Book Title: Abhaysomsundar krut Vikram Chauboli Chaupai
Author(s): Madanraj D Mehta
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210100/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -. -. . . -. -. -. -. -. - . -. -. - . -. abhayasomasandarakRta vikrama caubolI cavi - DaoN0 madanarAja DI0 mehatA hindI vibhAga, jodhapura vizvavidyAlaya, jodhapura vikramAditya ke preraka caritra ne sAhityakAroM ke mAnasa ko sarvAdhika sparza kiyaa| karuNA, nyAya, audArya evaM zaurya kI aneka anuzrutiyoM aura lokakathAoM ke nAyaka vikramAditya pratyeka bhAratIya ke liye gauravAspada haiN| saMskRta, prAkRta, apabhraMza athavA anya bhAratIya bhASAoM meM hI nahIM, arabI, phArasI tathA cInI jaisI videzI bhASAoM meM bhI vikramAditya viSayaka aneka kRtiyoM ke praNayana kI zodha-sUcanAoM se puSTi hotI hai| itihAsa athavA prAmANikatA kI dRSTi se, ho sakatA hai, ina racanAoM ke mahattva meM vidvAna zaMkA kare, lekina yaha bAta nizcita rUpa se siddha hotI hai ki vikrama ke prabhAvazAlI vRtta meM sAmAjika evaM sAMskRtika asamAnatAoM meM sAmaMjasya sthApita karane kI Azcaryajanaka kSamatA hai| nyUnAdhika isI kAraNa se mata-matAntara, deza aura kAla kI sImAoM kA atikramaNa kara racayitAoM ne vikramAditya ko apane hRdaya kA hAra mAnakara bhinna-bhinna bhASAoM meM unake apratima, udAtta evaM AkarSaka guNoM kA mukta-kaNTha se guNagAna kiyaa| prasiddha gurjara kavi vRtta saMgrAhaka zrI mohanalAla dalIcanda desAI tathA vikhyAta sAhityAnveSaka zrI agaracanda nAhaTA ne jaina racayitAoM dvArA likhita 55 graMthoM kA paricaya aneka varSoM meM pUrva sUcita kiyA thaa| zrI desAI ne to upalabdha granthoM ke Adi, madhya evaM anta ke uddharaNa bhI diye the| nAhaTAjI ne to kevala grantha nAma, grantha racayitA, racanAkAla, prApti sthAna evaM prakAzana sthAna kA nirdeza kara hI saMtoSa kiyA thaa| prAcIna pANDulipiyoM ke mere nijI saMgraha se mujhe eka guTakA prApta huA hai, jo vikrama saMvat 1757 se 1779 ke madhya meM lipibaddha kiyA gayA thaa| isa guTake meM anya aneka granthoM ke sAtha vikramAditya sambandhI eka grantha hai, 'vikrama caubolI caupi' / 54440 se. mI. AkAra ke sAMgAnerI kAgaja para nibaddha grantha kA pATha suvAcya to hai hI, zuddha bhI hai| isa zrI vikrama caubolI caupi kI racanA vAcanAcArya abhayasomasundara ne vikrama saMvat 1724 kI ASAr3ha kRSNA 10 ko kI thii| unhoMne grantha ke anta meM racanAkAla kA spaSTa ullekha kiyA hai-- satara cauvisa kisana dasavIM Adi AsAr3he sahi / vAcanAcAria abhasome mati sundara kAja kahi // 0 prArambha meM abhayasoma ne sarasvatI ko smaraNa karate hue vikrama-vRtta kI racanA ke lie zubhAzISa kI yAcanA kI hai / atyanta svAbhAvika DhaMga se kavi kahatA hai : vINA pustaka dhAriNI haMsAsana kavi mAya / graha Ugama te nita namU, sArada torA pAya / / duI paMcAse baMdiu, koi navo koThAra / bAthAM bharIne kAr3hatA, kiNahI na lAdho pAra / / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayasomasundarakRta vikrama caubolI caupi 565 tohuti navanidhi huve, tohuti sahu siddhi / Ajane AgA lage, murikha paNDita kIdha / / tiNa tone samari karI kahisu vikrama bAta / maiM to udyama mAMDiyo pUro karasyo mAta // mone kiNahI na chetarayo maiM jagI Thagyo aneka / mo kaliyuga ne chetarayo rAjA vikrama eka / / caubolI rANI catura sIlavaMtI sukhakAra / vikrama paraNI jiNa vidhai kathA kahIsa niradhAra / kavi ne mAlava pradeza aura ujjayinI nagarI kA varNana karake vikrama ke lalita caritra kA hRdayagrAhI vivaraNa prastuta kiyA hai| rAjA vikrama vaMsa pamAra / vaMsa chatrIsoM UparI sAra // rAja rIta pAle rAjAna / nyAye rAma taNe upamAna / sakala somAnI bahuguNa nilo| sUra vIra upagArI bhalo / pRthvI uraNa kidhi tiNe / paradukhiyA dukha bhAMjyA tiNe // eka dina rAjA ne isa bAta kA patA lagAne ke lie ki loga usake bAre meM kyA socate haiM, zyAma-veSa dhAraNa kara apane rAjya ke kone-kone ko chAna maaraa| jaba vaha thaka gayA to eka Ama ke nIce vizrAma ke lie rukA / Upara eka tote kA jor3A mAnava-bhASA meM atyanta sundara bolI bola rahe the| tote kI strI ne nArI kI prazaMsA kI to tote ne nArI ke durguNoM kA ullekha kiyaa| usane kahA kAmaNi kUr3a kapaTa kothali, chor3i kuTaMba jAI eklii| [kAminI asatya aura kapaTa kI thailI hotI hai, vaha kuTamba chor3akara akelI calI jAtI hai| strI ne pratyuttara diyA nara mata vakhANo suDi kahe neha paSe kUDo nirvhe| nalarAjA davadaMti chAMDi gayo sUti mUki ujADi // [nara ! mata vyAkhyAna kro| nara kA sneha ke prati asatya nirvAha hotA hai| nala ne damayantI ko chor3A aura use ujAr3a meM chor3a kara cala diyaa|] jaba donoM meM vArtAlApa ho rahA thA to rAjA ne strI ko yaha kahate hue sunA ki yadi puruSa bhale hoM to lIlAvatI yoM hI kyoM rahatI hai ? tote ne pUchA ki kauna-sI lIlAvatI? strI ne kahA ki dakSiNa meM eka triyA rAjya hai-kanakapura / vahA~ lIlAvatI zAsana karatI hai| vaha apsarA ke sadRza hai| vaha na to puruSa kA muMha dekhatI hai aura na puruSa ke mahattva ko hI mAnatI hai / vikrama pUrvAnurAga se pIr3ita hone lgaa| usane ujjaina pahu~ca kara rAjya kA kArya-bhAra apane mantrI ko sauMpA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana prantha : paMcama khaNDa ......................................................................... aura svayaM kanakapura kI ora cala pdd'aa| yAtrA bahuta lambI thii| kavi ne mArga kA varNana karate hae aneka mAmika bAteM kahI haiN| eka sthAna para kavi ne kahA tiNi desar3e na jAiye, jihAM apaNo na koya / sairi sairi hiMDatA, bAta na pUche koya / / rAjA ko rAste meM eka prajApati gRhastha ke yahA~ vizrAma ke lie ThaharanA pdd'aa| prajApati ne vikrama se yAtrA kA uddezya pUchA / rAjA ne kahA-lIlAvatI ke rUpa kI prazaMsA sunI hai, usI ko dekhane jA rahA huuN| prajApati ne kahArAjan ! use to puruSa se pracaNDa baira hai| vaha kRSNa pakSa kI catudarzI ko pAsa ke cAmuNDA ke mandira meM rAtri ko darzanArtha AtI hai| vahA~ vaha apanI sakhiyoM ke sAtha kaMcukI kholakara nRtya karatI hai| yadi vaha kaMcukI Apake hAtha laga jAye to Apa lIlAvatI ko prApta kara skeNge| rAjA vikrama ne Age ke lie prasthAna kiyA aura aneka bAdhAoM ko pAra karate hue cAmuNDA ke mandira taka phuNce| vahA~ unhoMne kRSNa pakSa kI andhakArapUrNa rAtri meM lIlAvatI ko rAsa karate dekhaa| unhoMne cupake se lolAvatI kI kaMcukI ko uThA liyaa| rAsa samApta hone para lIlAvatI ne samajhA ki usakI kaMcukI kisI sahelI pAsa hogI aura vaha nizaMka rAjamahala kI ora clii| mArga meM kaMcukI ke sambandha meM jaba pUchatAcha huI to eka sakhI ne dUsarI kA nAma liyA aura dUsarI ne tIsarI kA / sabhI saheliyA~ jaba kaMcukI kA patA nahIM lagA sakI to ve cAmuNDA ke mandira vApasa lauttiiN| vahA~ vikrama ke pAsa kaMcukI hone kI sUcanA milI to sabhI saheliyoM ne vinamratA se kaMcukI lauTAne kI prArthanA kii| vikrama ne isa zarta para kaMca kI denA svIkAra kiyA ki ve rAjakumArI se usakA milana kraayeNgii| sahaliyoM kI sahAyatA se vaha mahala meM pahuMcA aura vaitAla kI sahAyatA se cAra samasyAe~ kathA ke rUpa meM prastuta kii| anta meM rAjakumArI ko bolanA par3A aura vikrama lIlAvatI praNaya-baMdhana meM baMdha gaye / vikrama caubolI caupi' rAjasthAnI-gujarAtI mizrita bhASA meM nibaddha eka mahattvapUrNa racanA hai| kavi ne aneka lokoktiyoM kA prayoga kara kathA kI rocakatA meM vRddhi kI hai| yahA~ vikrama caubolI kA Adi madhya aura anta racanA ke svarUpa ko samajhane kI dRSTi se diyA jA rahA hai // 60 / / sakala paMDita ziromaNi paMDita zrI5zrI kAMtivijayagaNi gurubhyonamaH // Adi bhAga vINA pustaka dhAriNI, haMsAsana kavi mAya / graha Ugama te nita namU, sArada torA pAya // 1 // duI paMcAse ba~diu, koi navo koThAra / bAthAM bharI ne kAr3atAM, kiNahI na lAyo pAra // 2 // to huti nava nidhi huvai, to huti sahu siddhi / Aja ne AgA lagai murikha paMDita kidha // 3 // tiNa to ne samari karI, kahi su vikrama bAta / maiM tau udyama mAMDiyo, pUro karasyo mAta // 4 // mone kiNahI na chetarayo; maiM jagI Thagyo aneka / mo kaliyuga ne chetarayo, rAjA vikrama eka // 5 // cauboli rANI catura, sIlavatI subhakAra / vikrama paraNI jiNa vidha, kathA kahisa niradhAra // 6 // --0 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayasomasundarakRta vikrama caubolI caupi sadA sugAla // maMdira deula karI / / 1 / / maMDapa sohe saMga // I // caUpaI DhAla || jaMbU dipai bharata vizAla | mAlava dese ujeNi nagarI guNa bhrii| gaDha maTha sAta bhUmi prAsAda uttaMga / toraNa ThAmoM ThAmai zatrukAra | anna pAnaM jihAM dai dai kAra // 2 // cyAre karaNa va tithi purai pavana chatrIsa yasai bahUpara // rAjA vikrama vaMsa pamAra vaMsa chatrI sau uparI sAra // 3 // rAa rIti pAle rAjAna / nyAyai rAma tarNaM upamAna // sakala saubhAgI vaha guNa niloM sUravIra upagArI bhalo // 4 // pRthvI uraNa kidhi tiNe / para dukhiyA dukha bhAMjyA tiNe // eka divasI mana citaI rAti / jou kehavI mAharI bati // 5 // khaDaga UcharaMga // sAma vesa pahariyo nija aMga kAMdhe pohara zati yaha jai ta laI rAi pApoM jovA te // 6 // kAli rAta ne kAlA vastra / kAli pAgha ne kAlA sastra // eNe bese rAjA phireN| vIra vIra nA lakSaNa dhare // 7 // caukI cohaTeM gali e gali / bAta kareM jaba baiThA rali // loka vacana sAMbhalI jasa bhalau / pyAga tyAga nyAi guNa nilo // 8 // jove koti bahira jii| caura caraDa dAMNava kuNa bhaI // guphA vivareM vAMDI ThAma / nadi nAla gira sUnAM dhAma // 6 // maDe masANe viSamA ghATa / joI cAlyo sudhi vATa // phiratAM Seda thayo raajaan| leIvi sAMmo ekaNi thAna // 10 // chAyA aMba taNi maniSaMti / phaliyo phUlyo bahU libhaMti // Upara baIThI suvaTA jor3i / raMge bAta kareM manakor3i / / 11 / / mAMNasa bhASA boleM bola / amRta vAMNi sAkari taula // kahe sUDo sAMbhali bAlahI / puraSa ratana sobhA sUdI kahe jo bArI kanheM to sobhA sagali sUDo kahe Ima vaSAM nAri / triboli puraSAM 1 savi kahi // 12 // jagi manheM // 1 AdhAri // 13 // navi pUje koI // 14 // kUDo 1 mUki kAmaNi kUDa kapaTa kothali / chAMDi kuTaMba jAI ekalI // puruSa kareM vibhAsI joii| puruSa nara mata vaSAMNo sUDi kaheM / neha nala rAjA davadaMti chAMDi gayo sUti mAMho mAMhe kareM ima bAda sUDI boleM puraSa bhalA jo hovoM sahI / lIlAvaI imahI kAMi kuNa lilAve sUDo khe| kuNa dese kuNa ThAMme rahe / / bAta kaho tehani vigatAi / suNyAM vinAM kima Ave dAi // 17 // rahI // 16 // samo paSeM sarale niravahe // ujAr3i / / 15 / [sAda // // dUhA // diSaNa deseM trIya rAja cheM, kanakapuri abhirAma / rAja karaI lIlAvati, sAraI uttama kAma // 1 // 567 6969 -0 . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. nA rAtAM naM apacharA, nA kinnarI kAya / tiNa A gila tiNa sAriSi, jotAM AveM dAya // 2 // bhA~ti eka lIlAvati, bIjIU bhA~ti nAri / paga meM aMguThe sabhI, rUpe kAnahi nAri // 3 // nAM joveM muMha puruSa tana, nA lekhave ligAra / ApaNa jAMNa paNa thaki, aMgi vaheM ahaMkAra // 4 // eka vAtha suDi kahi, suSa Amali mana thaMti / rAjA mana desAM bhale, eka citeM ekaMta // 5 // mana bhedyo mAlava dhaNi, sAMbhali bAta vicAra / te kiNa vidhi deSasya, citaI manaha majhAri // 6 // madhya bhAga DhAla-kumaro bolAye kubaDo e desI // 7 // bolAveM aNa bolati, bAte vikkama rAyo re| kathA kaheM ne kelavi, AveM koDi upAyo re // 1 bo0 // dIpaka sanamuSa joine, rAti ghaNi kima jAye re| kAMIka bAta kahoM tumheM, sAMbhalie suSa thAyo re // 2 bo0|| ima jANe lilAvati, gahilo e bara dise re| e divoM kIma bolasi, muMha car3hAve risau re // 3 vo0 // dIvA mAMhi devatA, AgiyoM boleM Age re| sAMbhali rAya sujANa tu, bAta kahU~ kiNa rAgeM re // 4 bo0 // bAta kIsi huSiyAM kahI, eka ghaDi suSa nAhiM re| moDi maroDi bATa ne, tela bhari tapa mAMhi re // 5 bo0 // ima kAyA parajAkatoM, rAti divasa sahAM duSo re| bAta na kAi AvaDe, duSAM upari duSoM re / / 6 bo0 // bAta kaho tumha AvaDe, rUDi rasaka vaNAi re| hu~kAro dessu amheM, sAMbhale loka ghaNAi re // 7 bo0 // hiveM rAjA kaheM bAratA, sAMbhalajyo saha koI re| kSati pratiSTapura vara bhalo, nyAya caleM saba koI re // 8 bo0 // zrIdhara seTha vaseM tihAM, kAmadeva tasu putro re| jANa praviNa suputra cha, rASaNa gharano sUtro re / / 9 bo0|| paraNAyo Uchava karI, caMdrAnayari bhUpeM re| AMNoM karivA tehane, AveM teha sarUpeM re|| 10 bo0 // bholi bAlapaNA thaki, kareM vilApa viseSe re| kAMmadeva te lAjato, sAsU susarA deSe re // 11 bo0 // valato sasuro ima kahe, nAnhar3I e bAli re| niji vAre AMNisyo, grahaNoM vIMTI vAli re / / 12 bo0 // kAmadeva timahija kiyo, phirI 2 vicAroM re|| vAra 2 te Avato, lAje loka vicAroM re||13 bo0 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -anta bhAga abhayasomasundarakRta vikrama caubolI caupi loka boka bAMtAM kare, jIvanI tehani Age re / kaheM tomeM teji nahi, ke pIhara koi lAgeM re / 14 bo0 // // dUhA // pUThi / kAmadeva mani duSa dhare, kehaneM sUjhe ratha sArithi ekaleM, puchitAta calyoM uThi // 1 // mAragi aradhe AvatAM, peSyoM eka prasAda / surarAMNi saci sagati, bAjeM ghaMTa ninAda // 2 // AsA pUraNa isari, agi saha Avai jAta kAmadeva deSi prasanna, kareM manasyuM bAta // 3 // hivaDAM mAhira astari, bolAve mujhe sAta | so mAtA to AvaleM, kamala caDhAvu' 'hAmi // 4 // Arati ehavi ApaNi, Ayami ujiU gyAna / mAtA Agali nAmaU, mastaka pUjA mAna // 5 // hatojAi sAsara paNI bhagatiI titha baar| 1 sAsU susarA syuM mili kareM bahuli manuhAri / / 6 / / saMtoSa sapreDiU, cAlyoM triyA sameti / hara dharatoM viDI saphala jAMNa to heta // 7 // // DhAla 17 mI - rAga dhanyAsi // kaheM / rahe // 1 // ika dinAM rAjA suto mandire, citte mana meM kuMNa rakSA kareM / mAhare mAlaveM kavANaye IhA Ayo triyA hUM paraNave // paraNaveM trIyAM IhAM Ayo, prajA mAri dohili / hU~ bega jAU paMtha dUreM, eha bAloM mujha bhali // ima rAya mana meM kareM citA, deSi tilAbeM baiThA udAsi Aja priuDA, ema kadi hiM nA kaho hiva priuDA bAta mana taNi, mo hUMti koI chAMnI tu mRtaNi / yAhA jehavi kahiyo mujha bhaNi he arardhagi bAlhA ati ghaNi // ati ghaNi vAlhA vAsi tAharI, kaho guru kRpA taba kaheM rAjA mAnavAni, rAjadhyAnI huM pammAra vikkama nAma mAharo Ayo kArija e rAja thAne bhalA, jAu bega boleM bAli lAchi lilAvatI, kehi ciMtA prIuDA evati / hivaDAM jAsyAM thAnika ApaNeM, rAjA vikrama haraSeM ati ghaNeM // ati ghaNe haraSe, vimAna ujeNi kusale gayA / / kari mAhari // tAhareM / maneM sebala sAmelA thayA || deI badhAve dhavala gAI, sa rAjA prajA savi Aya namiyA, lilAvatI syuM rAya vikrama, mahimA raMgarali / vaI citava AsyA " mAhareM // 2 // phali // 3 // 566 -0 -0 0 . Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa kaliyuga mAMhi vikramarAya no, sohAga sundari mahimA maajno| jehani sAnidha deva sadA kareM, Agali UbhA Apada aphreN| apahareM Apada carita suNatAM, nAmathI nava nidha mileN| paratara garcha zrI jinacaMda sagurU, rUr3e sevatA vaMchita phale // satara cauvise kisana dasami, Adi AsADhe sahi / vAcanAcArija abhasome, matisundara kAjoM kahi // 4 // // iti zrI vikrama cauboli caupi sampUrNam / / // sakala paMDita pravara pradhAna paMDita ziroratna paMDita mukaTAmAna paMDita zrI zrI kAMtivijaya gaNi gurubhyo namaH // miti bhadra saMvat 1760 varSe mRgazira badi 6 dina arkvaasre| sakala paMDita pravara pradhAna paMDita ziroratna paMDita mukaTAyamAna paMDita zrI5zrI kAMtivijayagaNi tatziSya gaNi vIravijaya meghAji, lipikRtaM / / maMgalaM laSakAnAM ca pAThanAM ca maMgalaM, maMgalaM sarvalokAnoM bhUmo bhUpati maMgalaM // 1 // zrIrastu kalyANamastu !! sajjana phalajyoM aMba jima, baDa jima vistara jyoN| mAse varaseM jo milA, to uNa raMge rahajyoM / 000