Atmanand Prakash Pustak 018 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531213/1

Page #1

Rg. N. B.431.
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः
sans
a
radega
आत्मानन्दप्रकाश
Passenbe-30065
E ER1958899RDINAT स्वरधरावृत्तम् ॥
००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००
लक्ष्मीवान स्वीयलक्ष्मी विरजतु परमौदार्ययुक्तः सुकायें। विद्यावान् स्वीयविद्यां वितरतु परमादादराद्वै सुशिष्ये। लक्ष्मीविद्याद्वयं तनिवस्तु परमैक्येन सर्वेषु सत्सु.।
आत्मानन्द प्रकाशाद्' भवतु सुखयुतो मर्त्यलोकोऽपिनाका ॥१॥ पु. १८वीर सं. २४४८ अषाढ आत्म सं. २६ अंक १२यो। प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા. •
पृष्ठ.
Eषय. श्रीबार ति..........300
आधुनिः सुधारे। ........१० ૩ વીરા સ્થાનકપદ આરાધન
४२वान महाभ्य...3१११ છે જેને દાંપત્ય . . . .. ઉ૧૨
विषय. मनुष्य भने महावार ...... 323 म सुमच्या प्राप्त थाय? 3301 ७ अथावान..
... .. 332 श्रीनवतामर सन्याशनमाड ની ધાર્મિક પરિક્ષાનું પરિણામ ૩૩૨
|
*
भूख्य३.पाल जय माना ४. આનંદ લીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું-ભાવનગર
4

Page #2

ભેટની બુકના વી. પી. શરૂ થયા છે. આમાનદ પ્રકાશના ચાલતા (અઢારમા ) વર્ષ ની અપૂર્વભેટ.
શ્રી ઉપદેશ સિત્તરિગ્રંથ-ભાષાંતર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના સુજ્ઞમાહાને આ અઢારમા વષને માટે શ્રી ઉપદેશ સિત્તરિ” (અપર્વ ઉપદેશ સાથે અનેક કથાઓ સહિત) સુમારે વીશ કારમના માટે ગ્રંથ ભેટ આપવા માટે છપાઈ તૈયાર થયેલ છે, આવી સખ્ત માંધવારી છતાં દર વર્ષે નિયમિત ભેટ ઓટલા કારમની માટી ભેટની બુક ( માસિકનું લવાજમ કાંઈ પણ નહિ વધાર્યા છતાં) આપવાના ક્રમ માત્ર આ રાજાએજ રાખી છે, તે અમારા માનવ તા ગ્રાહકોની વ્યાનું બહાર ઉરોજ નહી, તેનું કારણું માન જૈન સમાજને સસ્તી કિંમતે ઓછી કિંમતે વાંચનના બહાળા લાભ આપવાના હેતુને લઈનેજ છે. જેથી દરેક જૈન બંધુએ આ માસિકના ગ્રાહક થઈ તેના લાભ લેવા સાથે જ્ઞાન ખાતાને ઉત્તેજન આપવા સુવું નહિ. અમારા માનવ તા ગ્રાહકોને આ વર્ષની ભેટની બુક વી. પી. થી મોકલવાનું શરૂ કરવામાં આવેલ છે. જેથી જે ગ્રાહક મહાશયે અત્યારસુધી માસિકના ગ્રાહુ% રહ્યા છતાં વીરુ પી ને સ્વીકારવું હોય તેમણે હાલમાંજ અમાને પત્ર દ્વારા જલદીથી જણાવવું” કે જેથી નાહક જ્ઞાન ખાતાને નુકશાન ન થાય; પુરતુ બાર માસ સુધી ગ્રાહક રહી અકા રાખી પછવાડે ભેટની બુકનું લવાજમ વસુલ કરવા વી. પી. થી મોકલવામાં આવે, ત્યારે પાછી મોકલી નકામા ખર્ચ કરાવી વિના કારણે સાવ ખાતાને નુકશાન કરવું અને તેના દેવાદાર રહેવું' તેમ પાસ્ટ ખાતાને નકામી તકલીફ આપવી તે યોગ્ય નથી. માટે દરેક સુજ્ઞ ગ્રાહકોએ ભેટની બુકનું વી. પી. સ્વીકારી લેવું.
જલદી મંગાવે.
જલદી મંગાવે. માત્ર થોડીજ નકલ સીલીકે છે. “ શ્રીદેવભક્તિમાળા પ્રકરણ ગ્રંથ. (જેમાં પાંચ પ્રકારની પરમાત્માની ભક્તિને સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે ) - ઉપરાત ગ્રંથ જેમાં પરમાત્માની ભક્તિનું સ્વરૂપ. ૧ પૂજા ભક્તિના પ્રભાવ ૨ આજ્ઞા ભક્તિ, ૩ દેવ દ્રવ્ય સ રક્ષણ, ભક્તિ ૪ મહોત્સવ ભક્તિ, પ તીર્થ યાત્રા ભક્તિ એ પાંચ પ્રકારની ભક્તિનું આગમ પ્રમાણે અને શાસ્ત્રીય દૃષ્ટાંતો આપી શંકા સમાધાન સહિત યથાર્થ સ્વરૂપ આ ગ્રંથમાં લખવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથના લેખક પંન્યાસજી દેવવિજયજી મહારાજ છે. ગ્રંથ ખરેખર મનનીય અને પ્રભુ ભકિત કરવા માટે એક ઉત્તમ સાધન અને આલ અનરૂપ છે; તેમજ પ્રાણીને મોક્ષ માર્ગે જવા માટે એક નાવ રૂપ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમથી છેવટ સુધી વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ. ઉંચા ઈંગ્લીશ કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી તે પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. બાહ્ય અને અભ્ય'તર અને પ્રકારથી સુશોભિત કરવામાં આવેલ છે. પચીશ ફામ બશે હું પાનાના આ ગ્રંથ જેની કિંમત માત્ર રૂ. ૧-૪-૦ સવા પોસ્ટેજ જુદું. માત્ર જીજ કાપી બાકી છે. જોઈએ તેમ છે. આ સભાને શિરનામે. લખી મંગાવવા.

Page #3

श्री. .न.
SUALLE
प्र.
..
(पुरत१८ भु.)
પુસ્તક ૧૮ મું. વીરસંવત-૨૪૬-૪૭. આત્મસંવત ૨૫૨૬. અંક ૧ થી ૧૨. જે
"सेव्यः सदा सदगुरु कल्पवृक्षः "
स्त्रग्घरावृत्तम् . लक्ष्मीवान् स्वीयलक्ष्मी विसृजतु परमौदार्ययुक्तः सुकायें विद्यावान् स्वीयविद्यां वितरतु परमादादराद्वै सुशिष्ये । लक्ष्मीविद्याद्वयं तन्निवस्तु परमैक्येन सर्वेषु सत्सु आत्मानन्द प्रकाशाद्' भवतु सुखयुतो मर्त्यलोकोऽपिनाकः ॥१॥
પ્રગટ કર્તા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
पनि मुख्य ३. 1-४-० ( पा
साथे )

Page #4

વાર્ષિક વિષયાનુક્રમણિકા.
વિષય
૨૪--૫૬
૩.
નંબર ૧ વષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ. ૨ નવીનવષે માંગલ્ય સ્તુતિ. ૩ ગુરૂસ્તુતિ. ૪ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને આશિર્વચન. ૫ અભિનવવર્ષે નિવેદન. ૬ શ્રી તારંગા તીર્થનું એતિહાસિક દર્શન. ૭ પ્રતિકુળ અવસ્થાઓમાંથી છુટવાનો અમેઘ ઉપાય. ૮ જૈન દષ્ટિએ લેકમાન્ય તિલક. ૯ તત્વજિજ્ઞાસુ સજજને પ્રત્યે પર્યુષણ પ્રસંગે બે બેલ. ૧૦ શ્રી પ્રભુતુતિ. ૩૫-૬૭–૯૩–૧૨૧-૧૭૫-૧૯:-૨૨૩રરપ૧૧ ક્ષમા યાચના. ૧૨ દુષ્ટમિત્રને ધિક્કાર. ૧૩ જેવી ભાવના તેવી સિદ્ધિ. ૧૪ આપણે કઈ પદ્ધતિથી કામ કરવા જોઈએ? ૧૫ દિવ્યભાવના બળ. ૧૬ મુંબઈ શહેરમાં રહેવા મકાનોની તંગી. ૧૭ જેન કેમમાં કેલવણી સંબંધી મારા વિચારો. ૧૮ પ્રાસંગીક કુરણ. ૧૯ પ્રકીર્ણ નેધ.
૬૫–૧૯-૧૬ ૨૦ વ્યભિચાર નિંદા. ૨૧ જેન તીર્થ ભીમપલ્લી અને રામસૈન્ય. ર૨ સહાનુભુતિથી જીવન સાફલ્ય. ૨૩ આપણું ભાવી ઉન્નતિની દિશા (સમજીને આદવાની જરૂર છે.

Page #5

૯૧
ર૪ એક સુચના. ૨૫ ગ્રંથાવલેક.
૯૦-૧૭૨–૧૯૭ રર૧-૨૫૪-૨૮૧-૩૦૩-૩૩૧ ૨ પ્રકીર્ણ નોંધના સંબંધમાં ખુલાસો. ર૭ વર્તમાન સમાચાર ૯૧, ૧૪, ૧૬૯, ૨૨૨, ૨૪, ૨પ૩, ૨૫૪, ૨૮૦, ૩૦૫ ૨૮ આ સભાએ કરેલ ઠરાવો, ૨૯ કલ્યાણનાં સાધનથી વિમુખ પુરૂષનું બંધન કેમ છુટે ?
८४ ૩૦ સ્વાચ્ય સફલતા અને શક્તિ પ્રાપ્ત કરવાનું ગુપ્ત રહસ્ય. ૩૧ સ્વઓળખાણ સંબંધી સ્થલ વિચારણા
૧૦૩૨૭૬-૨૮૯ ૩ર બ્રાચર્ય અથવા ઈન્દ્રિય નિગ્રહને અદભુત મહિમા.
૧૧૦ ૩૩ બ્રહ્મચર્ય અથવા સુશીલતાને સેવવાની ભારે જરૂર.
૧૧૧ ૩૪ શ્રી તીર્થકર ભગવાનના કલ્યાણક ઉજવવાને પ્રસંગ.
૧૧૩ ૩૫ મુનીરાજનું જીવન સ્વદેશી કેવી રીતે છે?
૧૧૭. ૩૬ સ્વજીવન સફળતા કરવાની કુંચી.
૧૨૦ ૨૭ મનને બેધ.
૧૨૨ 3૮ સાચા સુખના સાધનો તથા મનુષ્યત્વ,
૧૨૩–૧૬૩ ૩૯ જગત માટે જૈન મહાત્માપ્રાપ્ત કરવાની થાજના. ૧૩૦-૧૪૮-૧૭૭-૨૦૭૨૨૪-૨૬૩ ૪. દવા કરતાં પચ્ય પાલન ઉત્તમ છે. ૪૧ મનને નિરાકુલ રાખવાની જરૂર
૧૪૦ કર આપણી ઉન્નતિને સરલ માર્ગ.
૧૪૦ ૪૩ આત્મ વિશુદ્ધિ વિચારણા.
૧૪૨ ૪જ વિનેદસૂરીની સત્યતા?
૧૪૨ ૫ સાચા મિત્રના લક્ષણ સર્વહિત વચનો.
૧૪૫–૧૪૬ ૪૬ રજની ભાવના.
૧૭૬ ૪૭ મન સંયમ.
૧૮૭–૨૦૦ ૪૮ આપણી આંતર સ્થિતિ સમજીને સુધારવાની જરૂર
૧૯૪ ૪૯ શરીર અરેગ્યભૂત મુખ્ય પાંચ હેતુ.
૧૯૪ ૫૦ દશ શ્રાવક કુલક.
૧૯૫ ૫૧ સર્વ ની ઉન્નતિ સંસંધી બે મિત્રોને સંવાદ.
૨૧૫

Page #6

૧૩૨
૨૫૮
પર સાર્વજનિક જાહેર સંસ્થાઓની નિષ્ફળ થતી ચળવળ અને તેનાં કારણે. ર૧૭ પ૩ જૈન ઔતિહાસિક સાહિત્ય.
૨૧૯ ૫૪ સંસારમાં જન કહે સુખ શું જણાય ?
૨૩૦-૨૫૬ ૫૫ સંસાર કેવી રીતે મીથ્યા છે? પ૬ આદર્શ જીવન.
૨૩૯ ૫૭ યાત્રાર્થે આવેલા દરેક યાત્રાળુને અગત્યની સૂચના. ૫૮ મનુષ્યમાં મહાવીરપણાની પ્રતીતિ.
૨૪૭ ૫૯ શારીરિક સ્વાથ્ય. ૬. હાલ તાત્કાલીક શું કરવું ? ૬૧ ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચો કથા ઉપયુક્ત વચનેને “અનુવાદ”
૨૭૩ દર અંતરાત્માની પરમાત્મા પ્રતિ સંકટ દૂર કરવાની અભ્યર્થના. ૨૮૦ ૬૩ એક સુધારે.
૨૮૧ ૬૪ સમયને સદુપયેગ.
૨૮૩ ૬૫ શાંતિમય જીવનની ઘટના.
૨૯૭ દક ધર્મ–શ્રદ્ધાળુ યાત્રિક જનને અતિ અગત્યની સૂચના.
૨૯૪ ૬૭ ઉપમિતિ ભવપ્રપંચ કથામાંથી કેટલાક વચને.
૨૯૭ ૬૮ મુર્ખ શતક.
૩૦૦ ૬૯ આધુનિક સુધારે.
૩૧૦ ૭૦ વીસ સ્થાનકપદ આરાધન કરવાનું માહાત્મ્ય.
૩૧૧ ૭૧ જેન દાંપત્ય.
૩૧૨ ૭૨ આત્મિક સામર્થ્ય પ્રકટ કરવા પ્રેરણા.
૩૧૮ ૭૩ મનુષ્યપણું અને અંતઃશુદ્ધિ.
૩૧૯ ૭૪ મનુષ્ય અને મહાવીર.
૩ર૩ ૭૫ ખરૂં સુખ કયારે પ્રાપ્ત થાય?
૩૩૦

Page #7

0000000
N
E
E ... प्र. श.. --00-0000-000-00-000-0000-000029 इह हि रागद्वेषमोहाद्यभिनूतन संसारिजन्तुना १७ के शरीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपात
पीडितेन तदपनयनाय हेयोपादेय
पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः
XERESER
commar.monamoonmoomeo.mmmmoemam.o.meo.mesesame
पुस्तक १८] वीर संवत् २४४८ अपाड. आत्म संवत् २६. [अंक १२ मो.
श्री वीर स्तुति.
શાલ વિક્રીડિત. જેના પૂર્ણ પ્રભાવથી જગતમાં સદ્ધર્મભાનુ ઉગે, સારો બોધ રસેભર્યો અવનિમાં સ્યાદ્વાદને વિકસ્ય; જેણે ભવ્ય જન તણું દુર કર્યું તિમિર મર્મો તારું, તે શ્રી વીર ભવાબ્ધિમાં પરમ આનંદ પ્રસાર સદા.
EXSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS

Page #8

શ્રી આ માનદ પ્રકાશ.
આધુનિક સુધારે
રચના–રા. ર કુબેરદાસ અંબાશંકર ત્રિવેદી.
ભુજંગી છંદ. નહિ નાત કે જાતને કાંઈ ભેદ, દુરાચાર દેખી દિલે થાય ખેદ; પગે બૂટ ઘાલી કરે છે. અહારે, કહે આ સુધારે છે કે કુધારે. સ્વધર્મો ન ચાલે કદિ મૂર્ખ મેટા, બતાવે બહાના પછી બબ બેટા, તજે સાવ વર્ણાશ્રમે ના વિચારો, કહો આ સુધારો થયો કે કુધારે. અરે જન્મથી પામીને ઉંચ જ્ઞાતિ, ચહે મૂઢ હાથે કરી નીચ જાતિ, વૃથા શર વહોરે ઘણો પાપ ભાર, કહે આ સુધારે થયે કે કુધારો. અરે ભક્ષ્ય ના ભક્ષ્યને ભેદ નાઠે, હવે આર્યને દીન બેઠેજ માઠ, ગઇ ઉન્નતિ આવિ અસ્ત વારે, કહો આ સુધારો થયો કે કુધારે. જમે છષ્ટ થે એકઠા સર્વ સાથે, ન ધારે પ્રભુની કશી વ્હીક માથે; ફરી આવશે જન્મ આવો ન યારો, કહે આ સુધારે થયે કે કુધારો. ન આચાર વિચારનું કાંઈ ભાન, કરે કેરી વસ્તુ તણું નિત્ય પાન, હવે ભ્રષ્ટતાને નહિ ભાઈ ! આરો, કહે આ સુધારે થયું કે કુધારે. મળી પાચ પચ્ચીશ મિત્રે મજાના, કરે બાપના દ્રવ્યથી રજાના;

Page #9

૩૧૧
વિશસ્થાનક પદ આરાધન કરવાનું કે માહામ્ય.
બની છેલને મારતા શેખ સારે, કહો આ સુધારે થયો કે કુધારે. ભણું અ૫ વિદ્યા ઘણે ડાળ ઘાલે, સ્વચ્છંદાનુસારે સદા મૂઢ ચાલે, ફરે ફાંકડા વાટ ઘાટે બજારો, કહે આ સુધારે થયું કે કુધારો. વડી વાતથી આપને બે વખાણે, ન પંડિત પિતા સામે કોઈ જાણે, ન માને કદી બોધ દે કઈ સારે, કહો આ સુધારો થયો કે કુધારો. વૃથા ખરીમાં બહુ કાળ ગાળે, ન કર્તવ્ય પિતા તણું લેશ ભાળે; રૂ જન્મ એળે ગુમાવે ગમારો, કહે આ સુધારો થયો કે કુધારે. ૧૦ ઘસે ખાય પીએ તમાકુ હમેશ, નવાને નવા બાદલે નિત્ય વેશ; કુટેવ કરે અન્ય એવી હજારો, કહો આ સુધારે થયે કે કુધારો. ૧૧ કુસંગે ઘણું કૃત્ય કુડાં કરાયે, પછી નામ બદનામ તે ખુબ થાય; તથાપિ ન તે સંગ લાગે અકારે, કહો આ સુધારો થયો કે કુધારો. * ૧૨
ચાલુ
વીશ સ્થાનક પદ આરાધન કરવાનું ટુંક માહાસ્ય.
૧ અરિહંત ૨ સિદ્ધ ૩ પ્રવચન ૪ ગુરૂ-આચાર્ય ૫ સ્થવર ૬ પાઠક (બહુકૃત) ૭ તપસ્વી-સાધુજનેની ભક્તિ ૮ વારંવાર જ્ઞાન–ઉપયોગ ૯ દર્શનસમ્યકત્વ ૧૦ વિનય સદ્ગુણી પ્રત્યે નમ્રભાવ ૧૧ ચારિત્ર ૧૨ શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય ૧૩ આવશ્યક ક્રિયા ૧૪ તપશ્ચય ૧૫ ત્યાગ ૧૬ વૈયાવચ્ચ ૧૭ સમાધિ ૧૮ અપૂર્વજ્ઞાનગ્રહણ ૧૯ શ્રુત ભક્તિ અને ૨૦ પ્રવચન ( શાસન) પ્રભાવના એ વીશ સ્થાનકેનું યથાવિધિ સેવન ( આરાધન) કરવાવડે તીર્થકર નામ કર્મ બંધાય છે. એ રીતે શ્રી

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જ્ઞાતાસૂત્રના આઠમા અધ્યાયમાં અધીકાર કર્યો છે. દરેક સ્થાનકમાં આરાધન કરતાં તન્મયતા કરવાની જરૂર છે. એ સંબંધી વિશેષ અધિકાર અનેક પ્રમાણેક ગ્રંથમાંથી મળી શકે છે. એ વિશે પદ કે વીશ પદ પૈકી એક અથવા ગમે તેટલા પદેનું યથાર્થ આરાધન કરનારજ તીર્થકર પદવીને પામી શકે છે. આત્માની ઉન્નતિ ઈચ્છનારા ભવ્ય જન (ભાઈબહેને) એ ઉક્ત વિશ સ્થાનક પદેનું શુદ્ધ ભાવથી આરાધન કરવું ઘટે છે. એક પણ પદનું યથાર્થ રીત્યા આરાધના કરવાથી આત્માની ભારે ઉન્નતિ સધાય છે તે પછી વધારે યા વીશે સ્થાનકેનું યથાવિધિ આરાધના કરવાનું તે કહેવું જ શું ? અત્યારે તેતે પદની આરાધના માટે કેવળ તપસ્યાદિક કરી સંતોષ માનવામાં આવે છે તેને બદલે તે દરેક પવિત્ર પદનું રહસ્ય સમજી તેનું તન્મયપણે સેવન કરનાર ભવ્યાત્માજ તેને ખરો લાભ બાંધી શકે છે. ઈતિશમ
લીમૂનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી.
જેન દાંપત્ય.
અર્વાચીન વિદ્વાનોએ મહાન વિમર્શ કરીને એવો સિદ્ધાર કર્યો છે કે, વર્તમાન સમય એ ભૂતકાળનું બાલક અને ભવિષ્ય કાળને પિતા છે, વર્તમાન સમયે મનુષ્ય ભવિષ્યને આકાર સમજવા મથતાં ભૂત કાળ ઉપર દષ્ટિ કરી તેમાંથી કેઈ આધાર રહવાને ઈરછે છે. જે ભવિષ્ય કાળ અત્યારે અસ્પષ્ટ અજ્ઞાત અને અનનુભૂત છે, તેને સમજવા માટે સ્પષ્ટ, જ્ઞાત અને અનુભૂત એવા ભૂતકાળમાંથી જ જનસમાજે સર્વ કાળે, સર્વ પ્રસંગે, નવું સામર્થ્ય અને નવું બળ, પ્રાપ્ત કર્યું છે અને ઉન્નતિનો માર્ગ અવેલે છે, એ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે નવીનતાને પ્રાચી. નતાને આશ્રય કર્યા વિના ચાલતું જ નથી, જેમ એકલી નવીનતા વિનાશકારક થઈ પડે છે, તેમ એકલી પ્રાચીનતા પણ દુરાગ્રહપણાને લઈને વિનાશકારક થઈ પડે છે. આ સિદ્ધાંત ખરેખર માનનીય છે, એમ સર્વને કબુલ કરવું પડશે.
સાંપ્રતકાળે એ સિદ્ધાંતને વિચાર જેમાં સ્ત્રી કેળવણીના વિષયમાં કરવાની વિશેષ આવશ્યક્તા છે. જે સ્ત્રીકેળવણીને ભૂતકાળ કેવી જાહોજહાલી વાલે હતે અને તેથી કરીને જૈન દાંપત્યનો પ્રભાવ આ દેશમાં કે ઉત્કર્ષવાળે ગણાતે હતે, તે આધુનિક જૈનપ્રજાને ખરેખર વિચારવા જેવું છે. સાંપ્રતકાળે જેનપ્રજામાં સ્ત્રીકેળવણીનું સ્વરૂપ ઘણુંજ ઝાંખુ દેખાય છે. શ્રાવિકાઓને મોટે ભાગ જ્ઞાન સંપ ત્તિથી બનશીબ રહે છે. સર્વ પ્રકારની સંપત્તિઓમાં જ્ઞાન સંપત્તિને શ્રેષ્ઠ ગણવામાં આવી છે. એવી મહાન સંપત્તિથી વિમુખ રહેનારી જૈન સ્ત્રીઓ પ્રાપ્ત થયેલા માનવ જન્મને વૃથા ગુમાવી દે છે. એ કેટલું બધું શોચનીય કહેવાય !

Page #11

જૈન દાંપત્ય.
૩૧૩
ચતુર્વિધ સંઘની ગણનામાં ગણતી શ્રાવિકા જૈન સંતતિનું ઉચ્ચ ક્ષેત્ર છે. તે ક્ષેત્રમાંથી કેવા કેવા નરરત્ન ઉત્પન્ન થાય છે, તે કઈ કઈ વાર જનસમાજના જોવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં પણ સ્ત્રીતત્વની પૂરેપૂરી અગત્ય સંસારની યાત્રામાં સમજાય છે. સંસારના યાત્રાહુઓ અમદા તત્વના પ્રભાવને સારી રીતે સમજી શકે છે. જૈન ધર્મની વ્યવહારિક સંહિતામાં શ્રાવક સંસારનું શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરનારાઓ લખે છે કે, “સંસારમાં મોટામાં મોટું પ્રલોભન સ્ત્રીઓ છે. સંસારમાં ઉત્તમમાં ઉત્તમ સ્થાનને શોભાવનાર, સોંદર્ય, શાંતિ અને સુખની અધિષ્ઠાત્રીઓ સ્ત્રીઓ છે. ગૃહસ્થાવાસ રૂપી ભયંકર અરણ્યમાં ભટકતા સંસારીઓને શેય, ધૈર્ય, સ્નેહ, સુખ અને સંતોષ એ બધાને ઉત્પન્ન કરી સ્ત્રીઓ તેમને વિશ્રાંતિ રૂપ બને છે. આવા ઉપયોગી બ્રીતત્વ તરફ જૈન પ્રજા માટી ઉપેક્ષા ધરાવે છે, તેનું પરિણામ કેવું નઠારું આવવાનું, તેને ખ્યાલ આવી શકતા નથી.
પ્રાચીન શ્રાવિકાઓના ચરિ તરફ કોઈનું લક્ષ જતું નથી. જે તે તરફ લક્ષ આપવામાં આવે તે તેમના હૃદયમંદિરમાં શ્રાવિકાતત્વના પ્રકાશનું પ્રતિબિંબ પડયા વગર રહેશે નહીં. જેન ગૃહિણીઓની સુઘડતાના અનેક દષ્ટાંત મલી આવે છે. એક ચરિત્રમાં એવો પ્રસંગ છે કે, કોઈ માણસને શ્રાવકનું ઘર શોધવું હતું, ત્યારે તેને કઈ વિદ્વાને શ્રાવકના ગૃહની એંધાણીઓ બતાવી છે. જેમાં લખ્યું છે કે, “જે ઘરના આંગણામાં સ્વચ્છતા રહેલી હોય, તેની ચારે તરફ પવિત્રતા પ્રસરી રહેલી હોય, જે આનંદ અને શાંતિનું પરમ ધામ બનેલું હોય જ્યાં નવકારમંત્રના ધ્વનિઓ થતા હોય અને જે સ્વજન અને સર્વજનને સંતેષ રૂપ બનાવનારું હોય તે શ્રાવકનું ઘર સમજી લેવું.” સાંપ્રતકાલે એ ચિન્હોમાંથી કેટલા ચિન્હ શ્રાવક ઘરમાં દેખવામાં આવે છે તે વાચકે વિચાર કરવાનું છે. હાલમાં તે જોઈએ છીએ તે ઘરના આંગણામાં ગંદકીની પ્રતિષ્ઠા કરેલી દેખાય છે. માખીઓ અને મત્સરની મેટી સેનાએ ચારે તરફ બણબણતી માલમ પડે છે. ગૃહસામગ્રીના પદાર્થો અવ્યવસ્થિત, ગંદા અને રખડતા જોવામાં આવે છે, નવકાર ધ્વનિને બદલે કલહ-કંકાશના ધ્વનિ સંભળાય છે, અને તે અજ્ઞાન સ્ત્રીઓના હૃદયમાં કેળવણીના સંસ્કાર ન હોવાથી તેમાંથી આનંદ તથા સુખને બદલે કલહ, દુ:ખ અને કંકાશજ ઉત્પન્ન થયેલા દેખાય છે.
સંસારના સર્વ સંબંધનું શિરોબિંદુ સ્ત્રી પુરૂષને સંબંધ એજ છે. અને તે સંબંધ વિષે જેટલા જેટલા કુતર્ક કે ગેરસમજવાળા વિચાર મનમાં ઉત્પન્ન થાય છે, તેટલું તેટલું દુઃખ પેદા થયા વિના રહેતું નથી. આજ કાલ લોકે પિતાપિતાના વિચાર પ્રમાણે એ દાંપત્યના સંબંધની કીંમત કહે છે. અને તેમને સુખ પણ
એ કીંમતના પ્રમાણમાં મળે છે. પ્રાચીન જૈન ગૃહસ્થાવાસીઓ એ દાંપત્યની મોટી દિમત આકતા હતા અને તેને સ્વર્ગ સમાન માનતા હતા. સાંપ્રતકાલે એજ

Page #12

૩૧૪
શ્રી આમાનદ પ્રકાશ
દાંપત્ય એક હલકી કીંમતમાં અંકાય છે. રાંધવું, દળવું, ખાંડવું વગેરે ગૃહકર્મને માટેજ ગૃહિણની આવશ્યકતા છે, એમ કઈ માને છે, કે પ્રજોત્પત્તિ માટેજ તેને ઉપયોગ ગણે છે, કઈ ઘરના ઘરેણા તથા સુંદર વસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરવા માટે જ તેની જરૂરીઆત સમજે છે, કેઈ ગૃહરક્ષા કરવા માટે સુંદરીને સદુપયોગ ગણે છે, અને કોઈક તે પ્રેમને અનુભવ કરી સંસારમાં સ્વર્ગ ભોગવવા માટેજ તેની આવશ્યકતા માને છે. આવી રીતે અમૂલ્ય અને દિવ્ય દાપત્યની ઉપગિતા અનેક રીતે માનવામાં આવે છે, પરંતુ તેને ખરી દિવ્ય મહિમા કેઈના જાણવામાં આવતું નથી. આથી કરીને સાંપ્રત કાળનું જૈન દાંપત્ય અધમ દશાને પામતું જાય છે. જૈન ગૃહ સંસારનું સ્વરૂપ વિપરીત ભાવને પામતું જાય છે, આનું કારણ ખરી કેળવણનો અભાવ છે. હાલ જે કેળવણીને પવન વાય છે, તેથી કન્યાઓને કેળવણું આપવા માટે જેન વર્ગમાં કોઈ કોઈ સ્થળે ઉત્સુકતા દેખાય છે, પણ તે કેળવણીના બાહ્ય રંગની ઉત્સુકતા છે, અંતરંગ કેળવણું તે અપાતી જ નથી; અને તેવા સત્ય કેળવણીના ધોરણે પણ હજુ પ્રજા મેળવી શકી નથી.
જૈન પ્રાચીન ઈતિહાસમાં શ્રાવિકા શિક્ષાના જે સૂત્ર વાંચવામાં આવે છે, તે ત્રાને આધારે જૈન શ્રી કેળવણીને પાયે રચા જોઈએ. તે સૂત્રામાં જૈન સંસારનું બંધારણ ઉગ્ર બનાવવાના તત્ત્વ દર્શાવ્યા છે. સ્ત્રી અને પુરૂષથી જે દાંપત્ય થાય છે, તેની અંદર બંનેનું શારીરિક તથા માનસિક બળનું પૂર્ણ રૂપ ઘડાય છે. જે જૈન દાંપત્યમાં સારી રીતે દેખાઈ આવતું હતું તે સમયે જેન સંસારમાં આવેલી શ્રાવિકાનું માનસિક અને શારીરિક બળ એટલું ઉચ્ચ હતું કે તે શ્રાવિકા કેવળ ગૃહ કર્મ માટે અને સર્વને પોષણ આપનાર આહાદાકારક પ્રેમવૃત્તિની દેવી રૂપ દેખાતી હતી. આજે પરંપરાથી તપાસે તે તેજ કૂલમાં ઉત્પન્ન થયેલી શ્રાવિકાની કેવી સ્થિતિ છે? પ્રત્યેક શ્રાવક કુટુંબમાં કેવળ સ્વાર્થના પ્રવાહમાં તણાતી અને પિતાના પતિ તરફ પૂજ્ય ભાવને ભૂલી જતી શ્રાવિકાઓ નજરે પડે છે. એક તરફ ક્ષણે ક્ષણે પતિઓને પજવતી જૈન પત્નીઓને લઈને કંટાળી ગયેલા અને બીજી તરફ વેપાર ધંધાના ધક્કા ખાઈ નબળા પડી ગયેલા શ્રાવકોની કેવી દશા છે તેને ચિતાર ઘણે ક્યદ્રાવક થઈ પડ્યો છે. આવા જેન દાંપત્યને લઈને શ્રાવક સંસારનું યંત્ર કેવળ વિકળ થઈ ગયેલું જણાય છે. ગૃહસ્થાવાસની નીતિ પ્રમાણે ગૃહધર્મને પક્ષે સ્ત્રીનું જોર મુખ્ય હોવું જોઈએ અને બાહા ધર્મ પક્ષે પુરૂષનું જોર મુખ્ય જોઈએ પરંતુ સાંપ્રતકાળ એ નિયમની મર્યાદા તુટી ગઈ છે. ઘણે સ્થળે તો ગૃહધર્મ અને બાહ્યધર્મ ઉભય પક્ષનો ભાગ કેવળ પુરૂષના શિર પર આવી પડે છે. વળી કઈ કઈ ગૃહાવાસમાં પણ “પત્ની કુપા ” એ ન્યાય પ્રવર્તે છે. જે સ્ત્રી બહકાર્ય માં મંત્રી તરીકે ગણાએલી છે તે સ્ત્રી પુરૂષના બાહ્ય કાર્યમાં

Page #13

પડી પુરૂષ તત્વની મહત્તાને તોડી પાડે છે. ઘણે પ્રસંગે એવી વાત આપણે સાંભછીએ છીએ કે, “શેઠે તે કામ કરવાની હા પાડી છે પણ શેઠાણી વિરૂદ્ધ છે એટલે શેઠ ઉભા થઈ રહ્યા છે” આ શું બતાવે છે? પુરૂષ તત્વની નિર્બળતાને એ ખરો નમુનો છે. જ્યાં આવું દાંપત્ય હોય ત્યાં ગૃહરાજ્યનું સુખ શી રીતે પ્રાપ્ત થાય ? તેવા ગૃહરાજ્યમાં તે સદા કલહને જ વાસ થાય છે. સાંપ્રતકાળના સુધારાએ સ્ત્રીઓમાં કેટલાએક સ્વતંત્રતાના બીજે વાપરવા માટે પ્રયત્ન કરવા માંડ્યો પરંતુ તે ગ્ય નથી. પરતંત્રતામાંજ મર્યાદિત કરી રાખવાને ગ્ય એવા સ્ત્રીતત્વને સ્વતંત્રતાના સિંહાસન ઉપર આરૂઢ કરવું એ ગૃહિણપદની મહત્તાને લુંટવા જેવું અને ખરા દાંપત્યના સ્વરૂપનો ભંગ કરવા જેવું છે માટે જ જ પ્રબંધમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “ી ઉંઘ પરત થી તા ૧૬ જીવન જેના ઘરમાં સ્ત્રી પુરૂષની જેમ પ્રવરે તેનું ઘર નાશ પામે છે પાયમાલ થાય છે. ઘણાં જૈન કુટુંબોમાં શેઠાણીઓની સત્તા એટલી બધી હોય છે કે વિદ્વાન કે સમર્થ એવા શ્રાવક પતિઓને તેમનું દાસત્વ કરવું પડે છે. આવી સ્વતંત્રતાનો છેડો શ્રાવકસંસારને છિન્ન-ભિન્ન કરનારો થઈ પડ્યો છે. પ્રાચિન શ્રાવિકાઓના આચાર તથા વિચારને જ્યારે વિમર્શ કરીએ છીએ ત્યારે માલમ પડે છે કે તે સમયે શ્રાવિકાઓના હૃદયમાં ઉચ્ચ કેળવણું અને ધાર્મિક વૃત્તિના સંસ્કારે એવા પડેલા હતા કે જેથી તેઓની મનોવૃત્તિમાં ઉચ્ચ આચારો અને વિચારો પ્રગટ થતા હતા. પતિ તરફની પૂજ્ય ભાવના ઉભરી જતી હતી પોતાના પ્રેમનો પ્રકાશ પ્રસારવામાંજ તેમનું હદય ખીલી રહેલું હતું અને તેઓ સદાચારથી અને પોતાની પ્રેમવૃત્તિથી જૈન ગ્રહવાસમાં ગૃહદેવી તરીકે પૂજાતી હતી. સાંપ્રત કાળે એ માહેલું કાંઈ પણ દેખાતું નથી. શ્રાવકાઓના આચાર વિચારમાં મેટું અંતર પડેલું દેખાય છે અનેક જાતની છુટ લેવા માટે પ્રવૃત્તિ કરે પોતાના ઘરની સ્થિતિને વિચાર કર્યા વગર અનેક જાતના ખચો પતિ પાસે કરાવે છે કજીયા અને કંકાસમાં કાળ નિર્ગમન કરે છે. ન્યાત જાતના વ્યવહારિક કામમાં માથું મારે છે. સગાસંબંધીઓમાં જેવી તેવી વાત કરી કુસંપના બીજ રોપાવે છે, આવી પ્રવૃત્તિને લઈને આર્યાવર્તમાં ઉચ્ચ પંક્તિનું ગણતું જેન દાંપત્ય અધમ, પંક્તનું ગણાવા લાગ્યું છે. કેળવણી અને સદાચારના શિક્ષણથી જે તેની સુધારણા કરવામાં નહીં આવે તો તે દાંપત્યને લઈને આખી કેમ ઘણી જ શોચની દિશામાં
પ્રાચીન શ્રાવિકા તત્વના સ્વરૂપને માટે કેટલાક એવા લેખે મળી આવે છે કે, “જે લેખો ઉપરથી શ્રાવકસંસારને પૂર્વોત્કર્ષ કેવું હતું, તે જણાઈ આવે છે. ગૃહસ્થાવાસના શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રરૂપણ કરનારા જેન વિદ્વાન લખે છે કે, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ ઉભયત લગ્નની ગ્રંથિના પ્રભાવથી એક રૂપ બને છે અને પરંપરાએ

Page #14

૩૧૬
શ્રી આત્માન પ્રકાર.
ગૃહિધર્મ પાળી તે સ્થાનારહણના ક્રમથી શિવ માર્ગના પથિક બને છે. આ લેખ સારી રીતે મનન કરવા જેવો જ છે. અને તે ઉપરથી લગ્નગ્રંથિના બંધનમાં જે જે અપેક્ષા રહેલી હોય છે, તે તરફ જૈન સમાજે ધ્યાન આપવાનું છે. લગ્નગ્રંથિની દઢતા અને તેની દિવ્ય રૂપતા બનાવવા માટે ત્રણ વસ્તુઓની આવશ્યકતા છે. તે ત્રણ વસ્તુઓ વય, ઈચ્છા અને જ્ઞાનના નામથી ઓળખાય છે. પૂર્વકાળે લગ્નગ્રંથિ બાંધવા પહેલા દાંપત્યનું શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રગટ કરવા માટે એ ત્રણ તત્વની પૂર્ણ રીતે ગવેષણ થતી હતી તેમાં વય એટલે સમજશક્તિ ખીલે, તેટલી અવસ્થા, ઈચ્છા એટલે પરસ્પરની ચાહના અને જ્ઞાન એટલે કેળવણી આ ત્રિપુટીની સંપૂર્ણ રીતે તપાસ કર્યા પછી પવિત્ર પ્રેમની લગ્નગ્રંથિ બાંધવામાં આવતી. એ ત્રિપુટીમાં જે ઈચ્છા છે, તેને હાલના સુધારકો પ્રેમલગ્નના નામથી ઓળખાવે છે, પરંતુ આર્ય પ્રજાના શિષ્ટાચારમાં માબાપ કે વડિલ હોય તેની યેગ્ય આજ્ઞાનુસાર ઈચ્છાની અનુકુળતાએ લગ્ન થાય તેજ ઈચ્છાના ઉદ્દેશમાં સમજવાનું છે. લગ્ન વિષેનું આ સ્વરૂપ સર્વ જૈન પ્રજાએ માન્ય કરેલું છે. એ સ્વરૂપને અનુકુળ એવું ધોરણ શ્રાવક સંસારને નિય મમાં રાખનારું થાય છે.
- સાંપ્રત કાળે જૈન પ્રજામાં ઈચ્છા અને જ્ઞાનની ત્રિપુટી તરફ મેટી ઉપેક્ષા થયેલી જોવામાં આવે છે.
બાળ લગ્ન અને વૃદ્ધ લગ્નના હાનિકારક રીવાજે વયના નિયમને ભંગ કરેલો છે. કન્યાવિક્રય અને કુલાભિમાનને લઈને ઈચછા વિષે તે કશુંએ જેવાતું જ નથી. અને જ્ઞાનની બાબતમાં તે જૈન પ્રજા એટલી બધી પછાત છે કે, તે સર્વ સ્થળે ખુલ્લી રીતે દેખાઈ આવે છે. સ્ત્રી કેળવણીના ખરા મહાસ્યથી જેન પ્રજાને માટે ભાગ અજ્ઞાન છે, એમ ચારે તરફથી ઉદ્દઘોષણા થવા લાગી છે. જ્યાં સુધી આ વય, ઇચ્છા અને જ્ઞાનની ત્રિપુટી તરફ આહંત પ્રજાના અગ્રેસર લક્ષ આપશે નહીં, ત્યાં સુધી જૈન દાંપત્યને ખરે ઉદ્ધાર થવાનું નથી.
જૈન દાંપત્યને ખરો ઉદ્ધાર કયારે થશે? સાંપ્રતકાળે કેળવણીરૂપ ક૯૫લતાની શીતળ અને વાંછિત દાત્રી છાયા સર્વત્ર પ્રસરી રહી છે. વિવિધ દેશના સાહિત્યમાંથી વિવિધ વિચારો જાણવામાં આવે છે. આ સમયે જેન નવીન વિદ્વાનેએ કટીબદ્ધ થવાની જરૂર છે. તે જૈન વિદ્વાનોએ જૂના અને નવા વિચારોનું અપૂર્વ સંમિશ્રણ કરી તેમાંથી નવીન અને લાભદાયક સ્વરૂપ ઉપજાવી સ્વધમી બંધુઓને લાભ થાય તેવા માર્ગે દર્શાવવા જોઈએ. સાંપ્રતકાળે નવીન કેળવણી પામેલા યુવાનોમાં નવા ઉત્સાહ અને નવી જાતની પ્રવૃત્તિના દર્શન થવા લાગ્યા છે. આ કાળે ઉચ્ચ કોટીના વિચારો પ્રસરાવવાનો જે મહાન

Page #15

જેન કાપત્ય.
૩૧૭
પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે જેન દાંપત્યનો ઉદ્ધાર સત્વર થઈ શકે તેમ છે. હવે જેન પ્રજામાં તેવા વિદ્વાનો અને ઉપદેશકોની જરૂર છે કે જેઓ સ્વ કેમની સેવામાં પિતાનું જીવન સમર્પણ કરે, અજ્ઞાન–અંધકારમાંથી કોમને મુક્ત કરવાની પવિત્ર ફરજ બજાવે અને વિઘોની દરકાર કર્યા સિવાય સુધારણાને ઝંડો ઉપાડી સર્વની આગળ આવી ઉભા રહે.
એક સમર્થ વિદ્વાને કહ્યું છે કે “જેઓ ધર્મ અને કર્તવ્યને અનુસરી ઉછળતા હૃદયમાંથી પ્રગટ થયેલા પૂર્ણ જુસ્સાવાળા વિચારે દર્શાવી શકે અને ધર્મને નામે ચાલતા આડંબરી પાળા જનમંડળમાં પ્રગટ કરી સાચા ગૃહધર્મ તરફ તેમનું વલણ કરાવે, તેવા અનેક પુરૂષો ઉત્પન્ન થાય ત્યારેજ સામાજીક ઉન્નતિ સાધી શકાય છે.” જે સમાજમાં આવા પુરૂષેની ઘણું ખામી છે. અગ્રેસને મોટા ભાગ કેળવાએલ ન હોવાથી સુધારો હજુ દુર છે અને કેટલીક વખત તેઓને સંસાર સુધારાના સૂર્યને પ્રકાશ જરા પણ ગમતું નથી એમ પણ બને છે. જેના પ્રજામાં ઉચ્ચ કેળવણુને પ્રચાર કરવા ઉત્સુક થયેલા અને કેમને ઉદ્ધાર કરવાને ઉંડી સબળ લાગણી ધરાવનારા કદિ થોડા ઘણુ પુરૂષ આગળ પડવા જાય છે તે તેમને તુચ્છકારી કાઢવા તે વર્ગ સજજ થઈને ઉભે રહે છે ત્યારે એવા સંયોગોમાં જેન દાંપત્યને ઉદ્ધાર શી રીતે થઈ શકે?
જે જેન ગૃહસ્થાવાસની ખરેખરી સુધારણા કરવી હોય, શ્રાવક સંસારની સ્વગય શેભા પુનઃ પ્રાપ્ત કરવી હોય, સર્વ પુરૂષાર્થને સાધનારૂં જેન દાંપત્ય ઉચ્ચ કેટીમાં મુકવું હોય અને એ દાંપાયરૂપ કલ્પવૃક્ષના મધુર ફળ ભવિષ્યની જેમ પ્રજાને ચખાડવા હોય તો હવે ઉછરતા નવીન યુવાનેએ આગળ પડવું જોઈએ. ઉચ્ચ કેળવણીના તીવ્ર હથીઆરે ઉગામી કર્તવ્યપરાયણતાનું મજબૂત બખ્તર પહેરી નીડરતારૂપ પ્રચંડ શૈર્ય ધારણ કરી અને પુરાણુ અજ્ઞજનેના અપવાદોને સહન કરવાનું સાહસ હેરી લઈ ચતુર્વિધ સંઘના વિશાળ મેદાનમાં આત્મભેગ આપવાને તેઓએ આવવું જોઈએ. જ્યારે તે જૈન યુવાનના હદયમાંથી સ્વકેમની ખરી સેવા કરવાના ઉભરાઓ ઉઠશે અને અનેક ધર્મ તથા વ્યવહારની દુષ્ટ રૂઢિઓને પરિણામે હેરાન થતી કેમની ખરી દાઝની જવાળાઓ પ્રગટશે ત્યારેજ ભવિષ્યની જેન પ્રજા ઉપર જાહેરજલાલીના કિરણે પ્રગટ થવા માંડશે. શ્રી જૈન શાસનના અધિષ્ઠાતાએ તેવી પ્રેરણા કરો.
તથાસ્તુ.

Page #16

૩૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
आत्मिक सामर्थ्य प्रकट करवा प्रेरणा.
( ત્રાટક) ભ લે પ્રભુ તું છે કે પ્રભુ તું,
કંઇ કાળ તણી ગતિ આરજ છે; કઈ માનસ ભાવ ફરે ફરતાં,
પણ જીવનસાર ન કાં સમજે ? નિરખી અહિં વિશ્વ મહિં વીરના,
શુભ જીવન યુગ તણી પ્રતિમા ડગલે પગલે પ્રભુ જીવનને,
અનુસારી થવા કયમ ઢીલ કરે ? વળી હાસ્ય વિષે લહીં મિષ્ટપણું,
રૂદને મહિં કાં અતિ રોષ ધરે, ઘટના અહિં જીવનની નીરખી
સમચિત્તજ થા મન શાંતિ ધરી. બનતું કદી જીવિત જે કટુ એ,
મધુરી સમતા મન મેળવ તું, ન નિરાશ બની ગ્રહ દીનતા,
અહિં આત્મતણે બધા એરજ છે ! નિરખી જગ દુખતણા ઉભરા,
જડ ચેતનને / જગાડ જરી, શિદને પરવા પર આશા તણું,
કંઈ ભાવી તણી ગતિ રજ છે ! ગત વાત ચિરસ્મરણે ન ધરી,
| નવરૂપ સદા પલટાવ સહી, વળી ભાવિતણા શુભ સંગમમાં, ચિરકાળ બળ પ્રકટાવ અહિં.
ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ

Page #17

મનુષ્યપણું અને અંત:શુદ્ધિ. મનુષ્યપણું અને અંતઃશુદ્ધિ. सुखमात्यंतिकं यत्तत् बुद्धि ग्राह्यमतींद्रियम् । ( જે કેવળ બુદ્ધિથી ગ્રહણ થઈ શકે, અને ઇન્દ્રિથી પર
હોય તે જ આત્યંતિક (છેવટ) નું સુખ છે.) માણસને એશ્વરી શકિત પ્રા કરવી હોય તો, તે પહેલાં પુરૂષ કે સ્ત્રી હોય, તેણે મનુષ્ય તરીકેના શ્રેષ્ઠ ગુણે સંપાદન કરવા જોઈએ. નૈતિક બળ અને ભલાઈ એ બે જુદાં નથી, એક મળે, એટલે બીજું પિતાની મેળે આવી જાય છે. તેને આપણા મનમાં વાસ કરીને રાખવા હોય તે, કણકણાટ, ઢગ, ખુશામત, ધૂર્તતા વગેરે બાહ્ય આડંબરે તે આપણું મનમાંથી તદન હાંકી કાઢવા જોઈએ. ખરાબ વૃત્તિ અથવા દુર્ગણ ઉપર ભાવ એ નબળાઈ અને બીકણપણાનું જ પરિણામ છે,
જ્યારે સદ્ગણ-વતન એ પોતેજ બળ, હિમ્મત અને સુખ આપ્યા વગર રહેતાંજ નથી. માણસને ભલું-ખરા રૂપમાં ભલુંથાવું હોય તે તેણે આત્મિક શ્રદ્ધાવાળું સ્વતંત્ર અને દઢ થવાની પ્રથમ જરૂર છે. નમ્ર, શાંત, હૈર્યવાન બનવું જોઈએ, પણ તે નબળામાં ગણાય તેટલે બધે તેવું થતાં સંભાળવું જોઇએ. આવા સદગુણી પુરૂષ અથવા બ્રીજ એશ્વર્ય શક્તિ મેળવી શકે છે.
આવેશને જે બરાબર કેળવેલા, દબાવેલા, ન હોય તે જેમ આ રસ્તે દોરનાર થઈ પડે છે તેમજ તેજ આવેશે Evenous-Animal Passions) બરાબર કેળવાયેલ હોય, નિયમમાં દબાએલા હોય તો ઉપયેગી થઈ પડે છે અને જીદગીને ખરા સુખપ્રદ નીવડે છે.
મનુષ્યનું મન કબજે થયું એટલે આવેશે સર્વ ઇંદ્રિાના નેકર થઈને જ વર્તે છે, અને તેનાથી જે કાર્ય લેવું હોય તે લઈ શકાય છે.
ખરું પુછો તે દુનિયામાં દુઃખ, હલકાઈ તેવું છેજ નહિ. જગત્ સત્ય ઉપર રચાએલું છે. કુદરત ભૂલ કરતી જ નથી. દુનિયામાં તે સત્યતા, પવિત્રતા અને સુબજ નજરે આવે છે, પણ તે અનુભવવા માણસે પોતાના મનને જ અમુક રીતે સદુવર્તનથી કેળવવાની નિ કબજે રાખવાની જરૂર છે. અરે બરાબર સમજાયું હોય, તે મન કબજે “રાખવું પડતું નથી. ” આપો આપ પિતાથી તેવા આવેશથી હઠી જાય છે, એટલું જ નહીં, પણ તેવા આવેશોને સદવર્તનભલાઈમાં દોરવવા સાચે સાથી બને છે.
મનુષ્યો અત્યાચાર, અદેખાઈ, નાલાયક મજશોખમાં પિતાથી ફસાય છે.

Page #18

૩૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અને પછી નાહક જીંદગીને દોષ આપે છે. માણસ આ પ્રમાણે પોતે શરૂઆતથી ખરાબ ટેવ પાડે અને પછી પસ્તાય છે. બીજાને માન આપો એટલે આપોઆપ તમને પોતાને માન મળ્યું જ સમજે. સીધે પ્રમાણિક રસ્તે ચાલે, દૃઢ વર્તન રાખે, અને દાખલાથીજ (બેલવાથી નહીં) બીજાને દોરે, એટલે આપોઆપ સુખ મેળવશે, અને શ્રદ્ધાવાન બનશે. સત્ય છોડવાને બદલે મેત પસંદ કરે, નબળાઈ ન જણાય તેટલે દરજજે માયાળુપણું રાખો. શત્રુ, મિત્ર તરફ સમતા રાખે એટલે પોતાની મેળે આણ પુરૂષમાં ખપશે. અરે ! આ દુનિઆજ સ્વર્ગ બની રહેશે, અને તમે પોતે દેવી સુખ અનુભવશે.
તમારા અંતરાત્મા જે સૂચના આપે તે પ્રમાણે વર્તો. અને તે જ પ્રમાણે શુદ્ધ દાનતથી બીજાએ તેમના અંત:કરણની સૂચના મુજબ યથાર્થ વર્તે તેને પણ માન આપે, પછી ભલે તેમને અંતરાત્મા તમને જે સંમત નથી તેવી સુચના આપતો હોય. માણસની એક નબળાઈ એ છે કે, જ્યારે પોતે પોતાના અભિપ્રાયને દૃઢરીતે વળગી રહે છે, ત્યારે બીજાના અભિપ્રાયને તે માન આપતા નથી. આપણને જે વાજબી લાગે તે પ્રમાણે વર્તવા આપણે સ્વતંત્ર છીએ, તેમ દલીલથી આપણે અભિપ્રાય બીજાને ઠસાવવા યત્ન કરે એ વ્યાજબી છે. પણ તેમ કર્યો છતાં પણ બીજાઓને તે ન સમજાય, તે તેમના અભિપ્રાયને વળગી રહેવા પુરતી છૂટ છે, અને તેમ વળગે તે તેમાં તમારે તેના ઉપર ટીકા કરવાનો કે આડા આવવાને હક નથી. અરસ પરસના અભિપ્રાય તદન વિરૂદ્ધ હાય, તોપણ અરસપરસના માનમાં જરાપણ ફેર ન પડે, એવું વર્તન રાખનારા, માત્ર દેખાવ ખાતર નહીં, પણ ખરા અંત:કરણપૂર્વક આચરનારને જ સમજુ ગણવા જોઈએ.
જે આ દુનિયાના બધા વ્યવહારો સુખમય થાય એમ ઇચ્છતા હો, તો આપણે જેમ આપણી મરજી, ઈચ્છા-અભિપ્રાયને વળગી રહેવા સતંત્ર છીએ, તેવીજ રીતે બીજાઓને તેમના અભિપ્રાય પ્રમાણે વર્તવા સ્વતંત્રતા સ્વીકારો એટલું જ નહી પણ તેવાને માન આપતાં શીખો. જે આપણે મજબુતી અને મનુષ્યત્વ જાળવવું હોય, તો મોટા મનના થાઓ. જે સુખથી દુનિયાના વ્યવહારો નિભાવવા હોય, તે અને જીંદગીનાં દુખ દૂર કરવાં હોય તે, આપણું સ્વભાવને તાબે રાખતાં શીખો.
દુઃખ અથવા આતના વખતે માણસો પડે છે, અને કુટે છે, વાળ તેડી નાંખે છે, પછાડીઓ ખાય છે! શું કારણ? “ માત્ર પિતાના મનને પિતે કબજે રાખવા જેટલું જ્ઞાન અથવા સમજણ ધરાવતા નથી. '' જે, માણસ સંતોષી બનતાં શીખે, પિતે તેઓને પિતાના નેકર બનાવી શેઠ રહે તે, શું તેઓની તાકાદ છે કે તે સ્વાર થઈ માણસને પજવે ? કદી બને નહીં. લગામ

Page #19

મનુષ્યપણુ અને અંત:દ્ધિ
કલ
કમજે ડાય તેા. જેમ ગમે તેવા તાફાની ઘેાડા પણ તામે રહી શકે છે, તેમજ ઇન્દ્રીયાના આવેશે ઉપર જો જય મેળવશેા, તે તે તાબે થઈ રહેશે; અરે ! નાકર થઇ ઉલટી ઉપયાગી થશે. કાઇ પણ એવી ખરાબ આદત નથી, કે જે ન કાઢી શકાય, માણસ ધારે તેા રાજા થઈ સર્વ ઈન્દ્રિયાને ગુલામ બનાવી સર્વ સુખ સપાદન કરી શકે છે, પણ તેથી ઉલટું જો પોતે તેને તાબે થાય છે, તે જાતે દુ:ખ ઉપર દુ:ખ વધારે છે, અને પછી પાતે હરહમેશ દુ:ખીજ રહે છે.
ખરેખર, મનુષ્ય તરીકે પકાવાને માટે અથવા ખરા લાયક મનુષ્ય થવાને માટે, આત્મશ્રદ્ધા અને બીજાઓને માટે પુરતુ માન, એ બે અવશ્યનાં છે, ખરી નમ્રતા તેનામાંજ હાઇ શકે છે કે જે માણુસ પાતે સ્વાશ્રયી હોય છે. બીજાએ ઉપર સત્તા ચલાવવાની વૃત્તિ આગ્રહી થયા વગર, કાઇ પણુ માણસ અભિમાની અથવા બડાઈખાર થઈજ શકતા નથી. તેથી ઉલટુ દૈવી નમ્રતા મેળવવા આત્મશ્રદ્ધાને પર પરત્વે યાગ્ય માન એ મદદગાર છે.
માણુસે પ્રમાણિકપણું, સીધાપણું અને નિષ્કપટપણું, એ ખાખર પેાતાના સ્વભાવમાં આમેજ કરવા જોઇએ, એટલે તરૂપ થવુ જોઇએ. ડગાઇથી એટલે બીજાને રંગવાથી ખીલકુલ દૂર રહેવુ જોઇએ. આડંબર, ઢાંગ, અથવા આપણામાં ન ઢાય તે બતાવવાની વૃત્તિના, ઐશને માટે ત્યાગ કરવા જાઇએ. બીન્તઓને ઠગવાને માટે પહેલાં તે આપણે પોતાનેજ ઠગવા પડે છે. નિષ્કપટપણું રાખ્યા વગર માણુસ સ્પષ્ટવક્તા, અસર કરનાર કે બીજાને દાખલેા બેસાડનાર થઇ શકતે નથી તેમ તે નિડર પણ થતા નથી. કહેવા પ્રમાણેજ પેાતાનુ વર્તન ન હેાય તે ખાલી શબ્દોની અસર થતી નથી અને ઉલટા તે માણસ હાંસીને પાત્ર થાય છે. દાખલા તરીકે કેટલાએક મગભક્ત દેવળમાં દર્શન કરવા નિયમસર દરાજ જાય છે, વર્ષોનાં વર્ષો તે પ્રમાણે પ્રાર્થના કરે છે, અને અત:શુદ્ધિ, સારા કૃત્ય, અને સુખી પવિત્ર જીન્દગી માગે છે, પણ તે પ્રાર્થના પુરી થવાની બીજી ક્ષણે, ગમે તે કાળાં ધોળાં કરવાને, ગેરહાજર મનુષ્યેાની નિંદા કરવાનુ અને ગમે તે અપકૃત્ય કરવા ચુકતા નથી; અને તેવું વર્તન રાખવાથી જ્યારે તેના ખરા મિત્ર કાઇ થતા નથી, થાય છે તેા ટકતા નથી, ત્યારે પાતા ઉપર પેાતાની ટેવને દોષ ન દેતાં, સામા માણુસના દોષ કાઢવા તૈયાર થાય છે અને આ દુનિયાની અંદર ખરા મિત્ર મળવા દુલ ભ છે, વિગેરે ખાલી વાત કરે છે.
ખરેખર એવા માટે મિત્રા છેજ નહીં; બીજાએ પ્રત્યે વત્તન ચુ` રાખેા, અને પછી સામા તરફથી ઉંચા વત્ત્તનની આશા રાખા, આયનામાં પ્રતિબિંબ જેમ આપણુ પાતાનુજ જેવા હેાઇએ તેવુ જ પડે છે, તેમ મનુષ્યના હૃદયરૂપી આયનામાં આવ્યા ચાલ્યા વર સામા માણુસની વૃત્તિના તાદૃશ કાટા ઉઠે છે, તેથી જો ખેલે

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કંઇકને મનમાં કંઈક હોય, તે સામો માણસ તદન સાફ ડુ લે છે એમ સમજી જાણી શકે છે, જે સ્પષ્ટ વક્તા હાય છે તે સાફ સાફ કહે છે, કે મને તમે કહે છે તે માનવા મારા અંતરાત્મા સાફ ના પાડે છે, માટે હું તે માની શકતો
નથી.
મનુષ્ય બરાબર સાફ દીલનો નિષ્કપટી હોય છે તે તેના શબ્દો ઉપર મનુ ને પૂરો વિશ્વાસ રહે છે. તેના શબ્દોની તેમના ઉપર બહુજ સારી અસર થાય છે. તે માણસ ગમે તેવું માટે કહેતાં અચકાતો નથી, તેનાથી લોકો ડરે છે. તેની નમુનેદાર ચાલચલણ અનુકરણ કરવા બીજાને કહે છે, અને તે ગમે તે કાર્ય હાથ ધરે તેમાં તે નિઃશક ફતે મેળવે છે.
હિંમત, આત્મશ્રદ્ધા, નિષ્કપટપા, ઉદારતા અને માયાળુપણું, આ લાયકનિડર, માણસાઈ, મેળવવા જરૂરના સગ્ગ છે. દરેક ઉછરતા જુવાનીઆઓ ઉપરના સદગુણે પિતાનાં વર્તનમાં આમેજ કરતા શીખવું જોઈએ અને જેમ જેમ બરાબર અનુકરણ કરતાં શીખશે, તેમ તેની જીન્દગી સફળ થશે
જ્યારે આપણુમાં આમબળવાળા, પ્રમાણિક, સીધા, ઉંચી ગુણવાળા, શાન્ત, શુદ્ધ, સરળ સ્વભાવના પુરૂષા--માયાળુ, સાચી, પવિત્ર, નકામી વાતચીતમાં કે નિન્દામાં ખત ન ગાળનાર અને નિકટી સ્ત્રીએ પદા થશે, અને ત્યારે તેની કુખમાંથી તેવાજ ઉંચા પ્રકારનાં સંતાને પ્રગટ થશે, ત્યારે આપણે દરેક ના ઉન્નતિ નજીકજ સમજવી. તેવે વખત નકામાં કયાટા, ડીસા, બંધ થશે. નવી જ દુનિયા જણાશે, માણસાઈ શોભાશે અને સુખ, માયાળુપણું અને જીન્દગીનું સફળપણું નજર આગળ તરશે, પરમાત્મા એ દિવસ નજીક લાવે.
પ્રેમથી ઈચ્છવું ચડાવું તેજ સુખ કહેવાય છે, તેથી ઉલટ, જેની ઈચ્છા થતી નથી અને જેના તરફ દ્વેષ અનિચછા રહે તે દુ:ખ છે.
V,

Page #21

મનુષ્ય અને મહાવીર.
મનુષ્ય અને મહાવીર.
સ પૂર્ણ શાંતિ અને પવિત્રતાને ચાહનાર આત્મા પ્રથમ પાપ કર્મની મુક્તિને
ચાહે છે. અને તેને માટે જે ઉંડી લાગણી રહે છે. પાપ કર્મની મુક્તિ તેનો જવાબ મહાવીર પરમાત્મા પોતાના જીવનમાંથી
આપે છે. તે શીખવે છે કે તે મનુષ્ય પ્રાણી? તું વિચાર કર કે પાપ કર્મના જ્ઞાનથી તારૂં જાગૃત થયેલું મન અને તારી શક્તિ કેવી રીતે દબાઈ જાય છે? અને તે પાપકર્મને દૂર કરવાને તને કયે માર્ગ અનુકુળ છે? મહાવીરનું જીવન તેને શુદ્ધ માર્ગ તાત્કાલિક બતાવે છે. એક કરજદાર માણસની ગુંચવાડા ભરેલી સ્થિતિને મળતી આવે તેવી જ સ્થિતિ એક કુલીન આત્માની હોય છે, જ્યારે એક માણસ ન 'કુટી શકાય તેટલે દેવાદાર થઈ જાય છે ત્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે તેની સ્થિતિ તદન નાલાયક અને નબળાઈથી ભરેલી હોય છે. માણસની શકિતઓ પર કરજ એ મરણતોલ બોજા રૂપે રહે છે જે માણસ દિન પ્રતિદિન ઉપકારનો બોજ નીચે દબાતો જાય છે અને થોડી મુશ્કેલી પણ દૂર કરવાને
ને કશો સંભવ જણાતો નથી તે પોતાના મનની ફરી જાગૃત થવાની શક્તિ ગુમાવે છે એટલું જ નહિ પણ તે ઉત્સાહ વગરનો શૂન્ય અને નબળા થઈ જાય છે. જ્યાં સુધી ભૂતકાળની વળગેલા ભૂત જેવી સ્થિતિ તેની સન્મુખ હોય ત્યાં સુધી કોઈ પણ નવા કામમાં કે નવા સાહસમાં ઉતરવાની તેની હિંમત હોતી નથી. તે એવું વિચારે છે કે હું ગમે તેટલું કરીશ તે પણ જે બોજાથી હું કચરાઈ ગયેલા હું તેને અમૂક અંશ દૂર થવા સિવાય બીજું કંઈ થવાનું નથી અને એ વિચારથી તેની મુખ્ય શક્તિ અને મહેનત કરવાની ખંત રહેતી નથી. ભૂતકાળને ભૂતને દૂર કરવાને બદલે તે તદ્દન નિરાશામાં પોતાની જીંદગીને નસીબ પર પડતી મુકે છે. અથવા તો પિતે કંઈ સારૂં નહીં કરી શકે એવી લાગણીમાં પોતે જે વધારે ખરાબ કરતો હોય તે પણ જાણવાને તે બેદરકાર થઈ જાય છે. આવા માણસને પ્રયત્નમાં લાગુ કરી જાગૃત કરવાને જે પ્રથમ કરવાનું છે તે એ છે કે તેને ભૂતકાળ સાથેનો સંબંધ તદૃન દુર કરો અને જીંદગીની ફરી શરૂઆત કરવાને તેને ઉત્સાહિત કરો. આબરૂ અને આચારના નુકશાનકારક ફેરફારથી જે તેને વારંવાર અસર થાય તે તેના દેષની વાદ આપીને તેના આત્માની જરૂરીઆતે વિષે ખાત્રી કરાવવામાં મદદ કરવી. સમાજમાં જે માણસ ખ્યાત બહાર થયો હોય છે તે તેની સાથે પ્રયત્ન કરવાની ઘણીજ પ્રબળ હીંમત પણ ગુમાવે છે. ગેરવિશ્વાસ અને શકનું વાતાવરણ કે જ શાળી ભૂલે કરાવે છે તેનાથી આશા અને ઉત્સાહનો નાશ થઈ જાય છે. દયા, માન અને જાહર રીતની લાગણી તેનામાં રહેતી નથી. સમાજમાં માન અને ચગ્યના ઘરમાણેની

Page #22

૩ર૪
ત્રાં આત્માનઃ પ્રકાશ
પેાતાની ગુમાવેલી જગ્યા નહિ મળવાના સંભવને લીધે તેના હૃદયમાં આશા અને લેાભ મરી જાય છે, અને પોતે કેટલી ખરાબ સ્થિતિએ પહોંચ્યા છે, તે જાણુતા છતાં કદાચ તેને માટે તદ્દન બેદરકાર થઈ રહે છે; જો તે નવીન જીંદગી શરૂ કરી શકે, તેના ધિક્કારવા લાયક ભૂતકાળ ન ભૂલી શકાય તેવી યાદદાસ્તમાંથી હુ ંમેશને માટે ભૂલી જવાય તે તેને માટે કાંઇક જુદીજ સ્થિતિ થઇ શકે, પણ તે ભયંકર ભૂતકાળ તેના વિચારામાં વારંવાર દેખાય છે, તેના સેાખતી અને સબ પીએના મુખથી તેને ઘણું સાંભળવુ પડે છે, અને જ્યાં જાય છે ત્યાં તે તેને હેરાન કરે છે, અને દરેક રીતે દખાવે છે. આવી સ્થિતિમાં માણસ ગમે તે કરે તે પણ તેને પેાતાના વિષે સારા વિચાર નહિ આવે અને તે નિરાશાના કંગાળ સ ંતેષપર પોતાને હુંમેશને માટે તજી દે છે.
હવે જે આત્મા પોતાનું નૈતિક માહાત્મ્ય પાછુ મેળવવાને લાંબા વખતથી ઇચ્છા રાખે છે, પરંતુ તેના પાપ કર્મથી તેને જ જે મુશ્કેલી જણાય છે, તેને ઉપરના ઉદાહરણા સહાયરૂપ થશે. કરજની પેઠે અંત:કરણનું પાપ જાગૃત થયેલા આત્માને શલ્યરૂપે તાજું દુ:ખ આપે છે, અને તે શક્તિને પાછી હઠાવે છે. જ્યાં સુધી નહિ બજાવેલી ફરજ અને જવાબદારીના સંધ તેની સામે થાય ત્યાં સુધી સારૂં કરવાના નવા પ્રયત્નથી શું લાભ ? હુંમેશની ફ્રજ અાવવાને ગમે તેવા પ્રયત્ન હાય તા પણ તે પુરતા નથી, પાપકના પૂર્વના સમૂહને દૂર કરવાને તે ઘણાજ થાડા ઉપયાગના થઇ શકે. દરેક દિવસે હમેશના વધતા જતા અને હિં ભરાતા કરજમાં કાંઇક વૃદ્ધિ થાય છે, અને હૃદયપરના આજો માણસ ગમે તે કરે તા પણ વધારે ને વધારે ભારે થતા જાય છે. જો તે નવીન જીંદગી શરૂ કરે, ભૂતકાળના પાપને ભૂલી જાય, દુ:ખી આત્માને એમ લાગણી થાય કે ભૂતકાળમાં કાંઇ થયુ જ નથી, જો અંત:કરણને નિર્દેષિતાના જોરથી પેાતાના કર્તવ્યની નવીન સૃષ્ટિમાં પ્રવેશ કરવાને છુટું કરવામાં આવ તે ભવિષ્યને માટે કાંઇક સારી આશા રાખી શકાય. પરંતુ પ્રવાહનો સાથેજ એક તણખલાની પેઢું ઘસડાઇ જનારા મનુષ્યમાં એવી કોઈ પણ શક્તિ અસર કરી શકે નહિ. પાપકર્મના કરજની ભયંકર જવાબદારીમાંથી આત્માને કાઇ પણુ દૂર કરી શકે નહિ. સામાજીક શિક્ષાની જાહેરાતની પેઠે પાપ અંતઃકરણમાં દૈવિક શિક્ષાની જાહેરાત સાંભળે છે અને પ્રયત્ન કરવાને પાતાને અયેાગ્ય માને છે; વિશેષ ભયંકર એ લાગે છે કે આ સઘળા ઉંદાહરણા પાપને નૈતિક પાછા પાડવામાં સ`પૂર્ણ રીતે મળતા આવે તેવા નથી. કારણકે કરજ ગમે તેવું ભારે હાય તા પણ તે તદ્દન દુર ન કરી શકાય અને કાઢી ન શકાય તેવું નથી. પર`તુ પાપ કામને માટે તેવુ છે. કરજદાર માણસ લા (નાદારી) Insolvent લઇને બેવડા પ્રયત્નથી અથવા નશીખના કોઇ અણુધારેલા લાભથી અથવા કેાઇ મિત્રના વચ્ચે પડવાથી ભૂતકાળની ન ભૂંસી શકાય તેથી જવાબદારીમાંથી કદાચ મુકત થઇ શકે. પરંતુ

Page #23

મનુષ્ય અને મહાવીર.
૩૫
પાપ એક વખત કર્યા પછી તેને નહિ કરેલું થઈ શકશે નહિ. પાપી કાર્ય થી જે કરજ થયેલું હોય છે, તે આ જગના કેઈ પણ ખાત્રીવાળા સાધનથી ભરી શકાતું નથી. અને એકનું પાપ બીજાને પણ આપી શકાય તેવો પણ કોઈ સંભવ નથી. વળી જે માણસ સમાજથી દુર થયેલ હોય તે વખતના જવા પછી અથવા પિતાના ખરાબ કામને તજી દેવાથી સામાજીક ધિક્કાર અને ગેરવિશ્વાસની અસરથી છુટો થઈ શકે છે, અને સમાજ તેને પોતાના સમુદાયમાં કરી લે છે. પરંતુ પાપની જાહેરાતવાળાને માટે તે કાંઈ પણ બચાવ નથી તેના પાપકર્મને ન્યાય સ્વતંત્ર અને અદલ છે તે તેનું રહેઠાણ જોતો નથી તેમજ હજારે અને લાખો વરસ જાય તો પણ તેના પાપનું પ્રાયશ્ચિત મળવામાં જરાપણ ખામી આવતી નથી. અનેક ભવ વીતિ ગયા પછી ઘણું પાપ ઉદયે આવે છે અને તેના માઠા ફળ ત્યારે ભેગવવા પડે છે; જાગૃત થયેલા પાપી માણસનું પાપ તો તેને પોતાને જ સન્મુખ રહીને દુ:ખ આપે છે તે તેનાથી ભૂલાતું નથી. જાગૃતીવાળું મન પિતાને માફી મળે એવી ઈચ્છા રાખતું નથી. પરંતુ તેમાંથી મુક્ત થવાની ઈચ્છાના ભારે દુઃખમાં તે પાપની શિક્ષા ભેગવવાને તત્પર રહે છે. જે પાપના ઉદયથી પિતાને દુ:ખ ભેગવવું પડે છે તે શિક્ષાના નિયમને તે વખાણે છે. ગમે તેવી સારી દયા જરા પણ ક્ષમા કે કાંઈ પણ તેને સંતોષ આપશે નહિ પરંતુ પાપના ફળના નિયમથી જે દુ:ખની નિશાની પોતાના પર થાય તેજ તેની શાંતિનું કારણ થાય છે. મારા પાપ હું શાંતિથી ભોગવું તેજ હું પવિત્ર થાઉં. એ તેનો નિશ્ચય હોય છે, અને તેથી જ્યાં સુધી પાપ તદૃન નષ્ટ થઈ અને તેના ચૂરેચૂરા થઈ જાય ત્યાંસુધી તે ધીરજથી તેની સામે ઉભે રહે છે.
હવે મહાવીર પરમાત્માના જીવનમાં જે મહાવીરપણું પ્રત્યક્ષ થાય છે અને જેમાં પાપની સંપૂર્ણ શિક્ષા આવી જાય છે તે જાણવાની ઉંડી જરૂર જાગ્રત થયેલા આત્માને છે. કારણકે એક રીતે મહાવીર પરમાત્માના જીવનમાં જે અસાધારણ પવિત્રતા છે. તેને પાપના સમુહ સાથે કેવી રીતે ટકાવી રાખવામાં આવી છે તે આપણે અનુભવ વાનું છે; ઘેર પાપ કર્મના ઉદય વખતે પણ તે પવિત્રતા તો શેષ માત્ર ગઈ નથી, અને ખરેખર દુ:ખી અંત:કરણને માટે તે કાંઈ ઓછા દિલાસા રૂપ નથી. જે કોઈ ભલે અને પવિત્ર માણસ કઈ ગરીબ ન્યાત બહાર થયેલા માણસને માટે તેની સઘળી જુઠી વર્તણુંક ભૂલી જઈને પોતે લોકની અપકીર્તિ સહન કરે અને તે ન્યાત બહાર થયેલા પાપી માણસને પિતાને પ્રેમ અને મિત્રતા બતાવે છે તે કાંઈ ઓછી વાત નથી. વાતનો તિરસ્કાર પિતાનું અને બીજાનું અપમાન એ સહન કરતાં જે તેને દિલાસાનું એક કારણ આશા અને સુખનું એક સ્થાન મળે છે તે દુ:ખી માણસને કેટલી ખુશાલી કેટલી આશા અને કેવું નવું જીવન આવશે તે કલ્પના શક્તિથી જાણી શકાય તેવું છે; એક ઘા ભલે અને આબરૂદાર માણસ તેની સાથે મળેલ છે

Page #24

૩૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
એ તે તેને કાંઈ ઓછી ઉમેદનું કારણ નથી તેવીજ રીતે એક પાપીમાણસને જે એમ જણાય કે મહાવીર પરમાત્મા મને પાપીને સહાયક છે તેની હાજરીમાં જ મેં મારી પવિત્રતાની ઝાંખી જાણી છે તે તેની સન્મુખ પિતાના પાપને કબુલ કરે છે અને છુપી રીતે તે તેનું દુ:ખ સહન કરવાને તૈયાર રહે છે. જ્યારે વીર પરમાત્મા કે જેના મધ્યમાં સઘળા કુદરતના નિયમ અને ધોરણનું મધ્ય બિંદુ દેખાય છે જે પોતે જ પવિત્રતાની મૂર્તિ છે અને જે પાપી માણસને પણ મહાવીરપણાની પ્રતીતિ કરાવે છે તેને પિતાની સન્મુખ જુએ છે ત્યારે ખરેખર પ્રજતું અંતઃકરણ નિરાશ થતું અટકે છે. અને ભૂતકાળને નિરાશાવાળે ગણ ભૂલી જવાય છે એથી પણ વિશેષ મહાવીર પર માત્મા પોતાની અપૂર્વ શક્તિથી પાપી માણસને તેની પ્રકૃતિ બદલી નાખવાને વાળે છે એટલું જ નહિ પણ તેના પાપ અને પરમાત્મા પ્રત્યેની શત્રુતા
અને ધિક્કાર જે તેનામાં હેય છે અને તેને પ્રત્યક્ષ બતાવીને તેમાંથી તેને બહાર ખેંચી લાવે છે. ઘણાજ ધાસ્તીવાળા અને નિરાશ અંતઃકરણને સાબીત કરી આપવાને જ જાણે ન હોય તેમ માણસના મહાન દોષની કબુલતમાથી તેના તરફ વિશાળ દયા બતાવવામાં આવેલી છે જે કે કુદરતનો કાયદો ધિક્કારવા લાયક સ્વરૂપમાં પાપ સાથેના લાંબા વખતના ચાલુ સંબંધથી પાપનું જે દુઃખદાયક ફી આપી શકાય તે ભયંકર દુખ આપવાને રજા આપે છે. તીણ ઝેરી તીરથી પાપીને શિક્ષા કરી નિર્દોષપણુનું ભાન કરાવવાનું તે કહે છે, જગતના અને નર્કના દુ:ખ પાપના ધિક્કાર તરીકે બતાવીને ઘણુજ પવિત્ર અને નમ્ર આત્મા થતાં શીખવે છે, અને આખરે પાપના ભાગ તરીકે તેને મતના હાથમાં પણ તે મુકે છે. આ પ્રમાણે છે તે છતાં પહેલેથી છેલ્લે સુધી માણસના દેષને બાજુએ રાખીને પોતાનું મહાસાગર જેવું દયાથી ભરેલું અંત:કરણ બતાવીને ઘણું પાપી જેને પણ મહાવીર પરમા
ત્મા દયાથી ખરે માર્ગ બતાવીને તેમને પાપથી મુક્ત કરે છે. તેના દરેક વચનમાં દૃષ્ટિમાં, અને કાર્યમાં તે પાપી તરફ દયા અને પ્રેમની લાગણીથી જુએ છે, અને છેવટે તે વર પરમાત્મા આપણા મહાવીર પશુને બતાવીને કુદરતના નિયમથી પાપનું જે પ્રાયશ્ચિત આપણે ભેગવી પાયમાલ થાત તેનાથી બચાવે છે. અને ભવી જીને મહાવીરપણું મેળવી મહાવીર થવાને દરેક સરળતા કરી આપે છે, તેથી કરીને આપણે માનવું જોઈએ કે તે વીર પરમાત્મા પાસેજ પાપી આત્માની જરૂરી આત પુરી પાડવાને પુરત ખજાનો છે. જો કે પાપ ખરી રીતે પુણ્ય થઈ જતું નથી, જે કે ભૂતકાળ પાછો આવી શકતો નથી, જે કે કોઈ પણ કાર્ય કરેલું હોય તે કદી નહિ કર્યું થતું નથી તે પણ માણસના ધ્રુજતા અંત:કરણમાં ખરેખર મહાવીર૫ણુનું ભાન થવા પછી ઘણુ પ્રકારે શાંતિ થાય છે. ભૂતકાળ ભૂલી જવાય તેવી ખાત્રી રહે છે, પાપની શિક્ષા ભોગવીને પાપને દૂર કરેલું જાણી શકાય છે અને જ્યારે મહાવીર પરમાત્મા માણસમાં મહાવીરપણું લાવે છે ત્યારે કુદરતના

Page #25

મનુષ્ય અને મહાવીર.
૩૨૭
નિયમને, ન્યાયને સર્વમાન્ય ધેારણને, સત્યને તેના ખરા સ્વરૂપમાં જાણી શકે છે અને પોતે પોતાના પાપકર્મથી મુક્ત થવાને શક્તિમાન થાય છે.
આત્મિક
નબળાઇ.
આપણા મૂળ સ્વરૂપને પાછુ મેળવવાની બીજી માટી મુશ્કેલી આત્મિક નબળાઇ એટલે પિવત્રતા પાછળના આત્માના પ્રયત્નમાં હૃદયિક જડતા અને હૃદયની નિર્મળતા મુખ્ય છે અને માણસના ઉત્સાહની આ જરૂરીઆત પુરી પાડવાને મહાવીર પરમાત્મા પાતે હૃદયમાં સ્થિતિ કરે છે અને મહાવીરપણ ઉપસ્થિત કરે છે. ગુમાવેલા સત્ય સ્વરૂપને પહોંચવાના પ્રયત્નમાં આત્મા પેાતાની નૈતિક નખળાઈથી જાણીતા થાય છે. જ્યારે આારી માણસ રોગથી પટકાઈ પડે છે અને બીછાનામાં પડી રહે છે ત્યારે તેને પાતાની નબળાઇનું ભાન થતુ નથી. પરંતુ જ્યારે તે સાજે થઇને ઉડવા જાય છે. અને ચાલવાના પ્રયત્ન કરે છે ત્યારે તેના ધ્રુજતા પગલા અને લથડતા શરીરને જોઇને તેને જણાય છે કે તેની શક્તિ કેટલી બધી એછી થઈ છે. જ્યારે સ્વતંત્ર સત્તાએ દેશની પ્રજાને ઘણી ઉશ્કેરી મુકી હૈાય અને તેની ગુલામગીરી જરા પણુ દૂર કરવાની દરકાર કરવામાં ન આવે ત્યારે તેને તેના 'ધનની નિરાશા શેાધવાની સ્થિતિ નથી. પરંતુ જ્યારે ખંડ કરવાને જુસ્સા ફાટી નીકળે છે, રાજ્યની ધિક્કારવા લાયક ધુંસરી કે કી દેવાના પ્રયત્ન થઇ ચુકે છે ત્યારે તે ખંડ શાંત કરવાને દરેક પ્રયત્ન નિષ્ફળ જાય છે અને ત્યારેજ કડવા અનુભવ થાય છે કે સત્તાની અંધાધુધીમાં કેટલી ખરાબી થઇ છે તેવીજ રીતે જ્યાંસુધી પાપ આત્મામાં કંઇ પણ હરકત કર્યાં વગર પડી રહે છે, ત્યાં સુધી પાપને અટકાવવાની દરકાર થતી નથી. જ્યારે તેની દૃષ્ટિપર પવિત્રતાનું નવું ધારણ પ્રકાશે છે, જ્યારે કજ્યના પહેલા પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે, ત્યારેજ તેના નિશ્ચયની નબળાઇમાં અને સારા થવાના પ્રયત્નની ઝાંખી અસરથી તેને દુ:ખ ભરેલી ખાત્રીમાં પેાતાની નૈતિક અને આત્મિક નબળાઇનું ભાન થાય છે. અને ત્યારે વળી આંતરિક સહાયતાની ઉંડી ઇચ્છા જાગૃત થાય છે અને તે વિચારે છે કે નિરાશા અને ઉંડી ઇચ્છાનું હૃદય વગરનું ખેલવું શા કામનુ છે ? મહાવીર પરમાત્માની મહાન આત્મિક શક્તિનું જ્ઞાન હાવાથી શું લાભ છે ? મનુષ્યત્વના ઉમદા પટ્ટા જોવાની શક્તિ શુ' ઉપયેાગની છે? કે જ્યારે આ સઘળું ન મેળવી શકાય તેવું શ્રેય કરવાને બદલે માત્ર માણસની કમનશીબીની મશ્કરી કરવામાં કામ લાગતું હાય. શ્રેષ્ઠતા કે સુંદરતા, પાપના પ્રતિકાર . અને પવિત્ર જીદગીની ઉચ્ચતાની નકામી વાત કરશે નહી. તે સર્વ ખરૂ છે અને સ કાઇ જાણે છે પરંતુ તે મેળવવાના જે ખશ માર્ગ હાય તેજ જોઈએ છીએ. એક ગરીબ ગુલામ જે છુટકારાના નિઃશાસા નાખે છે તેને છુટકારાના માર્ગ બતાવવા અને તેની નખળાઇ દૂર કરવાની છે. જે ખરૂ સત્ત્વ છે તેને પહાંચવાના કયા માર્ગ છે તે બતાવા અને હે મહાવીર ! મારી નખળી થઇ ગયેલી શક્તિએ

Page #26

મી આત્માનંદ પ્રકાશ
અને હાથમાં દેવિક શક્તિ આપે, મારી આત્મીક શક્તિની પાછી બક્ષીસ કરે અને છેલી જે મુક્તિની નેમ છે તે પાર પાડવાને દરેક ચંચળતા અને નિશ્ચયિક દઢતા આપે. મહાવીર પરમાત્મા આત્માની આવી ઉંડી લાગણીને તેના પિતામાંથી જવાબ આપે છે. તે આંતરિક સ્વરૂપ બાહાથી આત્મામાં બતાવે છે. એટલું જ નહિં પણ અંતરથી મનુષ્યત્વની શક્તિ અને આશા જાગૃત કરે છે. આત્માની ઉંચી ઈચ્છાઓ અને થડા લાભેને માર્ગ તેમાંથી મળશે નહિં પરંતુ તેના એકાંતમાં અને નબળા ઈમાં તેની સાથે કે દૈવિક મહાત્માની હમેશાંની હાજરી અને રક્ષણ તેને મળશે. તારી દરેક હૃદયિક નબળાઈની વચ્ચે કેઈ સ્વર્ગીય દેવતા તારૂં રક્ષણ કરવાનું ધ્યાન પર લેતે તે તારા માટે કેટલું લાભકારક છે તેની હું કલ્પના કરી જે, તારી નબળી અને ગુંચવાડાવાળી જીંદગીમાં કઈ મહાત્મા કે જેનામાં સ્વર્ગીય શક્તિ હોય, અને તારામાં કદી નહિ આવેલી તેવી શ્રેષ્ઠ પવિત્રતા હોય તે તારા અંગરક્ષણ તરીકે રહે તેથી તેને કેટલી સહાયતા મળશે, તેને તું વિચાર કર. તારે સુંદર સ્વભાવ કેવી રીતે બદલી જાય છે, તારા પાપ કેવી રીતે કાબી દેવામાં આવે છે, તારે ઉત્સાહ કેવી રીતે ઉન્નત કરવામાં આવે છે, તું જ્યાં જ્યાં જાય ત્યાં ત્યાં મધુર, પ્રકાશિત અને પ્રેમી આત્માઓ તારી આસપાસ ફરતાં તું જુએ છે. લાલચના સઘળા દેખાવ જે તને છેડતા ન હતા, અને નિશ્ચય વગર તારા કાનમાં લાલચ ઉપજ કરતા હતા, તેમાં તને શિખામણને અને ચેતવણીને શબ્દ તે મહાત્મા સંભળાવે છે, અને તું તારૂં હિત જોઈ શકે છે. તારા સઘળા ગુંચવાડાની મુશ્કેલીઓ દૂર કરનારા તરીકે તારા હૃદયને મિત્ર જે મહાવીર તારી પાસે હાજર રહે છે, અને તને તારા કર્તવ્યને માર્ગ બતાવે છે. આ જગતમાં જેની હાજરી મનુષ્ય જીવનની ઉમદી ઈચ્છાઓ પૂર્ણ કરે છે, જે મહાવીર પરમાત્મા તારા એકાંત અને વિચારના વખતમાં તારી બાજુએ સ્થિર થાય છે, અને જેવી વાતચીતથી વિચારની ઉગ્રતા, ભક્તિ પ્રાધાન્યતા, અને અને શ્રેષ્ઠ નિશ્ચયિક શ્રદ્ધા આત્મ પ્રદેશમાં ઉભરાઈ રહે છે તે પરમાત્માની નબળા અને ધ્રુજતા માણસને આ કેવી ઉત્તમ બક્ષીસ છે. સ્વાત્મ વિશ્વાસઘાતો દરેક ગરીબ મનુષ્ય આવી સેબતીને કેટલા આવકારથી સ્વીકાર કરશે? દેવિક મહાત્માના સમાગમથીજ જ્યારે આટલે આનંદ થાય છે ત્યારે ખુદ વીર પરમાત્મા જ્યારે પ્રત્યક્ષ રીતે મનુષ્યની વચમાં રહે અને ખરો માર્ગ બતાવે છે તે કેટલું હિતકારક છે ? કેાઈ શોકગ્રસ્ત આત્મા, જે સ્થિતિ પિતે ચાહે છે, તેને માટે ઈચ્છા કરતો હોય અને દુ:ખથી ઘેરાએ હોય, જે એમ વિચારે કે મહાવીર પરમાત્મા તેના સેવતી અને નેહી તરીકે એક વરસ સુધી તેની સાથે રહે છે, ત્યારે એ વિચારથી તેને કેટલી જાગૃતિ થશે ? જ્યારે તમારું અંત:કરણ માનસિક નબળાઈવાળું હોય મદદની તમારી બુમ પરમાત્માને પહોંચતી હોય , તે બુમ સાંભળીને જ જાણે મહાવીર પર માત્મા તમારી પાસે આવી તમારા દુ:ખમાં ભાગીદાર હોય અને તમારી નબળાઈ

Page #27

મનુષ્ય અને મહાવીર.
દૂર કરી તમારા સલાહકારક અને મીઆ તરીકે તમારી સાથે રહે છે તો શું કપના કરશે? જ્યાં તે મહાત્મા આરામ લેતા હશે તે સ્થળમાં કેવી શાંન્તિ હશે ? તે જગ્યાનું વાતાવરણ કેટલું પવિત્ર થતું હશે ? તેના સુખી રહીશે બધી મુશ્કેલી અને ગુંચવાડામાં કેવી સહેલાઈથી માર્ગ શોધી કાઢતા હશે ? કેવી પવિત્ર સુગંધ, કર્તવ્યમાં કેવું પરિબળ દરેક અંત:કરણમાં ઉભરાતું હશે ? જે વીરપરમાત્માની સુખકારક હાજરી અને સરદારી આપણા ભાગ્યમાં હોય તે દરેક સ્વાત્મ વિશ્વાસઘાતી આત્મા તેને એક કુદરતી બક્ષીસ માની ઉચ્ચપદને પ્રાપ્ત ન કરે? તેઓ શું એમ ન કહે, કે હે મહાવીર તારી શીતળ છાયામાં અમોને સમાવી દે, અમારા વિચારે ગુંચવાઈ ગયા છે, અમારો પ્રેમ દોષિત છે, અમારા હેતુ નબળા પ્રજતા છે, એ ! તરણ તારણ! તું અમારી પાસે આવી અને તારા દર્શનથી જ અમારે આત્મા પ્રકાશિત અને દઢ થઈ જશે.
જેમ વીર પરમાત્માની બાહ્ય હાજરી અને રક્ષણથી આત્માની જરૂરીઆત પુરી પડે છે, તેમ તેના શાસ્ત્રોથી પણ ઘણે અંશે જરૂરીઆત પુરી પડી શકે છે, કારણ કે જે શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતો આત્મામાં પ્રત્યક્ષ થાય, જે જાગૃત આત્માનું ધ્યાન, વિચાર બળ, વિગેરે માનસિક જીવનમાં મદદરૂપ થાય, તે પણ તે માણસમાં મહા વીરપણું લાવવાને કાઈ ઓછું સહાયરૂપ નથી. મહાવીર પરમાત્માની જ જે બરાબર ઓળખાણ થાય તો તેની હાજરી આપણા દરેક પવિત્ર વિચારને ઉન્નત કરવાને અને દરેક શંકા દૂર કરવાને આશીર્વાદ સમાન છે. બાહ્ય મેળાપથીજ જે મહાવીર પરમાત્માનો અંત:કરણમાં આતુરતાથી આદર થાય. જે તે પરમાત્મા આપણુજ રહેઠાણમાં સ્થિતિ કરતા હોય, તે આપણને જે મોટો ઉપકાર થાય તે તેમના ઘરમાં રહેવાથી નહી પરંતુ આપણા હૃદયમાં--અંત:કરણમાં તેને નિવાસ થવાથી આપણું મુક્તિ થઈ શકે, દરેક જાગૃત આત્મા કે જેઓએ વિર પરમાત્માને બાહ્ય સ્વરૂપે આ જગત પર જોયા છે તેઓ સર્વેના હૃદય અને અંત:કરણમાં તે શાશ્વત સુખના બીજ રોપી શક્યા છે. જેઓએ ઘણુજ ધ્યાનપૂર્વક તેની મુખમુદ્રા જોઈ છે, અને તેના વચનો શ્રવણ કરેલા છે, તેમનામાં તેઓ જ્યાં હશે ત્યાં મહાવીરપણાની શક્તિ હજુ પણ જાગૃત હશે. તમારી મુશ્કેલી અને મુંઝવણ વખતે પોતે તમારી બાજુમાં છે, એમ જાણવાને તમને જે તે શક્તિમાન કરે, તેના વચન સાંભળવાને તમને પ્રેરણા કરે, તેનો મજબુત હાથ પકડવાને તમને ઉત્સાહવાળા કરે તે તમારે સમજવું કે તે મહાવીરની કૃપાથી તમે જરૂર મહાવીર થશે. એવી રીતે તેમણે ઘણું માણસને મહાવીર કીધા છે અને આજ પણ કરે છે, તમારે એમ માનવું જોઈએ કે દરેક પવિત્ર વિચાર જે તમારા હૃદયમાં ઉન્ન થાય છે તે મહાવીર પશુની સૂચના છે. ભક્તિભાવનામાં આત્માને જે લીન ભાવ થાય છે તે મહાવીરપણું પ્રગટ થવા પછીજ થાય છે તે મહાવીરપણાની સૂચના છે. તમારા હૃદયપટ તે મહાવીર

Page #28

૩૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પાસે ખુલા કરે અને તેનું મહાવીરપણું તમારા આત્મામાં પ્રવેશ કરશે. તમારો આત્મા તેની સાથે એકમેક થશે, અને મહાવીરપણથી તમારું હૃદય ધડકશે, તમારૂં મહા મહાવીર જેવું જ થશે. અરે ! નબળા અને ધ્રુજતા મનુષ્ય ! તને પવિત્ર, શાંત અને સબળ થવાને જે કાંઈ જઈએ છીએ તે આ સઘળું નથી? મૂછી પામતા શરીરને ભાનવાળા કરવાની પુઠે તે મહાવીર પરમાત્મા તારી દુર્દશામાંથી તને મહાવીર બનાવવાને પરમ પ્રયત્નવાન છે કે નહીં તેને તું વિચાર કર, અને તારી આત્મિક નબળાઈ દૂર કરીને મહાવીરપણાનો અનુભવ કર.
ખરું સુખ ક્યારે પ્રાપ્ત થાય ?
સઘળા પ્રાણીઓની સ્વાભાવિક ઈચ્છા સુખ અને આનંદ પ્રાપ્ત કરવામાં હોય છે, પરંતુ વિવેક બુદ્ધિના ઉદય વિના તેઓ વિભ્રમ પામે છે. શરીર, વૈભવ, લક્ષમી, કુટુંબ પરિવારાદિ સર્વ વિનાશી છે અને જીવને મૂળ ધર્મ અવિનાશી છે એમ ચિંતવના થાય ત્યારે જ ખરું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે.
શાસ્ત્રકારે કહેલ છે અને સંસારમાં જોવામાં આવે છે કે“ વિહત લક્ષ્મી પ્રભુતા પતંગ, આયુષ્ય તે તે જળના તરંગ પુરંદરી આપ અનંગ રંગ, શું રાચીયે ત્યાં ક્ષણને પ્રસંગ.”
લક્ષ્મી વિજળીના જેવી ચપળ છે, છતાં સુકૃત અને દાનાદિકથી તેને લાભ લઈ શકાતું નથી. અધિકાર પતંગના રંગ જે કે ચાર દિવસના ચટકે છે, છતાં તેવા સંગમાં માન મુકી કેઈ પ્રાણી માત્રનું હિત કરી શકાતું નથી. આયુષ્ય જળના મોજા-કલોલ જેવું છતાં જ્ઞાન, દન ચારિત્ર, તપ, પરમાર્થ દેવગુરૂ પૂજા વિગેરે કરી મનુષ્ય જન્મનો લાભ લઈ શકાતી નથી. કામગ આકાશમાં ઉન્ન થતું ઈદ્રધનુષ્ય જેવું અસ્થિર છતાં વૈવન વયમાં પાંચ ઇંદ્રિયને વશ રાખી તેનાથી મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક કરી શકાતું નથી, હુંકામાં આ સઘળી વસ્તુને સંબંધ ક્ષણભંગુર છે અને અનિત્ય છે અને આત્મા અખંડ અવિનાશી છે જેથી તેવીજ વસ્તુ આત્માએ પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. તેને માટે બીજું દષ્ટાંત પણ શાસ્ત્રકારે આપેલ છે. એક ભીખારી ભૂખને માર્યો જંગલમાં રખડતે રખડતો અન્ન માટે કે શહેરમાં ગયે. ત્યાં કે ગૃહસ્થને ત્યાં ઘણું આજીજી કરવાથી વધેલું અન્ન તેને મળ્યું તે લઈ જંગલમાં આવી એક સ્થળે બેસી તે અન્ન લીધું પછી ઓશીકે પથ્થર મૂકીને સૂતો. એવામાં નિદ્રા આવી તેવામાં તેને સ્વપ્ન આવ્યું, તેમાં જાણે પિતે રાજત્રાદ્ધિ પામ્યા છે અને વસ્ત્રાલંકાર, નોકર ચાકર, વગેરે અપૂર્વ સુખ તેને પ્રાપ્ત થયેલું જોયું. તેવામાં તે જંગલમાં મેઘવૃષ્ટિ થઈ અને વીજળીના કડાકા

Page #29

ખરું સુખ કયારે પ્રાપ્ત થાય?
33ી
થવાથી તે જાગૃત થયે, જાગીને જોવે છે તો નથી રાજ, નથી ઋદ્ધિ, નથી વૈભવ નથી મહાલય, નથી વસ્ત્રાલંકાર, નથી સુખ વિલાસ. પરંતુ પિતાના પાસે પોતાને જીર્ણ પાણીને ઘડો, ફાટેલ ગોદડી પડેલી છે અને પોતે તો હતો તેવી સ્થિતિમાં પડ્યો છે. નથી તલ ભાર વધેલ કે નથી તલ ભાર ઘટેલ. તે સઘળું જોઈ તેને મહાન શેક પ્રાપ્ત થયો. જેમ સ્વપ્નમાં તે ભિખારીએ સુખ સમુદાય દીઠે, તેમ જ પામર પ્રાણીઓ સંસારના સ્વનવત્ સુખને મહા આનંદરૂપ માની બેઠા છે, અને તે ભીખારીને જેમ જાગૃત અવસ્થામાં મિથ્યા જણાયા તેમજ તત્વજ્ઞાનરૂપી જાગૃતિ વડે સંસારના સુખ તેવાજ જણાય છે. સ્વપ્નના ભંગ ન ભેગવ્યા છતાં જેમ તે ભીખારીને શેકની પ્રાપ્તિ થઈ તેમ જે અજ્ઞાની મનુષ્યો સંસારના સુખોને સુખ માની બેઠા છે તે પરિણામે ખેદ, પશ્ચાતાપ, શોક પામી અધોગતિને પામે છે, સ્વનની જેમ સંસારની એકે વસ્તુ સત્ય નથી, આવું વિચારી બુદ્ધિમાન પુરૂષોએ અનિત્ય વસ્તુઓ ઉપરનો મોહ છોડી અને અખંડ અને અવિનાશી એવા આત્માનો ઉદ્ધાર થઈ તે અખંડ શાશ્વત અને અવિનાશી અનંત સુખનો કતા કેમ થાય તેવો પ્રયત્ન કરી જોઈએ. ત્યારે પ્રાણીને ખરૂં સુખ પ્રાપ્ત થશે.
ગ્રંથાવલોકન
નીચના ગ્રંથ અમોને ભેટ મળ્યા છે જે ઉપકાર સાથે સ્વીકારીએ છીએ.
૧ આત્મ લબ્ધિ-વિકાસ સ્તવનાવી–આત્માને કર્મથી મુક્ત કરવા માટે બીજા સાધનોની જેમ ભક્તિ તે પણ સાધન છે. પરમાત્માની ભક્તિ તેમના ગુણ કિતન
થિી પણ થાય છે. આ બુકમાં પણ ચાવીસ જીનેશ્વરના સ્તવનો પ્રથમ આપવામાં આવેલા છે તેનો હેતુ પણ તેજ છે. સાથે સંસ્કૃત સ્તવનો, કેટલીક સજઝા, બાર ભાવનાઓ, ગજલે અને છેવટે પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદસૂરીશ્વર ( આત્મારામજી મહારાજ ) તથા શ્રીમદ્દ વિજયકમલસૂરીશ્વરજી મહારાજની ગુહલીએ આપી ગ્રંથને પૂર્ણ કર્યો છે. બાર ભાવના ગજલના રાગમાં અને સરલ શબદોમાં ગુ થેલ હોવાથી જલદીથી સમજી શકાય તેમ છે, આ તવનાવાળી કતાં વ્યાખ્યાને વાચસ્પતિ શ્રીમાન લબ્ધિ વિજયજી મહારાજ છે. કે જેમણે આ રચના કરી સાથે ગુરૂભક્તિ દર્શાવી છે. છેવટે ગ્રંથમાં પૂજ્યપાદ શ્રીમાન વિજય કમળ સૂરિશ્વરજી મહારાજની છબી મૂકી ગ્રંથની સુંદરતામાં વૃદ્ધિ કરી છે. પ્રસિદ્ધ કર્તા શ્રી મહાવીર જૈન સભા ખંભાત.
૨ શ્રીતીર્થકર ચરિત્ર-આ ગ્રંથમાં વત્ત માન ચાવીસીના ચોવીસ તીર્થંકર ભગવાનના ચરિત્રો છે. જેની આ બીજી આવૃતિ છે તે જ તેની ઉપયોગીતા બતાવે છે. આ આવૃતિમાં પ્રથમ તીર્થકરના ચરિત્રમાં કેટલાક ચિત્રો આપેલાં છે. તેવીજ રીતે બીજા ભગવાનના ચરિત્ર સાથે થોડા થોડા આવ્યાં હોત તો તે વધારે ક હતું. દરેક ચરિત્રો વાંચવા લાયક છે. પ્રકાશક શા કેશવલાલ મોહનલાલ રામપુરા સેલ એજન્ટ બાલાભાઈ છગ્ગનલાલ અમદાવાદ. કિંમત અઢી રૂપીઆ છે કે અત્યારે કાગળ છપામણીની મેંધવારી ઘણું છે. છતાં કિંમત પણ અમને જરા વધારે લાગે છે જેથી તે વાત પ્રકારાક લક્ષમાં લેશે.

Page #30

332
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. “ શ્રી જન તામ્બર એજ્યુકેશન બે ” ની ઘાર્મિક પરિક્ષાનું
પરિણામ. શ્રી જેન વેતાંખર કોન્ફરન્સ હસ્તક ચાલતી સદઈ સંસ્થા કે જેને ઉદેશ ધાર્મિક અને વ્યવહારીક કેળવણું પૂર જેસથી વેતામ્બર જેન કોમમાં ફેલાવવાને યત્ન કરે એ છે; તેણે તા. ૨-૧-૨૧ ને રોજ જુદા જુદા કુલ ૧૬ સેન્ટરોમાંની ૨૨ ઉપરાંત પાઠશાળાઓના ૨૧૧ ઉમેદવારોની હરીફાઈની પરીક્ષા બોર્ડ નીમેલા એજન્ટ મારફતે લીધી હતી, જેમાં પ૬ પુરૂષ ઉમેદવાર અને ૧૫૫ સ્ત્રી ઉમેદવારે બેઠાં હતાં જેમાંથી અનુક્રમે ૪૯ અને ૧૨૦ ઉમેદવારે પાસ થયેલ છે, અને તેથી અનુક્રમે ૮૬ ટકા અને ૭૭ ટકા પરિણામ આવ્યું છે;
પુરૂષ ઉમેદવારોમાં જુદાં જુદાં ધોરણમાં થઈ ૨૦) ઈનામ રૂા. ૨૮૨) નાં આપ્યાં છે; અને સ્ત્રી ઉમેદવારોમાં જુદાં જુદાં ધોરણમાં થઈ પપ ઈનામ રૂા. ૩૭૯) નાં આપ્યાં છે. કુલે ૭૫ ઈનામ રૂ. ૬૧) નાં આપવામાં આવેલ છે.
આ સંબંધે વધુ જાણવાની જીજ્ઞાસાવાળાઓ એ તા. ૧૫–૮–૨૧ પછી રીપોર્ટ મંગાવીને જેવો.
બેડના “ અભ્યાસ ક્રમમાં ફેરફાર કર્યો છે. અને તેની નકલે પણ તા. ૧૫-૮-૨૧ પછી મંગાવી લેવી.
પાઠશાળાઓને મદદ માટે અને વિદ્યાર્થીઓએ સ્કોલરશીપ માટે” અર્ધા આનાની ટીકીટ બીડી ફાર્મ તાકીદે મંગાવી લેવાં અને તે ફેર્મો તા. ૧૫-૮-૨૧ પહેલાં ભરીને મોકલી દેવાં. તે પછી મેકલેલાં ફાર્મ ક અરજીઓ પર ધ્યાન આપવામાં આવશે નહી. પ૬ , પાયધુની, પાસ્ટ, )
એન. સેક્રેટરીએ મુંબઈ, તા. ૧૫૨૧ ઈ શ્રી જૈન શ્વેતામ્બર એજ્યુકેશન બોર્ડ -“જૈન વિદ્યાર્થીઓ અને પાઠશાળાઓને મદદ.
શ્રી જૈન વેતામ્બર એજયુકેશન બૅડ તરફથી જેન વિદ્યાથીઓ જેઓ નાણાંની અગવડને લીધે અભ્યાસ આગળ કરી ન શકતા હોય તેમને (૨) અને પાઠશાળાઓ જે આના નિભાવ અર્થે મદદની જરૂર હોય, તેમણે અર્ધા આનાની ટીકીટ સાથે નીચેને સરનામે અરજીનું ફેર્મ મંગાવી લેઈ તાકીદે તે ફોર્મ ભરી તારીખ ૧૫-૮-૨૧ પહેલાં મોકલી આપવાં. ત્યારપછી આવેલાં ફોર્મ પર ધ્યાન આપવામાં આવશે નહીં. ૫૬૬, "વધુની
ઓનરરી સેક્રેટરીઓ, મુંબઇ તા. ૧૫-૭-૨૧
શ્રી જૈન છે. એજ્યુકેશન બોર્ડ,

Page #31

અમારી સભાનું જ્ઞાનાધાર ખાતુ .
૧ સુમુખ તૃપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શા. ૧ર વિજયદેવસૂરિ મહા.
ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી, ૧૩ જૈન ગ્રંથ પ્રસ્તિત સગ્રહે. ૨ જેનું મેઘદૂત સટીક
૧૪ લિ'ગાનુશાસન સ્થાપણ (ટીકા સાથે) ૩ જેનું ઐતિહાસિક ગજર રાસ સ"પ્ર૯ ૧૫ ધાતુ પારાયણ જ પ્રાચીન જન લેખસ ચહું દ્વિતીય ભાગ ૧૬ શ્રી નદીસૂત્ર-શ્રી હરિભદ્રસુરિ કૃત ટીકા ૫ અંતગડદશાંગસૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી સાથે બુહારીવાળાશેડમેતીચ"દસુરચંદ તરફથી બહેન ઉજમહેન તથા હરકાર-હેન તરફથી ૧૭ શ્રી અનુત્તરાવવાઈ-શા. કચરાભાઈ નેમ શ્રી કલ્પસૂત્ર-ફીણાવથી શેઠ દોલતરામ ચંદ ખંભાતવાળા તરફથી વેણીચંદના પુત્રરત્ન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તે ૧૮ ગુણમાળા (ભાષાંતર) શેક દુલભજી દેવાજી
મનાધમ પરિમાઈચનીબાઈનીદ્રવ્યસહાયથી - ૨. કર ચલીયા-નવસારી.. ૧૭ પસ્થાનક સટીક..
૧૮ ઉપદેશ સપ્તતિકા ટીકાનું (ભાષાંતર) -૮ વિજ્ઞસિ સ"ગ્રહ,
૨ ૦ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ૯ સસ્તાર કે પ્રકણક સટીક.
ર ૧ દાનપ્રદીપ ૧૦ શ્રાવકધમવિધિ પ્રકરણ સટીક ૨૨ ઓધ સિત્તરી ૧૧ વિજ્યુચ°દ કેવળણી ચરિત્ર પ્રાકૃત ૨૩ ધમરત્ન
નબર ૨૦-૨૧-૨૨. ર ર ર પ ના ચ થામાં ર મરતાથ વિનિશ્ચય શકે પર માનું દદાસ, મદદની અપેક્ષા છે.
- રતનજી ગાલાવાળા, હાલ મુંબઈ. ૨૫ ચૈત્યવદન મહાભાષ્ય (ભાષાંતર)
જન વિઘાથીવગને જાહેર ખબર.
ચાલુ સાલની મેટ્રીક્યુલેશનની પરીક્ષા માં-- (૧) સંસ્કૃતમાં સૌથી વધારે માર્ક સ મેલવનાર વેતાંબર મૂર્તિ પૂજક જૈન વિદ્યાથીને
(૨) સુરતના રહેવાસી અને એકંદરે વધારે મા કે સ મેલવનાર વે. મૂર્તિ જેન વિદ્યાથીને— દરેકને રૂ. ૪૦ ) ની ૬% ફકીરચ'દ પ્રેમચંદ સ્કોલરશીપ ” આપવાની છે તથા.
(૩) પનામ ર્કલમાંથી અંગ્રેજીમાંથી સૌથી વધારે માર્કસ મેલવનાર છે. મૂર્તિ જૈન વિદ્યાથીને રૂા. ૨૦) ની ૬૬ ગુલાબચ" લખીચ'દ સ્કોલરશીપ ને આપવાની છે. - વિગત સાથે અરજી તા ૧૫-૮-ર ૧ પહેલા મળે એવી રીતે રેસીડન્ટ જનરલ સેક્રેટરીને શ્રી જૈન વે, કોન્ફરન્સ ૫૬ ૬ પાયધુની મુંબઈ એ સરનામે કરવી.
ગઈ સાલ સને ૧૯૨૦ માં ન' (૧) વાળી સ્કોલર શીપ મેરબીવાળા ની ભગવાનદાસ મનસુખલાલ ને આપવામાં આવી હતી. અને તું (૨) વાળી સ્કાલરશીપ સુરતના રહેવાસી મી નગીનચંદ લલુભાઈ છાપારીયાને આપવામાં આવી હતી ત્યારે – (૩) વાર્થી સ્કાલરશીપ માટે કાઈ ઉમેદવારે અરજી કરી નહાતી.

Page #32

પરોપકાર..
અન્યનું ભલું કરવાને માટે સક્રિય પ્રયત્ન કરવા એનું નામ પાપકાર છે, પુણ્ય પ્રાપ્ત કરવાના હેતુથી હિંદુએ ધાણુ* દાન કરે છે પરંતુ તેમનાં અવિચારી દાની પ્રસાદ અને દુર્ગણને ઉત્તેજન મળે છે અને એ રીતે દેશને ધાણુ નુકશાન થાય છે. ઉલટ પક્ષે કેટલોક શિક્ષિત હિંદુએ એક પ ઇનું પાણુ દાન કરતા નથી, આ કાર્ય તે વળી તેથી પણ વધુ નિંદનીય છે. સશક્ત શરીરના આળસુ માણસેને દાન આપવું નહિ, પર તુ માત્ર અનાથ અને આપત્તિમાં આવી પડેલા માણસને જ દાન આપવું જોઈએ. સર માધવરાવ કહે છે કે સાધ રણ જનસમુહ ના અસ ખ્ય લેાકાનું અજ્ઞાન-કે જે તેઓ તા દુ:ખે ની સવ કાર - ણામાં અત્યંત મેટુ કારણ છે તે અજ્ઞાન દૂર કરવાને માટે શાળા લાકાએ પ્રયાસ કરે વા જોઈ એ.’ જાનવેલીના નીચલા નિયમોનું અનુસરણ કરવું જોઈએ:
તમારાથી બને તે સર્વ સાધનાથી તમારાથી બને તે સર્વે મુર્ગથી તમારાથી બને તે સવ સ્થળામાં, તમારાથી બને તે સવ સમયે, તમારાથી બને તે લવ લેાકાનું તમારાથી બને ત્યાં સુધી, તમારાથી બને તે સર્વ કલ્યાણ તમે કરો.”
- ૬૪ આપણાં લોકોમાં એક પ્રકારનું વતન સત્ર સાધારણ અને તે વ્યાપક થઇ પડયું છે, અને તે એ છે કે મનુષ્યની આકાંક્ષા માત્ર પોતાનીજ ઉન્નતિ કરવાની હોય છે. જગતમાં પોતાને અથવા પોતાના કુટુંબને શ્રીમતિ અને ઉન્નત કરવું એથી વધારે ઉચ લક્ષ્ય તે હેતુ જ નથી. પોતાના દેશીબધુએ વા સકળ મનુષ્ય ગતિનું કલ્યાણ કરવાનું તેને કદી સ્વસ પણ આવતુ નથી. ખાટાં કૃત્ય કરવાં એજ માત્ર નિંદનીય અને અધ:પાત કરનાર વરતુ છે, એમ માની નહિ. પરતુ ઉદાત્ત વિચારો અને ઉદાત્ત કાયના અભાવ એ પણ નિંદનીય અને અધઃપતન કરનારજ છે. આપણી જાતની અથવા આપણાં સગાવહાલાં એની જરૂરીયાતા સારી રીતે પૂરી પાડવામાં અને સમાજમાં આપણી જાતને અથવા તેમને જરા ઉચ્ચતર સ્થાન આપવા માંજ જો આપણે આપણું સમરત જીવન ખચી નાંખીએ તો તે કાર્ય માનવજીવનની કેટલી બધી કંગાળતા અને ક્ષતા દર્શાવે છે ! જગતના સવ થી મહાન દેશોમાંના એક દેરા હિંદુસ્તાન છે, આખા જગતની વસ્તીના જે ભાગ હિંદમાં વસે છે, એ દેશ જેમની જન્મભૂમિ છે, તેમને તો તે ખાસ કરીને પ્રિય હોય એ સ્વાભાવિક જ છે, માટે તેમણે તે દેશમાં વસતા કાટયવધી લેાકાનું કલ્યાણ કરવાના પ્રયત્નો કરવાજ જોઈએ લોકોને આત્મ-સહાય એટલે પોતાની ઉપરજ આધાર રાખવાના માર્ગ દર્શાવવા જોઈએ; અને સત્ય રાનથી જેમનાં અંતઃકરણું પ્રકાશિત થયાં હોય તેએાજ આ કાય કરી શકે છે.”
6 દુ:ખમાં વિદ્યાભ્યાસમાંથી ?

Page #33