________________
૧૯
અપંગતા ટળી ને પ્રતિભા સાંપડી ! નિરક્ષરતારૂપી અપંગતાથી ઘેરાયેલા કવિની પ્રતિભા નિહાળી ક્ષણભર એ કુમારીની પ્રતિભા ભૂલી નહિ જવાય શું?
સામાજિક દષ્ટિ પણ આ બધાં કરુણ ચિત્રો નિહાળ્યાં પછી એક અદભુત દર્શન સાંપડે છે, તે એમની સામાજિક વ્યવસ્થાનું અને કેટલાક અવ્યક્ત દૈવકેટિના સગુણાનું. પ્રાચીન ભારતની ગ્રામ પંચાયતોને આદર્શ સોળે કળાએ ખીલેલે અને સફળ થયેલે અહીં આબેહુબ દેખાય છે.
(૧) માનકેલ ચોવીશી (૨) ઝાંપ નાનોદરા વીશી અને (૩) કમીજલા અડતાલીશી. ચાવીશી એટલે ચાવીશ ગામનું સામાજિક બંધારણ. આગેવાન પટેલિયાઓ જે ધોરણ નક્કી કરે તે પ્રમાણે સમાજે ચાલવું જ જોઈએ, ન ચાલે તેના પર દંડ અને છેવટે અસહકારનું શસ્ત્ર એટલું જબરું કે પછી એને સહભજનનો કે સાથનો કશેય હક ન રહે, બેનબેટીઓ પણ એમને ત્યાંનું ભોજન ન લે! જો કે આ પ્રથામાં શુદ્ધ અહિંસક દૃષ્ટિએ ઘણું દોષે છે જ. પણ જ્યાં અંધેર અને અવ્યવસ્થા ટાળવા માટે બીજું સામાજિક હથિયાર ન હોય ત્યાં આ એક સાધન તરીકે કામ આપે છે, પણ અસહકાર પાછળ જે અણિશુદ્ધ દૃષ્ટિ જોઈએ તે પ્રજામાં હવે ખીલવવી પડશે.
જૂના કાળની પ્રથા પ્રમાણે અહીં પણ ખેપિયા દ્વારા પોસ્ટનું કામ સરી રહે છે. એ એકલી કોમ તેમજ
