Mahavirna Vartaman Upasako

Author(s): Fatehchand Belani
Publisher: Prabuddha Jivan 1948

Page 3

-- તા. ૧પ-પ-૪૮ પ્રબુદ્ધ જન 27 -- કરનારી-મહાવીરે ભારતને આપેલી સૌથી મોટી ભેટ છે. આવી રહી છે. સંસ્કૃતિ તે કહેવાત જે તેને જનતાને જીવનધમ સમન્વયાત્મક બુદ્ધિ શુદ્ધ-એકાંત રોહમાંથી જ પ્રકટ થાય છે. બનાવી શકી હોત. સંસ્કૃતિ તેને કહી શકાય-માણે દેશ નેહ, સહાનુભૂતિ અને અહિંસાની વ્યાપક નિકાએ ઇદ્રભૂતિ જેવા કે ભૂખંડમાંની બધી જાતિઓ અને બધી શ્રેણએનાં લેકા એક જ અદ્ભુત તાર્કિક નેતાઓને પણ પિતાની તરફ વાળી લીધા હતા. ધર્મના સિદ્ધાંતને માનતા હોય. પણ મહાવીરના ધ'માં તો એવું - આ જમાનામાં જેઓ ગાંધીજીને સાંભળ્યા સમજ્યા છે તેમને દેખાય છે કે તેને એક વર્ગમાં રૂધી લીધો છે કે એમાં જ સમજવું મુશ્કેલ નથી કે મેટા મેટા બુદ્ધિમાન રાજનીતિજ્ઞો પણ ગર્વ લેવાય છે અને વ્યાપક બનતા રોકવામાં આવે છે. એમના હૃદયની ભાવના પાસે ખૂકયા છે અને અનુગામી થયા છે. વર્ગને પણ તે વાસ્તવિક ધમ અર્થાત્ આચરણુરૂપ જીવન આ અગિયાર નેતાઓ પોતાની શિષ્ય મંડળીઓ સાથે- ધમ બન્યું હોત તો તે મહાવીરના ઉપાસકની સંસારમાં ખૂબ લગભગ 4500 પંડિત સાથે મહાવીરની અહિંસાના પ્રચારક બન્યા પ્રતિષ્ઠા હોત. અમુક વગ' મહાવીરને ઉપાસક છે એટલે તે ત્યારે આખા દેશમાં ખળભળાટ થઈ ગયા હતા. અહિંસાનું દેશવ્યાપી ક્યારેય કોઈને કષ્ટ નહીં આપે, અસત્ય નહીં બેલે, પરિગ્રહ નહીં આંદોલન ઊઠયું અને અહિંસાની વ્યાપકતા ચારેતરફ ફેલાઈ ગઈ. વધારે, કોઇની સાથે ઠગાઈ નહીં કરે, તેની દુકાન ઉપર એક તેલ, તે પછી પણ તેઓ ત્રીસ વર્ષ સુધી નિરંતર ગામેગામ ફરી એક માપ, એક ભાવ હશે, સંસારના હિતમાં તે ત્યાગપૂર્ણ રહેશે હિં સાને જ પ્રચાર કરતાં રહ્યા. લેચ્છેદમાં, અનાર્યોમાં અને લોકહિતમાં પિતાને નિઃશેષ બનાવતો રહેશે. ગયા અને બધાને કહેતા રહ્યા: “મારો આ ધર્મ છે, મારું આ જીવન પણ જોવાય તે એવું છે કે સિદ્ધાંતમાં જે ધર્મ સૌથી અધિક છે,” મનુષ્યથી માંડી વનસ્પતિ સુધી આત્મા છે. તે બધા સાથે ત્યાગપ્રધાન છે તે આચરણમાં પરિગ્રહને ધમ બને છે. (he અહિંસા અર્થાત પ્રેમથી વર્તાવ કર જોઇએ, મિત્તિ મેં લવમg more acetic a religion, the riche its community. ગેરંક ન થr બધા સાથે મારે મૈત્રીભાવ છે, કોઈ સાથે મારે જે ધર્મ અધિક ત્યાગપ્રધાન હોય છે તેને સંપ્રદાય અધિક અપ્રેમ નથી. ધમો મંયાણાં#િgો શ્રાિ સંગમો તવો મારે સંગ્રહશીલ થઈ જાય છે. અર્થાત તે સમાજમાં ત્યાગની પ્રતિક્રિયા ધર્મ તે અહિંસા, સંયમ અને તપ છે. તમે પણ એ રીતે જીવન થઇ ને વિકૃતિ ફેલાઈ જાય છે. આજે મહાવીરના મંદિર, ઉપાશ્રયે, + બદલો. જનશાંતિ અને વિશ્વપ્રેમને એ જ માર્ગ છે. વધારેમાં વધારે પરિગ્રહના પ્રતીક દેખાયું છે. તે વખતે પુસ્તક કે શાસ્ત્ર નહોતાં, આચરણ જ સામે હતું. - ઉપાસકે કહે છે કે શરીર અનિત્ય છે, લક્ષ્મી ચંચળ છે. પાછળથી એમને ઉપદેશ ધર્મશાસ્ત્ર બની ગયાં. તેને અર્થ કરી બાહ્ય પદાર્થ બધા નશ્વર છે. 5 મુકાબલાને વખતે એ જ સત્ય સમાવવા માટે ટીકા-વ્યાખ્યાઓ બની. તેના ઉપર બુદ્ધિની તક અને શાશ્વત મનાય છે. ધર્મ અને આચરણમાં માટલી અસંગતિ પરંપરા સમય સમય પર વધતી રહી. આજે એનાં સેંકડે શાસ્ત્રો શા માટે છે? તેના ઉપદેશકોમાં એ શક્તિ કેમ નથી કે અનુછે. તે પણ આપણે એમના જીવનને સાચા સ્વરૂપે સમજી શકયા થાયીઓ માં ત્યાગ અને અહિંસાની ચેતના જગાડે ? છીએ કે નહીં એ કહેવું મુશ્કેલ છે. એક હીટલરે કે એક સ્ટેલિને કરડ જમાને કે રશિયામાં દાખલા તરીકે સમજી લઈએ કે દવાની એક સુંદર શીશી છે. એવી ચેતના જાગ્રત કરી કે તન, મન, ધન, પરિવાર, અરે, તેને જોઈને આપણે વિચારવા લાગ્યા કે કેવી સુંદર શીશી છે? કે પિતાનું જે કાંઈ કહી શકાય તે બધું તેઓ ફના કરવા લાગી સરસ તેનો રંગ છે ? આ કોણે બનાવી હશે? કેવી રીતે બનાવી ગયા અને પોતાના સિદ્ધતિને જીવનમાં ચરિતાર્થ કરી બતાવ્યા. હશે? કયાં બની હશે ? બનાવવાવાળા કેવા હશે? દેવ હશે એમને આપણે ક્રૂર, ઘાતકી, પાશવી કહીને તિરસ્કાર કરી કે મનુષ્ય હશે? અહીંયાં એ શી રીતે આવી? સ્ટીમરથી આપણું દુર્બળતા છુપાવી શકીએ, પણ એથી અહિંસાને સબળ રેલથી કે ટપાલથી ? સ્ટીમર શી રીતે બની? રેલ શી રીતે ચાલી ? નહીં બનાવી શકીએ. દેશારાપણુથી સગુણ નથી આવતો. અહિંવગેરે વગેરે. આ રીતે દવા ઉપરથી શીશી, રેલ સ્ટીમર અને ટપાલની સાની સબળતા તે ત્યારે દેખાતું કે જ્યારે જીવન-મરણને પ્રસંગ પરંપરા ચાલી. પણ દવા શીશીમાં બંધ છે. અસ્પષ્ટ અને અપૂછ– આવ્યા અને હિંસાઅહિંસાની શકિત સાબિત કરવાનો પ્રસંગ બરાબર એ જ રીતે ભગવાનના જીવન ઉપર તક ચાલ્યા છે. તેમનું મળે ત્યારે અહિંસાની પ્રતિષ્ઠાને માટે બધાનું, શરીરનું પણ વિસશરીરવણન, દેવાગમન, સમવસરણ, ઉપદેશ અને તેના ભેદાનું ભેદ જ ન કરી શક્યા હોત. વિસર્જન કર્યું તે પણ કાયરતા બતાવીને સેંકડે ગ્રંથમાં વર્ણવ્યા છે. પણ તેમનું જીવન શબ્દ અને તર્કની પિલે કર્યું. તેમાં અહિંસા ધર્મને-મહાવીરના સિદ્ધાંતને-કલંક જ લાગ્યું. પાર પડયું રહ્યું. તેની અનુભૂતિ થઈ ન શકી. આજે પણ શબ્દ પણ ભ. મહાવીર પછી 2500 વષે આપણી આંખે સામે અન તક ની ભૂલભૂલામણામાં આપણે ચડકર લઈ રહ્યા છીએ પણ એક એવી પ્રતિભાવાન વ્યકિત થઈ જેણે મહાવીરની અહિ સાન તેમના જીવન સુધી પહોંચવાને રસ્તે મળતા નથી. અધ્યાત્મથી આગળ લઈ જઈને રાજધર્મમાં અનુપ્રાણિત કરી અને આ તકને આધારે આજે એમના ઉપાસકોમાં અનેક સમ્પ્રદાય. જે દેશની અને વિદેશની ઘોર હિંસાના મુકાબલામાં અહિંસાની બની ગયા છે. જ્યારે સંપ્રદાય બને છે ત્યારે એમાં અહંકાર આવે પ્રતિષ્ઠા માટે જીવન સમર્પિત કર્યું; આખા વિશ્વમાં અહિંસાની છે. તેથી આમ બ્રાંત બને છે, અને સત્ય ઓળખાતું નથી. બલકે પ્રતિષ્ઠા સ્થાપિત કરી. આગ્રહ અને અહંકારને સત્ય સમજાવવામાં આવે છે. ધર્મ સત્ય ખરી રીતે તે અહિંસાનું આ પણ ભગવાન મહાવીર પછી સાથે સંબંધ રાખે છે પણ સંપ્રદાય ખેંચ ઉપર ટકેલે છે. એટલે એમના ઉપદેશકો ઉપર હતું. આ ત્રણ પિતાના સમસ્ત જીવનથી ધમને જ્યારે સંપ્રદાય બને છે ત્યારે ધર્મ તેમાંથી ઉડી જાય છે. ગાંધીજીએ ચુકાવ્યું, તેપણ મહાવીરના ઉપદેશકાએ તેમાં હિસ્સો પછી શોને પકડી પકડીને તર્ક અને ધનથી પરસ્પર એકબીજા ન આપે. આનું મૂળ આપણામાં ઘર કરી રહેલી સાંપ્રદાયિકતા ઝઘડયા કરે છે. છે. સાંપ્રદાયિકતા આથી વધીને બીજી શી હોઈ શકે એ સંપ્રદાયવાદથી જરા ઉપર ઊઠીને મહાવીરના ઉપાસકે ઉપર , સાંપ્રદાયિકતાએ મહાવીરના ઉપાસક વર્ગમાં કાર પૈદા એક નજર નાખીએ તો શું દેખાય છે ? તેમના ઉપાસકે અનેક કર્યો અને એણે જ અહિંસાના સિદ્ધાંતને તેના સાચા સ્વરૂપમાં છે. તેમના સિદ્ધાંતોને સવાર-સાંજ પાઠ કરે છે. છતાં અનેક સમજવા ન દીધા, અગર મહાવીરના વારસદારે અહિંસા ધર્મની ટુકડાએ માં વહેંચાઈને તેઓ શીણું–વિશણું થતા જાય છે. સમન્વય પ્રતિષ્ઠાના ત્રણમાં હિસ્સો આપત તે રાષ્ટ્રને એક આશ્વાસન દષ્ટિનો તેમનામાં અભાવ છે, અને એકતા કયાં છે તે દેખાતી નથી. મળત અને મહાવીરના ઉપાસકનું ગારવ વધત. મહાવીરને ધમ એક વગંધર્મ બની ગયો છે. વગ ધર્મ હજી પણ જે કાંઇ બાકી છે તેમાં હિસે આપવાને એમને થવાને કારણે તે સંસ્કૃતિ ન બની શકયે, માત્ર તત્વજ્ઞાનરૂપે જ વખત છે. ફતેહચંદ બેલાણી