________________
प्रथमः सर्गः
१०५ पूर्वबोधितइत्यर्थ: । 'पुरि लुङ् चास्मे' इति भूतार्थे लट् । स त्वम् अभ्रदर्भाम् बहुकुशाम् । 'अस्त्री कुशं कुशो दर्भः इति । 'अदभ्रं बहुलं बहु' इति चामरः । स्थलीम् अकृत्रिमभूमिम् | 'जानपद ० ' - इत्यादिना कृत्रिमायें ङीप् । एतेन दुःसहस्पर्शत्वमुक्तम् । 'अधिशीङस्थासां कर्म' इति कर्मत्वम् । अधिशय्य शयित्वा । 'अयङङिक्ङिति' इत्ययङादेशः । अशिवैरमङ्गलैः शिवारुतैः क्रोष्टुवाशितैः । ' शिवा हरी नकी क्रोष्ट्री शनी नद्यामलक्युभे' इति वैजयन्ती । निद्रां जहास | अद्येति शेषः ॥ ३८ ॥
पुरोपनीतं नृप रामणीयकं द्विजातिशेषेण यदेतदन्धसा । तदद्य ते वन्यफलाशिनः परं परैति कार्य्यं यशसा समं वपुः ॥ ३९ ॥ अ० – (हे ) नृप ! यत् एतत् (ते वपुः ) पुरा द्विजातिशेपेण अन्धसा रामणीयकम् उपनीतम् अद्य वन्यफलाशिनः ते तद् वपुः यशसा समं परं काय परैति ।
=
श० - नृप = हे राजन् ( युधिष्ठिर ) । यत् एतत् = जो यह ( आपका शरीर ) । पुरा = पहले, पूर्व काल में, अपने शासन काल में । द्विजातिशेषेण ब्राह्मणों के द्वारा भोजन करने के पश्चात् शेष बचे हुए, ब्राह्मण भोजन के बाद अवशिष्ट | अन्धसा = अन्न से । रामणीयकम् = रमणीयता ( मनोहरता, सुन्दरता ) को । उपनीतम् = प्राप्त हुआ था । अद्य = आन । वन्यफलाशिनः 1 वन में उत्पन्न होने वाले फलों को खाने वाले
=
।
ते
= आपका । तद् वपुः = वह शरीर । यशसा समं = यश ( कीर्ति ) के साथ । परं काश्यं = अत्यधिक कृशता (क्षीणता, दुर्बलता ) को । परैति = प्राप्त हो रहा है । I
अ० - हे महारान ! ( आपका ) जो यह ( शरीर ) पहले ब्राह्मगों के द्वारा भोजन करने के पश्चात् शेष बचे हुए अन्न से रमणीयता को प्राप्त हुआ था ( अत्यन्त रमणीय प्रतीत होता था), वन में उत्पन्न होने वाले फलों को खाने वाले आपका वही शरीर आज कीर्ति के साथ-साथ अत्यधिक कृशता को प्राप्त हो रहा है (अत्यधिक दुर्बल हो रहा है ) ।
सं० व्या० - युधिष्ठिरस्य शरीरस्य दुर्दशामुक्त्वा द्रौपदी युधिष्ठिरस्य कोपोद्दी
