવા સાહસની જરૂર ન હતી; છતાં સાહસિક અને મેટી પ્રવૃત્તિઓ કરનારા હતા એમ ન્હોતું. દેશનું ગૌધન–દેશનું ગેધન ખરેખર અપુર્વ હતું. ગાય, ભેંસના દૂધ, છાશ, દહીં અને ઘીથી દેશ તૃપ્ત હતો; તેથી, ને જેમ બને તેમ કુદરતી જીવન જીવવામાં આવતું હોવાથી શારીરિક સંપત્તિ અપૂર્વ હતી. જ્યાં હાલના કતલખાના ને કયાં તે વખતની પશુઓ પરની મમતા ! યાંત્રિક કતલખાનાઓ થોડી જ મીનીટમાં હજારો પ્રાણીઓના પ્રાણ ખેંચતા ધમધોકાર ચાલ્યા જ કરે છે, ને માંસ શિવાયના બીજા અવયવ-હાડકા, લેહી, ચરબી વિગેરેમાંથી બટ્ટન, હાથાઓ, રંગ, સરેસ વિગેરે ચીજો બનાવી અકુદરતી વ્યાપાર ચલાવે છે. કયાં એ પૂર્વને પુણ્યાહ, ને કયાં આજના હિત દિવસ !! તે વખતના મનુષ્યમાં ખરેખર મનુષ્યત્વ ખીલ્યું હતું. તેઓ હમેશાં આનંદ, શાંતિ, નિખાલસતા વિગેરે ટકાવી શકતા હતા, તેઓનાં હેતાળ હૈયાં પ્રેમથી ઉભરાતાં હતા. કયાં આજના હાડપીંજર જેવા જણાતા ચસ્કેલ યુવકે ! ને ક્યાં તે વખતના થનગનતા કુમારો !સે વર્ષની ઉમ્મરે પણ આંખનું તેજ જેવું ને તેવું જ, અર્થાત એકંદર માનુષી શકિતને બહુ વ્યય થતો ન્હોતો. જંગલમાં કે ભીડ પડે તેવા ભયંકર પ્રસંગેની સામે થવાની અપૂર્વ તાકાત ખીલી રહી હતી. ત્યારે હાલ માનવા પ્રવૃત્તિની ઘાણીમાં પીલાય છે. વિપથગામી મહત્વાકાંક્ષાની જવાળામાં જંપલાય છે. એકંદર જગત્ આડે રસ્તે ચડી ગયું છે. સંતશિરોમણિ ગ્રહદેવીએ ગૃહ ઉજમાળતી હતી. માતાના સાત્વિક ધાવણના વેગવન્તા પ્રવાહથી ઉછરેલા હસમુખા બાળકે દેશની અપૂર્વ આશારૂપ હતા. ખરેખર તે સમય હિંદુસ્થાનમાં સ્વર્ગીય જીવનને હતે. જીવનના નાના નાનાયે પ્રસંગે પવિત્ર અને સહેતુક હતા. તે વાતને હાલના વિદ્વાને પણ કેટલેક અંશે ટેકો આપે છે. જે કે તે વખતે જીવન સંકટ બહુ નહોતું, તેથી તેઓ માત્ર મજમજાહ અને આળસમાં વખત ગુમાવતા હતા એમ પણ નહોતું. તેઓની મેજમજાહમાં પણ રસ હતું, બળ પ્રેરકતા હતી. તેમની પ્રવૃત્તિ હાલની જેમ નિરસ ઉપલક ભભકાવા For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પપણા પર્વ સંબંધી વિચારો. ળી અને નૈતિક શિથિલતા કરવાવાળી નહોતી, ગમે તેવી હલકી કેમ કે ગરીબ સ્થિતિના મનુષ્યના જીવનમાં પણ રસ રેડાતો હતો. સમાજ બંધારણુજ એવું હતું. કેળવણી-વિદ્યાભ્યાસ સફળ હતાં, લોકો ભણતાં ઓછું, પરંતુ કેળવાતાં સારી રીતે, હાલની કેળવણી એ આપણને ઘણે ભાગે કારકુનો, નોકરો, આશ્રિત બનાવ્યા છે. ત્યારે તે વખતની કેળવણી માનવ જીવનમાં ચેતનાની ચિણગારી મુકતી હતી. હિંદુસ્થાનના દલાલો, નોકરો અને યુરોપીય રીતે ઘડાઈ જતા ને રાજ્યને ટેક હોવાથી ખર્ચાળ આનંદ ભોગવી શકે છે. બાકીનાઓને મરેજ છે. પેટની પડી છે, ત્યાં આનંદ કયાં કરે ? લકે આળસુ છે, અને હતા એ પરદેશીઓને આક્ષેપ અસહ્ય છે. હિંદુઓ આળસુ નહોતા, હમેશના અંગત, ઘરના, કુટુંબના, પશુઓને લગતા. અને ધંધા રોજગારને લગતા જરૂરી કામે જાત મહેનતથી કરવામાં તેનો વખત જતા હતા. અને રાત્રે નિરાંતે ઘસઘસાટ ઉંઘતા હતા. છતાં ચકાર ઓછાં ન્હાતા. જે તેઓ ઉદ્યમી હતા તો હાલના જેવા સુધારા, ચંન્ને અને શોધ ખોળમાં જીવનનો સમય કેમ ન વિતા ? આ પ્રશ્ન કદાચ કાચા પિોચા હાલના હિદિ યુવકને કંપાવે તેવો છે. છતાં નજીવે છે. કારણકે તે વખતના સમાજ નેતાઓ ચકકસ સમજતા હતા, કે બહુ ઉથલ પાથલ કરી જીવનને ખકુદરતી બનાવવામાં મેટાં નુકશાને છે, અને તેથી માનવ જીવન ભયમાં આવી પડશે, એવી ચોક્કસ ખાત્રી થવાથીજ દરેક બાબત નિયમિત, પરિમિત, અને મર્યાદિત રાખેલી ને તેમાં જ શ્રેય જોયેલું હતું. છતાં આગળ વધનાર માટે અવકાશ હતે. યંત્રો ને બીજી અનેક જાતનાં વિજ્ઞાનનું જ્ઞાન હિંદીઓને હતું, એવા વર્ષ પહેલાના ઈતિહાસમાંથી પૂરાવા મળે છે. જાત મહેનત કરવાથી શરીર કસાતું, વ્યવહારિક જ્ઞાન ષિાતું, ને ઉદ્યમમાં વખત જતું હતું. બાકીને વખત, જીવનમાં બળ, અને રસ પ્રેરે, વિશુદ્ધ રાખે, અને આગળ વધવામાં મદદગાર થાય તે ખાતર આધ્યાત્મિક વિચારમાં અને તેના વર્તનમાં ગાળતા હતા. સામાન્ય પ્રજા અધ્યાત્મમય જીવન ગાળે, તેમાં આગળ વધે, તેના ગહન ૧ પ્રત્યેક બુદ્ધ ચરિત્રમાં એક રાજા પાસે એક લુહાર એક માછલી બનાવી લાવ્યો. તેમાં બને દાખલ થયા. એક કળ દબાવવાથી માછલી આકાશમાં ઉડી. બીજી કી દબાવવાથી તે સમૂદ્રમાં પેઠી. એક કી દબાવી એક નાની બારી ઉઘાડી, તેમાંથી બે હાથ કાઢીમતીની છીપનો બે ભરી લીધો. પછી બારી બંધ કરી ત્રીજી કળ દબાવવાથી તે માછલી બહાર આવી અને જમીન પર ચાલી રાજધાનીમાં આવી અને બહાર નીકળ્યા. આવી કળાઓનું જ્ઞાન હિંદીઓને હતું પણ જીવનને આધાર-મદાર યંત્રો પર ન બાંધવામાં આર્યોનું માનવી વિકાસના સિદ્ધાંતને અનુસારીને ડહાપણ હતું. પ્ર. બે. For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. ભેદ સમજી શકે, તે ખાતર ત્યાગી મહાત્મા વર્ગની સર્વોત્તમ મહામાએ. સગવડ હતી. પ્રજાનું ચારિત્ર અને નીતિ ઘડવાની સુંદર આ સિવાય બીજી કઈ સંસ્થા સર્વોત્તમ હોઈ શકે ? તે વખતને ત્યાગી વર્ગ પ્રજાને આગેવાન વર્ગ હતો. તેઓને પ્રજા પર અ૫ બોજો હો, છતા પ્રજા પર ઉપકાર મહાન, હતો. આ ત્યાગી વર્ગના આગેવાને મહાત્માઓ હતા. તે વખતના મહાત્માઓ ચારિત્ર બળથી જ જોઈએ તેવા આદર્શ હતા. ઘણે ભાગે માન રહેતા, એટલે શકિતને દુર્વ્યય કરતા નહિ. ધ્યાન ધરતાં, એટલે નવી શકિત, નવો જુસે, સત્ય-માર્ગોના ગહન ભેદના ઉંડાણમાં અવતરણ, ને તત્વ શોધન સંપાદન કરતા હતા. અવિવેક અને નૈતિક શથિલ્ય અટકાવવા તપશ્ચર્યા આચરતા હતા. આ મહાત્માઓના ચારિત્રથી જ દિવાની, ફોજદારી અનેક ગુન્હાઓ અટકતા હતા. અને કાયદાઓની જાળ ગુંથવી ન્હોતી પડતી. પ્રેમ, દયાદ્રતા ને પરોપકાર પરાયણતાનો જુસ્સો વિશુદ્ધ, નિઃસ્વાર્થ, ને વેગવંતો હતો, તેઓ કષ્ટમાં પણ મજા માણતા હતા, ને સુખ નજીવી વસ્તુ ગણતા હતા, અથોત્ ગમે તેવી બાહ્ય સ્થિતિમાં પણ કુદરતી સહજ આનંદ અનુભવતા હતા. પરોપકાર કરવામાં જીવન સર્વસ્વ કુરબાન કરવા જરાપણુ પાછી પાની કરતા નહીં. મહાત્માઓની આ અસર પ્રજાજનો પર થતી હતી, તેથી તેઓ પણ વ્ય પરાયણજ રહેતા હતા. હાલના આપણા ખુરશી પર પડ્યા પડયા, લાંબી લાંબી અપૂર્ણ અને ગુચ. વાડી ઉત્પન્ન કરે તેવી દલિલો અને વિવેચનથી દેશહિતને સમાજ સુધારો કરનારાઓ પરાયા વિચાર ધનથી સમૃદ્ધ જણાતા શું વિશિષ્ટ કરી શકે? અત્યારે વ્યવસ્થાને બાને લાખ કરોડ રૂપિયાની ખર્ચાળ જનાઓ આપણે માથે લાદવામાં આવી છે, તેને ખર્ચ પેટે પાટા બાંધીને પણ પુરો કરવો પડે છે. સુધારાના નામ નીચે આપણું મૂલો છેદન થાય છે. પ્રાચીન સમય એવો હતો છતાં અધ:પાતનું બીજ તે સમયે રોપાઈ ચુકયું હતું, જેને પરિણામે હાલની આપણું આ ગુંચવાડે ભરેલી નબળી સ્થિતિ ઉપસ્થિતિ થઈ છે, કેવા ક્રમથી આ નબળી સ્થિતિ આવી ? તે એતિહાસિક યુગનો અને તે પહેલાને હિંદુસ્થાનનો ઈતિહાસ જેવાથી સમજાય તેમ છે. આ વાતને સાંપ્રદાયિક શબ્દનો પણ ટેકો છે. એટલે વૈદિક હિંદુઓ કળીયુગ કહે છે. અને આપણે–જેનો પાંચમે આરો શરૂ થયેલે માનીએ છીએ. એટલે ઉત્તરોત્તર મનુષ્યત્વની, રસકસની હાની સમજાવી. ધન દોલત, માન, ચાંદે અને ખીતાબથી સારી પ્રતિષ્ઠા વિગેરેથી જન સમાજ આગળ વધતે જણાતો હશે. પરંતુ તે વધારો For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પર્યુષણ પર્વ સંબંધી વિચારે. પલક દિવડા જેવો અસ્થાયિ છે, કારણકે તે અકુદરતી છે, કયારે બુઝાઈ જશે તેની આપણને માલુમ નથી. અથવા ધન અને ભેંગ સામગ્રી વધવાથી મનુષ્યત્વ ખીલ્યું કહેવાય નહીં. યુરોપ વિગેરેના મૂળમાં પણ આજ કમનશીબ સ્થિતિ છે. બાકી બધો ઉપરનો ભપકો છે. પર્યુષણા. તે સમયે જૈન મહાત્માઓ ઘણે ભાગે જંગલમાં વિચરતા હતા, ને તેવી જેન મહાત્માઓ. ખાસ જરૂર જણાય તેજ ગામ કે શહેરમાં અમુક વખતજ જેન મહાઆઆસ્થાયિ રહેતા હતા. દરેક નૈતિક ગુણે તેઓમાં સંપૂર્ણ ખીલેલાજ હતા. ઉપરાંત ન્યાયના સિદ્ધાંત જીવનમાં જડવા, તેમાં પાવરધા થવા શોર્ય થી મથતા હતા. દયા નામને ગુણ એટલે સૂધી ખીલ્યા હતા કે-શ્વાસ લેવા મુકવામાં કે શરીરને સહેજસાજ હલાવવાથી થતી હિંસામાંથી બચવા તેઓ તત્પર રહેતા હતા, કેટલી બધી સાવધાનતા ! દાંત કરવાની ઘાસની સળી સરખી તુચ્છમાં તુચ્છ વસ્તુ તે પણ કેઈના આપ્યા વિના ઉપયોગમાં લેતા નહીં. કંઈ પણ પોતાની પાસેની ચીજ ભયપર મુકવી હોય, તો તે જગ્યાના માલીકની પાસે માંગણી કરે, અને જે તે રજા આપે તો જ તે જગ્યાનો ઉપયોગ કરે. છેવટે માલીક હાજર ન હોય તો “આ જગ્યા જેની હોય, તે મને વાપરવાની અનુજ્ઞા આપો ” આ શબ્દોથી માનસિક માંગ કરી ન છૂટકે તેનો ઉપયોગ કરે. તટસ્થતા ખીલવવા-દેશને ભેદ ભૂલવા માથું ઉઘાડું મૂંડાવેલું રાખતા હતા. દેશ દેશની નિશાની પાઘડી રાખતા નહીં. આવી મહાનુભાવ વ્યકિતઓ આ દેશમાં વિચરતી ફરતી હતી. એ મહાત્માઓને હૃદયમાં સ્થાપન કરી, અંતઃકરણથી હજાર વાર વંદન કરે. તેવા મહાપુરૂષનું હૃદય નમતું હોય તાજ વંદન કરજે. હાલના ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાની, સારા કેળવાયેલા અને સદાચરણે જેને આપણે મહાન વ્યકિતઓ કહીએ છીએ તેવા તે મહાત્માઓને શિષ્ય હતા, એટલે મહાત્માઓની દષ્ટિએ તેઓ દરેક બાબતમાં ઘણાજ અધુરા સમજવા. તેઓ ઘણે ભાગે જંગલમાં વિચરતા હતા, પરંતુ ચોમાસામાં–વર્ષાઋતુમ જંગલમાં જતુઓની ઉત્પત્તિ વિશેષ થાય, તેથી ઉપર પ્રમા ચાતુર્માસ. ની દયા પાળનાર મહાત્માઓથી તેવા સ્થાનમાં રહી જ કેમ શકાય ? જંગલમાં તેવી અનુકૂળતા ન હોવાને સબબે, ને વસ્તિવાળા સ્થાનમાં દયા પાળી શકવાની કેટલીક વિશેષ સગવડ હોવાથી વર્ષોઝતુમાં વસ્તિમાં રહેવાનું વધારે પસંદ કરતા હતા તેથી શાસ્ત્રાજ્ઞા પણ તેવી જ છે. આ કારણથી મર્થ જ્ઞાની પુરૂષો પોતાની પસંદગીથી, અને બીજાઓ સમર્થ For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ. જ્ઞાની પુરૂષોની સમ્મતિ અને પિતાની પસંદગીથી અમુક શહેર કે ગામમાં વર્ષ ઋતુ ગાળવા વિસ્તિમાં જતા હતા. અને ત્યાં અમુક વખત સુધી સ્થિર રહેતા હતા. જ્યાં ચાતુર્માસ રહેવા જતા હતા, ત્યાં પણ ચોક્કસ નહીં જ, પુછવામાં આવે કે “દયાળુ પ્રભુ ! હવે આપ અહીં ચાતુર્માસ રહ્યાને ? ” “ મહાનુભાવ બે ચાર દિવસ છીએ” એટલેજ જવાબ મળતા હતા. આધ્યાત્મિક જીવન જીવનાર, ઓછી પ્રવૃત્તિવાળા-ચોમાસામાં તે તદ્દન નવરાશવાળા (હિંદુસ્થાનના ધંધારોજગાર, યુદ્ધ, મુસાફરી: વિગેરે ચોમાસામાં ઘણે ભાગે બંધ જેવા–ઘણુજ મંદ ચાલતા હતા તાર, ટપાલ અને રેલ્વે વિગેરે યંત્રોના સહવાસથી ધંધાને આધારે તેની ઉપર રહેવાથી બારેમાસ નિયમિત ધંધો ચલાવવો પડે છે. એટલે માણસે પણ શકિતનું ઝરણ મટીને નિયમિત ચાવીસે કલાક-બારેમાસ યંત્રિત થયેલું યંત્ર બની ગયેલ છે.) ભકત પ્રજાજને આવા તરણ તારણ મહાત્માઓ પ્રત્યે સંપૂર્ણ આકર્ષાતા હતા. પોતાના ગામમાં કે શહેરમાં જેમ વધારે વખત રહે તેમ ઈચ્છતા હતા. તે ખાતર સર્વસ્વનો ત્યાગ કરવો પડે તેમાં પણ પાછી પાની કરે તેવા ન્હોતા. હું ધારું છું કે હાલ પણ જે તેવા મહાત્મા આપણને મળી જાય, તે આપણે પણ તેમ કરીએ કે કેમ? ભકતે આટલા બધા આતુર છતાં નિઃસ્પૃહ મુનિઓ સ્થિરતા જાહેર કરતા નહીં, પરંતુ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામીનું ફરમાન છે કે-“કાર્તકી–ચામાસી ચૌદશ (પૂનમ) આડા ૭૦ દિવસ બાકી રહે, તે દિવસે ચોક્કસ રહેવાને પોતાને નિર્ણય કરશે, અને તે જાહેર કરવા. આ ફરમાનથી પ્રજાજનો આશા રાખતા હતા કે-૭૦ દિવસ બાકી રહેશે ત્યારે આપણને પોતાને ચોક્કસ નિર્ણય જણાવશેજ. નિર્ણય જણાવ્યા પછી આપણે નિશ્ચિત થઈશું. તેથી તે નિર્ણય જણાવવાના દિવસની ઉત્સુકતાથી રાહ જોઈ રહેતા હતા. (હાલનો શ્રાવક વર્ગ પણ પર્યુષણ પછી નિશ્ચિત થાય છે, અને ઉપાશ્રયમાં જવા આવવાનું ઓછું જ રાખે છે. કેમકે હવે મુનિએ જવાના નથીજ પરંતુ જે લાભ ખાતર રોકવામાં આવતા હતા તે લાભ લેવાનું દૂર રહ્યું, સામાં ન્યતઃ પણ ઘણાજ ઓછા ઉપાશ્રયમાં આવે છે. પર્યુષણ પહેલા જેવા જુસ્સે હોય છે, તેમાંનું પાછળથી કંઈજ નહીં.) અહા ! જે દિવસે તે નિર્ણય જાહેર કરવાનો હોય, તે દિવસ તે વખતના પ્રજાજને માટે કેટલે ઉત્સવમય, આનંદમય, શાન્તિમય, ઉત્સુકતામય હવે જોઈએ? તેની કલ્પના વાંચક મહાશ હવે કરી જ શકશે. આ નિર્ણય કરવાના દિવસને હજુ એક માસ બાકી હોય ત્યારથી પ્રજાજનો For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પર્યુષણ પર્વ સંબંધી વિચાર, ત્રિદિન ધુર. ઉત્સવ શરૂ કરતા હતા. જે દિવસે નિર્ણય જાહેર કરવાને મહિનાનું ધર હોય, કેટલેક અંશે તે દિવસના જેવાંજ ઉત્સ અને અનુષ્ઠાન માધુર, શરૂ કરતા હતા. જેઓની શક્તિ ઓછી હોય તે ઓછામાં એક દિવસ તે તે પ્રમાણે વતેજ. આ દિવસનું નામ માધુર” “મહીનાનું ધર” એટલે એક મહિને અગાઉથી, એવો અર્થ થાય છે. પંદર દીવસનું ધર તેવીજ રીતે પંદર દિવસનું ધર-એક પખવાડીઉં અગાઉથી. પક્ષધુર અઠ્ઠાઈ ધરી આષ્ટાબ્લિક ધર. આઠ દિવસ અગાઉથી એવો અર્થ થાય છે. છે એટલે ત્રણ દિવસ અગાઉથી આ પર્વ ઉજવવું એવો અર્થ થાય છે. ભાદરવા સુદ પ પર્યુષણ તથા સાંવત્સરિક પર્વ છે. હવે આપણે પર્યુષણ શબ્દનો અર્થ અને તેને વિસ્તૃત ભાવ-અર્થ પણ ી સમજી શકીશું પપ શબ્દ નીચે પ્રમાણે વ્યાકરણના નિય • મોથી સિદ્ધ થાય છે. પરિ ( ઉપસર્ગ ) + વ ( ધાતુ ) = રહેવું. + સ્ટિ–આધારે મન (પ્રત્યયઃ), વૈ ના ૨ નો ૩ થાય છે, વે પછી ગ ઉડી જાય છે. શું ને 9 થાય છે. એટલે ઘર++ગન, હવે ઘર ના નો થાય છે, એટલે પર્યુષ+અન=પન, [ પછી ન આવે તે તેને સામાન્ય નિયમથી થાય છે.– પર્યુષણ, પ્રત્યથા” એ નિયમથી, સ્ત્રીલિંગ કૃતનો આ પ્રત્યય લાગે છે. પછી સ્ત્રી પ્રત્યયને આ લાગી. ( સંસ્કૃત ) વળા શબ્દ સિદ્ધ થયે. પનોતા (પ્રાકૃત) પજુસણ (ગુજરાતી) પરિવનિત થfમન સે નિરયેન મુનય, ના પપ-જે વખતે મુનિયે ચોક્કસ રૂપે રહે, તે દિવસે પર્યુષણ કહેવાય, એવો શબ્દાર્થ નીકળે છે. રહેવાના નિર્ણયને દિવસ તે પયુંષણ. તેવી જ રીતે બીજા ૬૯ દિવસો પણ પર્યપણે કહેવાય, કેમકે તે દિવસમાં પણ ચોક્કસ રૂપે રહેવાનું છે જ ? પરંતુ પહેલો દિવસ તે જ પર્વ-તહેવાર તરીકે ગણાય. ' હવે દર સંવત્સરે= ( સંવત્સર=વર્ષ) એકવાર એ દિવસ આવતે હોવાથી, સાંવત્સરિક પર્યુષણ પર્વ-વાર્ષિક પર્યુષણ પર્વ=સંવછરી પજુસણ પરવ. આ દિવસ તે વખતના પ્રજાજનો માટે કેટલે ઉત્સવને હશે ? ૧ આ દિવસના બે હેતુ છે, ને નામ પણ બે છે. એક પર્યુષણ, અને બીજું નામ વાર્ષિક પર્વ. તેનું નામ પણ 'નો પહેલો દિવસ કેવી રીતે ? તે તો ઉપર સમજ્યા. પણ વાર્ષિક પર્વ કેવીરીતે તે સમજાતું નથી. તેમજ તેનો ખુલાસે કયાંય સાંભળવામાં કે વાંચવામાં કે પ્રશ્નોસરથી જાણવામાં આવ્યો નથી, શું તે દિવસે હું ભાદરવા સુદી. ૫ મે ) અગાઉ નવું વર્ષ શરૂ For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી આત્માન ૬ પ્રકાશ. આ સાંવત્સરિક પર્વ ને પર્યુષણ કેવી રીતે ઉજવવામાં આવતા હતા, ને હાલ કેવી રીતે ઉજવાય છે ? તેને સામાટે વિચાર કરતાં કેટલીક બીજી બાબતોની પણ આપણને સમજ પડશે. જે મનુષ્ય વિશેષ ન કરી શકે તેમ હોય તે ૭૦ દિવસમાંના પહેલેજ દિવસે સાંવત્સરિક પર્વને પર્યુષણને દિવસે ઉપવાસ અને બીજા અનુષ્ઠાન કરતા હતા. જેમાં વધારે શકિત હોય તે ત્રણ દિવસ અગાઉથીeતેલાધરને દિવસથી ઉપવાસ કરે=અઠ્ઠમ કરતા હતા ત્રણ ઉપવાસ ) અને એ ત્રણે દિવસ બીજા પણ અનુષ્ઠાનો કરતા હતા, અઠ્ઠમ એ મધ્યમ તાપ છે, અને આવા મહત્વના દિવસે તે વધારે ઉચિત છે. જેમાં તેથી પણ વધારે શકિત હોય તે આઠ દિવસ પહેલેથી અઠ્ઠાઈધરને દિવસેથી ઉપવાસ-અઠ્ઠાઈ ( આઠ ઉપવાસ ) અને બીજા અનુકનો શરૂ કરતા હતા. [જૈન દર્શનમાં સામાન્ય રીતે પર્વના ઉત્સવના દિવસો એક અઠવાડીઆના હોય છે. તેથી અઠ્ઠાઈધરથી આઠ દિવસ સુધી પર્યુષણને સાંવત્સરિક પર્વનો ઉત્સવ કરવામાં આવે છે. (આછાલંક-અઠ્ઠાઈ) ( ચાલુ) વર્તમાન યુગે નૉવેલેનું સ્થાન.' પ્રાચીન યુગમાં જ્યારે જ્યારે માનુષી જીવનમાં ધર્મ તત્વોને સંચાર કરવાને પૂરતી જરૂરી જણાઈ ત્યારે ત્યારે તે તેના સૂક્ષ્મસૂત્રે વિશ્વમાં આમ ગ્રન્થરૂપે ગોઠવાયા. કમે માનુષી પ્રવૃત્તિ વ્યવસાયમય થતાં તે સૂત્રે સમજવાની કાળજી ઓછી થવા લાગી એટલે પૂર્વ મહષઓએ તે તના સંમિશ્રણવાળા કથાનક ગ્ર રચી ધર્મતત્વને વિશ્વમાં ફેલાવવા અવિશ્રાન્ત પ્રયત્ન કર્યો-કિનું કથાનક ગ્રન્થોનું સ્થાન હાલમાં નેવેલેએ લીધું હોય તેમ દષ્ટિગોચર થાય છે. માત્ર વિકૃતિ એટલીજ થઈ છે કે જ્યારે પ્રાચીન કળાની કૃતિમાં રાજારાણીની વાતોઆથી, જગને સુબોધ નીતિપાઠ મળતાં હતા. ત્યારે, તેના સ્થાનને શોભા વવાને ડાળ કરનારા નેવેલમાંથી, વિષય યુકત કાદમ્બરીએ છીતરાયેલી હોય છે. જેમાં આશુક માશુકને પરસ્પર આકષી અન્ય અન્યમાં પ્રેમરસ પ્રગટાવી જુદા પાડે છે. અને અન્ત તેઓની પાસે મહા સંકટ પસાર કરાવીને વિચિત્ર સંગમાં દંપતિરૂપે મેળાપ કરાવે છે. આવી રીતે પાત્રોને નોવેલના નાયક, નાયિકા, ગણી સંપૂર્ણ કપના વ્યવહારનો ઓપ ચડાવીને આધુનિક નાવેલો બનાવવામાં થતું હશે ? અને બીજો કોઈ દિવસ પયુંષણ તરીકે ન ઠરાવતા આ મેટા દિવસને પયુ પણ તરીકે ઠરાવવું ઉચ્ચિત લાગ્યું હશે અને અગાઉના ૫૦ દિવસને છેલ્લા ૭૦ દિવસ પર્યુષણના આમ આ વાષિક તહેવારને લીધે બે ભાગ પડી ગયા હોય, પરંતુ નવું વર્ષ શરૂ થતું હશે પણ તે કયારે એવા પ્રચાર હશે તે જણાતું નથી. For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વ માન યુગે નૉવેલાનું સ્થાન, ૬૧ આવે છે. આવી નેવલેનાં વાંચનથી ખાળકોનાં કુમળા મગજમાં વિષય વિકારે એવુ' સ્થાન લીધું છે કે જેથી વિયમાં પેાતાની સાદી જીંદગીમાં મારાગ્યતાનુ સુખ ચાખનારા બાળકા અલ્પ સંખ્યામાં માલુમ પડે છે. આમ સુખરૂપ જીન્દગી બનાવવાની અભિલાષાને આ આધુનિક નેવેલેાનું સ્થાન દેષભૂત નથી તે કેમ ન માની શકીએ ? હવે આ પદ્ધત્તિને અનુસરવુ. અયેાગ્ય છે, એમ સમજવાં છતાં કેટલાક સાક્ષર તરીકે મનાતા નાવેલ કથાકાર વિદ્યાના ઐતિહાસિક ખીનામાં તે પદ્ધત્તિના સંસ્કાર કરે છે. અર્થાત્ આ નવલકથામાં પરભાષાની રસિક નેવેલેાના આદર્શ વિભાગેા લઇ ભૂતકાળના મહત્વશાલી પાત્રાને તેમાં ગુત્થી અલંકારિક ભાષામાં માહકતા દેખાડે છે, પરન્તુ આ રીતે અનુસરવામાં ખાસ તેએ અમુક ભૂલને તે પેાગ્યાજ કરે છે. અને અતિહાસિક પાત્રોને કાલ્પનિક કથામાં પ્રવેશ કરાવીને સત્યાસત્યની દરકાર બહુજ વેગળી મુકાતી જાય છે. કેટલાક નવલકથાકાર મહાશયે ગુજરાતના ઇતિહાસમાં જૈનમંત્રીએનુ સત્ય સ્વરૂપ ચીતરવાના પ્રસગ આવતાં અણઘટતી કલ્પનાઆને અધિકાંશે પ્રયાગ કરે છે. પણ તેઓએ તીક્ષ્ણ બુદ્ધિથી ઇતિહાસમાં પ્રવેશ કરીને અવલેાકવુ જોઇએ કે, વનરાજ ચાવડાથી વાઘેલા વીરધવલ સુધીની ” વંશાવળીના રાજાઓએ જે સામ્રાજ્ય તપાવ્યું–ચલાવ્યુ છે. તે માટેનું માન કયા કયા મત્રીઓને ઘટે છે. અને તે મત્રીઓ કયા કયા ધર્માંના હતા? આ દરેકનું વિવેચન પ્રસંગે જનતા સમક્ષ મુકાશે પરંતુ અત્યારે તો માત્ર- ચાંપરાજ, વિમલમંત્રી, મુંજાલ, ઉદાયન, અને વસ્તુ પાળ, વિગેરેનાં નામ માત્રથી સર્વ કેાઈ સમજી શકશે કે માત્ર ગુજરા તની રાજ્યસત્તાને પ્રખલ રીતે ટકાવનાર કોઇ હાય તે તે ગુજરાતના “ વણીક મત્રીએજ હતા ” અને તે વાણીયાના હાથમાંથી ગુજરાતની લગામ સરી << પડતાંજ ધ હિન્દુસ્તાનનુ અધ:પતન, દેશની ઉથલ પાથલ, અને ઐતિહાસિક કલંકિત પ્રસંગો ઉપસ્થિત થયા છે. ” ઐતિહાસિક ખમતાને પ્રકાશ ગુજરાતમાં ફેલાવવા માટે ઠક્કર નારાયણજી વિસનજીએ સારા પરિશ્રમ લીધેા છે. પરંતુ તેની અમુક ગ્રન્થ ચીતરનારી કલમ તા તેની કેટલેક સ્થળે ઝેરથી આતપ્રોત છે. આગળ વધીને કહું તે “ તેઓનાં અમુક પુસ્તક તેા સુશીલ સ્ત્રીએ કે હિન્દના કામળ ખાલરત્નાએ હાથમાંજ ન લેવા જોઇએ.’ ઉપરાન્ત છેલ્લાં વર્ષોમાં રા. રા. કનૈયાલાલ માણેકલાલ મુન્શી પણ નવલકથાકાર તરીકે સારા શ્રમ વેઠી રહ્યા છે. તેમણે પરભાષાનુ મન્થન કરવામાં અત્યન્ત પ્રયત્ન કરેલ છે. તેમણે મહાર પાડેલી લેાકપ્રિય નેવેલે તપાસશુ તે તેથી ખુલ્લુ માલૂમ પડશે કે તેમની “ વેરની વસુલાત ” માં કાઉન્ટ એફ મેન્ટ ક્રીસ્ટો ” નુ અનુકરણ છે. પાટણની પ્રભુતામાં • શ્રીકે. “ For Private And Personal Use Only 99 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થીઅસ ” ની શૈલી સંપાદન કરેલ છે. અને ગુજરાતના નાથમાં” Twenty years after” ના વિચારની પ્રતિભા છે. કેટલાક વાંચકે તે “વેરની વસુલાત” માં “ સરસ્વતીચંદ્ર” વાંચનાર તેની કેટલીક સંકલના માટે આશંકા કરે છે, માત્ર તેમાં એટલો જ તફાવત કહે છે કે--જ્યારે “ સરસ્વતીચંદ્ર” ને અન્તિમ ભાગ વૈરાગ્યમય છે, ત્યારે વેરની વસુલાત માં વેરને બદલો વાળવામાં રોકાયેલ છે. તો પણ એકંદરે તેની વિવેચનશેલી લોકપ્રિયતા પામે તેવી છે પણ “ગુજરાતના ઇતિહાસમાં વિશ્વવિખ્યાત સુપ્રસિદ્ધ પાત્રો શ્રીમદ હેમચન્દ્રા ચાર્ય તથા આદ્મભટ્ટને પોતાના ગુજરાત નામના માસિકની ચાલવાર્તા “રાજા ધિરાજ ” માં લખવા મુજબ કથા કાલ્પનિક હોય છતાં ઐતિહાસિક પાત્રોને સંબન્ધ બેસાડી તેમના સચારિત્રને અતિ અગ્ય વિચારમાં વિષયયુક્ત પુરાવા વિનાની કલમે “ જેનસમાજ” ની લાગણીને દુ:ખ ઉત્પન્ન કરાવ્યું છે. અને ઇતિહાસ શેભાવનારા પવિત્ર પુરૂષોમાં માનસિક અપવિત્રતા દેખાડવાની કળા કોતરી રહ્યા છે. રા. મુન્સી જેવા ઈતિહાસનું મન્થન કરનારા, તેમજ જુદા જુદા ધર્મના સાહિત્યનો પ્રકાશ કરનાર જ્યારે અમુક ધાર્મિક ફિરકાની લાગણીને દુ:ખાર્તા લખાણે લખે ત્યારે તેને જવાબ તે ફીરકે શું ન માગી શકે ? અમને જરૂર રા. રા. મુનસી જેવા ચુનંદા લેખકો માટે ઘણું માન છે. અમે તેમના સુપ્રસિદ્ધ પુસ્તકોના પરિચયમાં સારી પેઠે આવ્યા છીએ, પણ તેમની સુપ્રસિદ્ધ લેખન શૈલીનો પરિચય દુ:ખ ઉતપન્ન કરનારો હોઈ અમારે આ લેખમાં થોડી જગ્યા રોકવાની જરૂર પડે છે. જો કે અમારે અત્રે લખવાની હવે અગત્યતા રહેતી નથી; કારણકે રતિપતિરામ પંડયા, ઠ. ના. વિ. મુનિ જ્ઞાન વિ. મુનિ ન્યાય વિ. આત્માનંદ સભાના સેક્રેટરી રા. રા. વલ્લભદાસ ત્રિભવનદાસ ગાંધી વિગેરેએ સત્ય બીનાને બહાર લાવવા વધતા ઓછા પ્રમાણમાં જે જે પ્રયત્ન કરેલ છે, તે ઉપરથી એટલું તે સમજાઈ આવે છે કે, હરકોઈ વ્યક્તિ પોતાની એક દોર ઉપર જગતને બચાવવા ધારે તે મીથ્યા છે. વળી “મુનસીના ” મિત્રમંડળ તરફથી નીકળતું “ગુજરાત” પત્ર તેની ભાવનાને પોષવાનું, સાધન ભૂત વાજીંત્ર થઈ રહેલ છે. તેમાં ભલે પોતાને સંમત કે ભ્રાતૃભાવવાળા લેખો લેતાં હોય, પણ તે સિવાયના બીજા લેખે લેવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતાં તદ્દન નકાર પરખાવે છે. આ પ્રમાણે હોવાં છતાં કેટલાક ધર્મપ્રિય સત્યપ્રેમી વ્યક્તિઓ સાહિત્ય સંસદના સભ્ય થવાથી કેમ પોતાની જોખમદારીને ભૂલી ગયા છે ? તે આશ્ચર્ય યુક્ત છે. સત્ય પાત્રોમાં કપિત ભાવ ઠસાવવામાં “રા. રા. મુનસી” એ જે વકીલાત વહોરી છે, તેનો ખુલાસે પુરાવા સહિત મુનસી કરે અથવા પોતાની માન્યતા સાચી જ છે For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વર્તમાનયુગે નેવેલનું સ્થાન. એમ સાબીત કરી આપે તે જરૂરી છે. પરંતુ તેમ કરવામાં ધમધતા, અકલાપ્રિયતા, કે ઈતીહાસની અનભિજ્ઞતા કે આધુનિક યુગની અપીછાણના વિશેષણે ન આવવા જોઈએ, કદાચ પિતાની વાત તદૃન કલ્પિત હોવાનો દાવો કરતા હોય તે પોતે કલ્પના નેવેલ રચવામાં શા માટે ઐતિહાસિક પાત્ર ગોઠવે છે ? “ વેરની વસુલાત” ની પેઠે નવીન પાત્ર કલ્પી ગમે તે ભાષાના વિચારો ઉધૃત કરી તદ્દન નવીન ગ્રંથ બહાર પાડ્યો હોત તો શું સાહિત્ય રસિકોને કે જૈન સમાજને રા. રા. મુનશીની ભૂલે પ્રત્યે દષ્ટિક્ષેપ કરવાની જરૂર પડતી અને તેઓ આબાદ રીતે નવલ કથાકારની ઉપમાને ન દીપાવી શકત ? તેથી સમજી શકાય છે કે, ગમે તે ભાવનાથી રા રા. મુનસીએ સમકાલીન ઐતિહાસિક નામનો સમાવેશ કરેલ છે. આધુનિક ગુજરાતના ઇતિહાસને મજબુત રીતે ટકાવનાર “જૈન ગ્રન્થ” છે. જૈન મુનિઓ ના કરેલા પ્રથે બાદ કરાએ તે ગુજરાતના ઐતિહાસિક સાધનો તદ્દન અલભ્ય છે. તેથીજ દરેક સાક્ષરે ઈતિહાસને લખવામાં “ જૈન ગ્રંથનેજ આધાર લે છે.” જ્યારે રા. રા. મુનસી જૈન ગ્રંથ ઉપરથી બધી બીના લેવા છતાં પણ જેને ઈતિહાસને ખોટો ઠરાવવા મથે છે; ન માલુમ શું કારણ મળ્યું હશે કે તેમને આ પ્રમાણે અન્યથા પ્રયત્નમાં કાલ વ્યય કરવો પડે છે? આ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે, એતિહાસિક સત્યને બાજુ પર રાખી તેમના પાત્ર સાથે કલ્પિત સંબંધ બંધ બેસતાં કરીને કંઈ લખવું તેના કરતાં સ્વમતિથી કપિત ઘટનાઓ ચીતરવી એ વધારે હિતાવહ છે. આ લેખથી વાંચકોએ એમ ન માનવું કે, “હું” ઐતિહાસિક ભાગને નવલકથામાં ઉતારવા અસંમત છું, પણ હું એમ માનું છું કે, સત્ય બીનાને ચાલુ પદ્ધતિથી લખવી હોય ત્યારે તે કાર્યને ભાર યોગ્ય અનુભવી પુરૂષે ઉઠાવી લેવું જોઈએ. અત્યારે જે ગ્રંથ હિંદના હદય પ્રેમી બન્યા છે, તેનું કારણ માત્ર તે ગ્રંથેજ નથી, પણ તે ગ્રંથ કર્તાની સમચારિત્રની ઉર્મિઓ છે, અને તેથીજ “આચારંગ, વેદ, મહાભારત, રામાયણ, ધર્મબિંદુ, કબીરવાણું” વગેરે ગ્રંથે ઘેર ઘેર પૂજાય છે. એટલે ચિત્ત, સંયમ, નિ:સ્પૃહતા સ્વભાવ, સત્યવચન ઈત્યાદિ ગુણે જેમાં ખીલેલાં હોય, એવો પુરૂષ જગતનું સત્ય બહાર લાવવા પ્રયત્ન કરે તો જ તે સફળતા પામી શકે વા ડીક ગણી શકાય. બાકી જેમાં એક તરફી વલણ આત્મિક બાધા ઈત્યાદિ કોઈ અધિકતા હોય એવો કોઈ મનુષ્ય નવીનતા દેખાડવામાં પોતાની હાર્દભાવનાના સંસગે ઉચ્ચ For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૬૪ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પાર્ટીને હલકા તરીકે ચીતરવાની ભુલ કરી મુકે છે. નિર્દોષ પાત્રને પ્રપંચી બનાવી કાઢે છે.” પરંતુ તેજ કાર્ય કરવામાં ઉત્તમ પુરૂષ સદોષ પાત્રમાંથી પણ ગુણ અવગુણની તારવણી કરી ગુણ ગ્રાહકતાને અવલબે છે. શું આ દશા માવ્યા વિના લેખકનો હુક્માં જેમ આવે તેમ લખવા માંડવુ, તે ઉચિત છે ? માટે સાક્ષરોને અંતિમ સૂચન એટલુંજ કરવાનું કે “ ઉપલબ્ધ થતાં તહાસિક સાધનાથી એક એવા ઇતિહાસ તૈયાર કરવાની જરૂર છે કે જેમાં ઉપલબ્ધ થતી દરેક બીના પુરાવા સહિત વર્ણવી હાય. ” આ પ્રમાણે બનવાથી કેટલાક સાક્ષરો અમુક પૂરાવાના અભાવે સત્ય ખીના પ્રકટ કરવામાં જે ગેટાળેા કરી મૂકે છે તે તેમ કરતાં અચકાશે. ધ્રાંગધ્રા, } લે॰ મુનિ-દર્શનવિજય. ઐતિહાસિક જૈન સાહિત્ય. ( ગતાંક પૃષ્ટ ૪૬ થી શરૂ ) વિમલકુમારને સત્ય પ્રતિજ્ઞાશાળી અને યુદ્ધ કુશળ દેખી રાજાએ સેનાનાયક અનાબ્યા, છતાં કાયમને માટે તે મ ંત્રીપદના અધિકારી જણાતા હતા. રાજા ભીમદેવ વિમલકુમાર ઉપર સ ંતુષ્ટ થયેલા હેાવાથી તેની સલાહ ઘણાજ આદરથી સ્વિકારતા હતા. જેથી દુ ન પુરૂષ તેા રાજાના કાનમાં વિરૂદ્ધ મત્ર હું કયાજ કરતા હતા. એક દિવસ કેાઈ દેવીના મંદિરમાં યજ્ઞ થતા હતા, તેમાં પાંચ મકરા પણ ત્યાં મગાવેલા હતા, તેના પ્રાણ નષ્ટ થયા પહેલાં તેના સદ્ભાગ્યે વિમલકુમાર તે દેવીના મંદીરમાં આવી પહોંચ્યા અને તેની દયા હૃદયમાં આવવાથી તેના પ્રાણ અચાવવા તે મંદીરના બ્રાહ્મણ અને પૂજારીઓને સમજાવીને અને ન સમજ્યા તેને જરા ધમકી અપીને તે મકરાઓને છેડાવ્યા. બીજે દિવસે બ્રાહ્મણમંત્રી, રાજગુરૂ પંડિત અને તેના લાગતા વળગતા લાકા મળી કચેરીમાં આવ્યા અને તેના મુખ્ય તરીકે દામેદર મંત્રી જે વિમળકુમારના વિરાધી હતા તેણે આગલી પાછલી વાતેા કરી રાજાને ઠસાવ્યુ કે, વિમળકુમાર અમારા ધર્મનું અપમાન કરે છે અને સિંધુરાજને જીત્યા પછી આખી સેનાને પેાતાને વશ કરી છે જેથી સેના પણ તેની આજ્ઞામાં છે. રાજા તેા નામમાત્ર છે. આ કપટી મંડળની વાકચાતુરીથી રાજા ક્રોધાતુર થયા અને કહ્યું કે વિમલ બહુજ ઉદ્ધત For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જન અતિહાસિક સાહિત્ય. થઈ ગયો છે અને તેથી ભવિષ્યમાં રાજ્ય રક્ષાનો ભય પણ મને રહે છે, જેથી તેને પ્રાણમુક્ત કરવાની મારી ઈચ્છા છે જેથી તે માટે શું કરવું તે તમને જણાવું છું. જુનાગઢના પહાડમાંથી પકડેલા કેસરીસિંહને પીંજરામાંથી છોડી મુકવો અને શહેરમાં એવી વાત ચલાવવી કે જ્યાં સુધી તે કોઈને નુકસાન ન કરે તે પહેલાં વિમળકુમારને પકડવાની આજ્ઞા કરવી, જેથી તે વગર મતે મરી જશે અને કદાચ તેમાંથી બચી જાય તે મહા બળવાન આપણું મલ્લની સાથે કુસ્તી કરાવવી, જેથી તે મલ્લ તેના હાડકાના ચૂરા કરી નાંખશે. કદાચ માને કે તેમાંથી પણ બચી જાય તો તેના પૂર્વજો પાસે ૬૫ ક્રોડ ટંક ( ટકા ) રાજ્યના લેણું છે તેને આરોપ મૂકી તેને પકડી કેદ કરે અને તેના ઘરબાર લૂંટી લેવા. એમ કહી પછી કેસરીસિંહને પીજરામાંથી છોડી મૂકો અને રાજાની આજ્ઞાથી એક બકરાની માફક વિમલકુમારે તેને પકડી લીધે, અને જે મલ્લને રાજા બલિષ્ઠ સમજતે હતો તેને સભા સમક્ષ વિમળકુમારે એ પછાડ કે તે મુશ્કેલીથી પોતાને જીવ લઈ છુટ. ૬૫ કરોડ ટંક લેવા વિમલકુમારને કેદ કરવા હુકમ થતાં વિમલકુમારે પતાની નિર્દોષતા જાહેર કરી રાજાની સામે પ્રતિજ્ઞા કરી કે, મહારાજા ભીમદેવ મારા સ્વામી છે તો તે સિંહાસન ઉપરથી ઉઠી નિપ્રોજન ગમેતેમ કરે તે પણ જીવતાં સુધી તેની સામે આંખ ઉંચી નહીં કરું, પરંતુ કેઈ બીજે વીર માની જે મને કેદ કરવાની શકિત ધરાવતો હોય તો તેણે વિચાર કરી મારી સામે આવવું, કારણ કે મારી તલવાર ભલભલાની ગરદન ધરતી પર પાડી પછી શાંત થશે, કારણ કે સત્યની રક્ષા તે દેવતા પણ કરે છે. આ પ્રતિજ્ઞા સાંભળી રાજાના મામા સંગ્રામસિંહ દંડનાયક તે તરત વિરોધી થયે; એટલું જ નહીં પરંતુ વિમલકુમારની રાજ્યભકિત, સત્યતા, વીરતાથી ગણ્યા ગાંઠ્યાં માણસો સિવાય આખું રાજયમંડળ પ્રજા વર્ગ સાથે રાજાથી વિરૂદ્ધ થઈ ગયું. અને છેવટે રાજાની આજ્ઞાને માન આપી વિમળકુમારને પાટણ છોડી ચંદ્રાવતી જવું પડયું. આ અરસામાં ચંદ્રાવતી નગરનો પરમાર વંશીય રાજા ધંધુકરાજ રાજ્ય કરતો હતો. વિમળ પાટણથી રવાના થયા ત્યારે તેની સાથે તેનું સૈન્ય પણ મોજુદ હતું, જેથી પરમાર રાજને વિમળકુમારે સમાચાર કહેવરાવ્યા કે તમે ગુર્જર પતિની આજ્ઞા ઉઠાવે અન્યથા મારી સાથે યુદ્ધ કરે. તે પ્રમાણે નહીં માનવાથી વિમળકુમારે તેની સાથે લડાઈ કરી જતી પોતાના સ્વામી ભીમદેવની ય દવા ચડાવા અને ધંધુકરાજ વિમળકુમારના પગમાં પડી તેને સ્વામી માની તેની સત્તામાં રહેવા લાગ્યો. તે અરસામાં પાટણને જૈન સંઘે એકત્ર થઈ ઠરાવ કર્યો કે ધાર્મિક ઈર્ષાના કારણે બ્રાહ્મણોના અસત્ય ભાષણ સાંભળી રાજાએ અન્યાય કર્યો છે, જેથી આપણે રાજાને જણાવવું અને પોતાની ભૂલને સ્વિકાર કરી વિમળકુમારને For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. નિર્દોષ ઠરાવીને પાછા બોલાવે તો ઠીક, નહીં તે આપણે સર્વેએ પાટણ છોડી ચદ્રાવતી નગરમાં ચાલ્યા જવું. રાજા ભીમદેવની પાસે એક ઉત્તમ રાજપુત્ર રહેતો હતો, તેને આ ગુર્જર પતિના હાથથી સામન્તનું પદ મળ્યુ હતું. જેથી રાજા પોતાના અંગત કાર્યોમાં તેમને પુછતા અને પ્રમાણિકપણે ખરી સલાહ તે આપતા જેથી તે પોતાને પ્રતિ છાપાત્ર રાજ માન્ય ગણતો. દાદરમંત્રીને એક મેના નામની યુવાન કન્યા હતી. તે સામને કઈ વાર તે કન્યા જોઈ તેથી તેના સર્વાગરૂપ ઉપર મોહીત થયે, જેથી દાદરમાં ત્રીને ત્યાં તે અવારનવાર જતો હતે. અને વિમલ કુમારની વિરૂદ્ધની વાતમાં હામાહા મેલવા હતો. છતાં દાદરમંત્રીની અંતરંગ ઈચ્છા તે પોતાની કન્યા રાજા ભીમદેવ તેને જોઈ યાચના કરે તો મારે ગાઢ સંબંધ થાય અને તેથી પ્રતિપક્ષીઓ વિમલકુમાર વગેરેને દુનીયાથી પાર કરી શકું. આ વિચાર દામોદરમંત્રીનો જયારે સામન્તના જાણવામાં આવ્યું ત્યારથી જ દામોદરમંત્રી સાથેના સંબંધ પુરો થયે અને દામે. દરમંત્રીને તિરસ્કારની દ્રષ્ટિથી જોવા લાગ્યો. ત્યારબાદ કેટલોક વખત ગયા બાદ એક વખત સામન્તને રાજાની સાથે કાઈ ખાનગીમાં વાતચીત થઈ તેમાં દામોદર મંત્રીની કુટિલતાનો રાજાને એવો અનુ ભવ કરાવ્યું કે, તત્કાળ રાજાની દાદરમંત્રી ઉપર અપ્રીતિ થઈ ગઈ. વિમળકુમાર જેવા એક વીરરત્નને ખરેખર ગુમાવ્યા છે જે દીલગીર થવા જેવું છે એવું સાંભળી રાજાને પણ અતિ ખેદ થયે. અને સામન્તને પુછ્યું હવે તે માટે શું કરવું ? સામ તે કહ્યું. મહારાજા ! આપે તે બહુ સાહસ કર્યું છે. જેથી રાજાએ કહ્યું, હવે શું કરવું અને વિમલકુમારને પાટણની પ્રજા સાથે હવે મારે કેવી રીતે વર્તવું? સામને કહ્યું. મહારાજ, વિમલકુમારને માટેજ ખાસ સભા બોલાવવી જેમાં તે કાર્યમાં આપે કરેલી ઉતાવળ સંક્ષિણમાં જણાવવી અને તેમને નિર્દોષ ઠરાવી, ચંદ્રાવતીને દંડનાયક બનાવી ચંદ્રાવતીથી વિમલકુમારને બોલાવવાનું ફરમાન કાઢવું, અને તેને બદલે અહીં શ્રીદત્ત શેઠને દંડનાયક અને મેતીશાહ શેઠને સંઘપતિ બનાવવા. એટલું કરવાથી રાજયની પ્રશંસા થશે, પાપનું પ્રાયશ્ચિત થશે અને જેન પ્રજાનું મન શાંત થશે. રાજા ભીમદેવે એક સભા બોલાવી તે પ્રમાણે કર્યું અને ચંદ્રાવતી ફરમાન સાથે માણસ મેકલી વિમલકુમારને પાટણ આવવાનો અતિશય આગ્રહ કર્યો, પરંતુ તે વખતે વર્ધમાનસૂરી નામના આચાર્ય મહારાજ પધાર્યા હતા, વિમળકુમાર તેમને ઉપદેશ સાંભળી સંચય કરેલ પોતાના પાપનો નાશ કરવાના પ્રયત્નમાં પોતે લાગ્યો હતો. એક દિવસ ગુરૂમહારાજની દેશના દ્વારા સાંભળ્યું કે મનુષ્ય જેકે જીંદગી For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જેન એતિહાસિક સાહિત્ય. ભર પાપ વ્યાપારમાં મચ્ચે રહે અને શક્ય અનુષ્ઠાનથી ધર્મારાધનદ્વારા પરલેકને માર્ગ સરલ ન કરે તે અંત સમયે તેને બહુજ પસ્તાવું પડે છે, અને નરકદિ અધોગતિમાં જવું પડે છે. વિવિધ વિપત્તિ, જન્મમરણ, રેગ શેકાદિ અગાધજળરૂપી ભરેલે આ સંસારરૂપી કુવે છે, તેમાં પડેલ નિરાધાર જીવોને ધર્મ એક દોરડા સમાન છે, પરંતુ મહાત્મા પુરૂએ બતાવેલ તે દોરીને દઢ રીતે આલંબન કરવું તે તે મનુષ્યનું કર્તવ્ય છે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષના સાધન, સેવન પરિશિલન, પરસ્પર સાપેક્ષ અને અબાધિત લેવું તે સિદ્ધિ જનક છે; તે પણ એક વસ્તુમાં તલ્લીન થઈ મનુષ્ય બીજા પુરૂષાર્થને ભૂલી જાય તે અત્યાતિથી પ્રારબ્ધ નષ્ટ થતા શેષ પુરૂષાર્થોની સત્તાનો નાશ થઈ મનુષ્યને સર્વથી ભ્રષ્ટ કરી દે છે, જેથી ધર્મના પ્રભાવથી મળેલ અર્થ, કામનું સેવન કરતાં મનુષ્ય વિચારવું જોઈએ કે સર્વસુખના સ્થાનરૂપ ધર્મને સેવવાનું ભૂલી જવું ન જોઈએ. દરેક જીવને સુખની અભિલાષા છે દુ:ખને કઈ ચાહતું નથી, પરંતુ સં. સારમાં એક એવું ભયાનક સ્થાન છે કે જયાં જ પણ સુખ નથી અને કેવળ દુ:ખજ માત્ર છે, જેનું નામ રોદ્રસ્થાન નરક છે. ત્યાં ક્ષેત્રની પરસ્પરની પરમાધા મિક દેવની કરેલી વેદનાએ સહન કરતાં જીવોને અસખ્ય વર્ષો વીતી જાય છે; ત્યારે એક ભવ નરકને પુરો થાય છે. ત્યાં દશ બાબતે હમેશાં જારી રહે છે. ૧ અત્યંત શીત, ૨ અત્યંત ગરમી, ૩ અત્યંત ભૂખ, ૪ અત્યંત તૃષા, ૫ અત્યંત ખુજલી, ૬ સદા પરતંત્રપણું, ૭ તાવનો સતત પીડા, ૮ દાહની જરાપણ શાંતિ. નહીં, ૯ ભય અને ૧૦ શેક સદા સ્થાઈ છે. આ નરકની વેદના સાંભળી અત્યંત ગભરાટ ઉત્પન્ન થતો હોવાથી ઉત્તમ જીવોને તેની પ્રાપ્તિના કારણેથી સદા બચવું જોઈએ. આ સાંભળી વિમળકુમારે પુછયું. મહારાજ ! આ નરકગતિમાં જીવ શું કાર્ય કરવાથી જાય છે ? ગુરૂમહારાજે કહ્યું કે ૧ મહા આરંભ કરવાથી, ૨ મહા પરિગ્રહની રૂચીથી, ૩ માંસાહાર કરવાથી અને ૪ પંચદ્રિય જીવન ઘાત કરવાથી આ ચાર કારણથી જીવને નરકમાં જવું પડે છે. આ સાંભળી વિમળકુમાર કંપી ઉઠયા અને કહ્યું, પાળું ! આ કામ કરનારને ત આપતિમાંથી બચવાનો કોઈ ઉપાય છે ? મારી જેવા પામરપર કૃપા લાવી ફરમાવા ! મારી જેવા પાપાત્મા કેવી રીતે પાવન થઈ શકે ? કારણ કે અભિમાનને વશ થઈ લક્ષ્મીની લાલસાથી અનેક પાપ મેં કર્યા છે. રાજ વ્યાપારમાં અને દંડનાયક (સેનાપતિ ) ને તે ધંધા પાપને છે, જેથી આપ દયાળુ દયા લાવી તેને ઉપાય બતાવો, આચાર્ય મહારાજ તેનો ઉપાય બતાવે છે જે હવે પછી જણાવીશું. ( ચાલુ. ) For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir મી આત્માની પ્રારા. આત્માનંદ પ્રાપ્તિનો માર્ગ (વાસના શુદ્ધિ.). લેખક-શિષ્ય (ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૨ થી શરૂ) દેવી માર્ગ પર વિહરવાની આતુરતા ધરાવનાર સુજ્ઞ મુસાફર! પ્રભુના પંથ પર પગલા માંડવાની અભિલાષા રાખનાર વિવેકી જન ! તીર્થકરેને પગલે ચાલવાની જીજ્ઞાસા ધરાવનાર જીજ્ઞાસુ ! જીવનજ્યોત પ્રગટાવવાની ઈચ્છા રાખનાર માનવી ! આત્માનંદ પ્રાપ્તિના માર્ગ પર વિહરવું એ સહેલું નથી એ આપણે જોઈ ગયા માત્ર સમજીને બેસી રહેનાર તે માર્ગ પર જન્મ જન્માંતરે પણ જઈ શકે નહિ. માત્ર ખાલી પોપટીયું જ્ઞાન ધરાવનારને કદી તે માર્ગની ખરી ઝાંખી થઈ શકે નહિ. માત્ર મોટા મોટા ચાગ્યા કરે, પંડિત બની સભાઓને ગજાવે, મોટા મોટા પુરૂષના સૂત્રો પર ઉપદેશ કરે, તે માર્ગ પર કેમ જવું તે શાસ્ત્રોના ટાંચણ લઈ મોટા મોટા ગ્રંથો લખે, તેનાથી તે માર્ગ પર જઈ શકાય નહિ. પણ જે કંઈ કહેવામાં આવ્યું હોય, વાંચવામાં આવ્યું હોય, શ્રવણ કરવામાં આવ્યું હોય, અને અંતરાત્માને તે સત્ય રૂપે ભર્યું હોય, અને પછી તેને જેટલે અંશે અમલમાં મૂકયું હોય, પિતાના જીવનમાં તેને રંગ લગાવ્યો હોય, તેની જીંદગીમાં તે બાબત વણાઈ ગઈ હોય, તેને તે માર્ગ પરના આનંદને તેટલે અંશે અનુભવ થાય છે. વતનમાં મૂકવું એ પ્રથમ બાબત છે. જે તેમ ન થાય તે બધી બાબત વ્યર્થ છે. જીવનની દિશા બદલાવવી જોઈએ. રહેણી કહેણીમાં ફેર પડે જોઈએ. છંદગીનું હષ્ટિ બિન્દુ ફેરવવું જોઈએ. અમુક આદર્શને ધવનો તારો બનાવી જીવનનકાને આગળ ધકેલે જવી જોઈએ. અમુક હેતુ તે આ જીવનને અંતે કેમ પાર પડી શકે તે માટે જ્ઞાનપૂર્વક અને વિવેકપુર:સર જીવનગાળવું જોઈએ તેટલા માટે વાસના શુદ્ધિ ની જરૂર છે. જ્યાં સુધી શુદ્ધિ ન થાય, મલિનતા હોય ત્યાં સુધી આત્મચંદ્રનો પ્રકાશ હદય સવર પર બરાબર પડે. નહિ આપણે દેહ શુદ્ધિ વિષે વિચાર કરી ગયા. હવે વાસના શુદ્ધિ પર વિચાર કરીએ. - દુનિયા પર નજર કરશે તે અત્યારે અસંખ્ય માનવીઓ વાસનામય જીવન ગુજારે છે. કેઈ વીરપુરૂષ હશે, કે કઈ જ્ઞાની જન હશે, કે કેઈભક્ત હશે, કે કઈ કર્મ, વીર હશો, કે કોઈ મહાન વૈજ્ઞાનિક હશે, કે કોઈ કલાના પૂજારી હશે, કે કોઈ કિયા કાંડને રહસ્યવાદી હશે, તેમાંથી અમુક મનુષ્યજ માત્ર વાસનામય જીવન ગુજારતા નહિ હોય. એક સામાન્ય માનવીને કહો કે તું તારી વાસનાઓને એક ક્ષણભર દુર કર અને પાર્થ છે કે તું કે છે, તે પ્રતિઉત્તર એટલે મળશે કે જે વારા For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આત્માન પ્રાપ્તિને માગ. જંદગીમાંથી જતી રહે તે પછી જીંદગીમાં જીવવા જેવું શું રહ્યું? પિતાને સર્વત્ર શૂન્યતા ભાસે પોતે કોઈ મહાન અંધકારમાં ગબડી પડયો હોય તેવું લાગે. પોતે શા માટે જીવવું તે પ્રકારની વિમાસણમાં તે પડે. સામાન્ય માનવી વાસનામાં લુબ્ધ બની જીવન ગુજારી શકે છે. પછી તે વાસના કોઈપણ પ્રકારની હાય. નીચ પ્રકારની હોય કે ઉચ્ચ પ્રકારની હોય. આ આપણા જન્મ મરણનું ચક્ર ચલાવે છે કે! તેને વિચાર સામાન્ય માનવીએ દીર્ધદષ્ટિએ કરેલું હેત નથી અને તેથી તે વાસનાને બાઝી પડેલો છે. જન્મ મરણનું ચક ચલાવનાર વાસના છે. જે માનવી વાસનાથી મુક્ત થાય તે જન્મ મરણથી મુક્ત થાય અને કૈવલ્ય પદને પામે. પણ પોતામાં કઈ કઈ જાતની વાસના છે, પોતે વાસનાથી ભિન્ન છે, તે વાસનાને દૂર અમુક રીતે કરી શકાય, તે દૂર કરવાને આખા જીવનભર જ્ઞાનપૂર્વકનો સખત પ્રયાસ જોઈએ અને કદાચ એક અંદગીએ પા૨ ન આવે તો તેથી હારી નહિ જતાં અનેક જીવન સુધી પણ આંતર યુદ્ધ કરવાની તૈયારી જોઈએ, શ્રદ્ધા જોઈએ, ગુરૂ દેવને શરણે જવું જોઈએ, તીર્થકરોને પ્રેમાળ હાથ જોઈએ, વિગેરે બાબત સામાન્ય માનવી સમજતો નથી. પરંતુ આપણે આ બાબતે વિષે યતકિંચિત્ પy સમજીએ છીએ, આપણને આત્માનંદ પ્રાપ્તિના માર્ગ પર જવાની આતુરતા છે, ધન છે, તે આપણે આ બાબતે સારી રીતે સમજવી જોઈએ અને સમજીને જ્ઞાન પૂર્વક જીવન ગાળવાને તૈયાર થવું જોઈએ. આ વિશ્વમાં માનવીની કૃતિમાં વાસનાનું સ્થાન કયાં છે તે જરા સમજવા પ્રયત્ન કરીએ. વાસનાને એક રમકડાનું સ્થાન આપવામાં આવ્યુ છે. જેવી રીતે એક પ્રેમાળ સુજ્ઞ માતા પિતાના વારા બાળકને ચાલતા શીખવવા માટે એક રમકડાં પછી બીજું રમકડું આગળ ધપે જાય છે અને બાલકના પ્રયાસને અંતે બાલક માતાની સહાય વગર પણ ચાલતા શીખે છે, તેવી જ રીતે વિકાસક્રમમાં આગળ વધારવાને પ્રભુ ઈચ્છે છે. જેમ માતાને હેતુ બાલકનું શ્રેય કરવાનું છે તેમ પ્રભુને હેતુ પણ જીવાત્માનું શ્રેય કરવાનું છે. જેમ બાલકને પ્રયાસ કરતાં દુ:ખ પડે છે પણ તે દુઃખથી શક્તિ આવે છે, તેમ જીવાત્માને પણ અનેક જન્મમાં પ્રયાસ કરતાં દુઃખ પડે છે, પણ તે દુઃખદ્વારા જીવાત્માની શક્તિને વિકાસ થાય છે, સુખદ્વારા પણ જીવાત્માને વિકાસકામમાં આગળ વધારવામાં આવે છે. જે સુખ દેહની દષ્ટિથી સુખ હોય; પરન્તુ વસ્તુત: તે ખરૂં સુખ હોતું નથી. જેને એક માનવી સુખ માને છે તેને બીજે માનવી સુખ માનતા નથી. એકનું સુખ બીજાને મન દુ:ખ સમાન લાગે છે. સુખ કે દુઃખ એ અમુક કોટીએ અમુક અમુક અંશે રહે છે. જેમ જેમ વિકાસક્રમમાં આત્મા આગળ વધતા જાય છે તેમ તેમ સુખ દુઃખના પ્રકાર પણ બદલાતા જાય છે. એક સમયનું માનેલું સુખ બીજી સ્થિતિમાં સુખ રતું નથી. સુખ અને દુ:ખના આરા વાસના ચલાવે છે. જેમ વાસના શુદ્ધ તેમ For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સુખ દુ:ખના પ્રકાર પણ ઉચ્ચ. જ્યારે વાસનાને ક્ષય ત્યારે મનાતા સુખ દુઃખને પણ ક્ષય. વાસના ત્યાગી એટલે સુખદુ:ખ ત્યાગ થયાં. ત્યારે માનવીજ ખરેખર ત્યાગી વૈરાગી બને છે. તે માર્ગ પર જવા માટે ધીમે ધીમે સંસારી જને આત્માનંદ પ્રાપ્તિના માર્ગ પર જવું હોય તો સંસારની તે વાસનાઓને પણ ત્યાગ કરતાં જવું જોઈએ. એટલે કે વાસનાને વિશુદ્ધ બનાવતાં જવું અને અંતે તેને ત્યાગતેની મેળે થાય, આપણી જેવા સામાન્ય માનવીને સંસારમાં લટકાવી રાખતી બે મુખ્ય વાસના છે. એક દ્રવ્યની વાસના અને બીજી સતાની વાસના. બાલકથી તે વૃદ્ધ પર્યતમાં છેડે યા વધતે અંશે દ્રવ્યની વાસના રહેલ હોય છે. પ્રત્યેક વસ્તુને સદ્ ઉપયોગ પણ થાય છે અને દુરૂપયેાગ પણ થાય છે. સદ્ ઉપયોગ કે દુરૂપયેગ થાય તે વાપરનારના પર રહેલ છે. ધન થી અનેક જનનું કલ્યાણ કરી શકાય. ધનના મદમાં અનેકના પર ધનના સામર્થ્યવડે જૂલમ પણ થાય છે. ધનથી અસંગ રહી ધનનો . સદ્દઉપયોગ કરતાં થવું એ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાને આપણે ઉદ્દેશ છે. સત્તાથી અનેકનું શ્રેય કરી શકાય. આપણી જીભના એક વચનથી અથવા તે આપ કલમના એક લખાણથી અનેકનું કલ્યાણ થઈ શકે, તેમજ અનિષ્ટ પણ થાય—સત્તાનો મદ બર છે. સત્તા આવે ત્યારે સમતોલપણું જાળવવું એ સહેલું નથી. દ્રવ્ય અને સત્તા એ બન્નેનું આત્મા જરા પણ સમતલપણું છે કે તરત તેને નીચે ઘસડી પાડવાને અહેનિશ તૈયાર હોય છે. સત્તા અને દ્રવ્યને તે સ્વભાવ છે. છતાં પણ તેનાથી અસંગ રહી તે વસ્તુઓનો પણ સઉપગ કરી, અનેક મનુષ્યનું કલ્યાણ કરવામાં–તેનો ઉપયોગ કરવામાં વીરતા સમાયેલ છે. જેવી રીતે જ્ઞાન એ શક્તિ છે, તેવી જ રીતે આ સંસારમાં સત્તા અને દ્રવ્ય એ પણ શક્તિ મનાયેલી છે. તેનો પણ જ્ઞાનની જેમ ઉપયોગ કરવો જોઈએ. પણ એ કયારે બને ? એ વિશુદ્ધિના માર્ગ પર ક્યારે જવાય ? જે અસંગ બનાય તે–પ્રસંગ બનવું એટલે વિવેક વાપર. સન અને અસત્ વસ્તુને ભેદ સમજી તે પ્રમાણે જીવનમાં વર્તવું. ઘણીવાર એવું બને છે કે આપણે સમજીએ છીએ કે આ સતુ છે અને આ અસત છે, છતાં પણ તેને વર્તનમાં મૂકી નથી શકતા અને તેથી અસંગ પણ બની શકતાં નથી. જેટલે અંશે વતનમાં મૂકાય તેટલે અંશે અસંગ બનાય છે. સત્ અને અહર્નિશ વિચાર કરી તે પ્રમાણે વર્તન કરવાથી વાસનાનો લોપ થાય છે. અંદગીની નાની નાની બાબતમાંથી અસંગ થવાની શરૂઆત થવી જોઈએ. ભગવાન મહાવીરસ્વામીને પગલે ચાલી સ્વપર માટેની મુક્તિનો પ્રયત્ન થી જોઈએ. અનેક મહાત્માઓ, તીર્થકરો જેઓએ મુકિત મેળવી છે, તે એકલા પિતાને ખાતર નહિ, પણ સાથે અન્ય જિનેના કલ્યાણ અથે, અખિલ માનવજાતના For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આત્માનંદ પ્રાપ્તિને માગ. શ્રેય અર્થે. પિતાનાં કાર્યનું પરિણામ જેવું તે પણ વાસના છે. આ વાસના સુક્ષ્મતર છે. છતા ભયકારો છે. આપણે કોઈ પણ માનવીનું કલ્યાણ કરીએ છીએ ત્યારે તેનું પરિણામ જોવાની જે ઈચ્છા રહે તે પણ વાસના છે. કારણકે આપણને કર્મના કાયદામાં વિશ્વાસ નથી. આપણે એક અમુક કાર્ય કે ક્રીયા કરી એ તે તેનું અમુક પરિણામ તો આવેજ. જે શુભ કાર્ય કરેલું હોય તે શુભ પરિણામ આવે છે, જે અશુભ કાર્ય કરેલું હોય છે તો અશુભ પરિણામ આવે છે. બદલાની આશા રાખ્યા સિવાય કાર્ય કરવાની જરૂર છે. પછી તે કાર્ય નાનુ. હોય કે મોટું હોય. કાર્ય કરવાને ખાતર કાર્ય કરવું જોઈએ. સત્યને ખાતર કાર્ય કરવું જોઈએ. બદલાની ઈચ્છા રહિત કાર્ય થવું જોઈએ. આપણને સમાજ કે લોકસેવા વહાલી હોય તે તે કરવી પણ તેમાં કીર્તિને ખાતર નહિ પરંતુ અર્પણ ભાવથી કરવો. પૂર્ણ રીતે પોતાની જાતને, પોતાના ઈષ્ટદેવને, ગુરૂદેવને અર્પણ કરી તેની આજ્ઞા પ્રમાણે કાર્ય કરતા શીખવું એ વાસના શુદ્ધિને માર્ગ છે. કેટલીકવાર પોતાનું ડહાપણ બતાવવા ખાતર બોલવાની ઈચ્છા થાય છે. જીહાદ્વારા એ વાસના પ્રગટ થાય છે. પરંતુ બોલવું એ સત્ય છે, પ્રિય છે, હિતકર છે કે નહિ તે ધ્યાનમાં રાખીને બોલવું જોઈએ. આ નિયમ પાળવો બહુ કઠણ છે. જીભને વશ રાખી માન્ય રાખવું એ અતિ મુશ્કેલ છે. પણ આત્માનંદ પ્રાપ્તિના માગ પર જનારે વાકસંયમત્રત–ભાષાસમિતિ પાળવી જોઈએ. આ માટે સાધકે નાની નાની બાબતોમાંથી આ ટેવ પાડવાની શરૂઆત કરવી જોઈએ. કારણ વગર નહિ બલવું. ઓછું બોલવું, બનતા સુધી શાંત રીતે સાંભળવાની ટેવ પાડવી. ખાસ કોઈ અગત્યના નિયમનો ભંગ થતો હોય, સત્યના નિયમનો ભંગ થતો હોય તે બેલવું, પણ તે નમ્રતાથી, શાંતિથી અને થોડા શબ્દમાં બેલવું. વાકસંયમ વ્રત પાળવાની અતિ આવશ્યકતા છે. આજકાલ કુથલી કરવાની ટેવ બહુ વધી ગઈ છે. કોઈ માણસ માટે કંઈ બોલીએ છીએ તે સાચું છે કે નહિ તેની ખાત્રી ન હોય તે પણ ગપાટા હાંકીએ છીએ. જન સમાજ માં ગેરસમજ ફેલાવી અનેકને વિખવાદ કરાવનાર, અનેકમાં અવિશ્વાસના બીજ રોપી કલહ-કંકાસ કરાવનાર, અનેકને જુદા પાડી એકબીજાનો પ્રેમ નૂન કરાવનાર બે લવાની ટેવ છે. નવરાં બેઠાં એટલે વાત કરવી એ સામાન્ય ટેવ પડી ગઈ છે. સાધકે આ બાબતથી બહુ સંભાળથી ચેતવાનું છે, કારણકે જ્યારે ત્યાગવૃતિ લેવાના પ્રસંગ આવે છે ત્યારે વાકસંયમીપણની ખાસ જરૂર રહે છે. પદ્રવ્યની, પરસ્ત્રીની, વૈભવ વિલાસની, સંતતિની, કીર્તિની, સત્તાની ઇરછા ઓનો ત્યાગ કરાય તો જ આત્માનંદ પ્રાપ્તિ થાય. આમાનંદ પ્રાપ્તિના માર્ગ પર જનારે દરરોજ બારીકીથી નિરીક્ષણ કરવું કે પિતામાં કઈ કઈ જાતની વાસનાઓ For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૭૨ શ્રી આત્માન પ્રકાશ છે, પછી તેને દૂર કેમ કરવી તે નક્કી કરવું. નક્કી કર્યા પછી પણ ફરીથી તે વાસના ક્યા કારણથી પોતામાં ઉદ્દભવે છે તે જોવું, તે કારણુ દૂર કરવા પ્રયાસ કરો. નિરિ. ક્ષણ કરવાની ટેવ ખાસ પાડવાની જરૂર છે. સવારે તથા રાત્રે બારીકીથી નિરિક્ષણ કરી જેઈ જવું કે આત્મ સુધારણમાં કયાં ખામી છે. આંતર યુદ્ધ કરવું બહુ મુ. શ્કેલ છે. બહારનું યુદ્ધ હેલું છે. અનેક પ્રદેશે જીતી શકાય. અનેક વેરીઓને વશ કરી શકાય, પણ વાસનાઓને જીતવી તે મુશ્કેલ છે, તે કાર્ય મુશ્કેલ છે છતાં પણ મુકિત મેળવવા તે કર્યા સિવાય છુટકે નથી. જેને આત્માનંદ પ્રાપ્ત થયો હોય તેને વાસના રહેતી નથી, પણ જેને હજુ આત્માનંદ પ્રાપ્તિના માર્ગની ઈચ્છા છે, જે હજુ સંસારમાં રહી કાર્ય કરે છે, જે હજુ સાધક અવસ્થામાં છે, જે હજુ આંતર જ્યોતિને માટે તલસે છે, તેને તે વાસના શુદ્ધિ કરવાની જરૂર હોય છે. જે ત્યાગી થએલ છે, જેણે દીક્ષા લીધેલ છે, જેનું જીવન સામાન્ય નથી પણ દેવી બની ગએલ છે તેણે તે તે શુદ્ધિ કરેલી જ હોય છે. જે પોતાના પ્રયાસમાં નિશ્ચય પૂર્વક આગળ વધે જાય છે તેના પર પરમાત્માની કૃપા ઉતરે છે અને અંતે વિજયી બને છે. સાધકના પ્રયાસ પર સવે આધાર છે. આત્માનંદ પ્રાપ્તિના માગે જવાની ઈચ્છા રાખનારાઓ થોડા હોય છે. અને તે થોડામાંથી પણ અતિ થોડા દીર્ઘ પ્રયાસ કરી અંતે વિજય પામે છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામીની કૃપાથી આપણે તેના પ્રેમાળ આશીર્વાદથી વિજય પામીએ એટલું ઈરછી વિચાર શુદ્ધિ વિષે હવે પછીથી વિચાર કરશું. ચાલુ ગ્રંથાવલોકન. ૧ મુક્તિમાર્ગ દર્શક યાને ભક્તિમાળા- આ બુક અમોને પ્રકાશક તરફથી અભિમાયાથે ભેટ મળેલી છે, આ બુકની અંદર પ્રચલિત પ્રસંગોપાત ઉપયોગી સ્તુતિઓ, છ દે, ચિત્યવંદને, જુદા જુદા પ્રભુના, જ્ઞાનના, દીવાળીના તીથીના જુદા જુદા જૈનાચાર્ય અને મુનિમહારાજાઓની કૃતિના સ્તવને અને સઝાને એક સંગ્રહ છે. સાથે રત્નાકર પચીશિને ગુજરાતી પદ્ય અનુવાદ આપી આ બુક પ્રભુભક્તિને ઈચ્છક માટે ખાસ ઉપયોગી બનાવી છે. સારા કાગળ ઉપર ગુજરાતી સુંદર ટાઈપમાં છપાવેલી છે. કિંમત આઠ બાના યોગ્ય છે, મળવાનું ઠેકાણું પ્રકાશક શાહ અચરતલાલ જગજીવનદાસ રાંધણપુરી બજાર અથવા શ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર, ૨ જેન સતીરત્ન–મહિલા ગૌરવ ગ્રંથમાળાનું પ્રથમ પુષ્પ અમને ભેટ મળેલ છે. આ બુકમાં સતી સીતા, બ્રાહ્મી, સુંદરી અને ચંદનબા " એ ચાર સતીરત્નોના ચરિત્રો સાત ચિત્રો સાથે આપેલા છે, આ ચરિત્રો સાદી ભાષામાં સરલ રીતે આપેલા છે. તે ઉપયોગી For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ગ્રંથાવલાન. ગ્રંથમાળા બ્રુકના પ્રકાશક તરફથીજ આ પ્રથમ પ્રયાસ અમારા જાણવા પ્રમાણે શરૂ થાય છે. અમે તેની જરૂરીયાત જોઇએ છીયે. સતી ચરિત્રા સાથે સ્ત્રીઓને ધર્મ શું છે? તે પ્રમાણે ટુ કી ટુકી હુંકોકતમાં આપવાથી વધારે ઉપયોગી થાય. આ ણુકની પ્રસ્તાવનામાં બીજા પુષ્પ તરીકે પત્નીગૌરવ ગ્રંચ પ્રકટ થવાનું પ્રકાશક સુચવે છે. તે ધારવા પ્રમાણે તે વિષય તેમાં હશે. આ પ્રંચના લેખકે હિંદી ઉપરઇ, આ ગુજરાતી અનુવાદ કરેલા છે પરંતુ કયા હિંદીશ્ર્ચય ઉપરથી તે જણાવવાની જરૂર હતી છતાંપણુ અનુવાદ સારા કરવામાં આવ્યા; છે. કિમત રૂા. ૧-૪-૦ મળવાનું ઠેકાણું, પ્રકાશક-ગ્રથભ ડાર લેડીહાર્પીજરાડ, માટુંગા-મુંબઇ. ૩ ધર્મગીતાંજલી—કર્યાં ન્યાવિશારદ મુનિરાજશ્રી ન્યાવિજયજી મહારાજ અને પ્રકાશક શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર આનદક મડલ ઉજ્જૈન તરફથી આ બુક ભેટ મળેલ છે, સ્વર્ગવાસી આચાર્ય શ્રી વિજયધ સૂરીજીનું જીવનચરિત્ર હિંદિ પદ્યમાં આ બુકમાં આપેલ છે જે વિદ્વાન મુનિની ગુરૂભકિત જણાવે છે. પદ્ય રચના પણ સારી કરવામાં આવી છે. ટુકામાં આખા જીવનના વૃત્તાંત સમાવેલ છે. સાથે સ્વયં વાસી મહાત્માની છી આપી આ લધુ ગ્રંથની મહાવતા વધારી છે. તેના ખપીને પ્રકાશક તરફથી ભેટ અપાય છે. ૪ દેવદ્રવ્યનિર્ણય: પ્રથમભાગ—કર્તા પૂ. મુનિશ્રી મણિસાગરજી મહારાજ પ્રકાશક શ્રી જીનદત્તસૂરિ જ્ઞાનભંડાર સુરત ગોપીપુરા તથા શ્રી જિનપાચંદ્રસૂરિ જ્ઞાનભંડારના કાર્યવાહક તથા જૈન મદીર ઇંદોર. આ ગ્રંથમાં દેવદ્રવ્યના શાસ્ત્ર સબંધી પત્રવ્યવહાર તેમજ સંક્ષેપમાં દેવદ્રવ્ય સારરૂપ નિ ય કર્તા તરફથી આપવામાં આવેલા છે. મંગાવનારને ઉપરના ઠેકાણેથી ભેટ મળી શકશે. ૫ શાન્તિના માર્ગ-લેખક શ્રીમાન પન્યાસદશ્રી કેશરવિજયજી ગણી છે. જે ગ્રંથ અમાને અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલ છે. ઉકત પન્યાસજી મહારાજ એક વિદ્વાન મુનિવર્ય છે અને તેમણે જીવેાના ઉપકાર માટે યોગશાસ્ત્ર, મલયાસુંદરી વગેરે ઘણાં ગ્રંથ લખેલા કે આ ગ્રંથમાં દશ અધ્યયના આવેલા છે. પ્રથમમાં જીવપુદ્ગલને સબધ, દૈવ અને પુરૂષા, નિશ્ચય નવતત્ત્વ, અનુષ્ઠાન, યાગનું વર્ણન, ભાવના, ધ્યાન અને સમતા યાગ વગેરેનું વિવેચન કરવામાં આવેલ છે, આખો ગ્રંથ મનન પૂર્વક પટેન કરવાની જરૂર છે. આ ગ્રંથની પ્રસ્તાવનામાં આખા પ્રંચને સમાવેશ ટુકામાં કરેલા છે; તેમજ ગ્રંથના વસ્તુ સંકળના પણુ જણાવેલી છે. તેથી પ્રસ્તાવના પણ ખાસ વાંચવા જેવી છે તે વાંચી પછી ગ્રંથમાં પ્રવેશ કરવાથી તેમાં આવેલા અધ્યયનેાનું સ્વરૂપ સમજી શકાય છે. આ ગ્રંથના કર્તા મુનિરાજ શ્રી પ્રસ્તાવનામાં જણાવે છે તેમ યેાબન્દુ, અધ્યાત્મસાર, અધ્યાત્મ ઉપનિષદ્, શાસ્ત્રવાર્તા સમુચ્ચય સ્માદિ અનેક ગ્રંથામાંથી તેઓશ્રીના વિચારને ઉપયોગી બાબતને સાર આ ગ્રંથમાં લેવામાં આવ્યા છે જેચી પઠન પાઠન માટે ખરેખર ઉપયોગી બનેલ છે. ભાષા સરલ અને સાદી વાપરેલ છે. પ્રકાશક શ્રી પાદરા જૈનસંઘની વતી વકીલ ત્રિભુવનદાસ દલપતભાઈ ખી, એ એલ એલ બી. કિ ંમત રૂા. ૦-૪-૦ જે ઘણીજ અલ્પ પ્રચાર કરવાના શુભ હેતુથી રાખેલ છે. ૬ આત્મજ્ઞાન પ્રવેશિકા—આ ગ્રંથના લેખક પણ શ્રીમાન્૫૦ મહુારાજશ્રીકેશર-વિજ યજી ગણી છે. આ ગ્રંથ જૈનશાળામાં ચલાવવાની સીરીઝ તરીકે પાઠ ૨૨ આપી તે દરેકમાં જુદાજુદા આવીશ વિષયા આપેલા છે તે નીચે સારાંશ અને પ્રશ્ન આપી વાંચી-શીખી ગયેલ તે તે પા વિદ્યાર્થીગ ખરાખર વાંચી જાણી શકયા કે કેમ ? તે જાણવામાં આવતાં તેમજ તે તે પાતમાં For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ૭૪ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આવેલ વિષય પરિપકવ કરવાનું સાધન બનાવેલ છે કે જેથી બાળકોના હૃદયમાં તે પાઠને હૃદયમાં સારી રીતે પરિણમે છે. આ બુક માંહેનું જ્ઞાન બીજ જેવું હોવાથી બાળકને માટે ખાસ ઉપયોગી છે. પ્રસિદ્ધ કgો વકીલ ઇટાલાલ હાલચંદ પાદરા ક મત બે આના બહેળા પ્રચાર કરવાના હેતુથી રાખેલ છે. ૭ જિનગુણ પદ્યાવળી-પ્રકાશક શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ મહેસાણું તરફથી ભેટ મળેલ છે. આ બુકમાં ૯૪ પદો તથા ઉપદેશ રૂપ ૧૨ પદે આવેલા છે. જેમાં કેટલાંક આનંદઘનજી મહારાજ મુનિરાજ શ્રી હંસવજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી વલ્લભવજયજી મહારાજની કૃતિના છે અને કેટલાક ગૃહસ્થ કવિ પ્રાણસુખ ગવૈયા, કવિ સાંકળચંદ કેશવલાલ અને દુર્લભદાસ વગેરેના છે, જે ભાવના અને મેળાવડા વખતે બાળકોને બેસવા માટે તૈયાર કરેલા છે. કિંમત બે આના બહેળો ફેલાવો કરવાના હેતુથી જુજ રાખવામાં આવેલ છે એમ જણાય છે. ૮ બાળપાથી આ બુકની આ બીજી આવૃત્તિ થી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ મહેસાણા તરફથી પ્રકટ થયેલ અમોને ભેટ માટે મળેલ છે. પાશ્વ પુસ્તક તરીકે જૈનશાળામાં ચલાવવા માટે આ સંસ્થાનો આ પ્રયત્ન છે. પાઠથ પુસ્તકે આ જમાના માં કેવા તૈયાર કરવા જોઈએ, અને કમ બંધબેસતા થાય તેને માટે અભિપ્રાય આપ કે તૈયાર કરવા તે કળવણીના મહાન ઉપાસકનું કામ છે અને તેઓ પાસે તૈયાર કરેલ વસ્તુ મુકાય ચર્ચાય ત્યારેજ નક્કી થઇ શકે છે અને ત્યારેજ એકસરખું દરેક સ્થળે વિદ્યાર્થીઓ જ્ઞાન મેળવી શકે છે પણ તે કયારે થાય ? સમાજ અથવા વિદ્વાન મુનિરાજ કે જેનબંધુઓના સમગ્ર વિચાર મહેનત અને પ્રયાસથી જ બને ? પરંતુ તે ન બને ત્યાંસુધીના દરમ્યાન તેવું કાંઈ હોય તો ઠીક એમ ધારી પ્રથમ બધુ લાલને બીજી વિદ્યા પ્રસારક વર્ગ વગેરે તયાર કરેલ હતી. હાલમાં આ સંસ્થા તરફથી પણ આ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. આમાંના ઘણા પાઠ શેઠ અમરચંદ તલકચંદ માંગરોળ નિવાસીએ શાસ્ત્રી નર્મદાશ કર દામોદર અને આ સભા વર્ગવાસી પ્રમુખ મુળચંદ નથુ, પછી કટ ભાઈ મનસુખલાલ કીરતચંદ એ ત્રણ વિદ્વાન પાસે દશ વર્ષ પહેલાં હજારો રૂપીયા ખરચીને સીરીઝ તૈયાર કરાવેલી, પરંતુ તે વિદ્વાનો સમક્ષ નકી કરવા મુકાણી નહીં તેમજ પ્રકટ પણ થઇ નહીં, તે તૈયાર થયેલ સીરીઝમાં ઘણે ભાગે કેટલેક ભાગ વધારી સુધારી બહાર લાવવા માટે આ સંસ્થાએ પ્રયત્ન કર્યો છે જે યોગ્ય છે. આ બુકમાં પ્રથમ નીતિબોધ વિભાગ, બીજામાં સામાન્ય જ્ઞાનવિભાગ, ત્રીજામાં સામાયિક સૂત્ર વિભાગ અને ચોથામાં કાવ્ય વિભાગ જે બાલાતે પ્રચલિત છે તે આપવામાં આવેલ છે. એકંદર રીતે કીયામાર્ગ ના કાન સાથે સામાન્ય બીજી જ્ઞાન પણ થાય તેમ તૈયાર થયેલ છે. કિંમત દોઢ આની કિંમત યોગ્ય છે. For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org “ જલદી નામ નોંધાવે ? છપાય છે ! છપાય છે ! ! છપાય છે ! ! ! થોડા વખતમાં પ્રસિદ્ધ થશે. માત્ર થોડી નકલેજ સિલી કે રહેશે. શ્રી બાળ બ્રહ્મચારી બાવીશમા જીનેશ્વર ** શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું (નવ ભવનુ) ચરિત્ર. આ ગ્રંથમાં શું જોશો ? બાવીશમા જગપતિ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુનું નવ ભવનું અપૂર્વ વર્ણન, નેમનાથ પ્રભુ અને સતી રાજેમતીને નવ ભવના ઉત્તરોત્તર આદર્શ પ્રેમ, પતિ પત્નીની લૌકિક સ્નેહ, સતી રાજેમતીના વૈરાગ્ય, અને સતીપણાના વૃત્તાન્ત, પ્રભુની બાળ ક્રીડ, દિક્ષા કેવળજ્ઞાન અને મોક્ષગમન વગેરે પ્રસ ગાની જાણવા યોગ્ય હકીકતો, તેમજ શ્રી વસુદેવ રાજાનુ ચરિત્ર અને ઉચ્ચ પ્રકારની પુણ્ય પ્રકૃતિ અને તેના મીષ્ટ ફળાનું વર્ણન ખાસ વાંચવા લાયક છે. વળી શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવનું ચરિત્ર, વૈભવ, પરાક્રમ, રાજયવર્ણન. પ્રતિવાસુદેવ જરાસંધને વધ, શ્રીકૃષ્ણની નેમનાથ પ્રભુ પ્રત્યેની અપૂર્વ ભક્તિ, તદ્દભવ મોક્ષગામી શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવના પુત્ર શાંબુ અને પ્રદ્યુમ્નનું જીવનવૃત્તાંત. મહાપુરૂષ અને સતી નળ દમયંતીનું જીવન ચરિત્ર, પોતાના બંધુ મુએર સાથે જુગાર રમતાં હારી જતાં પોતાના વચનનું પાલન કરંવા કરેલા રાજ્યત્યા , સેવેલા વનવાસ, સતી દમયંતીને પતિથી વિખુટા પડતાં પડેલ અનેક કષ્ટો ( જે વાંચતાં દરેકની ચક્ષુ માં આંસુની ધારાઓ આવે છે કે તેમાં પણુ રાખેલી અખૂટ ધૈર્યતા શિયલ સાચવી બતાવેલા અપૂર્વ મહિમા, અને સતી દમય'તીની શાંતિ અને પતિ પરાયણતા તા વાંચકને આશ્ચર્ય પમાડે છે. જેનાનું મહાભારત, પાંડવાનુ જીવન ચરિત્ર, કુરુક્ષેત્રમાં પાંડવ કોર વેનું ( ન્યાય અપાય ) ચુદ્ધ, સતી દ્રૌપદીના સ્વયંવર અને પાછલા ભવનું વર્ણન, પાંડવ સાથે લગ્ન, સતી કાપદીના જૈન ધર્મ પ્રત્યે નિકટ પ્રેમ, પતિ સેવા, શિયલ સંરક્ષણ, ચારિત્ર અને મોક્ષ એ વગેરે વર્ણ ને. આટલા આટલા મુખ્ય ચરિત્રા, ને મજ અ તગ ત બીજા પણું સુ દર વૃતાંતા, અને શ્રી નમનાથ ભગવાનના પંચ કહ્યાગુ કના વૃતાંતા, જન્મ મહોત્સવ, દેશના, પરિવાર અને છેવટે મેક્ષ વગેરેનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં ગ્રંથકાર મહારાજ શ્રી ગુણવિજયજી વાચકે એટલુ બધુ વિસ્તારથી, સુંદર અને સરસ રીતે આપ્યું છે કે, અત્યાર સુધીના શ્રી નેમનાથ પ્રભુના પ્રકટ થયેલા ચરિત્રા કરતાં આ પ્રથમ પંક્તિએ આવે છે. આ ગ્રંથ ખાસ પઠન પાઠન કરવા જેવું. આહાદ ઉત્પન્ન કરે તેવા, દરેક મનુષ્ય વાંચી પોતાનું વન ઉચ્ચ ધમિષ્ટ બનાવવા પાતા માટે મેક્ષ ન99ક લાવી શકે તેવા હોવાથી અમાએ મૂળ ગ્રંથ ઉપરથી ભાષાંતર ગુજરાતીમાં કરાવી છપાવવા શરૂ કર્યો છે. વધારે વર્ણન કરવા કરતાં વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરવામાં આવે છે. ઉંચા કોગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવી રાયલ આઠ પેજી શુમારે ત્રીશ Bરમ અઢીસે પાનાના મા 'ધ સુંદર બાઈડી'ગથી અલંકૃત કરવાના છે. એક માંસા પઇ કારતક સુદ ૧૫ ના રોજ પ્રકટ થશે. ધણા ગ્રાહકો થયેલા છે. આ સભાના લાઈફ મેમ્બરાને ભેટ આપતાં માત્ર ઘણી જી જ નકલેજ બાકી રહેવાની હોવાથી પ્રકટ થયા પહેલાં જાહેર ખબર તેના ઇરછકાને નિરાશ થવુ ન પડે માટે પ્રકટ કરેલ છે. ગ્રાહક થના રે નીચેના શરનામે તરતજ લખી નામ નોંધાવવું. કિંમત બે રૂપીયા પોસ્ટેજ જુ દુ. શ્રી જૈન આત્માનદ સભા-ભાવનગર. - દઇ છે For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir જહદી મંગાવો, તૈયાર છે ! - સીલીકે થાડી નફ્લો છે. શ્રીસુમુખનુપાદિ ધમપ્રભાવકોની કથા. જેમાં ચદ્રવીરજીભા-ધમ ધન-સિદ્ધદત્ત કપિલ અને સુમુખનપાદિ કથાઓ આવેલી છે. આ ઉપદેશક કથાના ગ્રંથકર્તા મહાન ધુરંધર વિદ્વાન આચાર્ય શ્રી મુનિ સુંદરસૂરિજી મહારાજ છે. આ મહાન આચાર્યો આ કથાના ગ્રંથ ભવ્યજનોના કલ્યાણુના અર્થ બનાવેલ છે. તેમાં આવેલ શ્રાવક ધર્મા પ્રભાવ ઉપર ચંદ્રવીરશુભાની કુથા, ૨ દાનાદિ પુણ્ય ફળ ઉપર ધમ ધનની કથા, ૩ શ્રાવક ધમની આરાધના વિરાધના ઉપર સિદ્ધદત્ત કપિલની કથા અને ચાર નિયમ પાળવા ઉપર સુમુખ તૃપાદિ ચાર મિત્રની કથા. આ ચાર કથાઓ એટલી બધી સરલ, સુંદર, રસિક, પ્રભાવશાલી, ગૈારવતાપૂર્ણ, ચમત્કારિક અને ઉપદેશપ્રદ છે કે તે ચારે કથા વાંચતા રામરામ વિકસ્વર થતાં, ધમ ઉપર શ્રદ્ધા થવા સાથે ધર્મવૃતિ આમામાં પ્રકટતાંજ દરેક મનુષ્ય પોતાના આત્માને માટે મુક્તિ નજીક લાવી મૂકે છે. ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ટાઈપથી છપાવી સુશોભિત બાઈડીંગ સાથે આ ગ્રંથ પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે, ઘણીજ થાડી નકલો સીલીકે છે માટે જલદી મંગાવે. કિંમત રૂા. ૧-૦-૦ પટેજ જુદુ. મળવાનું ઠેકાણુ | શ્રી જૈન આમાનદ સભાભાવનગર , - ધાર્મિક પાઠય પુસ્તકો. નીચે પુસ્તકો (શ્રી આત્માન જૈન પુસ્તક પ્રચાર મલ આગ્રાના) અમારે ત્યાંથી મળશે. સીલીકે ઘણીજ થાડી નકલો છે. | જલદી મં ગાવે. ૧ કર્મ ગ્રંથ પહેલો અર્થ સહિત ૧—-૦ ૨ સદર બીજો ૦, ૦-૧૪-૦ ૩ સદર ત્રીજો - અનુવાદક પંડિત સુખલાલજી ૪ સદર ચોથા ૫ ચગદર્શન હીંદિ એનુવાદ સાથે ૧-૮-૦ ૬ દંડક અર્થ સહિત. ૭ વીતરાગ સ્તોત્ર અર્થ સહિત ૪-૩-૦ ૮ ૦૦વવિચાર નતત્ત્વ અર્થ સહિત ૧-૮-૦ ૯ ન તવસાર, પોટેજ જુદું , --૦ For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ગુજરાતી મહિલા સાહિત્યનુ મુકુટ-મણિ પતિવ્રતા સતી નારીઓની પ્રિય વસ્તુ જૈન સતી રત્ન. સાત બહુરંગી અને સાદાં ચિત્રાથી શોભાયમાન થઇને - પ્રકટ થઇ ચુકયું છે જૈન સતી રનમાં સ્વર્ગ અને મનુષ્યલકનું પ્રત્યક્ષ રૂપ દેખાડનારી શિક્ષામદ, સરલ અને | આકર્ષ કે કંથા છે. જેન સતી રન-માં સતીઓનાં ચરિત્રો વાંચીને સુખમાં સમભાવ અને દુઃખમાં શાંતિ મળે છે. જૈન સતી રત્નની સતીઓના અપૂર્વ ધર્માનુરાગ, ઉજવલ સતીત્વ અને અડગ ધિર્યની વાતા - લયાત મનમાં અલૌકિક બળ આવી જાય છે. જેન સતી રન-ની કથાઓ દરેક પતિવ્રતા વહુ દીકરીએ- કુલનારીઓ અને કુમારી કન્યા - એએિ વાંચવા અને અનુકરણ કરવા જેવી છે. જેન સતી રેને—તી ભાષામાં નવલકથાનો આનંદ મળે છે, અને સરળતા એટલી છે કે નાની નાની બાલિકાઓ. તેમજ થોડું' ભણેલી સ્ત્રીઓ પશુ એને સમજી શકે છે. કિંમત રૂા. ૧) | લખા–મેનેજર, ગ્રથ ભડાર. લેડી હાર્ડિ જ રાડ, માટુંગા—સુબઇ, -- - _* તપરત મહાકધિ ભાગ ૧-૨, આમાને મોક્ષ મળવાનુ-કર્મ નિજ રા કરવાનું મુખ્ય સાધન જો કોઈ હોય તો તપ મુખ્ય પદ છે. તેથીજ અત્યારસુધીના પ્રચલીત ( કરવામાં આવતા) સ્મને અપ્રચલીત ( નહીં જાણવામાં આાવેલ તેવા) જૂદી જૂદી જાતના ૬ ૬૧ તપ શાસ્ત્રાધારે તેની વિધિ વિધાન સહિત આ સ થમાં આપવામાં આવેલ છે. સાથે કર્યા તપ કયા ગ્રંથ અથવા આગમ વગેરેમાં છે તેની હકીકત પણ આપવામાં આવેલ છે. તપસ્યા કરનાર મનુષ્યને તેનું', તેના ફળનું, તેના વિધિવિધાનનું રાન ન હોય તો તે જોઇયે તેવું કૃળ મેળવી શકતા નથી, તેથીજ આ ગ્રંથમાં તે તમામ હકીકત સવિસ્તાર માપવામાં આવેલ છે. કેટલાક તપાનાં નામ વગેરે પણ જાણુવામાં નહી આવેલા હોય તે તમામ જીજ્ઞાસુ મોક્ષના અભિલાષીઓ માટે ઐહિકપારમાથક સુખની ઇરછાને વાળાએા માટે માં એ અપવ ગ્રંથ છે. સવ" લાભ લઈ શકે તેટલા માટે ચારમી ટાઈપમાં ગુજરાતી ભાષામાં છપાવેલ છે. ધષ્ણા ઉંચા કાગળ ઉપર સુંદર ટાઈપથી છપાવવામાં આવેલ છે, મંગાવિવાથી ખાત્રી થશે. માત્ર તપના જીજ્ઞાસુઓને લાભ આપવા માટે ઘણા મોટા પ્રશ્ય હોવા છતાં, કિંમત માત્ર નામની મુદ્દલથી એપછી, બહોળા ફેલાવો થવા આઠ આનાજ ( પોસ્ટેજ જુદુ' ) રાખવામાં આવેલ છે. - મળવાનું ઠેકાણું :શ્રી જન આત્માનદ સભા. ભાવનગર. For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir તારા પરસેવાની રોટલી ખા, . " તારા પરસેવાની રોટલી તુ ખા” એ ખ્રિસ્તાના તરફ આંખ મીંચામણાં કરી મૂર્ખાઈ ભરેલા પુષ્કળ વિધિ કરવા એજ ધાર્મિક કર્તવ્ય છે, એવી ગેરસમજમાં ઘણા માણસા પેાતાને તેમજ પોતાની સાથે બીજાઓને પણ ફસાવે છે. એજ ફસામણીએ જગ તમાં નાનાવિધ દુ:ખેાતા જ-મ આગે છે. ખ્રિસ્તની આ અતિ હિતાવહ આજ્ઞાને લાકી ' શિરસાવધ નથી માનતા અને ઉલટતેની વિ સહજ વનવા ઘણા અરાતે પ્રિય વ્યા કર્યા ખ્રિસ્તની એ આજ્ઞાને બને તેટલી વધારે તોડવાની રાયથી ૨'ક સુધીમાં સર્વ માં બસ હરીફાઈજ ચાલી રહેલી છે. બેડરેફને આદર સિદ્ધાંત એ છે કે, પ્રત્યેક પાતાની રોટલી પોતાની અગ મહેનતથી મેળવવી જોઈએ. પોતે ક્ષધા અને ઠંડીથી મરણ પામે નહિ તથા શીતા'પ્રણનાં દુ:ખ સહન કરવાં પડે નહિ તે માટે જે જે કઈ આવશ્યક હાય તે તે સવ માણુસે પાતાના શ્રમથી મેળવવું જોઈએ. તપાસું કરીશું તો આપણને જણાશે કે, પ્રત્યક્ષ શારીરિક જલસથી ઉપન્ન થનારાં દસમ સિવાયનાં માનવ જાતિનાં બી ન સર્વ દુ:ખ સુધાનાજ | કારણથી ઉતપન્ન થનારાં છે. એક્ર પેટની ગરજને લીધે અન્ય ગર ને ઉત્પન્ન થાય છે. કેટલાકને શક્તિ ઉપરાંત કામ કરવું પડે છે, ત્યારે કેટલાક તદૃન આળસમાં સડયા કરે છે. આ પુળજીએ પડયા પડયા અનેક પ્રકારનાં વ્યસના ઉત્પન્ન કરે છે. સર્વત્ર અનુભવાતી એ વિષમતાનો ઉછેદ કરવા માટે સર્વે એ પરસેપર સહાય આપવી એનાથી અધિક કાર્ય અન્ય કયું છે ? એકે આ જી એ દરિદ્રતાનો દર એ, તો બીજી બાજુ એ સ પત્તિના નાગપાશ ! આ રીતે સાંપ્રત સમયે માનવ જાત બન્ને બાજાચી અધાતી જાય છે. ખાઈપીને મામા સમય બેસી રહેવું. આાટવું, ચા પાટ ગજ કો છે લવા, ગારીએા દાડાવવી, ગપાટા હાંકવા: એ મજિ ખરુ સુખ હાવાની જેમની સમજ છે, તે સવ થા ભૂલમાંજ ભમે છે. પ્રભુની તથા તેના સંતાનરૂપ પ્રાણીઓની સેવામાં દેહને જોડી રાખવામાં જ પરમ સુખ અને 'તિમ કલ્યાણ રહેલ છે. ધ્યાનમાં રાખે કે, બીજાના શ્રમની રોટલી જયાં સુધી તમે આરાગા છા ત્યાંસુધી તમારે હાથે માનવ જાતિની કે પ્રભુની યથાર્થ સેવા થવી અશકયજ છે. તમારી હાજતે તમારે પોતેજ શ્રમ લઈને પૂરી કરવી જોઈએ. તમે માટા મહારાજા હા, અતિ દયાળ હા, મેટાં મોટાં પ્રધાનવટાં કરતા હા અથવા પ્રસિદ્ધ શા અન–પંડિત હા, ગમે તે હા પણ તમે ભાત ભાતનાં ભેજન આરેાગતા હતા અને બારણે ક્ષુધાથી વ્યા કુળ બનેલાં માણસે ઉભા હશે તો તમારું હૃદય દ્રવીભૂત નહિ બને ? છદ્ છમ્ બીજ કેમ ? - x x x x x એડરે કે ગણત્રી કરી છે કે પોતાની રોટલી પાતાના શ્રમથી મળવા વાના પ્રત્યેક માણસ નિશ્ચય કરે તો પ્રત્યેકને આખા વર્ષમાં ફક્ત ચાલીસ જા દિવસ કામ કરવું પડે. ? * મહાત્મા ટૉલ્સ્ટૉય ?' માંથી. For Private And Personal Use Only