Book Title: Agam 38 Jitkalpa Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034706/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-38 jItakalpa AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-38 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' AgamasUtra-38- "jItakalpa' chedasUtra-5- hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? | pRSTha | krama krama viSaya viSaya pRSTha 1 prastAvanA dazavidha AlocanA aura vidhi | upasaMhAra muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma 01 | AcAra aMgasUtra-1 02 sUtrakRt 03 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 | sthAna 04 | samavAya 25 / | AturapratyAkhyAna 26 mahApratyAkhyAna | bhaktaparijJA 28 | taMdulavaicArika 29 / saMstAraka 27 payannAsUtra-2 payannAsUtra-3 payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 payannAsUtra-6 bhagavatI aMgasUtra-5 06 jJAtAdharmakathA payannAsUtra-7 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 07 | upAsakadazA 30.1 gacchAcAra 30.2 candravedhyaka 31 / gaNividyA 32 devendrastava aMgasUtra-8 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA 10 praznavyAkaraNadazA 11 vipAkazruta 12 | aupapAtika aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 33 vIrastava 34 | nizItha 35 bRhatkalpa upAMgasUtra-2 36 vyavahAra rAjaprazciya jIvAjIvAbhigama upAMgasUtra-3 37 | dazAzrutaskandha jItakalpa payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 15 upAMgasUtra-4 38 prajJApanA sUryaprajJapti 16 upAMgasUtra-5 candraprajJapti upAMgasUtra-6 jaMbUdvIpaprajJapti nirayAvalikA upAMgasUtra-7 upAMgasUtra-8 upAMgasUtra-9 39 / mahAnizItha 40 | Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 | piMDaniyukti dazavaikAlika mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 20 kalpavataMsikA 42 puSpikA upAMgasUtra-10 | uttarAdhyayana mUlasUtra-4 44 | nandI puSpacUlikA 23 | vRSNidazA 24 catu:zaraNa upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 | anuyogadvAra muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 01 Agama sUtra 38, chedasUtra-5, jItakalpa' muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma buksa krama sAhitya nAma buksa mUla Agama sAhitya:1476 Agama anya sAhitya: 10 1-1- AgamasuttANi-mUlaM print [49] | -1-mArAma thAnuyoga 06 1-2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya 02 | -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] |-3-RSibhASita sUtrANi 01 2 | Agama anuvAda sAhitya: 165 -4- Agamiya sUktAvalI -1- sAgamasUtra gurAtI anuvAda [47] Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net [47] -3- Aagamsootra English Trans. | [11] -4- sAmasUtra saTI 14satI anuvAda [48]| -5- AgamasUtra hindI anuvAda print | [12] anya sAhitya:Agama vivecana sAhitya: 171 tattvAbhyAsa sAhitya 13 -1-AgamasUtra saTIka [46]| 2 sUtrAbhyAsa sAhitya 06 1-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-1 [51]| 3 vyaa2| sAhitya- al 05 -3-AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2 [09]| 4 vyAkhyAna sAhitya 04 1-4- Agama cUrNi sAhitya [09] 5 halata sAhitya 09 -5- savRttika AgamasUtrANi-1 | [40] 6 va sAhitya|-6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08]| 7 sArAdhanA sAhitya -7- sacUrNika AgamasuttANi [08]| pariyaya sAhityaAgama koSa sAhitya: 9 | pUjana sAhitya1-1- Agama saddakoso [04] 10 tArtha62 saMkSipta rzana |-2- Agama kahAkoso [01] | 11hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: [05] 12 | dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha 05 -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04]| Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka Agama anukrama sAhitya:-1- sAgama viSayAnubha- (bhUta) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) 516 -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) | 2-Agametara sAhitya (kula 085 -3-Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana | 601 ja muni dIparatnasAgaranuM sAhitya // 1 bhuniTIparatnasAgaranuM mAgama sAhitya [isa pustas 516] tenAsa pAnA [98,300] 2 bhuniTIparatnasAgaranuM manya sAhitya [huta pusta: 85] tanA huA pAnA [09,270] 3 muni dIparatnasAgara saMDalita 'tattvArthasUtra'nI viziSTa DVD tenAtA pAnA [27,930] abhArA prAzanAlA 101 + viziSTa DVD hula pAnA 1,35,500 04 03 04 14 02 25 85 09 04 03 muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 4 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' [38] jItakalpa chedasUtra-5- hindI anuvAda sUtra -1 pravacana-(zAstra) ko praNAma karake, maiM saMkSepa meM prAyazcitta dAna kahU~gA / (Agama, sUtra, AjJA, dhAraNA, jIta vo pA~ca vyavahAra batAe haiM usameM) jIta yAni paramparA se koI AcaraNA calatI ho mahA puruSane - gItArthane dravya kSetra kAla-bhAva dekhakara nirNIta kiyA ho aisA jo vyavahAra vo jIta vyavahAra / usameM praveza kie gae (upayoga lakSaNa vAle) jIva kI parama vizuddhi hotI hai / jisa taraha malina vastra ko kSAra Adi se vizuddhi ho vaise karmamalayukta jIva ko jIta vyavahAra anusAra prAyazcitta dAna se vizuddhi hotI hai| sUtra-2 tapa kA kAraNa prAyazcitta hai aura phira tapa saMvara aura nirjarA kA bhI hetu hai| aura yaha saMvara-nirjarA mokSa kA kAraNa hai / yAni prAyazcitta dvArA vizuddhi ke lie bAraha prakAra kA tapa kahA hai / yaha tapa dvArA AnevAle karma rUkate haiM aura saMcita karma kA kSaya hotA hai / jisake pariNAma se mokSa mArga prApta hotA hai| sUtra-3,4 __sAmAyika se bindusAra paryanta ke jJAna kI vizuddhi dvArA cAritra vizuddhi hotI hai / cAritra vizuddhi se nirvANa prApti hotI hai / lekina cAritra kI vizuddhi se nirvANa ke arthI ko prAyazcitta avazya jAnanA cAhie, kyoMki prAyazcitta se hI cAritra vizuddhi hotI hai| vo prAyazcitta daza prakAra se hai / AlocanA, pratikramaNa, ubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya aura pAraMcita / sUtra - 5 avazyakaraNIya aisI saMyama kriyA samAna yoga (ki jisakA aba bAkI gAthA meM nirdeza kiyA hai) usameM pravarte hue aduSTa bhAvavAle chadmastha kI vizuddhi yA karmabaMdha nivRtti kA apramattabhAva yAni aalocnaa| (Age kI 6 se 8 gAthA dvArA AlocanA prAyazcitta kahate haiN|) sUtra-6-7 AhAra-Adi ke grahaNa ke lie jo bAhara jAnA yA uccAra bhUmi (mala-mUtra tyAga bhUmi) yA vihAra bhUmi (svAdhyAya Adi bhUmi) se bAhara jAnA yA caitya yA guruvaMdana ke lie jAnA Adi meM yathAvidhi pAlana karanA, yaha sabhI kArya yA anya kArya ke lie so kadama se jyAdA bAhara jAnA par3e to yadi AlocanA na kare to vo azuddha yA aticAra yukta mAnA jAe aura AlocanA karane se zuddha yA niraticAra bane / sUtra -8 svagaNa yA paragaNa yAni samAna sAmAcArIvAle yA asamAna sAmAcArIvAle ke sAtha kAraNa se bAhara nirgamana ho to AlocanA se zuddhi hotI hai| yadi samAna sAmAcArIvAle yA anya ke sAtha upasaMpadA se vihAra kare to niraticAra ho to bhI (gItArtha AcArya mile taba) AlocanA se zuddhi hotI hai| (Age kI 9 se 12 gAthA meM pratikramaNa prAyazcitta kahate haiM / ) sUtra - 9-12 tIna taraha kI gupti yA pA~ca taraha kI samiti ke lie pramAda karanA, guru kI kisI taraha AzAtanA karanA, vinaya bhaMga karanA, IcchAkAra Adi daza sAmAcArI kA pAlana karanA, alpa bhI mRSAvAda, corI yA mamatva honA, avidhi se yAni muhapatti rakhe binA chIMkanA, vAyu kA urdhvagamana karanA, mAmUlI chedana-bhedana-pIlaNa Adi muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' asaMkliSTa karma kA sevana karanA, hAsya-kuceSTA karanA, vikathA karanA, krodha Adi cAra kaSAya kA sevana karanA, zabda Adi pA~ca viSaya kA sevana karanA, darzana-jJAna-cAritra yA tapa Adi meM skhalanA honA, jayaNAyukta hokara hatyA na karate hone ke bAvajUda bhI sahasAkAra yA anupayogadazA se aticAra sevana kare to mithyA duSkRta rUpa pratikramaNa se zuddha bane yadi upayoga yA sAvadhAnI se bhI alpa mAtra sneha sambandha, bhaya, zoka, zarIra Adi kA dhonA Adi aura kuceSTA-hAsya-vikathAdi kare to pratikramaNa prAyazcitta jAnanA / yAni isa sabameM pratikramaNa yogya prAyazcitta AtA hai| (aba gAthA 13 se 15 meM tadubhaya prAyazcitta batAte haiM / ) sUtra-13-15 saMbhrama, bhaya, duHkha, Apatti kI kAraNa se sahasAt asAvadhAnI kI kAraNa se yA parAdhInatA se vrata sambandhI yadi koI aticAra sevana kare to tadubhaya yAni AlocanA aura pratikramaNa donoM prAyazcitta AtA hai, duSTa cintavana, duSTa bhASaNa, duSTa ceSTita yAni mana, vacana yA kAyA se saMyama virodhI kArya kA bAra-bAra pravartana / vo upayoga pariNata sAdhu bhI ina sabako daivasika Adi aticAra ke rUpa se na jAne, to aura sarva bhI utsarga aura apavAda se darzana, jJAna, cAritra kA jo aticAra usakA kAraNa se yA sahasAt sevana huA ho to tadubhaya prAyazcitta AtA hai| (gAthA 16-17 meM 'viveka'' yogya prAyazcitta batAte haiM / ) sUtra-16-17 azana Adi rUpa piMDa, upadhi, zayyA Adi ko gItArtha sUtrAnusAra upayoga se grahaNa kare vo yaha zuddha nahIM hai aisA mAne yA niraticAra-zuddha vidhivat paraThave, kAla se asaThapana se pahalI porasI se lAkara cauthI taka rakhe, kSetra se AdhA yojana dUra se lAkara rakhe, sUrya nIkalane se pahale yA asta hone ke bAda grahaNa kare / yAni grahaNa karane ke bAda sUrya nahIM nIkalA yA asta huA aisA mAne, glAna-bAla Adi kI kAraNa se azana Adi grahaNa kiyA ho, vidhivat pariSThApana kiyA ho to ina sabameM viveka-yogya' prAyazcitta AtA hai| (aba kAUssagga prAyazcitta batAte haiM / ) sUtra-18 gamana, Agamana, vihAra, sUtra ke uddeza Adi, sAvadha yA niravadya svapna Adi, nA~va, nadI se jalamArga pAra karanA una sabameM kAyotsarga prAyazcitta / sUtra-19 bhojana, pAna, zayana, Asana, caitya, zramaNa, vasati, mala-mUtra, gamana meM 25 zvasocchvAsa (vartamAna meM jise logassa yAni IriyAvahI kahate haiM vo) kAUssagga prAyazcitta AtA hai / sUtra - 20 sau hAtha pramANa yAni so kadama bhUmi vasati bAhara gamanAgamana meM paccIsa zvAsocchavAsa, prANAtipAta, hiMsA kA sapanA Ae to so zvAsocchvAsa aura maithuna ke sapane meM 108 zvAsocchvAsa kAUssagga kA prAyazcitta AtA hai sUtra-21 dina sambandhI pratikramaNa meM pahale 50 ke bAda 25-25 zvAsocchavAsa pramANa, rAtri pratikramaNa meM 25-25 zvAsocchvAsa pramANa, pavikha pratikramaNa meM 300 zvAsocchvAsa, caumAsI pratikramaNa meM 500 zvAsocchvAsa, saMvatsarI meM 1008 zvAsocchvAsa pramANa kAUssagga prAyazcitta AtA hai| arthAt vartamAna praNAlI anusAra daivasika meM logassa do-eka-eka, rAtri meM logassa eka-eka, pavikha meM 12 logassa, caumAsI meM 20 logassa aura saMvatsarI muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 6 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' meM 40 logassa para eka navakAra pramANa kAUssagga prAyazcitta jaannaa| sUtra - 22 sUtra ke uddeza-samuddeza-anujJA meM 27 zvAsocchvAsa pramANa, sUtra paThThavaNa ke lie (sajjhAya paraThavate hue) ATha zvAsocchvAsa pramANa (1 navakAra pramANa) kAUssagga prAyazcitta jAnanA caahie| (aba tapa prAyazcitta ke sambandhita gAthA batAte haiM / ) sUtra- 23-25 jJAnAcAra sambandhI aticAra ogha se aura vibhAga se do taraha se haiM / vibhAga se uddezaka, adhyayana, zrutaskaMdha, aMga yaha paripATI krama haiM / usa sambandha se kAla kA atikramaNa Adi ATha aticAra haiM - kAla, vinaya, bahumAna, upadhAna, aniNhavaNa, vyaMjana, artha, tadubhaya ATha AcAra meM jo atikramaNa vaha jJAnAcAra sambandhI aticAra, usameM anAgAr3ha kAraNa se uddezaka aticAra ke lie eka nIvi, adhyayana aticAra meM purimaDDa, zrutaskandha aticAra ke lie ekAsaNA, aMga sambandhI aticAra ke lie AyaMbika tapa prAyazcitta AtA hai / AgAr3ha kAraNa ho to yahI doSa ke lie purimaDDa ke aThThama paryanta tapa prAyazcitta hai / vo vibhAga prAyazcitta aura ogha se kisI bhI sUtra ke lie upavAsa tapa prAyazcitta aura artha se aprApta yA anucita ko vAcanAdi dene meM bhI upavAsa tapa / sUtra - 26 kAla-anuyoga kA pratikramaNa na kare, sUtra, artha yA bhojana bhUmi kA pramArjana na kare, vigaI tyAga na kare, sUtra-artha niSadyA na kare to eka upavAsa tapa prAyazcitta / sUtra - 27 joga do prakAra se haiM-AgAr3ha aura aNAgAr3ha / donoM ke do bheda haiM / sarva se aura deza se / sarva se yAni AyaMbila aura deza se yAni kAUssagga karake vigaI grahaNa karanA vo / yadi AgAr3ha joga meM AyaMbila tUTa jAe to do upavAsa aura deza bhaMga meM eka upavAsa, aNAgAr3ha meM sarvabhaMge do upavAsa aura dezabhaMge AyaMbila tapa / sUtra - 28 zaMkA, kAMkSA, vitigicchA, mUr3hadRSTi, anupabRMhaNA, asthirikaraNa, avAtsalya, aprabhAvanA yaha ATha darzanAticAra kA sevana deza se yAni ki kucha aMza meM karanevAle ko eka upavAsa tapa, mithyAtva kI vRddhi ke lie eka upavAsa aise ogha prAyazcitta mAnanA aura zaMkA Adi ATha vibhAga deza se sevana karanevAle sAdhu ko purimaDU, ratnAdhika ko ekAsaNA, upAdhyAya ko AyaMbila, AcArya ko upavAsa tapa prAyazcitta jAnanA / sUtra - 29-30 usa prakAra pratyeka sAdhu ko upabRMhaNA-saMyama kI vRddhi puSTi Adi na karanevAle ko purimaDDa Adi upavAsa paryanta prAyazcitta tapa AtA hai aura phira parivAra kI sahAya nimitta se pAsatthA, avasanna-kuzIla Adi kA mamatva karanevAle ko, zrAvaka Adi kI paripAlanA karanevAle ko yA vAtsalya rakhanevAle ko nivi-purimaDDa Adi prAyazcitta tapa AtA hai / yahA~ yaha sAdharmika ko saMyamI karanA yA kula saMgha-gaNa Adi kI phikra yA tRpti kare aisI buddhi se sarva taraha se nirdoSapana se mamatva Adi Alambana honA caahie| sUtra - 31 ekendriya jIva ko saMghaTana karate nIvitapa, ina jIva ko paritApa denA yA gAr3hatara saMcAlana se upadrava karanA vo aNAgAr3ha aura AgAr3ha do bheda se batAyA aNAgAr3ha kI kAraNa se aisA karane se purimaDDa tapa aura aNAgAr3ha kAraNa se ekAsaNA tapa prAyazcitta tapa AtA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 7 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' sUtra - 32 anantakAya vanaspati, do, tIna, cAra indriyavAle jIva ko saMghaTTana, paritApa yA upadrava karane se purimaDDa se upavAsa paryanta aura paMcendriya kA saMghaTana karate hue ekAsaNA, aNAgAr3ha paritApa se AyaMbila, AgAr3ha paritApa se upavAsa tapa prAyazcitta AtA hai upadrava karane se eka kalyANaka tapa prAyazcitta AtA hai| sUtra-33 mRSAvAda, adatta, parigraha yaha tInoM dravya-kSetra-kAla yA bhAva se sevana karanevAle ko jaghanya se ekAsaNA, madhyama se AyaMbila, utkRSTa se eka upavAsa prAyazcitta / sUtra - 34 vastra. pAtra, pAtraba~dha Adi kharaDa jAe, tela, ghI Adi ke lepavAle rahe to eka upavAsa, sa~Tha, harar3e auSadha Adi kI saMnidhi se eka upavAsa. gaDa, ghI, tela Adi saMnidhi se chaThU, bAkI saMnidhi se tIna upavAsa tapa prAyazcitta satra-35-43 yaha nau gAthA kA "jItakalpa carNI' kI sahAyatA se kiyA gayA anuvAda yahA~ batAyA hai| auddezika ke do bheda ogha-sAmAnya se aura vibhAga se / sAmAnya se parimita bhikSAdAna samAna doSa meM purima aura vibhAga se tIna bheda uddezo-kRta aura karma uddezo ke lie purimaka, kRtadoSa ke lie ekAsaNA aura karmadoSa ke lie AyaMbila aura upavAsa tapa prAyazcitta / pUti doSa ke do bheda sUkSma aura bAdara / dhUma aMgAra Adi sUkSma doSa, upakaraNa aura bhojana-pAna do bAdara doSa jisameM upakaraNabhUti doSa ke lie purimaDDha aura bhojana-pAna pUti doSa ke lie ekAsaNA-tapa prAyazcitta / mizrajAta doSa do taraha se-jAvaMtiya aura pAkhaMDa-jAvaMtiya mizra jAta ke lie AyaMbila aura pAkhaMDamizra ke lie upavAsa, sthApanA doSa do taraha se alpakAlina ke lie nIvi aura dIrghakAlina ke lie purimaDU, prAbhRtika doSa do taraha se sUkSma ke lie nIvi, bAdara ke lie upavAsa, prakRSTakaraNa doSa do taraha se aprakaTa ho to purimaDDU aura prakaTa vyakta rUpa se AyaMbila, krIta doSa ke lie AyaMbila, prAmitya doSa aura parivartIta doSa do tarIke selaukIka ho to AyaMbila, lokottara ho to purimaDDU, AhRta doSa do taraha se apane gA~va se ho to purimaDU, dUsare gA~va se ho to AyaMbila / ubhinna doSa do taraha se dAdara ho to purimaDDa aura banda daravAjA-alamArI khole to aayNbil| ___ mAlopahRta doSa do taraha se-jaghanya se purimaDDa aura utkRSTa se AyaMbila, Achedya doSa ho to AyaMbila, anisRSTa doSa ke lie AyaMbila, adhyayapUraka doSa tIna taraha se-jAvaMtiya, pAkhaMDamizra, sAdhumizra / jAvaMtiya doSa meM purimaDU aura bAkI donoM ke lie ekAsaNA / dhAtri dUti-nimitta AjIva, vaNImaga vo pA~ca doSa ke lie AyaMbila tigIcchA do tarIke se sUkSma ho to purimaDDU, bAdara ho to AyaMbila, krodha-mAna doSa meM AyaMbila mAyA-doSa ke lie ekAsaNA / lobha doSa ke lie upavAsa, saMstava doSa do taraha se vacana saMstava ke lie purimaDU, sambandhI saMstava ke lie AyaMbila, vidyA, maMtra, cUrNa, joga sarva meM AyaMbila tapa prAyazcitta / zaMkita doSa meM jisa doSa kI zaMkA ho vo prAyazcitta AtA hai| sacittasaMsarga doSa tIna taraha se-(1) pRthvI kAya saMsarga doSa meM nIvi, mizra kardama meM purimaDDa nirmizra kardama meM AyaMbila, (2) jala mizrita meM nIvi, (3) vanaspati mizrita meM pratyeka mizrita ho to purimaDU, anantakAya mizra ho to ekAsaNA, pihita doSa meM anantara pihita ho to AyaMbila, paraMpara pihita ho to ekAsaNu, sAharita doSa ho to nIvi se upavAsa paryanta / dAyArayAcaka doSa AyaMbila-upavAsa tapa, saMsakta doSa meM AyaMbila, oyataMtiya Adi meM AyaMbila, unmizra nIvi se upavAsa paryanta tapa, apariNata doSa do taraha se pRthvI Adi pA~ca sthAvara meM AyaMbila lekina yadi anantakAya vanaspati ho to upavAsa, chardita doSa lage to AyaMbila tapa prAyazcitta jAnanA / saMyojanA doSame AyaMbila, iMgAladoSa meM upavAsa, dhUmra, akAraNa bhojana-pramANa atirikta doSa meM AyaMbila muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' sUtra - 44 sahasAt aura anAbhoga se jo-jo kAraNa se pratikramaNa-prAyazcitta batAyA hai una kAraNa kA Abhoga yAni jAnate hae sevana kare to bhI bAra-bAra yA ati mAtrA meM kare to sabameM nIvi tapa prAyazcitta jAnanA / sUtra - 45 daur3anA, pAra karanA, zIghra gati meM jAnA, krIr3A karanA, indrajAla banAkara tairanA, UMcI AvAjha meM bolanA, gIta gAnA, joroM se chIMkanA, mora-tote kI taraha AvAjha karanA, sarva meM upavAsa-tapa prAyazcitta / sUtra - 46-47 tIna taraha kI upadhi batAI hai jaghanya, madhyama aura utkRSTa vo gira jAe aura phira se mile, paDilehaNa karanA bAkI rahe to jaghanya muhapatti, pAtra kesarikA, gucchA, pAtra sthApanaka una cAra ke lie nIvi tapa, madhyama par3ala, pAtraba~dha, colapaTTaka, mAtraka, rajoharaNa rajastrANa una cha ke lie purimaDDa tapa aura utkRSTa-pAtra aura tIna vastra una cAra ke lie ekAsaNA tapa prAyazcitta visara jAe to AyaMbila tapa, koI le jAe yA kho jAe yA dhoe to jaghanya upadhi-ekAsaNu madhyama ke lie AyaMbila, utkRSTa upadhi ke lie upavAsa / AcAryAdika ko nivedana kie binA le AcAryadi ke jhariye binA die le bhUgate-dUsaroM ko de to bhI jaghanya upadhi ke lie ekAsaNA yAvat utkRSTa ke lie upavAsa tapa prAyazcitta / sUtra -48 muhapatti phAr3a de to nIvi, rajoharaNa phAr3a de to upavAsa, nAza yA vinAza kare to muhapatti ke lie upavAsa aura rajoharaNa ke lie chaTha tapa prAyazcitta AtA hai| sUtra-49 bhojana meM kAla aura kSetra kA atikramaNa kare to nIvi, vo atikramita bhojana bhugate to upavAsa, avidhi se paraThave to purimaDU tapa prAyazcitta / sUtra - 50-51 bhojana-pAnI na ba~ke, mala-mUtra-kAla bhUmi kA paDilehaNa na kare to nIvi navakArasI-porIsi Adi paccakakhANa na kare yA lekara tor3a de to purimaDDU yaha Ama tora para kahA, tapa-pratimA abhigraha na le, lekara tor3a de to bhI purimaDDa pakkhi ho to AyaMbila yA upavAsa tapa, zakti anusAra tapa na kare to kSullaka ko nIvi, sthavira ko purimaDU, bhikSu ko ekAsaNA, upAdhyAya ko AyaMbila, AcArya ko upavAsa / comAsI ho to kSullaka se AcArya ko kramazaH purima se chaThU, saMvatsarI ko kramazaH ekAsaNA se aThThama tapa prAyazcitta mAnanA caahie| satra-52 nidrA yA pramAda se kAyotsarga pAlana na kare, guru ke pahale pAre, kAUssagga bhaMga kare, jaldabAjhI meM kare, usI taraha hI vaMdana kare, to nIvi-purimaDU ekAsaNA tapa aura sAre doSa ke lie AyaMbila tapa prAyazcitta / sUtra - 53 eka kAUssagga Avazyaka ko na kare to purimaDDa-ekAsaNA-AyaMbila, sabhI Avazyaka na kare to upavAsa, pUrve aprekSita bhUmi meM rAta ko sthaMDila vosirAve, mala-tyAga kare yA dina meM soe to upavAsa tapa prAyazcitta / sUtra-54 kaI dina taka krodha rakhe, kaMkola nAma kA phala, laviMga, jAyaphala, lahasUna Adi kA taNNaga-mora Adi kA saMgraha kare to purimdddd| sUtra- 55 ___ chidra rahita yA komala aura binA kAraNa bhugate to nIvi, anya ghAsa ko bhugatate hue yA apratilekhita ghAsa muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 9 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' para zayana karavAte purimaDa tapa prAyazcitta / sUtra-56 AcArya kI AjJA binA sthApanA kula meM bhojana ke lie praveze to ekAsaNA, parAkrama gope to ekAsaNA, usa anusAra jIta vyavahAra hai / sUtra vyavahAra anusAra mAyA rahita ho to ekAsaNA mAyA sahita ho to upavAsa / sUtra-57 daur3anA-kUdanA Adi meM vartate paMcendriya ke vadha kI saMbhAvanA hai / aMgAdAna-zukra niSkramaNa Adi saMkliSTa karma meM kAphI aticAra lage, AdhAkarmAdi sevana rasa se glAna Adi kA lambA sahavAsa kare una saba meM paMcakalyANaka prAyazcitta tapa AtA hai| sUtra-58 sarva upadhi Adi ko dhAraNa karate hue prathama porIsi ke antima hisse meM yAni pAdonaporIsi ke vakta yA prathama aura antima porIsi ke avasara para paDilehaNa na kare / comAsI meM yA saMvatsarI ke dina zuddhi kare to paMcakalyANaka tapa prAyazcitta / sUtra- 59 jo cheda (prAyazcitta) kI zraddhA nahIM karatA / merA paryAya chedita yA na chedita aisA nahIM jAnatA / abhimAna se paryAya kA garva karatA hai use cheda Adi prAyazcitta AtA hai| jIta vyavahAra gaNAdhipati ke lie isa prakAra kA hai| gaNAdhipati ko cheda prAyazcitta AtA ho to bhI tapa ucita prAyazcitta denA caahie| sUtra - 60 isa jIta vyavahAra meM jo prAyazcitta nahIM batAe usa prAyazcitta sthAna ko vartamAna meM saMkSepa se maiM kahatA hU~ jo nisIha-vyavahAra-kappo meM batAe gae haiM / use tapa se cha mAsa paryanta ke mAnanA / sUtra - 61 (bhinna zabda se paccIsa dina grahaNa karane ke lie yahA~ viziSTa zabda se sarva bheda grahaNa karanA) bhinna aura aviziSTa aise jo-jo aparAdha sUtra vyavahAra meM batAe una sabake lie jita vyavahAra anusAra nIvi tapa AtA hai| usameM jyAdAtara itanA ki laghumAsa meM purimaDDha, gurumAsa meM ekAsaNA, laghucaUmAse AyaMbila, guru caUmAse upavAsa, laghu cha mAse chaThTha, guru cha mAse aThThama, aise prAyazcitta tapa do| sUtra - 62 ina sabhI prakAra se - sabhI tapa ke sthAna para yathAkrama siddhAMta meM jo tapa batAe vahA~ jIta vyavahAra anusAra nIvi se aThThama paryanta tapa khnaa| sUtra - 63 isa prakAra jo prAyazcitta kahA gayA usake lie vizeSa se kahate haiM ki sabhI prAyazcitta kA sAmAnya evaM vizeSa meM nirdeza kiyA gayA hai / vo dAna-vibhAga se dravya-kSetra-kAla-bhAva-puruSa paDisevI vizeSa se mAnanA / yAni dravya Adi ko jAnakara usa prakAra denA / kama adhika yA sahaja usa anusAra zakti vizeSa dekhakara denA / sUtra - 64-67 dravya se jisakA AhAra Adi ho, jisa deza meM vo jyAdA ho, sulabha ho vo jAnakara jIta vyavahAra anusAra prAyazcitta denA / jahA~ AhAra Adi kama ho, durlabha ho vahA~ kama prAyazcitta do / kSetra rUkSa-snigdha yA sAdhAraNa hai yaha jAnakara rUkSa meM kama, sAdhAraNa meM jisa taraha se jIta vyavahAra meM kahA ho aise aura snigdha meM adhika prAyazcitta do, usa prakAra tInoM kAla meM tInoM tarIke se prAyazcitta do / garmI rUkSa kAla hai, zardI sAdhAraNa kAla hai aura varSA snigdha muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' kAla hai / garmI meM krama se jaghanya eka upavAsa, madhyama chaThTha, utkRSTa aThuma, zardI meM krama se chaThTha-aThuma, cAra upavAsa, varSA meM krama se aThuma-cAra upavAsa, pA~ca upavAsa tapa prAyazcitta denA / sUtra vyavahAra upadeza anusAra isa taraha nau tarIke se vyavahAra haiN| sUtra-68 nirogI aura glAna aise bhAva jAnakara nirogI ko kucha jyAdA aura glAna ko thor3A kama prAyazcitta do / jisakI jitanI zakti ho utanA prAyazcitta use do / dravya-kSetra bhAva kI taraha kAla ko bhI lakSya meM lo| sUtra - 69-72 ___puruSa meM koI gItArtha ho koI agItArtha ho, koI sahanazIla ho, koI asahanazIla ho, koI Rju ho koI mAyAvI ho, kucha zraddhA pariNAmI ho, kucha apariNAmI ho, aura kucha apavAda kA hI AcaraNa karanevAle atipariNAmI bhI ho, kucha dhRti-saMghayaNa aura ubhaya se saMpanna ho, kucha usase hina ho, kucha tapa zaktivAle ho, kucha vaiyAvaccI ho, kucha donoM tAkatavAle ho, kucha meM eka bhI zakti na ho yA anya taraha ke ho / Acelaka Adi kalpasthita, pariNata, kRtajogI, taramANa (kuzala) yA akalpasthita, apariNata, akRtajogI yA ataramANa aise do taraha ke puruSa ho usI taraha kalpasthita bhI gacchavAsI yA jinakalpI ho sake / ina sabhI puruSa meM jisakI jitanI zakti guNa jyAdA use adhika prAyazcitta do aura hIna sattvavAle ko hInatara prAyazcitta do aura sarvathA hIna ko prAyazcitta na do use jIta vyavahAra maano| sUtra - 73 isa jIta vyavahAra meM kaI taraha ke sAdhu haiM / jaise ki akRtya karanevAle, agItArtha, ajJAta isa kAraNa se jIta vyavahAra meM nIvi se aThThama paryanta tapa prAyazcitta haiN| (aba par3isevaNA' batAte haiM / ) sUtra-74 hiMsA, daur3anA, kUdanA Adi kriyA, pramAda yA kalpa kA sevana karanevAle yA dravya, kSetra, kAla bhAva anusAra pratisevana karanevAle puruSa (Isa prakAra par3isevaNa yAni niSiddha cIja ko sevana karanevAle kahA / ) sUtra - 75 jisa prakAra maiMne jIta vyavahAra anusAra prAyazcitta dAna kahA, vo kyA pramAda sahita sevana karanevAle ko yAni niSiddha cIja sevana karanevAle ko bhI de ? isa prAyazcitta meM pramAda-sthAna sevana karake eka sthAna vRddhi karanA mAnya se jo prAyazcitta nIvi se aThThama paryanta kahA usake bajAya pramAda se sevana karanevAle ko purimaDDa se cAra upavAsa paryanta (kramazaH eka jyAdA tapa) denA caahie| sUtra-76 hiMsA karanevAle ko ekAsaNA se pA~ca upavAsa yA cha sthAna yA mUla prAyazcitta do / kalpa par3isevana karake yAni yatanA pUrvaka sevana kiyA ho to pratikramaNa prAyazcitta yA tadubhala-AlocanA aura pratikramaNa-prAyazcitta denaa| sUtra - 77 AlocanakAla meM bhI yadi gopave yA chala kare to usa saMkliSTa pariNAmI ko punaH adhika prAyazcitta do / yadi yadi saMvega pariNAma se niMdA-gardA kare to vo vizuddha bhAva jAnakara kama prAyazcitta do madhyama pariNAmI ko utanA hI prAyazcitta do| sUtra-78 usa prakAra jyAdA guNavAna dravya-kSetra-kAla bhAvavAle dikhe to guru sevArthe jyAdA prAyazcitta do / yadi dravyakSetra-kAla-bhAvahIna lage to kama prAyazcitta do aura ati alpa lage to prAyazcitta na do| muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' sUtra - 79 jIta vyavahAra se jyAdA anya tapa acchI taraha se karanevAle ko anya prAyazcitta dekara jIta vyavahAra prAyazcitta nahIM denA cAhie / vaiyAvaccakArI vaiyAvacca karatA ho taba thor3A prAyazcitta denA caahie| (aba cheda prAyazcitta kahate haiM / ) sUtra-80 tapa garvita yA tapa meM asamartha, tapa kI azraddhA karanevAle, tapa se bhI jo nigraha nahIM kara sakate, atipariNAmI-apavAda sevI, alpasaMgI ina sabako cheda prAyazcitta do / sUtra-81-82 jyAdAtara uttaraguNa bhaMjaka, bAra-bAra cheyAvatti yAni cheda AvRtti kare, jo pAsatthA, osanna kuzIla Adi ho, to bhI jo bAra-bAra saMvigna sAdhu kI vaiyAvacca kare, utkRSTa tapa bhUmi yAni vIra prabhu ke zAsana meM cha mAsI tapa kare, jo avazeSa cAritravAlA ho use pA~ca, daza, paMdraha sAla se cha mAsa paryanta yA jitane paryAya dhAraNa kare usa taraha se cheda prAyazcitta do| (aba mUla prAyazcitta batAte haiM / ) sUtra-83 ____prANAtipAta, paMcendriya kA ghAta, aruci yA garva se maithunasevana, utkRSTa se mRSAvAda-adattAdAna yA parigraha kA sevana kare isa taraha bAra-bAra karanevAle ko mUla prAyazcitta / sUtra -84 tapa garviSTha, tapa sevana meM asamartha, tapa kI azraddhA karate, mUla-uttara guNa meM doSa lagAnevAle yA bhaMjaka, darzana aura cAritra se patIta darzana Adi kartavya ko chor3anevAlA, aisA zaikSa ko bhI (zaikSa Adi sarva ko) mUla prAyazcitta AtA hai| sUtra-85-86 ati avasanna, gRhastha yA anyatIrthika ke bheda ko hiMsA Adi kAraNa se sevana karanevAlA, strI garbha kA AdAna yA vinAza karanevAlA aisA sAdhu-use tapa batAyA gayA hai aisA tapa-cheda yA mUla, anavasthApya yA pAraMcita prAyazcitta use atikrame to paryAya cheda, anavasthApya, pAraMcita tapa pUrA hone para use mUla prAyazcitta meM sthApanA krnaa| mUla kI Apatti meM bAra-bAra mUla prAyazcitta AtA hai| (aba anavasthApya prAyazcitta batAte haiM / ) sUtra - 87 utkRSTa se bAra-bAra dveSavAle, citta se corI karanevAlA, svapakSa yA parapakSa ko ghora pariNAma se aura nirapekSapana se niSkAraNa prahAra kare to anavasthApya prAyazcitta / sUtra-88 sarva aparAdha ke lie jahA~-jahA~ kAphI kucha karake pAraMcita prAyazcitta AtA hai vahA~ upAdhyAya ko anAvasthApya prAyazcitta denA, jahA~ kAphI kucha karake anavasthApya prAyazcitta AtA ho vahA~ bhI anavasthApya prAyazcitta do| sUtra - 89 liMga, kSetra, kAla aura tapa usa cAra bheda se anavasthApya kahA hai jo vrata yA liMga-yAni veza meM sthApanA na kara sake, pravrajyA ke lie anucita lage use anavasthApya prAyazcitta do / liMga ke do bheda dravya aura bhAva, dravyaliMga yAni rajoharaNa aura bhAvaliMga yAni mahAvrata / muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" - Page 12 Page 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' sUtra- 90 svapakSa-parapakSa ke ghAta meM udyata aise dravya yA bhAva liMgI ko aura osanna Adi bhAvaliMga rahita ko anavasthApya prAyazcitta / jina-jina kSetra se doSa lage use usI kSetra meM anavasthApya prAyazcitta / sUtra - 91 jo jitane kAla ke lie doSa meM rahe use utane kAla ke lie anavasthApya / anavasthApya doSa ke do bheda AzAtanA aura paDisevaNA-niSiddha kArya karanA vo / usameM AzAtanA anavasthApya prAyazcitta jaghanya se cha mAsa aura utkRSTa se eka sAla, paDisevaNa anavasthApya prAyazcitta jaghanya se eka sAla utkRSTa se bAraha sAla | sUtra- 92 utsarga se paDisevaNa kAraNa se bAraha sAla kA anavasthApya prAyazcitta Ae aura apavAda se alpa yA alpatara prAyazcitta do yA sarvathA chor3a do| sUtra-93 vo (anavasthApya prAyazcitta sevana karake) khuda zaikSa ko bhI vaMdana kare / lekina use koI vaMdana na kare, vo prAyazcitta sevana karake parihAra tapa kA acchI taraha se sevana kare, usake sAtha saMvAsa ho sake lekina usake sAtha saMvAda yA vaMdana Adi kriyA na ho ske| (aba pAraMcita prAyazcitta kahate haiM / ) sUtra- 94 tIrthaMkara, pravacana, zruta, AcArya, gaNadhara, maharddhika una sabakI AzAtanA kaIM abhiniveSa-kadAgraha se kare use pAraMcita prAyazcitta AtA hai| sUtra-95 jo svaliMga-veza meM rahA ho vaise kaSAyaduSTa yA viSayaduSTa aura rAga ko vaza hokara bAra-bAra prakaTa rUpa se rAjA kI agramahiSI kA sevana kare use pAraMcita prAyazcitta / sUtra-96 thiNaddhi nidrA ke udaya se mahAdoSavAlA, anyonya maithuna Asakta, bAra-bAra pAraMcita ke ucita prAyazcitta meM pravRtta ko pAraMcita prAyazcitta AtA hai| sUtra - 97 vo pAraMcita cAra taraha se haiM / liMga, kSetra, kAla aura tapa se, usameM anyonya par3isevana karake aura thiNaddhi mahAdoSavAle ko pAraMcita prAyazcitta / sUtra - 98-99 kSetra se vasati, nivesa, pAr3o, vRkSa, rAjya Adi ke pravezasthAna nagara, deza, rAjya meM jisa doSa kA jisane sevana kiyA ho use usa doSa ke lie vahIM pAraMcika kro| sUtra - 100 jo jitane kAla ke lie doSa kA sevana kare use utane kAla ke lie pAraMcita prAyazcitta, pAraMcita do taraha se- AzAtanA aura par3isevaNA, AzAtanA pAraMcita 6 mAsa se 1 sAla, par3isevaNA prAyazcitta 1 sAla se 12 sAla / sUtra-101 pAraMcita prAyazcitta sevana karake mahAsattvazAlI ko akele jinakalpI kI taraha aura kSetra ke bAhara ardha yojana rakhanA aura tapa ke lie sthApana karanA, AcArya pratidina usakA avalokana kare / muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, 'jItakalpa' sUtra-102 anavasthApya tapa aura pAraMcita tapa donoM prAyazcitta aMtima caudaha pUrvadhara AcArya bhadrabAhu svAmI se viccheda hae haiN| bAkI ke prAyazcitta zAsana hai taba taka rheNge| sUtra - 103 isa prakAra yaha jIta kalpa-jIta vyavahAra saMkSepa se, suvihita sAdhu kI anukaMpA buddhi se kahA / usI anusAra acchI taraha se guNa jAnakara prAyazcitta dAna karanA / (38) jItakalpa-chedasUtra-5 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 38, chedasUtra-5, jItakalpa' namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAda zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: 38 jItakalpa __ AgamasUtra hindI anuvAda XXXXXXXXX X XXX [anuvAdaka evaM saMpAdaka] Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] QG 211882:- (1) (2) deepratnasagar.in bhela Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bholA 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt "(jItakalpa)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 15