Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531216/1

Page #1

శ్రీశ్రీ
*O* *O* (@8@@
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः vocal 008 श्री 8oooo
आत्मानन्द प्रकाश
विषय.
૧ સિદ્ધિકૈવલ્ય ઉત્સવ વા हिपोत्सवी पर
500
स्रग्धरावृत्तम् ॥
मग्नान्संसृतिवारिधौ हतसुखान्दृष्टवा जनानां व्रजान् तानुद्धर्तुमना दयार्द्रहृदयो रुध्वेंद्रियाश्वान् जवात् जन्तून्मा' जहि ज्ञानतः प्रशमय क्रोधादिशत्रूनिति 'आत्मानन्द ' मादिशदसौ जीयाजिनेंद्रः प्रभुः १॥ पु. १९. | वीर सं. २४४८ आश्विन आत्म सं. २६ प्रकाशक- श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
छाक ३ जो
વિષયાનુક્રમણિકા.
૨ આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણી પ્રસાર કરવાના હેતુ.
૩ કેશરના ક્રાયડો કાણુ અને ક્યારે
सरी ?
8.
ક
१८
७५
Rg. N. B. 481.
وع
विषय.
४ येतनने.
૫ દ્રવ્યના ઉપયોગ.
૬. પ્રેરણા અને આરાગ્ય
७. ग्रंथावसो उन
८ वर्तमान सभायार...
540
お酒
...
...
वार्षि मूल्य ३. १) स्याल अर्थ माना ४.
આનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું–ભાવનગર.
५४.
७७
७८
८५
८८
८८

Page #2

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકના ( અમારા) સકાર.
વીજાપુર ( ઉત્તર ગુજરાત )
તા. ૬ ૦ ૨૧ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના સેક્રેટરી સાહેબલી૦ વકીલ વીરપાળ વધુ માન શેઠના જયજીને;
લખવાનું કે આત્માનંદ પ્રકાશનું પુસ્તક ૧૯ હાલ ચાલે છે તેને ૧-૨ અકા મળ્યા છે. તે પુસ્તકે ૧હ્માના નીચેના શખસોને ગ્રાહકે ગણી દરેકને પહેલા બીજા એક મા કલશો. અને મારા લવાજમના પુસ્તક ૧ટના પૈસા પણ્ સાથે આજરોજ મ. ઓ. થી રવાના કર્યા છે.
આ માસિક દરેક જૈનબંધુઓએ વાંચવાની ઇચ્છા રાખવી જોઇએ અને ઈચછા રહે તો અઠવાડીક કે પખવાડીક પેપર થવું અવશ્યનું છે. હું માનું છું કે ગ્રાઉંઝા લવાજમની વૃદ્ધિ માટે ના નહી કહે.
હું તો ગઈ સાલ થી ગ્રાહકે છે, પરંતુ માસિકના અકા અમૂલ્ય વિષયોથી ભરપુર જણાય છે જેથી અઠવાડીક થતાં તે વાંચવા ઈચ્છા રાખું છું.
દા. વકીલ વીરપાળ વૃદ્ધમાન.
મુનિ મહારાજાઓને નમ્ર વિનંતિ. ( ૧ જે જે મુનિ મહારાજા આ માસિક અમુક અમુક શ્રાવક મારફત લવાજમથી મગાવે છે, તે તે મુનિ મહારાજા વિહાર કરી એક સ્થળેથી બીજે સ્થળે વિચરતા માસિક તે તે સ્થળે મેકલવા અમાને પત્રÁારા નહીં જણાવતાં હોવાથી, પ્રથમના સ્થળે માસિક મેકલતાં તે પાછા આવે છે તેમજ ગેરવલે પડે છે અને બીજે સ્થળેથી મંગાવતાં ફરી મોકલવા પડે છે અથવા સીલીકે ન હે'વાથી અમે મોકલી શકતાં નથી. જેથી તેઓએ કૃપા કરી વારંવાર જે સ્થળે તેઓ બીરાજતા હોય, ત્યાં માલવા માટે પત્રદ્વારા અમને જણૂાવવા કૃપા કરવી, નહીતો તે સિવાય ગેરવલ્લે જતાં હોવાથી કે નહીં પહોંચતા હોવાથી હવે અમે મોકલી શકીશું નહીં. જેથી અમને પ્રથમ ખબર આપવા કૃપા કરશે.
- ૨ જે જે મુનિ મહારાજાઓને ભેટ જાય છે તેઓશ્રીએ પણ ઉપરની હકીકત ધ્યાનમાં લઈ અમને લખી જણાવવા કૃપા કરવી. તે સિવાય ઉપર મુજબૂ નહીં પહોંચતા છેવાથી ફરી મોકલી શકીશું નહી.
મુનિ મહારાજાઓને વિનંતિ. હાલમાં નીચેના પ્રથા પ્રસિદ્ધ થયા છે, જેમાં નંબર ૨ માં અધ સહાય મળેલ હોવાથી અડધી કિંમતે ( પાંચ આના ) લઈ આપવાના છે. -૧ ભેટ આપવાના છે, જેથી જે જે મુનિમહારાજાએ મંગાવશે તેમને મોકલવામાં આવશે. દરેક સમુદાયના વિદ્યમાન વડિલ મુનિ રાજશ્રી મારફત મંગાવવા વિનંતિ છે, ૧ અગૃિત્ત રાવવા સૂત્ર.
-ર સિદ્ધ પ્રાભૃત,

Page #3

660000
भ.प.
A.IN
卐
20............. ....... ....... .....- -.
तत्त्ववेदिष्यात्मनोऽन्तर्भावमभिलपता सकलकालं सर्वेण स्व
विकल्पजन्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम् , * तद्वेदिनां च पुरतःकीर्तनीयम् , ते हि निरर्थके--
वयात्मविकल्पजल्पव्यापारेषु सार्थकत्वबुद्धिं कुर्वान . णमनुकम्पया वारयेयुः ।
पुस्तक १९] वीर संपत् २४४८ आश्विन. आत्म संवत् २६. [ अंक ३ जो.
॥श्री वीरायनमः ॥ सिद्धि कैवल्य उत्सव. वा दिपोत्सव पर्व.
(खअध। वृत्त) જે રાત્રિમાં ત્રિગે ચરમ જીનપતિ વીર સિદ્ધિ સુહાવે, પામે કેવલ્ય પશ્ચાત્ ગણધર ગુરૂ ગતમાન્યવ ભાવે; સિદ્ધિ કેવલ્ય ઉત્સવ સુરવર કરે આત્મશુદ્ધિ નિમિત્ત, ધ્યા એ યુગ્મ ભાવે ભવજલ તરવા પર્વ દિપોત્સવિતે.
___V. D.
१ श्रीमान पार-प्रभु मने गौतमरवामी.

Page #4

શ્રી આત્માન પ્રકાશે.
આપણુમાં ઉચય કેળવણીને પ્રસાર કરવાનો
ખાસ ઉદ્દેશ (હેતુ.) (પ્રેષક સગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી-વડવાણ કેમ્પ) ૧ હાલના રાજકર્તાઓ તરફથી વ્યવહારિક કેળવણી સંબંધી બહોળો ફેલાવો થયેલો પ્રત્યક્ષ જોઈ અન્ય કોમના આગેવાન ઉદાર ગૃહસ્થ પિતાની કોમન તમામ મનુષ્ય એક સરખો લાભ મેળવી શકે તેવા હેતુથી સ્થળે સ્થળે સાંસારિક સ્થિતિ સુધારવાને સારૂ સાંસારિક જ્ઞાન અને તેની સાથે નીતિ વધારવાને તથા ધાર્મિક જ્ઞાન પ્રાપ્ત થવાને, કાંઈ પણ બદલાની ઈચ્છા સિવાય ફક્ત પરમાર્થ બુદ્ધિથી તન મન અને ધન સંબંધી યથાયોગ્ય શક્તિ પ્રયુંજી શાળાઓ સ્થાપન કરે છે, એટલું જ નહિ પણ તેમાં અભ્યાસ કરમ વિદ્યાર્થીઓને સ્કોલરશીપ વગેરેથી મદદ કરી પોતાના જાતિ ભાઈને જ્ઞાન સંબંધી અને સાંસારિક સ્થિતિ સંબંધી સારી પાયરી ઉપર આવતાં જે પોતે સંતોષ માને છે. એવા એકથી વધારે દાખલા પ્રત્યક્ષ નજર તળે છતાં આપણી જૈન કોમ તે સંબંધે બહુ પછાત છે એમ કહેવાને કાંઈ આંચકે ખાવા જેવું નથી. માટે જૈન કોમનાં બાળકોને હાલના જમાનાને અનુસરી ગુજરાતી અને અંગ્રેજી જ્ઞાન મેળવવાની સાથે જૈન ધર્મનું જ્ઞાન પણ પ્રાપ્ત થાય એવો ઈલાજ શોધવો જોઈએ.
૨ પાઠક વર્ગ કેળવણીથી વધી પરીક્ષામાં પસાર થાય તે જ હાલના રાજકર્તા તેઓને પાઠક પદવી લાયક જાણી મેટા મેટા હોદ્દા બક્ષે છે. ત્યારબાદ તેઓ અભ્યાસ કરાવવાની પરવાનગી મળેથી તે શાળાઓમાં ભણાવે છે. એવું છતાં પણ તેઓના ઉપરી પણ હોય છે. અને હજારે ગાઉમાં સ્થળે સ્થળે એક સરખું જ શાળાનું બંધારણ જોવામાં આવે છે. જેને કેમમાં હાલના સમયે જૈન જ્ઞાન મેળવવાને સારૂં સદ્દગૃહસ્થ ધનાદિથી મદદ કરી જેન શાળાઓ સ્થાપન કરે છે. પરંતુ વ્યય થતાં ધનાદિને યથાર્થ ઉપયોગ ન થવાથી તેનું પરિણામ સુધરતું નથી. તાજેતરમાં નીચે પ્રમાણે શાળામાં ખામી જણાય છે.
૩ જેને પૂરું લખતાં વાંચતાં અને શુદ્ધ ઉચ્ચાર કરતાં પણ આવડતું ન હાય, તેવી સ્થિતિવાળાને શાળાને માસ્તર ઠરાવવામાં આવે છે, એટલું જ નહિ પણ તેનેજ શાળા સંબંધી સ્વતંત્રતા અર્પિત કરાય છે, એટલે તે પોતાની મરજી - અનસાર બાળકોને અભ્યાસ કરાવે છે. એમ થવાથી ધનાદિ મદદને લીધે શાળા કદાચ સ્થાયી ભાવે રહે છે, પરંતુ શુદ્ધ અભ્યાસ થતું નથી. એમ સ્પષ્ટ જોવામાં આવે છે. માટે અમુક સ્થળે શાળાઓના માસ્તરોની, અગાઉથી પરીક્ષાના વિષયોની જાહેર

Page #5

આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણી પ્રસાર કરવાનો હેતુ. ૬૯ ખબર આપીને પરીક્ષા થવી જોઈએ, અને પછી પરીક્ષાના પરિણામ ઉપર ધ્યાન આપી તેઓને લાભ આપવો જોઈએ.
૪ શાળામાં અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાથીઓને ધોરણસર એક સરખી રીતે અભ્યાસ થવાની ખરેખરી જરૂર છે. તેમ થવાથી શાળાઓમાં પરીક્ષા લેવાનું કાર્ય જેના શીર ઉપર નાંખવામાં આવે, તેને પરીક્ષા લેવાનું સુગમ થાય, અને તે ઉપરાંત સુધારા પણ થઈ શકે. માટે અભ્યાસીઓને સ્થળે સ્થળે એક સરખી રીતે અભ્યાસ થાય તેવું બંધારણ થવા તુરત ધ્યાન ખેંચાવું જોઈએ. ૫ વ્યવહારિક કેળવણને અનુસરતું ગુજરાતી છઠ્ઠા ધોરણ સુધીનું જ્ઞાન
જૈન પાઠશાળામાં આપવા ઉપરાંત ફક્ત બે કલાક જૈન જ્ઞાન કેવી શૈલીથી વ્યવ. આપવાની આવશ્યકતા છે. સંસારિક સ્થિતિ સુધર્યા સિવાય
હારિક તથા ધાર્મિક જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થતી નથી, કેમકે પિતાનું ગુજરાન ધાર્મિક શિક્ષણ અને કુટુંબનું ભરણપોષણ હાલના જમાનામાં ઈંગ્રેજી અને અપાવું જોઈએ ? ગુજરાતી જ્ઞાનને આધારે જોવામાં આવે છે. આ કામમાં
ખર્ચનો બોજો વધારે છે તે પણ પિતાના જ્ઞાતિ, સ્વધમી ભાઈઓની સ્થિતિ સુધરે અને જ્ઞાનમાં પણ પ્રવીણ થાય એમ ઈચ્છનાર સદુ ગૃહસ્થાએ ખર્ચ તરફ ધ્યાન આપવાનું નથી, માટે જૈન શાળામાં મુખ્ય તે ગુજરાતી અને બની શકે તેટલું અંગ્રેજી જ્ઞાન મળવું જોઈએ.
૬ અત્યાર સુધીમાં અનેક સ્થળે જૈનશાળાઓને સ્થાપન થયાને ઘણે લાંબો વખત થયા છતાં તેમાંના વિદ્યાથીઓને અભ્યાસ કોઈપણ સ્થળે પસાર થયે એવું જાહેરાતમાં આવ્યું નથી. તેનું મુખ્ય કારણ જેનકમમાં ઘણું કરીને હાલના સમયે નરમ સ્થિતિવાળે વર્ગ વધારે જોવામાં આવે છે. પોતે દ્રવ્યાદિએ સુખી થવાની ઈચ્છાને લીધે પિતાનાં બાળકોને સંસારિક જ્ઞાન લેવા તરફ તેઓના રક્ષકો વધારે પ્રેરણા કરે છે. અલબત સ્થિતિના સબબે તે અભ્યાસ પણ સંપૂર્ણ થતો નથી અને જેને જ્ઞાન પણ મેળવાતું નથી. તેથી અંતે મૂળ સ્થિતિ ફરી શકતી નથી, કેમકે હાલની કેળવણું ખર્ચ બહુ વધી ગયો છે.
૭ આ બધી હકીકતથી વર્ગનું હિત વાંછનારા મહાન પુરૂએ જેન પાઠશાળામાં બન્ને (સાંસારિક અને ધાર્મિક ) અભ્યાસ હમેશાં થઈ શકે તેવી યોજના કરવી જોઈએ.
૮ આજ ઘણે સ્થળે સામાયિકાદિ ષટું આવશ્યક પણ શુદ્ધ ઉચ્ચારથી ભણતો હોય એમ જણાતું નથી. તેમજ ભણેલ અશુદ્ધ હોય તે તે સુધારવાની ઈચ્છા

Page #6

૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ધરાવતા હોય એમ પણ જણાતું નથી, એ ઘણું જ ખેદકારક છે. ( વળી સંવછરી જેવા મેટા દિવસમાં જે શ્રાવક સૂત્રોનું ઘી બેલે તેજ ભણવે એ ચાલ ભૂલભરેલો જણાય છે. કેમકે ખોટા ઉચ્ચારના આવશ્યક કરવા અને તે સાંભળવા તે કરતાં ઘીની ઉપજ ન થાય તે કાંઈ હાનિ થવા સંભવ નથી. માટે ધર્માચાર્યોએ શુદ્ધ ઉચ્ચારવડે આવશ્યક કિયા કરાવનારને જ આદેશ આપવો જોઈએ. ૯ પાછળ કહ્યું તેમાં સુધી સંસારિક સ્થિતિ ન સુધરે ત્યાં સુધી ધાર્મિક
સ્થિતિ સુધરવાનો સંભવ નથી. સંસારિક સ્થિતિ સુધારવા ધર્મસ્થિતિ સુધા- માટે ગુજરાતી અને અંગ્રેજી કેળવણી યોગ્ય રીતે મેળવી રવા સંસારસ્થિતિ જોઈએ. અને તેને માટે જૈન સમુદાય તરફથી મેટાં મેટાં સુધારવાની જરૂર. શેહેરેમાં જૈન લે સ્થાપવી જોઈએ. કે જેમાં સરકારી
કેળવણી ખાતાની જેમ કેળવણી આપવામાં આવે અને તે સાથે એક અથવા બે બે કલાક દરરોજગ્યતાના પ્રમાણમાં ધર્મસંબંધી કેળવણી પણ આપવામાં આવે.
૧૦ ધર્મસંબંધી કેળવણી આપવી એટલે માત્ર “નને રિતા વગેરે સૂત્રપાઠ કઠે કરાવવા, એમ સમજવું નહિ, પરંતુ બાળકોની શક્તિના પ્રમાણમાં પ્રારંભથી જ ઓછીવત્તી સમજુતી અર્થ સહિત આપવી જોઈએ. બાળ વૃક્ષની પેઠે બાલ્યાવસ્થાથી જ ધીમે ધીમે જૈનધર્મનાં તો એવી રીતે તેના મનમાં ઠસાવવા જોઈએ કે જેથી પુર્ણ થયેલું વૃક્ષ જેમ નમાવી શકાતું નથી, તેમ મેટી ઉંમરે અન્યદર્શનીઓનાં શાસ્ત્રો વાંચીને કે યુરોપિયનોના સિદ્ધાંતે જાણીને તેનું મન લેશ માત્ર પણ ચલિત થાય નહિ. કદિ કોઈ હકીકત પ્રત્યક્ષ પ્રમાણદિવડે જોતાં લક્ષમાં ઉતરે નહિ તે તે વખતે તેવી સમજણનાં શાસ્ત્રોનો વિરહ, ગિતાર્થ ગુરૂનો અભાવ અને પિતાની સમજણમાં ખામી વિચારી મધ્યસ્થ ભાવ વહન કરે.
૧૧ જ્યારે આવી રીતની જેને કેળવણી આપવી ડરે, ત્યારે તેવી કેળવણું આપનારા માસ્તરે જોઈએ, અને તેને માટે પરીક્ષા લેવાનું સ્થળ મુકરર કરી પરીક્ષા પણ લેવાવી જોઈએ, તેમજ તેમાં પાસ થયાના પ્રમાણમાં તેને પગાર મળવો જોઈએ અને કામ પણ તેની યોગ્યતાના પ્રમાણમાં સંપાવું જોઈએ. હાલમાં પરીક્ષા લીધા વિનાં માત્ર સૂત્રપાઠ, અર્થ સમજ્યા વિના ગેબીગેખીને કઠે કરેલા માણસો મેહે જી તરીકે નીમાય છે અને તેઓ પોતાની આવડત પ્રમાણે શુદ્ધ કે અશુદ્ધ જેવું ભણાવે તેવું ચલાવી લેવામાં આવે છે. પરંતુ તેથી ખર્ચ માત્ર થાય છે, ધારણું ફલિભૂત થતી નથી.
૧૨ જૈનશાળાઓ કરી માસ્તર રાખીને પાર વગેરેનો ખર્ચ કરવામાં

Page #7

આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણું પ્રસાર કરવાને હેતુ.
૭૧ મુખ્ય ધારણું જૈન બાળકે શુદ્ધ ઉચ્ચાર સહિત જૈનજ્ઞાન શીખે અને તેના અર્થ સમજી જૈનધર્મનું રવરૂપ સંસ્કૃષ્ટ જાણી તેમાં દઢ થાય એવી હોય છે. જ્યારે આવી ધારણ અંતઃકરણમાં રાખવામાં આવે છે, ત્યારે તે ફલિભૂત થઈ કે નહિ? અથવા કેટલે દરજજે થઈ? તે જાણવા માટે દરેક જૈનશાળામાં અભ્યાસ કરનારા વિદ્યાર્થીઓની નિયમિત વખતે પરીક્ષા લેવાવી જોઈએ.
૧૩ પરીક્ષા લેવાનું ધોરણ દાખલ કરવાનો વિચાર કરતા પહેલાં અભ્યાસનું ધારણુ મુકરર કરવું જોઇએ, તથા અભ્યાસના સાધન તરીકે પુસ્તકોની યેજના દેશકાળને, વિદ્યાથીઓની ઉંમરને અને બુદ્ધિને અનુસરતી થવી જોઈએ. માસિકે, વર્તમાનપેપરે, અને ભાષણ આદિ દ્વારા ધર્મજ્ઞાનના શિક્ષણની ખામી અને તે કેવી રીતે દૂર કરી શકાય, તેને માટે ઠેકાણે ઠેકાણે ચર્ચાઓ ચર્ચાઈ રહી છે, પણ સારા કામને પ્રારંભ કરવામાં સર્વ કઈ જાણે છે તેમ તે કાર્યને ઉપયોગી થઈ પડે તેવાં સાધનો ઉત્પન્ન કરવા જોઈએ.
૧૪ અત્યારે ધર્મજ્ઞાનની શરૂઆત કરવા માટે નાનાં પુસ્તક જે કે બહાર પડેલાં નજરે આવે છે, તથાપિ અષ! જેને જે રસ્તે ઉત્તમ લાગે, તેણે તે સ્વેચ્છાએ જાહેરમાં મૂક્યો. બીજાઓને પિતાના વિચારે કે પદ્ધતિ અનુકૂળ પડશે કે નહિ તેની દરકાર કરી નહિ. આ રીતે ધર્મશાન ફેલાવવાને રસ્તે વિવિધ મત, વિવિધ પદ્ધતિ, વિવિધ વિચારોવાળો પકડવાથી ધારેલું ફળ મળવું મુશ્કેલ છે. બાળકના તનમનને રૂચે, અને તેની શક્તિની હદમાંજ હોય એવાં બહુમતથી લખાયેલાં ધર્મ-શિક્ષણનાં પુસ્તક જોઈએ.
૧૫ અત્યારસુધીમાં બહાર પડેલાં પુસ્તકોની શૈલી એવી જોવામાં આવે છે કે, શીખવાનો આરંભ કર્યા પછી નિરસતાથી કે કઠિનતાથી શીખનાર તે કામ છોડી દે છે, શીખવામાં તેને ગમ પડતી નથી, તેથી તેને રસ ઉપજતું નથી, અને તે બનેથી તેને ઉગતો ધર્મ–ભાવ નાબૂદ કે લગભગ નાબૂદ થઈ જાય છે. વળી મેટા અફસસની વાત તો એ છે કે,–કેળવણમાં આગળ વધેલામાંના ઘણાખરા માણસો ધર્મને કે દેવદનને ખરેખર તિરકારની નજરે જુએ છે! અંગ્રેજી ભણીને આગળ વધી ડિગ્રી મેળવતા થયા એટલે તો તેમને ધર્મની જરૂર જ જાણે ન હોય? પરભાષા શીખ્યા એટલે જાણે પરધમ જ બની ગયા હોય એવો ભાસ થાય છે! ધર્મમાં આગળ વધેલા માણસોના હદયમાં આ વાતથી ખરેખર મેટે જખમ લાગે છે. તેઓ ધારે છે કે કેળવણીમાં આગળ વધે એટલે તેઓ ધર્મમાં પણ આગળ વધવા જોઈએ, તેઓ એવા તે આસ્તિક અને ધર્મકાર્યમાં ભાગ લેનારા હોવા જોઈએ કે કેળવણીમાં પછાત રહેલાઓને અને પૈસાદાર માણસોને તેઓનું કાર્ય—-તેમની

Page #8

૭૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કલમ જાગૃત કરીને કર્તવ્ય માર્ગે દોરે, અને ધર્મ–કાર્યમાં વિશેષ સહાયભૂત થઈ પડે! પરંતુ બને છે તેથી ઉલટું જ! આ બિનાથી કયા ધાર્મિક પુરૂષને ખેદ થયા વિના રહેશે?
૧૬ ઓછા કેળવાએલા કે નહિ કેળવાએલા માણસે શીખવા શીખવવામાં સર્વમાન્ય માર્ગ ગ્રહણ કરે છે, પરંતુ કેટલાએક કેળવાએલા યુવાન પુરૂ હસવા સરખી દલીલો રજુ કરીને કહેશે કે,–સૂત્રે એ કરવાની શી જરૂર છે? ખાલી મહેનત શામાટે કરવી જોઈએ? એકલી સમજણથી શું ન ચાલે? સૂત્રપાઠ મહએ કર્યા સિવાય શું અમારે નહિ ચાલે? વગેરે બોલીને સૂત્રો એ કરવાની બાબતમાં વાંધો લે છે, અલબત અમારે કબલ કરવું જોઈએ કે, કેટલેક સ્થળે સમજણ વગરનું કેવળ ગોખણ ચલાવવામાં આવે છે, એ વાત નિ:સંશય છે. પરંતુ જે જે બાબત
સ્મરણમાં જ રાખવા એગ્ય હોય, તે મ્હોંએ કરવી જ જોઈએ. એમ તે અમારા કેળવાએલા બંધુએ પોતે લીધેલી વ્યવહારિક કેળવણીના અનુભવ ઉપરથી કબુલ કરશેજ. આ વાતના ટેકામાં અમે કેટલીક સાબિતીઓ આ નીચે રજુ કરીએ છીએ.
૧૭ આજકાલ અપાતા વ્યવહારિક કેળવણીમાં ભૂળ જ્ઞાન, ખગોળશાસ્ત્ર, વ્યાકરણ તથા રસાયન વિદ્યા ઈત્યાદિ જ્ઞાનના વિષયેમાં કેટલું કેટલું હાંએ કરવું પડે છે. વળી કાયદાશાસ્ત્રીને, વૈદ્યકશાસ્ત્રીને, ભાષા જ્ઞાનીને તથા ઇજનેર વગેરે વિદ્યાવત પુરૂષને યાદશકિતને કેટલે બધે ઉપયોગ કરવો પડે છે, તે તેઓ જાણે છે.
૧૮ અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે,–“હાવરો મનુષ્યને પરિકવ બનાવે છે.” એ વાત ખરી જ છે. કેમકે નાનાં બાળકોને મનની, વચનની તથા શરીરની જે જે ટે નાનપણથી પાડવામાં આવે છે તે દ્રઢ મૂળ ઘાલીને રહે છે. જુઓ-અંગબળમાં નાનપણથી બાળકનું શરીર જેટલું વળી શકે છે તેટલું મોટી ઉંમરના વાળી શક્તા નથી. તેમજ વાકચાતુર્યમાં નાટકગૃહનો નાનાં બાળકો જેવાં સુભાષિત મધુર અને અસરકારક વચને બોલે છે, તેવી વચનકળા મોટી ઉમરે શીખતાં મુકેલ પડે છે; અને કદાચ શીખે છે તો તેવી અસર કરી શકતા નથી તે જ પ્રમાણે બાળકોનાં કુમળાં મનની યાદશક્તિ ખીલવવા માટે મહાન પુરૂનાં જ્ઞાન–ગર્ભિત ગંભીર વચને પણ મેઢે કરાવવાની જરૂર છે.
૧૯ અસલના મહાન આચાર્યો તથા ધર્મવેત્તાઓ મેટા ગ્રંથો ઉપરથી સંક્ષેપ સૂત્રની રચના કરી ગયા છે. તે મુખપાઠ કરવાના હેતુથીજ કરેલી દીસે છે, એવું અમારા કેળવાયેલા મિત્રોને ધર્મ શાસ્ત્રોનો ઉંડા તત્વોમાં દષ્ટિ કરતાં માલુમ પડશે. હાલ તેઓ જે એકાંત અભિપ્રાય આ બાબતમાં આપે છે તે તેઓના ધર્મ જ્ઞાન વગરના એકપક્ષી જ્ઞાનનું પરિણામ છે.

Page #9

આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણી પ્રચાર કરવાના હેતુ.
૭૩
માટે તેઓને અમારી નમ્ર ભલામણ છે કે-જે તેઓ પોતાના સુવિચાર તથા
ઉત્તમ નીતિ રીતિને સુધારો આજના ધર્મ-શ્રદ્ધાવાળા પણ જેન ગુરૂઓનું જ્ઞાન અભણ વર્ગમાં દાખલ કરવા ઈચ્છતા હોય તો તેની ખાસ પણ વૃદ્ધિ પામવું ફરજ છે કે–તેઓએ ધર્મ શાસ્ત્રનાં તત્વોનું સદ્દગુરૂ પાસે જરૂરનું છે. દરરોજ થોડા થોડા વખત અધ્યયન કરવું એટલું જ નહિ
પણ પિતાને મળેલા જ્ઞાનનો સદુપયેગ કરી તેમની સાથે દરેક ઉપયોગી પ્રસિદ્ધ ધર્મ-ક્રિયામાં ભાગ લેવો. આથી પરસ્પર વિરોધ ભાવ ટળી જઈને વિશ્વાસપાત્ર થશે, અને તેને પરિણામે સંસારીક સ્થિતિ સુધરવાના કારણભૂત તેઓ થશે.
૨૦ હાલ અપાતા ધર્મ–શિક્ષણથી પિટીયું જ્ઞાન માત્ર મળે છે. તેનું કારણ સમજણ વગરનું ગોખણ માત્ર કરાવાય છે તે જ છે. શીખવનારને શીખવવાની કંઈ વિશેષ માહિતી કે કેમ શીખવવું તેનું કિંચિત્ સૂચના પણ કઈ પુસ્તકમાં જોવામાં આવતી નથી, એથી આ કામ કેવળ કઢંગી સ્થિતિમાં ગમે તેમ ચાલ્યું જાય છે. કહેવાનો મતલબ એજ છે કે-શિક્ષકને શિક્ષણ સંબંધી કંઈક પણ માહીતી મળે અને વિદ્યાર્થીઓને સરળ થઈ શકે એવી પદ્ધતિનાં સર્વમાન્ય પુસ્તકો બહાર પડવાં જોઈએ. આ અડચણ દૂર કરવાના હેતુથી બહુમતે લખાયેલી જૈનધર્મની શરૂઆત કરવામાં ઉપયોગી થઈ પડે એવી આ જ્ઞાનમાળાની યેજના ઘડી કહાડવામાં આવી છે માટે જે તે કંઈ પણ લાભકારક થઈ પડશે તો પ્રયત્ન અને ધારણા ફળિભૂત ‘થયાં સમજાશે.
૨૧ આજકાલ ચાલતી જૈન વિદ્યાશાળાઓમાં અપાતું ધર્મશિક્ષણ દેશકાળને અનુસરતું ન હોવાથી તથા સંસારિક કેળવણીની પદ્ધતિ પ્રમાણે સરળ ન હોવાથી પ્રથમ શીખનાર જૈન કે અન્ય દર્શનીને અઘરું પડે છે, એટલું જ નહિ પણ જે ધર્મજ્ઞાનના રસનું આસ્વાદન આનંદપૂર્વક થવું જોઈએ તે પણ થતું નથી. વળી ઘણે સ્થળ સુત્રોના પાઠ ફકત મોઢે કરવામાં આવે છે, તેમાં અર્થ જ્ઞાનને સહેજ પણ વિચાર કરાવે તો દુર રહ્યો, પણ શુદ્ધ ઉચ્ચાર ઉપર પણ લક્ષ ભાગ્યેજ આપવામાં આવે છે. શીખનાર તથા શીખવનારને માત્ર એટલી જ ઉત્કંઠા જણાય છે કે, જેમ બને તેમ થોડા કાળમાં ઘણું પાઠ તૈયાર કરી નાંખવા. વળી જે કોઈ સ્થળે કદાચ અર્થ સહિત શીખવવામાં આવે છે, તો તે પણ કેવળ શુક પાઠ સમાન હોય છે, પણ શીખનાર પાઠને સારી કે હેતુ સમજ્ય છે કે નહિ, તે સંબંધી શિક્ષક અને શિષ્યની વચ્ચે કંઈ પણ પ્રશ્રનેત્તર કે પરીક્ષા થતી નથી. તેથી પરિણામ એવું આવે છે કે –બહારને કેઈ કેળવાયલે ગૃહસ્થ આવા ભણનારને અમુક બાબતને

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પ્રશ્ન કરે છે તે તેને સંતોષકારક ઉત્તર આપી શકતા નથી, પણ પિતે પોપટની માફક શીખેલા પાઠના શબ્દે શબ્દો કહેવા જતા અનેક ભૂલો કરે છે.
૨૨ જૈન ધર્મજ્ઞાનમાં પ્રથમ શું શીખવવું તથા કેવી રીતે શીખવવું ઈત્યાદિની ક્રમવાર સરલ યોજના ન હોવાથી ભિન્નભિન્ન સ્થળે ભિન્નભિન્ન પ્રકારનું જ્ઞાન અપાય છે. વળી પરીક્ષાનો નિયમ પણ ક્યાંહી જોવામાં આવતો નથી, તેથી અમુક માણસ કેટલું ધર્મજ્ઞાન પામ્યું છે, તે જાણવાને પણ કોઈ સાધન નથી. એ સઘળી અડચણે કંઈ અંશે દૂર કરવાના હેતુથી આ જ્ઞાનમાળા ગ્રંથની રચના થઈ છે. આથી શિક્ષકને, શિષ્યને તથા પરીક્ષકને પિતાના કામમાં સરલતા થશે અને વખત વ્યર્થ જતો અટકશે, એવી આશા રાખવામાં આવે છે.
૨૩ આ પુસ્તકમાં પ્રથમ સ્વર, વ્યંજનની સમજણ આપવા પછી પ્રવેશક પાઠે નાંખવામાં આવ્યા છે. અર્થની ગંભીરતા પ્રમાણે ચઢતા અનુક્રમે કઠિન સૂવ પાઠ દાખલ કર્યા છે. ત્યારપછી પાછલા સૂપડ ઉપર વિશેષ વિવેચનના રૂપમાં કેટલાક પાઠ જરૂરીયાત પ્રમાણે આપ્યા છે. તેમાં સામાયિક તથા ચિત્યવંદનની કિયા-વિધિ યથા સાધ્ય સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. છેવટે શિષ્યનું જ્ઞાન પારખવા માટે પરિક્ષકને ઉપયોગી થાય એવા હેતુથી તમામ પાઠમાંથી પ્રનો કહાડીને મૂકવામાં આવ્યા છે.
૨૪ એ પ્રશ્નથી એવી નેમ રાખવામાં આવી છે કે પરિક્ષકોએ પ્રનો ઉપરથી જ શિષ્યના અભ્યાસ સંબંધી સ્વાલ કરવા પણ તે પુસ્તકથી બહારને કોઈ પ્રશ્ન કરો નહીં.
- ૨૫ આથી ભણનાર શિષ્યની તેમજ તેના ભણાવનાર શિક્ષકની પરીક્ષા થશે, એટલું જ નહીં પણ આ પહેલું પુસ્તક પુરૂં કરનાર કેટલું જ્ઞાન પામે છે, તે પણ હાલ ચાલતી વ્યવહારિક કેળવણીના ધોરણની શૈલી પ્રમાણે કોઈને પણ જાણવું સરલ થઈ પડશે.
૨૬ જે આ પુસ્તક જૈન વર્ગમાં સામાન્ય રીતે સર્વત્ર ઉપયોગી થઈ પડશે એટલે કે શાળામાં ભણતા વિદ્યાથીઓને તથા સામાન્ય રીતે શીખનાર ધર્મ અભ્યાસીઓને તેમજ બીજા પૂખ્ત ઉમરના ધમાંથી સજજનેને, પણ એક સામટી રીતે લાભકારી નીવડશે તો હવે પછી આ પુસ્તકના ક્રમાનુસાર બીજાં પુસ્તકો પણ કહાડવાને ઈરાદે છે અને તે પુસ્તકમાં ભણનારની બુદ્ધિ તથા વયનાં પ્રમાણમાં ચડતા ચડતાં ધર્મજ્ઞાનના સર્વે ઉપગી વિષયોને કિયા, વિધિ, તથા અર્થ વિચારની સમજણ સહિત, દાખલ કરવાની ઈચ્છા રાખી છે.

Page #11

આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણી પ્રસાર કરવાને હેતુ. ઉપ આ પુસ્તકની રચનામાં હાલ વપરાતા પ્રતિકમણાદિ પુસ્તકના પાઠની શૈલીમાં કોઈ પણ ફેરફાર કરવામાં આવ્યું નથી એટલે સુત્રોના પાઠ જેવા અનુક્રમમાં બીજા પુસ્તકોમાં જોવામાં આવે છે તેવી જ રીતે આખાને આપી રાખ્યા છે પણ તેના શબ્દાર્થના વિભાગ વિદ્યાથીને સગવડ માટે કરવામાં આવ્યા છે.
ર૭ વળી અમારે જણાવવું જોઈએ કે આ ધર્મનાં પુસ્તકમાં કોઈ પણ જગ્યાએ સૂત્ર વિરૂદ્ધ કે આજ્ઞા વિરૂદ્ધ લખાણ કરવાની કોશિશ કરી નથી. તેમ છતાં કઈ નજર દોષથી કે અ૫ મતિ તથા અલ્પ શકિતને લીધે તેમજ આ અમારે તદન નવીનજ પ્રયાસ હોવાથી કોઈ કોઈ સ્થળે કોઈ દેષ કે ખામી માલુમ પડે તે સુજ્ઞજનો સુધારી લેશે અને તે બાબત જે કાંઈ સુધારો કરવા ધારે તે તે પ્રમાશેની સુચના અમારી ઉપર મોકલવા કૃપા કરશે કે જેથી અમને આગળ જતા તે સુધારો કરવા બની આવે.
૨૮ આજકાલ ઘણા તરફથી સુચના કરવામાં આવે છે કે,–સંસારિક કેળ વણ સાથે ધાર્મિક કેળવણી આપવા માટે પાઠશાળાઓ, બેડીંગ સ્કુલે તથા નાની વિદ્યાશાળાઓ સ્થાપવી ધર્મશિક્ષકો તેયાર કરવા. પણ તેટલું કર્યા પછી પણ એક મેટી મુશ્કેલી તો નડશેજ, એ મુશ્કેલી વિષે કેળવણીના શુભેચ્છકના લક્ષમાં આવ્યું હોય એમ જણાતું નથી. તે મુશ્કેલી એ છે કે,-તમામ શાળાઓમાં શિક્ષણનું એક સરખું બંધારણ કરવા માટે મેગ્ય પુસ્તક જોઈશે. હાલ વપરાતાં પ્રતિકમણાદિ પુરકો શિક્ષણની સુધરેલી પદ્ધતિને અનુસરતાં હોય એમ લાગતું નથી. આ મુશ્કેલી કંઇક અંશે દુર કરવાના ઈરાદાથી મેં હવે પછી પ્રગટ કરવા ધારેલી આ “જૈન ધર્મ જ્ઞાન માળા” રચાવવાનો પ્રયત્ન કર્યા છે.
કેશરને કોયડા કોણ ને ક્યારે ઉકેલશે?
પૂરી ખાત્રીવાળું શુદ્ધ સ્વદેશી કેશર મળી શકતું જ હોય તેમજ જે તે ભેળસેળ તથા તથા જીવજંતુ વગરનું જ હોય તો પ્રભુ પૂજાદિક શુભ પ્રસંગે વાપરવા કોણ મના કરે છે? કઈજ નહીં. પણ તે મળે છે જ ક્યાં ? તેની પૂરી ખાત્રી કરી લેવા કાણું પા કરે છે ? કદાચ ક્યાંય શુદ્ધ મળતું જ હોય તો પણ સ્વાર્થો વશ વ્યાપારીઓ તેમાં ભેળસેળ કરતાજ ન હોય એવું એકાએક માની લેવું સાહસ ભર્યું લાગે છે. એવી કિંમતી વસ્તુ વેચનારા વ્યાપારીઓમાં ભાગ્યે જ નકી (પ્રમાણિકતા હોવા સંભવ છે. વળી કેવળ પરમાર્થદાવે વરસથી એમાં આત્મભેગ આપી

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કામ કરનારા ક્યાં દેખાય છે ? જ્યારે આવી ચર્ચા ઉભી થાય, ત્યારે તેમાં ઊંડા ઉતરી ગુણદોષ કે લાભાલાભને પૂરતો વિચાર કર્યા વગર નકામે કેળાહળ કરી મૂકનારાની સંખ્યા તે કંઈ ઓછી નથી ઉતરતી પણ તેથી લાભ ? સારી શિખામણ આપવા જનારી સુઘરીને જ માળો જેમ વાનરજીએ ચૂંથી નાખે તેવું પરાક્રમ ફેરવવું એમાં મોટાઈ શી? સત્યશોધક ભાઈ બહેનોએ મનમાં સાલતી. શકાઓ દૂર કરી, પિતાનું જ મન કબૂલ કરે તેવો સાચા ને સરલ માર્ગ આદરી લે અને આપણું અન્ય મુગ્ધજનોને શાન્તિથી સમજાવી ઠેકાણે પાડવા જોઈએ. વેદીયાઢેર જેવું કરવું નહીં, તેમજ અંધ શ્રદ્ધાથી ગરીયા પ્રવાહે ચાલવું નહીં પણ સ્વક્ષપશમ પ્રમાણે બુદ્ધિ બળ વાપરી શાસ્ત્રકારને પવિત્ર આશય સમજી, તેની આજ્ઞાનું યથાર્થ પાલન જેમ શક્ય રીતિથી થઈ શકે તેમ કરવા શુભ પ્રયત્ન સેવ. કઈક વખત અજ્ઞાનતાવશ મુગ્ધ જને ભક્તિના વિષે આશાતના કરે છે. તેવી આશાતના સુજ્ઞજનો તે નજ કરે એટલું જ નહીં પણ તેઓ તે વ્યક્તિને ખરે માર્ગ સમજી દ્રઢ શ્રદ્ધાપૂર્વક જાતે તેનું પાલન કરતા સતા અન્ય મુગ્ધ જનોને આ શો ? ધીરજ રાખી નિર્પક્ષપણે ભેળા મુગ્ધ જનેને ભક્તિને ખરો માર્ગ બતાવનારા સુજ્ઞ ભાઈ બહેનને ઓછો લાભ થાય છે શું? ઘણે સારે લાભ થઈ શકે. મૂળચંદભાઈવાળા મુદ્દાસર લખાયેલા કેસર સંબંધી લેખને લક્ષપૂર્વક વાંચી વિચારી જાતે હિતમાર્ગ આદરી અન્ય સ્વજન મિત્રાદિક વર્ગને જાણેલી સત્ય હકીકત સમજાવી હિત માર્ગ આદરવા પ્રેરણા કરવી સર્વથા ઉચિત લાગે છે. શું આટલું અલ્પ પણ આપણાથી કરી ન શકાય ? આટલી સામાન્ય બાબતને ડહાપણભરી રીત્યે ઉકેલ આણતાં “મભે પાછું આવે ” તે પછી બીજું મહત્વનું કામ શી રીતે કરી શકાય? નકામી વાતો કે ચુંથણ કરવાથી શું વળે? સાણા ભવભીરૂ ભવ્ય જનને તે એ રીતે અમૂલ્ય સમય ગાળવો ને નાહક બુદ્ધિ શક્તિને દુરૂપયોગ કરવો નજ પાલવે. “ક્ષણ લાખેણીએ જાય” એમ કહેનારા શું આવો સમય એળે ગાળશે ? આપણામાં ઘણું જ જડતા-મંદતા પેસી ગઈ છે તેથી જ પ્રમાદવશ આપણે ડિત માર્ગમાં અધિક પ્રવૃત્તિ કે પ્રગતિ કરી નથી શક્તા, કાર્યદક્ષતાની આપણામાં ભારે ખામી છે તે કોઈ રીત્યે દુર થવી જોઈએ. બળથી જે કામ ન થઈ શકે તે કળથી થઈ શકે તે અનુભવ આપણે મેળવવો જોઈએ. ખાસ કરવા આદરવા જેવી બાબત હોય તેમ છતાં નૈતિક હિંમતની ભારે ખામીથી તે કામ કરવા ઈચ્છા હોય છતાં મનમાં સંકોચ રાખી કશી જીવ સરખી પ્રવૃત્તિ નજ કરીએ અને કદાચ કંઈક પ્રવૃત્તિ આદરી હોય તેમાં જે કોઈ મુગ્ધ જનેએ મરજી મુજબ ટીકા કરવા લાગ્યા હોય તે ગમે એવી સુંદર અને આશાજનક પ્રવૃત્તિને પણ તજી દેતાં વાર લાગતી નથી. શાસ્ત્રકાર પણપણે જણાવે છે કે

Page #13

આપણામાં દુષ્ય કેળવણુ પ્રસાર કરવાના હેતુ.
૭૭ શંકાશીલ મુગ્ધ જનો તેવી કશી શુભ પ્રવૃત્તિને જાતે આદરતાજ નથી, કંઈક શ્રદ્ધાળુ પણ મોળા મનનાં માણસે લાભ સમજી કદાચ તેમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે ખરા પણ કંઈ વિ નડતાં તેને તરત તજી દે છે. ફક્ત જે દ્રઢ મનના સુશ્રદ્ધાળુ ઉત્તમ જનો હોય છે તેઓ જ પરિણામ દશ હેઈ જે કંઈ શુભ પ્રવૃત્તિ આદરે છે તેમાં ગમે તેટલાં વિ નડે તો પણ તેથી લગારે ડગ્યા વગર અંતસુધી અડગપણે તેમાં આગળ વધ્યા કરે છે. આપણે હવે અધમતા અને મધ્યમતાને દૂર કરવા દ્રઢ નિશ્ચય કરે જોઈએ. તેજ ઉત્તમ જનોનું શુભ અનુકરણ કરી આપણે સહુ કર્તવ્યનિષ્ઠ બની સુખી થઈ શકશું. આવી વાત કેને ગમતી નહીં હોય ? સહુ કોઈને ગમેજ. પરંતુ પ્રમાદવશ શિથિલ પરિણામથી કંઈ હિત પ્રવૃત્તિમાં દ્રઢતાથી જોડાઈ શકાય નહી અને તેમ કર્યા વગર આપણે ઉદ્ધાર પણ થઈ શકે નહીં. સમજે તેને માટે આટલું બસ છે.
ઈતિશમ. લેર મુનિરાજશ્રી કર્ખરવિજયજી મહારાજ.
ચેતનને.
( કાવ્ય ) મેં તે જોયો જે સાર, જગતને જુઠ અને વ્યવહાર; રંક દશાધીન રંક જનને, કોનો છે આધાર; સંપત્તિ પાત્ર સદાજન દેતા, મૂરખને અધિકાર. (મે) માત પિત કણ બ્રાત ભગિની, સુત દારા સંભાળ; જર વિનાના તે પણ કહેતાં, ધીક અરે નાદાર() ચેતન તું તો ચેતી લેજે, રાગદ્વેષ સંહાર; હાયક શ્રી મહાવીર વિનાનો, શૂન્ય અરે સંસાર. (મેતો) માન ભલે અપમાન ભલે, નહિ તેની કર દરકાર; સમદ્રષ્ટીથી સને નીરખી, સમરો શ્રી નવકાર. (મેતો)
હરગેવન નાગરદાસ માજની રાધનપુર.

Page #14

૭૮
શ્રી આભા પ્રકાશ.
દ્રવ્યને ઉપયોગ.
વિઠ્ઠલદાસ. મૂ. શાહ. આજકાલ પ્રાયે કરીને જોવામાં આવે છે કે ધન, દ્રવ્ય અથવા સંપત્તિના સંબંધમાં અનેક લોકો અનેક પ્રકારના વિચાર ધરાવે છે. કેટલાક તો વૈરાગ્ય ધારણ કરીને કહી બેસે છે કે ધન અત્યંત ખરાબ વસ્તુ છે, તેનાથી અમુક અમુક હાની થાય છે. એટલા માટે તેને એક અત્યંત તુચ્છ અને ત્યાજ્ય વસ્તુ સ જવી જોઈએ. આમ કહેનાર લોકો દ્રાક્ષ ન મળવાથી તેને ખાટી કહેવાવાળા લોકોની જેવા દેય છે. તેઓ હદયથી તે “ભજ કલદારનો મહામંત્ર જપયા કરે છે, પરંતુ કોઈ ન મળવાના કારણથી લેકની સામે મૂળથી પિતાની ત્યાગવૃત્તિનો પરિચય કરાવે છે. એક પ્રકારના લેકે એવા હોય છે કે જેને મત ઉક્ત મતથી બિલકુલ વિરૂદ્ધ હોય છે. તેઓ કહ્યા કરે છે કે સંસારમાં ઈશ્વનો કોઈ સગો ભાઈ હોય તો તે કેવળ ધન-સંપત્તિજ છે. તેઓનું કહેવું એ હોય છે કે વગર પૈસે આપણે કોઈ પણ-હાનામાં ન્હાનું–કાર્ય પણ થઈ શકતું નથી, એટલે સુધી કે ધન વગર આપણે ખાઈપી શક્તા નથી, સુઈ શક્તા નથી, બેસી શક્તા નથી, ચાલી શક્તા નથી, શ્વાસ પણ લઈ શક્તા નથી, એ સર્વ લોકે ધનની શક્તિનું વર્ણન કરવામાં અત્યુક્તિથી કામ લીધા કરે છે. પરંતુ વસ્તુ સ્થિતિ એવી નથી. એ બન્ને પ્રકારના લોકોના મત ભ્રમમૂલક અને અજ્ઞાનથી પરિપુર્ણ છે. યથાર્થ વાત એ છે કે કઈ કઈ લેકે લાચારીથી કહ્યા કરે છે તેટલે દરજજે ધન તુચ્છ અને ત્યાજ્ય વસ્તુ નથી તેમજ તે એટલી બધી અધિક મહત્વપુર્ણ વસ્તુ નથી કે જેના મહત્વનું દિગ્દર્શન કરાવવાને માટે લાંબી લાંબી વાત બતાવવી પડે. હા, એટલું અવશ્ય માનવું પડશે કે ધનના વિષયમાં અપાત્રતા અને આલસ્ય જ ઘણા રાખવાથી કામ ચાલે તેમ નથી. આપણે સ્વીકારવું જ પડશે કે ધન એક ઉપયોગી વસ્તુ છે. તેના વગર આપણું સાંસારિક જીવન દુ:ખપૂર્ણ અને કષ્ટમય બની જાય છે. ઘણાં લોકો ધન–કષ્ટને લઈને નિરાસ બની જઈ સંસારને અસાર સમજવા લાગે છે. કે લોકો તે ધનાભાવને લઈને પોતાના ધનવાન પાડોશી સાથે ઘણાથી વર્તવા લાગે છે. જીવન-સંગ્રામમાં વિજય પ્રાપ્તિ કરવા માટે પ્રસ્તુત લેખમાળામાં જેટલા સાધનો બતાવવામાં આવ્યા છે અને આગળ બતાવવામાં આવશે તેમાં અવસ્થાનુસાર ઉપયુકા ધનને પણ એક અગત્યને માટે ભાગ ભજવે છે. ખરી વાત તો એ છે કે ધન વગર સંસારમાં મનુષ્યનું વ્યવહારીક જીવન શિથિલ અને નિરૂપયેગી બની જાય છે, એટલા માટે એટલું ઉચિત છે કે આપણે આલસ્ય. મય વિવાદો દ્વારા દ્રવ્યને તિરસ્કરણય વસ્તુ ન સમજવી જોઈએ, કિન્તુ સાચાં અને ખુલાં હૃદયથી સંકેચ રહિતપણે એટલું માની લેવું જોઈએ કે ધન એક ઉપગી વસ્તુ છે. જેના અભાવને લઈને મનુષ્યની દશા પાંખ વગરના પક્ષીની જેવી થાય છે.

Page #15

દિવ્ય ઉપ ગ.
પૈસાની ખાતર રાતદિવસ મત્યધિક હાયવોય કક્ષા કરવાથી શું પરિણામ આવે છે તે સે કઈ જાણે છે. અધિક લેભ તથા તૃષ્ણના અનિષ્ટ પરિણામ કેઈથી અજાણ્યાં નથી. તે સાથે એક બીજી પણ ધ્યાન આપવા ગ્ય વાત એ છે કે અધિક ધન રાશિ પ્રાપ્ત થવાની સાથે કયીક વસ્તુઓની હક રહ્યા કરે છે, ચિંતા પીછે છેડતી નથી, ચારોના ભયથી રાત્રે નિદ્રા આવતી નથી, કુટુંબ માં ઝગડે ઉપસ્થિત થાય છે, ઈત્યાદિ. પરંતુ છે. અધિક ધનની સાથે અનેક આપત્તિઓ લાગેલી છે તે વિચારવા જેવી વાત છે કે દરિદ્રતાની સાથે કેટલી ભયંકર આપત્તિઓ લાગી રહેલી છે. આ કહેવાનું કારણ એ છે કે ધન એક મહાન શક્તિ છે અને
જ્યારે એ શક્તિની પ્રાપ્તિ થતાં પણ આપત્તિ આવી શકે છે ત્યારે તે શક્તિના અભાવમાં અર્થાત્ દરિદ્રતાની દિશામાં તે તે કરતાં પણ અધિક અનર્થ બન્યા કરે. કેમકે “વના ઢીત ગાયfઃ ” અને “ fજીનથી ૬ મવત્તિ' ના ઉદાહરણ હમેશાં દષ્ટિગોચર થાય છે. જે ધનની સાથે એક આપત્તિ રહેલી છે, તે દરિદ્રતાની સામે દશ આપત્તિઓ અવશ્ય રહે છે. જુઓ, નિર્ધનતા કેટલા અનર્થ ઉપજાવનારી રાક્ષસી છે. તેનું વર્ણન આપણુ નીતિવિદોએ કર્યું છે કે
दारिद्रयाहियमेति ह्रीपरिगतः सत्वात्परिभ्रश्यते
निःसत्वः परिभूयते परिभवान्निर्वेदमापद्यते । निर्विणाः शुचमेतिशोकनिहतो बुध्ध्या परित्यज्यते
निर्बुद्धिः क्षयमेत्यहो निर्धनता सर्वापदामास्पदम् ॥ અર્થાત્ “દરિદ્રતાથી સંકોચ અને લજજા આવે છે, લજજાને લઈને ઘેર્ય ચાલ્યું જાય છે, પૈવેના ચાલ્યા જવાથી પરાભવ થાય છે, પરાભવ થવાથી ખેદ થાય છે, ખેદ થવાથી શાક અને પશ્ચાતાપ થાય છે અને પશ્ચાતાપથી ક્ષય અર્થાત્ નાશ થાય છે. એ મુજબ દરિદ્રતા પર્વ આપત્તિઓની જનેતા છે. એટલું જ નહિ પણ દરિદ્રતા, નિરાશા અને ઉદાસીનતાને પરસ્પર મિત્રતા છે—એ સર્વ એકજ સ્થાનમાં નિવાસ કરે છે. દરિદ્રતા એક એવી વસ્તુ છે કે જેને સ્વીકાર કરવાનું કોઈને પણ સારૂ લાગતું નથી. તેને કોઈ મનુષ્ય લાચારીથી જ સ્વીકાર કરે છે. દારદ્રતાથી દાસત્વ પ્રાપ્ત થાય છે અને વૃદ્ધ વસ્થામાં ધનહીન મનુષ્ય પોતાના કુટુંબ અને મિત્રને ભારરૂપ બને છે.
એટલા માટે ધન ધ્રુયુ થિી જેવું જોઈએ નહિ. ધણયુકત દૃષ્ટિથી જેવા ગ્ય વસ્તુ તો છે ધનની તૃષ્ણ. ધન તે બહુ મૂલ્ય વસ્તુ છે. ધનથી જ આ પણા સદાચરણની–સત્યનિષ્ઠ, ન્યાયપ્રિયતા, ઉદારતા, મિતવ્યયિતા, દૂરદર્શિતા,

Page #16

આ
માનદ પ્રકાશ.
પરોપકાર, આત્મત્યાગ ઈત્યાદિની-પરીક્ષા થાય છે. એ રીતે ધનને હમેશાં બહુ મૂલ્ય વસ્તુ માનવામાં આવે છે, પરંતુ આજકાલ વિજ્ઞાનયુગમાં અને પાશ્ચાત્ય સભ્યતાની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ થવાને કારણે તેની ઉપયોગીતા પણ વધી ગઈ છે. સમય એવા આવી પહોંચ્યા છે કે દ્રવ્ય વગર અનેક સદગુણાને વિકાસ થઈ શકતું નથી. વ્યક્તિ વિષયક જીવન-સંગ્રામમાં તેમજ રાષ્ટ્રીય જીવન સંગ્રામમાં વિજય પ્રાપ્તિ અર્થે દ્રવ્ય એક મહાન સાધન થઈ પડેલ છે. સમાચાર પત્ર વાંચનાર જાણે છે કે આધુનિક યુરોપીય મહાભારતમાં કરોડો રૂપિયા સ્વાહા થઈ જતા હતા. યથાર્થ રીતે જોતાં એ યુદ્ધ યુરેપની આર્થિક શક્તિને એક સારો નમુન હતું. સારાંશ કે પ્રત્યેક મનુષ્યનું કર્તવ્ય છે કે તેણે પોતાના કુટુંબ, સમાજ, દેશ તેમજ રાષ્ટ્રના સાંસારિક સુખને માટે દ્રવ્યને યાચિત ઉપયોગ કરવો જોઈએ. તે માટે સેથી સરલ યુતિ એ છે કે પ્રત્યેક દશામાં આપણે આપણી આવક કરતાં ખર્ચ એ છે કરવો જોઈએ. યાદ રાખવું જોઈએ કે ધનને ઉચિત ઉપયોગ કરવામાં ધન કમાવામાં, ખર્ચવામાં તથા બચાવવામાં કોઈ પણ મનુષ્યની વ્યવહારિક બુદ્ધિની પરિક્ષા થઈ શકે છે. ધનનો ઉચિત ઉપગજ વ્યવહારિક બુદ્ધિની કસોટી છે.
દ્રવ્યના વિષયમાં આપણે ત્રણ બાબતોને હમેશાં વિચાર રાખવો જોઈએ. (૧) દ્રવ્ય ક્યાં અને કેવા ઉપાયથી સંપાદન કરવું. (૨) કેવી રીતે ખર્ચવું. (૩) અને કેવી રીતે બચાવવું. દ્રપાર્જનમાં સૌથી પહેલાં પૅર્ય રાખવાની પરમ આવશ્યકતા છે. ધેય નહિ રાખવાની મનુષ્ય લેભી બનીને તે માટે અનિષ્ટ કાર્યો કરવા તત્પર બની જાય છે. દ્રવ્ય સંપાદન કરવાને બીજે મહત્વપૂર્ણ ઉપાય એ છે કે જરૂર પડે તે આપણે આપણા બાપદાદાની કાર્ય કરવાની પુરાણ અને નિરૂપની રીતિઓનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. દ્રવ્ય સંપાદન કરવાનો ત્રીજો ઉપાય એ છે કે સર્વ કાર્યો દેશ કાળની આવશ્યકતાનુકુળ જ કરવા જોઈએ. ખર્ચ કરવામાં મનુષ્ય વિશેષ સાવધાન રહેવું જોઈએ, કેમકે તેના પર તેનું ભવિષ્ય નિર્ભર રહેલું હોય છે. ખર્ચ કરવાની આપણને પણ કારણથી જરૂર પડે છે, પ્રાણુરક્ષા માટે, પિતાની ઈજજત કાયમ રાખવા માટે, અને કોઈ સત્કાર્ય કરવા માટે. જે એ સિવાય બીજા કેઈ હેતુથી ખર્ચ કરવામાં આવે તો તે અપવ્યય તથા દ્રવ્યનો દુરૂપયોગ જ કહેવાય. દ્રવ્ય બચાવવામાં પ્રથમ એટલું જોઈ લેવું જોઈએ કે આપણી સઘળી જરૂરીયાતો પુરી પાડી છે કે નહિ ? એવું જોવામાં આવે છે કે કેટલાક મનુષ્ય રૂપિયા લુંટાવી દઈને એક પાઈનો મેહ કરે છે. આપણે કાંઈને કાંઈ બચાવવામાં પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ. એ વિચાર ન કરવો જોઈએ કે આપણે હમેશાં ઘણું

Page #17

દ્વિવ્યને ઉપયાગ.
૮૧
બચાવી શકતા નથી. કેટલાંય ધનહીન પુરૂ પાઈ પાઈ બચાવીને ધનવાન બનેલા જોવામાં આવે છે. બીજું કાંઈ નહિ તો એટલો તો વિચાર અવશ્ય કરવું જોઈએ કે મનુષ્ય શરીરની સાથે અનેક આપત્તિઓ લાગેલી છે અને તેથી કંઇક દ્રવ્ય સંચય કરવો જોઈએ. જે મનુષ્ય પોતાની સઘળી આવક ખચી નાખે છે, તેને આર્થિક ભાષામાં મૂર્ખ કહેવામાં આવે છે. કેમકે પોતાની જાતને જીંદગીભર દાસત્વમાં રાખવામાં તે પોતેજ સહાયક બને છે.
પિસે એક અદ્દભૂત શક્તિ છે. એ વાતમાં જરાપણ સંદેહ નથી. ધનવાન મનુષ્ય વિદ્યાહીન હોવા છતાં પણ અત્યંત પ્રભાવશાળી હોય છે. સમાજમાં તેની વાતે બહુ આદરણીય ગણાય છે. બુદ્ધિમાન મનુષ્ય પણ તેની હામાં હા મેળવ્યા કરે છે. કહ્યું છે કે
यम्यास्ति वित्तं स नरः कुलीनः स पंडितः मश्रुतिमान् गुणज्ञः । म एव वक्ता स च दर्शनीयः सर्व गुणाः काञ्चनमाश्रयन्ते ।।
અર્થાત્ જેની પાસે ધન હોય છે, તે મનુષ્ય કુલીન, પંડિત, શ્રુતિમાનું અને ગુણજ્ઞ છે. તે મહાન વક્તા છે અને અત્યંત દર્શનીય છે કેમકે સમસ્ત ગુણે કાંચન અથવા દ્રવ્યના આશ્રયભૂત છે. ” નિર્ધન મનુષ્યની વાત તેના પોતાના ઘરમાં પણ કોઈ માનતું નથી અને ધનવાન મનુષ્ય બીજાનાં ઘરમાં જાય છે તે ત્યાં પણ તેનું દેવના સમાન સન્માન થાય છે. આથી સિદ્ધ થાય છે કે પૈસે એક મહાન શક્તિ છે. દ્રવ્યને “અનર્થોનું મૂળ ” સમજી ઘણા લોકો ધણયુક્ત દષ્ટિથી જુએ છે, પરંતુ એ તેઓની ભૂલ છે. “અનર્થોનું મૂળ” દ્રવ્યની તૃષ્ણ અને લેભ છે. દ્રવ્ય પિતું નથી. એટલા માટે વિદ્વાનોએ ધનને “ઉત્તમ સેવક ” અને “દુષ્ટ સ્વામી ની સંજ્ઞા આપેલી છે.
પરંતુ આમ છતાં પણ ધનોપાર્જન કરવું એ આપણું જીવનનું પરમ ધ્યેય નથી, તે આપણા જીવનના વિશિષ્ટ ઉદ્દેશનું કેવળ સાધન માત્ર છે. ઘડીભર માની લે કે આપણી પાસે અખુટ સંપત્તિ થઈ ગઈ છે, પરંતુ આપણે રાત દિવસ તેની ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ કરવાની ચિંતા કર્યા કરીએ છીએ, આપણને ખાવું પીવું નથી સુઝતું અને શાંત નિદ્રા પણ નથી આવતી. તો એ ધનથી શો લાભ થવાને? કંઈ પણ નહિ, કેવળ આપણે જીદગીભર કષ્ટ ઉઠાવવાના માલીક રહીશું, ખાવા પીવાનું અને ખર્ચ કરવાનું આપણાથી બની શકે નહિ. છેવટે મધમાખીની જેવી દશા થાય છે તેવી આપણી દશા થશે. પશ્ચાતાપ સિવાય કાંઈ પણ હાથ નહિ લાગે. છંદગીભર શરીરને કષ્ટ આપીને આપણે લત મેળવીએ, પરંતુ તેને ઉચિત ઉપગ

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આપણે કરીએ નહિ તે પછી આપણી પાસે અખુટ દેલત હોવાથી શું લાભ ? જેમ અન્ય મનુબે શેર અનાજ ખાય છે તેમ ધનવાન લોકો પણ શેર અનાજ ખાય છે. સાચું કહીએ તો ધનનું મહત્વ તેના ઉચત ઉપયોગ કરવાથી વધે છે. કેમકે
Surely use alone, Makes money not a contemptible stone.
જે પૈસાનો કોઈ પણ ઉપગ થતો નથી, તે એક પથ્થરના કરતાં વધારે નથી. જે દ્રવ્ય વડે આપણું પરાધીનતા નષ્ટ કરીને સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી, તથા જે દ્રવ્યવડે આપણે આપણા દારિદ્વપીડીત ભાઈઓના કષ્ટ દૂર કરી શકતા નથી તથા જે દ્રવ્યવડે આપણે આ સંસારના કોઈ પણ અંશને સુખી કરી શક્યા નથી તેને શું કહેવું જોઈએ ? તેનું નામ પિસા કે પથ્થર ? પૈસો એક એવી વસ્તુ છે કે જેના અભાવે આપણે બહુ દુઃખી થઈએ છીએ અને પિસો કેવળ દુઃખ દૂર કરવા ખાતરજ મેળવવામાં આવે છે. જે આ સત્ય વાત હોય છે જે પૈસા મેળવ્યાથી આપણુ દુખે ઓછા નથી થતાં તેને પૈસા કહી શકાય નહિ. તે તે આપણા મસ્તક ઉપર એક પ્રકાર બજે છે. જે માત્ર આપણું મરણ પછીજ ઉતરી શકે છે, અન્યથા નહિં. જે મનુષ્ય અઢળક દ્રવ્યને સ્વામી છતાં તેને કોઈ પણ પ્રકારનો સદુપગ કરતો નથી તે ધનવાન નથી, તે તે કોઈ વિશિષ્ટ જાતિ, દેશ યા રાષ્ટ્રને કેવળ ગુમાસ્ત યાને ખજાનચી છે. તે બિચારો જીવિત પર્યત તે સર્વ દ્રવ્ય મેળવીને તેને હિસાબ રાખે છે અને મરણ પછી તેનો ચાર્જ કોઈ બીજાને સાંપી દઈને આ સંસારમાંથી વિદાય થઈ જાય છે. તેનું સમસ્ત જીવન દ્રવ્યનું રક્ષણ કરવામાં જ વ્યતીત થઈ જાય છે. આ પ્રકારના મનુષ્યની સ્થિતિ અને જીંદગી અત્યંત શોચનીય છે.
અહિં આ એક વાત ઉપર વિશેષ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. દ્રવ્યને સદુપગ શું છે? જ્યાં સુધી દ્રવ્યના સદુપયેગ અને દુરૂપયેગનો તફાવત આપણને સમજવામાં નથી આવતો, ત્યાં સુધી સંભવિત છે કે આપણે દ્રવ્યનો વ્યય કે અનર્થકારી કર્મોમાં કરવા લાગશું. જે આપણે દાન કરવું હોય તો પાત્રાપાત્રને વિચાર અવશ્ય રાખવો જોઈએ. જે આપણે ભેજન કરવું હોય તે તેની પણ સીમાં નિયત હોય છે, જે ખોરાક આપણને રેગી તથા આળસુ બનાવી મુકે છે તે નકામું છે. વસ્ત્રાભૂષણેને પણ વિચાર રાખવો જોઈએ. એવાં કપડાં કદી પણ ન પહેરવાં જોઈએ કે જે આપણી સ્થિતિને પ્રતિકૂળ હોય અને જે પહેરવાથી આપણને કઈ છેલછબીલા સમજવા લાગે. વર્તમાન સમયના હિંદુ સમાજમાં એવી અનેક કુરીતીઓ અને કુપ્રથાઓ ઘુસી ગઈ છે કે, જે તે સમાજનું લેહી ચુસીયુગીને દિવસનું

Page #19

દ્રવ્યના ઉપયાગ.
૮૩
દિવસ પુષ્ટ બની રહેલ છે. જ્ઞાન-દષ્ટિના અભાવને લઈને લોકોમાં એટલું સાહસ નથી કે તેઓ એ બધાને તોડી શકે. સખેદ કહેવું પડે છે કે જ્યાં સુધી એ કુરીતિઓ સમૂળ નષ્ટ નહિ થાય ત્યાં સુધી હિંદુ સમાજ મરણેનુખ બનતે જશે. કુરીતિઓને લઈને કોઈ પણ મનુષ્ય ઉન્નતિના માર્ગમાં અગ્રેસર થઈ શકતું નથી, ઉલટું એને દેવું કરીને પોતાનું કામ ચલાવવું પડે છે. કેમકે તે એમ ઈચ્છતે હોય કે પોતાના કુટુમ્બીઓ પોતાને ધનવાન અને ઉદાર માન્યા કરે. એનું ફળ દ્રવ્યના અપવ્યય સિવાય બીજું શું હાઈ લકે? આવી સ્થિતિમાં ઉચિત તે એ છે કે આપણે આપણી જરૂરીયાત જેમ બને તેમ ઓછી કરવી અને બની શકે તો તેને સર્વથા ત્યાગ કરે.
આપણુ આવક અનુસાર વ્યય કરવામાં મહાન બુદ્ધિમત્તાની આવશ્યકતા છે. જે મનુષ્યનો ખર્ચ આવક કરતાં અધિક હોય છે તે સત્યનિષ્ટ રહી શક્તો નથી. એટ લા માટે જે મનુષ્ય સચ્ચરિત્રતાની કિંમત સમજ્યા હોય છે તેને માટે જરૂરનું છે કે તેણે પોતાની આવક કરતાં અધિક ખર્ચ કદિ પણ ન કર જોઈએ. કઈ કઈ મનુષ્ય કહ્યા કરે છે કે અમારી આવક સ્વરૂપ હોવાથી અમારે બહુ ખર્ચ થાય છે, પરંતુ એ તેઓની ભૂલ છે. સાચું તો એ છે કે તેઓની આવક જેટલી વધે છે તેટલી ખર્ચ કરવામાં સરળતા થાય છે. કેમકે જે પરિમાણથી આવક વધતી જાય છે. તેનાથી અધિક પરિમાણથી તેની ખર્ચ કરવાની પ્રવૃત્તિ પણ વધતી જાય છે. એટલા માટે પ્રત્યેક મનુષ્ય એવી જાતના ખર્ચની પ્રવૃત્તિ રોકવી જોઈએ અને હમેશાં કોઈને કંઈ બચાવવાનો પ્રયત્ન કરતાં રહેવું જોઈએ. એ બચાવેલી રકમ ભવિષ્યમાં તેને ભારે મદદરૂપ થઈ પડે છે, અધિક દ્રવ્ય સંપાદન કરવામાં સુખ નથી હતું, સુખ તો છે ખર્ચ કરવામાં તેમજ સંતોષ રાખવામાં રહેલું છે. સુખ પ્રાપ્તિ માટે મનુષ્યને સંયમી અને સ્વાર્થ ત્યાગી થવું પડે છે, કેમકે તેના ચાંદી (દ્રવ્ય ) માં એટલી શકિત રહેલી નથી કે તે મનુષ્યને માટે સ્વાચ્ય ખરીદી શકે મનુષ્ય જે કાઈ કમાય છે તે તેની આવક નથી, તેની ખરેખરી આવક તો તે જે કાંઈ બચાવે છે તે છે. કેટલા લોકો મિતવ્યયિતાને ભૂલથી કૃપણુતા સમજે છે, પરંતુ મિતવ્યયિતા એ કૃણતા નથી. મિત વ્યયિતાને એ અર્થ છે કે પોતાની સ્થિતિ તથા આવક અનુ. સાર અમુક હદ સુધી ખર્ચ કરવો મિતવ્યયિતા એક સગુણ છે, પરંતુ કુપણુતા દુર્ગુણ છે. જગના અધિકાંશ લોકોની દરિદ્રતા તથા પરાધીનતાનું એક મુખ્ય કારણ એ છે કે તેઓ “થોડી થોડી ” બચત કરતા રહેવાનું તુચ્છ સમજે છે જે મનુષ્ય પ્રતિમાસ બે અઢી રૂપિયા પણ બચાવી શકે છે તે વર્ષની આખરે પચીસ ત્રીસ રૂપિયાને માલીક બની શકે છે, પરંતુ જે મનુષ્ય પિતાની લોલુપતા પૂર્ણ

Page #20

શ્રી આત્માન પ્રકાશ કરવા ખાતર દરમહિને બે અઢી રૂપિયા નષ્ટ કરી દે છે તે વર્ષની આખરે સંયમી મનુષ્યની તુલનામાં ગરીબ જ રહે છે.
પરંતુ એક વાત હમેશાં ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ કે અદ્યાપિ પૈસે આવશ્યક વસ્તુ છે તથાપિ કેવળ પિસાથીજ મનુષ્યનું જીવન સફળ થઈ શકતું નથી. જે મનુષ્યમાં કોઈ પણ માનસિક ગુણ નથી, જે માનસિક સદાચરણને તુચ્છ સમજે છે, જે હદયશુન્ય અને ભૂત દયા રહિત છે તે મનુષ્ય ધનવાન હોય તો પણ કશા કામનો નથી. કેમકે તે પૈસાની એક મોટી થેલીથી વધારે નથી. પઇસાથી પણ અધિક મૂલ્યવાન વસ્તુ મનુષ્યની યોગ્યતા યાને શીલ છે, કેમકે નથી કોઈ એનું હરણ કરી શકતું અને નથી કોઈ એનો નાશ કરી શકતું ઉલટું તેનાથી મનુષ્યમાં દ્રવ્યપાર્જન કરવાની શકિત અને પાત્રતા આવે છે. ધનોપાર્જન કરવાની યોગ્યતા એજ ધન છે, કેમકે મનુષ્યના દ્રવ્યને નાશ થઈ જાય છે, પરંતુ તેની યેગ્યતા નષ્ટ થતી નથી, એથી જ કહેવામાં આવ્યું છે કે –
नहि धनं धनमित्याहु र्धनमर्जनयोग्यता।
हीयते हि धनं पुंसां योग्यता न तु हीयते ।। એટલા માટે પહેલા આપણે પાત્રતા પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. પછી દ્રવ્ય તે છાયાની માફક આપણને અનુસરશેજ.
આ લેખમાં કેટલીક બીજો આવશ્યક વાતે વિસ્તારભયથી લખવામાં આવતી નથી. પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાના આવક ખર્ચને યથોચિત હિસાબ રાખો, પિતાનું જીવનને સંયમશીલ બતાવવું, રૂણરૂપી સર્વ નાશકારક અગ્નિથી હમેશાં બચતાં રહેવું, વિગેરે વિગેરે બાબતો અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. તથાપિ એવા ઘણાં ઘેડા મનુષ્યો હશે કે જેઓએ ઉક્ત વાતની અવહેલના કરવાનું કુફલ નહિ ભોગવ્યું હાય અથવા નહિ સમજાયું હાય. તેથી કરીને એ વિષે અહિંયા અધિક લખવાની આવશ્યકતા જણાતી નથી. રણકર્તા અને અસંયમી પુરૂષ સર્વ સ્થળ મળી આવે છે અને તેઓની દશા હમેશને માટે શોચનીય રહ્યા કરે છે. એટલા માટે જે મનુષ્ય ભવિષ્યની આપત્તિઓથી બચવા માટે તથા સ્વતંત્રતા રૂપી સર્વોત્તમ માનવી સ્વત્વ ખરેખરી રીતે પ્રાપ્ત કરવા માટે કાંઈ પણ દ્રવ્ય–સંયમ કરવા ઈચ્છે છે તેણે સૌથી પહેલે પાઠ સંયમશીલ બનીને રૂણ ન કરવાને શીખવું જોઈએ. પ્રસ્તુત વિષયના સંબંધમાં અંગ્રેજ ગ્રંથકાર બાટના ઉપદેશને સારાંશ લક્ષમાં રાખવા યોગ્ય હેવાથી અત્રે આપવામાં આવે છે.
જ પ્રમાણ૫ણુથી ધનવાન બનવાને યત્ન કરે, નહીં તે સંતેષપુર્વક

Page #21

પ્રેરણા અને આરોગ્ય.
૨૫
દરિદ્ર બની રહે. પુરેપુરી ખાતરી કરી કે તમારું સઘળું દ્રવ્ય પ્રમાણીકપણુજી અને ન્યાયથી મેળવાયું છે તે તમારું સઘળું જીવન વ્યર્થ જશે. કહ્યું છે કે જેણે પિતાનાં અંત:કરણને વિવેક ગુમાવી દીધો છે યથાર્થ રીતે તે સંસારની સર્વ સારી વસ્તુઓથી રહિત થઈ ચુકી છે. વિવેકની સાથે પોતાના સ્વાચ્ય તરફ પણ ધ્યાન આપો. જે મનુષ્યની પાસે વિવેક અને સ્વાચ્ય બને વસ્તુઓ છે, તે ખરેખર પ્રભુને કૃપાપાત્ર બની શકે છે. ત્રીજી વસ્તુ છે દ્રવ્ય-તેને અનાદર ન કરો, પરંતુ એટલું સ્મરણમાં રાખો કે મનુષ્યજીવનમાં ધનવાન બનાની કશી ખાસ આવશ્યક્તા નથી.”
પ્રેરણા અને આરોગ્ય.
લેરા. રા. ભાનુપ્રસાદ ચકુભાઈ દેસાઈ, બી, એ.– પાટણ) By holding the thought of what the wish to become we can in a large measure become what the desire.
Man is beginning to find that the same principle which created him, repairs and restores him.
( જેવા થવાની ઈચ્છા હોય તેવા વિચાર સતત કરવાથી આપણે આપણી ઈચ્છાનુસાર જીવન રાખી શકીએ.)
( મનુષ્ય જાતિને હવે લાગવા માંડ્યું છે કે જે મહાન નિયમથી તેની ઉત્પત્તિ થઈ છે તે મહાન નિયમ તેને સુધારે છે અને તેનામાં નવું જીવન રેડે છે).
એક વિદ્વાન લેખક કહે છે કે તમારે કટ્ટો શત્રુ તેજ છે કે જે તમને જોઈને કહે છે કે આજે તમારી તબીયત સારી હોય એમ લાગતું નથી. તમને શું થયું છે? તેજ ક્ષણથી સામા માણસના મનમાં તેવી ભાવના ઉદ્ભવે છે. તમારા મિત્રના પ્રશ્નથી તમારી સઘળી આશાઓ ઉડી ગઈ, એટલું જ નહીં પણ તમારા મગજ ઉપર એક જાતનું અંધારૂં પ્રસરી રહે છે.
વિચારની અદ્ભુત શકિત નીચેના દષ્ટાંત ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે. તંદ્રામય (4Hypnotisin) સ્થિતિવાળા માણસને શકિતના પ્રભાવે ઘણાજ શીતળ, પ્રાગે પણ ફરફેલા ઉત્પન્ન કરે તેટલો દાહ કરે છે. હવે જ્યારે વિચારનું એટલું સામર્થ્ય છે તે વિચારના બળથી અજીર્ણ વિગેરે અન્ય વ્યાધિઓ દૂર કરી શકાય તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી. હીપ્નોટીઝમની અસરવાળા માણસને એક સ્વચ્છ જળને ખ્યાલ આ પવામાં આવે અને તેના મનની અંદર સટ બેસાડવામાં આવે કે તે યા દારૂથી

Page #22

શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
ભરેલે છે તે તે માણસ દારૂડીઆની માફક ચેષ્ટા કરે છે. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે માનસિક પ્રેરણાથી કોઈપણ પ્રકારની અસર કરવામાં આવે તે સંભવિત છે.
આવી જાતના અખતરાઓ પ્રાણીઓ ઉપર પણ અજમાવવામાં આવેલ છે અને પ્રાણીઓને પણ વિચારની અસર થાય છે એમ સિદ્ધ કરવામાં આવેલ છે.
. માતાઓની બીક, ચિંતા અને ઉપાધીઓની પિત ના બચ્ચાની વ્યાધિ ઉપર ઘણું જ અસર થાય છે તે સુપ્રસિદ્ધ છે. જે વસ્તુઓ પોતાનાં બચ્ચાંના શત્રુ સમાન. થશે એવી ધાસ્તી હોય છે તે વસ્તુઓને નબળી માતાનું માનસિક વલણ પિતાના. તરફ આકર્ષે છે, બલકે આમંત્રણ કરે છે. પિતાના પાડોશમાં પ્રચલિત વ્યાધિના ચિન્હો વારંવાર છોકરાની અંદર જોયા કરવાથી તેની સચોટ છાપ બાળકનાં મગજ ઉપર પડે છે અને પરિણામે તેમની શારીરિક સ્થિતિ બગડવા માંડે છે. જે ગૃહમાં માતા પિતાના સંતાનને વારંવાર વ્યાધિ સંબંધી પુછપરછ કર્યા કરે છે, તેને વાર વાર ઔષધ આપે છે, મતલબ તેમનાં મન ઉપર શારીરિક અવ્યવસ્થાનું એવું આબેહુબ ચિત્ર રજુ કરે છે કે ઘણે ભાગે તેનાં બચ્ચાં માંદાંજ રહે છે. ઘણી શાચનીય વાત છે કે માબાપને પિતાના વિરૂદ્ધ વિચારો અને બીકેને બાળકનાં કુમળા મનમાં દાખલ કરવામાં જે નુકશાન થાય છે તેને ઘણજ ઓછે ખ્યાલ છે. વસ્તુતઃ જે વિચારોથી દૂર કરવા માગે છે તેવા જ વિચારે તેમના હૃદયમાં ઉંડા ઉતારે છે.
જ્યાંસુધી બાળકો એ વિચાર કરતાં શીખે કે દુનિયામાં વાળી જ વસ્તુ છે કે જે માણસ સહેલાઈથી અને સહીસલામત રીતે પાર પાડી શકે ત્યાં સુધી ભય અને ચિંતા, વ્યાધિગ્રસ્ત ચિત્રો, આફતોની વારંવાર ચેતવાળી, આ કરવું અને આ ન કરવું તે વિષેની સૂચનાઓના વાતાવરણમાં ઉછરેલ બાળક વિષે વિચાર કરો, વ્યાધિનો ભય અનિવાર્ય છે એવું જે માબાપના જાણવામાં આવે તો ખરેખર, તેઓ પોતાનાં બાળકનાં મનમાંથી તે દૂર કરવા પ્રયત્ન કરશે તેઓ કોઈ વખત શારીરિક અવ્યવસ્થાનું ચિત્ર તેમની સમક્ષ રજુ કરશે નહિં.
તેથી ઉલટું, આનંદી, આશાજનક તંદુરસ્ત વિચારોને નિકટ સંબંધ તેવાજ ગુણે ઉત્પન્ન કરશે. માંદા માણસની માનસિક સ્થિતિ એવી જાતની હોય છે કે સારા અથવા ખરાબ વિચારની અસર, થોડા અથવા વધતે અંગે તેજ થાય છે. કેઈના જાણવામાં છે કે આપણે માંદા હોઈએ છીએ ત્યારે આનંદી અને ઉત્સાહી મિત્રના બાલવાથી આપણું હૃદયમાં આશાના કિરણે કુરે છે, તેથી ઉલટું નિરાશાજનક ચહેરાવાળા મનુષ્યો જેઓ આનંદનું છેવટનું કિરણ પણ છીનવી લે છે તેવાની સાથે

Page #23

આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણુ પ્રસાર કરવાનો હેતુ બલવું પણ ગમતું નથી, તેવા માણસો તેમની પાછળ નિરૂત્સાહ ફેલાવતા જાય છે. બાળકની માફક માંદા માણસને પ્રેત્સાહનની ઘણીજ જરૂરીયાત હોય છે, તેમને આશા રૂપી જળનું સિંચન થયા કરવું જ જોઇએ.
ભવિષ્યમાં થનાર સર્વમાન્ય પદ્ધતિ પ્રમાણે જે માંદા માણસને, તેને વૈદ્ય આયા, સંબંધી અને મિત્રો આશા, આનંદી સ્વભાવ અને હિમ્મત આપવા પ્રયત્ન કરે તે તેને કેટલી શક્તિ મળે તેનો ખ્યાલ કરે. જ વેદ્ય હમેશાં પોતાના દરદીઓને ખાત્રી આપે છે, તેમની રૂઝવવાની શક્તિને ઉત્તેજીત કરે છે, તેઓ હંમેશાં સુધરતા જાય તેમ કરે છે, અને તેમને આશા આપે છે. તેવા આનંદી અને ઉત્સાહી વૈદ્યની રોગી માણસની ઉપર ઘણીજ સારી અસર થાય છે, વેદ્યના ઓષધ કરતાં તેમના સ્વભાવની ઘણીજ ઉપયોગીતા છે. દરદીએ તેમના ઉપર કેટલે વિશ્વાસ મૂકે છે, તેમની હિલચાલ તથા ચહેરા ઉપરનાં આશાના કિરણે તપાસવા કેટલી કાળજી રાખે છે તેને વૈદ્યોને ભાગ્યેજ ખ્યાલ હોય છે. રોગીને સુધારવા માટે તેની પોતાની શ્રદ્ધાની બહુજ આવશ્યક્તા છે. આતુર મન ઉપર પ્રેરણું ઘણું જ અગત્યનું કામ કરે છે. ધાર્મિક ઈતિહાસના અવલોકનથી આ બાબતને સંપૂર્ણ ટેકો મળે છે. અનેક માણસે, પ્રસિદ્ધ ઝરાઓ, પવિત્ર પાણનાં સ્નાનથી અને ઔષધીય ગુણવાળાં પાણી પીવાથી રોગ મુક્ત થવાના હજારે દાખલા નજરે પડે છે. જે માણસે હવા અથવા પાણીના ફેરથી તબીયત સુધરે છે એમ માને છે તેઓએ યાદ રાખવું જોઈએ કે વાતાવરણના બદલાવવાથી અથવા માનસિક વિચારના ફેરફાર થવાથી ઉપરોક્ત પરિણામ આવવા સંભવ છે.
મનનું સમતોલપણું, આશા, હિમ્મત અને આનંદ માંદાને સુધારવામાં એષિધના કરતાં વધી પડે તેવી અગત્યની વસ્તુઓ છે, માટે તે વસ્તુઓને પ્રેત્સાહન આપવાની જરૂર છે.
આપણી અંદર રહેલ સર્વશક્તિમાન ઉપાયોથી આપણે તદ્દન અજાણ્યા છીએ એજ મોટી મુશ્કેલીની વાત છે. એવું કોઈ પણ દરદ નથી કે જેને અટકાવવાનો બબ્બે તદન સુધારવાને ઉપાય ધાર્મિક પુસ્તકોમાંથી મળી ન આવે. આપણું ધાર્મિક પુસ્તકો પિકારીને કહે છે કે પ્રેમજ ઉત્તમ સુધારક વસ્તુ છે. આનું દષ્ટાંત માતાના પ્રેમમાં છે. માતાને પ્રેમ પોતાનાં બાળકના ભયને અને નાનાં દરદોને કેવી અજાયબી રીતે શાંત કરી શકે છે? કેવી સ્વાભાવિક રીતે બાળક પિતાને ઈજા થાય કે તરત માનાની સેાડમાં ભરાઈ જાય છે, અને પ્રેમાળ હાથના કરવાથી અને એક બે મીઠા શબ્દોના ઉચ્ચારથી તેને થોડા સમયમાં આરામ થાય છે.
જ્યારે માતૃપ્રેમની આટલી અસર છે તે પછી દેવી પ્રેમ કે જે નિઃસ્વાર્થ છે

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તેનું તો શું કહેવું ? મતલબ કે તેની અસર અલૈકીકજ છે. જે ઇશ્વરના સાન્નિધ્યમાં રહે છે અને તેના પ્રેમમાં મશગુલ રહે છે, તેને કોઈને ભય નથી અથવા ચિંતા કે ઉપાધિ નડતાં નથી. કારણકે તે અહોનિશ સર્વ શક્તિમાનની અને અમાપ ડહાપણની છાયા તળે રહે છે.
શાસ્ત્રોનાં અવકન ઉપરથી માલુમ પડશે કે સુંદર અને સાત્વિક જીવન, આરોગ્ય અને બાળ વિગેરે ઉત્તમ વસ્તુઓ ઇશ્વર ઉપર શ્રદ્ધા રાખવાથી, તેમને ચાહવાથી, તેમનામાં વિશ્વાસ રાખવાથી સંપાદન કરી શકાય છે. ત્યારે પરમાત્માની સાથે ઐકયતાની પૂરેપૂરી ખાત્રી થાય છે. તંદુરસ્તી બહાર થી આપણુમાં આવતી નથી, પણ આપણે પોતેજ તંદુરસ્તી રૂપ છીએ; આપણે અહીંથી તહીંથી ન્યાયના ટુકડાઓ મેળવતા નથી, પરંતુ આપણે પોતેજ ન્યાયમૂર્તિ છીએ, આપણે સત્યના અંશે ગમે તે સ્થળેથી પ્રાપ્ત કરવાના નથી, બલકે આપણે જ સત્ય સ્વરૂપ છીએ એવું જ્યારે ભાન થાય ત્યારે જ ખરૂં જીવન શરૂ કર્યું કહેવાય. ઘણુ મનુષ્ય પોતાનાં હૃદયમાં રહેલી ઉત્તમ શક્તિઓથીજ દરેક પ્રકારનું દુઃખ દૂર કરવાને સમર્થ છે, તે વાતથી વાકેફ છે, પરંતુ તેને કેવી રીતે સદુપયોગ થાય તેની માહીતી નથી. આપણામાં દેવી શક્તિ છે એમ તે સૌ કોઈને લાગે છે. માંસમાં માંસ સિવાયની કોઈક એવી શક્તિ છે કે જે માંસના પિંડની પાછળ રહી આપણને જીવન-મુક્ત કરશે અને સર્વ સુખી સ્થિતિમાં મૂકશે કે જે સ્થિતિ અનુભવવાને રાજાઓના રાજાના કરાંને સંપૂર્ણ અધિકાર છે એમ આપણને સ્વાભાવિક રીતે પ્રતીત થાય છે.
ગ્રંથાવલોકન.
જેને કોમની કેળવણી સંબંધી સ્થિતિનું દિગદર્શન. બંધુ નરોતમદાસ બી. શાહ મુંબઈ કે જેઓ જૈન કામમાં કેળવણીની વૃદ્ધિ કેમ થાય તેવા અનેક પ્રયત્ન ઘણું વખતથી કરી રહેલા છે તે બંધુએ હાલમાં “જેને કામની કેળવણી સંબંધી સ્થિતિનું દિગ્દર્શન ” જેન કેમને કરાવવા એક બુક પ્રસિદ્ધ કરી છે. તેમાં કેળવણી સંબંધી અનેક બાજુથી તપાસ કરી જે નિબંધ લખ્યો છે તે ખરેખર સ્તુત્ય પ્રયાસ છે તેટલું જ નહીં, પરંતુ જેના કામમાં કેળવણીનો કેટલે બધો અભાવ છે તે સંબંધી જૈન પ્રજાને માહતગાર થવા માટે એક પુરતું સાધન ઉપરોક્ત નિબંધ લખી પુરું પાડેલ છે જે ઉપરથી જૈન ક્રમે

Page #25

આપણામાં ઉચ્ચ કેળવણુ પ્રસાર કરવાના હેતુ.
જાગ્રત થવાની જરૂર છે. દિવસાનદિવસ બીજી કોમની જેમ કેળવણીની વૃદ્ધિ થવાને બદલે આજકા જેવા સાધન માટે ભણવું છોડી દેવાથી ઉચ્ચ કેળવણુમાં સંખ્યા ઘટવા લાગી છે જે ચનીય છે.
આ બુકમાં જેને પ્રજાના કેળવણીને લગતા સ્વાલ માટે કળવણી ખાતાના વિદ્વાનો સાથે બધુ નરોતમદાસે કરેલા પત્રવ્યવહાર, સુચનાઓ અને આગેવાનોની ફરજને લગતી દરેક હકીકત ખાસ વાંચી મનન કરવા જેવી છે.
આગેવાન–શ્રીમાનોની ફરજ છે કે જેને કામમાં એક પણ વિદ્યાથી કે કન્યા કેળવણી લીધા સિવાય ન રહે તેવા પ્રયત્ન થવાની જરૂર છે. તેના સિવાય ચાલી શકવાનું નથી આ મહત્વના કાર્યને માટે જૈન પ્રજાએ જલદીથી જાગૃત થવાની જરૂર છે. આ પ્રયાસ માટે બંધુ નંરાતમદાસને અમો ધન્યવાદ આપીયે છીયે. તેમણે પ્રગટ કરેલ તે બુક (નિબંધ) સર્વ જૈન બંધુને વાંચવાની ભલામણ કરીયે છીયે. તેની અલ્પ કિંમત માત્ર ત્રણ આના છે. મળવાનું ઠેકાણું તેમને ત્યાં નં. ૧૫૫ મેમનવાડા રોડ-મુંબઈ.
“ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય –નો છઠ્ઠા વર્ષના રીપોટની એડવાન્સ કેપી અમોને અભિપ્રાય માટે મળી છે, જે વાંચતા તેની વ્યવસ્થા અમોને બરાબર જણાઈ છે. આ સંસ્થાને દરેક રીતે સહાય આપવાની જેને પ્રએ જરૂર છે. કેટલાક સમય પછી તેમાંથી અનેક વિદ્વાનો કળવણી લઇ તૈયાર થશે. કેટલાક વખતથી યુરોપ અમેરિકા જઈ અમુક પ્રકારની કેળવણી લેવા માટે જે પ્રયત્ન શરૂ કર્યો છે તે પ્રશંસનીય છે. પરિક્ષાનું પરિણામ પણ ઠીક આવતું જણાય છે. ધાર્મિક શિક્ષણ પણ બંધુ વૃજલાલજી જેવા ગ્ય પંડિત નરથી અપાતું હોવાથી તેની પણ પ્રગતિ થવા સંભવે છે. આ સંસ્થાઓમાં તેના મુખ્ય નાયકે સાથે રહેનારા આગેવાનોએ આંતર વ્યવસ્થા ઉપર જેમ વધારે ધ્યાન આપવાની જરૂર છે તેમ બારીકાથી વિદ્યાર્થીઓના વર્તન ઉપર ખાસ ધ્યાન આપવાનો તે કરતાં વધારે જરૂર છે.
આ સંસ્થા એક ત્રિમાસીક પત્ર પ્રકટ કરવાનો વિચાર ધરાવે છે તે ધર્મની મર્યાદમાં રહી નિડરપણે, નિસ્વાર્થ પણે, પ્રમાણીકપણે, સ્વતંત્ર રીતે સામાજિક જેન ધાર્મિક વ્યવહારિક સમયને અનુસરતા વિષયો પ્રકટ થાય તે ઇચ્છવા ગ્ય છે. મકાન માટે જેન પ્રજાએ આર્થીક સહાય આપવાની જરૂર છે. અમે આ સંસ્થાની દિવસનાનુદિવસ પ્રગતિ થાય, અનેક જૈન વિદ્યાર્થીઓ ઉચ્ચ શિક્ષણ લઈ જૈન ધર્મની ઉન્નતિ કરનારા થાય તેવું ઇચ્છીયે છીયે.
વર્તમાનસમાચાર.
(પાટણમાં જગતગુરૂ શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વરની જયંતી પ્રસંગે જેન
સમાજમાં થયેલો સુધારો.) જે મહાત્માની દીક્ષા મહોત્સવ પાટણમાં થયેલા અને જેમના પવિત્ર મૂર્તિ શ્રી પંચાસરા પાર્શ્વનાથના પબલીક દેવલને લગતા ગુરૂ મંદિરમાં બિરાજમાન છે તેવા શ્રી હીરવીજય સૂરીશ્વરજીની જયંતી સાગરના ઉપાશ્રયે ઉજવાઈ તે પ્રસંગે મહારાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજ સાહેબે પિતાના પ્રમુખ તરીકેના ભાજશુમાં સુરીશ્વરને "રીચય કરાવતાં જણાવ્યું હતું કે ભારતવર્ષના

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શહેનશાહ અકબરની સાથે સુરીશ્વરનો પરીચય થવામાં ભૂલ કારણ છ મહિનાના ઉપવાસ કરનાર શ્રીમતી શ્રાવિકા ચંપાબાઈની તપસ્યાને વરે છે અને તે હું વારંવાર થતા શ્રી હીરવિજયસૂરિજીનો જયઘોષ છે તે સંબંધિ સવિસ્તર વિર કરી તેમની રતનબાઈ નામા શ્રાવિકા કે જેનું બનાવેલું ગીત જેનપત્રમાં છપાયું છે તેણીયે રેંટીયાનો ઉદ્યોગ કરી પોતાનું દારિદ્ર દૂર કરેલું અને શ્રી સિદ્ધાચલજીનો રસ ઘ કાઢેલો જે સંઘમાં જગતગુરૂ પિત પણ હતા અને તેમની સાથે ૩૫ ઉપાધ્યાય અને તેરસેને પાંત્રીસ શ્રી તપગચ્છના સાધુ હતા. વિગેરે અનેક ધર્મ કાર્યો તેણીયે કયાં તેનું ખ્યાન કર્યું હતું તથા ઉના શહેર કે જ્યાં સૂરીશ્વરને સ્વર્ગવાસ થયો છે તેની નિકટમાં રહેલા શ્રી અજરાપાર્શ્વનાથના તીર્થની ઉપર અને અઢાર લાખ વર્ષ પહેલાંની છે મૃત્તિનું ચમત્કારી ખ્યાન કર્યું હતું તથા સૂરીશ્વરજીને જહાં અગ્નિ સંસ્કાર કરવામાં આવ્યો તેમાં ભક્ત શ્રાવકોએ પંદર મણ સુખડ અને ત્રણ મણુ અગર, ત્રણ શેર કપુર, પાંચ શેર અત્તરબસેર કસ્તૂરી અને ત્રણ શેર કેશરને સદુપયોગ કર્યો હતો. તેમના સ્વર્ગવાસ સાંભળી બાદશાહ, ઘણા દિલાગર થયો હતો અને તેમની સ્તુપ વાસ્ત બાવીસ વિઘા જમીન અર્પણ કરી હતી ત્યાં બનેલી તુષમાં સૂરીશ્વરનાં પવિત્ર પગલાં લાડકીબાઈ નામા ધર્મમાં શ્રાવિકાએ પધરાવેલાં છે. જેમાં સરકાર થયો હતો તે વાડીમાં આવેલાં આંબાનાં વૃક્ષો અકાલે ફલના ભારથી નમી પડ્યાં હતાં. ઇત્યાદિ સૂરીશ્વરનો પરીચય કરાવ્યા બાદ મહારાજશ્રીએ કહ્યું હતું કે પાટણ શહેરમાં વખતો વખત અનેક ચોમાસાં કરી સૂરીશ્વરે અત્રેના સંઘ ઉપર મહાન ઉપગાર કરેલા છે વાસ્ત તેમની જયંતીની યાદગિરીમાં કાંઈ કરી બતાવવું જોઈએ તેને માટે હાલ વિધવાઓના ખુણામાં સુધારો કરવાની આવશ્યકતા છે એટલું કહી પોતાનું વ્યાખ્યાન બંધ કરતાં નગરશેઠ પોપટલાલે કહ્યું કે આજે બધી નાના શેઠીયા હાજર નથી વાસ્તે આ બાબતનો વિચાર કરવા ભાદરવા શુદિ ૧૪ ના દિવસે ફરી સભા ભરાશે એવા ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર કર્યો હતો.
નીચેના ગ્રંથો અમને ભેટ મળ્યા છે જે ઉપકાર સાથે સ્વીકારીયે છીયે.
૧ શ્રીમાલી વાણીયાના જ્ઞાતિ ભેદ– શ્રીમાળી, ઓસવાળ પરવાડની ઉપત્તિ શાહ ચિમનલાલ ખુશાલચંદ સુરત જેનબધું મંડળ અભિપ્રાય હવે પછી.)
રત્નાકર પચીશી મૂળ તથા હિદિ પળ અનુવાદ સાથે શ્રી આત્માનંદ જેન સભા, અંબાલા. ' શ્રી જયાનંદ કેવળી ચરિત્ર સંસ્કૃત-મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ.
માનવંતા લાઇફ મેમ્બરોને નમ્ર સુચના. નીચે જણાવેલા ત્રણે ગ્રંથ ભેટ આપવાના છે. ન–૧ સંસ્કૃત હોવાથી તેના અભ્યાસ લાઈફ મેમ્બર બંધુના મંગાવવાથી મોકલવામાં આવશે, નહીં મંગાવનારની વતી ચોગ્ય સ્થળે ભેટ આપવામાં આવશે. નં-૨-૩ ના ગ્રંથે દરેક લાઈફ મેમ્બરોએ મંગાવવા સુચના છે. પિસ્ટ પુરતા પૈસાનું છે. પી. કરી મોકલવામાં આવશે.
૧ સિદ્ધ પ્રાકૃત (સંસ્કૃત) ૨ શ્રી ઉપદેશ સિત્તરી ભાષાંતર કથા પ્રય ૩ શ્રી ચૌદરાજ, લેકની પૂજા ( કર્તા મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ / તદન નવીન ભક્તિમાં આહાદ ઉત્પન્ન કરાવનાર.

Page #27

| ૮૮ શ્રી ત્રિભુવનદીપક-પ્રબંધ
- ઉપરોક્ત ગ્રંથ અમાને તેના સંપાદક પંડિત લાલચંદ ભૂગવાનદાસ તરફથી ભેટ મળેલ છે. આ ગ્રંચ પ્રાચીન ગુર્જર ગિરામાં નવરસ યુકત વિવિધ પદ્યોથી રચાયેલ છે. તેના કર્તા જેન! કવિશ્વર શ્રી જયશેખરસૂરિ છે, કે જેઓ વિધિપક્ષ ચુલ) ગ૭માં શ્રી આર્ય રક્ષિત સૂરિના પર પરામાં થયેલા છે. તેઓશ્રીએ ઉપદેશ ચિતામણિ, નામનો સટીક ગ્રંથ સં. ૧૪૩ ૬ માં
સમુદ્ર નગરમાં રમ્યા હતા. એમ તે ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યાનું આ ગ્રંથની પ્રસ્તાવનામાં કહેવામાં આવે છે. ઉપરોક્ત ગ્રંથ જુની ગુજરાતી ભાષામાં છે કે જે ઘણી પ્રાચીન હાર્ટને ગુજરાતી ભાષાના જન્મદાતા ના છે એ નિર્વિવાદ સિદ્ધ થાય છે. આ ગ્રંથ આધ્યાત્મિક હાઈ પ્રથમ શરૂઆતમાં અ.માદ્ધિની આવશ્યકતા. શાસ્તરસની શ્રેષ્ઠતા અને આત્મજ્ઞાનના પ્રભાવ દશોના આમવિચાર સાંભળવા શ્રોતાઓને સાવધાન કરે છે. પર સહુ 'સ-આત્મા ને રાજા અને ચેતના તથા માયાને તેને સ્ત્રી કલપી શાયાની -સ'ગતિથી પરમહ સ રાજૂ દ:ખ ભોગવે છે મને ચેતનાની સંગતિથી છેવટ પરમ જ્યોતિ પ્રાપ્ત કરે છે તે ઉપર આખી કથા છે. આ લધુ પ્રય અધ્યાત્મિક અને રસથી ભરપુર હાઈ અમે વાંચવાની સવ"ને ભલામણ કરીએ છીએ. તેમજ આવી પ્રાચીન ગુજરાતી રસીલી ભાષાના આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરી જૈન સાહિત્યમાં દૃદ્ધિ કરવા માટે પ્રકાશકને ધન્યવાદ આપીયે છીયે.. કિંમત આઠ માના” મળવાનું ઠેકાણુ.
પડીત લાલથ ભગવાનલ્લાસ.
અમદાવાદી પાળ-વઝા હરા.
અમારી સભાનું જ્ઞાનાધાર ખાતુ . ૬ સુમુખ તૃપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શા. ૧૪ લિ'ગાનુશાસન સ્થાપા ટીકા સાથે)
ઉત્તમચંદ્ર હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી, ૧૫ ધાતુ પારાયણ. ૨ જૈન મેઘદત સટીક
૧૬ શ્રી નદીસુત્ર-શ્રી હરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકા. ૩ જેન એતિહાસિક ગુજ૨ રાસ સગ્રહ સાથે બુહારીવાળાશયમાતીચ'દસુરચદ તરફથી જ પ્રાચીન જૈન લેખસ"પ્રહ દ્વિતીય ભાગ ૧૭ શ્રી મ ડલપ્રકરણ શાહ ઉજમશી માણે૫ અંતગડદશાંગસૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી કચ'દ ભાવનગરવાળા તરફથી. | ઉજમ બહેન તથા હરક્રિાર બહેન તરફથી. ૧૮ ગુરૂતત્ત્વ વિનિશ્ચય. શકે પરમાન દદાસ * શ્રી કહેસૂત્ર-કીરણાવી શેઠ દાલતરામ
રતનજી ગાલાવાળા, હાલ મુંબઈ. વેણીચંદના પુત્રરતન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તે- ૧૯ ગુણમાળા (ભાષાંત૨) શેઠ દુલભજી દેવાનું
મના ધર્મપત્નિઆઇચુનીભાઈનીકવ્યસહાયથી. રે. કરચલીયા-નવસારી. ૭ પસ્થાનકે સટીક.
૨ ૦ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ૮ વિજ્ઞસ સ ગ્રહું.
૨૧ દાનપ્રદીપ ૯ સસ્તા૨ક પ્રક્રીક સટીક,
૨૨ સ ધ સિત્તરી ૧૦ શ્રાવકધર્મ વિધિ પ્રકરણ સટીક. ૨૩ ધમ૨ન ૧૧ વિજયચ'દ કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત.
૨૪ ચૈત્યવદન મહાભાષ્ય (ભાષાંતર). ૧૨ વિજયદેવસૂરિ મહાગ્ય,
૨૫ નવતવ ભાષ્ય (ભાષાંતર) ૧૩ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સ"શ્રદ્ધ.
અર ૨૦૨ ૧-૨૨-૨૪ ૨૪-૨૫ના પ્રથામાં મદદની અપેક્ષા છે.

Page #28
ઔદાય. 5 $ $ $ - | 8 જે મનુષ્યનાં હૃદયમાં બીજને માટે એનેહ, દયા કે અનુકંપા નથી તે જગતમાં સ્નેહ, દયા કે અનુકંપા પામવાને ચાગ્ય નથી. જે આપણે બીજાઓ Aજી પ્રત્યે બેદરકારી બતાવીએ, તેમનાં સુખમાં આનંદ અને દુ:ખમાં સ્વાનુભૂતિ . Aiii દર્શાવવાથી બેદરકાર રહીએ તે સંભવિત છે કે તેઓ પણ આપણી ઉપેક્ષા કરશે. 4i) આમ છતાં કદાચ કે ઉદાર બની આપણા ઉપર મમતા દાખવે, હુભરી ખિી નજરે નિહાળે તાપણુ આપણા હદયમાં સામાના એ પ્રેમને ઝીલવા જેટલી ? 8% ચોગ્યતા નહિ હોવાથી તેના એ સ્નેહ આપણાં જીવનને ઉજવાળું કે સુખી બનાવી છે શકતા નથી. સ્નેહ ઝીલવાની પણ યોગ્યતા હોવાની જરૂર છે અને તે બીજા પુરા સ્નેહ રાખવાથીજ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. જેનામાં બીજાને માટે સ્નેહની લાગણી નથી અર્થાત જે મનુષ્યનાં હૃદયમાં અન્યના સ્નેહ ઝીલવાની પાત્રતા નથી તેને બીજા | મનુષ્યના પિતાના ઉપરના પ્રેમ આનદ આપી સુખપ્રદ નીવડતા નથી, પરંતુ | _નિ:સંગ અને ક્રર બનાવી દુ:ખી :ખી કરી મૂકે છે. આટલા માટે જે કે કશા છે છે પણ, અદલાની આશા. વગર ખીજાઓને આપણા સ્નેહથી સુખ અને આનંદ છે જે આપવા પ્રેરાવું' એ ઉત્તમ છે; છતાં તેમ કરવા જેટલી ઉદારતા આપણે ન જ જે બતાવી શકીએ તો છેવટે બદલાની વૃત્તિ ધારણ કરીને પણ આપણે કેવળ જૂ આપણાંજ સુખ અને આનંદની ખાતર બીજાઓ ઉપર સ્નેહ રાખવા ઘટે છે. શ્રી. આમ છતાં જેઓ આ એ બાબતમાંથી એ કે તરફ લક્ષ ન આપતાં માત્ર વાહ કરવાના અંત બીજાઓને પોતાનાથી અલગ રાખવાના પ્રયત્ન કરે છે તે જાતેજ સમાજથી અલગ પડી જાય છે. કોઈ પણ મનુષ્ય તેની સાબતમાં રહેવાનું પસંદ કરતા નથી. અને 2મા વિશાળ જગતુમાં અસહાય એકલા પડી સનેહશખ્ય હદયે પણ માર્યો માર્યો ફરી મહાન દુ:ખની વચ્ચે જીદગીના અંત આણે છે. | આપણ’ કર્તવ્ય આટલામાં જ સમાપ્ત થતું નથી. હુ’ અને ‘મા’’ એવી 3સ કશ્ચિત દ્રષ્ટિ જીવનને સ્વાથી અને કંગાલ બનાવી મૂકે છે, ત્યારે અમે” અને “આપા’ ની વિશાળ ભાવના હૃદયને ઉદાર કરી જીવનને ઉજજવુલ, અનુરાગમય અને સામી બનાવે છે. એટલા માટે સ્વાથી અને એકલપેટાપાણીના ભાવો ત્યાગવા એ જરૂરતું છે. આ વિશ્વમાં જ્યાં ત્યાંથી ભેગુ કરી આપણી મુદ્દે વૃત્તિઓને પોષવાને આપણે જમ્યા નથી, પરંતુ આપણી પાસે જે કાંઈ હોય તેના છૂટથી મીનના ભલામાં ઉપયોગ કરી જગતું પ્રત્યેનું આપણુ| અદા કરવાને માટેજ આપણો જન્મ છે એ ખાસ કરીને લક્ષમાં રાખવા જેવી વાત છે. " | ' સુખ શાંતિ-વિચારણા ?? માંથી Cછે. > > >Cછે For Private And Personal Use Only