Book Title: Prabhu Satheni Gothaine Maniye Author(s): Pradyumnasuri Publisher: Z_Yatindrasuri_Diksha_Shatabdi_Smarak_Granth_012036.pdf View full book textPage 2
________________ પ્રભુ સાથેની ગોઠડીને માણીએ ચિંતન પણ સ્તવનોમાં ઊતરી આવ્યું છે. સ્થાપનાનિક્ષેપ અર્થાત પ્રાકૃતમાં સુભાષિત આ પ્રમાણે છે : મૂર્તિના સંદર્ભમાં કવિ જાણે સ્વાનુભવસિદ્ધ ઉદ્ગાર કાઢે છે : जइ बहुल - दुध्यधवला, उच्छलइ धवलतंडुला खीरा / “નામિઈ થિક ઠવણ વિશેષ જાઉં, ता किं कळकुक्करिया, रव्वडिआ नो तडव्वडइ ? // 9 // જે દેખિ ચોખઉ જિનભાવ આણઉં.'' બાવીસમાં સ્તવનમાં શ્રી નેમિનાથ ભગવાનના સમ્યક્ત - 17/9 પામવાના પ્રસંગને - તેના જ અનુસંધાનમાં ચોવીસમા મહાવીર સ્વામીના સ્તવનમાં તિહાં સાધુનઉ શુદ્ધ આચાર દેખી, દઢતાપૂર્વક જે પ્રતિપાદન કવિ કરે છે તે અસરકારક છે. શ્રી ભગવતીજી સૂત્રના પ્રારંકે “નમો ગંભીએ લિવિએ' પદ છે, તેને લહી દંસણ કુમતની મતિ ઉવેખી.” પણ અહીં સંભાર્યું છે. આ સ્તવનમાં બોલચાલની ભાષામાં થયેલું આમ એક પંક્તિના ઇશારે રજૂ કર્યો છે. અન્યત્ર ગુજરાતી નિરૂપણ સુંદર લાગે છે : પદ્યમાં આ વાત આવી હોય એવું સ્મરણ નથી. પ્રસંગ યાદગાર મા, મા, એમ ન ભાખિયઈ જી, એ અસમંજસ વાણિ; છે. ‘ત્રિષષ્ટિ'માં પર્વ આઠમામાં આવે છે. પ્રતિમા નહુ ઉથાપિયઈ જી, એ મતિ સાચી જાણિ.” - ધન અને ધનવતીનો એ પહેલો ભવ છે. ગ્રીષ્મના ભર તાપના - 24/5 દિવસો છે. ઉકળાટથી કંટાળીને દંપતી ઉપવનમાં શીતળ લતામંડપમાં વિચારશીલ સાધકને પોતાના સમસામયિક મત-પંથના સંદર્ભે વિશ્રામ કરી રહ્યાં છે. ત્યાં ધનવતી ભરબપોરે ધોમ તાપમાં રસ્તા વિધાન કરવું જ પડે છે; એવા પ્રસંગે તેઓ કરુણાબુદ્ધિએ ઉપર એક મુનિને મૂછવશ થઈને પડતા જુએ છે, ધનને કહે છે અંગુલિનિર્દેશ કરવો જ પસંદ કરે છે. અને ધન તુર્ત દોડીને શીતોપચાર કરે છે, મુનિ સ્વસ્થ બને છે. ધન સાહિત્યની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો આ સ્તવનોમાં ઉપમા આદિ મુનિને પૂછે છે : “આવી અવસ્થા કેમ થઈ? આપના પગમાંથી અલંકારો, યમક, પ્રાસ આદિ ભાષાકીય શણગાર સુંદર રીતે લોહી નીકળે છે, સખત તાપ લાગ્યો છે અને આપને મૂછ આવી પ્રયોજાયા છે. રચનામાં પ્રૌઢતા છે. શ્રી સંભવનાથ ભગવાનના ગઈ.” મુનિ કહે છે કે આ કષ્ટ તો ભાવિમાં લાભ કરનારું છે માટે સ્તવનનો ઉપાડ કેટલો સહજસુંદર છે : “મંગલવલ્કિ-વિતાન–ઘન, મને તે પીડાદાયક નથી, પણ આ જન્મ-મરણની પીડા મને મોટી શ્રી સંભવ જિનરાય” લાગે છે. આ સાંભળી ધનને આશ્ચર્ય થયું. ધને મુનિની સેવા કરી, શ્રી અભિનંદન સ્વામી ભગવાનના સ્તવનમાં પહેલી અને બીજી આ નિમિત્તે તેને ત્યાં સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થઈ. (ત્રિષષ્ટિન્ટ, પર્વ કડીમાં, મુક્તિફળ મેળવવા લાખ યોજનનું શરીર કરીએ તો પણ તે 8, સર્ગ 1, શ્લોક ૧૧૧થી 124) આ પ્રસંગનો ઉલ્લેખ સ્તવનમાં ન મળે અને પ્રભુના ચરણે જે નીચા નમે તેને તે તરત જ મળે એ બે લીટીમાં થયો છે. કેવો મજાનો વિરોધાલંકાર દર્શાવ્યો છે ! આમ, પ્રસ્તુત સ્તવનોની વિષયપસંદગી નાવીન્યપૂર્ણ છે. તેરમા સ્તવનમાં એક પ્રાકૃત સુભાષિતની છાયા સરસ રીતે ચર્વિતચર્વણ અહીં નથી એ નોંધવું જોઈએ. ઝીલાઈ છે : પ્રભુભક્તિ એ ખારા સંસારની મીઠી વીરડી છે. આ સ્તવનોને “સરસ દૂધ સુતં દુલ સ્યઉં મિલી, નિરાંતે માણતાં આવો જ અનુભવ થશે એ નિઃશંક છે. કલકલઈ જિમ ખીર રસાલેલી; કર્તાએ આ સ્તવનોમાં દેશી ઓછી અને છંદ વધુ વાપર્યા છે. સઘણ કુલ્લુસ મિશ્રિત રાબડી, બે-ત્રણ દેશી, બાકી ઉપજાતિ, ભુજંગપ્રયાત (ભુજંગી), સવિલંબિત તડબડઈ નહુ કાંઈ પચનિઈ ચડી ?" અને ચોપાઈનો પ્રયોગ થયો છે. સત્તરમા-અઢારમા સૈકાથી ગુજરાતી -13/8 સ્તવન-સાહિત્યમાંથી વૃત્તો (છંદો) નીકળી ગયાં. આ રચનાઓ તે પહેલાંની છે, તેથી નોંધપાત્ર છે. * * * Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.orgPage Navigation
1 2
