Atmanand Prakash Pustak 001 Ank 12

Author(s): Atmaramji Jain Pustakalay Vyavasthapak Sabha Bhavnagar
Publisher: Atmaramji Jain Pustakalay Vyavasthapak Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531012/1

Page #1

છે. આત્માનંદ પ્રકાશ.
દેહરા. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને બારામ દે, આત્માનંદ પ્રકાશ,
પુસ્તક ૧ લું વિક્રમ સંવત ૧૯૬– અશાડ, અંક ૧૨ મો.
શ્રી વીરધર્મની સ્તુતિ. જે આ વિ ચલકિત મહા તત્વનું તેજ સ્થાપે, જેથી થાયે મલિનમત સ ધૂવડ અંધ આપે; શોષે થઈને જગત જનના કપ કે કૃશાનું, તે નિત્યે વિજયિ વરતે વીરને ધર્મ ભાનું. ૧ બનારસ પાઠશાલાની ઉન્નતિ
માટે પ્રાર્થનાષ્ટક.
વસંતતિલકા. જે ધીમે કલ્પતરૂના ફલ પામવાની,
ઈચ્છા હોય જગમાં યશ જામવાની; ૧ મલિન મત રૂપ ઘુવડ પક્ષીઓ. ૨ કર્મ રૂપી કાદવ. ૩ અગ્નિ થઈને. ૪ ધર્મરૂપી સી. ૫ ધર્મરૂપી કલ્પવૃક્ષ.
- -
-

Page #2

આત્માનંદ પ્રકાશ,
petentes etter to retretantoe tetoritet Fetiste store to starter tety to the chose
જો જ્ઞાન ભક્તિ કરવા મન છે રસાળા, તો સિ કરે બર્ડિ બનારસ પાઠશાલા. જે શ્રાવકે પરમ પંડિત સૈ બનાવા, ધારો હુ સકલ તે ધનથી નભાવી; જે કંઠમાં ધરવિ હોય સુકીર્તિ માલા, તો સૈા કરે બડિ બનારસ પાઠશાલા. છે પાર્શ્વનાથ નગરી વર રાજધાની; ગંગા પવિત્ર વલી જે જગન્નાન ધાની, જે દેખવા ચતુર હોય ત્યાં રવબાલા, તો સિા કરે બડિ બનારસ પાઠશાળા.
જ્યાં શ્રી યશે વિજયની શુભ કીર્તિ ગાજી, આ ભારતે પ્રગટ થઈ બહુ જ્ઞાન બાજી, તે રાખવી અચલ જે બહુ વિત્તવાલા, તે સ કર બડિ બનારસ પાઠશાલા.
અપૂર્ણ.
ષ દર્શનનું કમિશન.
(ગત અંકના પૃષ્ટ ૨૪૬થી શરૂ.) બિદ્ધદર્શને શ્રી સચ્ચિદાનંદ પરમાત્માની રૂબરૂં પોતાની જુબાની આપતાં જણાવ્યું કે, એવી રીતે પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન
. ૧ સવાલા. ૨ ગંગા નદીથી પવિત્ર એવી. ૩ જગતમાં જ્ઞાનને ધારણ કરનારી. ૪ પિતાના બાલકો. ૫ હે ઘણાં ધનવંત ગૃહસ્થ. આ સંબંધન છે.

Page #3

પટું દર્શનનું કમિશન.
ایڈڈ وائے
ل یلی لیلیو
لیلی
એ પ્રમાણે અમારે માન્ય છે. અનુમાન પ્રમાણ વિશે અમારા તકે શાસ્ત્રમાં ઘણું વિવેચન આવે છે. તે બધું કહેવાનું કાંઈ આપની પાસે જરૂર નથી તથાપિ સંક્ષેપમાં નિવેદન કરું છું કે, અનુપલબ્ધ, સ્વભાવ અને કાર્ય એવા ત્રણ પ્રકારના લિંગથી લિંગીનું જ્ઞાન માં થાય તે અનુમાન પ્રમાણ કહેવાય છે. અનુમાન શબ્દનો અર્થ એ છે કે, મનુ એટલે પછીથી અર્થાત્ લિંગજ્ઞાન થયા પછીથી પાન એટલે પક્ષ અર્થનું જ્ઞાન તે અનુFાન કહેવાય છે તે અનુમાન સ્વાર્થનુમાન અને પરાર્થોનુ માન એવા બે પ્રકારે છે. જયારે ત્રણ પ્રકારના લિંડાથી પોતે પિતાની મેલેજ લિંગી એટલે સાધ્યને સાધે ત્યારે તે સ્વાર્થનુમાન જ્યારે સામાને સાધ્યને નિશ્ચય કરાવા સારૂં ત્રણ પ્રકારના હેતુનું અભિધાન કરવું પડે ત્યારે પરાર્થન માન એ અનુમાન શુદ્ધ છે. કારણ કે, તેમાં જે હેતુ છે તે સ્વભાવ હેતુ છે; પણ કારણથી કાર્યાનુમાન જેમાં કરવામાં આવે છે, તેમાં સ્વભાવ હેતુ નથી, એટલે તે શુદ્ધ નથી. માટે તે ન રવીકારાય.
ત્રણ પ્રકારના લિંગમાં અનુપલબ્ધિ વિગેરે ભેદ દર્શાવ્યા છે, તેને વળી ત્રણ રૂપ છે. તે પક્ષધર્મતા, સપવિઘમાનતા, અને વિપક્ષે નાસ્તિતા એવા નામથી તે ગ્રંથમાં ઘણી રીતે પલ્લવિત કરી વર્ણવ્યાં છે અને તેમનાં ઉદાહરણ પણ ત્યાં આપેલા છે. તેબધા સારી રીતે અમારા મતની પુષ્ટિ માટે થાય છે. તે ઘટના એવી છે કે, “સર્વ ક્ષણિક છે ” એ પક્ષ; કેમકે તે “સ છે’ એ હેતુ એ હેતુ સર્વમાં રહેલો છે, એટલે તેની પણ ધમતા સિદ્ધ થઈ; જેજે, સત છે તે તે ક્ષણિક છે, જેમકે વિજલી વિગેરે, એ પક્ષ સત્વ થયુ, જે ક્ષણિક નથી તે સતૂ પણ નથી, જેમકે આકાશ પુપએ વાતે ક્ષણિકનું

Page #4

૨૬૮
- આત્માનંદ પ્રકાશ
વિપક્ષ જે નિત્ય તેમાં ક્રમ અને ગપ (એકી સાથે થવા પણું ) ઊભયથી અર્થ ક્રિયા કારિત્વ રૂપ સત્વની ઉત્તિને અભાવ પૂર્વ સાધેલછે, એટલે નિત્ય એ વિપક્ષમાં સત્વ નથી એમ નિશ્ચય છે, માટે એ આ હેતુનું વિપક્ષ સત્વ થયું. “સર્વ સતછે” એ થે ઉપનય; માટે “સર્વ ક્ષણિક છે' એ નિગમન થયું. એ જ પ્રમાણે બીજા સર્વ હેતુમાં લેજના સમજવી.
જોકે અમારા મતમાં વ્યાપ્તિએ યુક્ત અને પક્ષ ધર્મતાના ઊપ. સંહારે યુક્ત એવું અનુમાન માને છે તથાપિ મંદબુદ્ધિવાલાને વ્યુત ત્તિ કરાવવા સારૂં પંચાવયવ રૂપ અનુમાનને પ્રાગકે, જેમાંથી કેટલેક ભાગ અહિં સંક્ષેપથી દશા, તે પ્રમાણે કરવામાં આવે તે તેને પણ અમે દેષવાલે ગણતા નથી.
આ પ્રસંગે આપ કૃપાલુ ભગવંત ને મારે જણાવવું જોઈએ કે, અમારા મતમાં વૈભાષિક, સૈત્રાંતિક, ગાચાર અને માધ્યમિક –એ ચાર પ્રકારના બૈદ્ધ છે તેમાં વિભાષિકનું બીજું નામ આર્ય સંમિતીય એવું છે. તેઓ એમ માને છે કે, ક્ષણિક વસ્તુ ચાર છે. જન્મ જન્મ આપે છે, સ્થિતિ સ્થાપે છે, જરા જર્જરિત કરે છે, વિનાશ વિનાશ કરે છે તેમ આત્મા પણ તે જ છે ને તે પુદ્ગલ કહેવાય છે. વલી તે એક સામગ્રીને આધીન, અર્થે સહભાવી એટલે અર્થની સાથે થનાર અને નિરાકાર છે. એ બોધ એમ માનવામાં પ્રમાણ છે. - સિત્રાંતિકાનું મત એવું છે કે, રૂપ, વેદના, વિજ્ઞાન, સંજ્ઞા અને સંકોર એ પાંચ કિંધ શરીરધારી માત્રને છે, પણ આત્મા એવું કાંઈ નથી. પરલોકમાં જે જાય છે તે પણ એ કંધ જ છે. તેઓ

Page #5

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
ٹیلیٹی بیکٹیوٹیلیٹیلیٹہ گلیڈی ہیلمیٹڈ
પોતાના શિષ્યને એ પ્રતિબોધ આપે છે કે, હે ભિક્ષુઓ, સંજ્ઞામાત્ર, પ્રતિજ્ઞામાત્ર, સંવૃતિમાત્ર અને વ્યવહાર માત્ર પાંચ જવાના છે. તે પાંચ આ પ્રમાણે અતીત અવા, અનાગત અવા, સહેતુકવિનાશ, આકાશે અને પુદ્ગલ. આ સિવાય બીજું કાંઈ નથી. અન્ય મતવાલાએ નિત્ય, વ્યાપકત્વ વિગેરે ધર્મવાલે આત્મા કપે છે. તે અહિં પુદ્ગલ શબ્દથી જાણે. બાહ્ય પદાર્થ માત્ર નિત્યે અપ્રત્યક્ષ જ છે, માત્ર જ્ઞાનાકારની ઊત્પત્તિ તેની સત્તા માન્યા વિના થઈ શક્તી નથી માટે “તે છે” એટલું માનીએ છીએ. જે સાકાર ધ તેજ પ્રમાણ છે. સંસ્કાર માત્ર ક્ષણિક છે. લક્ષણ એજ પરમાર્થ છે. પ્રતિક્ષણે વેરાઈ જતાં રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ તેમના પરમાણું અને જ્ઞાન એજ તત્વ છે. અન્યાહુ એટલે બીજા પદાર્થની વ્યાવૃત્તિ તેજ શબ્દાર્થ છે. તેમની ઊત્પત્તિ અને તદાકારતા તે ઉપરથી જ પદાર્થનું પરિચ્છેદાત્મક જ્ઞાન થાય છે. નિરામ્યભાવ એટલે આત્મા છે નહીં એ ભાવ પામતાં જે જ્ઞાન સંતાનને ઉચ્છેદ તેજ મોક્ષ, નિર્વાણ કે પરમપદ છે.
આ પ્રમાણે અમારા સૈત્રાંતિક મતવાલા પિતાના શિષ્યોને સિદ્ધાંતને પ્રતિબંધ કરે છે.
અપૂર્ણ.
ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલ જ્ઞાની.
(અનુસંધાન ગતાંક પાને ૨૬૩ થી.) હે કલ્યાણની ઈચ્છા માટે અત્યંત પ્રયત્ન કરનારા સાહસિક)

Page #6

ર૭૦
આત્માનંદ પ્રકાશ.
و بی نے ٹویٹ میمو گیٹھی کڑیاں پیڈوفیلیپیڈیٹ
નર રત ! મહાતપશ્ચર્યા પૂર્વક મારું આરાધન કરતાં તેને અનેક કષ્ટ સહન કરવા પડયા છે. અને તેવા કણો સહન કરવામાં તારું અતુલ ર્ય અવકન કરી હું તારા ઉપર બહુ જ પ્રસન્ન થઇ છું તેથી તને જે ઈચ્છા હોય તે સુખેથી જણાવ.
દેવીના પ્રેમ ભરેલા વચને સાંભળી રન્ન પરિક્ષક કહેવા લાગ્યો કે હે માતુશ્રી તમે સર્વની મનવાંછના પરિપૂર્ણ કરો છો, તમો આશાપૂણ હોવાથી તમારી પાસે આવેલું કોઈ નિરાશ થઈ જતું નથી. મારી અભિલાષા તૃપ્ત કરવાને તમે સમર્થ છો. હું માત્ર ચિ તામણિ રત્ન પ્રાપ્ત કરવાની આશાએ અત્રે આછું, અને મહા ઉદ્યમ પૂર્વક કષ્ટોની પરંપરા વેડતાં તપશ્ચર્યાથી આપનું મન સંતોથી મારી ધારણા પાર પાડવાની મારી જિજ્ઞાસા છે તેથી તે મારી જિજ્ઞાસા રૂપ પિપાસાને આપ ચિંતામણિ રત્નરૂપ જલઆપી શાંત કરે.
દેવીએ કહ્યું હે ભદ્ર ! તપશ્ચર્યા કરી અનેક કષ્ટ પરંપરા વેઠતાં છતાં જેલભ ભાગ્યમાં લખ્યું નથી તે કદાપિ સંપાદન થતું નથી
भाग्यं फलात सर्वत्र नच विद्या नच पोरुषम् ॥ ભાગ્યેજ સર્વત્ર ફળે છે. વિદ્યા કે પુરૂષાર્થ નહી. મહા પ્રયત્ન દેવાદિકનું આરાધન કરતાં કદાપિ ઈઝેલી વસ્તુ પ્રાપ્ત થાય તો પણ તેનાથી લાભ મેળવતાં પહેલાં જ તેને અથવા તેના સંપાદન કરનારને અભાવ થઈ જાય છે. ચિંતામણિરત્ન માટે તારૂં સમ્યક્ પ્રકારે ભાગ્યોદય નથી. તેવું રત્ન પામવામાં પ્રબળ પુન્યોદય જોઇએ છીએ. તેથી તેવું રત્વ પામવાની આશા તું તજી દે.

Page #7

હસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની. 0 5 Act , 14, 20
1 3 વણિકે કહ્યું. હે મા, શ્રી ! જયારે મારા પ્રારબ્ધમાં ચિંતામણી રત્ન નથી એવું કહે છે તે આવા કષ્ટ સહન કરી–તપશ્ચર્યા કરી, તમારી સેવા પૂર્વક આરાધન કરવાનું પ્રયત્ન શું નિષ્ફળ જશે. તમે તે મારા ઉપર સંપૂર્ણ કૃપા કરી મને ચિંતામણિ રત્ન આપો. મારા ભાગ્યમાં જે તે રહેવાનું હશે તે રહેશે. આપ મને નિરાશ કરે નહીં.
વણિકની અત્યત ભક્તિ જાણી આશા પૂર્ણ દેવીએ તેને ચિંતામણિ રત્ન આપ્યું. રત્ન પરિક્ષક તેને દેખતાંજ અત્યંત હર્ષ ઘેલા થઈ ગયે. દેવીની સ્તુતિ કરી, રત્ન તેની પાસેથી સંપાદન કરી પોતાને દેશ ગમન કરવા સારૂ પ્રયાણ કર્યું.
સમુદ્રમાં વહાણ ચાલતાં વહાણના એક પ્રદેશમાં ચિંતામણિ રત્નને પોતાની પાસે રાખી બેઠે છે. વારંવાર ચિંતામણિ રત્નને નિહાળ્યા કરે છે. સમુદ્ર મિજાઓથી ઉછળી રહે છે. પવન જેસ ભર વાય છે. એવામાં અજુઆળી રાત્રિને સમય હોવાથી અને તેમાં પણ પૂર્ણિમાને ચંદ્ર સંપૂર્ણ પ્રકાશમય, આકાશમાં પૂર્વદિશામાં ઉદય થયેલ હોવાથી, વણિક ચિત્તમાં ચિંતવન કરવા લાગ્યો. શું ચિંતામણું રત્નનું તેજ ચંદ્રમાના તેજ કરતાં ઓછું હશે કે અધિક હશે ? એ વિચાર કરતાં ચંદ્રમાના તેજની સાથે ચિંતામણિ રત્નના તેજને સરખાવવા લાગ્યા. એક વખત ચંદ્રમા સામુ જુએ છે તે બીજી વખત ચિંતામણિ રત્ન સામુ જુએ છે. એમ વારંવાર એક બીજા સામું જોતાં જોતાં અને સરખામણી કરતાં કરતાં અભાગ્યને વેગે પ્રસાદ વશ પડતાં ચિંતામણિ રત્ન અત્યંત સુકુમાળ હોવાથી હાથમાંથી સરકી ગયું અને હાથમાંથી સરકતાં જ

Page #8

૨૭૨
આત્માનંદ પ્રકાશ. titutitutitutitutet tetetrtetet tatatatattttttstett tits સમુદ્રમાં પડી ગયું. વહાણ તે જે સભર ચાલતું હતું તેથી એકદમ પોકાર કરતાં છતાં પડેલા રત્નને સ્થળે સ્થિર નહીં થતાં ઘણે દૂર જતું રહ્યું. વણિકે તે રત્નને પુનઃ સંપાદન કરવા અનેક તારૂ પુરૂષને સમુદ્રમાં ઉતાર્યા પરંતુ તે સ્થળે સમુદ્ર અગાધ હોવાથી તેને સર્વ પ્રયાસ નિષ્ફળ થે. ચિંતામણિ રત્ન ગુમાવવાથી ચિત્તમાં અત્યંત દુઃખ પામવા લાગ્યો, પિતાને ઘેર પહોંચતાં સુધી તેનું દુઃખ લેશમાત્ર ઓછું થયું નહી. જાણે પોતાને ભવ હારી ગયે હોય તેવું દુઃખ ભોગવતો આયુષ્યને શેષ કાળ પૂર્ણ કર્યો.
આ દષ્ટાંતને ઉપનય સમ્યક્ પ્રકારે વિચારમાં લેવા યોગ્ય છે. રત્ન પરિક્ષક વણિક તે સંસારી મનુષ્ય ગતિને જીવ છે. સમુદ્ર તે ચતુર્ગતિ રૂપ સંસાર છે, વહાણ તે સુગુરૂ આદિને યોગ છે. રત્ન દ્વીપ તે તીર્થની ભૂમિકા છે. આશા પૂર્ણ દેવી તે શુભ ક્રિયા છે. ચિંતામણિ રત્ન તે ચારિત્ર ધર્મ છે. સમુદ્રને પંથે તે મોક્ષ માગે છે. તેથી ચિંતામણિરત્નરૂપ ચારિત્ર ધર્મને પામીને મેક્ષમાર્ગમાં ગમન કરતાં, મધ, વિષય, કષાય, નિદ્રા કે વિકથા રૂપ પ્રમાદને વશ થઈ ચિંતામણિ રત્ન રૂપ ચારિત્ર ધર્મને જે ગુમાવે છે તે અત્યંત દુ:ખની શ્રેણી રૂપ ભવ પરંપરાને પ્રાપ્ત કરે છે. જેમ તે વણિકને ચિંતામણિ રત્ન ફરી પ્રાપ્ત થવું દુર્લભ છે. તેમ આ જીવને પણ પુનઃ ચારિત્ર ધર્મ પ્રાપ્ત થ પણ દુર્લભ છે. તે જ પ્રાણી ધન્ય કૃત પુણ્ય છે જે જિનરાજ પ્રણીત ધર્મનું નિરંતર આરાધન કર્યા કરે છે. તેજ મનુષ્યને ભવ સફલ છે અને તેજ મનુષ્ય ત્રિભુવનમાં પ્રશંસવા ગ્ય છે.
અપૂર્ણ

Page #9

યતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મ સંવાદ, ******* ******** ******** યતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મનો સંવાદ.
( ગત અંકવા પૃષ્ટ ૨૫૧ થી ચાલું )
ચતિધર્મ-વત્સ, પાછા સત્વર ગુજરાતની રાજધાનીમાં આવજે. આપણે ત્રીજી જૈન કેન્ફરન્સને મહોત્સવ નીય થશે. જૈન ધર્મના વિજ્યનાદથી ગરવી ગુજરાત ગાજી ઉઠશે. પૂર્વ કાલથી જ ગુજરાતની પવિત્ર ભૂમિ ઉપર આહંત ધર્મની જ્યધોષણા થતી આવે છે. મહારાજા કુમારપાલ અને સિદ્ધરાજ જેવા ગુર્જર પતિઓએ આહંત ધર્મને વધાવ્યો છે. અણહિલપુર પાટણનું સર્વ ૌરવ અત્યારે વટપત્તનમાં (વડોદરામાં) આવી વસેલું છે. સાંપ્રતકાલે મહારાજા ગાયકવાડનું નીતિ રાજ્ય કહેવાય છે. આવા સમચમાં પણ એ રાજયમાં ધર્મ સાથે વિદ્યા વિલાસ પ્રકાશી રઘે છે. તે સ્થાને આપણી કોન્ફરન્સને રગ મંડપ અલૈકિક થશે. દયાલુ મહારાજા ગુર્જર પતિ જૈન પ્રજાપર ઉત્તમ પ્રીતિ રાખે છે તેથી કોન્ફરન્સને તે નામદાર સંપૂર્ણ સહાય આપશે.
શ્રાવકધર્મ -ભગવન, આપની ભવિષ્ય વાણું સફલ થાઓ. આપની વિજય વાણી સાંભળી મારા હૃદયમાં તે કોન્ફરન્સના દર્શન કરવાની ઉત્સુકતા વૃદ્ધિ પામે છે. શાસન પતિ દેવતા હું તે કેન્ફરન્સના માંગલિક દિવસો સત્વર નજિક લા. કૃનાથ, આપણું વિજયિન્ફરન્સની આ ત્રીજી બેઠક માટે કેટલી એક શંકાઓ થાય છે, તે આપ કૃપા કરી દૂર કરે.

Page #10

ર૭૪
આમાનદ પ્રકાશ,
بوية والثالث الاعطالبعل
યતિધર્મ–વત્સ, તેવી શું શંકા છે તે જણ.
શ્રાવકધર્મ–ભગવન, બીજી કોન્ફરન્સની જેમ આ કોન્ફ રસના પ્રમુખપદ ઉપર આવનાર ગૃહરી સર્વને સંમત થશે : બીજી કોન્ફરન્સ વખતે આવી ચડેલા વેષ ધારી યતિઓના સ્થાન ને માટે કાંઈ વાંધો નહિં આવે ? અને બીજી કેન્ફરન્સ વખતે જેવી ફંડની મોટી રકમ થયેલ તેવી રીતે અહિંપણ કરવાની ચજના ઉત્પન્ન થાય તે તે સર્વે માન્ય થશે ? અને તેવા કારણ ની શંકાથી વિદેશી ધનાઢય ગૃહની હાજરી ઓછી તે નહે. થાય ? આવી આવી શંકાઓ મારી મનોવૃત્તિમાં સુર્યા કરે છે. - યતિધર્મ-વત્સ, તેવી શંકા થવા સંભવ છે પણ આપણું વિજયી કોન્ફરન્સના જીવનને વધારનારા જે તમારા શુદ્ધ શ્રાવકે છે, તેઓ પિતાના બુદ્ધિ વૈભવથી કે યુક્તિથી આ ભારત વર્ષના જેને મહાસમાજમાં કાંઈ પણ હાની થવા દેશે નહીં. તેઓ જાણે છે, આ કોન્ફરન્સ, જૈનના ઉદયસાગર ને વધારનારી ચંદ્રકલા છે, આહંત ધર્મની ઊન્નતિ રૂપ સરિતાને પિષણ કરનારી મેઘ માલા છે. યતિધર્મ અને શ્રાવક ધર્મરૂપ કલ્પવૃક્ષને ઉછેરનારી અમૃત ધારા છે. તેવી જગદ્ગદ્ય કેન્ફરન્સને હાનિ કરે તેવા વિનને તેઓ તત્કાલ નાશ કરવાનો પ્રયત્ન કરશે. હું મારી દિવ્યશક્તિથી જાણી શકું છું કે, આ ત્રીજી કોન્ફરન્સના પ્રમુખ પદ ઉપર સર્વ માન્ય એક શ્રાવક વર્યની નિમણુંક થશે. પ્રમુખનું સિંહાસન એ મહા મંડપને દીપાવશે. તમારી બીજી શંકા વેષધારી યતિ. એને માટે છે, તે વિષે પણ ગુજરાતના ચતુર શ્રાવકો પ્રથમથીજ નિર્ધનતા ભરેલી એજના ઘડી કાઢશે. તમારી ત્રીજી સંત

Page #11

પતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મના સવાદ.
૨૭૫
tsetestetete
તા નિર્મલજ છે. કારણ કે, કોન્ફરન્સની આબાદી માટે જે ફંડ કરવામાં આવ્યુ છે તે વારવાર કરવા અને તેથી ધનાઢ્ય પ્રતિનિધિઓના ધનલુબ્ધ હૃદયને વારંવાર કચવાવા કેન્ફરન્સ ના અગ્રણી સુજ્ઞ પુરૂષો તેવા વિચાર કરેજ નહીં. વત્સ, તમારે નિશ્ચિંત રહેવુ. આ વિજયિની જૈન પરિષદાને હાનિ થાય તેવા પગલા કોઈ શ્રાવપુત્ર તો ભરેજ નહીં. અને જો દુર્બુદ્ધિથી તેમ કરવાની મનેવૃત્તિ કોઈ અગ્રણી શ્રાવકના હૃદયમાં ઉત્પન્ન થાય તા તે શ્રાવકજ નથી એમ સમજવુ તેવા અધમ શ્રાવકે! કોન્ફ રન્સના દ્વેષી થવાથી નારકીના અધિકારી થાય છે.
શ્રાવકધર્મ--ભગવન, આપના વચનામૃતથી મારી શકા પરાસ્ત થઈ ગઇ છે. હવે આપ દયા સાગર ભગવત એ કેન્ફરન્સની ઉન્નતિ માટે તનમનથી પ્રયત્ન કરવાની મનાવૃત્તિ તમારા સાધુઓમાં સ્ફુરે તેવી પ્રેરણા કરો. આ વિજયવાત્તા જો મુનિ આના ઉપદેશમાં જોડાય તે જૈન કોન્ફરન્સના વિજયનાદ ભારતની દશે દિશાઓને ગજાવી મુકે. કૃપાનાથ, આ ત્રીજી કૈાન્સ ની બેઠક ગુજરાતની રાજધાનીમાં થવાની છે, તે પ્રસ ંગે જે કાઇ મહાત્મા મુનિરાજનું સાનિધ્ય તે સ્થાને હોય તા કોન્ફરન્સના પ્રતાપી કિરાના પ્રકાશ ભામડલ જેવા થાય; એટલુ જ નહીં પણ તેના ઊન્નતિભરેલા ઉદય પૂર્ણરીતે સંપાદન થાય.
ચતિધર્મ-વત્સ, મારી પ્રભાવિક શક્તિથી જોવામાં આવે છે કે, તે તમારી ધારણા પરિપૂર્ણ થશે. જેના જ્ઞાનગૌરવથી જૈનપ્ર જા કૃતાર્થ થયેલી છે, જેની દેશનાના પવિત્ર પ્રવાહે ભારતવર્ષે નામિથ્યાત્વ મલને ધેાઈ નાંખ્યા છે, જેના ચિંતામણિ સમાન

Page #12

૨૭૬,
આત્માનંદ પ્રકાશ, & & &
&& &&&& & >Page #13

યતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મને સંવાદ
به نام لیلی بیلٹ اینڈیٹ
ના પ્રભાવથી કેટલાએક કૃતન શ્રાવકે અને મુનિઓ તેના માતાનું ઊપકારને કદિ ભુલી જશે પણ જેઓ કૃતજ્ઞ શ્રાવકે અને મુનિઓ છે તે કદિ પણ તે મહાશયના ઉપકારને ભુલવાના નથી. ભારત ર્ષની ઘણું દેશમાં એ પવિત્ર આત્માના ગુણ ગવાય છે. તેના ઉપકારમાં દબાયેલા આખા પંજાબ દેશે તેના પવિત્ર નામનું મરણ રાખવા અનેક મારક કાર્યો થાય છે ગુજરાતમાં પણ કેટલેક સ્થળે એ રબર્ગવાસી સલુરૂના મરણ ચિન્હ જોવામાં આવે છે વત્સ, કહેવાને આનંદ થાય છે કે, સૌરાષ્ટ્રમાં સિદ્ધગિરિની છાયામાં આવેલા ભાવનગર શહેરમાં તે મહાશયના ભાવિક ભકતએ “ શ્રી આત્મારામજી જૈન પુસ્તકાલય” એવા નામથી એક કાર્યાલય ઘણાં વર્ષથી ઉઘાડયું છે. તે સાથે હમણું કોન્ફરન્સના વિજયી વર્ષમાં તે પ્રતાપી ગુરૂના ગુણ ગૈરવને ગર્જનાથી ગાતું, તેમના સગુણ શિષ્ય પરિવારનું ધાર્મિક યશોગાન કરતું અને શુદ્ધ શ્રાવકોને નિષ્પક્ષપાત પણે પ્રબોધ કરતું “આત્માનંદ પ્રકાશ” એવા નામનું તે ગુરૂના નામથી અલંકૃત એવું એક માસિક પત્ર પ્રગટ કરવા માંડ્યું છે. તે ગુરૂ નામથી પવિત્ર એવા પત્રની સર્વદા અભિવૃદ્ધિ થાએ “તારા”
આ સાંભળી શ્રાવક ધર્મ ને અપાર આનંદ થયે; પછી તે બંને પરસ્પર ભેટ કરી પુનઃ મલવાને સકેત કરી પિત પિતાના સ્થાનમાં ચાલ્યા ગયા.
समाप्त.

Page #14

ર૭૮
આત્માનંદ પ્રકાશ,
વિમલચંદ્રસૂરી અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા
(ગતઅંક પૃષ્ટ ર૬૪ થી ચાલું. ) આ ઉત્તર સાંભળી સંતુષ્ટ થયેલા શિષ્યએ બીજો પ્રશ્ન કર્યો. અંધાર છે. વિશિષ્ણ તૈ“ અંધ પુરૂષના કરતાં વિશેષ દુ:ખી કોણ ? ”સૂરિશ્રીએ સત્વર આલેચના કરી કહ્યું કે “શી” અંધ પુરુષના કરતાં વિશેષ દુ:ખી રાગી પુરૂષ છે. ” આ સાંભળતાંજ તેઓ આશ્ચર્ય સાથે સંતોષ પામી ગયા અને તત્કાલ ત્રીજો પ્રશ્ન કર્યો-“વા સૂરો " “શૂરવીર કેણ ?” મહાશય સૂરિરાજે ઉત્તર આપ્યું કે, “ સ્ટઢના કોન વાર્નર દયથિત ' “જે સુંદર સ્ત્રીઓના નેત્ર રૂપ બાણથી પીડિત થતું નથી તે પુરૂષ ખરે. ખરે શૂરવીર છે.”
- ત્યાર પછી સુરિરાજે પોતે આપેલા લણ પ્રશ્નોના પ્રત્યુત્તરનું વિવેચન કરી જણાવ્યું કે, વત્સ, આજે તમે પુછેલા પ્રશ્ન ઘણાં ગંભીરાર્થ છે.—પ્રથમના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જે કહેવામાં આવ્યું છે કે, આ જગતમાં માણસને મૃત્યુનો ભય છે " આ વિષે તમારે બહુ વિચારવાનું છે સર્વ પ્રાણીઓને જગતમાં મૃત્યુને ભય મોટે છે. મૃત્યુનું સંકષ્ટ આવે તે વખતે પ્રાણી ગમે તેવું અકૃત્ય કરવા પણ ધારે છે. જે પોતાના પ્રાણનો બચાવ થતો હોય તે કૃપાળુ પિતા બને માયાળુ માતા પોતાના પ્યારા સંતાનને પણ છોડી દે છે. મૃત્યુના ભયંકર મુખમાંથી બચવા બીજા ઉપર મેટી હાનિકરધાને માણસ પ્રવર્તે છે. જે મૃત્યુનો ભય ન હતું

Page #15

શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા, રફ xxxxxxxxxxxxxxxx, . તે આ લોકની મર્યાદા રાજય તરફથી થઈ શકતે નહીં જંગમ સ્થાવર દરેક પ્રાણી મૃત્યુથી ડરે છે. વિદ્વાન પુરૂ છે મૃત્યુના ભયમાં થી બચવા અને સાધનાઓ સાધે છે. કેટલા એક આયુર્વેદના ઊપચારે સેવે છે, કેટલા એક ઈષ્ટ ઉપાસના કરે છે અને કેટલા એક યોગ સાધના ઉપાસે છે. મૃત્યુથી બચવાના તે બધા ઉપાય કૃત્રિમ છે. ખરેખર ઉપાય તે આત્મ સાધન છે. ચારિત્ર ધારણ કરી, ધર્મક્રિયામાં તત્પર રહી અનુક્રમે પરમપદની પ્રાતિ મેલવવા જે જે ઉપાય આગમમાં કહેલા છે તે ઊપાયે સાધવા થી એ મૃત્યુને ભય મટે છે. તે સિવાયના બીજા ઉપાય મૃત્યુ ના ભયમાંથી મુકત કરવા અસમર્થ છે.
બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે, “અંધ પુરૂષથી પણ રાગી પુરૂષ દુઃખી છે. તે પ્રશ્નને ઉત્તર તમારે અવશ્ય મનન કરવા યોગ્ય છે. અંધ થયેલો પુરૂષ આ નાશવંત જગતના પદાર્થ જોઈ શકતો નથી તેથી તેના માં તેટલે રાગ દ્વેષ ઓછો થાય છે તેમજ ચ દ્રિ યને લગતા વિષયના વિકારે તેને વ્યથા આપી શકતા નથી તેથી તે બિચારે તેટલે અંશે સુખી છે પણ રાગી પુરૂષ તે રાગાંધે થઈ અનેક સંકષ્ટમાં આવી પડે છે. રાગાંધને ક્ષણે ક્ષણે અનેક વિપત્તિઓ આવી પડે છે. કામાંધ પુરૂષ મહા અકૃત્ય કરી આલેક અને પરલોકની સષ્ઠ શિક્ષા ભેગવે છે. મિહાંધ પુરૂષ પોતાની સ્થિતિના ભાનથી વિમુખ થાય છે. સ્ત્રી રાગાંધને પડેલી આપત્તિઓના અનેક દ્રષ્ટાંત આગમમાં આપવામાં આવ્યા છે. ધન રાગાંધની અવસ્થા છે. ઠેકાણે કષ્ટ ભરેલી જોવામાં આવે છે. ઇંદ્રિયના જુદા જુદા વિશે ઉપર રાગ કરી અંધ થયેલા અનેક પ્રાણીઓની સ્થિતિનું વર્ણન તમે ઘણે

Page #16

આત્માનઢ પ્રકાશ
૨૦
trt
ઠેકાણે વાંચેલું અને અનુભવેલુ છે. શિષ્યા, રાગ એ સર્વ અનર્થનુ મૂલ છે. રાગ રૂપ મહા વિષ સર્પના વિષથી પણ અધિક છે. રાગ રૂપ મહા ગિરિ ઊપર ચડેલાઓને અકસ્માત ઝ પાપાત કરવા પડે છે. તેથી રાગી પુરૂષ અંધ પુરૂષથી વિશેષ થાય છે.
ત્રીજા પ્રશ્નના ઊત્તરમાં કહ્યું કે, “જે સુંદર સ્ત્રીએના નેત્ર રૂપ બાણથી પીડિત થતા નથી તે પુરૂષ ખરે ખરા શૂરવીર છે.'' આ ઊત્તર વિષે જેટલુ વિવચન કરીએ તેટલું ચ ું છે. અધિક બળવાન્ પુરૂષ રણમાં શૂરવીર થઇ શકે, અધિક ધનવાન્ પુરૂષ ઊદારતાના ગુણથી દાનમાં શૂરવીર થઇ શકે અને તેવા અનેક પુરૂષા શૂરવીર થયેલા જોવામાં આવે છે પણ રમણીયાના કટાક્ષ ખાણથી બચી આત્મ રક્ષણ કરનારા શૂરવી વીરલા હાય છે. મહા, ગાભ્યાસી, દ્રઢ પ્રતિજ્ઞાવાલા અને સંયમમાં તત્પર એવા પુરૂ પણ સ્ત્રીઆના કટાક્ષથી યોગભ્રષ્ટ, પ્રતિજ્ઞા ભ્રષ્ટ અને સંચમ ભ્રષ્ટ થયેલા છે તેથી જે પુરૂષ કામિનીના કટાક્ષ બાણથી વ્યથિત થયેલા ની તેજ ખરેખરા શૂરવીર છે.
વત્સા, ઉપરના ઊત્તરાના સારમાં તમારે ધતુ શીખવાનું છે. મૃત્યુનો ભય રાખવા, રાગાંધ થવુ નહીં અને કાગનીના કટાક્ષથી વ્યથિત થવું નહીં. તમારા ચારિત્રના ઊંચ બલથી આત્માનું રક્ષણ કરવુ. તે રક્ષિત આત્માને પરમાત્મા સાથે જોડી દવે.
રિ શ્રીના વિવેકી વચન સાંભળી સર્વ મુનિમડલ પ્રસન્ન થયુ અને તેણે નીચના પ્રશ્નાત્તર રૂપે તે સંપૂર્ણ ગાથાને પેાતાની હૃદય પઠેડાંમાં સ્થાપિત કરી.

Page #17

શ્રી તીર્થંકરની પ્રતિમા પૂજન વિષે,
ર૧
कस्माद्भयमिह मरणा दंधादपि को विशिष्यते रागी।
कः शूरो यो ललना लोचनबाणेन च व्याथितः ॥ ८ ॥ શિઆ લેકમાં પ્રાણીને કાને ભય ?
ગુરૂ-મૃત્યુને. શિષ્ય અંધ પુરૂષથી વિશેષ દુઃખી દેણ ? ગુરૂ-રાગી પુરૂષ. શિવે–ખરે શૂરવીર કોણ ? ગુરૂ–જે સુંદર સ્ત્રીઓના નેત્રરૂપ બાણથી પીડિત થતો નધિ ત.
અપૂર્ણ
શું જૈન આર્યોજ માત્ર તીર્થકર ભગવંતની
પ્રતિમા પૂજનના અધિકારી છે? થોડા એક દિવસે ઉપર મુંબઈમાં વસતા મીત્ર માણેકજી પેસ્તનજી નામના પારસી ગૃહરના સંબંધમાં તીર્થકર મહારાજની પ્રતિમા તેને પૂજવ, દેવી કે નહીં તે બાબતમાં સંગીન ચર્ચા ચાલી હતી. કેટલાએક જૈન બંધુઓએ શ્રી માંગરોળ જૈન સભાની ઓફિસમાં તેની શ્રી મહાવીર પરમાત્મા પર તેણે કરેલી વિનંતિના ભાષણ પ્રસંગે, તે જન મુનિના સમાગમથી તથા જેનોના સહવાસથી અને જૈન ધર્મ સબંધી તેણે થોડું એક જ્ઞાન : પાદન કરવાથી તથા મદિરા અને માંસને તેણે પરિહાર કરવાથી તે જેની થયેલ છે અને જૈન ધર્મ ઉપર તેને શ્રદ્ધા પર થયેલ

Page #18

આત્માનંદ પ્રકાશ,
છે, એવા ઉદ્ગારે નિકળવાને પ્રસંગે તેની વિનંતિને વાહ વાહ શબ્દોથી વધાવી ધન્યવાદ આયે હતું અને તીર્થંકર મહારાજની પ્રતિમા પૂજવાની તેની અભિલાષાને પરિપૂર્ણ કરવાની કોશિશ પણ આદરવા જિજ્ઞાસા બતાવી હતી. ત્યારબાદ જીને મંદિરમાં આડંબર સહિત તેને તીર્થંકર મહારાજની પ્રતિમા પૂજવાને તેની ઈચ્છાને અનુમોદન કરનારાઓ લાવનારા છે એવી હવા સર્વત્ર પ્રસરી રહી. તેટલામાં તત્કાળ બીજે જ દિવસે અનેક જૈન બંધુઓએ તે સભામાં પ્રસરેલા વિચારોથી વિરૂદ્ધ વિચારો દર્શાવવા માંડયા કેટલાએક જેને એવું બોલવા લાગ્યા કે હવે હડહડતો પાંચમો આરે આવ્યો છે. અને ધર્મ ચાળણીએ ચળાવાનો છે. ત્યારે શું મુસલમાન, પારસી કે યુરોપીયન સર્વ કેઈ જિન પ્રતિમા પૂજી શકે ?
આ લેખક તે વખતે મુંબઈમાં હતો. જોકે કેટલાએક કામના પ્રસંગથી માંગરોળ સભાની ઓફિસમાં ભાષણ સમયે હાજર થઈ શકે નહોતો તો પણ તે વખતે હાજર રહેલા એક વિદ્વાન સદ્ગૃહસ્થ પાસેથી બનેલી સર્વ હકીકત તેના સાંભળવામાં આવી હતી અને ત્યારબાદ છાપાદ્રારાએ વાંચવામાં પણ આવી હતી. મી. માણેકજીની તરફેણમાં તેને અભિપ્રાય છે કે વિરુદ્ધમાં એવું જુદા જુદા વ્યક્તિઓના તરફથી તેને પૂછવામાં આવતાં કેટલાએક તટસ્થની પાસે પણ મોટા પ્રવાહના વેગમાં તણાવાની જેમ ઓથે રીટી (આધાર ) ની અપ્રાપ્તિના સબબથી દેશકાલને અનુસરી મજકુર પારસી ગૃહસ્થ માત્ર પ્રતિમાના દર્શનનો જ અધિકારી હૈઈ શકે અને પ્રતિમાના પૂજનને અધિકારી હોઈ શકે નહીં એવી શંકા યુકત વિચાર આપવાની ફરજ પડતી હતી.

Page #19

ચતિધર્મ અને શ્રાવકધર્મને સંવાદ
૨૮૩
યવનાદિ અનાર્યો જૈન થયા છતાં જિન પ્રતિમાના પૂજનના અધિકારી થઈ શકે છે કે નહીં આવી શંકા અનેક સુજ્ઞ તથા અજ્ઞ જૈનેના અંતઃકરણમાં વ્યાપેલી છતાં તે બાબતના સમાધાનાથે જૈન સિદ્ધાંત (આગમ) માં વા સિદ્ધાંત જેવા બલવાન આધાર રૂપે મનાતા ગ્રંથમાં કાંઈપણ આધાર છે કે નહીં તેવું જાણવાની શોધ બળમાં પડવાને તેઓ ટેવાયેલા નહીં હોવાથી કેટલાએક અધર અધરથી અભિપ્રાય આપનારાઓની જેમ પોતાના મતને અનુસરતો બીજાઓને અભિપ્રાય મળવાથી જાણે તે અભિપ્રાય મહા જ્ઞાનીએ આપેલો હોય એવું માની હઠ કદાગ્રહી થઈ વર્તે છે. તીર્થ કરના સિદ્ધાંત વા સિદ્ધાંત જેવા આચાર્યોના રચેલા બલવાન ગ્રંથિમાં બતાવેલા વિધિ કે નિષેધ માર્ગમાં સારી રીતે પ્રવીણતા મેળવ્યા શિવાય તેને ગ્રેવેની શહાદત વિના જાણે પિતાનો અભિપ્રાય તે મહાન્ ગીતાર્થને અભિપ્રાય છે તેવા રૂપે પ્રદર્શિત કરવા તે પણ પ્રબળ માહ સૂચક છે.
ગયા જૈન પત્રમાં અર્થાત્ તા. ૩૧ મી જુલાઈના પત્રમાં શાંતિ વિજયજીએ નંબર ૨૧ ના સવાલના જવાબમાં આગમ વા આગમ જેવા બલવત્તર ગ્રંથના આધાર શિવાય મન કલ્પિત જવાબ આવે છે, તેમણે તે જવાબના આધારમાં કોઈપણ ગ્રંથની શહાદત આપી હતતો મનઃકલ્પિત લખવાની જરૂર પડતી નહિ.
આ લેખકનું મન પણ આ વિષયની બાબતમાં કોઈપણ ચેકસ અભિપ્રાય ઉપર આવી શકયું નહોતું. પરંતુ કોઈપણ, બલવાન ગ્રંથને આધારે આ વિષયને નિર્ણય કરવાની તીવ્રજિજ્ઞાસા અંતઃકરણમાં પુરૂષાર્થ પૂર્વક વ્યાપેલી હતી.

Page #20

૨૮૪
આત્માનઃ પ્રકાશ,
સિદ્ધગિરિરાજની અશાડી ચતુર્દશી ઉપર યાત્રા કરવા સારૂ જતાં આ લેખકના વાંચવામાં નીચેના સથ આગ્યે.
प्रश्नः तथा यवन धीवरादयः श्राद्धा जातास्तेषां ती र्थकृत् प्रतिमा पूजनेलाभानवेति ॥
उत्तर: यदि शरीरस्य तथा वस्त्रादीनां च पावित्र्यं स्यात तदा निषेधो ज्ञातो नास्तिपरं तेषां प्रतिमा पूजने लाभ एव જ્ઞાતોસ્તીતિ ! ૭o ||
ઉપરના ૭૧ માં ન ંબરના પ્રશ્ન તથા તેના ઉત્તર શ્રી સેન પ્રશ્ન નામના ગ્રંથના અધિકારછે. શ્રી વિજયસેન સૂરિ મહારાજે મ ગ્રંથ રચેલોછે. અને તે સિદ્ધાંતના જેવા આધારવાળા ગણાયછે, અવા વિદ્વાનોના અભિપ્રાય હાવાથી તેવા મડ઼ાન પુરૂષના અભિપ્રા ચને આ સમયે જૈન વર્ગના વિદ્વાન મનુષ્યેાના વિચાર ઊપર મુકવાની આવશ્યકતા જણાયાથી આ વિષય લખવાની જરૂર પડી વિદ્વાનો તા પ્રશ્ન તથા ઉત્તરને સેહેજ સમજી શકે તેમછે. પરંતુ, સંસ્કૃત ભાષાના અજ્ઞ અધિકારીને જણાવવાનુ કે
પ્રશ્ન—તથા મુસલમાન અને કસાઇને ધંધા કરનારા વિગે'દ શ્રાવક થયા હોય તેને તીર્થંકર પ્રતિમાના પૂજનમાં લાભ છેડે
નહીં ?
ઊત્તર—જો શરીર તથા વસ્ત્રો પ્રમુખની પવિત્રતા હોય નિષેધ છે એવું જાણવામાં નથી પરંતુ તેઓને પ્રતિમાના પૂજનમાં લાભજછે એમ જાણવામાંછે, ૭૧.

Page #21

શ્રી તીર્થંકર પ્રતિમા પૂજન વિષે.
૨૮૫
ઉપરના સવાલ અને જવાબને પ્રત્યેક શબ્દોની બાબતમાં પાલીતાણા મુકામે ગોઘારી ધર્મશાળામાં અનેક મુનિરાજ સમક્ષ ચર્ચા ચાલતાં ગાડરીયા પ્રવાહમાં ન તણાવાના અભિપ્રાય ઉપર સર્વે આવ્યા હતા. - મજકુર માણેકજી પેસ્તનજીને આ લેખક સનેહી વા પક્ષપાતી છે અને તેવા અભિપ્રાયથી આ લેખ લખવાનો પ્રયાસ કર્યો છે એવું વાચક વિદ્વાનોએ પોતાના પવિત્ર અભિપ્રાયમાં લાવવાની તરકી લેવી નહીં, પરંતુ કોઈ મનુષ્ય અનાર્ય કુળમાં ઉત્પન્ન થયા હોય અને તેને જૈન દર્શનની શ્રદ્ધા થઈ હોય તે ઊપરના નિયમને અનુસારે તીર્થંકરની પ્રતિમાને પૂજવાને તે અધિકારી થઈ શકે છે કે નહીં તેને જ માત્ર બળવાન ગ્રથને આધારે નિર્ણય કરવાની જરૂર છે. તેથી આ લેખ લખવાનો પ્રયાસ કરેલ છે.
વળી આ લખાણ માત્ર સેનસૂરિ મહારાજને સેન પ્રશ્નનો ૭૧ મે પ્રશ્ન વંચવામાં આવવાથી વિદ્વાનોના વિચાર ઉપર લાવવા સારૂ લખવામાં આવેલ છે. બીજા કેઈ પણ હેતુથી લખવામાં આવેલ નથી. તેથી તેને પ્રશ્ન ગ્રંથના આધારથી વિરૂદ આધાર જયાં સુધી તેના કરતાં બલવત્તર ગ્રંથમાંથી ન ઉપલબ્ધ થાય ત્યાં સુધી સ્વમતિ કલ્પનાને વળગી રહેવું કે નહિ તે, તેવી બાબતમાં બતાવવામાં આવતા વિદ્વાન આચાર્યના અભિપ્રાયને અનુસરી સુજ્ઞ શ્રાવકોએ અમલ કરે એવી વિનંતિ છે.
-

Page #22

૮૬
આત્માનઃ પ્રાશ,
વ્યવહાર શુદ્ધિ.
( લેખક મુનિ રત્ન વિજયજી )
વ્યવહાર એ વાક્ય મહા અર્થ સૂચક છે. જે વડે પ્રતીતિ થાય છે. જેના વડે ધાર્મિક યત્ર ક્યા કરે છે. જે સદાચરણ કહેવાય છે. ચારિત્ર કહેવાય છે. માક્ષ પથ કહેવાય છે. વલી જેને ગુણ ઠાણાનું સ્વરૂપ કહે છે. તેના પાંચ વિભાગ છે. ૧ આગમ વ્યવહાર, ૨ સૂત્ર વ્યવહાર, ૩ આજ્ઞા વ્યવહાર, ૪ ધારણા વ્યવહાર, ૫ જીત વ્યવહાર. આત્મ બલથી ઉત્પન્ન થઈ જે કાંઈ ક્રિયાના બલને પકડે તે આગમ વ્યવહાર. એવા આગમ પુરૂષોના મહા વાક્ય ત્રિપદી પૂર્વક ચાદ પૂર્વ જ્ઞાન દ્વારાએ આચરણ કરાય તે સૂત્ર. સૂત્રવ્યવહારી પુરૂષોએ ફરમાન કરેલું તે આજ્ઞા વ્યવહાર. તેમાં પણ કાલદાષ વડે અમૂક વિસ્મૃતિ અમૂક સ્મૃતિ અને તદ ંતર, ગત વ્યવસાયવાળુ આચરણ તે ધારણા વ્યવહાર. તેમાં પણ પુરૂષાંતર પક્ષાંતર, પાઠાંતર વિગેરે સખળ કારણેાને લીધે જ્યારે સુવિહીત, ભવભીરૂ, શુદ્ધ પ્રરૂપક, આજ્ઞારસિક, અશ અને વિદ્વાન પુરૂષો એકત્ર થઇ દીધં બુદ્ધિ પૂર્વક કાનુના ધડે તે જીત વ્યવહાર. આવા વ્યવહારા જુદા જુદા રૂપમાં પ્રવૃત્ત છે. જેવા કે જિન કલ્પ, સ્થિવિર કલ્પ, પ્રતિમા ધારક, અભિ ગ્રહ ધારક, સામાયિક ચારિત્ર, છે।પસ્થાપનીય ચારિત્ર, પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મ સપરાય અને યથાખ્યાત ચારિત્ર, સંવૃતાનગાર, અસવૃંતાનગાર, અપ્રમત્ત, પ્રમત્ત, નવદ્દીક્ષીત, સ્થવિર, કુલગણુ, સંધ, ખારવ્રતધારક શ્રમણા પાસ, એકાદશ પ્રતિમા ધારક શ્રમણે પાસક, અિવ્રતિ સમ્યગ્દષ્ટ, માગાનુસારી, આ પ્રમાણે પૃથક

Page #23

જાણવા જોગ બીના,
૨૮૭
પૃથક વિભાગોમાં વહેચાઈ જવાથી તરતમ વેગને પામી ગયો. જેથી કેટલા એકમાં પ્રતિપદના ચંદ્ર જે વ્યવહાર, તો કઈમાં બીજના ચંદ્ર જે, ત્રીજના ચંદ્ર જે એમ ચાવત પૂર્ણિમાના ચંદ્ર મંડળ જેમ ગોળ સુંદરકાર તેજેરાશિ વ્યવહાર હોય છે. જે પ્રાણ માર્ગથી બહિર્મુખ છે તેમાં વ્યવહાર હોઈ શકતા નથી. વ્યવહાર વડે જ ધર્મ ઓળખાય છે. જેમ હીરામાં તેજ, અશ્વમવેગ, ચંદ્રમાં સુધા અને શબ્દમાં અર્થ કિંમતી છે તેમ ધર્મમાં વ્યવહાર કિં. મતી છે. ચિરેલા આંબાના વૃક્ષની જેમ વ્યવહાર વિના ધર્મ નિષ્ફલ ગણાય. તેમજ સિંહના ફેટોગ્રાફની માફક વ્યવહાર વિનાને ધર્મ સમજે. હીરાને શરાણ, સુવણેને કઈ અને રત્ન કંબલને હુતાશન જેમ સુધારી શકે છે તેમ ધર્મને સુધારનાર વ્યવહારજ છે. ખરા શબ્દમાં બેલીએ તો ધર્મનું જીવનજ વ્યવહાર છે. જેમ હાથીનું બળ કુંભસ્થલમાં, સિંહની શક્તિ પંજામાં, વૃષભનું બળ ધરામાં, બેચરનું બળ વિદ્યામાં, તેમ ધર્મનું બળ વ્યવહારમાંજ છે. ચક્ષુ હીન નર, પક્ષ હીન પક્ષી, વરાળયંત્ર વિના અગ્નિર, સુગંધી વિના પુષ્પ, કાંટા વિના ઘડીયાળ એ સર્વે જેમ દુર્દશા પામે છે તેમ વ્યવહાર વિને ધર્મની ગતિ સમજવી. તેથી વ્યવહાર શુદ્ધિની ખાસ આવકતા છે.
– ––9 – –– અપ ઈ. મે. આત્માનંદ પ્રકાશના તંત્રી જોગ,
મુ. ભાવનગર બંદર. નીચેની બીના આપના ચોપાન્યામાં પ્રગટ કરશો. સાધુસાધ્વી શ્રાવક શ્રાવક અને જૈન શાળાગામ તથા

Page #24
ર૮૮ આમાનંદ પ્રકાશ, હરકેઈ અન્ય દર્શની રજવાડા વિગેરેને અમારી મારફત જૈન ધર્મના છાપેલાં પુસ્તક ભેટ તરીકે મેકલવામાં આવે છે. આ ખાતામાં શ્રી ઉંજાવાળા શા. હીરાચંદ સાંકળચંદે દર માસે રૂ ૧રા આપવા કબુલ માં છે. આ ગૃહસ્થની મુંબઈમાં છે. મંગળદાસ વિઠલદાસના નામની ખાંડની વખાર છે તે વખાર ચાલે ત્યાં સુધી તથા બીજા કોઈના ભાગમાં બીજી કેઈ દુકાન તેઓ મુંબઈમાં કરે તે દુકાન ચાલે તેટલી મુદત સુધી કાયમ આપવાને કબુલ થયા છે. આવી ઉત્તમ પ્રકારની સખાવત માટે અમો તેમને અંતાક રણથી ધન્યવાદ આપીએ છીએ. પિતાની ઉત્તમ લીમીને સ ઉપયોગ કરવાની ઈચ્છા ધરાવનારા આવા સગ્રહની ઉદારતાનું અનું કરણ કરવું યોગ્ય છે. આ પુસ્તકે શ્રી મુંબઈથી શ્રી જામનગર વાળા શા સેભાગચંદ કપુરચંદ તથા શ્રી માંગરોળ જન સભા વાળા દરેક ઠેકાણે મેકલાવે છે. તેને વહીવટ શા. સભાગચંદ કપુરચંદને સેંપવામાં આવ્યું છે આ ખાતામાં શ્રી મુંબઈના જોટાના પાટીયા તરફથી દરમાસે રૂ ૧રા પાવતા હતા પણ તે પાટીઉં બંધ પડવાથી હાલમાં તે આવક બંધ થઈ છે અને હાલમાં પુસ્તકે વધારે મેકલવાની જરૂર પડવાથી ખર્ચ વધારે થાય છે. માટે દરેક જૈન ગ્રહથ આ ખાતામાં યથા શકિત સારી રકમની મદદ કરશે એવી આશા છે. સંવત ૧૯૬૦ના અશાડ શુદી. 10 શુક્ર. લી. વૅણીચંદ સુરચંદ શ્રી મેસાણાવાલાની સહી દા. પોતે મુકામ, હાલ શ્રી,પાલીતાણું. For Private And Personal Use Only