________________
સમાપ્તિમાં માત્ર એટલું જ કહેવું બસ છે કે આર્યધર્મ અગાધ છે. તેનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન મેળવી તે પ્રમાણે પિતાનું વર્તન રાખવાને ઘણું પ્રાચીન કાળમાં ઋષિ આદિએને કદાચ બનતું હશે પણ તેવું દરેકજણથી બનવાને માટે પ્રવૃત્તિકાળનો આ સમય નથી.” અંગ્રેજી રાજનીતિ જોતાં પણ દેશ કાળ-સ્થિતિ જોઈ,સામ-દામભેદ-દંડથી જ્યાં જેમ અનુકુળ આવે તેમ, મેળવેલા મુલકોને બંદોબસ્ત રાખવામાં આવે છે, તે જ પ્રમાણે આ સંપ્રદાયના પ્રવર્તક શ્રીમદ વલ્લભાચાર્યજી તથા તે પછીના તેમના કુળના કુશળ ધર્માધ્યક્ષેએ, આપણું આર્યશાસ્ત્રના દેહન માત્રને અવલંબીને, ઘણું પ્રાચીન શ્રીવિષમુસ્વામીના વૈષ્ણવ સંપ્રદાયને, વખતને અનુસરી ફેલાવો કર્યો. જે સિદ્ધાંત ઉપર આ સંપ્રદાય અવલંબે છે તે, આ પુસ્તકના મુખપૃષ્ઠ ઉપર ટકેલા નીચેના સ્લેકથી જણાઈ આવશે.
एकं शास्त्रं देवकीपुत्रगीतम् एको देवो देवकीपुत्र एव । मंत्रोप्येकस्तस्य नामान यानि कर्माप्येकं तस्य देवस्यसेवा ।।
વેદ, ઉપનિષદાદિ આર્યધર્મશાસ્ત્રના અનેક ઉત્તમ ગ્રંથ છે, તે સર્વનું દહન-તત્વ દર્શકશાસ્ત્ર-શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતા-એજ આ સંપ્રદાયને પ્રથમતઃ માન્ય ગ્રંથ છે; આર્ય જનોએ તેત્રીસ કોટી દેવતા માનેલા છે, પરંતુ તે સર્વ દેવતાઓમાં એક આ સંપ્રદાયના અધિષ્ઠાતા તે દેવકીપુત્ર-શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન એજ છે; આર્યશાસ્ત્રના અસંખ્ય જપમ છે. પરંતુ ભગવાનના નામરૂપી જે મિત્ર તેજ આ સંપ્રદાયને વિષે સર્વોત્તમ મંત્ર છે અને અનેક પ્રકારના–સકામ વા નિષ્કામ-ક છે તે સર્વમાં શ્રીકૃષ્ણ સ્વરૂપની સેવા એજ સર્વે કર્મ છે. અર્થત એજ આ સંપ્રદાયનું સિદ્ધાંત સ્વરૂપ છે.
