Nayamrutam

Author(s): Vairagyarativijay
Publisher: Bherulalji Kanaiyalalji Kothari Religious Trust

Page 159

तथामन्वानः शब्दनयः शब्दानुरूपं अर्थपरिणतं द्रव्यमिच्छति त्रिकालत्रिलिंगत्रिवचनप्रत्ययप्रकृतिभिः समन्वितमर्थमिच्छति । तद्भेदेन तस्य तमेव समर्थमानस्तदाभासः । (७.३४)
एकार्थावलंबिपर्यायशब्देषु निरूक्तिभेदेन भिन्नमर्थं समभिरोहन् समभिरूढः । (७.३६) यथा इन्दनादिन्द्रः, शकनाच्छक्रः, पुर्दारणात् पुरंदरः इत्यादिषु (७.३७) । पर्यायध्वनीनामभिधेयनानात्वमेव कक्षीकुर्वाणस्तदाभासः, (७.३८) यथा इन्द्रः शक्रः, पुरंदर इत्यादि भिन्नाभिधेयाः । (७.३९). .. एवं भिन्नशब्दवाच्यत्वाच्छब्दानां स्वप्रवृत्तिनिमित्तभूतक्रियाविशिष्टमर्थं वाच्यत्वेनाभ्युपगच्छन्नेवंभूतः (७.४०)। यथा इन्दनमनुभवनिंद्रः, शकनाच्छक्रः,. (७.४१) क्रियानाविष्टं वस्तु शब्दवाच्यतया प्रतिक्षिपस्तदाभासः (७.४२) । तथा विशिष्टचेष्टाशून्यं घटाख्यं वस्तु न घटशब्दवाच्यं घटशब्दप्रवृत्तिनिमित्त भूतक्रियाशून्यत्वात् पटवदित्यादिः । (७-४३)
अत्र आद्यनयचतुष्टयमविशुद्धं पदार्थप्ररूपणाप्रवणत्वात् अर्थनया:; नामद्रव्यत्वसामान्यरूपा नयाः । शब्दादयो विशुद्धनयाः शब्दावलंबार्थमुख्यत्वाद् यतस्ते तत्त्वभेदद्वारेण वचनमिच्छन्ति । शब्दनयस्तावत् समानलिंगानां समानवचनानां शब्दानां इन्द्रशक्रपुरंदरादीनां वाच्यं भावार्थमेवाभिन्नमभ्युपैति, न जातुचित् भिन्नवचनं वा शब्द, स्त्री दाराः तथा आपो जलमिति । समभिरूढो वस्तुप्रत्यर्थं शब्दनिवेशादिंद्रशक्रादीनां पर्यायशब्दत्वे न प्रतिजानीते अत्यंतभिन्नप्रवृत्तिनिमित्तत्वादभिन्नार्थत्वमेवानुमन्यते घटशक्रादिशब्दानामिवेति । एवंभूतः पुनर्यथा सद्भाववस्तुवचनगोचरं आपृच्छतीति चेष्टाविशिष्ट एवार्थो घटशब्दवाच्यः चित्रालेख्यतोपयोगपरिणतश्च चित्रकारः । चेष्टारहितस्तिष्ठन् घटो न घटः, तच्छब्दार्थरहितत्वात् कूटशब्दवाच्यार्थवनापि भुंजानः शयानो वा चित्रकाराभिधानाभिधेयः चित्रज्ञानोपयोगपरिणतिशून्यत्वाद्गोपालवदेवमभेदभेदार्थवाचिनो नैकैकशब्दवाच्यार्थावलंबिनश्च शब्दप्रधानार्थोपसर्जनाच्छब्दनया इति तत्त्वार्थवृत्तौ (सू. १.३४)' । एतेषु नैगमः सामान्यविशेषोभयग्राहकः, व्यवहारः विशेषग्राहकः द्रव्यार्थावलंबी ऋजुसूत्रो विशेषग्राहकः । एवं एते चत्वारो द्रव्यनयाः शब्दादयः पर्यायार्थिकविशेषावलंबिभावनयाश्चेति शब्दादयो नामस्थापनाद्रव्यनिक्षेपापवस्तुतया जानन्ति परस्परं सापेक्षाः सम्यक्दर्शनिप्रतिनयभेदानां शतं तेन सप्तशतं नयानामिति अनुयोगद्वारोक्तत्वात् ज्ञेयं ।
(१४४
DATTACTCSCGComcatest
S
TICT
पास