Book Title: Agamo ke Alok me Sharavakachar Ek Parishilan
Author(s): Chandravatishreeji
Publisher: Z_Pushkarmuni_Abhinandan_Granth_012012.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210170/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SNo.540 zrI puSkaramani abhinandana grantha : paMcama khaNDa AgamoM ke Aloka meMzrAvakAcAra : eka parizIlana * AryA zrI candrAvatI jI ma0, jainasiddhAntAcArya darzana aura jIvana zrAvakadharma zramaNa bhagavAna mahAvIra kI eka amUlya dena hai| dharma ke uccAdarza ko jIvana ke dharAtala para sAkSAtkAra karane kI yaha sundara se sundara aura sarala se sarala vidhi hai / darzana kevala kalpanA ke saundarya taka sImita nahIM hai kiMtu vaha yathArtha jIvana se utanA hI sambandha mAnatA hai jitanA ki sUrya ke sAtha usakI razmiyoM kA hai / darzana kA sambandha jaba jIvana ke sAtha ekAkAra ho jAtA hai taba usa jIvana meM eka anupama camatkRti utpanna ho jAtI hai| jaise Ter3hI-mer3hI anamela lakIroM ko suvyavasthita rUpa dekara citrakAra eka manohara citra kI abhivyakti karatA hai aura eka kalAkAra anagar3ha pASANa se darzanIya pratimA utkIrNa karatA hai / zramaNa bhagavAna mahAvIra bhI darzana ke aise anupama kalAkAra the jinhoMne mRNmaya mAnava meM caitanya kI mukta cetanA kA Aloka prasArita kiyaa| pAzcAtya dArzanikoM kA yaha abhimata hai ki kalA kalA ke liye hai, jIvana ke liye usakA sambandha apekSita nahIM hai| aise hI aneka bhAratIya dArzanika bhI yaha mAnate haiM ki darzana darzana ke lie hai jIvana ke lie darzana kI AvazyakatA nahIM hai / ve kahate haiM-brahma satya hai aura jagata mithyA hai' yaha jJapti hone para mukti svataH ho jAtI hai kiMtu jainadarzana yaha mAnatA hai ki isa jJapti meM bhI eka viziSTa prakriyA hai jisake sAtha jIvana kA pratyeka kSaNa jar3atA se mukta hokara caitanya kI jJAnacandrikA se jagamagA uThatA hai aura ve vicAra AcAra meM pratyakSa otaprota ho jAte haiN| jainadarzana meM vidyA-avidyA arthAt jJAna aura ajJAna ko eka samyakAcAra aura mithyAcAra kI vidhi meM nihita kiyA hai / vahA~ AcAra ko pAMca prakAra se pradarzita kiyA hai, vaha haiM "jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra evaM viiryaacaar|"2 mukti kA pathika AtmA anantakAla se ananta Adhi-vyAdhi-upAdhi ke duHkhoM se saMtrasta hai / ataH pratyeka AtmA una duHkhoM se mukti cAhatA hai / janma, jarA, roga, mRtyu, ityAdi aneka asahya duHkhoM se saMsArI AtmAeM kleza pA rahI haiN| zramaNa bhagavAna mahAvIra ne zarIra evaM zarIra se sambandhita viSayoM ko ekAnta duHkhaprada mAnA hai / AtmA jaba taka ajJAna avasthA meM hotA hai taba taka duHkha ke kAraNoM ko sukha rUpa samajhakara unakA sammAna karanA hai| kintu samyagjJAna hone para vahI AtmA yaha samajha letA hai ki zarIra va indriyoM ke viSaya kSaNamAtra sukha kI bhrAnti utpanna karate haiM aura bahuta kAla ke lie duHkhaprada hote hai, unameM sukha alpa hai aura duHkha ananta hai, ve ananta mokSa sukha ke pratipakSI haiM evaM anarthoM kI khAna haiM aise duHkhada kAmabhogoM se mukti kA sAdhaka virakta ho jAtA hai| saMsAra kA mArga aura mukti kA mArga---ina donoM meM pUrva pazcima kA antara hai / AtmA jaba muktipatha kA pathika hotA hai to saMsAra ke sukhoM kI aura pITha kara detA hai / jainadarzana ke prakANDa vidvAna AcArya umAsvAti ne samyagdarzanajJAnacAritra ko mukti kA mArga pradarzita kiyA hai| usameM Age calakara tInoM kA vistRta vivecana kiyA hai / samyagdarzana-jJAna va cAritra ke aneka bheda-prabheda karake samajhAyA gayA hai| tattvArthasUtra ke pUre dasa adhyAyoM meM ina tInoM kA vistAra se varNana kara mokSamArga kA svarUpa batAyA hai ataH isa grantha kA nAma hI mokSazAstra ho gayA hai / isameM 'tattvoM ke zraddhAna ko samyagdarzana" kahA hai tatpazcAt pratyakSa-parokSa pAMca prakAra ke jJAna kA varNana hai, ve haiM mati, zruti, avadhi, manaHparyAya evaM kevalajJAna / isake prathama adhyAya meM jJAna-darzana kA vivecana hai to dvitIya meM kSAyopazamika, kSAyika Adi pA~ca bhAvoM se saMpanna zuddha va azuddha jIva kA varNana, tRtIya meM 00 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakAcAra : eka parizIlana 541. HHHHHerronme++HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHr+++to++++++++ naraka, manuSya va caturtha meM devagati ke jIva, pAMcaveM meM Sadravya, SaSThama meM mana-vacana-kAya-triyoga ke kAraNa evaM saptama adhyAya meM usase nivRta hone ke upAyasvarUpa dezavirati evaM sarvaviraticAritra kI vyAkhyA kI gaI hai| AThaveM meM karmabandha ke hetu, nauveM meM saMvara nirjarA va dhyAna kA svarUpa va dasaveM meM mukti kA svarUpa hai / tAtparya yaha hai ki isa mokSazAstra meM maktimArga kA atyanta sundara varNana kiyA hai| isI prakAra uttarAdhyayana satra ke aThAisaveM adhyAya meM mokSamArga gati kA vivecana hai| usameM aura isameM bahuta adhika sAmya hai| mukti ke sAdhaka ke lie jJAna-darzana jitane apekSita haiM utanA hI cAritra bhI apekSita hai| jJAna ke dvArA mukta jIva kA svarUpa samajhA jAtA hai to darzana ke dvArA usa para zraddhA vizvAsa hotA hai tathA cAritra ke dvArA azubha kA nigraha evaM tapa ke dvArA pUrNavizuddhi prApta hotI hai| pratyeka kArya kA koI na koI uddezya avazya hotA hai, nirUddezya koI kArya nahIM hotA / AtmA jaba mukti kA pathika hotA hai to mukti hI usakA antima dhyeya hai, sAdhya hai, lakSya evaM vahI ArAdhya va antima vizrAnti hai| pathika sadaiva patha para calatA hI nahIM rahatA, vaha maJjila prApta karane para vizrAnti bhI karatA hai / isIprakAra samyagdarzana-jJAna-cAritra mukti kA patha hai kiMtu usakI bhI eka nizcita sImA hai jo ki carama evaM parama hai| yaha mukti kA patha AtmA se sarvathA bhinna nahIM hai aura na hI mukti kahIM dUra hai / eka dRSTi se mukti kA patha va mukti kA svarUpa AtmA kA hI eka zuddha svarUpa hai ataH eka muktAtmA va baddhAtmA meM zakti va abhivyakti kA antara hai / jaise malayukta tana tathA vastra vAle vyakti meM evaM snAnayukta vyakti meM antara hotA hai| uttarAdhyayana sUtra ke mokSamArgagati adhyayana meM jo mukti kA mArga hai vahIM usakA svarUpa va lakSaNa batAyA hai / ataH AtmA mukti kA mArga evaM mukti apane Apa meM hI upalabdha karatA hai| kyoMki jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya aura upayoga ye jIva ke lakSaNa hai' arthAt zuddhAtmA kA apanA svarUpa hai| aura jo AtmA kA svarUpa hai vaha AtmA se tAdAtmya sambandha se rahatA hai / ataH use bAhara DhUDhanA vyartha hai / isa dRSTi se zramaNa bhI mukti kA pathika hai aura zrAvaka bhI mukti kA pathika hai| donoM meM itanA hI antara hai ki eka apanI sampUrNa zakti va sampUrNa samaya sAdhanA meM arpita karatA hai kiMtu dvitIya AMzika samaya ke lie sAdhanA meM apanI zakti lagAtA hai / ataH prathama ko sarvavirata evaM dvitIya ko dezavirata kahA jAtA hai| kiMtu donoM ke jJAna, darzana, cAritra, tapa va vIrya Adi mukti-mArga va sAdhana meM ekatA hai, donoM ke sAdhya sAdhana eka hai / jaise do pathika eka hI patha para calate hai| cAhe unameM se eka vAyuyAna se cale aura dUsarA bailagAr3I yA paidala yAtrA kreN| kintu ye donoM eka lakSya va eka manjila para pahuMcane ke icchuka haiM to ve eka hI patha ke pathika kahe jAte haiN| aise hI zramaNa va zrAvaka donoM hI eka mukti mArga ke pathika zrAvakazabda ke paryAyavAcI jainadarzana meM 'zrAvaka' zabda usa viziSTa vyakti ke lie prayukta hotA hai jo ki dharma kI AMzika rUpa se sAdhanA karatA hai / sthAnAMgasUtra meM dharma ke do bheda batAye haiM-ve haiM zrutadharma va cAritradharma / " usameM prathama zrutadharma ke do bheda haiM sUtrarUpa zra tadharma va artharUpa zrutadharma / tadantara dvitIya cAritradharma ke do bheda kiye haiM-"AgAra cAritradharma va anagAra cAritradharma / " AgAra kA artha hotA hai 'gRha' / jo vyakti gRha meM rahatA huA dharma kI sAdhanA karatA hai usake dharma ko AgAra cAritradharma kahate hai| isIlie 'zrAvaka' kA eka paryAyavAcI zabda AgArika bhI hotA hai|" jainAgamoM meM adhikatara zrAvaka zabda ke lie zrAvaka evaM zramaNopAsaka zabda kA prayoga huA hai| 'zrAvaka' zabda 'zR' dhAtu se niSpanna huA hai usakA tAtparya hai zraddhApUrvaka nigraMtha pravacana sunane vAlA / kintu zrAvaka kevala sunatA hI nahIM, yathAzakti usakA AcaraNa karatA hai ataH zrAddhavidhi grantha meM 'zrAvaka' zabda ke tIna akSaroM se tIna tAtparya batAye haiM, vaha haiM 'zrA' kA artha zraddhApUrvaka tattvArtha shrvnnkrtaa| 'va' kA artha satpAtroM meM azanAdi dAnarUpa bIja kA vapana karane vAlA evaM 'ka' kA tAtparya susAdhu kI sevA ke dvArA pApakarma dUra karane vAlA / isa prakAra saMkSipta meM 'yA'-zraddhAvAna 'va'-viveko 'ka'kriyAvAna yaha tInoM akSaroM kA tAtparya hai|" uttarAdhyayanasUtra meM 'zrAvaka' zabda kA prayoga huA hai / jaise-'campAnagara meM pAlita nAma kA zrAvaka rahatA thaa| bhagavatIsUtra va upAsakadasAMgasUtra meM aneka sthaloM para zramaNopAsaka zabda kA prayoga huA hai jaise "zrAvastI nagarI meM bahuta zaMkha pramukha zramaNopAsaka nivAsa karate the|" isa prakAra "zrAvaka" zabda ke zramaNopAsaka, AgArika, dezavirata, gRhasthadharmI, bAlapaMDita, saMyatAsaMyati, vratAvratI, pratyAkhyAnApratyAkhyAnI ityAdi aneka paryAyavAcI zabda upalabdha hote haiN| zrAvaka kI pratijJAeM zrAvaka-jIvana eka viziSTatama jIvana hai / yaha jIvana mAnava ko janma se hI prApta nahIM hotA athavA kisI zrAvaka Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -0 O 542 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : paMcama khaNDa ke kula meM janma lene se koI zrAvaka nahIM kahalA sktaa| cAhe nAma se vaha zrAvaka kahA bhI jAe kintu karma se vaha zrAvaka nahIM ho sakatA / ataH zramaNadharmaM kI taraha zrAvakadharma kI bhI viziSTa pratijJAe~ kI jAtI haiN| zrAvakadharma kI pratijJA grahaNa karane para usako navajIvana prApta hotA hai| sUtroM meM zramaNopAsaka kA nayA janma mAnA jAtA hai| vaha zramaNopAsaka jIva- ajIva kA jJAtA hotA hai, puNya-pApa ko samajhakara apane yogya karma ko karatA hai| usakA jIvana samAja kI dRSTi meM vizvAsapAtra hotA hai| yadi vaha rAjAoM ke antaHpura meM bhI praveza kare to usake caritra ke prati sabhI kA Adara va vizvAsa hotA hai / dAnapAtra ke lie usakA gRha dvAra sadA anAvRta rahatA hai| zramaNa nirgranthoM ko vaha sadaiva asana-pAna khAdima, svAdima AhAra va vastra pAtra, nivAsArthaM makAna, kambala, pAdapITha, auSadhI Adi caudaha prakAra kA dAna karake unakI upAsanA karatA rahatA hai / ataH usakA zramaNopAsaka nAma eka sArthaka nAma hai / zramaNopAsakoM ke jIvana kI viziSTa se viziSTatama caryA kA vivecana upAsakadasAMgasUtra meM savistAra diyA gayA hai| usa samaya meM vANijyagrAma nagara ke IzAna koNa meM dya tipalAza nAma kA upavana thA / vahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kA padArpaNa huaa| unake pravacana ko sunakara Ananda nAmaka gAthApati ne gRhasthadharma dhAraNa karane kI icchA prakaTa kI aura bhagavAna mahAvIra ke sAnnidhya meM usane dvAdaza prakAra ke gRhasthadharma kI nimna pratijJAe~ kIM / prathama ahiMsA vrata kI pratijJA prathama ahiMsAvrata meM zrAvaka sthUlaprANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA hai / yaha pratyAkhyAna yAvajjIvana ke liye do karaNa tIna yoga se kiyA jAtA hai / " arthAt nirAparAdha trasajIva kI hiMsA vaha mana, vacana va kAyA ina tIna yogoM se na karatA hai na karAtA hai / sUtrakAra ne prathama ahiMsA vrata kA nAma 'sthUla prANAtipAtaviramaNa vrata" batalAyA hai| isakA eka vizeSa tAtparya hai kyoMki jIva to trikAla zAzvata ajara amara dhruva tattva hai usakA kabhI atipAta arthAt mRtyu nahIM ho sakatI ataH hiMsA karane vAlA vyakti jIvAtipAta nahIM kara sakatA kintu jIva ke sAtha jo zarIra indriyA~ Adi dasa prANa haiM, unhIM ko alaga karatA hai / 'sthUla' kA tAtparya yahA~ para 'niraparAdha trasajIva' kI hiMsA se hai / kyoMki jIva do prakAra ke haiM--sa evaM sthAvara / inameM se zrAvaka sthAvara arthAt pRthvI, jala, agni, vAyu, evaM vanaspati ina ekendriya jIvoM kI hiMsA kA tyAga nahIM kara sktaa| kyoMki vaha bhikSA ke dvArA to udara-poSaNa nahIM karatA hai ataH annotpAdana ke liye vaha khetI karatA hai, upavana lagAtA hai, kUpa khudavAtA hai, mahala bhavana banAtA hai, bhojana banAtA hai vivAha meM prItibhoja Adi kArya karatA hai / inameM ekendriya jIvoM kI hiMsA avazyambhAvI hai ataH vaha trasajIva arthAt dvIndriya, pIndriya, caturindriyadriya jIvoM kI hiMsA kA tyAga karatA hai|" sarvavirati aura dezavirati kI ahiMsA meM antara jaina zramaNa sarvavirati sAdhaka hotA hai usakI ahiMsA paripUrNa hotI hai| vaha trasa evaM sthAvara - donoM prakAra ke jIvoM kI hiMsA kA tyAga karatA hai | zrAvaka trasajIva kI hiMsA kA hI tyAga karatA hai ataH bIsa visvA kI ahiMsA meM dasa visvA kI ahiMsA kama ho gaI / trasa kI ahiMsA meM bhI do bheda haiM--ArambhajA aura saMkalpI | zrAvaka saMkalpI hiMsA kA tyAga kara sakatA hai kintu kheta khodate, makAna banAte ityAdi Arambha karate samaya anajAna meM trasa kI hiMsA ho sakatI hai ataH vaha ArambhajA hiMsA kA bhI tyAga nahIM kara sktaa| sthAvara kA Arambha karate samaya trasa kI hiMsA avazyambhAvI hai | ataH dasa meM pAMca visvA aura kama hue / ArambhajA hiMsA ke bhI do bheda haiM-sAparAdhI aura niraparAdhI / zrAvaka kevala niraparAdhI trasajIva kI dayA pAlatA hai kyoMki vaha cora ko, vyabhicArI ko, hatyAre ko yathocita daNDa de sakatA hai / yadi vaha rAjA ho yA rAjA kA sainika ho to apane pratipakSI anyAyI aparAdhI rAjA va usakI senA ke sAtha yuddha bhI karatA hai / bhagavatIsUtra meM bhagavAna mahAvIra ke ziSya zramaNopAsaka mahArAjA ceTaka evaM unake sainika varuNa nAganaTuvA ne yuddha kiyA thA / ataH 5 visvA ahiMsA meM DhAI visvA ahiMsA aura kama ho gaI / niraparAdhI kI hiMsA ke bhI do bheda haiM- sApekSa aura nirapekSa arthAt sakAraNa aura akAraNa, saprayojana evaM niSprayojana / zramaNa donoM taraha kI ahiMsA kA pAlana karatA hai kintu zrAvaka niSprayojana ahiMsA kA pAlana kara sakatA hai, saprayojana ahiMsA kA nahIM / jaise hAthI ko calAte samaya aMkuza lagAte haiM ghor3e ko cAbuka, baila ko daNDa prahAra karate haiM apane evaM apane pArivArika jana evaM gAya baila Adi pazu ke zarIra meM kRmi utpanna hote haiM to unako auSadhi prayoga se dUra karate haiM isase DhAI bisvA ahiMsA meM bhI usake savA visvA ahiMsA zeSa rahatI hai kintu jaba kabhI dhAvaka sAmAyikavata yA pratipUrNa pauSadha Adi vizeSa pratijJA grahaNa karatA hai to usa samaya kucha samaya ke liye vaha zramaNavata paripUrNa ahiMsA kA bhI pAlana kara sakatA hai isIliye usakI ahiMsA bhI dezavirati kI ahiMsA hai / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakAcAra : eka parizIlana 543 . ++ ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ + ++ ++ ++++ ++++++ ++ ++ ++ ++ ++++ + ++ ++++ + + + dvitIya sthUlamRSAvAdaviramaNavata prathama vrata kI pratijJA ke pazcAt zrAvaka dvitIya vrata kI pratijJA grahaNa karatA hai| usameM vaha sthUlamRSAvAda kA yAvajjIvana ke liye tyAga karatA hai| sthUla hiMsA-tyAga ke sadRza hI vaha do karaNa va tIna yoga se jhUTha bolane kA tyAga karatA hai, arthAt na vaha svayaM sthUlamRSA bolatA hai aura na kisI anya ko bolane ke lie prerita karatA hai| tRtIya avattAdAna viramaNavrata tatpazcAt sthUla adattAdAnaviramaNavrata kI pratijJA karatA hai| yAvajjIvana ke liye vaha svayaM na karatA hai na karAtA hai mana, vacana va kAyA se / caturtha svadAra-saMtoSavrata tatpazcAt zrAvaka svastrI-saMtoSavrata kI pratijJA karatA hai evaM saMsAra kI anya samasta striyoM kA parityAga karatA hai / Ananda zrAvaka ne eka apanI zivAnandA patnI ke atirikta anya striyoM ke liye brahmacarya vrata dhAraNa kiyA thaa| sva-strI meM bhI saMtoSa arthAt maryAdA rakkhI jAtI hai jaise parvatithiyoM evaM dina ke samaya brahmacarya kA pAlana karatA hai| paJcama icchAparimANa aparigraha vrata parigraha aneka prakAra ke haiM kintu usameM pA~ca mukhya haiM :-hiraNya, suvarNa, dvipada, catuSpada, kSetra, vAstu, dhana dhAnya evaM kuviNa arthAt kursI, palaMga, Adi aneka gRhopayogI Avazyaka sAmagrI ina sabhI kI maryAdA kI jAtI hai / SaSThama dizAparimANavata isa vrata meM chaha dizAoM meM Ane-jAne kI maryAdA kI jAtI hai| saptama upabhoga-paribhogaparimANuvrata anya gyAraha vratoM kI apekSA isa vrata meM jIvana kI sabhI Avazyaka vastuoM kI maryAdA atyadhika vistAra se batAI gaI hai| upabhoga kA tAtparya hai jo vastu eka bAra hI upayoga meM AtI hai jaise ki anna-jala Adi aura paribhoga kA tAtparya hai eka hI vastu aneka bAra upayoga meM A sake jaise-makAna, vastra, AbhUSaNa strI Adi / isa vrata meM vizeSatayA chabbIsa prakAra kI vastuoM kA varNana hai ve nimna haiM (1) ullaNiyAvihi-gIle zarIra ko poMchane ke toliye Adi kA parimANa / (2) vantavaNavihi-danta zuddha karane ke sAdhanoM kI saMkhyA kI maryAdA karanA jaise-nIma, jeThImUla, borajar3I aadi| (3) phalavihi-Ama, anAra, aMgUra, papItA, mosambI, kelA, nimbu, jAmuna, kharabUjA, tarabUjA Adi phaloM kI saMkhyA kI sImA rkhnaa| (4) ammaMgaNavihi-mAliza karane ke lie zatapAka, sahasrapAka, sarasoM kA tela, AMvale kA tela Adi vilepanIya vastuoM kI niyamita saMkhyA rkhnaa| (5) umbaTTaNAvihi-udvartana karanA arthAt pIThI karane ke dravya gehU~, cane, jau Adi kA ATA kesara, candana, badAma krIma Adi vastuoM kI amuka saMkhyA rkhnaa| (6) majjaNavihi-snAna karane ke lie jala kA nApa-taula rakhanA jaise ghar3e, kalaza, Adi saMkhyA meM itane lITara jala / (7) vatthavihi-vastroM kI aneka jAtiyAM hotI haiM jaise-rezama, sana, kapAsa Adi athavA cIna, amerikA, yUropa, jApAna Adi aneka dezoM meM utpanna vastroM kI jAti kI maryAdA krnaa| (8) vilevaNavihi-snAna ke pazcAt deha sajAne ke lie kesara candana tela Adi lagAne kI vastuoM kI saMkhyA nizcita krnaa| () puSkavihi-phUloM kI aneka jAtiyA~ haiM jaise-gulAba, camelI, campA, mogarA, sUryamukhI Adi phUloM kI nizcita jAti saMkhyA meM pahanane ke lie maryAdA krnaa| (10) AbharaNAvihi-zarIra ko alaMkRta karane ke lie kirITa, kuNDala, kaMgana, karamudrikA Adi aneka prakAra ke bhUSaNa hote haiM unakI saMkhyA meM kamI karanA / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : paMcama khaNDa +mirmirru++++++ran+++++++ ++++++meena+ +++++++++ +++++++++++++ (11) dhUvaNavihi-mahala suvAsita karane agarabattI Adi ghUpa dene kI vastuoM kI saMkhyA kama karanA / (12) bhoyaNavihi-peya padArthoM kI mryaadaa| (13) bhakkhaNavihi-bhakSya-khAne yogya vastuoM kI saMkhyA niyamita krnaa| (14) odaNavihi-cAvala, khicar3I, dUdhapAka, thUlI, khIca, khIcar3A, makkI, gehUM, Adi kA roTI ke atirikta khAdya kI maryAdA karanA / (15) sUvavihi-dAloM kI ginatI rakhanA jaise-ur3ada kI dAla, mUMga kI dAla, tuvara kI dAla, masUra kI dAla Adi kI mryaadaa|| (16) dhayavihi-ghRta, dUdha, dadhi, gur3a, zarkarA, navanIta Adi vigayoM meM pratidina eka yA do kama karake maryAdA krnaa| (17) sAgavihi-laukI, TamATara, bhiNDI, turaI, kakar3I ityAdi sabjiyoM kI saMkhyA niyamita krnaa| (18) mAhurAvihi-kAju, bidAma, pistA, ajIra, cArolI Adi khAne ke mevA kI saMkhyA niyamita rkhnaa| (19) jemaNavihi-bhojana ke padArthoM kI mryaadaa| (20) pANiyavihi-pIne ke jala kA pratidina nApa rkhnaa| (21) muhavAsavihi-lauMga, ilAyacI, pAna supArI Adi mukhazodhaka padArthoM kI nizcita saMkhyA rkhnaa| (22) vAhaNavihi-bailagAr3I, ikkA, ratha, moTara, rela, vAyuyAna, azva, gaja, U~Ta, Adi yAtrA ke vAhanoM kI saMkhyA kA niym| (23) upAnatavihi-para rakSaka jUte aadi| (24) zayanavidhi-zayyA, palaMga Adi / (25) sacittavidhi-sacitta vastuoM kI maryAdA / (26) dravyavidhi-dravyoM kI mryaadaa| aSTama anarthadaNDaviramaNavrata nirarthaka pApAcAra se bacane ke lie isa vrata kI vyavasthA kI gaI hai| isa vrata meM cAra taraha ke kAryoM kA tyAga kiyA jAtA hai, vaha hai-"apadhyAnAcarita, pramAdAcarita, hiMsrapradAna evaM pApakarmopadeza / (1) apadhyAnAcarita - apane se pratikUla vyaktiyoM ke vinAza kA vicAra karanA jaise amuka vyakti kA dhana naSTa ho jAya, putra mara jAyeM ityAdi kra ra cintana kA parityAga karanA evaM apane priyajanoM kI mRtyu hone para, sampatti kA nAza hone para nirarthaka cintA meM ghulate rahanA ina doSoM se bacanA isa vrata kA uddezya hai (2) pramAdAcarita-zubha kAryoM meM Alasya na karanA (3) hiMsra pradAna-Rra vyaktiyoM ko zikAra khelane ke lie zastrAstra denA (4) pApakarmopadeza-niraparAdhI manuSya yA pazu ko hAsya yA krIr3A ke lie mArane kA upadeza karanA yA vezyAvRtti ko preraNA denaa| vratoM ke aticAra apane vratoM kI surakSA karane ke lie zrAvaka ko una vratoM ke doSoM kA jJAna honA atyAvazyaka hai / aticAroM ke sevana karane para zrAvaka apane vratoM kA AMzika rUpa se ullaMghana karatA hai| upAsakadazAMgasUtra meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne Ananda zrAvaka ko zrAvakadharma kI pratijJA karAte samaya apane zrImukha se dvAdazavratoM ke sATha aticAroM kA nirUpaNa kiyA hai| unhoMne kahA-sthUla prANAtipAtaviramaNavrata ke pA~ca aticAra zrAvaka ko jAnane yogya haiM kintu samAhRta karane yogya nahIM hai, ve haiM-bandha, vadha, chaviccheda, atibhAra evaM bhaktapAna kA viccheda / 21 (1) bandha-apane Azrita kisI bhI manuSya yA pazu ko kaThora bandhana meM bA~dhanA, usakI zakti se adhika kArya lenA, adhika samaya taka roka rakhanA, anucara Adi ko avakAza ke samaya usake ghara nahIM jAne denA ityAdi / vivAhotsava, mRtyubhoja, Adi somAjika utsavoM meM nirdhana vyaktiyoM para anucita Arthika bhAra DAlanA bhI eka sAmAjika bandhana hai| ataH zArIrika bandhana ke atirikta vAcika, mAnasika, vaicArika, sAmAjika, Arthika Adi aneka kArya bhI bandhana hai| (2) vadha-niraparAdhI manuSya yA pazu kA krIr3A hAsya tathA anya kAraNa se daNDa, asi, Adi se gAr3ha prahAra yA sarvathA prANarahita karanA / tA hai| upAsana dvAdazannatoM ke sA yogya haiM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakAcAra : eka parizIlana 545 . ++ ++++++ + ++ ++ ++ ++ + ++ ++ + + ++ ++ ++++ + + ++ ++++ +++++ + + ++++ + + ++ + ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++ ++++++++++ ++ ++++++ ++ (3) chaviccheba-kisI bhI prANI ke aGgopAGga kA chedana karanA athavA kisI manuSya kI AjIvikA naSTa karavAnA / adhika kArya lekara pArizramika kama denA isa vrata ke doSa haiN| (4) aibhAre-baila, U~Ta, ghor3e Adi pazuoM para unakI zakti se adhika bhAra lAda denA tathA anucara manuSyoM se adhika kArya krvaanaa| (5) bhaktapAnaviccheda-apane Azrita pazu yA manuSyoM ko pramANa se kama bhojana pAnI denA yA anucara ko kama vetana denA ityAdi / rugNatA ke samaya vetana yA bhojanAdi na denA / isI prakAra dvitIya yA sthUla mRSAvAda viramaNavrata ke pAMca aticAra zramaNopAsaka ke jAnane yogya haiM kintu Adarane yogya nahIM haiM, ve haiM-- sahasAbhyAkhyAna, rahasyAbhyAkhyAna, svadAramaMtrabheda, mithyopadeza evaM kUTalekha prkriyaa|22 inakA tAtparya kramazaH isa prakAra hai-(1) kisI para corI, vyabhicAra Adi kA binA nirNaya kiye kalaMka lagAnA (2) kisI kI rahasyamaya gupta bAta jAna-bUjhakara prakaTa karanA arthAta kisI ke apayaza ke uddezya se apane vizvAsapAtra vyakti ke sAtha vizvAsaghAta karanA (3) pati-patnI kA pArasparika rahasya udghATana karanA (4) hiMsA, asatya, ityAdi pApa kArya meM pravRtti kA upadeza karanA (5) kisI ko dhokhA dene, jhUThI likhApar3hI, jhUThe hastAkSara Adi krnaa| sthUla adattAdAnaviramaNavrata ke pA~ca aticAra tyAgane yogya haiM ve isa prakAra haiM-(1) stenAhRta-svayaM corI na karake anya cora se curAI vastu apane pAsa rakhanA / (2) taskaraprayoga-anya vyaktiyoM ko corI karane ko preraNA denA / (3) vizvarAjyAtikrama-rAjya ke nyAyayukta niyamoM kA ullaMghana karanA, vyApAra Adi meM rAjya kA kara na cukAnA, rAjyakarmacArI kA rizvata khAnA, arthaloma ke lie apane deza ke ahita meM dezavirodhI kArya karanA Adi-Adi kaary| (4) kaTatulA-kaTamAna-nApa-tola meM kama denA va adhika lenaa| (5) tatpratirUpakavyavahAra-vastu meM milAvaTa karanA jaise dUdha meM pAnI, asalI ghRta meM DAlaDA, cAvala meM sapheda kaMkara, haldI meM pIlI miTTI, zuddha taila meM anya taila Adi / svadArasaMtoSavrata ke pA~ca aticAra hai-(1) itvarikaparigrahItAgamana-alpakAla ke lie dhana dekara rakkhI huI strI se sahavAsa karanA (2) aparihotAgamana-vezyA Adi ke sAtha sahavAsa karanA (3) anaMgakrIr3A-anya kRtrima sAdhanoM se kAmasevana karanA (4) paravivAhakaraNa-apanI saMtati ke atirikta anya vyaktiyoM ko vivAha meM protsAhana denA, rasa lenA / (5) kAmabhogatIvAbhilASa-viSayabhogoM meM tIvra Asakti rkhnaa| sthUla icchAparimANa aparigraha vrata ke pAMca aticAra--- (1) kSetravastu ke yathAparimANa kA ullaMghana krnaa| (2) hiraNya suvarNa ke yathAparimANa kA ullaMghana karanA / (3) dvipada-catuSpada ke yathAparimANa kA ullaMghana karanA / (4) dhana-dhAnya ke yathAparimANa kA ullaMghana karanA / (5) kupya kA yathAparimANa kA ullaMghana krnaa| dizAvata ke pAMca aticAra nimnalikhita haiM(1) UrdhvadizA ke parimANa kA atikrama karanA / (2) adhodizA ke parimANa kA atikrama krnaa| (3) tiryadizA ke parimANa kA atikrama krnaa| (4) eka dizA meM kSetra ghaTAkara dUsarI dizA meM bar3hAnA / (5) smRti meM maryAdA mUlane para Age bar3hanA / upabhoga-paribhogaparimANavata ke bhojana sambandhI pA~ca aticAra(1) sacitta kA AhAra krnaa| (2) sacitta-pratibaddhAhAra-tyAgI huI sacitta vastu se mizrita kA AhAra krnaa| (3) apakvAhAra arthAt adhakacce phala yA agni para pUrI taraha se nahIM pake hue anna. yA phala kA upayoga kre| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O -O 546 vastu khAnA / vyApAra / zrI puSkara muni abhinandana grantha : paMcama khaNDa (4) duSpakvAhAra - ardha pakva vastu kA AhAra karanA / (5) tucchoSadhibhakSaNa - jo vastu adhika mAtrA meM pheMkane yogya ho aura alpamAtrA meM khAne yogya ho aisI karanA / karma se pandraha karmAdAna ke dvArA vyApAra karanA zramaNopAsakoM ke lie aticAra svarUpa hai, vaha nimna hai25 ( 1 ) aMgArakarma - agni sambandhI vyApAra jaise koyale banAnA Adi / (2) vanakarma - vanaspati sambandhI vyApAra jaise vRkSa kATanA Adi / (3) zATakakarma - vAhana kA vyApAra jaise moTara, tA~gA Adi banAnA / (4) bhATakarma - vAhana Adi kirAye denA / (5) sphoTa karma - bhUmi phor3ane kA vyApAra, jaise khAneM khudavAnA, nahareM banAnA, makAna banAnA Adi sambandhita (6) dantavANijya - hAthI dA~ta Adi kA vyApAra / (7) lAkSAvANijya - lAkha Adi kA vyApAra / (8) rasavANijya - madirA, gIlA gur3a Adi kA vyApAra / (6) kezavANijya - bAloM va bAlavAle prANiyoM kA vyApAra / (10) vivANijya - jaharIle padArtha evaM hiMsaka astra-zastroM kA vyApAra / / (11) yantrapIDanakarma - hiMsaka mazIneM banAkara becanA / (12) nirlAJchana karma-prANiyoM, avayavoM ke kATakara becane kA vyApAra / (13) dAvAgni bAma - jaMgala, kheta, parvata meM agni lagAne kA kArya / (14) sohabatar3Aga zoSaNatA karma-sarovara, graha, tAlAba Adi meM jala sukhAne kA kArya karanA / (15) asatIjana poSaNatA karma-kulA striyoM kA poSaNa karake unase artha lAbha karanA evaM hiMsaka, pora Adi ayanIya vyaktiyoM ko protsAhana denA / isa prakAra sAtaveM upabhoga - paribhogaparimANavrata ke bhojana sambandhI pA~ca aticAra evaM karma sambandhI pandraha aticAra kula milAkara bIsa aticAra hote haiM / anarthadaNDa viramaNavrata ke pA~ca aticAra nimna haiM (1) kandarpa - vikAravardhaka vacana bolanA, sunanA va vaMsI ceSTAe~ karanA / (2) kotkucya - bhANDoM ke samAna hAsya va vikAravardhaka ceSTA karanA / (3) maukharya - vAcAlatA bar3hAnA, nirarthaka managar3hanta asatya va kalpita bAteM kahanA / (4) kiraNa anAvazyaka hisaka astrazastroM kA saMgraha rakhanA / - (5) upabhoga - paribhogAtireka -- upabhoga paribhoga kI sAmagrI ko AvazyakatA se adhika saMgraha karake rakhanA / navama sAmAyikavrata va usake aticAra (1) manoduSpraNidhAna - sAmAyika ke samaya mana meM AtmA se anya vastuoM ke saMyoga-viyoga kI kalpanA (2) vacanaduSpraNidhAna - sAmAyika ke samaya nirarthaka sAvadha asatya vacana bolanA / (3) kAyaduSpraNidhAna -- zarIra se sAvadya pravRtti karanA / (4) smRtyakaraNa - sAmAyika ke samaya kI smRti na rakhanA / (5) anavasthitatA - sAmAyika ke samaya mana meM caMcalatA rakhanA / dazama vezAvakAzikavrata va usake aticAra dezAvakA zikavrata meM deza aura avakAza do zadva haiM jisakA tAtparya hotA hai jitane kSetra meM Arambha - parigraha sAvadha vyApAra Adi kI sImA nizcita kI hai, usa sImA kSetra ke bAhara vyApAra Adi kI koI pravRtti na karanA / isa vrata meM 'kucha samaya ke liye bhI sAvadya pravRtti kA bhI tyAga kiyA jAtA hai athavA pratidina ke liye kucha aise dainika niyama liye jAte haiM jisase anya sabhI vratoM kA poSaNa hotA hai / isameM caturdaza niyama vizeSatayA liye jAte haiM, ve nimna haiM(1) sacitta - anna, phala, Adi sacitta vastuoM kI saMkhyA nApa, tola kA pratidina nizcita karanA (2) dravya - khAne pIne kI vastuoM kI saMkhyA nizcita karanA / jitane svAda palaTe utane dravya mAne jAte haiM, jaise--- pUrI, roTI Adi (3) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigy| dhRta, tela, dUdha, dahI, gur3a Adi meM eka yA do pratidina kama karanA ( 4 ) upAnaha-cappala, bUTa, moje Adi kI saMkhyA meM kamI karanA (5) tAmbUla - pAna, supArI, cUrNaM, Adi kI maryAdA (6) vastra - pratidina pahanane kI DresoM kI saMkhyA nizcita karanA (7) kusuma puSpoM kI jAti va ijAdi sugandhita padArthoM kI maryAdA (8) vAhana hAthI, ghor3e, UMTa gAr3I, rela, moTaramA riksA vAyudAna Adi car3hane ke vAhanoM kI pratidina saMkhyA kI maryAdA (2) zayanaparyaka, zayyA kI maryAdA rakhanA / (10) vilepana - kesara, candana, tela Adi vilepana kI vastuoM kI maryAdA ( 11 ) abrahmacarya - amuka samaya ke liye maithuna kA tyAga karanA (12) dizA - chaha dizA meM yAtAyAta kI maryAdA meM aura saMkoca karanA (13) snAna - snAna ke jala kA nApa-taula rakhanA, (14) bhakta - nizcita samaya ke liye bhojanAdi kA tyAga / isa vrata ke pA~ca aticAra haiM- (1) Anayana prayoga -- maryAdita kSetra se bAhara kI vastu ma~gAnA / ( 2 ) preSya prayoga - maryAdita kSetra se bAhara vastu bhejanA / (3) zabdAnupAta - svayaM ne jisa kSetra meM jAne kA tyAga kiyA ho, vahA~ anya vyaktiyoM ko zAbdika saMketa samajhAkara kArya karanA, jaise- anucara evaM Teliphona Adi se vyApAra karanA / (4) rUpAnupAta - maryAdita kSetra se bAhara apanA citra tathA miTTI, prastara, Adi kI mUrti pratikRti Adi sAMketika vastuoM ke dvArA kArya karAnA / (5) pudgala prakSepa - sImA se bAhara kaMkara, patthara, Adi kucha vastu pheMkakara kisI kA dhyAna apanI ora AkRSTa karanA / zrAvakAcAra : eka parizIlana 547 - ekAdaza pauSaSopavAsa vrata evaM usake aticAra pauSavrata kA viziSTa uddezya hai-AtmA kA poSaNa karanA / jaise zarIra kI tRpti kA sAdhana bhojana hai vaise hI pauSadha AtmA kI tRpti kA sAdhana hai / isa vrata meM zarIra ke poSaNa ke sabhI sAdhanoM kA parityAga kiyA jAtA hai / isa vrata kI sAdhanA karane ke liye zramaNopAsaka aSTamI, caturdazI, amAvasyA evaM pUrNimA Adi eka mahine meM nizcita tithiyoM ke dina aSTa prahara Adi amuka kAla ke liye samasta sAMsArika kAryoM se nivRtta hotA hai| isa samaya meM vaha cAra prakAra ke AhAra kA tyAga karatA hai tathA abrahmacarya Adi samasta pApajanaka vyApAra kA tyAga karake zramaNavata jIvana sAdhanA karatA hai| isa vrata ke pA~ca aticAra tyAjya hai ve isa prakAra haiM- ( 1 ) apratilekhita duSpratilekhitazayyA saMstAraka (2) apramArjita - duSpramArjita zayyA saMstAraka- -ina donoM kA tAtparya hai poSadhayogya sthAna kA acchI taraha nirIkSaNa na karanA evaM usakA samyak pramArjana na karanA / (3) apratilekhita duSprati lekhita uccAra-prasravaNa bhUmi - binA dekhe yA acchI taraha binA dekhe laghuzaMkA Adi ke sthAnoM kA prayoga krnaa| (4) apramANita duSyamArjita uccAra-prasavaNa bhUmi - mala-mUtra tyAgane ke sthAna ko sApha na karanA / (5) pauSadhopavAsa samyagananupAlanatA - pauSadhopavAsa ke niyamoM kA acchI taraha se pAlana na karanA / dvAdaza atithisaMvibhAgavrata evaM usake aticAra 7 bhAratIya saMskRti meM atithi ko devatulya mAnA hai| atithi kA tAtparya hai jisake Ane kI tithi nizcita na ho vaha atithi hai / yaha eka sAmAnya artha hai kintu jisa atithi ko devatAtulya mAnA jAya usa atithi kA viziSTArtha kucha anya hI hai / isa vrata meM sarvotkRSTa atithi 'zramaNa' ko mAnA gayA hai| unheM jainAgamoM meM dharmadeva ke mahatvapUrNa pada se alaMkRta kiyA hai / zramaNopAsaka bArahaveM vrata meM yaha niyama apanAtA hai ki apane lie banI huI vastu meM se eka vibhAga atithi ke lie rakhatA hai| vaha vastu cAhe bhojana ho, bhavana ho, yA vastrAdi ho / zramaNa sadaiva nahIM Ate ata: isa vrata kA upAsaka apane svadharmI anya zramaNopAsakoM, dIna-asahAyoM ko bhI dAna pAtra samajhatA hai| kintu sarvotkRSTa atithi zramaNa ko hI mAnA hai| AcArya zrI umAsvAti ne tatvArthasUtra meM isa sarvotkRSTa pAtra ke uddezya se hI isa vrata meM dAna kI vizeSa vidhi, deya dravya dene vAlA dAtAra evaM dAna grahaNa karane vAlA satpAtra ina cAra viSayoM kI vizeSatA ke kAraNa dAna bhI viziSTa mAnA hai / 2" jaise upajAU dharatI meM boyA gayA bIja anekaguNA phala detA hai| dAna lene vAle satpAtra kI apekSA isa vrata se dAtA ko bhI adhika lAbha hai isIliye tatvArthasUtrakAra ne atithisaMvibhAgavata kA vivecana karate hue batAyA hai ki dAtA "apane anugraha ke lie vastu para sva kA utsarga karatA hai arthAt mamatva kA tyAga kara nisvArtha bhAva se jo vastu detA hai vaha dAna hai / "29 aise nisvArtha bhAva se denevAle mudhAdAnI evaM nisvArtha bhAva se lenevAle mudhAjIvI donoM hI mahAghaM evaM atidurlabha hai| aise dAna dAtA aura dAna lenevAle donoM hI sadgati ke adhikArI banate haiN| isa vrata ke pA~ca aticAra haiN| dAna ke ina pA~ca doSoM ko dekhane se hI yaha jJAta hotA hai ki atithisaMvibhAgavrata meM diye gaye dAna kA vAstavika adhikArI zramaNa hai, jo mokSamArga kA sAdhaka hai evaM svapara kA uddhAraka hai| phira bhI anukampA se anya ko dene kA niSedha nahIM hai / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 zrI puSkaramani abhinandana grantha : paMcama khaNDa MH emmmm. .+ +++ ++ + ++0000000+++++++ + + + + + +++ +++++++++++++++ +++ atithisaMvibhAgavata ke pAMca aticAra haiM, ve ye haiM(1) sacitta nikSepa-dAna yogya acitta AhAra meM sacitta vastu milAnA / (2) sacittapidhAna-acitta vastu ko sacitta se Dhaka rkhnaa| (3) kAlAtikrama-samaya para dAna na denA, asamaya meM dAna kI bhAvanA karanA / (4) paravyapadeza-dene kI bhAvanA na hone se apanI vastu ko dUsare kI kahanA athavA dUsare kI vastu ko apanI khnaa| (5) mAtsarya-IrSyA va ahaMkAra kI bhAvanA se dAna denA / isa prakAra gRhasthadharma ke dvAdaza vratoM ke kula sATha aticAroM kA varNana kiyA hai| inake atirikta samyaktva ke pAMca aticAra evaM saMlekhanA ke pAMca aticAra aura haiM una sabhI ko sammilita karane para zramaNopAsaka ke jIvana meM sattara niyamoM kI eka vyavasthita sUcI ho jAtI hai jo ki usake jIvana unnayana ke viziSTa sopAna haiN| usameM samyaktva ke pA~ca aticAra nimna haiM-(1) zaMkA-AtmA, paramAtmA, svarga, naraka, mokSa-saMsAra ityAdi sarvajJakathita tatvoM meM sandeha rakhanA (2) kAMkSA-apane zubhakRtya ke phala svargAdi kI AkAMkSA rakhanA (3) vitigicchA-sarvajJakathita zramaNAdi ke AcAra se ghRNA karanA / (4) para-pAkhaNDaprazaMsA-jinokta siddhAnta se viparIta tattvoM kI prazaMsA karanA (5) para-pAkhaNDasaMstava-mithyAvAda kA paricaya / apazcima mAraNAntika saMlekhanA va usake aticAra jIvana ke antima samaya meM eka vizeSa prakAra kI sAdhanA kI jAtI hai use apazcima mAraNAntika saMlekhanA kahate haiM / marate samaya ajJAnI jIva zArIrika-mAnasika vedanA se chaTapaTAte rahate haiM / isa vedanA kA eka pramukha kAraNa hai, vaha hai-Asakti arthAt AtmA kI mamatA tana, dhana yA parivAra ke prati hotI hai aura jaba unase viyoga hotA hai to AtmA mAnasika vedanA se duHkhI hotA hai| kintu saMlekhanAvrata meM isa duHkha ke samUla nAza kA upAya kiyA jAtA hai kyoMki AtmA kA vAstavika svarUpa jJAta hone para dehAdi kI Asakti kama ho jAtI hai aura mAnava ha~sate-haMsate mRtyu kA svAgata kara sakatA hai| isIlie saMlekhanA kA apara nAma samAdhimaraNa evaM paNDitamaraNa bhI hai| isa vrata ke pAMca aticAra haiM (1) ihalokAzaMsAprayoga-isa loka meM rAjA, zoSThi ityAdi pada, sattA kI AkAMkSA rkhnaa| (2) paralokAzaMsAprayoga-saMlekhanA kA tapa kara usake phalasvarUpa paraloka meM svarga, deva, indra Adi bhogopabhogoM ko pAne kI icchA krnaa| (3) jIvitAzaMsAprayoga-bahuta samaya jIvita rahane kI kAmanA / (4) maraNAzaMsAprayoga-rogAdi kaSTa se chUTane ke lie zIghra marane kI icchA / (5) kAmabhogAzaMsAprayoga-indriya-viSayoM kI tRSNA rkhnaa| zramaNopAsaka kI cAra vizrAntiyA~ sthAnAMgasUtra meM zramaNopAsaka ke lie cAra vizrAma batAye gaye haiN| mAravAhaka jaise vastra, kASTa, suvarNa ratnAdi kisI padArtha ke bhAra ko eka sthAna se dUsare sthAna pahuMcAtA hai to mArga meM cAra vizrAma letA hai / jaise-bhAra ko eka kaMdhe se dUsare kaMdhe para rakhanA prathama vizrAma, bhAra ko kisI eka sthAna para rakhakara malamUtrAdi bAdhA dUra karanA yaha dvitIya vizrAma, nAgakumAra suparNakumAra Adi devasthAna ke AvAsa meM athavA vizrAmagRha yA kisI bhI dharmazAlA meM upavanAdi meM Thaharakara bhojanapAna karanA, ghar3I, prahara athavA rAtri vizrAma lenA yaha tRtIya vizrAma hai| bhAra ko yathAsthAna pahu~cAkara bhAra se sarvathA nivRtta honA yaha caturtha vizrAma hai| zramaNopAsaka bhI aise sAMsArika kRtyoM ko arthAt tana, dhana, parivAra ke lie hone vAle pApa kRtyoM ko eka bhAra bojha rUpa samajhatA haiM / ataH use dUra karane evaM mukti pAne ke lie vaha zrAvakadharma ko vizrAma samajhatA hai| bhAravAhaka jaise hI zrAvaka jaba pA~ca aNuvratarUpa zIlavata, tIna guNavata cAra zikSAkta, pratyAkhyAna, poSadhAdi vrata grahaNa karatA hai, yaha prathama vizrAma hai| jaba vaha sAmAyika evaM dezAvakAsika vrata ko samyagtayA pAlatA hai to yaha dvitIya vizrAma hai| jaba vaha caturdazI, aSTamI, amAvasyA evaM pUrNimA Adi tithiyoM meM pratipUrNa poSadhavrata kA pAlana karatA hai taba vaha tRtIya vizrAma letA hai| jaba vaha mRtyu ke antima samaya meM apazcima saMlekhanA ko dhAraNa kara letA hai, bhaktapAna kA pratyAkhyAna kara detA hai evaM kAla kI AkAMkSA nahIM karatA huA vicaraNa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakAcAra eka parizIlana karatA hai taba caturtha vizrAma hotA hai / isa prakAra zrAvaka cAra taraha kI vizrAntiyoM ke dvArA apane vratoM kI paripUrNa ArAdhanA karatA hai aura jaise bhAravAhaka mAra ko yathAsthAna pahu~cAkara nivRtta hotA hai vaise hI zrAvaka vratoM ke dvArA apUrva Atma-zAnti ko prApta karatA hai / TE zramaNopAsakoM kA zramaNoM ke sAtha vyavahAra zramaNoM ke sAtha zramaNopAsakoM kA ananya sambandha hotA hai| zrAvaka ke binA zramaNa kA jIvana nirvAha asambhava hai | zrAvaka zramaNa ke jIvana meM dharma kI sahAyatA karate haiN| sthAnAMgasUtra meM zrAvakoM ke sambandha aneka taraha ke batAye haiM / kucha sambandha AcaraNIya haiM kucha sambandha anAvaraNIya haiM / jaise kucha zrAvaka zramaNoM ke sAtha putravat vAtsalya prIti rakhate haiM ve unakI sevA bhI karate haiM aura unake caritra meM doSa dekhane para unheM mAtA-pitA kI taraha hitazikSA bhI dete haiM kintu anya ke samakSa unakI nindA vikathA kA nivAraNa karate haiM / 32 kucha zrAvaka zramaNoM ke sAtha bhrAtA samAna tathA mitra samAna vyavahAra rakhate haiM ye tInoM vyavahAra zramaNopAsakoM ke lie upAdeya haiN| para kucha zrAvaka sota ke sadRza chidrAnveSaNa karake unase IrSyA evaM zatrutA kA vyavahAra karate haiN| yaha vyavahAra heya hai| isI prakAra sthAnAMga meM anya cAra prakAra ke zramaNopAsakoM kA bhI ullekha hai / vaha isa prakAra hai-Adarza daNasadRza, patAkAsadRza, sthANusadRza evaM kharakaNTaka sadRza / isameM se sarvaprathama Adarza arthAt darpaNasadRza zrAvaka AdaraNIya hote haiM jaise darpaNa apane samIpavartI padArthoM ke yathAtathya pratibimba ko grahaNa karatA hai vaise hI zrAvaka bhI gurupradatta tattvajJAna ke upadezoM ko yathAvat dhAraNa karatA hai / dvitIya patAkAsadRza zrAvaka bhI anAdaraNIya hai kyoMki jaise dhvajApatAkA pavana ke prabala jhauMkoM se kabhI pUrva to kabhI pazcima kI ora ur3atI hai isI prakAra jo zrAvaka satya kA upadeza sunakara kabhI usa para zraddhA kara letA hai to kabhI asatya kA upadeza zravaNakara usa para bhI zraddhA kara letA hai aisI caMcala zraddhA vAlA zrAvaka patAkAsadRza kahalAtA hai / jo zrAvaka apane asadAgraha kA kabhI tyAga nahIM karatA hai tathArUpa sadguNI zramaNoM ko bhI apane mithyAbhimAna ke kAraNa jhukatA nahIM hai, vaMdana nahIM karatA hai aisA ThUMTha sthANuvat zrAvaka bhI heya hai / jaise kharakaNTaka kA jo bhI sparza karatA hai usI ko cubhatA hai isa prakAra jo zrAvaka zramaNoM ke prati aprItikArI tIkSNa cubhatA kA~Te-sA vyavahAra karatA hai vaha zrAvaka kharakhaNTaka kahA jAtA hai yaha vyavahAra bhI heya hai, tyAjya hai / zramaNopAsaka ke tIna manoratha jisa prakAra sAdhAraNa vyakti aneka vastuoM kI prApti kI AkAMkSA kiyA karate haiN| jaise- mujhe itanA dhana prApta ho, putra ho, mahala ho, upavana ho, mujhe zreSThi, rAjA ityAdi ucca pada prApta ho / kintu zramaNopAsaka ina sabhI vastuoM ko apanI nahIM mAnatA hai cAhe vaha rAjA ke sammAnanIya siMhAsana para ho taba bhI use anitya mAnatA hai / use saMsAra kI kisI vastu kI AkAMkSA nahIM rahatI / kintu use jo icchAe~ hotI haiM ve itanI utkRSTa hotI haiM ki unakI saphalatA hone para use zAzvata sukha kI prApti hotI hai / prathama manoratha meM zrAvaka yaha cintana karatA hai ki kaba maiM alpa yA bahuta adhika parigraha kA parityAga kruuNgaa| yaha cintana sAMsArika jIvoM se sarvathA viparIta hai kyoMki sAMsArika AtmA sadaiva dhana-sampatti pAne kI tRSNA meM ulajhA rahatA hai kintu zramaNopAsaka mukti kA sAdhaka hotA hai aura vaha ina sAMsArika vastuoM ko duHkharUpa mAnatA hai / jaba inase nivRta hotA hai taba vaha Atma-zAnti kA anubhava karatA hai| dvitIya manoratha meM zrAvaka yaha cintana karatA hai ki kaba maiM gRhastha avasthA kA tyAga karake sampUrNa pApoM se rahita anagAra banakara vicaraNa karUMgA / tRtIya manoratha meM zrAvaka yaha cintana karatA hai ki kaba maiM jIvana ke antima samaya meM apazcima mAraNAntika saMlekhanA joSaNAjoSita karake kAla arthAt mRtyu kI icchA se bhI rahita hokara vicaraNa kruuNgaa| isa prakAra ina tInoM manoratha meM kisI bhI sAMsArika vastu kI kAmanA nahIM hai kintu sAMsArika vastuoM se parityAga kI bhAvanA hai ataH ina manorathoM ko cintana karane vAlA zramaNopAsaka apane pUrvabaddha karmoM kI nirjarA karake usake phalasvarUpa mahAparyavasAna arthAt bhava bhramaNa ko paramparA kA anta kara detA hai kyoMki jisakI jaisI bhAvanA hotI hai usakA phala vaisA hI hotA hai / "yAdRzI bhAvanAyasya siddhirbhavati tAdRzI" isa ukti ke anusAra zrAvaka isa bhAvanA ko jaba mana, vacana, kAyA se pratyakSa rUpa meM prakaTa karatA hai taba vaha saMsAra kA anta kara siddhi prApta karatA hai / zramaNopAsakoM ko dharmA zramaNopAsaka eka bAra jina vratoM ko grahaNa karatA hai, usa pratijJA ko jIvana bhara pAlana karatA hai / yadi usa pratijJA se use koI deva, dAnava yA mAnava vicalita karanA cAhe taba bhI vaha calita nahIM hotaa| usakI zraddhA sumeru 0 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : paMcama khaNDa vat sthira rahatI hai jaise sumeru pralaya-pavana calane para bhI hila nahIM sakatA isI prakAra zrAvaka bhI kisI bhaya athavA pralobhana se apane dharma kA parityAga nahIM karatA hai| upAsakadazAGga sUtra ke anusAra kAmadeva zrAvaka apane dharma para itanA sudRr3ha thA ki svayaM bhagavAna mahAvIra ne usakI prazaMsA kI / kAmadeva zrAvaka jaba eka bAra rAtri ke antima prahara meM dharmajAgaraNA kara rahA thA usa samaya usake sammukha eka bhayaMkara rUpadhArI pizAca prakaTa huaa| usane apane hAthoM meM tIkSNa talavAra nacAte hue kahA-aho ! kAmadeva ! yadi Aja tuma apane zIlavrata pratyAkhyAna pauSadhopavAsa kA parityAga nahIM karoge to maiM isa talavAra ke dvArA tumhArI deha ke Tukar3e-Tukar3e kara dUMgA jisase asamaya meM hI tuma mutyu ko prApta kroge| isa prakAra tIna bAra kahane para bhI kAmadeva apane dharma se vicalita nahIM huA taba usa deva ne kAmadeva ke tana ke Tukar3eTukar3e karake phira yathAvat kara diyA, hAthI kA rUpa banA AkAza meM uchAlA, dantazUloM para jhelA, pairoM tale rauMdA, vizAlakAya sarpa banakara hRdaya para DaMka lagAyA tathApi vaha calita nahIM huA taba vaha pizAca eka divya rUpa dhAraNa karane vAlA deva banA usake aMga pratyaMgoM para kirITa kuNDala kaMgana Adi ratnAbhUSaNa camaka rahe the aura pairoM va kamara meM svarNa ghugharU baja rahe the / usakI deha vastra tathA AbhUSaNoM ke prakAza se prakAzita ho rahI thiiN| usa deva ne kAmadeva kI prazaMsA karate hue kahA- kAmadeva ! tuma dhanya ho, puNyavAna ho, kRtArtha ho, kRtakRtya ho kRtalakSaNa ho, tumheM manuSya-jIvana kA suphala prApta huA hai, tumhArA janma sArthaka ho gayA hai, tumhArI nimrantha pravacanoM para aisI aTUTa zraddhA hai / devAnupriya ! svarga ke adhipati devendra devarAja zakra ne tumhArI dharmazraddhA kI prazaMsA kI hai ki usakI zraddhA ko badalane meM koI bhI deva, dAnava, gandharva samartha nahIM hai| vaha kabhI bhI nigrantha pravacana se calita, kSubhita evaM usase viparIta bhAva nahIM kara sakatA hai| indra kI usa bAta para zraddhA na karake tumhArI parIkSA lene AyA thA aura maiMne tumhArI dharmaRddhi ko pratyakSa dekhA hai aba tuma merA aparAdha kSamA kro| isa prakAra namana kara vaha deva svasthAna ko calA gayA isa prakAra deva, asura, manuSya tiryaJca Adi ke dvArA aneka zrAvakoM kI dharmadRr3hatA kI parIkSAeM huIM kiMtu ve apane dharma meM dhruva tAre kI taraha aTala rahe yadyapi zramaNopAsaka devAdi ke bhayaMkara upasargoM meM bhI aTala rahatA hai tathApi AgamoM meM usake lie ATha AgAroM kA varNana milatA hai para ye AgAra kevala bAhya dRSTi se loka-vyavahAra kI zuddhi ke lie rakkhe hoge ina AgAroM ke samaya bhI usakI Antarika zraddhA aNumAtra bhI jina prajJapta dharma se viparIta nahIM ho sakatI hai| anya mithyA deva, gurU va dharma kA svIkAra binA mana se vaha vizeSa paristhitiyoM ke samaya karatA hai| jaise ki kArtika seTha ne rAjA kI AjJA se tApasa ko apanI pITha para khIra kI svarNathAla rakhavAkara bhojana krvaayaa| usane acchI taraha se spaSTIkaraNa kara diyA ki maiM rAjAjJA se hI tapasvI parivrAjakakA Adara-sammAna kara rahA hU~ vAstava meM na inako apanA guru svIkAra karatA hU~ aura na inako guru va dharma mAnakara namaskAra hI karatA huuN| maiM eka gRhastha hU~ isa avasthA meM rAjAjJA kI avahelanA karanA merA kartavya nahIM hai| phira bhI gurU to maiM unhIM ko svIkAra karatA hU~ jinameM paJca mahAvrata, paMca samiti, tIna gupti Adi jinokta sattAIsa mUlaguNa hoN| isI prakAra deva, guru va dharma kI mithyA mAnyatA ko vaha kabhI svIkAra nahIM karatA / svIkAra na karane para bhI ye AgAra va chUTeM vizeSa paristhiti ko saMlakSya meM rakhakara rakhI haiN| zramaNopAsakoM ke kucha viziSTa guNa - zramaNopAsakoM ke kucha guNa aise viziSTa hote haiM jinheM pramukhatA pradAna kI jAtI hai| bhagavatIsUtra meM kucha pratyAkhyAna aise batAye gaye haiM jinheM mUlaguNa pratyAkhyAna kahate haiM aura kucha aise haiM jinheM uttara guNa kahate haiM / mUla guNa vRkSa ke mUla kI bhA~ti haiM aura uttaraguNa usake patra, puSpa va phala kI taraha haiN| mUla naSTa hone para patra, puSpa va phala kI AzA nahIM rahatI hai / mUlaguNa pratyAkhyAna ke do bheda hai-sarvamUlaguNa va dezamUlaguNa pratyAkhyAna / usameM dezamUlaguNa pratyAkhyAna ke pA~ca bheda haiM-sthUla prANAtipAtaviramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAnaviramaNa sthUlamaithunaviramaNa evaM sthUla parigrahaviramaNavrata / isI prakAra deza uttaraguNa pratyAkhyAna ke sAta bheda haiM, ve isa prakAra haiM-diziparimANa, upabhoga, paribhogaparimANa, anarthadaNDaviramaNa, sAmAyika, pauSadhopavAsa, atithisaMvibhAga, apazcimamAraNantika saMlekhanAjhUsaNA aaraadhnaa| yaha zramaNopAsakoM ke mUlaguNa va uttaraguNa haiN| ina guNoM ke atirikta dhAvakoM ke anya Avazyaka guNoM kA varNana bhagavatI ke dvitIya zataka paJcama uddezaka tugiyA nagarI ke zramaNopAsakoM ke varNana meM hai| ve virATa sampatti ke adhipati the, sAtha hI ve jIba-ajIva ke jJAtA, yathAyogya puNya-pApa ko upalabdha karane vAle, Asrava, saMvara nirjarA, kriyA, adhikaraNa va bandha-mokSa meM kuzala the| unakI nigraMtha pravacana para itanI sudRr3ha zraddhA thI ki ve deva asura nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara kimpuruSa, garur3a gaMdharva, mahoraga, Adi devagaNoM se bhI unakI zraddhA atikramaNa nahIM hotI thii| tathA unakI karmavAda meM aisI AsthA thI ki ve devAdi kI sahAyatA bhI svIkAra nahIM karate the nirgrantha pravacana ke prati ve pUrNa nizaMka niSkAMkSa tathA nivicikitsaka the arthAt dharma ke prati aruci evaM aprIti se rahita the| unheM 0 0 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakAcAra : eka parizIlana paramArtha kI upalabdhi hone se ve labdhArtha, gRhItArtha, pRSTArtha evaM vinizcitArtha the| unakI asthiyA~ nigraMnya dharma ke anurAga se raJjita thiiN| jaba paraspara dharmacarcA karate to ve dharma kI prazaMsA karate hue kahate-AyuSmAn ! isa asAra vizva meM eka nigrantha pravacana hI sArabhUta hai, yahI paramArtha hai isake atirikta tana-dhana ityAdi samasta vastueM tathA isake viparIta anya mata-matAntara nissAra hai, anartha svarUpa haiN| unakA hRdaya sphaTikamaNi kI taraha atyujjvala thA, unake gRhadvAra dAna dene ke lie nitya anAvRta rahate the / rAjA ke antaHpura meM praveza karane para bhI unake caritra para kisI ko avizvAsa nahIM thA / ve bahuta zIlavrata guNavrata viramaNa pratyAkhyAna evaM pauSadha sahita upavAsa karake donoM aSTamI caturdazI pUrNimA amAvasyA ina SaTa tithiyoM meM dharma kI samyak ArAdhanA karate the| zramaNa nirgranthoM ko ve prAsuka eSaNIka azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra pratigraha-pAtra, kambala, pAda proMchana kA vastra vizeSa, pIThaphalaka-sone baiThane ke pATa vizeSa, zayyA, nivAsa karane kA makAna tathA bichAne kA palAla tRNa zayyA ityAdi zramaNopayogI sAdhanoM kA dAna karake unakI sevA upAsanA karate the / isa prakAra dAna, zIla, tapa Adi kI yathAzakti ArAdhanA karate hue AtmA meM ramaNa karate the| zramaNopAsakoM ke pratyAkhyAna ke vividha bheda zramaNa ke pratyAkhyAna saMpUrNa hote haiM kintu zramaNopAsakoM ke pratyAkhyAna apUrNa aura saMpUrNa aneka bheda vAle hote haiN| bhagavatI meM isI apekSA se dhAvakoM ke pratyAkhyAna ke unancAsa bheda batAye haiN| usameM tIna yoga aura tIna karaNa se kiyA gayA eka bhaMga sampUrNa hai zeSa sabhI apUrNa haiN| jaise-mana-vacana-kAyA ina tIna yogoM se pApa kRtya karanA nahIM, karAnA nahIM va anumodana nahIM karanA yaha maMga mUla hai / zeSa eka karaNa eka yoga, do karaNa eka yoga, tIna karaNa eka yoga ityAdi maMga banate haiN| unake aMka haiN--11-12-13|21-22-23631-32-33 zramaNopAsakoM kI gati zramaNopAsaka kI kabhI durgati nahIM hotI hai| kyoMki usake karma zuklapakSI candra kI taraha atyujjvalatA kI bRddhi karate haiN| yadyapi usameM apratyAkhyAna kA kucha kRSNAvaraNa avazeSa rahatA hai tathApi usakA lakSya andhakAra nahIM prakAza hai| zramaNopAsaka mohanIyakarma kI ekAdaza karma prakRtiyoM kA kSayopazama karatA hai anantAnubandhI va apratyAkhyAnI kaSAya ke cAra-cAra bheda, darzanamohanIya kI mithyAtvamohanIya, mizramohanIya evaM samyaktvamohanIya kI tIna prakRti / naraka aura tiryaca kI Ayu, anantAnubandhIkaSAya tathA apratyAkhyAnIkaSAya ke udaya meM ba~dhatI hai| ina kaSAyoM ke abhAva meM naraka-tiryaMca kI Ayu kA baMdha nahIM hotA hai| bhagavatI ke prathama zataka meM zrAvaka kI Ayu ba~dhane ke viSaya meM prazna kiyA gayA hai| usameM zrAvaka ko bAlapaNDita batAyA hai isakA kAraNa hai usameM do caukar3I kaSAya kA sadbhAva haiM isaliye vaha bAla hai tathA do caukar3I kaSAya kA abhAva hai isaliye use paNDita kahA gayA hai| jaba taka usameM pUrNa vItarAgatA prakaTa nahIM hotI taba taka vaha pUrNacandra kI taraha pUrNa nahIM kahalAtA hai aura pUrNa vItarAga hone para to kisI bhI gati kA Ayu bandha hotA hI nahIM hai| isIliye zramaNopAsaka apanI mAdhanA ko yadi usI sImA taka rakkhe usase Age na bar3ha sake to "use naraka-tiryaca-manuSya ina tIna gati kI Ayu nahIM baMdhatI hai ekamAtra devagati kA AyuSya ba~dhatA hai|" devAyu pUrNa hone para Ananda kAmadevAdi zrAvakoM kI taraha aneka zramaNopAsaka manuSya kA eka bhava aura karake mukti prApta karate haiN| devAyu bandha kA kyA kAraNa hai / zramaNopAsaka usI jIvana meM mukti prApta kyoM nahIM karatA hai ? isakA spaSTIkaraNa karate hae sUtrakAra kahate haiM ki bAlapaNDita manuSya tathArUpa zramaNa brAhmaNa ke samIpa eka bhI Aryadharma kA suvacana sunakara hRdaya meM dhAraNa karatA hai aura kucha aMza meM saMsAra ke viSaya arthAt deha indriyoM ke viSayoM se birakti prApta karatA hai, kucha aMza meM dezataH avirakta rahatA hai| dezata: arthAt kucha aMza meM pratyAkhyAna karatA hai kucha aMza meM pratyAkhyAna nahIM karatA hai / isIliye isa dezavirati ke kAraNa vaha na to naraka kA AyuSya bA~dhatA hai na tiryaJca kA na manuSya kA kintu eka mAtra devAyu kA baMdha karatA hai / kucha Avarza zramaNopAsaka tIrthakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne caturvidha tIrtha kI sthApanA kI thI-zramaNa, zramaNI, zramaNopAsaka evaM zramaNopAsikA / usameM se gautama Adi caudaha sahasra zramaNa the| candanabAlA Adi chattIsa sahasra zramaNiyAM thiiN| Ananda pramukha eka lakSa unasaTha sahasra zramaNopAsaka the, aura jayantI Adi tIna lakSa, aTThAraha sahasra zramaNopAsikAeM thiiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 zrI puSkaramuni abhinandana grantha paMcama khaNDa +++++14000*444 magavatI, upAsakadazAMga, jJAtAdharmakathA, uttarAdhyayana Adi sUtroM meM yatra-tatra aneka zramaNopAsakoM kI gaurava gAthAe~ aMkita haiM | jisase unake gambhIra adhyayana kA bhI patA calatA hai / udAharaNa svarUpa dekheM RSibhadraputra zramaNopAsaka RSibhadraputra zrAvaka AlambhikA nagara kA nivAsI thaa| eka bAra zramaNopAsakoM kI jijJAsA kA samAdhAna karate hue usane kahA ki devatAoM kI jaghanya sthiti dasa sahasra varSa kI hai aura usase eka samaya adhika do samaya adhika tIna samayAdhika aise saMkhyAta asaMkhyAta samayAdhika bar3hAte hue utkRSTa sthiti tettIsa sAgaropama kI hai usase Age adhika sthiti ke na koI deva haiM, na devaloka haiM usase Age devaloga vicchinna haiM / kintu RSibhadra zrAvaka ke prastuta uttara para anya zrAvakoM ko zraddhA, pratIti nahIM huii| ve svasthAna gaye / kucha samaya ke pazcAt nagara meM zramaNa bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huaa| sabhI zrAvaka bhagavAn ko vandanArthaM upasthita hue, pravacana sunA evaM apanI zaMkA unake sAmane rakhI / mahAvIra ne kahA - RSibhadraputra ne devatAoM kI jo sthiti batalAI hai vaha sarvathA satya hai, maiM bhI aisA hI kahatA hU~ yAvat prarUpaNA karatA hU~ | ve zramaNopAsaka bhagavAna mahAvIra se yaha sunakara RSibhadraputra zrAvaka ke pAsa gaye, vandana kara kSamAyAcanA kI / gautama gaNadhara ne RSibhadra zrAvaka ke bhaviSya ke sambandha meM prazna kiyA -- yaha zramaNa banegA yA nahIM ? bhagavAna mahAvIra ne kahA- nahIM zrAvaka jIvana meM hI tIna dina kA anazana karake prathama svarga meM utpanna hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM manuSya bana kara siddha buddha evaM mukta hogA / isI prakAra zaMkha puSkalI, madraka zrAvaka, piMgalaka nirgrantha, jayantI zramaNopAsakA, Ananda, kAmadeva, cullanIpitA, surAdeva, kuNDakolika, sakaDAla putra, mahAzataka, nandanI pitA, sAlihIpitA Adi aneka zrAvaka haiN| vistAra bhaya se una sabhI kA varNana yahA~ nahIM diyA gayA hai / bahuta hI saMkSepa meM maiMne Agama sAhitya ke Aloka meM zrAvakAcAra ke sambandha meM cintana prastuta kiyaa| zrAvakAcAra para Agama sAhitya ke pazcAt zvetAmbara va digambara paramparA ke mUrdhanya manISI gaNoM ne atyadhika sAhitya kA nirmANa kiyA hai / Agama sAhitya meM jo bAteM sUtra rUpa meM batAI gaIM unhIM para bAda meM bahuta hI vistAra se likhA gayA / Adhunika yuga ke pariprekSya meM bhI hama cintana kareM to zrAvaka ke niyamopaniyama kI Aja bhI utanI hI AvazyakatA hai jitanI atIta kAla meM thI / merI dRSTi se usase bhI adhika AvazyakatA hai jIvana ko zAnta aura Anandamaya banAne ke lie ! sandarbha evaM sandarbha sthala 1 brahma satyaM jaganmithyA AtmA brahma va nAparaH / 2 paMcavihe AvAre patte taM janAnAvAre, daMsaNAvAre, caritAbAre tavAbAre vIrivAre 3 jamma dukkhaM jarA dukkhaM, rogANi maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro janma kIsanti jantavo // +*+++*+** 4 misa sukkhA bahukAla dukkhA pazAmakyA aNigAmasukyA / saMsAramokkhassa vipakkhabhUyA khANI aNatthANa u kAmabhogA // 5 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH / 6 tasvArthAnaM samyagdarzanam / 7 "matiyutAvadhimanaH paryAyakevalAni jJAnam / 1 8 nANaM ca daMsaNaM caiva caritaM ca tavo tahA / evaM maggamaNupattA jIvA gacchanti soggaI || 6 nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo tahA / vIriyaM uvaogo ya eyaM jIvassa lakkhaNaM // 10 dezasarvato'NumatI | 11 duvidhame sumedeva pariyame caiva / 12 vahI, sthA0 22 - 13 puccharasuNaM samaNA mahaNAya, 'AgAriNo' ya paratitthiyAya" / 14 zraddhAlutAM zrAti padArtha cintanAd, dhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanA, dattopi taM zrAvaka mAhuruttamA / " , - ThANAMga, 5 vAM sthAna, uddezaka 2 -uttarA0 gAthA 16 - uttarA0 gAthA 13 - tattvArtha sUtra adhyAya 1 sUtra 1 - tatvArtha sUtra adhyAya 1 sU0 2 - tattvArtha sUtra adhyAya 1 -utta0 28, gAthA 3 - utta0 a0 28, gA0 11 tatvArthasUtra 0 7 02 -ThANAMga, sU0 2 ThA0 - sUtrakRtAMga a0 6 - zrAddhavidhi zA0 zlo0 3 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakAcAra : eka parizIlana 553 . + + + + + +++ ++++++ + ++ + + ++ ++ ++ d 15 campAe pAlie nAma, 'sAvae' Asi vaannio| mahAvIrassa bhagavao sIse sou mahappaNo / - utta0 a0 21 16 (ka) tatthaNaM sAvatthoe nayarIe bahave saMkhappAmokkhA samaNovAsagA parivasanti --bhaga0 sU0 20 12 u0 1 (kha) samaNovAsae jAe abhigaya jIvAjIve uvaladdha puNNa paave| . 17 taeNaM se ANande gAhAvai samaNassa bhagavao mahAvIrassa antie tappaDhamAe thUlagaM pANAivAyaM paccakkhAi jAvajjIvAe duvihaM tiviheNaM na karemi na kAravemi maNasA vayasA kAyasA / 18 jIva suhamathUlA saMkappA Arambha bhave duvihA / sAvarAha-niravarAha savikkhA eva niravikkhA / 16 tayANantaraM ca NaM thUlagaM musAvAyaM paccakkhAi jaavjjiivaae| 20 upAsakadazA 1, 21 upAsakadazA 1, 22 upAsakadazA 1, 23 upAsakadazA 1, 24 vahI, 25 vahI 26 upAsakadazA 1, 27 rUvANuvAe bahiyA poggala pakkheve"-upAsakabazA 28 vidhidravyadAtRpAtra vizeSAt / 26 anugrahArtha svasyAtisargo dAnam / 30 upAsakadazA 1, 31 bhAraM NaM vahamANassa cattAri AsAsA pnnnnttaa| -sthAnAMga 4 32 cattAri samaNovAsagA paNNattA taMja hA-ammApiusamANe, bhAIsamANe, mittasamANe, savattisamANe / -sthAnAMgasUtra, ThANA 4 33 sthAnAMga sU0 ThA04 34 tihi ThANehi samaNovAsae mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai / -sthAnAMga 3 35 upAsakadazAMga 36 kaivihe NaM bhante paccakkhANe pannatte ? goyamA duvihe pannatte taM jahA-savvamUlaguNa paccakkhANe ya desamUlaguNa paccakkhANe y|| -bhagavatI sUtra 37 "asahejjadevAsuranAgasuvaNNajakkharakkhassakinnara kiMpurisagarulagaMdhabvamahoragAehiMdevagaNehiniggaMthAo pAvayaNAo aNa tikkamaNijjA NiggaMthe pAvayaNe nissaMkiyA nikkaMkhiyA, ninvitigicchA, laTThA gahiyA, pucchiyaTThA, abhigayaTThA, viNicchiyaTThA aTThimijapemANurAgarattA ayamAuso niggaMthe pAvayaNe aTTha ayaM paramaTTha sese aNa?', usiyaphalihA, avaMguyaduvArA, ciyaMtateuragharappavesA bahUhiM sIlabvayaguNaveramaNa-paccakkhANa posahovavAsehiM cAudasaTTamudiTTa puNNamAsiNIsu paDipuNNa posahaM samma aNupAlemANA" -bhagavatIsUtra za0 2 ga0 25 38 bhagavatI za01 u0 8 36 bhagavatI sU0 za0 11 udde0 12 ----puSkara vANI ------------------------------------ ------------------ 3 sA~pa bila meM akelA rahatA hai, bila meM praveza karate samaya bilakula sIdhA ? 1 ho jAtA hai| kaiMculI ke sAtha anAsakta vRtti rakhatA hai, use chor3a detA hai| apane lakSya (bhakSya) para dRSTi TikAe rakhatA hai / sAdhaka ko sAMpa se zikSA prApta hotI hai| kahIM bhI rahe, mana meM ekAkI vRtti rakhe, vyavahAra meM sadA sarala aura sIdhA rhe| kaiMculI kI taraha deha ko / bhinna samajhakara usase anAsakta rahe aura apane lakSya para kendrita rhe| 4-0-------------------- --------------------------