Atmanand Prakash Pustak 015 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531170/1

Page #1

The Atmanand Prakash. REGISTERED No. B. 481
भोमजियानन्दसरिसगुरुभ्यो नमः
0000000000000000010065666698100000000005666ERSECCCE
भी
आत्मानन्द प्रकाश
SERECOMMERCISESERSE-5650695GESEEEEEEEEEEEEEEE
सेव्यः सदा सदर कल्पवृक्षः
याचा
नर्मल्यं मानसं च स्वपरहितकृते जायते सत्मवृत्तिः राखं सम्यक्स्वरत्नं गुणगणकिरणेभासितं माप्यते यत् ।। शुद्ध मानानुरागो गुरुचरणरतिलभ्यते चापि पूर्णा
आत्मानंद प्रकाशे प्रस:तिहदये दुर्लभ कि जनानाम् ॥शा -e-ANA 2018-meपु. १५.१बीर संवत् २४४३ भाद्रपद. आत्म सं. २२. अंक २ जो.
-es-09-200000000000090090558 । प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-मावनगर.
વિષષાનુ કુમણુિકી, मा . वि
. નઝર, વિષ, પૃષ્ઠ. ૧ સાંવત્સરી ક્ષમાપના ......२७-५५२भा १ मा प्रवेशमन तत्समधा २ श्रीवार असाधा. ... ...२८ उपयोगी सूचना मा. ......४३
गैतिहासि साहित्य. ...२९ मेन्युटेशन पर भासपा ४ भासहित .......३४ भावेली म२७.........४८
७भावश्य सूचना. વાર્ષિક મયિ શ્રા, ૧) ઢપાલ ખથી માના ૪, જાનંદ મીટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું-ભાવનગ૨.
Aasses

Page #2

જલતી મંગાવા.. સંસ્કૃતના અભ્યાઓને એક ઉમદા તક, ૧ શ્રી ગાંગેય ભંગ મક૨ શુ.
૨ મૃગાંક ચરિત્ર, ઉપરના અને સંસ્કૃત ગ્રંથ ઉંચા એન્ટીક કાગળ ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુદરા શા બી ટાઈપમ’ છપાઈ હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. સંસ્કૃત અભ્યાસીઓને ખાસ ઉપયોગી થવાથી તેના સત્ર" લાલ લઈ શકે તે હેતુથી કિં મત પ્રથમ ગ્રંથની રૂા. ૯-ર૬ તથા બીજા કથની રા. -૧-૬ કદાત્ર નામની સાધારણુજ રાખેલી છે. પાસ્ટેજ જાદુ'. શ્રી આમ વીર સભા પ્રસિદ્ધ કરેલ છે, જે અમારે ત્યાંથી મળશે.
શ્રી કુવલરુમાલા કથા.
| (સંસ્કૃત ગ્રંથ.), આ ગ્રંથના પ્રણેતા શ્રીમાન રત્નપ્રભસૂરિ છે. આ ગ્રંથ કથાનુયોગને જણા જ સિક છે. ને બહુજ રસિક ચરિત્રનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલું છે. કપાયેલા પ્રાણીને સંસારમાં | કેવી રીતે રખડાવે છે તેનું અદભૂત ચિત્ર આપવામાં આવેલું છે. એક વાર શરૂ કર્યો પછી ખાણું? કર્યા સિવાય હાથમાંથી આ ગ્રંથ છોડવાનું મન થતું નથી, સાથે સુંદર બંધ પશુ આપેલા છે. એકંદર રીતે ઉત્તમ પંકિતના ગ્રંથ છે. અને તે સરલ સંસ્કૃત ભાષામાં હોવાથી કાલેજ, પાઠશાળામાં કે ઘેર બેઠા અભ્યાસ કરતા. સંસ્કૃતના અભ્યાસીએ-
વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસ માટે ખાસ ઉપચાગી છે. ઉંચા એન્ટીક પેપર ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાવી સુંદર બાઈહીંગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે, કિંમત માત્ર રૂા. ૧-૮-છ પાસ્ટેજ ૬*
જોઇએ છીએ, શ્રી પાલણપુર જૈનવેતાંબર મૂર્તિ પૂજક શ્રાવિકાશાળામાં બાઈઓને ધાર્મિક અભ્યાસ ક્રરાવવા માટે એક જૈન સ્ત્રીશિક્ષક જાઈએ છીએ
સદરહુ ક્ષકનો અભ્યાસ પાંચપ્રતિક્રમણે મકર, કર્મ ગ્રન્થ અને સંસ્કૃત એ બુકાના ધ વે જોઈએ. કદાચ સંસ્કૃત નમુન હશે તો ચાલશે.
સદરહુ દિક્ષક સ્કુલની કેળવણી લીધેલ તથા ભરત શિવણુ માદિ ઉલામ જ્ઞાનવાળાને વધુ પસંદ કરવામાં અાવરી..
ને ઉમેદવારોએ પોતાની અરજી નીચેના શીરનામે મા #લવી, તેમાં અભ્યાસ, ઉમર વિગેરેની વિગત લખવી, કોઈ સર્ટી¥કિટ હોય તો તેની નકલ બીડવી. પગાર લાયક્રાત મુજબ આપવામાં આવશે, વધુ ખુલાસા માટે પત્રવ્યવહાર કરવા
ચંદુલાલ સોભાગચંદ કોઠારી,
- સેક્રેટરી, શ્રી આત્મવહલાલ જેન દ્વિળવાણી કંઠે--પાલણપુર. |

Page #3

પોતાના કાકા મહા મહામહહહહહહહહહરણ
હલાહલ હહહહહહહલા
ક્લિક
કર્યું છે. હાર્બર પણ કરી
૭) શિક્ષિકા) 50/- છજિbe*િ * છ #
:
મકાન'.
श्ह हि रागषमोहाद्यनिजूतेन संसारिजन्तुना
शारीरमानसानेकातिकटुकछुःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
說聽器晚网路恐照空
पुस्तक १५ ] वीर संवत् २४४३, भाद्रपद, आत्म संवत् २२. [ अंक २ जो. દમનનનનનનનન નજીકનો
સાંવત્સરિક ક્ષમાપના.”
(ગઝલ.). ગુરૂ હે પૂજ્ય છે વા કે, અગર તુમ ભ્રાત હો મારા; મુરબ્બી નેહિ મારા હો, તમોને હું ખમાવું છું. કીધાં જે કર્મ મેં મનથી, અગર વાણી કે કાયાથી; સહુ તે હું માનું છું, ક્ષમા સૌ આપજે મારા. થયાં જે કર્મ મમ પ્રત્યે, તમથી રાગ કે દેશે; સહુની હું ક્ષમા અર્પ, શુભાશય ચિત્તમાં ધારી. ખરા અંતે ખમાવીને, ક્ષમા તો આપવી સહુને; પ્રભુ શ્રી વીરના વચને, પૂરાણી રીત અમ ધમે. જગતના ભૂત માત્રને, હિતી જાણીને મારા; રહી હું ભાત ભાવથી, પૂજું શ્રી પાદ જિન કેરા.
मुनिराजश्री क्षमानन्द. Fuuuuuuyy yyy-yukuuvuryuyuycyn
AnnnnnnnARRARAARNAAS
AAAAAAAAAAAAAAAAARAS

Page #4

શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
श्री वीर प्रबोधक.
पयूषण पर्वाराधन रुप तप स्वरूपः
(માતા મારૂ દેવીના નંદ–એ ચાલ) ભવિ! પયુંષણ આવ્યાઆજ, તપ કરે નિજ કર્મ ખપાવા, ફરમાવે જિનરાજ. • • •
" ••• ભવિ. કર્મ તણું છે જવલન જેહથી, જ્ઞાન એહ તપ કહિયે, અભ્યન્તર તપ વૃદ્ધિ કારણ, બાહ્ય તપ આદરિયે.
ભવિ.૧ લેક પ્રવર્તન રૂપ તપસ્યા, બાલને સુખથી હવે, પ્રાતિ શ્રેતસિકિ વૃત્તિ રૂપ, તપ સિંહા જ્ઞાની જે.
ભવિ. ૨ શીત તાપાદિ દુસહ છતાં પણ, ધન અથિને ન લાગે; ભવ વિરક્તજ તત્ત્વજ્ઞાનીને, તદ્ધત્ દુઃખ ન જાગે.
ભવિ. ૩ મધુરતા છે ઉપેય તણું જ્યાં, તેહમાં પ્રવૃત્ત દેખો; જ્ઞાનવાન તપસ્વી કેરે, આનંદ વૃદ્ધિ પે.
ભવિ. ૪ દુ:ખ રૂપ તપ બધે માને, માટે છે વ્યર્થ જ જાને; આનંદ તણું અવિનાશી બુદ્ધિ, નષ્ટ થઈ છે પિછાને. તે ત૫ જિનવરે શુદ્ધ કહ્યા છે, જે તપ કરતા થાવે, બ્રહ્મચર્ય જિનપૂજા સાથે, કષાય હનન નિપજાવે,
ભવિ. ૬ દુર્બાન નહિ જે તપ કરતા, એગ હિન પાણું નાવે; ઇદ્રિય તણે વિનાશન જેથી, તે તપ ઈષ્ટ ગણાવે. ભવિ. ૭ મૂળ અને ઉત્તર ગુણ શ્રેણું રૂપ સમૃદ્ધિ હાવે,
બાહા અને અત્યંતર એવિધ, તપ કરતા ભાવિ પાવે. ભવિ. ૮ મુંબઈ-છીપીચાલ, ભાદ્રપદ શુકલ પ્રતિપદા. ? (જીજ્ઞાસુ ઉમેદવાર )
ભવિ, પ
૧ ઇદ્રિય દમન.

Page #5

જૈન એતિહાસિક સાહિત્ય. જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
શકુનિકા વિહાર ગતાંક પૃષ્ટ ( ૧૨ ) થી શરૂ.
મૂળપાઠનું ભાષાન્તર, * અહીં જમ્બુદ્વીપમાં આવેલા લંકા બેટમાં રત્નાશય પ્રદેશના શ્રીપુરનગરમાં ચંદ્રગુપ્ત (નામે) એક રાજા થયે. તેની સ્ત્રી ચંદ્રલેખા હતી. તેને સાત પુત્ર થયા પછી નરદત્તા દેવીની આરાધનાથી :તેને સુદર્શના નામની પુત્રી થઈ. વિદ્યા કલાને પ્રાપ્ત કરીને તે કન્યા યુવાવસ્થામાં આવી. એક દિવસે જેકે અયોગ્ય છતાં પણ તે પિતાના ખોળામાં બેઠી હતી ત્યારે ધનેશ્વર નામને ભકચ (ભરૂચ) માંથી એક વેપારી આવ્યો. ત્રણ તેજાના જે એક વૈદની પાસે પડયા હતા તેની (કાળી અને લાંબી પીપર તથા સુકાં જીંજર) વાસથી છીંક આવતાં તે “નમો અરહનાણમ” એમ બોલ્ય. આ શબ્દો સાંભળીને તે કન્યાને મૂછ આવી, અને આ વેપારીને લોકોએ) માર્યો. જ્યારે તેને ભાન આવ્યું ત્યારે તેને (પિતાના ) પૂર્વજન્મનું ભાન આવ્યું. પેલા વેપારીને જોઈને તેણે તેને છોડી દીધું અને કહ્યું કે તે ધર્મથી આપણે ભાઈ થાય છે. જ્યારે રાજાએ તેને મૂછનું કારણ પૂછ્યું ત્યારે તેણે (કન્યાએ) આ પ્રમાણે કહ્યું –“(મા) પૂર્વજન્મમાં હું એક સમળી હતી. અને ભરૂચમાં નર્મદા કિનારે આવેલા કરંટવનમાં વડના ઝાડ ઉપર રહેતી હતી. એક વખતે વર્ષાઋતુમાં સાથે સાથે સાત દિવસ સુધી વરસાદું પડ્યા કર્યો. આઠમે દિવસે સુધાતુર થઈને હું શહેરમાં ભટકી અને એક શિકારીના ઘરના આંગણામાંથી માંસને એક કટકો લઈને ઉડી ગઈ અને તે વડની એક શાખા ઉપર બેઠી કે તરત જ મારી પાછળ આવેલા પેલા શિકારીએ મને બાણ માર્યું. મારા મુખમાંથી પડી ગએલા માંસના કટકાને તથા બાણને લઈને પેલો શિકારી ચાલતો થયું. તે વખતે કરૂણ સ્વરે રૂદન કરતી તથા આમતેમ વલખાં મારતી મને એક સૂરીએ જોઈ. તેના કમંડલુમાંથી તેણે મારા ઉપર પાણી છાંટયું અને મને “પંચ નમસ્કાર' ભણાવ્યા. તેમાં મેં વિશ્વાસ રાખ્યો. અને મારા મરણ પછી મારે અહીં જન્મ થયો.” ત્યારબાદ સંસારથી વિરક્ત થઈને તથા ઘણે આગ્રહ કરીને પિતાની રજા લીધી અને પેલા વેપારી તથા સાતસો ગાડાં સાથે તે ભરૂકચ જવા નીકળી. આમાં એકસો કપડાંનાં હતાં, એકસો કિંમતી ચીજો
*મૂળ પુસ્તકમાં, તીર્થ કલ્પમાન પ્રાકૃત પાઠ પણ યથાવત્ આપ્યો છે, પરંતુ તે બધે અત્રે નિરૂગી જાણી તેનું ભાષાંતરજ આપવું ઉચિત ધાર્યું છે. મુનિજિનવિજ્યજી.

Page #6

૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. માટે, એમ, ચંદન, અગરૂ, દાણા, પાણી, બળતણ, મિઠાઈ, ફળો તથા હથિઆરે માટે એમ મળી છ ગાડાં હતાં. વળી (બીજા) પચાસ લડવાઈઆ માટે અને પચાસ બક્ષિસ માટે હતાં. આ પ્રમાણે સાત ગાડાં લઈને તે સમુદ્રના કિનારે આવી. જ્યારે (ભરૂચના) રાજાએ સજજ થએલું લશ્કર તથા ગાડાંની હાર જઈ ત્યારે તેને લાગ્યું કે લંકાધિપતિ હુમલો કરવા આવે છે. તેથી તે વેપારીએ કિનારે ઉતરીને ગામના લોકોનાં મન સંધ્યાં, તેમને ભેટ આપી અને સુદર્શાના આવવાની ખબર રાજને આપી. તેથી તે તેને મળવા ગયે. કન્યાએ તેને નજરાણે કર્યો અને નમસ્કાર કર્યો અને તેના ગામમાં આવવાથી, ગામમાં ઉત્સવ થઈ રહ્યો. તેણે દેવાલયની મુલાકાત લીધી અને વિધિ પ્રમાણે નમસ્કાર કરી પૂજા કરી, તથા તીર્થ ઉપવાસ ર્યો. રાજાએ આપેલા મહેલમાં તે રહેવા લાગી. રાજાએ તેને આઠ બંદરે, આ ગામડ, આઠસો કિલ્લા (અને) આઠસે નગરે બક્ષિસ કર્યો. એક દિવસમાં ઘેડા ઉપર બેસીને જેટલી જમીન ઉપર જઈ શકાય તેટલી પૂર્વ તરફની જમીન આપી તથા એક દિવસમાં હાથી ઉપર જઈ શકાય તેટલી જમીન પશ્ચિમ તરફની આપી. આ બધું રાજાના આગ્રહથી જ તેણે ગ્રહણ કર્યું. એક દિવસે પેલા સૂરીને તેણે પૂર્વ જન્મની વાત પૂછી તે નીચે પ્રમાણે --“મહારાજ, મારાં કયાં કૃત્યથી હું સમળી બની અને મને કેવી રીતે પેલા શિકારીએ હણ?” તેમણે જવાબ આપે“ઉત્તરમાં વૈતાઢ્ય પર્વત ઉપર સુરમ્યા નામે એક નગર હતું. ત્યાં વિદ્યાધરનો રાજા શંખ નામે રાજ્ય કરતો હતો. તેની પુત્રી હતી અને તારું નામ વિજયા હતું. એક વખતે મુસાફરી કરતાં, તેં દક્ષિણ પ્રદેશમાં આવેલા મહિષ ગામ નજીકની એક નદીના કિનારા ઉપર એક “કુક્રટ સર્પ” (બતકના જેવો સાપ) જે. આવે. શમાં આવીને તે તેને મારી નાંખ્યું. ત્યાં તે નદીના કિનારા ઉપર તે એક જનનું દેવળ જોયું અને પરમભકિતથી મૂર્તિને નમસ્કાર કર્યો. તેને ઘણે આનંદ થયો. જ્યારે તું મંદિરમાંથી બહાર નીકળતી હતી ત્યારે મુસાફરીથી થાકી ગયેલી એક જૈન સાધ્વી તને મળી. તું તેના ચરણમાં પડી અને તેણે તને ધર્મને ઉપદેશ કર્યો. તે પણ તેને આરામ આપે અને તેની બરદાસ રાખી. તું મોડી ઘેર ગઈ. વખત જતાં “અજજાન માં પ્રસ્ત થઈને તું પંચત્વને પામી. અહીં કોટા વનમાં તું સમળી થઈને અવતરી અને પેલો કુકુટસપ, તેના મરણ પછી, શિકારી છે. સમળીને દેહમાં પહેલાંના દ્વેષને લીધે તેણે તને બાણ માર્યું. જીન ઉપરની તારી ભક્તિને લીધે તથા પેલી સાબીની કરેલી સેવાને લીધે તને જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. હજુ પણ દાનાદિ જે ધર્મો જીનેએ નિર્માણ કર્યા છે તે તું કરતી રહે.” આ પ્રમાણે ઉપદેશકનાં વચને સાંભળીને તેણે પિતાની સર્વ દોલત

Page #7

જેને ઐતિહાસિક સાહિત્ય.
૩૧ સપ્તક્ષેત્ર' દાનમાં વાપરી નાંખી. તેણે દેવાલયનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું અને તેણે ૨૪ દેવકુલિકાઓ, એક પિષહશાલા, એક દાનમંદિર તથા એક નિશાળ બંધાવ્યાં. પૂર્વ જન્મના પોતાના નામ ઉપરથી આ પવિત્ર સ્થળનું નામ શકુનિકાવિહાર પાડયું, ત્યારબાદ દ્રવ્યસંલેખન અને ભાવસલેખન એમ બે જાતની વિરતતા રાખ્યા પછી તથા એક અપવાસ કરીને વૈષાખ શુદિ પંચમીને દિને ઈશાન (નામના) બીજા સ્વર્ગમાં તે ચાલી ગઈ. સુવ્રતસ્વામીના દેહત્યાગ પછી ૧૧૮૪૪૭૦ વર્ષે વિક્રમ સંવતનો આરંભ થયે; તથા સુવ્રત સ્વામીના જન્મ પછી ૧૧૯૪૭૨ વર્ષે વિક્રમને જન્મથવાને હતો.. આ શકુનિકા વિહારનું પ્રકરણ થયું. ભરૂકચ્છમાં સાધારણ ઘણાં તીર્થો છે. વખત જતાં ઉદયનના પુત્ર બાહડદેવે શત્રુંજયના દેવળને જીર્ણોદ્ધાર કર્યો ત્યાર પછી શકુ નિકા વિહારને ઉત્સવ, પિતાના પિતાના પુણ્યાર્થે અડે શરૂ કર્યો. દેવળના મથાળા ઉપર જ્યારે અમ્બડ નાચતો હતો ત્યારે સિંધવા દેવીએ હરકત કરી પણ પિતાના જ્ઞાન પ્રભાવથી હેમચંદ્રસૂરીએ તે નિર્મૂળ કરી.
છેવટના ભાગ સિવાયની ઉપરની હકીકત ઘણીજ સ્પષ્ટ છે અને તેથી વધારે સ્પષ્ટતાની જરૂર નથી. પરંતુ શકુનિકા વિહાર તીર્થને અબડે સમરાવ્યું એ હકીકત સમજવા જેવી છે. ચાલુક્ય રાજા કુમારપાળના પ્રધાન ઉદા ( ઉદયન)ના અમ્બડ ( આભટ ) તથા બાહુડ (વાડ્મટ) એ બંને પુત્રો હતા. જ્યારે સુરાષ્ટ્રના રાજાની સાથે લઢાઈમાં ઉદયનને ભારે ફટકો વાગે ત્યારે તેણે પોતાના પુત્રોને ઈચ્છા બતાવી કે મારા પુણ્યાર્થે શત્રુંજય ઉપર આવેલું આદીશ્વરનું દેવાલય તથા ભરૂચમાં આવેલું
૧ પિસહશાળા=પૌષધશાળા, એટલે કે જે સ્થળમાં જૈન શ્રાવકે પૌસધવ્રત કરે છે તે પસધવાને માટે જુઓ ડાકટર ભાંડાકારને ઇ. સ. ૧૮૮૩-૮૪ નો મુંબઈ ઇલાકાને રિપિટ ” ઓન ધી સંસ્કૃત મેન્યુસ્ક્રીપ્ટસ; પાને ૧૧૫.
૨ જાણવું જોઈએ કે આ હકીકતમાં સર્વ ઠેકાણે સમળીને માટે “સૌલી” અગર “સૌલીઆ” શબ્દ વાપરેલ છે. “સૌલીઆને અર્થ “શકુનિકા” કરવામાં આવે છે. (જુઓ હેમચંદ્રકૃત દેશી નામમાલા) અને તેથી જેન લેખકોએ જે શકુનિકા વિહાર શબ્દ વાપર્યો છે તેમાં આશ્ચર્યજનક કાંઈ નથી. પરંતુ “સૌલી” અગર “સૌલીઆ'નું “સવલી “ અગર “સવલીઆ” થયું હશે અને ગુજરાતીમાં ઘણીવાર ‘વ’ને બદલે “મ” વપરાય છે તેથી “ સવલી ' નું “સમલી" થયું હશે; અને આ ઉપરથી સાંસ્કૃતિરૂપ સમલિકો” કરવામાં આવ્યું હશે, અને તે આ લેખના મથાળે આપેલા લેખના “સમલિકા વિહાર' માં એ શાબ્દને ઉપયોગ થયો છે.
* સંલેખન બે પ્રકારના છેઃ (૧) દ્રવ્ય સંલેખન. (૨) ભાવસંલેખન. પહેલાનો અર્થ આહાર ત્યાગ થાય છે. આહારના ચાર પ્રકાર છે. :(૧) અશન, (૨) પાન, (૩) ખાદીમ (૪) સ્વાદીમ. ભાવસંલેખનને અર્થ “કવાયત્યાગ ” થાય છે અને કષાયોના ચાર પ્રકાર
ક:
1પ ( 2 ) માને ? ર ) : 1 ૧
1 0 ] માન. ( | K J
' s 1 2
ર ) ના
2 1 )
૧
ભ.
)
૧
આ
.

Page #8

૩૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શકુનિકા વિહાર તમે સમરાવજો. ‘કુમારપાલ પ્રબંધ ” માં મેરૂતુંગે આ જીર્ણોદ્ધારની સવિસ્તર હકીકત આપી. છે; અને શકુનિકા વિહાર વિષે એમ કહેવામાં આવ્યું છે, કે સુવ્રતના મંદિરમાં વિજા ચઢાવવાના ઉત્સવ વખતે કુમારપાળ, હેમાચાર્ય તથા અણહિલપુરની જૈનમંડળી હાજર હતી; તથા રાજાની સૂચનાથી “આરાત્રિકા મંગળ’ પણ કરવામાં આવ્યા હતા. ત્યાર બાદ ઉત્સવ પૂર્ણ થતાં હેમાચાર્ય આમ્રભટની રજા લેવા આવ્યા. તે વખતે તેમણે આદ્મભટને આનંદના આવેશમાં મંદિરના મથાળા ઉપર નાચતા જોયા તે વખતે સૈન્યની દેવીએ કાંઈક વિઘ ન મું. હેમાચાર્યો આ વિધ્રની હકીકત જાણી લીધી અને યશસકંદ ગણિને સાથે લઈને પક્ષીના ઉડવા સાથે ભરૂચમાં આવ્યા, જ્યાં આ દેવીની સ્થાપના હતી. ત્યાં તેમણે એક લાકડાની ખાંડણીમાં ચોખાના દાણા નાખ્યા અને યશ્ચન્દ્ર ગણિ ખાંડવા લાગ્યા. પ્રથમના અવાજ થીજ મંદિર ડેલવા લાગ્યું અને બીજા અવાજે દેવીની મૂર્તિ પિતાની જગ્યા ઉપરથી ઉખડીને કરૂ થઈને હેમાચાર્યના ચરણમાં આવીને પડી. ત્યાર બાદ, “પ્રબન્ધ ચિન્તામણિ” ના કર્તાના કહેવા પ્રમાણે હેમાચાર વનદેવતાએ નાખેલા વિઘને પોતાના જ્ઞાન પ્રભાવથી દૂર કરી તે શ્રી સુવ્રતના મદિરમાં પાછા આવ્યા.
હવે આપણે કુંભારીના નેમિનાથના મંદિરમાં આવેલી પ્રતિમા નીચે કેતરિલા લેખ વિષે જોઇએ. આપણે જોયું છે કે તેમાં ત્રણ જુદી જુદી બાબતો છે. (૧)
શ્રી મુનિસુવ્રતની પ્રતિમા, (૨) અધાવધ તીર્થ, અને (3) શકુનિકા વિહારતીર્થ વળી તેમાં બે તીર્થના જીર્ણોદ્ધારની વિગત પણ છે. હવે આપણે “તીર્થ કપ” ની મદદથી આ તીર્થો વિશે તથા તેમના જીર્ણોદ્ધાર કરનાર વિષે સંપૂર્ણ રીતે જાણ્યું છે. હવે પ્રતિમાઓના દરેક ભાગ ઓળખી કાઢવાનું કાર્ય બાકી રહ્યું છે. ચિ તરફ જોતાં એમ માલુમ પડે છે કે પહેલી આકૃતિમાં મૂળ ચિત્ર છે અને બીજી આકૃતિ મૂળના કરેલા ચિત્ર ઉપરથી છે. આ પ્રતિમા જે આકૃતિરમાં આલેખી છે તે આબુ ઉપરના તેજપાળના મંદિરમાંની છે અને તે શ્રીસુવ્રતને અર્પણ કરેલા ભય રામાં આવેલી છે. પણ યજું ઘણું જ નાનું હોવાથી કેટગ્રાફ પાડી શકાય તેમ નહતો, તેથી તેનું ચિત્ર કાઢવામાં આવ્યું છે, એમ સ્પષ્ટ છે કે બીજી આકૃતિનું ચિત્ર તદન આપ્યું છે, પણ પહેલી આકૃતિમાં મૂળને નિચેને અર્ધો ભાગ જ છે. તેથી વધારે વિસ્તારને માટે બીજી આકૃતિ ઉપર આપણે આધાર રાખવે જોઈએ, હવે આ આકૃતિના ઉપગ્લા ભાગમાં આવેલું એક તીર્થકરનું દેવળ છે તે બેશક મુનિસુવ્રત સ્વામીનું જ છે, જેનું વર્ણન લેખમાં કરવામાં આવ્યું છે અને જે પહેલાં અ* બંધાવેલું તથા સૂદણ અને ત્યારબાદ અબડે સમરાવેલું હતું. જે અશ્વ અને તેની પાસે જ લગામ ઝાલીને ઉભેલો માણસ

Page #9

જેને એતિહાસિક સાહિત્ય. ચીતરેલ છે તે, સ્પષ્ટ રીતે કહી શકાય કે, પેલે અશ્વમેઘનો અધ હશે અને પાસે ઉભેલો આદમી ભગુકચને રાજ્ય કર્તા જીતશત્રુ હશે, કે જેની પાસેથી આ અશ્વને છોડવવામાં આવ્યો હતો. દેવાલયની જમણી તરફ એક બાજુએ સમશેરને જમણા હાથમાં રાખીને તથા એક બાલકને ખોળામાં લઈને બેઠેલ એક સૈનિક છે. નિ:સંશય પણે આપણે કહી શકીએ કે આ લંકાને અધિપતિ ચંદ્રગુપ્ત તથા તેની પુત્રી સુદર્શ હશે, જેને ભરૂચના એક વેપારી નામે ધનેશ્વરે જોઈ હતી. ધનેશ્વરને પણ બીજી બાજુએ રાજાને આપવાની ભેટ લઈને પાછળથી આવતા સેવક સહ ચિતરવામાં આવ્યો છે. નીચેના અધ ભાગની બરાબર જમણી બાજુએ એક નદીને દેખાવ છે. તથા કાચબા, દેડકાં, મઘર, માછલાં વિગેરે જળચર પ્રાણીઓના દેખાવ ઉપરથી આપણે બેલાશક કહી શકીએ કે તે નકીને દેખાવજ છે અને આ નદી તે નર્મદાજ હશે જેના કોઈક ભાગ ઉપર થઈને સુદર્શણા ભરૂચમાં આવી હશે. આ નદીમાં બે નાકાઓ કાઢવામાં આવી છે જે સુદર્શણાની જ હશે તેમાંની મોટી તૈકામાં જે સ્ત્રી ઉપર છત્ર ધરવામાં આવ્યું છે તે ખરેખર સુદર્શણાજ હશે. આ પ્રતિમાના બાકીના ભાગ ઉપર સુદર્શણાના શકુનિકાના અવતારની વિગત છે. આ છોડ ઉપરની સમળી તે શકુનિકા છે અને ઝાડ તે કરંટ વનમાં આવેલું વડનું ઝાડ છે તેની નીચે કાઢેલો માણસ તે તેને બાણ મારતે શિકારી જ છે. આપણે જાણુએ છીએ કે આ સમળી માંસનો કટકો લાવી હતી તેથી પ્રથમની આકૃતિમાં તે સમળી માંસને કટકો કરડતી હોય તેમ દેખાવ આપે છે. પણ બીજી આકૃતિમાં આ પ્રમાણે નથી. વળી નીચે એક બીજી સમળી ચિતરવામાં આવી છે જે બાણ વાગ્યા પછી પડેલી શકુનિકા હશે એમ ધારી શકાય. તેની પાસે બે જેનસાધુઓ છે જેમના હાથમાં ચમરીઓ છે અને એકના હાથમાં કમંડલું છે. તેમને એક તે પેલે સાધુ છે કે જેણે તેના ઉપર પાણી છાંટયું અને તેને પંચનમસ્કાર ભણવ્યા, જેથી તે રાજાની પુત્રી તરીકે અવતરી. બીજી આકૃતિ ઉપર નીચેના બેઉ ખુણામાં એક સ્ત્રી તથા એક પુરૂષ છે, બેઉના હસ્ત જોડેલા છે અને પુરૂષની પાસે એક પાટીયું છે. સુદર્શણની શકુનિકાના અવતારના દેખાવ સાથે આ દેખાવને કાંઈ સંબંધ નથી. પહેલી આકૃતિમાં તેમની જગ્યા ઉલટસુલટી કરવામાં આવી છે; અને બે બાજુએજ એને ચિતરવાથી મૂળ દેખાવ સાથે તેને કોઈ સંબંધ હોય એમ જણાતું નથી. મુનિસુવ્રતની દેવકુલિકા ઉપર પણ આ બંને સ્ત્રી પુરૂષને કરવામાં આવ્યા છે તે કોણ છે એ ખાસ કરીને નક્કી થઈ શકે તેમ નથી, પણ અનુમાન. એમ થઈ શકે કે તે અમ્બડ અને તેની ભાર્યા હશે, કારણકે જે લોકો પોતાના નામે અગર સગા-સંબંધીઓ માટે દેવળો

Page #10

૩૪
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ.
બંધાવે છે, અગર તેના જીર્ણોદ્ધાર કરાવે છે તે લેાકેા પેાતાની પ્રતિમાએ પણ મૂકતા જાય છે એ વાત સાધારણ છે, અને તેને કાંઇ સાખીતીની જરૂર નથી. અને અશ્વાવમાધ તથા શકુનિકા વિહાર તી વિષેના આ લેખ છે તેમજ અમ્બડના વખતથી અર્વાચિન છે, તેથી એમ બની શકે કે જ્યારે તે ત્યાં ગયા અને મંદિરના જીર્ણોદ્ધાર તેણે કરાવ્યે ત્યારે તેણે પોતાની ભાર્યાની તેમજ પોતાની પ્રતિમાએ –ડી. આર ભાન્ડારકર—
ત્યાં બેસાડી હાય.
યેાજક, મુનિરાજ શ્રી જિનવિજયજી,
આસક્ત રાત કર્મ.
( ૩ )
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૧ થી શરૂ. )
હુમે ગતાંકમાં જણાવી ગયા કે આપણું જીવન એ આપણું એકલાનું જ જી વન નથી, પણ અનંત વિશ્વ-જીવનને તે એક અંશ છે. વ્યક્તિ વ્યક્તિ વચ્ચેની પ્રથકતા, વિભિન્નતા, ભેદભાવ, એ બધુ કાઈ મહાન ઇશ્વરી ચેોજનાને લઇને આપણા વિકાસની વર્તમાન અવસ્થામાં આપણને પ્રતિત થાય છે. પરંતુ તેવુ જુદાપશું, એ સત્યની ઘટનાના સ્થાયી અંશ નથી. સરિતાના પ્રવાહમાં પ્રતિત થતા વમળા આપણી ચર્મચક્ષુને વમળ રૂપે જણાતા છતાં પણ તે જેમ સરિતાના અખંડ અવ્યહિત પ્રવાહથી ભિન્ન નથી, તેમ આપણું વ્યક્તિ જીવન પણ વ્યકિત રૂપે નિરાળુ પ્રતિત થતા છતાં પણ્ અખિલ જીવનથી ભિન્ન નથી, આ પ્રકારની સર્વ જીવનની એકતાનું ભાન ઉદય થયા વિના આત્મા અન્ય આત્મા ના હિત માટે, સેવા માટે, કાંઈ પણ યથાર્થ સ્વાર્પણુ કરી શકતા નથી. દયા, પરાપકાર, અનુકંપા, પ્રેમ, માયાળુપણું એ બધાનું વાસ્તવ અવલ ખન
આ આંતરિક એકતાના સંબંધ ઉપર રહેલુ છે. એ સમધનુ ભાન અથવા ઉપયાગ જોકે આપણી આ અવસ્થામાં વ્યકતપણે આપણે અનુભવી શકતા નથી પરંતુ આમાના જે કાંઇ સ્વાભાવિક ધર્મ છેતે પ્રતિ તેના વેગ નિરતર રહ્યાજ કરે છે. ડાહ્યા પુરૂ ધાએ વેગનું નિદાન સમજીને જે સંબંધમાંથી તે વેગ ઉદભવ્યેા હોય છે તે સંબંધનુ ભાન સ્પષ્ટ પણે શ્વેતામાં ઉદયમાન કરવા, અને તેનું રહસ્ય પોતાના હૃદયમાં

Page #11

આસકિતરહિત કર્મ.
૩૫
સ્થાયી ભાન રૂપે કાયમ રાખવા ઉદ્યમશીલ રહે છે. આથી અમે કહ્યુ છે કે આપણું જીવન માત્ર આપણા પોતાનાજ વ્યકિત વિકાસ અર્થે નહી પરંતુ સર્વના વિકાસ અને શ્રેય અર્થે સમર્પવું ઘટે છે. આજ કારણુથી આ વિશ્વની એજના એવા પ્રકારે ઘટાએલી જણાય છે કે એક જીવનની અસર અન્ય જીવન–અંડે ઉપર નિરંતર થયાજ કરે છે, અને તેમાંથી સમસ્ત યુગની પ્રગતિ ઉપજી આવે છે. આસક્તિ રહિત કર્મ કરનાર મહાનુભાવે આ વિશ્વની પરમ અદ્દભૂત જનાનું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ અને જેટલે અંશે તે યથાર્થ પણે સમજી શકાય તેટલા અંશે તે વ્યક્તિ જીવનના ભાન રૂપી બંધનમાંથી મુક્ત થઈ સમષ્ટિ જીવનના વિશાળ–બહુ વ્યાપી, ભવ્યત્તર જીવનને ભકતા બની શકે છે. વાસ્તવમાં બંધન અને મુકિત એ સ્થળાંતર રૂપે નથી, પણ ઉપયોગના ભાનના ( consciousness) જ્ઞપ્તિના ઉચ્ચત્તર પરિણમન રૂપે છે. અને જ્ઞાન વિના, વિશ્વ અને આત્માની યથાર્થ સમજણ વિના એ ભાન એ ઉપગ ઉદયમાન થવો અસંભવિત હાઈને જ આપણા શાસ્ત્ર કારોએ “જ્ઞાનવડેજ મુનિ પણું છે એમ ડિડિંમ નાદથી પિકારીને કર્યું છે. જ્ઞાન અથવા સમજણ એ આપણને ઉચ્ચત્તર ઉપગ અથવા ભાનમાં સ્થિર કરે છે. અને તેમ થતાં વિશ્વ, આત્મા ઈશ્વર આદિસંબંધની આપણી સાંકડી દષ્ટિના સ્થાને વિશાળ, ભવ્ય, બહવ્યાપી દષ્ટિ (outlook) પ્રતિષ્ઠિત થાય છે. જેટલા અંશે આમ થાય તેટલા અંશે આપણે બંધન મુક્ત બનીએ છીએ. મુક્તિ એ કાંઈ આચારરૂપ, વિધિરૂપ કે કર્મકાંડરૂપ નથી, પરંતુ ઉપગના પલટાવા રૂપે છે એ કદી ભૂલવું જોઈતું નથી. વિશ્વની ઘટના, આત્મા, પરમાત્માનું સ્વરૂપ, એ આદિની સમજણ મેળવવા માટે મનુષ્ય જાતે પોતાની ખુલ્લી દષ્ટિથી જોવાની જરૂર છે. કઈ ગ્રંથ વિશેષ કે મહાત્મા અથવા એકલા પેગમ્બરને વળગીને બેસી રહેવાથી ખરા અ
માં “જ્ઞાન”ની પ્રાપ્તિ કદી થતી નથી. ખરું છે કે શાસ્ત્રીય ગ્રંથ અને મહાત્માઓનું સેવન આપણા હૃદયના મળને દુર કરવામાં કોઈ અંશે ઉપકાર છે, છતાં તે સેવન વડે ગ્રંથમાં કે મહાત્મામાં રહેલું જ્ઞાન આપણામાં દાખલ થઈ શકતું નથી. વ્ર અને મહાજને આત્મ-પ્રગતિના પથ ઉપર આપણને અંગુલિ નિર્દેશ રૂપે છે, આપણે આપણું ગ્રંથે અને મહાત્માઓ માત્ર આપણું સ્વતંત્ર બુદ્ધિવૃતિ અને વિવેક ચક્ષુ ઉપરના પડળને ઉતારવા માટે ઉપયોગી છે, આપણે વ્યક્તિ વિકાસ આપણી પોતાની બુદ્ધિ અને વિવેક શકિતના ઉપગ દ્વારા સાધી શકાય તેમ છે. આજ કારણથી આપણા જૈન શાસ્ત્રકારોએ પ્રસાદ-વાદનો બહિષ્કાર કરેલ છે. ટુકામાં, વિશ્વ સાથે અને અન્ય આત્માઓ સાથે આપણે વાસ્તવ સંબંધ શું છે તે આપણે જાતે જોતાં અને અનુભવતાં શીખવું જોઈએ.

Page #12

૩૬
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ,
અને એકવાર તમે ખુલ્રો નજરથી, નિર્મળ દૃષ્ટિએ, વિવેક પુર:સર નિહાળી જોશે તે તમને જણાશે કે એક આત્મા સર્વ આત્મા સાથે અભેદ ભાવે સબંધ યુક્ત છે. જેમ સર્વ સના માટે છે તેમ એક સર્વના માટે છે અને સર્વ એકના માટે છે. કેમકે એક સર્વથી અભિન્ન છે અને સર્વ એકથી અભિન્ન છે. આ કથનના અનુભવ કદાચ આ કાળે તમે નહીં કરી શકા, મ તમારા હૃદયમાં ઘર નહી કરી શકે, અને એ સાર પૂર્ણ વાકય અમે નિરર્થક ફેંકી દીધુ ગણાશે, છતાં પણ અમારાહૃદયના પ્રિય અનુભવ અમે અક્ષરાત્મક કરવાની વૃત્તિ રોકી શકવા અશક્ત છીએ.
મનુષ્યની પ્રજ્ઞાચક્ષુ જુએ છે કે આપણી આસપાસ પ્રતિત થતી બધી નાની મેાટી ઘટના, કાર્યો, વ્યતિકા એ સર્વ અત્યંત અર્થપૂર્ણ છે. અને તે આપણા પેાતાના જીવન સંબંધેજ નહી પણ અખિલવિશ્વના સખધે એ અર્થયુક્ત છે. આપણી પ્રગતિ અને સ્વરૂપ અભિવ્યક્તિ અર્થે, એક ક્ષુદ્ર ભાસતુ કાર્ય આપણને ગમેતેટલુ નિર્જીવ અને તુચ્છ ભાસે, પર ંતુ વિશ્વની મહાન યેાજક અને અનંત ડહાપણવાળી ષ્ટિએ તે તેવું નથી. આ મહાન યોજનામાં કાઇ ચાકસ હેતુની પૂર્તિ માટે, કેŚ અમુક ઉદ્દેશની સિદ્ધિ અર્થે તે અતિ આવશ્યક હોય છે, અને તે તુચ્છ જેવું કાર્ય કરવાનું આપણને પ્રાપ્ત થયું હોય તે તેને ભાગ્યદત્ત કાર્ય સમજીને આપણે સારામાં સારી રીતે તે મજાવવુ જોઇએ. આપણી દ્રષ્ટિથી તે કાંઇજ લેખાતુ નથી તેથી તેને વેટરૂપે નહી કરતા, પરમાત્માની દ્રષ્ટિથી તેને અત્યંત અગત્યનું અને સારયુક્ત સમજીને બની શકે તેટલી ઉત્તમ રિતે તેને નિભાવવુ જોઇએ. વિશ્વમાં પ્રતિત થતા પ્રત્યેક સ્થળાતર સ્થાનાંતર, સ્થિત્યાંતર, પરિણા માંતર અયુક્ત છે; કશુજ આડેધડે, કારણુ રહિતપણે, હેતુ શૂન્યપણે થતુ નથી એમ જ્ઞાનો જનેાની દૃષ્ટિ જુએ છે. શેત્રજની રમતમાં સાગડાઓનું હલન ચલન જેમ અજાણ્યા મનુષ્યને અર્થ વિનાનું જણાય છે તેમ વિશ્વના નાના મેાટા વ્યાપારી અણસમજીને અવિનાના ભાસે છે, ઘણીવાર ક્ષેત્રજની રમત ખેલનારાએ પણ રમતની શરૂઆતમાં રચવામાં આવેલી સાગડાએની સ્થિતિ અને હિલચાલનુ છેવટનું પરિણામ સમજી શક્તા નથી, અને તે સાગઠાના એકાદ હુલન ચલનને અહુ અગત્યનું ગણતા નથી, પરંતુ રમતની આખરે અગત્ય વિનાના ગણાએલા તે હલન ચલનના સારાસાર પરિણામની તેમને ખબર પડે છે, તેમ અનેક વાર એવું પણ બને છે કે જ્ઞાની જના પણ અમુક નિર્માલ્ય સરખા ભાસતા કાર્યોનું અંતિમ પરિણામ તેના ખરા અર્થમાં શરૂઆતમાં જેઇ શક્તા નથી, છતાં તેએ એટલુ' તેા નિરંતર પાતાના હૃદય પટ ઉપર કાતરી રાખે છે કે વિશ્વની પ્રત્યેક ગતિ

Page #13

આસતિરહિત કમ.
આગતિ આત્માનું પ્રત્યેક હલન ચલન, પ્રત્યેક આંદોલન, પ્રત્યેક રકુરણ અર્થ વિનાનું નથી, અને એક તુચ્છમાં તુચ્છ બનાવ અખિલ વિશ્વની સાથે સંબંધ યુક્ત છે, તે પિતે આ અનંત જ્ઞાનવડે એજાએલી મહા જનાનો અર્થ અનંતમાં ભાગે પણ સમજી શકતો નથી, છતાં તેના હૃદયમાં એટલી તે સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા હોય છે કે તેમાં બધુજ કલ્યાણકર, મંગળકર, શ્રેયસ્કર છે. તે પોતાની ટૂંકી દૃષ્ટિથી કશુંજ જે નથી, ટુંકી અને અ૫ મતિએ ભાસતા સુખ દુઃખના પ્રસંગોમાં તે કશી જ સુખરૂપતા કે દુ:ખરૂપતા જેવાની ના પાડે છે, જે કે પ્રભુની દષ્ટિ હજી તેને પ્રાપ્ત થઈ હોતી નથી, છતાં એટલું તો તે ચોકસપણે માનતા હોય છે કે પિતાની અપ સમજણવાળી દષ્ટિએ જે કાંઈ ભાસે છે તે અખિલ સત્ય નથી, પરંતુ એક ટૂંકા પ્રદેશમાં, અમુક દેશકાળની અવધિ પત્યંત, પિતાના માટે તે ખંડ સત્ય રૂપે છે, અને તે સાથે તેનું હૃદય હમેશા એવા ભાવને વિલક્ષણ આનંદ ભગવ્યા કરતું હોય છે કે મારી નજરે અમુક પ્રસંગ ગમે તેવા સુખ દુઃખના અર્થવાળો ભાસે છતાં પ્રભુની અનંત જ્ઞાન યુક્ત દષ્ટિમાં તે પ્રસંગ મારું શ્રેય કરનાર અને પરિણામે પરમ સુખમયજ છે.
અને આથી આસક્તિ રહિત કર્મ કરનાર ખરે જ્ઞાની કેઈ દીવસ કઈ જાતની ફરીયાદ કરતું નથી, તે જાણે છે કે છેવટને સરવાળે બધું ડીકજ થવાનું છે, વળી તે જાણતા હોય છે કે, મારે ભાગ જે કર્તવ્યને ફાળે આવેલો છે તે કર્તવ્ય મારી પિતાની ટૂંકી દૃષ્ટિએ કદાચ અકિંચિત્કર ભાસતું હોવા છતાં આ મહાન યેજનામાં
અર્થ કાંઈકપૂર્ણ ઘટના રચવામાં તે નિમિત્ત ભૂત થવા નિર્માએલી છે, અને તેથી તે મહાનુભાવ હસતા મુખે એ કર્તવ્યમાં જોડાય છે, જેઓના હદયમાં આ પ્રકારની શ્રદ્ધા નથી હોતી, તેઓ અનંત જ્ઞાનવડે રચાએલી તે ઘટનાની ઉપયુક્તતા સામે બળો ઉડાવે છે, અને તેની વિરૂદ્ધ પિતાને પ્રાપ્ત થએલી બુદ્ધિ શક્તિ વડે બનતા વિને નાખે છે, જો કે તેમની વિરૂદ્ધતા કે બળવે કાંઈ લાંબા કાળ દૈવી સત્તા કે યોજના સામે નભી શકતાં નથી, છતાં અણસમજુ લોકોને રોજનાની સામે પિતાને અણગમો જાહેર કરવાની અને પોતાની મતિથી એ ઘટના વિશ્વના કે પોતાના કલ્યાણઅર્થે નિરૂપયોગી અથવા હાનીકારક હોવાની મુર્ખાઈનું જાહેરનામું ફેરવ્યા કરે છે, પિતાને અઠીક લાગતું કોઈ ઠેકાણે કાંઈક થાય કે તેઓ એવી ઘટના સામે પોતાને વાંધો રજુ કરી દે છે, પિતાના ડહાપણથી ભાસતી અનિષ્ટ તા સામે અરૂચી કે “પ્રેટેસ્ટ” ને ડરાવ બહાર પાડે છે–મેકલી આ છે, જેમને દૈવી ચેજનાની હિત કરવામાં શ્રદ્ધા નથી તેમની ફરીય અને અણગમે નિરંતર જરી જ રહે છે, તેઓ જ્યાં ત્યાં મુખઈ અને

Page #14

૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અક્કલની નીશાનીઓ જોયા કરે છે, અનંત કૈશલ યુક્ત દીવ્ય કારીગરને હસ્ત જેવાને બદલે તેઓ વિશ્વના પ્રત્યેક સ્થાનમાં સ્વછંદ જ્ઞાનનો ગેરઉપગ નિહાળે છે, તેઓ કહે છે કે, એ સત્તામાં જે કાંઈ અક્કલને છોટે હોય તો તે કસ્તુરીને કાળી શા માટે બનાવે? ગુલાબને કાંટા શામાટે આપે? એતરફ જન્મ, જરા, મૃત્યુ, વ્યાધિ કષ્ટ, ચિંતા, શોક, કલહ આદિન:સંભવ શામાટે ઉપજાવ્યા કરે? એ સત્તાને ત્યાં ન્યાયનું નામ નિશાન હોય તે ઘણા લાયક સજજને શામાટે અન્ન વસ્ત્રના સાં સાં ભેગવે છે, અને જાડી બુદ્ધિના નાલાયક મનુષ્યો એશ આરામ અને વૈભવની પરં. પરામાં રાત દિવસ નિગમે છે, શ્રદ્ધાહિન જનની આવી દલીલને ઉત્તર દેવાને આ પ્રસંગ નથી, પણ એટલું જ કહેવા દે કે એ બધા તક અને શંકાએ વિશ્વના સાંગે પાંગ અવલોકનની ખામીમાંથી ઉદ્દભવે છે, તેઓ એક નાના સરખી વ્યક્તિના હિતાહિત કે સુખ દુઃખને લક્ષ્યમાં રાખીને પોતાની ટીકા પ્રસિદ્ધ કરે છે, જ્યારે વિશાળ દષ્ટિ પૂર્વક સમગ્ર વિશ્વના હિતને સંકેત પોતાની બુદ્ધિની મર્યાદામાં તે રાખી શકશે, ત્યારે તેને પોતાના આગલા વિચારે અવશ્ય ફેરવવા પડશે, પછી જ્યાં
ત્યાં એ મનુષ્ય હિતકર સંકેતનેજ ગતિમાન થતો જોયા કરશે, આ મહાન, ભવ્ય ચોજનાનું કાંઈક રહસ્ય તેને અવગત થયા પછી તેની દષ્ટિ બદલાય છે, તેની દષ્ટિમાંથી મિથ્યાપણું નીકળીને ત્યાં સાચાપણું, સમ્યકપણું પ્રતિષ્ઠિત થાય છે. પછી તે બધા સ્થાનમાં, બધા પ્રસંગમાં અર્થ યુક્તતા, સહેતુકતા, શ્રેયસ્કરતા, અને તે બધા ઉપરાંત કોઈ મંગળમય સત્તાનો હસ્ત જોઈ શકે છે, પછી બળવા અને વિરૂદ્ધતામાંથી ઉત્પન્ન થતા હદયના ધસારાનું દર્દ નાબુદ થાય છે, પ્રથમ જ્યાં તેને બળાત્કારે હડસેલવામાં આવતો ત્યાં હવે તેને કોઈ પકડી દેરી જતો અનુભવાય છે, પછી તેને સમજાય છે કે પ્રથમ તેને જ્યાં બળાત્કાર અને શિક્ષા જણાતી પરંતુ તે વખતે તેની વિકૃત બુદ્ધિ તેમાં કઠોરતા, નિર્દયતા, જેતી હતી, જાગૃત થએલો મહા ભાગ આત્મા વસ્તુ સ્વરૂપ જે પ્રકારે છે, તે પ્રકારે કોઈ અંશે જોતા શીખે હોય છે, બીજાઓને જે પ્રસંગ રાવરાવે છે, તે પ્રસંગ તેને હૃદયમાં હસાવતો હોય છે. કેમકે તે રૂદન ઉપજાવનાર ઘટનાની પછવાડે રહેલો મંગળમય ઉદ્દેશ તે યથાર્થપણે જેતો હોય છે, મૃત્યુની વિકરાળ ભયાનક મૃત પછવાડે તે નર્ક નથી જેતે પરંતુ સ્વર્ગ જુવે છે, જન્મ, જરા વ્યાધિ મરણ એ બધાને તે ખરા અર્થમાં, સાચા સ્વરૂપમાં, જોઈ શકતો હોવાથી ઉપલક દષ્ટિને તેમાં જે અનિષ્ટતા અને ભયકારકતા ભાસે છે તે તેને મુદલ જણાતી નથી, એ બધાને તે શ્રેયનાજ સંકેત માનતે હેય છે, અને આમ હોવાથી કર્મ

Page #15

આસક્તિરહિત ક
ટ
તે
""
જ્યાં તેને .લઈ જાય ત્યાં તે આનંદથી નિવેદ્ય રહિતપણે, હસતા મુખે, માલકને સુલભ શ્રદ્ધાથી દ્વારાય છે, ધસારામાંથી ઉદ્ભવતુ દઈ તેને મુદ્દલ થતુ નથી, હવે પ્રભુનાજ ધારી મામાં કુચ કરતા હાય છે, અને એ માગની બન્ને મનુએ રહેલી મનેાહર લીલાને ભાગવતે, મ્હાલતા, પાતામાં પ્રગટેલી પ્રભુ-પ્રેમની મસ્તિ પુર્વક નિરંતર પ્રગતિ કરતા રહે છે, તે કાઇપણ કાર્ય માં કે હલન ચલનમાં પેાતાના સ્વછંદ સ્વીકારતા નથી, પરંતુ મધે મંગળકારી જુએ છે, એ નેતૃહસ્ત ગમે ત્યાં લઇ જાય ત્યાં તે ખુશીથી જાય છે, પછી તેનુ પ્રથક અભિમાન લય થતુ ચાલે છે. પ્રિય મધુ ? કદાચ તમને એમ લાગતુ હશે કે “ ઉપર દોરેલું ચિત્ર એ માત્ર પ્રીલેાસે ીનુ જ ચિત્ર છે. તત્વજ્ઞાનું સ્વપ્ન છે. ફાઇ આદશ સ્થિતિની ભાવના માત્ર છે. ભાવનામાં તે સ્વપ્નમય ચિત્ર ગમે તેવું સુંદર હાવા છતાં વ્યવહારમાં તે ઉપયેગી નથી. માના ઉત્તરમાં અમારે એટલુંજ કહેવાનુ રહે છે કે તમને હજી વિશ્વમાં પ્રવૃતિની વિવિધ શાખાઓમાં વિહરતા મહાન જનાના અત:કરણની સાચી સ્થિતિની ખબર નથી. કદાચ તમને સાંભળીને અજાયબી થશે, મનુષ્યપ્રયત્નની વિવિધ શાખાઓમાં અગ્ર સ્થાને વિરાજનાર અનેક મનુષ્યાનુ હૃદય અમે ઉપર જણાવેલી ભાવનાને વ્યક્ત કે અવ્યક્ત પણે અનુસરે છે. તેમને એમ જણાય છે કે “ અને કાઇ મહાન સત્તા વડે દ્વારાઇએ છીએ ” અને તેએ એ સત્તામાં વિશ્વાસ રાખતા શીખ્યા હોય છે. એ સત્તાનું કે વિશ્વાસનું તેમના અંત:કરણમાં જેકે ઘણીવાર બહુ સ્પષ્ટ ઉગ્ન ભાન હાતુ નથી, છતાં તેએ તેને અનુસરવા માટે પ્રેરાય છે. તેઓ પેાતાના હૃદયમાં ઉતરીને એ સત્તાનુ સ્વરૂપ વિચારવા જોકે અવકાશ મેળવતા નથી, છતાં તેમને એમ જણાતુ હેાય છે કે મારા ઉપર ઈશ્વરની કૃપા છે અને મારી પાસે લાભવાળુ કામ જ કરાવે છે. આવી ભાવના અનેક સજ્જનાના હૃદયમાં વિરાજતી અમે જોઇ છે સાંભળી છે અને વાંચી છે. આપણા દેશના મેટા પુરૂષામાં આત્મવૃતાંત ( autobiography ) લખવાની, અથવા પેાતાના હૃદયની ભાવનાએ ડાયરી રૂપે નાંધવાની પણ પ્રથા નથી. જો તેવું હોત તેા તેમના હૃદય ભાવાનુ આ સ્થળે દિગ્દર્શન આપવા, અને તેમ કરીને અમારી દલીલનું સમર્થાંન કરવા અમે શક્તિમાન થાત. પરંતુ યુરોપ અને અમેરીકાના અનેક મહાન પુરૂષા, પ્રવૃતિમાં ગમે તેટલા નિમગ્ન હોવા છતાં પોતાના હૃદય-ભાવાને અક્ષરાત્મક કરવાની તક લે છે. અમારા વાંચવામાં એવુ એક ચરિત્ર આવેલુ છે. તેમાંથી આ સ્થાને થાડુંક અવતરણ કરીશું. ઉદ્યોગના પિતા ગણાતા એક અનર્ગળ ધનને સ્વામી એક સ્થાને એવા ભાવનું લખે છે કે લેાકેા મારા સમધમાં એવુ માને છે કે હું અત્યંત પ્રમળ ચારિત્રવાન વ્યક્તિ છું, અને દૃનીઆને જ્યારે ખ્યાલ પણ ન હોય
*

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ત્યારે હું અદ્દભૂત જનાઓ અને ઘટનાઓનું નિર્માણ કરતે હોઉ છું. આ લોકોની માન્યતા સાવ ખોટી છે. હું એ દુરદશી મુદ્દલ નથી. મારી આસપાસના સમુદાય કરતા મારામાં કશું જ અધિક નથી. ઘણીવાર તો હું એક વખતે એક પગલા કરતા અધિક દુર જેઈજ શકતો નથી. તેમ છતાં મને એમ ભાસ્યા કરે છે કે મારા મનના કેઈ અગોચર પ્રદેશમાં બધીજ જનાઓ તૈયાર રહેલી છે. અને વખત આવ્યે તે મને તેની મેળે સુઝી આવશે. મને એમ જણાય છે કે જાણે હું કઈ શેત્રંજની રમતનું સગપુ છું. અને કોઈ મહત્તર સતા, વિશ્વના પ્રાણી પદાર્થોમાં કોઈ શુભ અવસ્થાંતર ઉપજાવવા માટે, મને રસાધન તરીકે વાપરે છે. આ અવસ્થા તો કે પરિવર્તન શું હશે તેની કશી રૂપરેખા મારા હૃદયમાં નથી. વળી તે સાથે એવું તે હું મુદ્દલ માનતો નથી કે મારામાં કોઈ ઉચ્ચગુણોના કારણથી ઈશ્વરની મારા ઉપર ખાસ મહેરબાની છે, મને શરમ છોડીને કહેવા ઘા કે મારામાં બીજામાં ન હોય તેવું કશું જ નથી. હું કઈ જાતની ખાસ કૃપા માટે લાયક નથી. મારા બીજા બંધુઓ કરતાં કોઈ પ્રકારે હું વધારે સમજણ વાળ, વધારે સારો કે ગ્ય નથી. કેટલીકવાર મારા હૃદયમાં એ ભાવ પુર જેસમાં પ્રગટી નીકળે છે કે હું જે કાંઈ કરૂ છું તે મારા પિતાના માટે નથી કરતા, પરંતુ બીજાઓના માટે કરૂ છું -કદાચ આખા યુગ માટે કરૂ છું. છતાં મારા કાર્યમાં બીજાઓનું અને યુગનું શું કલ્યાણ રહેલું હશે એ હું જોઈ શકતો નથી. અરે ! કલ્યાણની વાત જવા પણ એથી ઉલટું હું મારા કાર્યથી અનેકનું માઠું થતું નજરો નજર જેવું છું. મારી વિસ્તારેલી બાજીમાં હજારો લોકો લાખ રૂપીઆ ગુમાવે છે અને હજારો લોકો મારા કાયોથી ત્રાસ પણ અનુભવે છે. આમ નજરે જોવું છું છતાં મારૂ હૃદય એમ માનતું હોય છે કે એ બધુ યેગ્યજ થાય છે મારા વિપુલ દ્રવ્યમાંથી મને કશીજ મજા મળતી નથી. દ્રવ્ય મળ્યા પછી મને તે જાય કે રહે તેની લેશ પણ પરવા રહેતી નથી. છતાં એ દ્રવ્ય મેળવવાની જે બાજી હું રચું છું તે બાજીને સાંગોપાંગ સફળ પણે ઉતારવાના કાર્યમાં હું અત્યંત રસ લઉ છું. મને તેમાં એક રસપ્રદ રમતમાંથી મળતો આનંદ અનુભવાય છે પરંતુ એ આનંદ, રમત ચાલતા દરમ્યાન જ મળે છે. જયારે રમત પુરી થઈ ત્યારે તેની હારજીત વિશે મારા મનમાં કશેજ ખેદ કે હર્ષ થતા નથી. મારા કામમાં હું રમતનાં જે રસ લુંટું છું. પરંતુ કામના ફળને હું જેવા પણ ઉભે રહેતો નથી. આ બધુ શાથી થતું હશે એ મને પિતાને કશું સમજાતું નથી. કેવી નવાઈની વાત કે જે કાર્ય હું આટલા રસથી કરું છું તેના ફળ ઉપર હું ક્ષણ પણ વિરમતો નથી. તેમ છતાં એટલે તે મને પૂર્ણ પણે વિશ્વાસ છે કે એ બધાનો કાંઈક મર્મ હશે.

Page #17

આસક્તિ રહિત કર્મ.
૪
ભલે અત્યારે મને એ મર્મ નથી સમજાતા તેથી શુ થયુ ?દાચ એક વખત એવા પણ આવી પહોંચે કે જ્યારે આ બધુ દ્રવ્ય મારી પાસેથી લઇ લેવામાં આવે, અને કદાચ તેમ થાય તે પણ મને પાકી ખત્રી છે કે એ દેખીતી હાનીના સ્થાને મને અવશ્ય કાંઇક એવું મળવાનુ કેજેથીએ પ્રધાનેમદલે વળી જાય. મને આવું આવુ નાનપણથીજ અનુભવાયા કરે છે. અને એ બધાના કશેજ અર્થ નહી સમજતાં છતાં હું મારી જાતને કેાઇ ઉચ્ચત્તર મહત્તર સત્તા વડે દેરાવાની રજા આપુ છુ. એ સત્તા કાણુ હશે તે પણ હું સમજતા નથી. આથી મારા સ્વરૂપનુ કાકડું એવુ ગુંચવણ ભરેલુ મને જણાય છે કે તમને તેના યાલ પણ ન આવે. અને તે છતાં મને તેા આન ંદ છે. કેટલીક વાર એ સત્તા વડે દેરાવાની હું ના પાડતા, ત્યારે મને કાંઈને કાંઇ ઇજા થતી, હાની થતી, અને જ્યારે તેને વશ થતા ત્યારે મને અવશ્ય લાભજ થતા લેાકેા જ્યારે મારી અક્કલ અને કુશળતાની પ્રશંસા કરે છે ત્યારે ખરેખર મને ભારે હસવું આવે છે. કેમકે મારી અક્કલનું સાચું માપ હું સારી રીતે સમજી છું. હું આ મહાન યાજનામાં એક યંત્ર માત્ર છુ. એ યંત્રને કાણ હલાવે છે તે હું જાણતા નથી. એ યંત્રના ચાલક મારા ઉપર કાંઇ વિશેષ કૃપા રાખે છે એમ હું માનતા નથી. ” વિગેરે વિગેરે.
આ મનુષ્યને જાણ્યે અજાણ્યે જે કર્મની ભાવના પ્રાપ્ત થઈ હતી; જૈને કાર્યનુ રહસ્ય ( Secret of work ) કહેવામાં આવે છે તેની કુંચીનું કાંઇક તત્વ ઉપલબ્ધ થયું હતું. તમે જોઇ શકશેા કે તે કાર્યના પરિણામની પ્રયત્નના ફળની કશીજ લાલસા, કશાજ દાવા રાખતા ન હતા. અને પ્રવૃતિના ક્ષેત્રમાં તેના રસ સદા જામેલેાજ રહેતે. ફળના અનુસંધાન પૂર્વક, પરિણામેાની આસક્તિથી બંધાઇને તે કશામાં જોડાતા ન હતા, પરંતુ સાધ યાગથી, કામના અંગે રહેલા રસની ખાતર તે કામ કરતા હતા. અને તેમ છતાં તેની આસપાસના સમુદાયને તે સ ંસારના સામાન્ય કીડા જેવા લીસાવાન આસક્ત મનુષ્ય જેવા જણાતા હતા. તેને એમ ભાસતુ હતુ કે તે પોતે આ મહાન યંત્રના એકાદ નાના સરખા ચક્ર જેવા છે. અને એ ચકે પોતાને ભાગ આવેલું કાર્ય યથાર્થ પ્રકારે ખજાવવુ જ જોઇએ. તે મનુષ્ય જે કાંઇ કર્ય કરતા, અથવા ખરા અર્થમાં કહીએ તે કરતા જણાતા હતા, તે કાર્ય ઘણા મનુષ્યને દુઃખદાયક અને અનર્થકારક થઈ પરંતુ. તેની બાજીમાં હજારો લાકે પાયમાલ થઇ જતા અને તેના મગજમાં ઉપજેલી મહાન યંત્રણામાં પીલાઇ જતાં, છતાં ખારીક પર્ણો નિરીક્ષણ કરનારને એ દેખીતી અનિષ્ટતાની મધ્યમાં ઇષ્ટનુજ દર્શન થતુ હતુ. એટલે કે એ મનુષ્યના કાર્ય દ્વારા વિવના આર્થિક સાગામાં કોઇ શ્રેયસ્કર પરિવર્તન થવા નિર્માણુ

Page #18

કર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
હતુ. થાડા મનુષ્યની દેખીતી સ્વાહાની દ્વારા વિશ્વના વિશાળ હિતને તેમ સંકેત રહેલેા હતેા.
ઉપર હુમે જે કરો ઉતાર્યા છે. તે ફકરા લખનાર ધનાઢય મનુષ્યને હંમે આપના આગળ, આસક્તિરહિત કર્મ કરનાર એક આદર્શ વ્યક્તિરૂપે ધરીએ છીએ એમ માનવાનુ' નથી, તે ખશ ક ચેગી અથવા અમધ યાગી મુદ્લ નથી. કેમકે તેનુ અધું કામ સમજણ વિનાનું, અવ્યક્તભાવ વાળુ હતુ તેના ઉપયાગ અર્ધ સ્વપ્ત જેવા, ઝાંઝવા જેવા અસ્ત વ્યસ્ત હતા. સાચા અમ ધ યાગી પોતાના કાર્યાંની પાછળ જે તત્વ રહેલુ હાય છે તેને જોઈ સકતા હૈાય છે. તે ભાન પૂર્ણાંક, ઉપયાગ પૂર્વક, જ્ઞાન સહિત બધું કરે છે. આ બધુ રહસ્ય તે વ્યક્તપણે સમજતા હાય છે. અમે જે ઉપરનું ઉદાહરણ ટાંકયુ છે. તે માત્ર એટલાજ અર્થે કે હુમાએ અત્ર ચર્ચલી ભાવના તમે ધારે છે તેટલી અજ્ઞાત કે અપરિચિત નથી. બધા મહાન કાર્યા એ ભાવનામાંથીજ ઉદ્ભવે છે. હજારા આત્માઓમાં એ ભાવના આ કાળે અવ્યક્તપણે કામ કરી રહી છે. પ્રવૃતિના અસંખ્ય પ્રદેશામાં મોખરે વિરાજનારા મનુષ્યા આ તત્વનું જ અનુસરણ જાણ્ય અજાણ્યે કરી રહેલા છે એમ નિકટ અનલેાકનકારાને પ્રતિત થયા વિના રહેતુ નથી. અમે એમ નથી કહેતા કે તે આ ભાવનાને સાંગેપાંગ સમજ્યા હોય છે. અમે માત્ર એટલુ જ કહીએ છીએ કે તેઓ કામની ખાતર કામ કરે છે, કામમાં રસ છે માટે કામ કરે છે. તેમને કામમાં મજા આવે છે તેથી કામ કરે છે, ચાપાટ ખેલવાની ખરી મજા ખેલવા દરમ્યાન છે. રમી રહ્યા પછી પરિણામ હારમાં કે જીતમાં આવે તેને કાઇ કશું જ મહત્વ આપતુ નથી તેજ પ્રમાણે ઘણા મનુષ્યા કામને રમત જેવું ગણી તે કરે છે. આનઢથી, અને તેટલી સારામાં સારી રીતે. રસપૂર્વક, ઉદ્ભાસ પૂર્વક કરે છે. કાયની વિગતા, તેની પેટા વિગતા, બધી જાણી લેવામાં તેમને મજા આવે છે. કુશળ સંગિતવેતા પોતાનુ સંગિત આલાપ પૂર્વક જેમ વિસ્તારી પેાતાના કાર્ય માંથી ઉદ્દભવતી મજા જેમ લુટે છે તેમ ખરો. અખધયાગી પોતાના હૃદયમાં રહેલા કાર્યના વેગના બહિર્ભાવ કરીને તેમાંથી આન ંદ મેળવે છે. પાતાનામાં રહેલી ચાગ્યતા ખહિ દેશમાં વ્યક્ત કરવામાં તે અત્યંત રસ અનુભવે છે. અને પરિણામેાનુ શુ? તે તે ઠીકજ છે. ફળને ફળ પેાતેજ ભલે સ ંભાળી લે, તેની તેને પેાતાને કશોજ દરકાર હોતી નથી. ફળને ખાતર ઝાવા મારવાની બાળક બુદ્ધિની ભૂમિકાને તે વળેાટી ગયા હૈાય છે. એ રમકડા આ ળકાને જ શાલે. વિજયનું પાશ્તિાષિક તેના મનથી કશુંજ કીમતી નથી. વિજય માટે કાર્ય કરવા દરમ્યાન મળેલા રસ એજ તેને મન પુરતા બદલા છે.
આ ભાવના વડે દોરાઇને કામ કરનારાઓની સંખ્યા, સામાન્યપણે ધારવામાં

Page #19

પંદરમાં વર્ષમાં પ્રવેશ. આવે છે તે કરતાં ઘણી વધારે છે. અને હમેશા તે સંખ્યાનું પુર વધતું જ જાય છે. વિશ્વ ઝડપથી એ સત્ય તરફ ગતિ કરી રહ્યું છે, એ ચેકસ માને. તમે પોતે પણ એ પદના અભિલાષી હો એવું અમે માનીએ છીએ. (અપૂર્ણ.)
પંદરમા વર્ષમાં પ્રવેશ,
અને
તત્સંબંધી ઉપયોગી સૂચનાઓ.
મને ચેદ વર્ષ પૂરાં થયાં, પંદરમાં વર્ષમાં હું હવે પ્રવેશ કરૂં છું. ચેદ વષના પ્રારંભમાં મહારી ભાવનાએ મેં પ્રદર્શિત કરી હતી, તે ભાવનાઓ કેટલે અંશે ફળીભૂત થઇ છે તે વાંચકવશે વિચારવાનું છે. જેના દર્શનમાં ચેદ અને પંદરના અંકને કે મહિમા છે, એનો વિચાર કરતાં આત્માનંદમાં કેટલું વધારે થાય છે, તેને અનુભવ તદ્દ વિષયના અભ્યાસી સિવાય બીજાને શી રીતે આવી શકે! આનંદ એ આત્માને મૂળ સ્વભાવ છે. અષ્ટકમ પૈકી વેદની કર્મ ક્ષય થવાથી આત્માને સ્વાભાવિક પૂર્ણ આનંદ પ્રગટ થાય છે. ને પૂર્ણાનંદમાં રમણુતા કરે છે. અનંતકાળથી જીવ-આત્મા-મિથ્યાત્વના સંગમાં રહી સમ્યક્ આનંદના સ્વરૂપથી અજ્ઞાત રહેલ છે, અને યુગલીક વસ્તુમાં આનંદ માને છે. આ આનંદ સ્વતઃ સ્વાભાવિક નથી. તે મેળવવાને બીજી વસ્તુઓ ઉપર આધાર રાખવો પડે છે. પાંચ ઇંદ્રિના ત્રેવીશ વિષય પૈકી અનુકુળ વિષયની પ્રાપ્તિ થવાથી, તેમાં રમણતા કરવાથી તે જે આનંદ મેળવે છે, તે ક્ષણિક હોય છે. છતાં જીવ અજ્ઞાનના પાશમાં પડેલો હોવાથી તે પ્રસંગે પિતાના જીવનને કૃત્યકૃત્ય માને છે. જ્ઞાનીએ આ આનંદને વાસ્તવિક આનંદ માનતા નથી, પણ શાતા વેદની કર્મના વિપાક ફળને ઉદય માને છે. આ વિપાક ફળના ઉદયનો કાળ પૂર્ણ થયાથી જીવને અશાતા થાય છે. ને પાછો તે મેળવવાનો પ્રયત્ન કરે છે, એમ શાતા-અશાતાના વિપાક ફળના અનુભવમાં પિતાનો કાળ નિર્ગમન કરે છે અને કાળચક્રમાં ફેરા માર્યા કરે છે. આત્માનો સ્વાભાવિક આનંદ પ્રગટ કરવા માટે મિથ્યાત્વનો ત્યાગ કરે પડે છે. મિથ્યાત્વનો ક્ષય અથવા ઉપશમ અથવા પશમ થવાથી આત્માને જે સ્વાભાવિક ગુણ પ્રગટ થાય છે, તે સમ્યકત્વના નામથી ઓળખાય છે. પૂર્ણાનંદ પ્રાપ્ત કરવાને ચોદ ગુણ
સ્થાનકના અંતીમ ભાગ સુધી આત્માને પહોંચવું પડે છે અને તેની શરૂઆત ચોથા ગુણસ્થાનકથી થાય છે. જે એથે ગુણસ્થાનકે આવે તેને ઉત્તરોત્તર કાલે કરી

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ને ચંદમું ગુણસ્થાનક જરૂર પ્રાપ્ત થવાનું. અહિંસાદી અને આત્માને સ્વાભાવિક આનંદ પૂર્ણપણે પ્રગટ થાય છે. આ સ્વાભાવિક આનંદ પ્રાપ્ત થયા પછી તે કઈ વખત જતો નથી. આ વૈદ ગુણસ્થાનકનું સ્વરૂપ જાણી તે ગુણો પ્રગટ કરવાને માટે યથાશક્તિ વીર્ય ફેરવવાની દરેક જીવની મુખ્ય ફરજ છે. એ ફરજ બજાવવામાં પોતાના જીવનને જે કંઈ કાળ ગમે તેટલા અંશે તેનું જીવન સાર્થક છે. નહીં તે બકરીના ગળાના આંચળના ન્યાયે જીવનને કંઈ ઉપગ નથી. દુનિયામાં એક કહેવત છે કે “ચાર જાણે તે ચૌદ જાણે” ચૌદ જાણવાની ઈચ્છાવાળાએ પ્રથમ ચાર જાણવા જોઈએ. તે ન્યાયે સૈાદ ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાવળાએ ચોથા ગુણસ્થાનકનું સ્વરૂપ સમ્યક પ્રકારે જાણી તે ગુણ પોતાને પ્રાપ્ત થાય તેવી તીવ્ર ભાવના પિતામાં ઉત્પન્ન કરવી જોઇએ. સમકિતના બે ભેદ છે. વ્યવહાર અને નિશ્ચય. નિશ્ચય સમકીત પ્રગટ કરવા તે વ્યવહાર સમકિતના ભેદ જાણી યથાશક્તિ તેમાં પ્રગતી કરવાથી કંઈ ને કંઈ અંશે આપણે સમ્યક ગુણ પ્રાપ્ત કરી શકીશું. વ્યવહાર સમકિત એ નિશ્ચયને પ્રગટ કરવાનું પ્રબળ નિમીત કારણ છે. અને સમકતની પ્રાપ્તિ એ આત્માના સ્વભાવિક આનંદનું પહેલું પગથીયું છે. પ્રિય વાંચક મહારા જીવનને ઉદેશ માહારા વાંચક વર્ગને વ્યવહાર અને નિશ્ચય સમકતનું સ્વરૂપ સમજાવી જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર જે આત્માના અનંત ગુણેનું સ્થાન છે, તે મેળવવાને તે જીજ્ઞાસુ બને, તેમનામાં તેવી નૈસર્ગીક શકિત ઉત્પન્ન થાય તેમ કરવાનો છે. ગત ચોદ વર્ષમાં માહારા ઉદેશને સફળ કરવાને યથાશકિત પ્રયત્ન કર્યો છે. અને તે જે આપને લાગે તે હું પિતાને ભાગ્યશાળી માનીશ.
જીવ ચાદમાં ગુણસ્થાનકના અંતે સિદ્ધસ્થાન મેળવી અનંત અવ્યાબાદ સુખને ભકતા થાય છે. તે અમુક લીંગવાળા જ મેળવી શકે એ જેનદર્શનકારનો મત નથી. દ્રવ્યલીંગ ગમે તે પ્રકારનું હોય તોપણ ભાવથી ઉતરોતર ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત કરનાર તે મેળવી શકે છે. શાસ્ત્રકારોએ તેના પંદરભેદ બતાવેલા છે. આ પંદર ભેદનું સ્વરૂપ માહારા પંદરમા વર્ષની શરૂવાતમાં વાંચક વર્ગના ધ્યાન ઉપર આણવું એ મને અવશ્યનું લાગે છે. એનું સ્વરૂપ જાણવાથી જૈન દર્શનકારોના વિશાળ હૃદય અને ભાવનાઓને ખ્યાલ આવશે. દરેક દર્શનવાળા પિતાના અમુક સિદ્ધાંતો પાળનારજ મુકિત મેળવી શકે એમ માનતા જણાય છે, જ્યારે જેનદર્શન તેમ માનતું નથી. જેનદર્શન ફક્ત ગુણોને જ પક્ષપાત કરનાર છે. સમ્યક ગુણ વાન જ આત્માનું સમ્યક સ્વરૂપે પ્રગટ કરવાને ભાગ્યશાળી થઈ શકે પછી તે જૈન હો કે જૈનેતર હો. જગત જેને જેને ભાષામાં લોક સંજ્ઞાથી ઓળખવામાં આવે છે,

Page #21

૪૫
પંદરમાં વર્ષમાં પ્રવેશ. એ લોકનું સ્વરૂપ કેવા પ્રકારનું છે તે ઓળખવાને દરેક દર્શનકારેએ પ્રયત્ન કરેલો છે. અને તેને સારૂ શાસ્ત્ર રચનાઓ કરેલી છે. વસ્તુના યથાર્થ સ્વરૂપનું વર્ણન જેઓએ તેનું યથાર્થ સ્વરૂપ જ્ઞાનથી જાણ્યું હોય અને દેખ્યુ હોય તેજ કરી શકે. દરેક દર્શનકારે જગતને જુદા જુદા સ્વરૂપથી ઓળખાવે છે તે અરસપરસ મતભેદ છે. એ મતભેદ સદાકાળ ચાલ્યાજ કરવાનો. આત્માથિઓએ એવા મતભેદમાં નહી સપડાતાં વસ્તુને સમ્યફ સ્વભાવ અને સ્વરૂપ કેવું છે, તે જાણવાનો પ્રયત્ન કરવું જોઈએ. દરેક દર્શનવાળા મુકિતને ઈ છે, અને મુકિતનું સ્વરૂપ પિતાના દર્શનમાં જવું બતાવેલુ હોય છે તે પ્રમાણે તે બતાવે છે. અમુક દર્શનકારોએ બતાવેલું મુકિતનું સ્વરૂપ ખરૂં છે કે મિથ્યા છે, એ વિષયમાં નહીં ઉતરતાં જેના દર્શનકારેએ ચાદ રાજકના અંતે લોકના અસંખ્યાતમે ભાગે પીસતાળીશ લાખ યોજન પ્રમાણ સિદ્ધ શિલા છે, તેના ઉપર આલેકને ફશીને પિતા પોતાની અવગાહના પ્રમાણમાં સર્વથા કમ મળથી રહીત સિદ્ધ-મુકત–આત્માઓ સાદિ અનંત ભાગે પિતાના સ્વરૂપમાં રમણ કરતા રહે છે. મુકત આત્માને ફરી જન્મ ધારણ કરવો પડતો નથી. એવું મુકિતનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે.” જેનદર્શન દરેક આત્મા જુદા જુદા માને છે. આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ, અને ચેતન્ય લક્ષણ એક જાતનું હોવાથી તે અપેક્ષાએ દરેક આત્મા એક જાતના છે એમ મનાય છે. મુકત આત્માઓ શિવાય બાકીના તમામ આત્માઓ સંસારી કહેવાય છે, ત્યાંસુધી જીવો મુકિત પ્રાપ્ત કરતા નથી ત્યાંસુધી તેમને ચારગતિરૂપ સંસારમાં જન્મ મરણ કરવા પડે છે એ જન્મ-મર
થી રાહત એવી આત્માની જે સ્થિતિ તે મુકિત. (૧) તીર્થકર ભગવંત જેમને અરિહંત ભગવંત કહે છે તે. (૨) તીર્થકર સિવાયના બીજા પુંડરીક ગણધર વિગેરે સામાન્ય કેવલી. (૩) તીર્થકર ભગવંતને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી તીર્થની સ્થાપના કર્યા બાદ મેક્ષે જાય તે તીર્થ સિદ્ધ. (૪)તીર્થકર તીર્થની સ્થાપના કરે તે પહેલાં જે મોક્ષે જાય તે અતીર્થ સિદ્ધ. (૫) ગૃહસ્થના વેષમાં રહ્યા છે કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે ગૃહસ્થલિંગસિદ્ધ. (૬)ગી સંન્યાસી તાપરાને વેશમાં રહીને જે કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે અન્યલિંગ સિદ્ધ. (૭) સાધુ વેશે જે કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે સ્વલિંગ સિદ્ધ. (૮) સ્ત્રીવેદપણું પામી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે આલિંગ સિદ્ધ. (૯) પુરૂષવેદે કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે પુરૂષલિંગ સિદ્ધ. (૧૦ કૃત્રિમ નપુંસક વેદપણું પામી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે નપુંસક લિંગસિદ્ધ. અહીં એટલું ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે જેઓ જન્મથી નપુંસક હોય તેનામાં કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરવા જેવી શક્તિ હતી નથી, ને તેઓ તે લિંગથી સિદ્ર મુક્ત થઈ શકતા નથી. (૧૧) કોઈ પદાર્થ એટલે બાહ્ય નિમિત દેખી પ્રતિબધ પામી ચારિત્ર લેઈ કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે પ્રત્યેક

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બુદ્ધસિદ્ધ. (૧૨) ગુરૂના ઉપદેશ વિના પિતાની મેળે જાતિસ્મરણાદિકે પ્રતિબંધ પામીને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે તે સ્વયં બુદ્ધસિદ્ધ. (૧૩) જે ગુરૂને ઉપદેશ સાંભળી વૈરાગ્ય પામી કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે તે બુદ્ધાધિત સિદ્ધ. (૧૪) જે એક સમયમાં એકજ મોક્ષમાં જાય:તે એક સિદ્ધ. (૧૫) એક સમયમાં ઘણું મેક્ષમાં જાય તે અનેક સિદ્ધ. એ પ્રમાણે પંદર ભેદથી જે મુક્તિ મેળવી શકે છે. આ પંદર ભેદથી મુક્તિ મેળવનાર ને નિચેની દશ સરતો લાગુ પડે છે.
૧ ચાર ગતિમાંથી મનુષ્ય ગતિવાળા જીવો જ મુકિત મેળવી શકે. તિર્યંચ પંચંદ્રિ ગતિવાળા મુક્તિ મેળવી શકે નહીં. કેટલાક દર્શનકારે એમ માને છે કે પરમેશ્વર અમુક હાથી વગેરે તિર્યંચ પંચેંદ્રીને મુક્તિ આપી,પણ જેન દર્શનકારોનું એવું માનવું છે કે મનુષ્યગતિ સિવાયના બીજ ગતિવાળા જીવો તે ગતિમાં રહ્યા થકા મુકિતમાં જઈ શકે નહીં.
(૨) એદ્રિથી માંડી પંચેંદ્રિ સુધીના જીવમાંથી પાંચ ઇદ્રિવાળા મનુષ્ય જ મુકિત મેળવી શકે.
(૩) સ્થાવર અને ત્રણ બે પ્રકારના જીવમાં ત્રશકાયવાળા જીવોમાંથી જ મુકિતમાં જઈ શકે. મનુષ્ય પંચંદ્રિ એ ત્રશ કાયની કેટીમાં આવે છે.
(૪) ભવ્યજીવ મેક્ષ જઈ શકે, અભવ્ય જઈ શકે નહીં.
(૫) સંજ્ઞી જીવ મેક્ષે જઈ શકે. અસંજ્ઞી–જેઓને મન નથી તેઓ મોક્ષે જઈ શકે નહીં.
(૬) પાંચ ભેદ ચારિત્રના છે, તેમાં યથાખ્યાત ચારિત્રવાળા જ ક્ષે જઈ શકે. બાકીના ચારિત્રવાળા તે ચારિત્રમાં રાયકા મોક્ષે જઈ શકે નહિ.
(૭) ક્ષાયિક સમ્યકત્વવંત મોક્ષે જઈ શકે, બીજા સભ્યત્વવાળા જઈ શકે નહીં. (૮) કેવળજ્ઞાન તથા (૯) કેવળદર્શનવાળા જીવ મેક્ષમાં જઈ શકે છે.
આ નવ સરતોમાં અમુક દર્શનવાળા આવે ને અમુક દર્શનવાળા ન આવે એ ભેદ નથી. ગમે તો જૈન દર્શનવાળા હોય, પણ જે તેમનામાં આ દશમાંથી એક પણ શરત ઓછી હોય તો તેઓ ઈચ્છીત સ્થાન મેળવી શકે નહીં. અને જેનેતર દર્શનવાળા હોય ને તેમનામાં જે ઉપરની દશ શરતો સંપૂર્ણ હોય તો તેઓ મુકિત મેળવી શકે. એવા મુક્ત છો જ પરમેશ્વર પરમાત્મા છે. તેઓ સદેવ છે, ને તેઓ જ આરાધનીય-ઉપાશનીય છે. તેઓજ અઢાર દુષણથી રહિત હોય છે. તેઓજ સત્ય માર્ગગામી હોય છે, અને તેઓ જે માર્ગે ગયા તે માર્ગ જ આરાધનીય છે. તેમનો કહેલો ધર્મજ ધર્મ છે. કેમકે તેમનામાં પક્ષપાત રહેતો નથી. તેઓજ રાગદ્વેષથી રહિત હોય છે. પરમેશ્વરને ગમે તે નામથી પૂજે-માને તેમાં

Page #23

પંદરમાં વર્ષમાં પ્રવેશ
૪૭
હરકત નહીં, પરમેશ્વરને આ વખતમાં કેઈએ સાક્ષાત્ જોયેલા નથી, પણ તેમનામાં ગુણેનું આરોપણ કરીને તેમને ઈશ્વર પરમાત્મા તરીકે આપણે માનીએ છીએ. તેમનામાં કઈ જાતના દુષણનું આરોપણ થવું ન જોઈએ. અઢાર દુષણથી રહિત પરમેશ્વર છે, એવી ભાવનાથી ઈશ્વરનું આરાધન કરવાથી પરંપરા આપણે પણ તેમના જેવા ને શક્તિવાન થઈ શકીશું.
વાચકવર્ગ ! મહારા પંદરમા વર્ષમાં સિદ્ધના પંદર ભેદનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજી ઉન્નતિ માર્ગમાં આગળ વધો એવી હારી પ્રબળ ઈચ્છાથી આ નવીન વર્ષમાં હું પ્રવેશ કરૂં છું.
જગતના ઉદ્ધાર માટે પૂર્વાચાર્યોએ આપણું ઉપર ઉપકાર કરી આપણુ માટે જ્ઞાનભંડારોને માટે વારસો મુકી ગયા છે, તે વારસાને આપણે જે ઉપયોગ નહીં કરીએ તો તેમાં આપણને મોટું નુકશાન છે. જેને પ્રજા વેપાર ધંધામાં આગળ વધવાને મહાન પ્રયત્ન કરી રહી છે. એ પ્રયત્નની સાથે તેઓ પિતાની કર્તવ્યબુદ્ધિને ખીલવવાને ઉત્સાહવંત જણાતા નથી. સમ્યક જ્ઞાનાભ્યાસ અને વાંચન તરફ તેમની યથાર્થ રૂચી જણાતી નથી. એ રૂચી તેમનામાં ઉત્પન્ન કરવી એ દરેક કર્તવ્યપરાયણ મનુષ્યની ફરજ છે. જ્યાં સુધી જેનપ્રજામાં સમ્યજ્ઞાનને વધારે થશે નહીં, ત્યાં સુધી તે ઉન્નતિકમમાં આગળ વધી શકશે નહીં. સમ્યકજ્ઞાનની શરૂઆત માગોનુસારીના યથાર્થ જ્ઞાનથી થાય છે. જેમનામાં માર્ગાનુસારી જેવા સામાન્ય ધર્મનું યથાર્થ જ્ઞાન નથી, તેઓ પોતાની ઉન્નતિ શી રીતે સાધી શકશે? ગૃહવ્યવહારમાં લાગેલા ઘણું પિતાને આ જ્ઞાન મેળવવા, તેનું વાંચન મનન કરવા અમને પુરસદ નથી એવો બચાવ કરી છટકી જવા માગે છે–વાસ્તવિક તેમને આ વિષયમાં રૂચિ નથી એજ ખરૂં કારણ છે. વખતની કિંમત કરનારા અને પોતાને વખત ગેર રીતે ન જાય એવી કાળજી રાખનારાઓને કામ કરવાને અને પોતાની જાતિસુધારણાને એટલો બધો વખત મળે છે કે દુનિયામાં તેઓ નામાંકિત અને અનુકરણીય વ્યક્તિની ગણત્રીમાં આવી શકે છે. દુનિયામાં આગળ વધનારાએ પ્રથમ વખતનો સદ્દઉપયોગ કરતાં શીખવું જોઈએ. જે તે વખતને સદ્દઉપગ કરશે તો જરૂર તેમને જ્ઞાનાભ્યાસને વખત મળ્યા સિવાય રહેશે નહીં. અને સભ્ય જ્ઞાનાભ્યાસમાં આગળ વધનાર સ્વપર ઉન્નતિ સાધી પરંપરા મુક્તિ મેળવવાના માર્ગમાં આગળ વધી આત્માનંદ પ્રાપ્ત કર્યા સિવાય રહેશે નહીં.
વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ.
(વડોદરા)

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
I
Bombay. 28 th August 19 To,
The Hon. Secretaries, The Jain Swetamber Education Board. pydhowni, Bombay. Dear Sirs,
Education among Jain in Bombay
Presidency. I beg to forward herewith my suggestions on tho question of Education among Jains in the Bombay Presidency and the duty of the Education Board as roviawed from the Director's Report of the Public Instnution of the Bombay Presidency for the year ending 31 st. March 1916 and to request the favour your kindly placing the same bof ore the next meeting of the members of your Board. 2. As mentioned therein the total school going Jain Students number about 19,800/- which is arrived at as follows:
Primary Schools 17,064. Secondary 2,235. Speciali
259. Colleges
242.
Total Number 19,800. The number of Jains Students in primary Schoois is 17064 while that of These for secondary is only 2235 which is only 13.09 % of the formerin fact nearly 87% of Jain Students of the Primary Schools stop advancing in Secondary Education looking at which one surely cannot, but surprise at such a horrible decrease. It is therefor advisable that we must strive to find out the cause of all this and improve the stato of affairs. 3. I beg to be allowed to suggest for the kind consideration of the members of the Education Board to start enquiries through those Hon. Secretaries of eachoprovince in the Bombay prosi. dency who may be reques ted to furnish the Education Board

Page #25

એજ્યુકેશન બેડ ઉપર મેકલવામાં આવેલ અરજી ૪૯ with the exact figure of the jain students studying in their province in a tabular form showing under separate headings Number of total students standard by standard (Gujaratias woll as English ). It would be better if any standard form is first approved and rpinted so that copies may be distributed to each province through these Honourary Secrearies who would collect them duly filled in and forward them to the Board.
4. on receiving the above information as t the exact number of Jain Students in every province from these Secretaries in the Bombay Presidency. it would be casy for the Education Boaril to find out the exact No. of Jain Students atcending in primary. soconcary. special schools & Colleges. their causes of leaving the Course and to make suggestions to the Jain Public to remody the defect.
5. Under the circunıstances I request you to kindly plane my suggestions as mentioned above before the next meeting of your Board and to let me know their decision for which I shall foel obligoi.
Yours truly.
Narotan B. Shali. શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના તંત્રી જોગ:
કેળવણીની ઉન્નતિ અર્થે જ્યારે ચારે બાજુથી તેની આવશ્યકતા સ્વીકારવામાં આવે છે ત્યારે કેળવણી સંબંધી આપણું શું સ્થિતિ છે તે ઉપર પ્રમાણે એજ્યુકેશન બેડ ઉપર મોકલવામાં આવેલ અરજીમાં દર્શાવેલ હકીકત ઉપરથી ખુલ્લું માલૂમ પડે છે. માટે આ બાબત એજયુકેશન બોર્ડ તરફથી કોઈ પણ વ્યવહારીક પગલા ભરવામાં આવે તે સારૂ આપણા તરફથી પ્રગટ થતાં શ્રી જેન આત્માનંદ પ્રકાશ માસીકના અંકમાં લેખ યા તો આપની તરફથી લેખકને અંગે જે જે સૂચનાઓ ચોગ્ય લાગે તે કેળવણીના અંગે આપી એજ્યુકેશન બોર્ડ આ બાબત એગ્ય પગલા ભરે તે સંબંધી લેખથી જણાવશો સેવા બજાવી ગણાશે. લી, સેવક,
નતમ બી. શાહ.

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
& आवश्यक सूचना * हमारे पल्लीवाल भाइयो!
आजकल संसार में समस्त मानव जातियां अपनी २ उन्नति करने में संलग्न हैं । जहां तक दृष्टि पहुंचती है प्रत्येक मनुष्य तन मन धन से अपनी जाति के उत्कर्ष के लिए प्रयास कर रहा है। सर्वत्र उन्नति तथा सुधार की पुकार सुनाई देती है तथापि बडे खेदके साथ निवेदन करना पडता है कि हमारी पल्लीवाल जाति परमोपकारी भगवान श्री महावीर स्वामी जी की सन्तान कहलाने पर भी अबतक एसी गाढ निद्रा में सोई हुई है कि जिसका पारावार नहीं । उसे इस प्रकाशमय जगत में अबभी अपनी उन्नति तथा अवनति का ध्यान नहीं है । उसी अन्धकार में भूले भटकों की भांति चलने का स्वभाव विद्यमान है। कुछ भाई श्वेताम्भर आम्नाय को त्याग कर दिगम्बरादि आम्नाय धारण कर रहे हैं । उनको इतने पर भी संतोष नहीं किन्तु अन्य पल्लीवाल भाइयों के प्रति दिगम्बर आम्नाय को प्राचीन बतलाकर पूर्वजों की सनातन श्वेताम्मवर आम्नाय को त्याग कराने की चेष्टा कर रहे हैं; और मन्दिरो में श्वेताम्बर मूर्तियोंके स्थान दिगंबर मूर्ति यां विराजमान करते जाते हैं और श्वेताम्बर आम्नाय का विधिसे पूजन इत्यादि भी करनेसे रोका जाता है इसका एक मात्र कारण यही है कि हमारी पल्लीवाल जातिमें अपने कर्तव्यका ध्यान नहीं है क्योंकि उन्हें श्वेताम्बर सम्प्रदाय के अनुसार उपदेश नहीं मिलता प्रत्युत्तर इसको यह की दीगंवर संप्रदायकी अनुकुल मिलने वाले हिन्दी भाषा के ग्रन्थ अथवा समाचार पत्रों को पढकर अपने भावों को बदलते हैं। परन्तु अपने सम्प्रदाय तो किसी मुखपत्र के देखने का ध्यान नहीं देते इस त्रुटि का मूल कारण यह है कि अधिकांश में हमारे ग्रन्थ अथवा समाचारपत्र संस्कृत अथवा गुजराती भाषा में मिलते है अतएवं ऐ जातिके नेताओ ! घोर निद्रा से उठो और इश शोचनीय दशा की और ध्यान दो कि अपनी प्राचीन श्वेताम्बर आम्नाय के अनुसार पूजन इत्यादि धमें कार्य करने में असमर्थ रहोगे अतः ऐसे महाशयों से भी प्रार्थना है कि जो श्वेताम्बर सम्प्रदायको भूल गए हैं वह अपनी प्राचीन श्वेताम्बर आम्नाय को धारण करें क्यों कि विचार से ही उन्नति हो सकती है ॥
इस गिरि हुई दशा में भी पल्लीवालों के आदि से श्वेताम्बर होने के बहुत से प्रमाण हैं जिनमें से कुछ निम्न लिखित प्रमाण दिये जाते हैं ।

Page #27

આવશ્યક સૂચના. (१) पल्लीवालों के जहां मन्दिर है वहां भादों में पर्युषणपर्व [अठाई] मानी
जाती है दिगम्बरियों की भांति दस लाक्षनी नहीं ।।। (२) पल्लीवालों के जहां प्राचीन मंदिर हैं वहां केशर वगैरह चढती है।
_ और जतीजी रहते थे व अब भी रहते हैं और कल्पसूत्रजी बांचते हैं। (३) पल्लीवाल विजय गच्छ के हैं और पल्लीवालों के जतीनी भी विजय
गच्छ के है और पल्लीवालों के जती जी भी विजयगच्छ के हैं जैसे
श्री १०८ श्री मुलतान चन्द्रजी महाराज वसुवा में सेवारामजी महाराज अलवर में मुलचंद्रजी महाराज सांती मुरलीधर जी वैर में रामचन्द्र जी करौली में गोविंद चन्द्र भी हिंडौन में घनश्यामदास जी आगरे में रहते थे मुरलीधर मी वैर में मुरलीधर जी मिडाखुर में इन्हीं का अधिकार है वारेन का श्री पूज्य मी दीग में थे श्री हुक्मचन्द्र जी भरतपुर में थे श्री चन्द्रजी भरतपुर में थे कुम्हेर में जती थे जिन्होंने चन्द्रिका व्याकरण के उपर दीका बनवाई है। (४) विवाहिता लडकी भादों की पञ्चमी करती हैं मगर दिगंबरीन की
___ भांति चतुर्दशी नहीं करती। (५) पञ्चमी करने वाली लडकियां श्वेतांबर साधुओं की कथा सुनती हैं
और रात को छाया में पोसा भी करती है चौडे में दिगंवरीन की
भांति नहीं करती। (६) श्री महावीरजी का मन्दिर मी श्वेताम्बर है और उस मन्दिर को
श्रीमान् दीवान जोधराज जीने बनवाया था वह पल्लीवाल श्वेतांवरी थे और उनका दूसरा बनाया हुआ मन्दिर दीग में है वहां पर भी कुल
काम श्वेतांबरी नियम के अनुसार होता है। (७) अब भी पल्लीवाल सर्व श्वेतांबर है कोई २ दिगंवर व आर्य समाजी
हो गये हैं अगर दिगंबरो में ने पल्लीवाल श्वेतांबर होते तो दिगंबर ज्यादा होने चाहिए थे क्यों कि वृक्ष की पीड से शाखा बडी नहीं होती है।
नोट-पल्लीवाल दिगंबर भाइयों ने पाठशाला स्थापित की है वै चन्दा तो श्वेतांबरों से लेते हैं परन्तु उन्होंने यह नियम रखा है कि सभासद दिगंबर ही हो सकते हैं और पाठशाला में पढ़ाई भी श्वेतांबर आम्नाय की नहीं पलाई जाती यह बात विचारनीय है। निवेदक-- पल्लीवाल कमेटी
जती मोहल्ला भरतपुर.

Page #28

શ્રી જૈન વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક શ્રમણ વર્ગને
જાહેર વિજ્ઞયિ. ૧ જૈન શ્રાવક વર્ગ હાલ, જમાના અપાતું જ્ઞાન ( જે જ્ઞાનથી શ્રમણ વર્ગ તદ્દન અજ્ઞાત છે.) લેતે હોવાથી અસલ પદ્ધતિથી જ્ઞાન લેતા શ્રમણ વર્ગ તેમના પર છાપ પાડી શકતા નથી, અને તેથી જૈન ધર્મ ઉપર હાલના શ્રાવક વર્ગની શ્રદ્ધા ઓછી થતી જાય છે. આ રીત ચાલુ રહે તે થોડા વખતમાં ઘણું જ ખરાબ પરીણામ આવવા સંભવ છે. અને તેથી હાલની પદ્ધતિનું જ્ઞાન શ્રમણ વર્ગને અવશ્ય હોવું જોઈએ એ વાત ચર્ચાયા કરે છે તેની જરૂરીયાત બધા તરફથી સ્વીકારવામાં આવી છે. પણ તે વિચાર અમલમાં મુકવા કંઈ પગલાં ભરાયા નથી. ( ૨ હાલના જમાનાને ઓળખનાર, ભવિષ્ય તરફ દષ્ટિ કરનાર, જેન કેમનું ભલું ઈછનાર કેટલાક સુજ્ઞ જેનોના સખ્ત પ્રયાસથી ને સાધક ભાઈઓની આર્થિક સહાયથી આવી સ સ્થા શરૂ કરવાનો પ્રસંગ આવી લાગે છે અને પાટણમાં સંવત ૧૯૭૪ ના માગશર અગર પોષ માસમાં સંસ્થા બલવાની હીલચાલ ચાલુ છે, પૈસા સંબંધીની મુલી ગયા પછી તે સલાને મકમ કરવાનો આધાર તે સંસ્થામાં લાભ લેતા બમણ વર્ગ ઉપરજ છે. અને તેની અમુક સંખ્યા થશે તે તે ખેલવા પ્રબંધ કરવામાં આવશે.
૩ તે સંસ્થામાં અભ્યાસ કરનાર શ્રમણ વર્ગને પોતપોતાની મુજબ ક્રિયા કરવાને કોઈપણ પ્રકારને બાદ નથી.
૪. તેથી વિનંતિ કરવાની કે જે જે પ્રમાણે તે સંસ્થાને લાભ લેવા ઈચ્છતા હોય તેઓએ અમે નીચે સહી કરનારેને લખી જણાવવા મહેરબાની કરવી. જેથી અભ્યાસ કરનારાઓની કેટલી સંખ્યા થશે તેનો અંદાજ મજેથી તે સંબંધી વિચાર કરી ચગ્ય શિક્ષકો વિગેરેની ગોઠવણ કરી શકાય, હાજા પટેલની પોળ અમદાવાદ,
વિકિલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ. તા. ૧૭-૮-૧૭
પરમ પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી
અમદાવાદથી લી. વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદના ૧૦૦૮ વાર વંદન અવધારશોજી. આ સાથેની વિજ્ઞપ્તિ ઉપર ખાસ આપનું ધ્યાન ખેચું છું, અને તે સંબંધમાં આપ સાહેબ પાસેના કેઈ પણ શ્રમણને લાભ લેવરાવવા આપની ઈછા હોય તો નિચેની વિગત તાકીદે ભરી મોકલવા વિજ્ઞપ્તિ છે. શિયનું નામ ગુરૂનું નામ
હાલનું નિવાસસ્થાન ઉિમર દિક્ષા પર્યાય
જન્મભાષા હાલનો અભ્યાસ સંસ્કૃત
માગધી ન્યાય સાહિત્ય
પ્રકરણ સંસારીપણુમાં કેટલી ગુજરાતી ચેપડીને અભ્યાસ કરેલો છે? અંગ્રેજી અ... ભ્યાસ કેટલો છે. વગેરે જે જે જણાવવા યોગ્ય લાગે તે. લી. સેવક,
વકિલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ.

Page #29

ઋભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતું-છપાતા ઉપયોગી ગ્રંથો,
| માગધી-સંસકૃત મૂળ, અવચૂરિ ટીકાના ગ્રંથા.. ૧ “ સત્તરીય ઠાણ સટીક” શા. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી.. ૨ બ સિદ્ધ પ્રાભૃત સટીક ” પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદ ની બીજી સ્ત્રીના સ્મરણ્યા",
' હા, રોક મગનલાલ કરમ ય તરકથા, a 6 રત્નરશેખરી કથા ' શા. હીરાચંદ મહેકચંદની દીકરી બેન પશીભાઈ પાટણુવાળા ત, * * દાન પ્રદીપ ”
શા મુળજી ધરમશી નયા દુલભજી ધરમશી પોરબંદરવાળા તા ૫ " શ્રીમહાવીર ચરિત્ર ” શા. જીવરાજ મતીયદ તથા પ્રેમજી ધરમ શી પોરબંદરવાળા . શ્રી નેમચંદ્ર સૂરિ કૃત
વ.ળા તરફથી શા. મુળજી ધરમશીના સમરભુ સાથે, કે “ “સ્થાનક પ્ર-સટીk ” શા. મ0 નાગરદાસની માતુશ્રી બાઈ: રળીયાતબાઈ માંગ
રાળ ાળા તરફથી. છે “ બંધહેતય ત્રિભંગી સટીક” શા. કુલચંદ વેલજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૮ “ સુમુખાદિમિત્ર ચતુર્ક કથા” શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી. | ટ ધ ઐયવદન મહ ભાષ્ય” શા. હરખચંદ મકનજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફ થી. ૧૦ “ પ્રતિક્રમણ ગભ” હેતુ” શા. મનસુખલાલ લલ્લુભાઈ પેથાપુરવાળા તરફ થી. ૧૧ ‘‘ સંસ્કાર કરી શું સડીક” શા. ધરમશી ગે.વોંદજી માંગરોળવા ળા તરફ થી. ૧ર “ શ્રાવકે ધર્મ વિધિ પ્રકરણુ સટીક' શા. જમનાદા ત મોરારજી માં માળવાળા તરફથી. ૧૩ “ મ પરિક્ષા જિનમંડનગણિ કૃત’’ એ શ્રાવિકાઓ તરફથી. ૧૪ “ પંચનિમયીસા વરિ??
૧૫ પ’ત આરાધના સાવરિ’ ૨૬ “ પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સ મહીસાવચૂરિ” ૧૭ (બંધાદયસત્તા પ્રકરણ સાવચુરિ’’ ૧૮ ૧૮ પંચસંગ્રહ .
રઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી ૧૯ * પડદન સમુચ્ચય' શેઠ જીવણુ નાઈ જેચંદ ગાધાવાળા તરફથી. ૨૦ “ ઉત્તરાધ્યાયન સૂત્ર” શ્રીમદ બાબુ સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી પાટણવાળા તરક' }
- ભાવવિ૪ યજી કૃત ટીકા. ૨૧ “ શ્રી વિજયા 16 કેવ rી ચરિત્ર મૂળ) પાટણ નિવાસી બેન રૂક્ષમણિ તરફથી. ૨૨ બાવન વર્લંગ૬. વિસ્તારયુકત ટિપ્પણી અને ઉપદયાત સાથ), २३ विज्ञप्ति ૨૪ વિનચક પદારમ્પ. ( બે ભાગમાં ભાષાંતર વિગેરે ઉપયોગી સાથે ). જિક જૈન giા ખાતે પ્રાદ. ( જૈન ઇતિહાસનાં અંગભૂત સાધના). २६ जैन ऐतिहासिक राससंग्रह. २७ प्राचीन पांचमो कर्मग्रंथ. बाइ मणीबाइ।
जामनगरवाळा तरफथी. २८ लिंगानुसासन-स्वोपज्ञ टीका. २९ धातुपारायण.

Page #30
हालमा नवा या छपाचवानी थयेली योजना. 1 श्री अंतगडदशा सूत्र सटीक. 2 श्री अनुत्तरो बनाइ सूत्र सटीक. બી નૈલી = સહાર. बाकी हले पछी. માંગરાથી કઠીયાવાડના જૈન ભા'ડાર માટે પુસ્તકે. શ્રી માંગરોળ (hઠીયાવાડ) ના પૂસતક ભંડારમાં આપવા સ રે નીચે જ ગાવેલા હસ્ત છે સ્થત આગમે વેચાતા જોઈએ છે જેઓએ વેચવા ના હોય તેઓ એ નીચેના સરનામાં પણ યુવાર કરવા અથવા મળવું. 1 વિપાક સુત્ર અંગ 11 મુ. 6 અરશુ સમાધી વયના નવમું ર નવા સુત્ર ઉપાંગ ચાયું છ 3 ત કૃ૯૫ ઑદ બીજ" 2 મહા પુચખાણ પયના ચાણુ” 8 છત ફ૯૫ છેદ ચેાથુ * ચંદ્રવિજય રૂચના સાતમું" 9 લધુનીશીય છેદ પાંચમું 5 રેવેંદ્રસીવ પ્રકરણુ પંપ ના આડયું 14 વ્યવહાર છેદ ત્રીજી સુલચાંદ હીરજી તે સા. અદેરજી અભેચંદના એકઝીકયુટર - કાટ દીયર ચાડ ન 86 - મુંબઈ શ્રીમદ વિજયાનંદ સૂરિ આત્મારામજી મહારાજના પરિવાર મંડળના મુનિશાના ચાતુર્માસ, મુનિરાજશ્રી દોલતવિજયજી મહારાજ | મુરવાડ | ધર્મવિજયજી મહારાજ છલા થાણા મુનિરાજશ્રી માણેકવિજયજી મહારાજશ્રી બારૂ (પા. ચલીયડ ગુજરાત) ઋનિરાજશ્રી હિમતવિજયજી મુનિ તેમવિજયજી | મહુધા ગુજ૨ત મુનિ ઊત્તમવિજ્યજી અને મુનિ મંગલવિજયજી | શાળા આuીમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસહ. ઝવેરી નાનાભાઈ તલચંદ માણેકરાંદ છે. મુંબઈ 5. વ. લાઈફ મેમ્બર શા વૈપટ નીલ ઝવેરીલાલ ભાયાણી રે. બ સરા હૈ, વ, વાર્ષિક મેમ્બર શા જે ગણાઈ ખુબચંદ ભાયાણી રે, બગસરા , , For Private And Personal Use Only