Katharatnakosh ane tena kartta Devbhadrasuri

Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji

Page 8

થારનકાશ અને તેના કર્તા શ્રી દેવભદ્રસૂરિ
[ ૧૯૧
-એ ગ્રંથની પુષ્પિકામાં મળતા ગુચંદ્રગણિ એ નામના ઉલ્લેખ મળે છે, જે મહાવીરચરિત્રના પ્રણેતાનું નામ છે. એટલે કેઈ પણ જાતની શંકા વિના આ એટલા જ થયા કે, આચાય. દેવચંદ્ર અને ગુણચંદ્રગણિ એ બન્નેય એક જ વ્યક્તિ છે.
અ
ઉપર · ગુણચંદ્રગણુ અને શ્રી દેવભદ્રસૂરિ એ ભિન્નનામધારી એક જ મહાપુરુષ છે ' એ સાબિત કરવા માટે તેમની જે ત્રણ કૃતિઓને ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા છે તે ઉપરાંત તેમણે અનેક સ્તોત્રોની તથા પ્રમાણુપ્રકાશ (?) જેવા સમ દાર્શનિક ગ્રંથની પણ રચના કરી છે. તેમનાં સ્તેાત્રો પૈકી ત્રણ સ્તેાત્રો તેમ જ પ્રમાણુપ્રકાશ (?) ગ્રંથને જેટલા અંશ લભ્ય થઈ શકયાં છે એ બધાંયને અહીં કથારનાશને અંતે પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. એ પ્રસિદ્ધ કરેલ સ્તોત્રો જોતાં તેમ જ કથારનકેશ આદિમાં સ્થળે સ્થળે આવતી દાર્શનિક ચર્ચાએ જોતાં શ્રી દેવભદ્રાચાર્ય ના સમ દાનિક આચાર્યની કેટિમાં સમાવેશ કરવા જરા પણ અનુચિત કે અસંગતિભર્યો નહિ જ લાગે.
(C
પ્રસ્તુત પ્રકાશનને અંતે જે દાનિક પ્રકરણ અને સ્તૂત્રો પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યાં છે, એ પાટણ ખેત્રવસી પાડાના તાડપત્રીય ભંડારમાંની પ્રાચીનતમ તાડપત્રીય પ્રકરણપોથીમાંથી મળી આવ્યાં છે, જેને આધારે તૈયાર કરી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલ છે. એ તેત્રો જેવાં મળ્યાં છે તેવાં જ શકય સ શેાધન સાથે પ્રસિદ્ધ કર્યા છે, એટલે એના સંબંધમાં ખાસ કશું જ કહેવાનું નથી; પર ંતુ પ્રમાણુપ્રકાશ ’ નામનું જે પ્રકરણ પ્રસિદ્ધ કર્યું છે, એ પ્રકરણના નામને અથવા એના પ્રણેતાને સૂચવતે કશેાય ઉલ્લેખ એ પેાથીમાંથી મળી શકયો નથી, તે છતાં એ અપૂર્ણ અને નિર્ભ્રામક પ્રકરણનું નામ મે પ્રમાળXવારી આપ્યું છે તે એ પ્રકરણના ત્રીજા શ્લોકમાં આવતા “ પ્રમાળમંત્ર યંત્ સદ્ધિસ્તરેવાત: પ્રાચ્યતે એ આર્થિક અનુસંધાનને લક્ષમાં રાખીને જ આપવામાં આવ્યું છે. એ જ રીતે ગ્રંથપ્રણેતા તરીકે આચાર્ય દેવભદ્રના નામનેા ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા છે એનું કારણ એ છે કે, આ પ્રકરણ, ઉપરાત તાડપત્રીય પેથીમાં, દેવભદ્રસૂરિષ્કૃત સ્તેાત્રસંગ્રહ સાથે સલગ્ન હાઈ તેમ જ આચાર્ય દેવભદ્રની સ્તંત્રરચનામાં તેમ જ જી દરેક કૃતિમાં તેમની દાર્શનિકતાને પ્રભાવ દેખાતે। હ।ઈ આ કૃતિ તેમની હાવી જોઈ એ એમ માનીને મેં પાતે પ્રસ્તુત પ્રકરણને એમની કૃતિ તરીકે નિર્દેશી છે. એટલે સભવ છે અને કદાચ શકય પણ છે કે—પ્રસ્તુત પ્રકરણનું નામ “ પ્રમાણુપ્રકાશ ’” ન હોય અને એના પ્રણેતા આચા દેવભદ્ર પણ ન હેાય. આમ છતાં એ પ્રકરણમાંના આઠમા લેાક જોયા પછી ‘ પ્રસ્તુત પ્રકરણ શ્વેતાંબરાચાર્ય વિરચિત છે' એ વિષે તેા જરા પણ શંકા રહેતી નથી:
'
वादन्यायस्ततः सर्ववित्त्वे च भुक्तिसम्भवः ।
पुत्रियोश्च समा मुक्तिरिति शास्त्रार्थसंग्रहः ॥ ८ ॥
*
આ શ્લેકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે “ પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં કેવળજ્ઞાનીને આહારના સંભવ છે અને પુરુષ અને સ્ત્રીને એકસરખી રીતે મેાક્ષ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, આ એ વિષયે ચર્ચવામાં આવશે.” આથી પ્રસ્તુત પ્રકરણ શ્વેતાંબરાચાર્ય પ્રણીત જ છે, એ નિર્વિવાદ રીતે પુરવાર થાય છે.
""
આ પ્રમાણે અહીં ટૂંકમાં જણાવવામાં આવ્યું છે તે ઉપરથી આપણને ખાતરી થાય છે કે, પૂજ્ય આચાર્યં શ્રી દેવભદ્રસૂરિ સમ કથાકાર, રતુતિકાર તેમ જ દાનિક બહુશ્રુત આચાર્ય હતા.
આચાય . દેવભદ્રસૂરિના સંબંધમાં આટલું નિવેદન કર્યા પછી તેઓશ્રી કયા ગચ્છના હતા' એ પ્રશ્ન રહી જાય છે. આ વિષે અહી' એટલું જ કહેવુ પ્રાપ્ત છે કે, આજે એમના જેટલા ગ્રંથા વિદ્યમાન છે એ પૈકી કાર્ડમાં પણ તેઓશ્રીએ પેાતાના ગચ્છને નામનિર્દેશ કર્યાં નથી; પરંતુ એ ગ્રંથૈાની વિસ્તૃત પ્રશસ્ત્રિમાં તે પેાતાને માત્ર વશાખીય અને ચંદ્રકુલીન તરીકે જ ઓળખાવે