Book Title: Ahimsani Yatra
Author(s): Kumarpal Desai
Publisher: Jaibhikkhu Sahitya Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032289/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnI yAtrA [bhagavAna mahAvIrathI mahAtmA gAMdhI sudhI] kumArapALa desAI T zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. dhIrajalAla dhanajIbhAI zAha jenadarzana zreNI ahiMsAnI yAtrA [bhagavAna mahAvIrathI mahAtmA gAMdhI sudhI] kumArapALa desAI nors A kula 4 baRe keTa zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa amadAvAda - 380 007 eprila, 2002 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya jaina dharmanA siddhAMtone saraLa rIte, lokabhogya zailImAM ane pramANabhUtatAthI rajU karavAno upakrama sva. dhIrajalAla dhanajIbhAI zAha jainadarzana zreNImAM rAkhyo che. sva. dhIrajalAla dhanajIbhAI zAhe pAMca navalakathA, navalikA, caritra ane anya sAhityamAM noMdhapAtra pradAna karyuM hatuM. amadAvAdamAM yojAtI paryuSaNa vyAkhyAnamALAnA teo mukhya sUtradhAra hatA. prasaMgopAtta akhabAromAM teo jainadarzananA koI viSayane laIne lekhamALA lakhatA hatA. AthI emanI smRti jALavavA mATe zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTe sva. dhIrajalAla dhanajIbhAI zAha jainadarzana zreNI pragaTa karavAnuM nakkI karyuM che. - zrI dhIrajalAla dha. zAha likhita "bhagavAna mahAvIra tathA tenA upakrame "namaskAra mahAmaMtra" ane "kSamApanA'nI pustikAo pragaTa thaI cUkI che. e saMdarbhamAM ane vizeSe to bhagavAna mahAvIra svAmInA 2000mAM janmakalyANaka nimitte "ahiMsAnI yAtrA" pustikA pragaTa thAya che. AjanA bhaya, AtaMka ane trAsavAdathI grasita vizvane ahiMsAnA mArge cAlavAnI anivArya AvazyakatA jAgI che, tyAre A pustikA upayogI banaze. * prakAzake che Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkA ne . . * * eka samaye vizva samakSa be vikalpa hatA : hiMsA ane ahiMsA. Aje vizvanI sAme be vikalpa che kAM to ahiMsAno mArga apanAvavo athavA to potAnA astitvano nAza. mAnavajAti Aje bIjA vikalpa tarapha doDI rahI hoya tevuM lAge che. mAnavI Aje hiMsAnA zikhara para beTho che tyAre enA samagra astitva sAme prazna Ubho thayo che. eka bAju vaizvika stare AtaMkavAdano prazna ane rASTra rASTra vaccenI lohiyALa duzmanAvaTa che. bIjI bAju samAjamAM ane gRhajIvanamAM hiMsA vadhu ne vadhu UpasI rahI che. trIjI hakIkata e che ke mAnavImAM vyaktigata rIte hiMsAnI vRtti bahekI gaI che. nizALamAM bhaNatA vidyArthI potAnA sAthInI hatyA karatA acakAto nathI. mANasa bIjI jAti, koma ke raMganA mANasane nirdayatAthI mArI nAkhe che. hatyAno silasilo vyaktigata rUpe ane samAjamAM satata cAlI rahyo che. bhAratIya zAstromAM bhasmAsuranI kathA Ave che. kalyANasvarUpa evA zivane A bhasmAsura tapa karIne ! prasanna kare che. prasanna thayelA ziva ene varadAna mAgavAnuM kahe che to bhasmAsura evuM varadAna mAge che ke jene e sparza kare te bhasmIbhUta thaI jAya. bhoLA ziva ene A zakti Ape che. A zaktinI bIje kyAMya kasoTI karavAne badale bhasmAsura ziva para ajamAvavA jAya che. ziva doDe che. Ano artha ja e ke jyAre hiMsA jAge tyAre kalyANane bhAgavuM paDe che. kathA AgaLa ema kahe che ke bhasmAsurano nAza karavA mATe viSNu mohinI svarUpa dhAraNa kare che. mohinI svarUpathI moha pAmelo bhasmAsura nRtya karatAM potAno * . . . . . ''3 5 * . , , , , , ; ; kAra rAja ; ( t ; Sti ahiMsA-yAtrA, 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAtha potAnA ja mAthA para mUke che ane bhasmIbhUta thaI jAya che, arthAtu vakarelI hiMsA aMte potAne ja bhasmIbhUta kare che. A jagatamAM bhagavAna mahAvIrathI zarU thayelI e ahiMsA yAtrAno vicAra karIe je yAtrAe mAnavIne vizvamAnava ja thavAno nahIM, balka virATa sRSTinA mAnava banavAno Alekha Apyo. e ahiMsAe mAtra "jIvo ane jIvavA do'nI vAta karI nathI, paraMtu samagra jIvana pratyenA samaSTinA mAnava, pazu-paMkhI ane prakRti sudhInA AtmopamyanI vAta karI che. AjathI aDhI hajAra varSa pUrve bhagavAna mahAvIre kahyuM, tuMgaM na maMdarAo, AgAsAo kisAbhayaM nattha / jaha taha jayaMmi jANasu, dhammamahiMsAsamaM natthi / / (meru parvatathI UMcuM ane AkAzathI vizALa jagatamAM kazuM nathI, tevI ja rIte ahiMsA samAna jagatamAM bIjo koI dharma nathI.) bhagavAna mahAvIranA e samayanuM smaraNa karIe. e samaye yajJonI bhaDabhaDatI vALAmAM aneka abola jIvono bali caDAvavAmAM Avato hato. hajAro mUka pazuo yajJanI vedI para potAno prANa gumAvatA hatA ane pazuone haNanAra ema mAnato ke AvI pazuhiMsAthI ene svargaprApti thaze. jeTalI vadhu pazuhiMsA, eTalo e yajJa vizeSa gauravazALI ane vadhu puNyadAyI. e samaye rAjAo potAnI aMgata, svArthayukta ane tuccha-lAlasAnI tRpti mATe vAraMvAra samarAMgaNI jagAvI detA. jo vijaya maLaze to zatrunAM dhana, samRddhi ane strIo pAmaze ane jo samarAMgaNamAM kadAca vIragati pAmaze to svarga ane e svargamAM devakanyAo prApta thaze. AvI III(che. che , 4 ahiMsA-yAtrA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsAne kAraNe hajAro strIonAM saubhAgya tilaka bhUMsAtA hatAM ane hajAro nirdoSa bALako anAtha banI jatAM hatAM. cotarapha yuddhano unmAda, raktapAta ane prANIhatyA jovA maLatAM hatAM tyAre bhagavAna mahAvIre kahyuM tame jene jIvana ApI zakatA nathI, ene mAravAno tamane koI adhikAra nathI. AvI hiMsA vadhu hiMsA jagADe che ane vera Akhare to veramAM vRddhi kare che, AthI ja ahiMsA e parama dharma che ane hiMsA e sarva pApa ane duHkhanuM mULa che. / I bhagavAna mahAvIre potAnA samayanA rAjAone yuddhane badale zAMtino upadeza Apyo. mahAvIranI ahiMsA e manuSya pUratI ja maryAdita nahotI, paraMtu prANImAtrane tathA prakRti sahita samagra sRSTine AvarI lenArI hatI. AcArAMga sUtramAM kahyuM che ke "AmrAhule namrApu' "sarva prANIone Atmatulya mAno'. Ama teo sarva jIvone samAna gaNe che ane emanA pratye Adara rAkhavAnuM kahe che. je prANI pratye krUra thAya te mAnava pratye paNa dUra thaI zake. jenA hRdayamAM krUratA haze pachI te prANI hoya ke manuSya sahu tarapha krUra vartana karaze. jenA hRdayamAM karuNA haze te manuSya, prANI, prakRti sarva pratye karuNApUrNa vartana karaze. Ama, hiMsA e bAhya AcaraNa nathI, paraMtu AMtarika duvRtti che. A saMdarbhamAM bhagavAna mahAvIre eka bIjo vicAra paNa Apyo jIva Aje eka yonimAM hoya to pachInA janmamAM bIjI yonimAM paNa hoya. Aje mAkhI hoya to pachInA bhAvamAM manuSya paNa hoya. AvuM hovAthI manuSyane manuSyatara prANI-sRSTine paNa duHkha ApavAno adhikAra nathI. jagatanAM sarva prANIo pratye, pachI te zatru hoya ke mitra, ahiMsA-yAtrA 5 | Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30)/] 6 ahiMsA-yAtrA samabhAvathI vartavuM joIe mAnavInA hRdayano A samabhAva kevo hovo joIe te darzAvatAM bhagavAna mahAvIre Agama-sUtramAM kahyuM,/"jene tuM haNavA mAge che te tuM ja che, jenA para tuM zAsana karavA mAge che te tuM ja che, jene tuM paritApa upajAvavA mAge che te tuM ja che, jene tuM mArI nAkhavA mAge che te paNa tuM ja che, Ama jANIne samaju mANasa koIne haNato nathI, koInA 52 zAsana calAvato nathI ke koIne paritApa Apato nathI." parasparopagraho jIvAnAm' arthAt jIvonuM jIvana ekabIjAnA sahakArathI cAlI zake che. bhagavAna mahAvIre prabodhelI ahiMsA e tAttvika vicAraNA, vyApaka anubhava ane udAtta bhAvanAnuM pariNAma che. sarva jIvonI samAnatAnA siddhAMtamAMthI ahiMsAno AviSkAra thayo che. ahiMsAnI bhAvanAnI sUkSmatA darzAvatAM bhagavAna mahAvIre kahyuM, "pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati e sarvamAM jIva che. temanA astitvano svIkAra karIe." temanA astitvano inkAra eTale svayaMnA astitvano asvIkAra gaNAya. potAnA astitvano asvIkAra karanAra vyakti ja A sarva jIvonI upasthitine nakArI zake. sthAvara ane jaMgama, dRzya ane adRzya tamAma jIvonuM astitva svIkAranAra vyakti ja ahiMsaka kahevAya. A ahiMsaka vicAraNA ja AjanA paryAvaraNano pAyo gaNI zakAya. hiMsA karavAnA vicArathI ja karmabaMdha thAya che. asatya vANI ane vartana e paNa hiMsA che. bIjAne AghAta Apavo athavA to bIjAnI hiMsaka pravRttine Teko Apavo enI anumodanA karavI te paNa sUkSma hiMsA che. prathama vyaktinA cittamAM vicAramAM hiMsA Ave che pachI te Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANI ane vartanamAM pragaTe che. AthI kahevAyuM che ke 'War is born in the mind of men.' vicAra, AcAra ane AhAra e traNemAM ahiMsA pragaTavI joIe. A ahiMsAnA siddhAMtamAMthI ja satya, asteya, brahmacarya, aparigraha ane anekAnta pragaTe che. parigraha ane hiMsA ekabIjA sAthe joDAyelAM che, AthI aparigraha vagara ahiMsApAlana azakya che. AthI ja bhagavAna mahAvIre ahiMsA ane aparigrahane eka ja Asane besADyAM che. aparigraha e daridratA nathI, paraMtu anAvazyaka bhautika saMpattino tyAga che. aparigraha dvArA vizvanI Arthika samatulA paNa jaLavAI rahe. A Arthika lobha krUratAne prere che. AtmAnubhUti vagara krUratA dUra thatI nathI. samabhAva vagara karuNAno srota vaheto nathI. ahiMsA eTale mRtyu pratyenI nirbhayatA. saMgama nAmanA deve eka rAtrimAM bhagavAna mahAvIranI parIkSA karavA mATe vIsa jeTalA anukULa ne pratikULa vikaTa upasargo ApyA. cha-cha mahinA sudhI yogI mahAvIrane ucita bhikSAnna maLyuM nahIM. AtmAnI agni parIkSAmAM Akhare kAMcana zuddha nIvaDyuM. hArelo saMgama mahAvIranA caraNamAM paDyo tyAre bhagavAna mahAvIranA locananA cheDe be AMsu hatAM. bhagavAna mahAvIranA samagra jIvanamAM mAtra eka ja vAra AMsu jovA maLe che ane te e mATe ke emane thayuM ke emane parezAna karavAnA hetuthI saMgame keTakeTalAM karma bAMdhyAM ! Ano artha ja e ke ahiMsaka vyaktinI karuNAnI dhArA zatru tarapha paNa samAnabhAve aviratapaNe pravAhita hoya che. zatrune zatru tarIke jonAra vIra. zatrune mitranI AMkhe jonAra mahAvIra. ahiMsA-yAtrA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArA mAra mAratA hatA rIte jIvI ? Ans: ", bhagavAna mahAvIranI ahiMsA dRSTinA be AdhArasthaMbha che : jIvanamAM abhaya ane maitrIno vikAsa. jIvanamAM anAvazyaka hiMsA vadhI gaI che. mahAvIre kahyuM hatuM - esa khalu gaMthe - hiMsA graMthi che. esa khalu mohe - e moha che. esa khalu mAre - e mRtyu che esa khalu NAraa - e naraka che. se ahiyAe - hiMsA mANasa mATe hitakAraka nathI te se abohIe - te bodhino vinAza karanAra che. bhagavAna mahAvIra ahiMsAnI bhAvanAnA mAtra vyAkhyAkAra nahotA, balka tenA prayogavIra hatA. potAnA jIvanane ahiMsAnA siddhAMtanI prayogabhUmi banAvyuM. ahiMsAnA prayogone kAraNe ja vardhamAnamAMthI mahAvIra banyA. je deha tarapha anAsakta hoya, e ja ahiMsaka thaI zake. anekavidha kaSTo ane upasargone anAsakta bhAve sahana karIne deha taraphanA mamatvano tyAga karyoA dehanI anAsaktine kAraNe ja dIrgha tapazcaryA daramyAna ApelA aneka upasargo emanA dhyAnamAM avarodha karI zakyA nahIM. teonI cetanA dhyAna-samAdhimAM ja kendrita rahI. dhyAna-samAdhimAM kendrita cetanA dharAvanAra bhagavAna mahAvIranI AMtaracetanAne bAhya kaSTano anubhava thato nahoto, balka jIvananAM kaSTone te hasate mukhe sahana kare che. emanA jIvanamAM apAra kaSTo AvyAM paNa teo saheje vicalita na thayA. AganI jvALAo vacce saheje DagyA nahIM. vaizAlI nagarI najIka AvelA morAka . (aa nA kAkI ka, kara - rAja rAjI 8 ahiMsA-yAtrA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMnivezamAM duijjata tApasanA AzramamAM thayelA anubhava pachI emaNe saMkalpa karyo ke koIne paNa aprIti thAya tevA sthaLe rahevuM nahIM. ahiMsAnuM A keTaluM virATa svarUpa che ! potAnI upasthiti koI rIte koIne lezamAtra klezadAyI bane nahIM tevA vicArane pariNAme "abhayadayANaM' bhagavAna mahAvIrane mATe gADha jaMgalo, avAvaru jagAo ane nirjana khaMDero ja rahevAnAM sthAno banyAM. A rIte mahAvIra svAmInI ahiMsA e koI bAhyAcAra nathI, balba mAnavInA jIvana samagrane manorama AkAra ApatI jIvanazailI che bhagavAna mahAvIre potAnI A ahiMsAnI vicAradhArAnI AkarI kasoTI paNa karI. bhagavAna mahAvIra emanA ziSya gozAlaka sAthe rADha nAmanA nirdayI ane hatyArA loko vasatA hatA evA pradezamAM jAya che. ahIM mANasanA zarIranA mAMsanA locA kADhatA kUtarAo hatA, paNa mahAvIre kUtarAone dUra karavA hAthamAM lAkaDI levAnuM paNa pasaMda karyuM nahIM. jaMgalI ane nirdaya mANasothI bharelA A bhayAnaka pradezamAM ahiMsA yAtrA karIne bhagavAna mahAvIre hiMsAnI Aga vacce ahiMsAno saMdeza phelAvyo. bhagavAna mahAvIranA jIvana ane upadezane lIdhe vizvane eka navI vicAradhArA ane kAryapraNAlI maLI. ahiMsAmUlaka AcAramAMthI samatAmUlaka jIvanavyavahAra maLyo ane emAMthI samanvayamUlaka ciMtana jAgyuM. samanvayamUlaka ciMtanamAMthI syAdAmUlaka vicAra jAgyo. syAdvAdamUlaka vicAramAMthI anekAntabhUlaka darzana jAgyuM. ahiMsA e sAmAjika jIvanano AdhAra, mAnavIya cetanAno AviSkAra ane sahaastitvano saMskAra banI rahI. ahiMsA-yAtrA 9 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aje ApaNe zA mATe ahiMsA varSa UjavI rahyA chIe ? kAraNa e che ke mAnavajAta Aje hiMsAnA zikhare beThI che. hiMsA to khuda mahAvIranA samayamAM hatI, paraMtu e samayanI ane AjanI paristhitimAM taphAvata che. bhagavAna mahAvIra jamyA e yuga pAse mAtra hiMsA hatI, teno koI vikalpa nahoto. jyAre Aje vartamAna yuga pAse ahiMsAnI bhAvanA che. emAM saphaLa prayogono itihAsa che, tema chatAM vartamAna samasyAonA ukela mATe hiMsAno ja Azaro levAya che. vartamAna yuganI vicAradhArAmAM rahelI vaicArika vikRti ane dArzanika vikRti Aje sarvatra jAgelA hiMsAnA tAMDavamAM joIe chIe, tyAre Aje ahiMsAnI vizeSa jarUra che ApaNA jIvananI ke samAjanI samasyAo, vyaktigata jIvana, sAmAjika suvyavasthA, rASTranI pragati ane vizvanI zAMti sAmenI samasyAno vikalpa ahiMsA che e vAta visarAtI jAya che. hiMsAnI bhASA, Akramaka manovalaNo ane hiMsaka kRtyo jovA maLe che. mAnavacittathI mAMDIne vaizvika praznonA ukela rUpe baMdUkanI goLIne jovAmAM Ave che. ApaNI bhrAmaka kalpanAo ane bhUlabharelA upakramomAM parivartana lAvavA mATe AjathI raka06-varya pahelAM hatI tenAthI vizeSa AvazyakatA bhagavAna mahAvIranI ahiMsAnI AjanA vizvane che. prAgaitihAsika kALamAM jaina dharmanA prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadeve gujarAtamAM AvelA zatruMjaya tIrtha parathI ahiMsAno upadeza Apyo hato. emaNe A upadeza zatruMjaya tIrtha para AvelA rAyaNa vRkSa nIce besIne Apyo hato. e arthamAM jaina dharmanuM prathama maMdira e vRkSamaMdira che. e pachI bAvIsamAM tIrthakara jeo samudravijaya rAjAnA putra rAjakumAra ra rAja 1o ahiMsA-yAtrA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ariSTanemi hatA, temanAM lagna mathurA nagarInA ugrasena rAjAnI rAjakumArI rAjimatI sAthe yojAyAM hatAM. lagna mATe AvelA ariSTanemi pazuonA citkAra sAMbhaLe che. rathanA sArathine pUchatAM khyAla Ave che ke A pazuo emanA lagna mATenA bhojana samAraMbha mATe lAvavAmAM AvyA che. potAnA AnaMda mATe ATalAM badhAM pazuonI hatyA ? Ama vicArI rAjakumAra ariSTanemi lagna karyA vinA pAchA pharI jAya che. rAjakumAra ariSTanemi jaina dharmanA bAvIsamA tIrthaMkara neminAtha banyA. rAjakumAra pArthe kamaTha tApasanA yajJanI dhUNImAM paDelA lAkaDAmAM rahelA sarpane kADhI batAvyo ane e rIte emaNe prANIo pratyenA ahiMsAnA bhAvanI samajaNa ApI. A pArzvakumAra jaina dharmanA tevIsamA tIrthaMkara banyA. Ama ahiMsAnI paraMparA cheka Adi tIrthaMkara RSabhadevanA samayathI cAlI AvatI hatI. bhagavAna mahAvIranA samayamAM samrATa zreNike rAjyamAM a-vadha eTale ke koIne mAravuM nahIM tevI ghoSaNA karI hatI. strIoe paNa yuddha aTakAvavAmAM mahattvano phALo Apyo. rANI mRgAvatIe bhagavAna mahAvIrane vinaMtI karI yuddha aTakAvyuM hatuM. bharatakhaMDanA sudarzanapuranA rAjA caMdrayathA ane mithilAnA rAjavI namikumAra ekabIjA sAme yuddha caDyA hatA tyAre yuddhabhUmi para madanarekhAe emane dharmopadeza ApIne yuddhano mahAsaMhAra aTakAvyo hato. kaliMganA yuddha pachI yuddhanI vyarthatA ane ahiMsAnI mahattAno anubhava samrATa azokane thatAM eNe bIjA rAjyo sAthe ahiMsAnA siddhAMta para AdhArita saMbaMdho saryA hatA. rASTra-rASTra vaccenA : : - 'kisa re ja. . :- Sii ! ahiMsA-yAtrA 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddhane dUra karavAnA kAryamAM eNe saphaLatA meLavI hatI. enI sahiSNutAmUlaka ane samanvayavAdI vicAradhArAnI pAchaLa ahiMsAnI bhAvanA hatI, AthI ja emaNe bArbarAnI guphAo bauddha dharmanA mukhya pratispardhI AjIvaka saMpradAyane arpaNa karI hatI. samrATa azokanA zilAlekho bhAratavarSamAM Thera Thera kotaravAmAM AvyA, jemAM azoke mANasa ane prANI mATe karelA cikitsAnA prabaMdhanI vAta che. vaLI je auSadhio ane phaLo mANaso ane prANIo mATe maLatAM nahotAM te bahArathI maMgAvIne potAnA rAjyamAM enA choDa rope che. mANaso ane pazuone rastAmAM ArAma karavA vRkSa vAve che ane kUvA khodAve che. vikrama saMvata pUrve 186mAM eNe jIvarakSA mATe mahattvanA niyamo banAvyA hatA ane koI paNa jAti ke varNanI vyakti niyamabhaMga kare to ene sakhata daMDa ApavAmAM Avato hato. enA samagra sAmrAjyamAM prANIvadha para pratibaMdha hato. je pazuonuM mAMsa bhojanamAM levAtuM hatuM te pazuonA vadha aMge paNa kaDaka niyamo banAvyA, jethI aMdhAdhUMdha rIte thatI pazuhatyA aTakI jAya. varSamAM chappana divasa to pazuvadhanI manAI hatI. AnI dekharekha mATe judA judA rAjyAdhikArIonI paNa nimaNuka karI hatI. hiMsAnI bhAvanA palaTAIne ahiMsAmAM parivartita thAya tyAre vizvamAM kalyANakArI parivartana thAya che. azokanA pautra saMpratinI bAbatamAM evuM banyuM. jagatanA sarvakAlIna mahAna rAjavIomAM gauravabharyuM sthAna dharAve che. yuddhamAM vijayI banelA mahArAja saMpratinA caherA para vijayanA AnaMdano : TO 'PAR : raka ke rAjakIya 12 ahiMsA-yAtrA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva UchaLato hato tyAre enI mAtAnA caherA para ghora viSAda ane nirAzA chavAyelAM hatAM. enI mAtAe kahyuM ke Avo mahAsaMhAra karavAne badale mAnavamana pAvana kare tevAM maMdironI racanA karI hota to mane vedanAne badale prasannatA thAta. yuddhano raktapAta choDIne samrATa saMmatie aneka jinamaMdiro banAvIne mAtAnI bhAvanA sArthaka karI. AcArya haribhadrasUri potAnA ziSyonI hatyA thatA krodhanA AvezamAM virodhI guru ane ziSyono nAza karavAno vicAra karatA hatA. 1,444 mANasonI hiMsA karavA utsuka banyA hatA tyAre sAdhvI yAkinI mahattarAe emane AvuM hiMsaka kArya karatA aTakAvyA. AcArya haribhadrasUrino krodha kSamAmAM parivartana pAmyo ane vera vidyAmAM palaTAI gayuM. pariNAme 1,444 mANasonI hatyA karavAne badale emaNe 1,444 graMthonI racanA karI. e graMthomAM rahelI vividha darzanonI samanvayanI bhAvanA mogala samayanA abula phajhala jevA itihAsakArone paNa AkarSI gaI hatI. I. sa. 1542nI 23mI tArIkhe janmelA mogala zahenazAha akabare ahiMsAnI bAbatamAM ghaNAM kAryo karyA. ene jaina dharmanI ahiMsAno paricaya viziSTa saMjogomAM thayo. caMpA nAmanI zrAvikAe cha mahinAnA upavAsa karyA hatA, te aMgeno varaghoDo joIne akabarane jijJAsA jAgI. pahelAM to eNe svIkAryuM nahIM ke koI paNa vyakti kazAya anna vinA mAtra ukALeluM pANI pIne cha mahinA sudhI rahI zake. emaNe caMpA zrAvikAnI tapazcaryAnI kasoTI karI ane temAM caMpA zrAvikA saphaLa thatAM zahenazAha akabarane jaina dharma vize ane temanA guru vize jANavAnI jijJAsA jAgI. zahenazAha akabare AcAryazrI ahiMsA-yAtrA 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIravijayasUrIzvarajIne padhAravA mATe vinaMtI karI. AcArya zrI hIravijayasUri vikrama saMvata 1938nA mAgazara suda sAtamanA divase gaMdhAra baMdarethI nIkaLyA ane vikrama saMvata 1939nA jeTha vada 13ne zukravAre phatehapura sikrI pahoMcyA. zahenazAha akabare sUrijIne AvatA joIne siMhAsanethI UtarIne sAme cAlIne praNAma karyA. akabaranA traNe rAjakumAro zekha salIma, murAda ane dhaniyAle paNa namaskAra karyA. A samaye phatehapura sidInA zAhI mahelamAM kImatI gAlIcA bichAvelA hatA. sUrijIe tenA para cAlavAnI nA pADI. akabarane Azcarya thayuM. hIravijayasUrie kahyuM ke vastrathI DhAMkelI jamIna para paga mUkavAno jaina munio mATe niSedha che, kAraNa ke kadAca enI nIce kIDI ke koI jIvajaMtu hoya to te kacaDAI jAya. akabare gAlIco upaDAvyo to nIce seMkaDo kIDImaMkoDA hatAM. jIvajaMtu pratye ATalI badhI dayAbhAvanA joI akabara Azcaryacakita thayo. zahenazAha akabare jANyuM ke sUrijI pa3 varSanI vaye pAdavihAra karIne AvyA che, tethI vizeSa Azcarya thayuM ane zahenazAha akabare upakArano bhAra haLavo karavA sonuM-cAMdI svIkAravAnI vAta karI, tyAre AcArya mahArAje kahyuM, ke teo AvuM kazuM svIkArI zake nahIM. ema chatAM jo ApavuM ja hoya to pAMjarAmAM pUrelAM pazu-paMkhIne mukta karo. DAbara nAmanA bAra kozanA vizALa taLAvamAM hajAro jALo nAkhIne thatI mAchImArI baMdha karAvo. paryuSaNa parvanA divasomAM koI paNa mAnavI koI paNa prakAranI hiMsA na kare tevuM pharamAna karo. varSothI kedamAM paDelA 14 ahiMsA-yAtrA kedIone mukta karo. zahenazAha akabare sUrijInI 'I) kare ka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJA pramANe karyuM. temAM paNa parvAdhirAja paryuSaNa parvanA ATha divasamAM bAdazAhe potAnA taraphathI vadhu cAra divaso umerIne bAra divasa mATe jIvavadha baMdha karavAno hukama Apyo. vaLI gujarAta, mALavA, ajamera, dilhI-phatehapura, lAhora ane mulatAna sudhInA potAnA sAmrAjyamAM A pharamAna mokalI ApyAM. e ja rIte giranAra, tAraMgA, zatruMjaya, kesariyAjI, Abu, rAjagRhI ane sametazikharajI jevAM tIrthomAM AsapAsa koIe jIvahiMsA karavI nahi evuM pharamAna karyuM. jagatanA kalyANanI AvI bhAvanA joI vi. saM. 1940mAM zahenazAha akabare zrI hIravijayasUrine "jagadguru'nI padavI ApI. bhAratIya itihAsamAM kalikAlasarvajJanuM biruda pAmelA jainAcArya hemacaMdrAcAryanuM viziSTa sthAna che. samrATa kumArapALe potAnA A gurunI preraNAthI aneka ahiMsaka kAryo karyAM. I. sa. 1143mAM pacAsa varSanI vaye pATaNamAM gujarAtanA rAjavI tarIke kumArapALa rAjyAbhiSeka pAmyA. kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanI preraNAthI eNe ahiMsAnI ghoSaNA karAvI, je amAri ghoSaNA' tarIke jANItI che. vizvanI A sauprathama ahiMsAnI ghoSaNA che. samrATa kumArapALe evI dharmaAjJA phelAvI ke, "prajA ekabIjAnAM gaLAM kApI gujarAna calAve, emAM rAjAno durviveka che. jUThuM bolavuM e kharAba che. parastrI-saMga karavo te tethI kharAba che, paNa jIvahiMsA to sauthI nikRSTa che mATe koIe hiMsA para gujarAna na calAvavuM. dhaMdhAdArI hiMsakoe hiMsA choDavI ane temane traNa varSa sudhI bhaMDAramAMthI bharaNapoSaNa maLaze." rAjA kumArapALe kaMTakezvarI devIne apAto pazubali baMdha karAvyo. "amAri ghoSaNA' dvArA kumArapALe ahiMsA-yAtrA 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ahiMsA-yAtrA katalakhAnAM baMdha karAvyAM. pazupIDA para pratibaMdha mUkyo ane gujarAtamAM je jIvadayAnI bhAvanA jovA maLe che tenA pAyAmAM hemacaMdrAcAryanI preraNAthI rAjA kumA2pALe karelAM kAryo kAraNabhUta che. zeTha jagaDUzAnA samayamAM devIne prasanna karavA mATe maMdiranAM 108 pagathiyAM pa2 108 pADA rAkhavAmAM AvatA hatA ane temano vadha thato hato. jagaDUzA pahelA pagathiye pote UbhA rahyA ane bIjA pagathiye potAnA dattaka putrane Ubho rAkhyo. devI kopAyamAna thayAM nahIM ane tethI jagaDUzAnI ahiMsAnI bhAvanAno vijaya thayo. A jagaDUzAe satata traNa traNa duSkALamAM gujarAta, siMdha, mevADa, dilhI ane cheka kaMdahAranA rAjAne anAja ApyuM hatuM. 115 jeTalI emaNe kholelI dAnazALAmAM roja pAMca lAkha mANasone bhojana ApavAmAM AvatuM. satata traNa varSa cAlelA duSkALamAM cAra karoDa navvANuM lAkha ane pacAsa hajAra maNa anAja garIbone vaheMcyuM ane sADA cAra karoDa rUpiyAno kharca karyo. e samayanA rAjA-mahArAjAoe jagadnazAne jagatanA pAlanahAranuM biruda ApyuM. ahiMsAnI bhAvanAnI bIjI bAju che mAnavakaruNA. I. sa. 1838mAM janmelA motIzA zeThe muMbaImAM apaMga ane rakhaDatAM prANIo mATe pAMjarApoLa saMsthAno prAraMbha karyo. A pAMjarApoLamAM gAya, baLada, gheTAM-bakarAM, kabUtara vagere sArI rIte jIvI zake evI vyavasthA karI. rakhaDatA kUtarAone mArI nAkhavAmAM AvatA hatA enA badale evA kUtarAonI jALavaNI mATe alAyadAM sthAno UbhAM karyAM. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI ahiMsAnI bhAvanAnuM bhavya AkAza racAya che mahAtmA gAMdhInI pravRttiothI. svAbhAvika rIte ja e savAla jAge ke vilAyatathI AvelA baeNrisTara zrI mohanadAsa karamacaMda gAMdhImAM jagatane ajavALatuM ahiMsAnuM sUkSmadarzana pragaTyuM haze kaI rIte ? gAMdhIjInI vicArasaraNImAM pragaTelAM satyaniSThA, anekAMtadarzana ane AdhyAtmikatA emane maLyAM haze kaI rIte ? gAMdhIjInA jIvanakAryane ghaDanArA mULa srotane pArakhavAno pramANamAM ocho prayAsa thayo che. gAMdhIjI kahetA hatA ke emano have pachI janma nathI, kAraNa ke emano mokSa avazya thaze. gAMdhIjImAM Avo mokSavicAra jagADanAra hatA saurASTramAM vavANiyA gAmamAM janmelA adhyAtmapuruSa zrImad rAjacaMdrajI. I. sa. 1891nI pAMcamI julAIe mahAtmA gAMdhIjI briTanamAM berisTara thaIne hindustAna AvyA. te divase muMbaImAM zrImadUnA kAkAjI sasarA ane bhAgIdAra zrI revAzaMkara jagajIvananA bhAI Do. prANajIvanabhAI mahetAnA nivAsasthAne baeNrisTara mohanadAsa gAMdhI UtaryA hatA. zrImad rAjacaMdra paNa e ja divase AvyA. ahIM gAMdhIjI ane zrImadUno prathama paricaya thayo. DaoN. prANajIvana mahetA gAMdhIjI sAthe iMglenDamAM hatA ane tethI baMne vacce gADha saMbaMdha hato. gAMdhIjIno A saMbaMdha zrImanA dehavilaya parvata cAlu rahyo. gAMdhIjIno emanI sAthe koI vyApArI saMbaMdha nahoto, paraMtu emanI sAthe ghaniSTha AtmIyatA sadhAI. zrImad rAjacaMdranA cittanI saraLatAno ane emanA gUDha jJAnanI prabhAvakatAno gAMdhIjIne anubhava thayo. sRSTino A saMyoga kahevAya ke bhagavAna kAra ahiMsA-yAtrA 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIranI tattvadhArA zrImad rAjacaMdrajIne maLI ane emanI pAsethI e vicAradhArA gAMdhIjIne prApta thaI. gAMdhIjIe ahiMsA, satya ane anekAMtanI prayogabhUmi para potAnAM kAryo karyAM ane tene pariNAme navayugano prAraMbha thayo. emanI AdhyAtmika preraNAne sahAre gAMdhIjIe rAjakIya, AdhyAtmika ane sAmAjika krAMti karI. mahAtmA gAMdhIjIe lakhyuM che ke jyAre jyAre pote jIvanamAM "AdhyAtmika bhIDa" anubhavatA tyAre teo zrImadga Azaro" letA. mahAtmA gAMdhIjI kahe che, "ghaNA dharmAcAryone maLavAno prayatna meM karyo che. paNa je chApa mArA upara rAyacaMdabhAI(zrImad rAjacaMdrajI)e pADI te bIjA koI nathI pADI zakyA. temanAM ghaNAM vacano mane soMsarAM UtarI jatAM." temanI buddhine vize mane mAna hatuM. temanI prAmANikatA vize teTaluM ja hatuM. ne tethI huM jANato hato ke, teo mane irAdApUrvaka ADe raste nahi dore ne potAnA manamAM haze evuM ja kaheze. AthI mArI AdhyAtmika bhIDamAM huM temano Azraya leto." mahAtmA gAMdhIjIne hiMdu dharmamAM zaMkA jAgI hatI. Ave samaye teone zrImad rAjacaMdrajIno meLApa thayo. A meLApa na thayo hota to kadAca mahAtmA gAMdhIe hiMdu dharmane badale anya dharma apanAvyo hota. A vize svayaM gAMdhIjInA ja zabdo joIe : "hiMdu dharmamAM mane zaMkA pedA thaI te samaye tenA nivAraNamAM madada karanAra rAyacaMdabhAI (zrImad rAjacaMdra) hatA. temanI sAthe to mane sarasa saMbaMdha 18 ahiMsA-pArA baMdhAI cUkyo hato. temanA pratye mAna hatuM, tethI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temanI mAraphate je maLI zake te meLavavA vicAra karyo. tenuM pariNAma e AvyuM ke huM zAMti pAmyo. hiMdu dharmamAM mane je joIe te maLe ema che, evo manane vizvAsa Avyo." gAMdhIjI pratyeka zabdane barAbara nAkhIne prayojatA hatA. emaNe zrImadrane potAnA mitra ane mArgadarzaka mAnyA hatA. AvA rASTrapitA mahAtmA gAMdhI svayaM kahe che : "mArA jIvana para zrI rAjacaMdrabhAIno evo sthAyI prabhAva paDyo ke, huM enuM varNana karI zakato nathI. huM keTalAMya varSothI bhAratamAM dhArmika puruSanI zodhamAM chuM. paraMtu emanA jevA dhArmika puruSa hiMdamAM haju sudhI meM joyA nathI. yuropanA tattvajJAnIomAM huM TaoNlsToyane prathama zreNInA ane raskinane bIjI zreNInA vidvAna samajuM chuM, paraMtu rAjacaMdrabhAIno anubhava e baMnethI caDhelo hato." bhAratamAM zrImad rAjacaMdrajIno prabhAva paDyA pachI eka vAra TrenamAM raskinanuM "ana Tu dha lAsTa' vAMcyuM ane gAMdhIjInA jIvanamAM parivartana AvyuM. e pachI TaoNlsTaoNya sAthe patravyavahAra thayo ane gAMdhIjIne baLa maLyuM, paraMtu A badhI ja bhAvanAo ane saMskAro grahaNa kare evI bhUmikA taiyAra thaI hatI zrImad rAjacaMdrajInA meLApathI. gAMdhIjI kahe che ke dayAdharmanuM sarasa mApa zrImad rAjacaMdrae emane ApyuM hatuM. ahiMsA, dayA, satyaniSThA jevA prazno para mahAtmA gAMdhIjIe zrImad rAjacaMdra sAthe carcA karIne mArgadarzana meLavyuM hatuM. A saMdarbhamAM zrImad rAjacaMdrajI pAsethI mahAtmA gAMdhIjIne maLelA jJAnanA prakAzanuM ghaNuM mahattva che. zrImadda sAthe gAMdhIjIno patravyavahAra bahoLo | ahiMsA-yAtrA 19| che? Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hato paraMtu kamabhAgye ApaNane mAtra traNa ja patro upalabdha che, chatAM gAMdhIjInI vividha dharmo vizenI ane dharmanA marma aMgenI tIvra mathAmaNamAM zrImadbhA A patroe emane dharmaparivartana karatA aTakAvyA hatA. gAMdhIjIe baeNrisTaranI buddhine chAje tevA vyAvahArika-pAramArthika aneka prazno - AtmA, Izvara, mokSa, dharma, punarjanma, pazuo ane Isu khrista vize - zrImad rAjacaMdrane pUchavA hatA. enA uttaro zrImade prajJA ane anubhavajJAnathI ApyA hatA. zrImad ane gAMdhIjI vacceno A abhUtapUrva yoga bhArata mATe, bhAratIya saMskRti mATe ane mAnavajAta mATe ati mahattvapUrNa ane phaLadAyI nIvaDyo. eka ja sadImAM be mahAna vibhUtioe bhAratamAM - gujarAtanI dharatI para ane saurASTranI bhUmimAM janma dhAraNa karyo te kevI bhavya aitihAsika ghaTanA kahevAya ! baMne satparuSoe mAnavIya gaurava prasthApita karyuM hatuM. gAMdhIjI dakSiNa AphrikA gayA ane anyAya sAme ahiMsaka jaMga karyo, tenAM bIja zrImad rAjacaMdra sAthenA satsaMgamAM joI zakAya che. dakSiNa AphrikAmAM virodhIonA lAThImAra sAme paNa gAMdhIjInI kSamAbhAvanA pragaTa thatI rahI, tenuM mULa kAraNa zrImad rAjacaMdrajI pAsethI maLelo kSamAbhAva che. Ama zrImad rAjacaMdra bhAvanAo Ape che ane gAMdhIjI e bhAvanAone kAryAnvita kare che. zrImad potAnA jIvanathI tattvadarzana Ape che ane gAMdhIjI potAnA karmathI jIvanamAM sAkSAt kare che. mahAtmA gAMdhIjIe ahiMsAne eka prabaLamAM prabaLa zakti darzAvI ane pracaMDamAM pracaMDa zastro karatAM 20 ahiMsA-yAtrA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhu zaktizALI batAvI. emaNe kahyuM ke satya ahiMsA sivAya bIjI koI rIte pragaTa thaI zake nahIM. emanI A ahiMsA e koI bhAvanA nathI paraMtu guNonI tAlIma che. jenAmAM aneka bhAvanAonuM saMgamatIrtha sadhAya e ja ahiMsApAlaka thaI zake. kAraNa ke emanI A ahiMsA mAtra mAnava ke pazu pratye sImita nathI, paraMtu emAM ucca koTinI tyAgavRtti, nyAyI vartana, AtmAnuM bhAna, dehapIDA sahana karavAnI zakti jevA AMtarika guNanI AvazyakatA che. teo kahe che ke jamIna jAya, dhana jAya, zarIra jAya to paNa ahiMsAno upAsaka enI paravA kare nahIM. AtmabaLa keLavAya abhayathI. jagatanA itihAsamAM mahAvIra, buddha, rAma, Izu khrista e badhAe emanA jIvananI zailImAM abhaya pragaTa karyo hato. bhaya ke mRtyu emane calita karI zake tema nahotAM ! abhaya thayA vinA pUrNa ahiMsAnuM pAlana zakya nathI kAraNa ke ahiMsAnI tAlIma mATe maravAnI tAkAta joIe. maravAnI icchA jeTalI tIvra teTalI mAravAnI icchA moLI. mANasamAM maravAnI tAkAta pUrNapaNe AvI jAya to tene mAravAnI icchA thatI nathI ane mANasa karuNAmaya banIne mare che. tyAre mAranAranuM dila paNa palaTAvI nAMkhe che. ahiMsA aMgenI pahelI zarata tarIke gAMdhIjI jIvananA pratyeka kSetramAM nyAyI vartAvane Avazyaka gaNe che. A nyAyI vartAva eTale ke dareka prakAranA zoSaNano saMpUrNa abhAva. AtmabaLajanita sahanazakti dvArA bIjI vyaktinA hRdayanAM dvAra kholI zakAya che, talavArathI nahIM. gAMdhIjI 1931nI 8mI okTobaranA "navajIvana'mAM noMdhe che ke kaSTasahana e ja mAnavajAtino sanAtana vAraso che. jyAre zastrayuddha ahiMsA-yAtrA 21 arajI wf/5* c '' : '. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa e e jaMgalano kAyado che. A jaMgalanA kAyadA karatAM kaSTa sahana karavAnA kAyadAmAM virodhIno hRdayapalaTo karavAnI anaMtagaNI zakti jue che. ahiMsApAlana mATe AtmabaLane gAMdhIjI mahattvanuM gaNe che. ahiMsA e AtmabaLa che ane AtmA avinAzI, avikArI ane zAzvata che. pazurUpe mANasa hiMsaka che ja, AtmArUpe ja ahiMsaka che. AtmAnuM bhAna thayA pachI e hiMsaka rahI zake nahIM. aNubaoNba bhautikabaLanI parAkASThA che. ane te bhautika vizvanA vyaya, kSaya ane nAzanA niyamane AdhIna che. gAMdhIjInI ahiMsA e nirbaLatA nathI paNa temAM mANasa para nahIM paNa mANasanI vRtti para phaTako mAravAnI vAta che. teo dakSiNa AphrikAmAM janarala smaTsa sAthenA anubhavane yAda kare che. "harijana baMdhu'nA 1938nI 13mI okTobaranA aMkamAM teo noMdhe che ke "mArA sauthI kaDavA virodhI ane TIkAkAra tarIke temaNe zarUAta karelI. Aje mArA dilojAna mitra che." janarala smaTsa dakSiNa AphrikAnA TrAnsavAla prAMtanA gRhapradhAna hatA. dakSiNa AphrikAthI nIkaLatA pahelAM gAMdhIjIe jelamAM majUrInI sajA bhogavI hatI, tyAre caMpalanI eka joDa banAvI hatI. te emaNe smaTsane bheTa ApI hatI. ApaNe jene cAhatA hoIe tenA para prema rAkhavo te ahiMsA nathI, paraMtu je ApaNA para dveSa rAkhatA hoya tenA para prema rAkhavo te ahiMsA che. AthI ja 1946nI 7mI julAIe harijana baMdhumAM hirozimA para pheMkAyelA aNuboMbanA saMdarbhamAM gAMdhIjIe kahyuM, "aNuboMbanI A atyaMta karuNa ghaTanAthI vAstavika rIte je bodha tAravavAno che, te e che ke hiMsAno jema pratihiMsAthI nAza na thAya, . ja | 22 ahiMsA-yAtrA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema e boMbano nAza sAmA bIjA vadhAre vinAzaka boMba banAvavAthI thavAno nathI. mANasajAtane hiMsAmAMthI ugAravI hoya, to ahiMsA sivAya bIjo eka mArga nathI. veSane mAtra premathI jItI zakAya. sAmo veSa karavAthI mULa dveSano vistAra ane UMDANa ja vadhe che. ahiMsAne teo jagatanuM sauthI vadhu evuM sakriya paribaLa gaNe che. emAM anyAya ke duSTatA AgaLa paga vALIne besI rahevAnuM nathI. ahiMsAne tejasvI ane jAgrata vastu gaNAve che. A saMdarbhamAM betIyA gAmamAM polIsa gharabAra ane bahenonI lAja lUMTatI hatI tyAre loko nAsI gayA. e pachI gAmalokoe gAMdhIjIne kahyuM ke tame ahiMsaka rahevAnuM kahyuM hatuM eTalA mATe ame nAsI gayA. A sAMbhaLI gAMdhIjInuM mAthuM zaramathI jhUkI gayuM. emaNe gAmalokone bhArapUrvaka kahyuM ke mArI ahiMsAno Avo artha nathI. A to nAmardAI kahevAya. tamArA Azraya nIcenA mANasone IjA karavA tAkanAra sabaLAmAM sabaLI tAkAtano tamAre sAmano karavo joIe. vera vALavAnI vRtti vinA jiMdagIne jokhamamAM mUkIne badhI IjA tamAre sahana karavI joIe. jeo marI jANe che temane ja huM ahiMsAnA pATha zIkhavI zakuM, maraNathI DaranArA lokone nahIM. 1908mAM mIra Alama nAmanA paThANe gAMdhIjI para prANaghAtaka humalo karyo tyAre emanA moTA putra emanI sAthe nahotA. emanA putrae eka vAra gAMdhIjIne pUchyuM, "jyAre tamArI upara humalo thayo te vakhate huM tamArI pAse hota to mArI zI pharaja hatI te samajavA mAguM chuM. tame zIkhavyuM che ke koI ApaNane mAre to tene sAmuM na mAravuM, tema enI ahiMsA-yAtrA 27 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ icchAne vaza paNa na thavuM. A kAyado huM samajuM chuM, paNa mArAmAM e pramANe vartavAnI zakti nathI. tamane mAratAM huM na joI zakuM. tamArI upara humalo thAya tyAre tamAro bacAva karavAnI mArI pharaja samajuM chuM. paNa kevaLa mArIne tamAro bacAva na karI zakuM. tethI kAM to mAre tamane mAranArane mArIne bacAva karavo rahyo athavA to mAre tamArI upara mAra paDe te joyA karavo athavA bhAgI javuM ?" meM tene javAba Apyo, "tuM bhAgI jAya athavA to mAro bacAva na kare e nAmardAInI nizAnI che. jo tArAthI tArI jiMdagIne kevaLa jokhamamAM nAkhIne mAro bacAva na thaI zake to tAre jarUra mAranAranI sAthe laDIne bacAva karavo joIe. nAmardAI karatAM to pazubaLa vAparavuM vadhAre sAruM che. AthI ja gAMdhIjI pote boara laDAImAM joDAyA hatA. jhulunA baLavA vakhate sarakArane madada karI hatI ane iMglenDane paNa laDAImAM madada karI hatI. hiMdustAnamAM paNa sainikonI bharatI karavAmAM rokAyA hatA. duSTatAnA duSTatAthI thatA pratikArathI kevaLa duSTatAmAM vadhAro thAya che. jyAre duSTatAno ahiMsAthI thato pratikAra vadhu sakriya ane sAco che. Ane mATe gAMdhIjI AtmabaLanA pratikArano AMtarika guNa keLavavA para bhAra mUke che. ahIM be mahattvanI bAbatono vicAra karIe ! emaNe kahyuM ke hiMdanA ekeeka aMgrejone mArI nAkhavAmAM Ave to paNa hiMdustAnanuM talabhAra paNa bhaluM thaze nahIM. ene badale ApaNe sArA hoIzuM to aMgrejo haragija bUruM karI zakavAnA nathI tethI ja teo AMtarika sudhAraNAne mahattva Ape che." teo kahetA ke ahiMsA sAthe mAruM lagna atUTa che. e sthitimAMthI caLavA karatA huM ApaghAta vadhu ja najara na karI 24 ahiMsA-yAtrA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasaMda karuM. gAMdhIjInI ahiMsAnI vibhAvanA e mAtra dharma ke AtmonnatinA kSetramAM sImita nahotI. teo kahe che ke ahiMsA vyaktinA samagra jIvanamAM vyApavI joIe ane jIvananA pratyeka kSetramAM pragaTavI joIe. ahiMsAnI zaktino prayoga bALaka, juvAna, strI ane vRddha badhAM ja karI zake che. mAtra ene mATe teo be zarata mUke che. eka to temanAmAM premasvarUpa Izvara vize avicaLa zraddhA hovI joIe ane manuSyamAtrane mATe samAna prema hovo joIe. A rIte vyaktigata rIte pachAtI ahiMsAne teo samAjamAM sadAcAranA niyamarUpa banAve che. AthI ja ahiMsA mAtra vyaktigata cittazAMti ke muktine arthe AcaravAnA ekAMtavihArI sadgaNa nathI, balba mAnavInI pratiSThA jALavIne zAMtinI sthApanAnI jhaMkhanA mATe sadAcArarUpa niyama paNa che. gAMdhIjInI A ahiMsAnI vicAradhArA anekAntavAdanA vicArathI ghaNI prabhAvita hatI. 1925nA mArcanA "yaMga inDiyAmAM teo noMdhe che ke - "huM ema mAnato hato ke mAro ja vicAra sAco che ane mArA pramANika TIkAkArano vicAra khoTo che. paNa have huM samajyo ke ame baMne potapotAnA vicAranI aMdara barAbara chIe. AnA pariNAme mArA TIkAkAro ke virodhIo para Aropa mUkato aTakI gayo. AnAthI huM zIkhyo ke muslimanI vAta enA dRSTikoNathI ane zikhonI vAta enA dRSTikoNathI jovI joIe." Ama gAMdhIjI kahe che ke mAro anekAMtavAda be siddhAMtanA AdhAre racAyelo che. ane te be siddhAMto che satya ane ahiMsA. auSadha mATe thatI prANIhatyA ke dharmane nAme thatI hatyAno gAMdhIjI virodha kare che. ochAmAM ahiMsA-yAtrA 25] Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ochI hiMsA dvArA mAnavI potAnI dharmasAdhanA karI zakato hoya to eNe potAnI dhArmika sAdhanAmAM hiMsAne sthAna ApavAnI jarUra nathI. jema ke dhArmika pUjA mATe jo puSya toDyA vinA paNa bhakti thaI zakatI hoya to gAMdhIjI phUla toDavAnI vAta svIkAratA nathI. Aje atyaMta prastuta lAge tevI eka bIjI mahattvanI bAbata tarapha gAMdhIjI lakSa dore che ane te badhA saMpradAyamAM pravezI gayelI hiMsA. anya dhArmika varganI bhAvanAone dubhavavI, emanI dhArmika mAnyatAonI niMdA karIne emanAmAM vaimanasyanI vRttio jagADavI. vaLI dharmarakSAne nAme dharma jenI manAI pharamAvato hoya tevuM AcaraNa karavuM. saMpatti ane sattAnA baLe sAmI vyaktinI icchA viruddha svamatano pracAra karavo - A badhI bAbatane gAMdhIjI hiMsAtmaka mAne che. gAMdhIjI kahe che ke AvI hiMsAne kAraNe thatAM dhArmika yuddhane pariNAme dezanI zaktino vyaya ane vyaktino saMhAra thAya che, AthI dareka saMpradAye bIjA saMpradAya pratye samatA rAkhavI joIe, eTaluM ja nahi paNa anyanA dharmane svadharma samAna Adara Apavo joIe. vyaktie kharuM kAma to potAnA dharmanAM uttama tattvone AcaraNamAM mUkavAnuM karavAnuM che, paNa AmAM kyAMya dharmaparivartana karAvavAnI jarUra nathI. gAMdhIjIe ahiMsAnI buniyAda para samagra rAjanItinuM caNatara karavAnI vAta karI. rAjyane sthira, majabUta ane prajAkalyANalakSI banAvavuM hoya to ahiMsAnA siddhAMta para ghaDAyelI rAjanIti Avazyaka joIe. AmAM pahelI zarata e che ke 26 ahiMsA-yAtrAmAM AvI rAjanIti potAnA rASTranAM sukha-samRddhi mATe (II(18 ma , : : Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI nirdoSa ke nirbaLa rAjyane kacaDI nAkhavAno leza paNa vicAra karatI na hoya. evI rAjanIti nahi ke je potAnI prajAne pUrNa nyAya ApavA mATe bIjA rASTrane anyAya karatI hoya. bIjA rASTrane nirbaLa, pachAta rAkhIne potAnA vikAsanI racanA karatI rAjanIti gAMdhIjInA mate hiMsAyukta che. jyAM sudhI rAjanIti AvI hiMsAthI bharelI haze tyAM sudhI game teTalA umadA kAyadAo karavAmAM Ave topaNa vizvazAMti sarjAze nahi. AnuM kAraNa e che ke svArthI rAjanItine lIdhe keTalAka lokonAM hitone dhakko pahoMcaze. pariNAme emAMthI saMgharSa ane hiMsA jAgaze. Ama bIjA rASTra para Adhipatya meLavavuM ke ene nirbaLa banAvavuM e hiMsaka rAjanIti che. ahiMsaka rAjanIti to potAnA rAjyanI hita-ciMtA jeTalI ja bIjA rASTranuM potAnA hAthe ahita na thAya tenI phikara rAkhatI hoya che. gAMdhIjI ahiMsAne eTalI zuddha mAne che ke ApaNe rASTra ke rAjyamAMthI bUrAIo dUra karIe to koIne paNa ApaNA para AkramaNa karavuM paDe nahIM. AkramaNa karavAnuM mULa kAraNa zuM ? zoSaNa, pratiAkramaNanI taiyArI, ati adhikAra, AdhipatyanI bhAvanA, svarASTranA vikAsanI saMkucita svArthI dRSTi, nirbaLatA vagere hoya che. ahiMsaka abhigamanI dRSTie vicArIe je rASTra AvI rAjanIti apanAve te bIjAnA AkramaNanuM lakSya banatuM nathI. AvI ahiMsaka rAjanItinA AdhAra para rASTranirmANa karavAnA samaye ja koI e rASTra para AkramaNa kare to dareka rASTrane svarakSaNano adhikAra che. temAM keTalI ahiMsA dAkhavavI te enI icchA para ahiMsA-yAtrA 27 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirbhara che, paraMtu Ave samaye ahiMsaka rAjanIti apanAvanAra rASTra zakya teTalI ochAmAM ochI hiMsAthI sAmano kare temaja mAnavatAno nAza thAya ke sAmUhika kaleAma thAya tevuM kAma na kare. gata vizvayuddha daramiyAna rASTroe Akramaka rASTra sAme kevuM valaNa levuM ane kArya karavuM tenI sUcanAo gAMdhIjIe ApI hatI. vaLI rASTranI rakSA karavI te kartavya che e ja rIte rakSA karavAnI paNa maryAdA bAMdhavI joIe. AkramaNa karanAra rASTra tarapha evo abhigama na hovo joIe ke jo ame vijayI thaIzuM to e rASTrane naSTa karavAno amane adhikAra che. Ave samaye ochAmAM ochI bUrAIno upayoga thavo jarUrI che. A rIte gAMdhIjIe rAjanItimAM ahiMsAnI vAta karI. AdhyAtmika, dhArmika ane rAjakIya ahiMsaka nIti sAthe gAMdhIjIe vyaktigata, kauTuMbika ane sAmAjika jIvanane mATe paNa ahiMsAnI vAta karI che. vyaktie potAnuM jIvana zakya teTaluM niSpApa rIte ane jIvajaMtunI alpamAM alpa hiMsA thAya te rIte calAvavA prayatna karavo joIe. jainadarzana kahe che ke parigraha te hiMsAno pitA che. gAMdhIjIe paNa kahyuM ke AvazyakatA karatAM vadhu saMgraha karanAra hiMsAno utpAdaka banI jAya che. Ane mATe jIvanamAM tyAga ane saMyama jarUrI che. sadAcArI, tyAgamaya ane badhAM prANImAtra pratye prema dharAvanAruM ahiMsaka vyaktinuM jIvana hovuM joIe. potAnI pavitratAthI bUrAIo maTADavAno mANasamAM AtmavizvAsa jAgrata thavo joIe. potAne naDatararUpa thatI bAbatano mANasa nAza kare che ane potAnA jIvanane niSphaTaka banAvavA mAge che, paraMtu ene evI zraddhA hovI ja Tii | 28 ahiMsA-yAtrA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joIe ke hiMsA karatAM paNa bIjAM evAM suMdara sAdhano che jenA dvArA vyakti potAnuM jIvana vadhu sArI rIte niSkaMTaka banAvI zake che. ahiMsA mukhyatve upadezamAM rahI hatI. gAMdhIjIe eno vyaktigata, kauTuMbika, sAmAjika, rAjakIya, dhArmika ane AdhyAtmika prayoga karI batAvyo. vyaktinAM vicAra, vacana ane AcAranI pAchaLa eno hiMsaka hetu hoya to te hiMsA che paraMtu kaTu satya lakhavuM emAM koI hiMsA nathI. A rIte gAMdhIjI AtmabaLa, anyAya sAme avAja ane jIvananA pratyeka kSetramAM rahelA hiMsaka baLa sAme ahiMsaka jaMga khelavAnI vAta kare che. 1931nA 15 oNkTobaranA 'navajIvana'mAM teo noMdhe che, "tame to kahezo ja ke ahiMsaka baLavo thaI ja na zake ane itihAsamAM evo baLavo kadI jANyo nathI. paNa mArI mahattvAkAMkSA to evuM dRSTAMta pUruM pADavAnI che. ane huM e svapna sevI rahyo chuM ke mAro deza ahiMsA dvArA svataMtratA meLave. ane huM AkhA jagatane asaMkhya vAra kahevA icchuM chuM ke ahiMsAne jatI karIne huM mArA dezanI svataMtratA nahIM meLavuM." bhagavAna mahAvIranA samayamAM yajJa ane bhojana baMnemAM jIvahiMsA thatI hatI. mahAtmA gAMdhIjInA samayamAM udyogIkaraNa dvArA pedA thatA gaMjAvara mAlamAM bhISaNa hiMsA paDelI hatI. pradUSaNa hiMsA che. A ahiMsA-darzanamAMthI ja svadezI dharma ane satyAgraha Ave che. jIvananAM badhAM kSetromAM Arthika, sAmAjika ane rAjakIya kSetramAM ahiMsA ahiMsA-yAtrA 29 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragaTavI joIe kAraNa ke ahiMsA e sArvabhauma dharma che. AthI yuddhano dharma paNa ahiMsA che ane A ahiMsAthI AvuM yuddha laDI zakAya ane jItI zakAya e gAMdhIjIe sAbita karyuM. yuddhathI trasta vizva, aNuzastrothI AtaMkita duniyA ane AtaMkavAdamAM khUMpelA jagata zAMti mATe mahAtmA gAMdhI tarapha jue che. sAmAnya mAnavI, samAja ke prajA potAnA para thatA anyAyano sAmano kaI rIte karI zake ? zastra, zakti e to rAjyazakti pAse che tyAre AvA anyAya sAme niHzastra kevI rIte laDe ? eno javAba gAMdhIjIe Apyo ahiMsaka satyAgraha vaDe. ahiMsaka satyAgraha e eTabaoNba sAme gAMdhIno AtmabaoNba che. 1949nA ziyALAmAM ravivAranI bapore eka Aphrikana-amerikana TuDanTa philADelphiyAmAM mahAtmA gAMdhIjI vize pravacana sAMbhaLavA Avyo. eNe jANyuM hatuM ke bhAratanI AjhAdI mATe mahAtmA gAMdhIjIe lAMbuM ahiMsaka AMdolana calAvyuM hatuM ane ahiMsaka pratikAranI satyAgraha nAmanI paddhati ajamAvI hatI. A pravacanamAM varNavAyelI mahAtmA gAMdhInI ahiMsaka satyAgrahanI bhAvanAno yuvAna mArTina lyuthara kiMga juniyara para UMDo prabhAva paDyo ane cha varSa bAda e ja satyAgrahanI bhAvanA laIne eNe raMgabheda sAme avAja uThAvyo. eNe zAMtikUca karI. ghaNA lokoe enA para hiMsaka humalA karyA paraMtu mArTina lyuthara kiMga juniyara enI vibhAvanAmAM makkama rahyA. gAMdhIjI ane kiMga '''' , ' .. ' pho 30 ahiMsA-yAtrA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnuM jIvana zAMtibharyA mArgonI zodhamAM gALyuM. paraMtu hiMsAe baMneno bhoga lIdho. gAMdhIjInI mAphaka mArTina lyuthara kiMganI hatyA pratye AkhA vizvae vedanA pragaTa karI. gAMdhIjInI AtmakathAno prabhAva 1980nuM nobala pAritoSika meLavanArA "Adolfo P'erez Esquivel' para paDyo. eNe gAMdhIjInI grAmasvAvalaMbananI kalpanA sAkAra karI. jyAre gAMdhIjInI AtmakathAno prabhAva 1991nuM nobala pAritoSika meLavanAra "Aung San Sau Kyi' para paDyo. 1960mAM enI mAtA sAthe dilhI AvelI sU kIe dilhInI prAiveTa skUlamAM abhyAsa karyo. ahIM eNe mahAtmA gAMdhIjInI tamAma prakAranAM aniSTo sAme laDavAnI paddhatino abhyAsa karyo. pacIsa varSa bAda sU kIe e ja ahiMsaka asahakAra dvArA barmAmAM lokazAhInI sthApanA mATe prayAsa karyo. ahiMsAne pUrva ane pazcima evo bheda nathI. ahiMsA AkhA vizvanI che ane samagra vizve maLIne pRthvInA graha para mAnavInuM jIvana sukhI banAvavA prayAsa karavo paDaze. mAnavajAtanI vivekapUrNa pragati ane AdhyAtmika Urdhvagamanane mATe prayAsa karavo paDaze ane tenuM mukhya paribaLa ahiMsA banI raheze. ahiMsAe kyAreya premano mArga choDyo nathI ane anyAyano sAmano karavAmAM nirbaLatA dAkhavI nathI. A ja ahiMsaka abhigamanI sauthI moTI mahattA che. AtaMkavAda, hatyA, hiMsA jevAM aniSTo sAme satata jaMga khelavo jarUrI che ane AnA mATe ja gAMdhIjIe satyAgraha Apyo. jemAM virodhInA hRdayanI kaTutA ogALIne enAmAM rahelA prema ane ahiMsA-yAtrA 31 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >>> 32 ahiMsA-yAtrA zubhabhAvane jagADavAno prayAsa karavAmAM Ave che. ahiMsA e negeTiva ke niSedhAtmaka nathI. ahiMsAno vidhAyaka artha che samagra vizva mATe, sacarAcara mATe prema. eno pAyo che AtmabhAva. jevo mAro AtmA evo anyano AtmA. AtmAnuM AtmA sAthe milana thAya tyAre ahiMsAnuM adbhuta sadhAyeluM jovA maLe che. bhagavAna mahAvIrathI mahAtmA gAMdhI sudhInI ahiMsAnI yAtrAno dora mArTina lyUthara kiMgathI maMDelA sudhI cAlu rahyo che. ApaNA jIvanamAM, samAjamAM, rASTramAM ane vizvamAM ahiMsAnI pratiSThA karI 21mI sadIne ahiMsAnI sadI banAvIe. A jagatane hiMsA, yuddha, AtaMka ane raktapAtathI bacAvavA mATe ane vizeSa to mAnavInI 'mAnava' tarIkenI guNagarimA jALavavA ane samagra jAtinA astitvane TakAvavA mATe ahiMsA varSe ahiMsaka vicAradhArA, jIvanapaddhati, rAjyapaddhati ane dharmapaddhatinuM anusaraNa karIe. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2002nI 25mI eprila ane guruvAre mahAvIra jayaMtinA divase amerikAnA nyUyaoNrka zaheramAM AvelA yunAiTeDa nezansanA cepalamAM vividha dharmonA agraNIonI upasthitimAM "Jain Impressions - Bhagwan Mahavir to Mahatma Gandhi" ad BALUGLL 9540441 241 gujarAtI anuvAda che. zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa dvArA jainadarzananA abhyAsI ane lekhaka sva. zrI dhIrajalAla dhanajIbhAI zAhanI puNyasmRtimAM prativarSa jainadarzananI eka pustikA pragaTa karavAmAM Ave che ane dara be varSe jaina dharmane anulakSIne enA darzana, AcAra, zilpa, sthApatya, sAhitya, saMzodhana, tattvajJAna jevA viSayamAM prakAzita uttama pustakanA lekhakane zrI dhIrajalAla dha. zAha suvarNacaMdraka' enAyata karavAmAM Ave che. A baMne pravRttimAM amane AdaraNIya zrI kamaLAbahena 2. sutariyAno kImatI sahayoga sAMpaDyo che. AtaMkavAdathI gherAyelA A vizvane Aje sauthI vadhu AvazyakatA che ahiMsAnI, tyAre A pustikA upayogI banaze. (c) prakAzaka che