________________
થારનકાશ અને તેના કર્તા શ્રી દેવભદ્રસૂરિ
સંઘાષાવિધિ વિનયકુમાથા પૃ. ૪ર૮ ढगाढप्रतिबन्धः श्रीगुप्ताख्यः कुबेरसमविभवः । सहपंसुकीलिओ तस्स आसि मित्तो महाकिविणो ॥ २ ॥ न ददाति स्वजनेभ्यः किंश्चिन्न व्ययति किञ्चिदपि धर्मे 1 धणमुच्छाए वज्जइ गमागमं सव्वठाणेसु ॥ ३ ॥ नवरं चिरपुरुषागत - जिनवरधर्मक्षणं यथावसरम् । जिणपूणाइपमुहं जहापयट्ट कुणइ किंपि ॥ ४ ॥ उत्खननखननपरिवर्त्तनादिभिः तद्धनं निजं नित्यम् । अवहारसंकियमणो गोवंतो सो किलेसेइ ॥ ५ ॥ सदनान्तः किञ्चिदपि द्रव्यमपश्यन्नसौ बहुक्लेशैः । भोयणमवि अज्ज तो कथा वि जणणीइ इममुत्तो ॥ ८ ॥ वत्सेह स्थानेऽष्टौ कोटयः कनकस्य सन्ति निक्षिप्ताः । तुह पिउणा ता गिण्हसु कयं किलेसेहिं सेसेहिं ॥ ६ ॥ इत्यादि ॥
પ્રસ્તુત વિજય નામના શ્રેષ્ઠિપુત્રની કથા કથારત્નકાશકારે ચૈત્યાધિકારમાં આપેલી છે, ત્યારે એ જ કથા સધાચારવિધિના પ્રણેતાએ તેાત્રના અધિકારમાં વર્ણવેલી છે. કથારનકાશમાં એ કથા આખી પ્રાકૃતમાં છે, ત્યારે સંધાચારવિધિકારે એ કથાને એ ભાષામાં એટલે કે એક જ ગાથામાં પૂર્વાધ સંસ્કૃત અને ઉત્તરાર્ધ પ્રાકૃત એમ એ ભાષામાંયેાજેલી છે. સંધાચારવિધિટીકામાંની કથામાં જે ઉત્તરા પ્રાકૃત છે તે આખી કથામાં માટે ભાગે કથારત્નકાશના અક્ષરેઅક્ષર ઉદ્દરેલ છે અને પૂર્વા પણ કથારનકેશમાંની કથાના લગભગ અનુવાદ જેવા છે, જે ઉપર આપેલી સામસામી ગાથાઓને સરખાવવાથી સ્પષ્ટ થઈ જાય એમ છે.
[ ૧૯૩
આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનીતિસૂરિ તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ ગુરુતત્ત્વસિદ્ધિમાં પૃ. ૪૭ ઉપર સવેગરંગશાલાના નામે ઉદ્ભવેલ “ યંતરન્મિ સટ્ટો આસધરો નામ મળર્ વ્રુવિયઙ્ગો'' એ ગાથાથી શરૂ થતુ પર ગાથાનુ જે પ્રકરણ છે તે આખુય કથાનકોશના પૃ. ૧૦ થી ૧૨ માં ગાથા ૧૮૫ થી ૨૪૩ સુધીમાં છે. ગુરુતત્ત્વસિદ્ધિમાં આ પ્રકરણ સંવેગરંગશાલાના ઉતારા તરીકે જણાવેલ છે. પણ ખરી રીતે આ પ્રકરણ કથારનાશમાંનું જ છે. આ ઉપરથી ગુરુતત્ત્વસિદ્ધિના રચનાસમય ઉપર પણ પ્રકાશ પડે છે અને કથારનાશની આદેયતા પણ પુરવાર થાય છે.
વિધિપ્રપા પૃ॰ ૧૦૯ ઉપર પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગને લગતી કેટલીક મુદ્રાના વર્ણન અંગેની પાંચ ગાથાઓ આપેલી છે તે અને ત્યાર પછી પૃ॰ ૧૧૧ ઉપર પ્રતિષ્ટા સંબંધે જે ૩૯ ગાથાઓ છે તે અધી અક્ષરશઃ પ્રસ્તુત કથારનકાશમાં પૃથ્વ ૮૬ ગાથા ૧૭ થી ૫૫ સુધીમાં ઉપલબ્ધ છે. તથા પૃ ૧૧૪ ઉપર ધ્વજારાપણવિધિ’ના નામ નીચે જે ૪૦ થી ૫૦ ગાથાએ નોંધેલી છે તે પણ કથારનકોશમાં આવતા વિજયકથાનકમાં પૃ૦ ૭૧ ઉપર આપેલી ૧૧૪ થી ૧૨૪ ગાથાઓ છે. વિધિપ્રપાકારે ત્યાં કથારનકાશના નામના ઉલ્લેખ પણ કર્યાં છે.
Jain Education International
આ પ્રમાણે અહીં કથારત્નકાશનું અનુકરણ અને અવતરણ કરનાર સુવિહિત પુરુષોના બે-ત્રણ પ્રથાની તુલના કરી છે, પરંતુ ખીન્ન આચાર્યાંની કૃતિમાં પણ થારનકાશનાં અનુકરણા અને અવજ્ઞાનાં. ૨૫
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
