________________
એપ્રિલ, ૨૦૧૦
દરેક શારીરમાં રહેલ આત્મામાં ગુણો આવિર્ભાવ પામે છે તેને સનાતન તત્ત્વરૂપ મહાવીર જાણવા જોઈએ.'
“સત્તાથી બધા જીવો મહાવીરો છે. મહાવીરની ભક્તિથી બધા મહાવીર થાય છે.'
પ્રબુદ્ધ જીવન
‘બધા જીવો તિરોભાવથી અવ્યક્ત એવા વીરરૂપવાળા છે. આવિર્ભાવથી તે ો વીરરૂપે જન્મે છે. '
‘તારા વચનો સત્ય છે. તેમાં બધું સમાઈ જાય છે. મારા હૃદયમાં સનાતન તું છે. એમ માનીને તને નમસ્કાર કરું છું.'
‘જગતમાં એક જ એવો મહાવીર નિરંજન છે, લોકો જ્ઞાન અને ભક્તિના બળથી તારા જેવા થાય છે.'
‘દેવ અસુર વગેરેને પૂજ્ય જિષ્ણુ, વિષ્ણુ, મહાપ્રભુ એવા હે મહાવીર, તારી શક્તિથી મારા હૃદયમાં તું વ્યક્ત થા.’
“સર્વાંધાર, મહાવીર, રૂપાતીત, કાર્યકર, તારા સ્વરૂપમય એવા લોકો વડે હે પરબ્રહ્મ તું પ્રાપ્ત થાય છે.’
ધર્મ નેશ, આર્યાવર્ત ઉપર ઉપકાર કરવા માટે તારો સાવિર્ભાવ
વિજ્ઞાન
ધર્મમય 2નેમીચા જૈન અનુવાદક : પુષ્પા પરીખ
જે ઈમાનદાર વેજ્ઞાનિક છે તેઓ જ ખરેખર ઈમાનદાર, સાચા અર્થમાં ધાર્મિક છે, અને તેવી જ રીતે જેઓ સંપૂર્ણ નિષ્ઠાપૂર્વક ધાર્મિક છે તેઓ જ પૂરી ઈમાનદારી સહિત સાચા અર્થમાં વૈજ્ઞાનિક છે. ધર્મ અને વિજ્ઞાન બે વિરોધી છેડાઓ નથી; એક જ છે. હા, બંનેમાં એક મૂળભૂત અંતર જરૂર છે. વિજ્ઞાન 'છે' છે અને ધર્મ જોઈએ છે' છે. 'જોઈએ છે'નો દરવાજો છે'ની ચાવીથી નથી ખુલતો અને ‘છે’ નો દરવાજો ‘જોઈએ છે’ની ચાવીથી નથી ખુલતો. એ ઘણી આશ્ચર્યની વાત છે કે વસ્તુનિષ્ઠ જ્ઞાનની ચાવીથી ધર્મનો દરવાજો ફક્કા ખોલી નથી શકતા પરંતુ સાથે ખુલ્લા દરવાજામાંથી આપણી ભીતર એક અજાયબ પ્રકાશને પણ દાખલ કરી શકીએ છીએ, ધર્મ અને વિજ્ઞાન એ કાંઈ શત્રુઓ નથી, એમની વચ્ચે કોઈ સંવાદ કે વિવાદ નથી. આ બંનેની મિત્રતા સમજીએ તો માનવ મંગલનો પાયો આપણે નાંખી શકીએ.
ધર્મ અને વિજ્ઞાન બંને તર્કની અનુપસ્થિતિમાં એક ડગલું પણ ભરવા શક્તિમાન નથી. બંને માટે તર્કની એક સુસંગત ભૂમિકા જોઈએ. વિજ્ઞાનના માધ્યમથી જ આપણે જીવન અને જગતના બુનિયાદી સિદ્ધાંતો સમજીએ છીએ અથવા સમજી શકીએ છીએ અને ધર્મની ભાવનાશીલતાને લીધે જ એ સિદ્ધાંતોને આપણા જીવનમાં સુદૃઢ કરી શકીએ છીએ. વિજ્ઞાન અને ધર્મની જુદી જુદી અસરને આપણે જ્યાં સુધી પુરી ન સમજી શકીએ ત્યાં સુધી જીવનમાં–જન જીવનમાં ઉપયુક્ત અભિવ્યક્તિ નહીં આપી શકીએ. મૂળ વસ્તુની શોધનું બિન્દુ એ જ છે જ્યાં પહોંચીને વિજ્ઞાન
૨૫
થયો છે. તે સર્વજ્ઞ, સર્વદેવેશ, બૃહસ્પતિ, તને નમસ્કાર. હો દેવ દેવીથી સૈવીત, અમે તારા દાસાનુદાસ છીએ. મેં મહાદેવ, યજ્ઞહિંસા દૂર કરનાર તને નમસ્કાર.’ 'નું સર્વમંગલ દાતા છે. વિોદ્વારક, યોગરાજી, વિશ્વભાસ્કર ભાસ્કર, પૂર્ણપ્રેમથી તને નમસ્કાર.'
‘વ્યાસ વગેરે મહર્ષીઓને જ્ઞાન આપનાર તને નમસ્કાર. માયાદેવીના પુત્ર બદ્ધ તને પ્રેમભાવથી સ્તુતિ કરે છે.’ ‘અંતે તેને ગોશાલક સાંખ્ય અનુયાયીઓ સ્તુતિ કરે છે. આર્યદેશના લોકોના ભગવાન તરીકે તું જન્મેલ છે.'
‘તેમજ અનાર્ય દેશમાં પણ તારા પાદસેવકો જન્મેલા છે. છે સર્વજ્ઞ, પુરુષોત્તમ તું જ મારું શરણ થાઓ.’
(શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા, ગૌતમસ્તુતિ ગાથા ૨૮ થી ૪૧) શ્રી ગૌતમસ્વામીની આ અનન્ય સ્તુતિ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરીશ્વરજી ભક્તિભાવપૂર્વક આલેખે છે. એ ભાવના આપણામાં પ્રગટ થાય એવું ઈચ્છીએ. (ક્રમશ:)
અને ધર્મ બે એકાકાર થઈ જાય છે. વાસ્તવમાં ધર્મ અને વિજ્ઞાને જ આપણને જે જરૂરી છે તે ઉપલબ્ધ કરવામાં મદદ કરી છે. હવે એ આપણી જવાબદારી છે કે જે મળ્યું છે એને ચરિત્રની ભાષામાં અનુવાદિત કરી દુનિયામાં એને પ્રગટ કરીએ. આજે એક જ ખોડ છે. આપણે બોલીએ છીએ અતિશય પરંતુ એનો બહુ જ થોડો ભાગ પણ આચરણમાં નથી મૂકતા. એનો અર્થ સીધો છે કે જ્યાં સુધી શબ્દ-યાને-ભાષાની સાથે ચારિત્રને નહિ જોડીએ ત્યાં સુધી ધર્મ અને વિજ્ઞાનની એકતા નહીં દેખાય. જ્યારે મનુષ્ય ધર્મ અને વિજ્ઞાન બંનેને કોઈપણ પૂર્વગ્રહ વગર સમજીને જીવવાનો પ્રયત્ન કરશે ત્યારે જ ધર્મ અને વિજ્ઞાન વચ્ચેની એકતા સમજાશે.
આ સાથે દરેકના મનમાં એક સવાલ જરૂર ઊભો થાય. ધાર્મિક કોણ છે અથવા કોણ થઈ શકે ? વૈજ્ઞાનિક કોણ છે અથવા કોણ થઈ શકે ? જેણે પોતાની જાતને સ્વાર્થ અને અંધવિશ્વાસથી મુક્ત કર્યા હોય અને અજ્ઞાનરૂપી બેડીનો છેદ કર્યો હોય છે. આથી એ સ્પષ્ટ જણાય છે કે અજ્ઞાનની સાથે હિંસા અને અસત્ય જોડાયેલા છે જ્યારે જ્ઞાન સાથે અહિંસા અને સત્ય. ભ્રાન્તિઓ અને અંધવિશ્વાસને દૂર કરી કાર્યકારણના સંબંધના ઔચિત્યની સ્થાપના કરવી એજ ધર્મ અને વિજ્ઞાનનું ઉત્તરદાયિત્વ
૬/બી, ૧લે માળે, નવે હાઉસ, વાડીલાલ પટેલ માર્ગ, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ટે.નં.૨૩૮૭૩૬૧૧, મો. ૯૮૨૦૫૩૦૪૧૫
